Skip to main content

Full text of "Patrologiae cursus completus ; omnium SS patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum"

See other formats 


Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 


Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 


public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 





We also ask that you: 


-* Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individual 
personal, non-commercial purposes. 





and we request that you use these files for 


* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


-* Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 






About Google Book Search 


Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
a[nttp: //books . google. con/] 


























ECONOMICA 


ASTICÓRCI, 


LATINIS 


FCIM PRIORA 


LATAS, 


3OLUTAS 


ENTI 


EM SUPERIOREM 
'EM 


IBUS, ALTERO 
USQUISQUE 
1TUR ; 

2T 


VITIDITAS; 
RIETAG 
NTER 

» 


LATÍNA 
GR.ECA 
υπ, ET 
CE 1X- 
)pQUE 
"TOR, 

KM- 


πι ών [22 y, C7 "tos lat 


PATROLOGLE 


CURSUS COMPLETUS, 


BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGÉA, | . UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMÍCA 


ONNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM, SCRIPTORUMQUE. ECCLESIASTICORUM, 


SIYE LATINORUM, 8IVE GRJECORUM, 


QUI AB .EVO APOSTOLICO AD JETATEM JNNOCENTII ,]II (ANN.1216) PRO LATINIS 
ET AD PHOTII TEMPORA (ANN. 865) PRO GRECIS FLORUERUNT : 


RECUSIO CHRONOLOGICA 


OMNIUM QU/E EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLIC/E TRADITIONIS PER DUODECIM PRIORA 
ECCLESLE S/ECULA ET AMPLIUS, 


JUXTA EDITIONES ACCURATISSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, 
PERQUAM DILIGENTER CÁSTIGATA ; 

DISSERTATIONIRUS, COMMENTARHS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ; 
OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QUeE TRIBUS NOVISSIMIS S.ECCLIS DEDENTUR. ARSOLUTAS 
DETECTIS AUCTA ; 

INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE 1*.M0S SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI 
SUBSEQUENTIBUS, DONATA ; 

CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SCPERIOREM 
DISTINGUENTIRUS SUBJECTAMMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ; 

OPERIBUS CUN DUBIIS, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA YERO AUCTORITATE 1X ÓRDINE AD TRADITIONEM 
ECCLESIASTICAM POLLENTIDUS, AMPLIFICATA ; 

DUCENTIS ET AMPLIUS IXDICIBUS LOCUPLETATA; SED PRJESERTIM DUODUS IMMENSIS ET  GENERALIBUS, ALTERO 
sciLiceT RERUM, ouo CONSULTO, QUIDQUID NOX SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE 
PATRUM, ARSQUE ÜLLA EXCEPTIONE, IN QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; 
ALTERO SCRIPTUIUE SACIUE, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET 
IN QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTUR/E VERSUS, 

A PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT: 

EDITIO ACCURATISSIMA, CATERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, $1 PERPENDANTUR CHARACTERUM NITIDI!TAS; 
CHARTA& QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM VARJETAG 
TUM NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTO PATROLOGIA DECURSU CONSTANTER 
$1MILIS, PRETII EXIGUITAS, PRASERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UXA, METHODICA ET CHRONOLOGICA, 
S$EXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCCLORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM , 

PRIMUM AUTEM IN NOSTRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES /ETATES, 

LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM. 


SERIES GR/ECA 
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESLE 6R.ECAE 
Α S. BARNABA AD PHOTIUM, 


AGCURANTE J.-P. MIGNE, 
Bibiiothecee Cleri universe, 


SIVE 
CURSUUM COMPLÉTORUM IN SINGULOS $CIENTIJE ECCLESIASTICAE RAMOS EDITORE. 





- 





PATROLOGIA, AD INSTAR JPSIU8 ECCLESIE, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA GRECO-LATINA ; LATINA 
JaM INTEGRE FXARATA, VIGINTI ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE SUA STAT, CENTUMQUE ET FILLE FRANCIS VENIT. GRACA 
DUPLICI EDITIOXE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRECUM TEXTUM CUM VERSIONE LATINA LATERALIS COMPLECTITUR, ET 
FÜRSAN CENTUM VOLUMINUM EXCEDET NUMERUM. POSTERIOR AUTEM VERSIONEM LATINAM TANTUM EXHIBET IDEOQUE t3- 
TRA QUINQUAGINTA CIRCITER. VOLUMINA RETINEBITUR. UNUMQUUDQUE VOLUMEN GRÁCO-LATINUM OCTO, UNUMQUODQUE 
MERE. LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : UTROBIQUE YERO, UT PRETII HUJUS BENEFICIO FRUATUR EMPTOR, 
COLLECTIONEM INTEGRAM SIVE. GR.ECAM SIVE LATINAM COMPARET NECESSE ERIT ; SECUS ENIM, CUJUSQUE VOLUMINIS. AM» 
PLITLDINEM NECNOX ET DIFFICULTATES VARIA ΡΑΕΤΙΑ QUABUNT, 


— ÉD emm 


PATROLOG]AEE GR,ECEE TOMUS XX. 





EUSEBIUS PAMPHILI C/ESARIENSIS EPISCOPUS. 
— — RR 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, 
IN ΥΙΑ DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM YULGO D'ENFER NOMINATAM 
$EU PETIT-MONTROUGE. 


1591 











ο . 
, - m 
Λ(ιᾶλ | JA C C. Ful | 


PATROLOGLI/E 


CURSUS COMPLETUS, 


QQ ο 
BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGÍLA, UNIFORMIS, COMMODA, OECONOMÍCA 


OMNIUM SS. PATRUM, DOCTORUM, SCRIPTORUMQUE. ECCLESIASTICORUM, 


$IVE LATINORUM, 8IVE GRJECORUM, 


QUI AB VO APOSTOLICO AD JETATEM ΙΝΝΟΟΕΝΤΙΙ ;?H] (ANN. 1216) PRO LATINIS 
ET AD PHOTII TEMPORA (ANN. 865) PRO GRECIS FLORUERUNT : 


RECUSIO CHRONOLOGICA 


OMNIUM QU/E EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLIC/E TRADITIONIS PER DUODECIM PRIORA 
ECCLESLE S/ECULA ET AMPLIUS, 


IUXTA EDITIONES ACCURATÍSSIMAS, INTER SE CUMQUE NONNCLLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, 
PERQUAM DILIGENTER CÁSTIGATA ; 

DISSERTATIONIRUS, COMMENTARHS, VARIIRSQUE LECTIONIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ; 
OMNIBUS OPERIBUS POST AMPLISSIMAS EDITIONES QU£ TRIBUS NOVJSSIMIS S/£CULIS DEDENTUR ABSOLUTAS 
DETECTIS AUCTA ; 

INDICIBUS PARTICULARIBUS ANALYTICIS, SINGULOS SIVE 1*/M0S SIVE AUCTORES ALICUJUS MOMENTI 
SUBSEQUENTIBUS, DONATA ; 

CAPITULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DISPOSITIS, NECNON ET TITULIS SINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SCPERIOREM 
DISTINGUENXTIRUS SUBJECTMSQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ; 

OPERIBUS CUN DUBIIS, TUM APOCRYPIIIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IX ÓRDIXE AD TRADITIONEM 
ECCLESIASTICAM POLLENTIDUS, AMPLIFICATA ; 

DUCENTIS ET AMPLIUS INDICIBES LOCUPLETATA; SED PROESERTIM DUODUS I1MMENSIS ET  GENERALIBUS, ALTERO 
SciLickT RERUM, Quo coxstLTO, QUIDQUID NON SOLUM TALIS TALISVE PATER, VERUM ETIAM UNUSQUISQUE 
PATRUM, ARSQUE ULLA FXCEPTIONE, IX. QUODLIBET THEMA SCRIPSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATUR ; 
ALTERO SCRIPTURE SACRE, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUM QUINAM PATRES ET 
IX QUIBUS OPERUM SUORUM LOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCRIPTUR/E VERSUS, 

A PRIMO GENESEOS USQUE AD NOVISSIMUM APOCALYPSIS, COMMENTATI SINT; 

EDITIO ACCURATISSINA, CETERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONENDA, $1 PERPENDANTUR. CHARACTERUM NITID!TA$; 
CHARTAA QUALITAS, INTEGRITA? TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM RECUSORUM TUM YARIJETAG 
TUX NUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IX TOTO PATROLOGLE DECURSU CONSTANTER 
$INILIS, PRETII EXIGUITAS, PRASERTIMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, METHODICA ET CHRONOLOGICA, 
$EXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC ILLIC SPARSORUM, 

PRIMUM AUTEM JN NOSTRA DIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNES /ETATES, 

LOCOS, LINGUAS FORMASQUE PERTINENTIBUS, CORDUXATORUM. 


SERIES GR/ECA 
INQUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUE ECCLESLE 6Η (ΑΝ 
À 5. BARNABA AD PHOTIUM, 


ACCURANTE J.-P. MIGNE, 
Bibiilothece Cleri universe, 


SIVE 
CURSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIJE ECCLESIASTIC£ RAMOS EDITORR. 


-”- 





PATROLOGIA, AD INSTAR IPSIUS ECCLESLE, IN DUAS PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA 6ΒΕΟΟ-Ι.ΑΤΙΝΑ: LATÍNA 
JM INTEGRE FXARATA, VIGINTI ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE SUA STAT, CENTUMQUE ET FILLE FRANCIS VENIT. GRAECA 
DUPLICI EDITIONE TYPIS MANDATA EST. PRIOR GRUECUM TEXTUM CUM VERSIONE LATINA LATERALIS COMPLECTITUR, ET 
FÜRSAN CENTUM VOLUMINUM EXCEDET NUMERUM. POSTERIOR &UTEM VERSIONXEM LATINAM TANTUM EXHIBET IDEOQUE !- 
TRA QUINQUAGINTA CIRCITER. VOLUMINA RETINEBITUR. UNUNQUODQUE VOLUMEN GRECO-LATINUM OCTO, UNUNQUODQUE 
MERE LATINUM QUINQUE FRANCIS SOLUMMODO EMITUR : LTROBIQUE VERO, UT PRETIJ HUJUS BENEFICIO FRUATUR FMPTOR, 
COLLECTIONEM INTEGRAM SIVE GRECAM SIVE LATINAM COMPARET NECESSE ERIT ; SECUS ENIM, CUUUSQUE VOLUMINIS. A- 
PLITUDINEM NECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA /EQUADENT. 


— ÉD emm 


PATROLOGIEE GR,ECIE TOMUS XX. 


KUSEBIUS PAMPHILI CESARIENSIS EPISCOPUS, 
— — RR 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, . . 
IN VIA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM YULGO D'ENFER NOMINATAM 
$EU PETIT-MONTROUGE. 


1631 


)&S 


ok. 
GO 
, H A 
/, 30 


Cop, | 


SAECULUM IY. . 


EYXEBIOY 


TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ, 
ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΤΗΣ EN ΠΑΛΑΙΣΠΝΗ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ, 


ΤΑ ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΑ ΠΑΝΤΑ. 


E USEBII PAMPHILI, 


CAESAREJE PAL/ESTINAE EPISCOPI, 


OPERA OMNIA QUJE EXSTANT, 


CURIS VARIORUM, NEMPE : 
HENRICI VALESII, FRANCISC] VIGERI, BERNARDI MONTFAUCONII, CARD. ANGELO MAII 
EDITA ; 
COLLEGIT ET DENUO RECOGNOVIT 1.Ρ. MIGNE, 


BIBLIOTHEOAS CLERI UNIVERSE, 
SIVE 
CURBSUUM COMPLETORUM IN SINGULOS SCIENTIA ECCLESIASTICA RAMOS EDITOR. 


— — HIP -O- EM 


TOMUS SECUNDUS. 


———— NND O-«R E ——M— 


YENEUNT 8SKX VOLUMINA 60 FAANCIS GALLICIS. 


EXCUDEBATUR ET VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM, 
IN VJA DICTA D'AMBOISE, PROPE PORTAM LUTETLE PARISIORUM VULGO D'ENFER NOMINATAM, 
$EU PETIT-MONTROUGE. 


1851 


ELENCHUS 


AUCTORUM ET OPERUM ού IN HOC TOMO XX CONTINENTUR. 





EUSEBIUS PAMPHILI. 


Historia ecclesiastica. co. 49 
De vita Constantini imperatoris libri quatuor. 910 
Oratio Constantini imperatoris ad sanctorum coetum. 12234 
Oratio Eusebii de laudibus Constantini in ejus tricennalibus habita, 1315 
Acta passionis S. Pamphili et sociorum. 1439 
Liber de matyribus Palestine. 145" 
Collectio antiquorum martyriorum. 1519 
Epistole. 1533 


—nutllull»-Q—9- Q ala — — 


La typis MIGNE, Pet.t-Montrouge- 





EYXEBIOY 


TOY IIAMOIAOY 


ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ IXTOPIAZ 
BIBAIA AEKA. 


EUSEBII PAMPHILI 


ECCLESIASTICAE HISTORLE 
LIBRI DECEM 


Henricus Varzsivs Greccum textum collatis quatuor mss. codicibus emendavit, Latine 
vertit et adnotationibus illustravit, 


Ed. Paris. 1659.) 


EPISTOLA NUNCUPATORIA. 


ILLUSTRISSIMIS ET AEVERENDISSIMIS ARCHIEPISCOPIS, EPISCOPIS £t JRIVYERSO CLERO 
ECCLESLE GALLICANAE, 


Post tot Grecorum Patrum editiones que vestris auspiciis in lucem hoctenus prodierunt, 
id unum adhuc restabat , illustrissimi Antistites , ut Eusebii Casariensis Ecclesiastica Hi- 
storia multo quam antehac emendatior ac purior, sub vestri nominis titulo ac patrocinio 
catholicis hominibus donaretur. Id enim Ecclesie , cujus commodis assidue conaulitis, utilia 
(as; id eruditorum omnium tola; id postremo Eusebius ipse suo quodam jure, a vobis poscere 
videbantur. Nam, ut de Ecclesia primo loco dicam, quid ad laudem ejus illustrius , quid ad. | 
defensionem fortius, quid ad propagationem utilius, quid ad morum ac discipline gravitatem 
restituendam  aplius proferri potest quam historia rerum ecclesiasticarum? Jam verbo ad 
contincendos haereticos nihil , meo quidem judicio , efficacius est atque potentius quam hoc 
genus scriptionis. Quippe hominum animi disputationibus ac ratiocinando egre se vinci 
patiuntur. Et quolies constrictos se vident, nec. habent quod respondeant, non tam veritáti 
id ascribunt quam adcersariorum in disputando subtilitati ac versutie. Cerlé diuturno 
experimento comprobatum est, seu scriptis seu vita toce editis disputationibus accendi 
potius hereticorum animos quam sanari, Historia vero rerum ecclesiasticarum , cum se in 
animos legentium placidius insinuet , longe fuciliorem de iis victoríam refert. Quis est. enim 
ez diverse factionis hominibus , qui cum ecclesiasticam historíam attente perlegerit , &oft 
statim pudore su[fusus, errorem suum illic damnatum agnoscal , seque velut membrum a 
reliquo corpore pracisum defleat. Etenim cum ecclesiaslica historia nihil aliud contineat 
quam apostolicarum sedium perpetuam successionem , episcoporum síbi invicem succeden- 
(ium seriem , illustria denique doctorum el martyrum pro pietate certamina : ez. quibus hi 
quidem furorem gentilium tolerantig sue fortitudine superarunt ; illi vero hereticorum quí 

Ρατκοι.. Ga. XX. 1 


! ) VALESII EPISTOLA NUNCUPATORIA. 12 


adversus Ecclesiam. (nsurrexerant. perversa dogmata scriptis suis confutacerunt : qutcunque 
ez hereticis ad hujus historie lectionem oculos atque animum intenderit , fateatur necesse 
est se ab illa apostolorum successione , ab illo doctorum et martyrum grege, ab illa denique 
episcoporum communione prorsus alienum esse. Quippe ab iisdem illis apostolorum succes- 
soribus, qui easdem adhuc sedes. et cathedras obtinent in. quibus olim apostoli sederunt , ab 
illis ipsis qui Notatianos et Donatistas el. Artemonis sectatores condemnarunt, suum quoque 
errorem pari sententia condemnatum intelligunt. Pudeat igitur illos oportet erroris ac novi- 
talis suc , quotiescunque in historia ecclesiastica tanquam in speculo veritatem conspiciunt 
et antiquitatem , dogmatum suorum errori novitatique repugnantem. Atque hac obiter dicta 
sint de ecclesiastice historie precipua utilitate, cujus potissimum causa , nove hujus edi- 
tionis mihi a cobis cura mandata est. Nec vero solum Ecclesie commodis, sed et eruditorum 
omnium votis hac editione consuluistis , quorum plerique partim Graci contextus mendis 
ac vitiis, partim Latinorum interpretum erroribus , ab Eusebii nostri lectione hactenus dc- 
terrebantur. 4ο πε quis forte minuende aliorum glorie, meique operis praedicandi causa , 
istud a. me dictum. putet , doctissimi hominis Lestimonium hic apponam , qui ante hos octo- 
ginta annos idem de Greca. Eusebii editione deque Latinis interpretibus jüdicium tulit. 1s 
est Joannes Curterius , qui in. epistola quam Parisiensi editioni prafizit , Joannem Rupefu- 
raldium alloquitur his verbis : « Si in istam Graecorum historie ecclesiastice auctorum edi- 
tionem intueamur , quid ea unquam editum depravatius? Id ego sepe ante annos sez, qui 
Greca ejus lectione delectlrarer , cum essem expertus, εί Buf(inum cujus lempore nondum ita 
corrupta fuisse exemplaria credatur facile, Musculum denique ipsum in consilium adhi- 
buissem, tantum abest ul eorum versionibus sim adjutus , ut illum (quod merito reprehendit 
Hieronymus) in Euscbio reddendo parum integre se praestitisse; et hunc non tantum mendosj 
exemplaris Graci vel leves errores non animadvertisse, sed suos in. versionem infinitos, pat- 
lim ignavia, partim de industria, μέ suis partibus faveret , invezisse deprehenderim. » Et 
paulo post de Christophorsoni interpretatione ita pronuntiat : « Ejus libri emendationes 
utilitati publice tandiu non invidissem , nisi promissam Christophorsoni interpretationem 
etiam ezspectandam censuissem, Sperabam enim quia bene doctum hominem et catholicum 
esse , deinde bonis exemplaribus adjutum fuisse audiebam , non praeclaram modo et tutam 
versionem aliquam emissurum, sed in publicati codicis Greci emendationem (quod solet ab 
interpretibus omnibus non omitti) variarum lectionum εἰ correctionum adnotationes adje- 
clurum. Verum longe aliter accidit atque exspectabam. Siquidem ut de ejus editione hoc 
solum nunc dicam , quod piam quidem el catholicam , sed inchoatam potius quam exactam 
aut perfcctam multis rationibus credi par est: sic meliorum codicum quibus ipse usus est, 
eziquum aut fere nullum fructum ad multos redire video, cum quantum eos secutus vel im- 
mularit tel addiderit, suis locis, ut decuit , sive ad Grecorum restitutionem, sive ad fidem 
tersioni sud et auctoritatem comparandam , non admoneat. » Petrus quoque Halloizius , vir 
ín primis eruditus ac diligens, in tomo I] , quo illustrium Orientalis Ecclesie scriptorum 
Vitas complezus est, in notationibus ad Vitam S. Hegesippi , cap. 3, de Joannis Christo. 
phorsoni versione idem quod Curlerius sentit : « Uno verbo, inquit , omnes fere errores 
Clhristophorsoni, qui sunt non pauci , adherent etiam. Baronio , cum ejus semper utatur. in: 
citando Eusebio versione. Ita fit, ut aliir atios sequentibus , nec fontes Grecos examinanti- 
bus, primi alicujus interpretis errores ad quamplurimos scriptores , qui sola nituntur prio- 
rum auctoritate, in immensum diffundantur. Ez quo etiam, quanta sit lingue Grece neces- 
sítas, in promptu est cognoscere. » ]dem in eodem capite, pag. '131 , ait se libenter adno:are 
errores qui occurrunt in versione Clhristophorsoni, ne ejus versione lectores in errorem indu- 
. cantur. Α0 malum quidem ipsum , ut videtis , mulli animadverterant , damnumque illud pu- 
blicum dolebant, quod tam utiles antiquitatis ecclesiastice libri , εί scribentium et interpre- 
tum culpa ac negligentia adeo depravati legerentur. Quidam etiam pro virili parte remedium 
adhibere , certis duntaxat locis tentaverunt. Sed nemo adhuc exstitit qui novam Eusebiani 
operis editionem emendalionemque susciperet ; seu quod laboris magnitudine plerique deter- 
rebantur ; seu quod scriptorum exemplarium copia εἰ otio ac reliquis subsidiis que ad id 
opus necessaria sunt, destituerentur. Donec vos, pro vesiro in. rempublicam litterariam stu- 


4 


13 VALESIL EPISTOLA NUNCUPATORMA. 14 


dio, id opus. aggressi estis, notamque Euscbiane historie editionem curandam atque ador- 
παπάσπι mthi commisislis : τί amotis superiorum editionum ciliis atque mendis, planior 
deinceps cia. ad certissimam rerum ecclesiasticarum notitiam lectoribus sterneretur. . Quo 
nomine studiosi certe omnes tobis plurimum debent, quorum commodis utilitatique nostra 
opera consultum esse voluistis. Ceterum prater has causas quas jam commemorati, qua vos 
od notam Ecclesiasticee Historim editionem impulerunt , suberat etiam alia , nequaquam , ut 
arbitror, pretereunda : quod scilicet Eusebio de vobis deque Gallicana Ecclesia optime mee 
rito gratiam referre studuislis. Nemo cerle est ex antiquis Ecclesiam scriptoribus qui tot 
Ecclesie Gallicane laudes, tot insignia atque ornamenta scriptis suís intezuerit. Nam οἱ 
aniiquitatem spectes, quod precipuum argumentum est nobilitatis , hic est qui Crescentem , 
Pauli apostoli discipulum, in Gallias venisse testatur, ibique Evangelium pradicasse. Si 
anlistitum sanctitatem contemplemur ac doctrinam, Pothinum nobis atque [Ireneum Lugdu- 
nenses episcopos profert. Quorum ille cum. Ecclesiam suum optimis exemplis ac documentis 
diutissime rezissct, tandem nonagenario major vitam illustri martyrio terminavit, Ilic €eró 
fidei Christiane assertor forlissimus , adversus omnes hareses luculentissimis libris decer- 
(ail. Jam. αἱ martyrum fortitudinem εἰ sincera eorumdem passionis Acta desideres, nulla 
certe Ecclesia. hac. in re Gallie nostre anteferendu est. Epistolam enim. Viennensium ac 
Lugdunensium statim proferemus , quod pulcherrimum est atque vetustissimum lotius Ec» 
clesie in hoc genere monumentum, De cujus laudibus cum multa jam dicta sint a multis, 
nemo Lamen pro illius dignitate hactenus est locutus. Adeo ejus epistole meritum oc pondus 
omnem dicendi vím superat. Atque. id fatebuntur quicunque eam sepius legerint. Quo plus 
enim legitur, co semper tidetur essc praostantiar. lloc vero (am insigne Ecclesie vestra mo- 
numentum uni Eusebio acceptum ferre debemus. Qui nisi Historiarum suarum libris illud 
intexuissct, lanto antiquilatis ecclesiastice thesauro nunc for lasse careremus. Quod si fidei 
sinceritas ac simplicitas queratur, Gallos nostros Euselius in. his libris hinc precipue com- 
mendat : dum ait persecutionem Diocletiani in Occidentis partibus ac. presertim. in Gallid . 
€ito esse compressam, Deo illis propter fidei sinceritatem benignius indulgente. Jam vero, 
qua Ecclesie Gallicae non postrema laus ext , perpetuam illius jam inde a primis tempori- 
bus cum sede Romana consensionem, in his Eusebii libris non semel licet deprehendere. Pri- 
mum quidem ín epistola martyrum Lugdunensium, quam illi, adhuc in carcere posili, ad 
Eleutherum scripserunt, tunc Romana urbis episcopum ; nam cum Asiani litteris ad Lugdu: 
nensis Ecclesie fratres datis eos consuluisscnt, quid sentiendum esset. de nova prophetia, qud 
tunc apud Phrygiam recens exorta gravissimos tumultus per totam Asiam excitarat , Galli- 
cani martyres rem ad. Eleutherum detulerunt , ut. cjus interventu, cujus ín Ecclesia summ 
erat auctoritas, paz Asianis restitueretur. Alterum hujus concordie exemplum suppeditat 
synodus Gullicana, in qua Irengus una cum pluribus Galliarum episcopis, Victoris papa 
sententia de celebratione («sti Paschalis, ab Euscbio dicitur subscripsisse. Idem quoque Ire- 
"cus adversus Florinum qui Ecclesiam Romanam pernicioso schismate lurbabal, fortiter 
insurrezit. Pratermitto Reticium, Maternum ac Marinum, Gallie episcopos, qui tun Mil- 
tiade papa in synodo Romana residentes , unam cum illo adversus Donatum tulere senten - 
tiam. Cum igitur tot tantaque Gallicane Ecclesi& laudes ab. Eusebio commemorate sint, 
nemini mirum videri debet, si pro (antis antecessorum vestrorum praconiis hanc οἱ gratiant 
referre studuistis, ut Ecclesiastica ejus Historia quam fieri posset émendaiissima atque orna 
tissima, vestris auspiciis ederetur in lucem. Quam in rem éum mé unum ez omnibus delege- 
ritis, equidem plurimum vobis eo nomine me debere profiteor, qui de me tam honorifice 
*enseritis. Intelligo lamen quantum mihi a vobis onus sit impositum : ut post tres Latinos 
interpretes quartus ipse procedam , et eamdem cum illis existimationis aleam subeam. Scd 
quoniam huic desiderio vestro ac mandato refragari nefas mihi fuit, hunc laborem (um 
vestra, tum Eusebii causa libenfissime suscepi , omnemque in emendando et. inlerpretando 
molestiam diuturna patientia concoxi. Alii quidem et ingenio et doctrina instructiores , 
plura ei meliora prastabunt. Ego id perficere conatus sum, ne Quis in loc opere diligentiam 
meam jure metito desideraret. Quoc quidem utrum consécutus sim, vos , illustrissimi ΑΠ” 
listites, pro vestita cquitate judicabitis. Ceterum si hunc d me t$usceptum atque exhrustum 


15 VALESIHI PiiUEFAT:O. 146 
laborem colis placuisse intellezero , prompliore deinceps εἰ alacriore ammo reliquorum 
ecclesiastice historie scriptorum editionem aggrediar, vobisque faventibus idem in illis quod 
in Eusebio prestare conabor. | 
Mlustrissimzx ac Reverendissimz D. V. addictissiinus, 
| HENRICUS VALESsiUS. 








.AD EOSDEM ILLUSTRISSIMOS ANTISTITES, DE NOVA EUSEBIAN.& HISTORIE 
EDITIONE PR.EFATIO. 


Peracto solemnis nuncupationis officio, jam tempus est, illustrissimi Antistites, ut 
operis mei singillatim vobis rationem reddam. Cum enim vestra potissimum causa 
vestroque jussu hic a me susceptus sit labor, vos pre celeris omnibus operis mei 
lectores ac judices et opto simul et spero. Tria sunt igitur qua in bac editione prestare 
studui. Primum est Greci textus emendatio; secundum .Latina ejusdem interpretatio, 
terlium est. expositio obscuriorum locorum. Et Latinam quidem interpretationem quod 
attinet, post tres Euscbiance Historie interpretes, ipse quart&m elaboravi. Emendationein 
vero alque expositionem Eusebiani operis, nemo ante nos tentaverat. Verum ut de 
singulis suo loco estque ordine distinclius dicam, ordiar primum ab emendatione. Qui- 
cunque novam veterum scriplorum editionem agzrediuntur, ii necesse habent ab emeu- 
dalione initium laboris sui ducere. Sic Origenes cum novam Sejptuaginta Interpretum 
editionem suscepisset, multaque in iis dubia ac dissonantia ob varietatem exemplarium 
reperisset, in eorum emendatione primum laboravit; et collatis Sepluaginta Seniorum 
exemplaribus partim cu:n. Hebraico lextu, partim cum tribus aliis editionibus , Aquile 
scilicet, Theodotionis et Symmachi, errores qui in Septuagiola Seniorum editionem 
irrepserant, omnes sustulit, Idem enim ipso innuit in tractatu vin. ín. Mattheum his 
verbis : « In exemplaribus quidem Veteris Testamenti quecunque fuerunt inconso- 
nantia, Deo prasstounte, coaptare potuimus, utentes judicio ceterarum editionum. Ea enim 
qu& videbantur apud Septuaginta dubia esse propter consonantiam exemploeriorum , 
facientes judicium ex editionibus reliquis, convenientia servavimus. » Origenis exem- 
plum seculus postea B. Hieronymus, novam editionem Septuaginta Interpretum a se 
emendaltam; et asteriscis obelisque distinctam sus lingue hominibus dedit, sicut variis 
in locis ipse testatur. Atque ul de profanis scriploribus eliam loquar, Crates et Aristar- 
chus, grammatici, qui accuralissimas Homerici carminis editiones elaborarunt, nihil 
aliud fere quam emendalionem dislinetionemque illius operis praestiterunt. Pari igitur 
modo eum Eusebiane Historie novam editionam coudere instituissem , in ejus emeuda- 
tione omnem industriam ac diligentiam adhibui. Editiones Eusebiane Historie duce 
tantum hactenus Grece prodierunt : altera Parisiensis, quam Robertus Stephanus excu- 
dit ; vir de litteris eo nomine optime meritus, quod corpus historie ecclesiasticie elegan- 
tissimis typis primus publicavit ; altera est Genevensis editio. Verum hac in Greco textu 
editionem illam Roberti Stephani ubique expressit, nisi quod varias lectiones et einern- 
dationes ad latus habet appositas ex codicibus doctorum virorum; et lacunas aliquot quie 
in libris De «ita Constantini occurrunt, ex iisdem codicibus supplevit. Proiude in una 
duntaxat Roberti Stepbani editione mihi laboraudum fuit. Quam quidem cum quatuor 
manuscriptis opliing nole codicibus quanta potui diligentia collatam , inultis locis 
restitui. 

Horum quatuor codicum duos nobis subministravit bibliotheca Regia. Prior Francisci 
primi prefert iusignia ; ante quadringentos plus minus annos scriptus in charta bomby- 
cina et singulores iuterdum exhibet lectiones, multumque a reliquis codicibus discre- 
pantes. Hic est quein. in adnotationibus Regium codicem nominavi. Alter est ex bibiio- 
theca Mediceo, qua nunc in Regiom translata, uno eodemque Regie bibiiothecs vocabulo 


17 VALESII PIUEFATIO. κ. 


censetur. Hic ad distinctionem prioris illius codicis, Mediceus codex in adnotationibus 
nostris appellatur. Qui licet paulo recentior sit, ex optimo tamen exemplari el ab erudita 
manu descriptus est. Duobus his exemplaribus usus erat Robertus Stephanus in Euse- 
biane Historie editione. Et in ipso quidem textu excudendo, Regium exemplar fere 
ubique secutus est, raroque admodum ab ejus discedit vestigiis, sicut in meis adnotatio- 
nibus observavi. In capitum autem distinctione, Mediceum codicen erpressil, in quo 
tituli singulis capitibus, el quidem mioiatis litteris praefiguntur. Tertius his accessit 
codex eminentissimi cardinalis Julii Mazarini. De cujus exemplaris bonitate ac praestantia 
antequam dicam , res postulat, idque ipsum a me flagitare videmini , Antistites illustris- 
simi, ut de cardinale eminentissimu a quo codicem illum commedat!um accepi, pauca 
dicantur. Nam cum hic eminentissimus princeps el ad summa qceque nalus, singulart 
quadam benevolentia litteras complectatur, nos qui ab ineunte eelate ad litterarum studia 
animum applicuimus, ingrati profecto simus, nisi lum nostro, tum communi omnium 
eruditorum nomine, gratiam ei quantam possumus, el voce et scriptis referre studeamus. 
Porro quo favore quantaque benevolentia prosequatur litteras, testalur prolixa ejus erga 
homines eruditos liberalitas ac munificentia ; quam quidem, ut de aliis niliil dicam, ad 
me quoque nihil hujusmodi sperantem ac ne cogitantem quidem, nuper voluit perve- 
nire. Idem declarat locupletissima ejus bibliotheca. Quam cum innumeris optimorum 
scriptorum exemplaribus, partim excusis, partim manu ezxarotis instruxerit, non ut 
yeleres illi Romane urbis senatores quos eo nomine perstringit Ammianus Marcellinus, 
eam instar cujusdam sepulcri perpetuo clausam habet: sed velut publicam domum omni- 
bus aperit eruditis; ultroque ad eam invilat singulos εἰ manuscriptorum codicum usum 
studiosis, quoliescunque opus habuerint, liberaliter impertit. Quid dicam de reliquis 
illius virtutibus et eximiis animi dotibus 7 quid de mirabili moderatione ac lenitate, qua 
intestinos motus ac tumultus sine ullius civis cruore compescuit ?Sed hec alias a me 
commodius, aut ab aiiis djcentur ornatius, Nune enim eas tantum illius laudes persequi 
conslitui, qui privatim pertinent ad studia litterarum. Temperare lamen mihi ipse non 
possum , quin hic de pace aiiquid dicam , quam eminentissimus cardinalis omni studio 
atque industria nunc maxime urget ae promovet, et quam brevi per praecones regios 
publice pronuntiandam esse specamus. Quippe ea res precipue ad commodum pertinet 
litterarum , quas pacis alumnas esse, et sub ejus unibra ac priesidio conquiescere, nemo 
est qui nesciat. Cum igitur cardinalis eminentissimus gubernaculis reipublice primum 
admotus , bellum grave cum Hispanis non conflasset ipse, sed conflatum jam reperisset, 
variis, ut in tanta re, consiliis diu et accure&te perpensis, id landem constituit, edomandos 
diuturno bello esse Hispanos, reque ipsa adrmnonendos quantum Galli arimnis, opibus, 
fortitudine, constantia et reliquis &J bellum necessariis subsidiis pollerent ; ut hostes 
imbecillitate sua et Gallorum potentia cognita, segniores imposterum essent ad nostros 
aut armis aut injuria lacessendos. Neque enim firmam ac securam pacem cum hostibus 
aliter posse constitui, quam cum illi Gallis se in gerendo bello impares esse crebris cla- 
dibus suis delrimentisque sensissent. [taque cum Hispani id sero tandem périnde ac 
Phryges intellexissent, tum demum cardina!is eimninentissimus opportunum ineunda 
pacis tempus adesse animadvertens, eam cum hostibus facere uon recusavit, el de jure 
nostro, de summa totius belli, de spe denique atque victoría quam pene jam in manibus 
habebamus , aliquid concedere, quo populorum commodis et bonorum omnium votis, 
totius denique Christiani orbis desiderio gratiüicaretur. In. quo singularem ejus pruden- 
tiam et salutarem reipublice sapientiam equidem satis mirari non possum. 


Neque enim ob aliam causam tandiu dilata pax est, quam ut diuturnior deiuceps esset 
8c firmior, Atque hacobiter dieta sint de laudibus cardinaliseminentissiaii. Qui cum inter 
arma litteras ac litteratos omnes benignissime fovere nunquam destilerit, multo magis 
sperandum est illum, pacis su& tempore, easdem artes precipuo quodam studio ac pro- 
videntia couplexurum : effecturumque ut Galli nostri, qui armorum gloria pro ceteris 
genlibus semper eininueruut, nunc litterarum laude et optimaruu artium studiis antecel- 


19 VALESII PRAEFATIO. 20 


lant. Sed nunc tempus est, ut eo unde digressi sumus reverlamur. Tertius igitur ille codex, 
quem cardinalis eminentissimi bibliotheca nobis suppedilavit, oinnium quos vidi Euse- 
bianorum codicum longe optimus est ac vetustissimus. Quotquot enim emendationes in 
aliis exemplaribus reperimus, eas codex ille omnes exhibet ; multe vero alim in illo ha- 
bentur emendationes, quas ín aliis exemplaribus non reperi, quemadmodum ex meis 
adnofationibus studiosi leclores poterunt cognoscere. Scriptus est in membranis ante 
septingentos plus minus annos, elegantissime simul et emendatissime. Scholia quoque 
ad latus interdum habet apposita, nunc antiqua manu, nunc recenliore, quz? nos in adno- 
tationibus nostris suo quaque loco descripsimus. Multa quoque alia in optimo illo codice 
observanda sunt, partim in accentibus, partim in distiuctione seu interpunctione. Nam 
quod quidem ad accentus attinet, sepe in illo codice acuuntur vocabula, que in aliis 
exemplaribus accentum habent circumillexum. Exempli gratia «oz et καἰσαρ in illo codice 
semper acuuntur. Contra vero σφῖσι, quod in aliis codicibus acuto notatur accentu, in illo 
codice circumflectitur. Atque id quidem rectius puto. Quod autem spectat ad dislinclionem, 
quam nos vulgo interpunctionein vocamus, hic codex adeo accurate distinctus est, ut tota 
distinguendi rationem ae scientiam, que haudquaquam levis mornenti est, ex hoc uno codice 
possis cognoscere. Certe antequam eum nactus essem, medie distinctionis utilitatem ac ne- 
cessitatrem nondum perspexeram; quam unus ille codex sedulo inspeclus atque excussus, 
aiihi tandem patefecit, Verum de distinctione pluribus infra dicturi sumus. Illud preterea 
jn vetustissimo ilio codice observavi, quotiescunque plena distinctio seu τελεία στιγµή appo- 
sita est in aliqua linea, primam sequentis linee litleraim extra reliquarum ordinem con- 
spici, el exteriorem marginem subradere. Idque indicium est, novum caput aut novam 
periodum inchoari post finalem illam distin ctionem. Adem in aliis quoque scriptis codici- 
bus observavi. Certe iu veteribus sch edis bibliothece Regie que libros Eusebii De vita 
Constantini continent, ita semper fieri arimadvertli, quolies novum caput inchoatur. Quar- 
tum preterea codicem habuimus ex bibliotheca illustrissimi viri Nicolai Fucketii, qui 
geueralis in senatu Parisiensi procuratoris officium gerens, praefecturam simul regalis 
&erarii summa cum laude administrat. Atque his quatuor manuscriptis codicibus ad emen- 
dationem librorum Ecclesiastice Historie usi sumus. Libros vero De tita imp. Constanti 
αἱ cum tribus antiquis codicibus contulimus. Primus est Regius ille, de quo superius 
dixi, in quo ante libros Ecclesiastice Historie quatuor libri De vita imp. Constantini, licet 
pou eadem, velusta nibilominus manu perscripli leguntur. Secundum locum obtinent 
schede veleres bibliotheca Regie. Sic aulem voco charlas, per qualernioues quidem 
digeslas sed dissolutas, nec in codicis modum compactas. In his schedis, preeter libros 
Eusebii De vitu Constantini, et Orationem ejusdem imperatoris ad. sanctos, primus qua- 
teruio Ecclesiastice Historig habetur ; cujus el in aduolationibus meis mentioueu sepius 
feci. Cetera nescio quo casu perierunt. Tertium nobis codicem suppeditavit bibliotheca 
Fuketiana. In quo ante quatuor libros De vita imp. Constantini, preixus est Eusebii 
Panegyricus, dictus eidem Constantino anno ejus imperii tricesimo. Hic codex, quamvis 
jufime vetustatis, est tamen optime nol, multisque in locis emendatior et amplior duo- 
bus illis prioribus quibus in editione sua usus est Robertus Stephanus, 

Preter hos manu exaratos codices, adjumento nobis fuerunt variz lectiones et emeuda- 
tiones quas viri docti ad marginem editionis Roherti Stephani manu sua adnotaverant, 
Cujusmodi codices multi etiamnum reperiuntur. Sed nos tribus preiecipue usi sumus, qui 
etiam ip adnotationibus nostris sepius commemorantur, Primus fuit Adriani Turnebi, 
quem ille cum cadice Regio ac Mediceo diligentissime contulerat. Libri vero De vita imp. 
Constantini cum Anglicano quodam exemplari collati erant, sive ipsius Adriani, sive 
Odonis Turnebi mauu. Aller codex fuit Vulcobii : quem quoniam Renatus Μοτδις, 
medicus Parisiensis, mihi commodavera!, codicem Morei in adnolationibus vocare soleo. 
Hic liber preter eas emendationes que in libro Turnebi habentur, perpaucas alias con- 
unet. Tertius codex fuit Henrici Savilii, viri doclissimi, ad me missus ex Anglia a 
Jacobo Üsserio Armachano. Nam cum in Usserii notis ad Martyrium B. Polycarpi, manu- 
scriptum Eusebione Historie codicem ex bibliotheca Saviliana laudari enimadvertissem, 


" VALESII PRAEFATIO. v ot 


eumque codicem optime note esse ex aliquot locis ob Usserio prolatis deprehendisse:rn, 
postulavi ab eo per litteras, ut varias ejus codicis lectiones (integrum enim ab eo collatum 
esse existimabam) ad me transmitteret. Ille vero codicem quidem ipsum in charta scrip- 
tum bombycina, bibliothece Oxoniensi a Savilio donatum fuisse, mihi rescripsit. Caeterum 
editionem Roberti Stephani statim ad me misit, in cujus margine Savilius emendauones 
ex suo illo manuscripto codice depromptlas adnotaverat. Quantum tamen conjicere potui 
non omnes scripti codicis lectiones ad latus editionis illius apposuit Savilius, sed eas 
tantum quas bonas cerlasque esse eristimabat. Quedam enim lectiones ab Usserio e 
scripto illo codice proferuntur, quas a Savilio preeterinissas esse postea deprehendi. Pra- 
terea idem Savilius ad oram illius editionis multas ascripsit emendationes ex codice Joan- 
nis Christophorsoni, quem scilicet Christophorsonus cum aliquot manuscriptis exemp'a- 
ribus contuierat. 


Hec sunt librorum subsidia, quibus instructi Eusebianee Historie libros emendandos 
suscepimus. Sed ne quis forte quidquam a nobis temere et pro arbitrio mutatum esse exise 
limet, aute omnia lectores monilos esse volumus, nihil nos sine optimorum exemplarium 
consensu olque aucloritate fecisse. Adeoque nobis religio fuit, in his libris aliquid inter- 
polare, ut ne tum quidem cum locum depravalin esse manifestissime apparebat, conje- 
cturee nostre indulgere voluerimus, Argumento sit locus in fiue lib. x Histor. Eccl., p. 399, 
qui sie habet : Ὁ δ) &prtü πάση θιοσεθείας ἐκπρεπῶς μέγιστος νικητὶς Κωνσταντῖ.ος. Poteramus 
hic veram lectionem levi negotio restituere, et pro ἐκπριπῶς emendare ἐκπρίπων. Sic enim 
eum Eusebii locum citat Gelasius Cyzicenus in lib. n, nec aliler scribitur in lib. α 
Eusebii De vita Constantini, cap. 19, ubi hic locus iisdem plane verbis repetitur. 
Deuique nullus in hac editione nostra emendatus est locus, de quo in adnotationibus 
lectorem non admonuerim, et emendationis meas rationem non reddiderim. Emen- 
dalionis pars est non postrema, distinctio sive inlerpunctio, de qua nonnihil a me 
dicendum est, ne forte leclores novo interpunctionis genere quod in hanc editionem a me 
primum invectum est, conturbentur. Quanquam si proprie loqui velimus, non id novum 
distinctionis genus, sed vetustissimum est, et ab antiquis omnibus tam Grecis quam 
Latinis usurpatum : quod recentiorum negligentia penitus abolitum, hac editione conatus 
sum sallem ex parte revocare. Prisci quidem illi, recens tum inventis litterarum figuris, 
uno tenore sine ulla prorsus distinctione scribebant. Qua res cum maximam (um in 
legeudo tum in pronuntiando haberet diflieullatem, veteres grammatici lres posituras seu 
distincliones excogitarunt, quibus quasi stationibus quibusdai ac diversoriis continuus 
orationis cursus dislinguerelur. Primam vocarunl ὑποστιγμόνι id est subdistinctionem ; 
alleram µέσων, id est, mediam distinctionem ; terliam τελείαν στιγμήν, id est finalem seu plenam 
distinctionem, Tribus autem punclis diverso situ dispositis singulas nolaverunt. Punctum 
enim ad imam litteram appositum subdistinctionem designat ; media vero distinctio quam 
Latini moram appellarunt, significatur puncto ad mediam litteram affixo. lllud autem 
punctum, quod ad caput litterae apponitur, Gnalem denotat distinctionem. Harum autem 
distinctionum qua sit vis ac ratio, docent grammatici, Donatus el Marius Victorinus, el 
Diomedes in lib. 1:5, qui unus instar omnium nobis erit hoc loco. « Lectioni, inquit, posi- 
turas accedere vel distinctiones oporlet, quas Graeci θέσεις vocant; quie inter legendum 
dant copiam spiritum reficiendi, ne continuatione deficiat. Has tres sunt, distinctio, sub- 
distinctio, media distinctio sive mora, vel, ut quibusdam videlur, submedia : quarum 
diversitas tribus punclis diverso loco positis indicatur. » Et paulo post : « Distinclio est 
silentii nota, cum sensu terminato liberum est cessare prolixius. Est hujus nota punctum 
supra versum ad caput littere positum. Subdistinctio est silentii nota legitimi, qua pro- 
nuntiationis terminus sensu manente ita suspenditur, ut statim id, quod sequitur, succe- 
dere debeat. Hujus autem nota est punctum sub versu positum. Mora est levis in conti- 
nuatione sensuum interposita discretio, legitims distinctionis subdistinctionisque medium 
obtinens locui, il& ut nec perfecta in totum, nec omissa videa!ur, sed significatione im- 
morandi, alterius desideret principium sensus. Et hoc solummodo servat officium, ut 
legentis spiritum brevissima respiraticne reliciat ac nutriat. Sic enim pronuntiondo retis 


23 e VALESII PRAEFATIO. E11 
cere quis debet, ut quia spiritus ipse quadam defectione mutatur, deinde resumatur. Ut 


est : 
Ut belli signum Laurentii Turnus ab arce 
Extulit, et rauco strepuerunt cornua cantu; 
Utque acres concussit equos, utque impulit arma; 
Extemplo turbati animi. 


Mult: enim clausule sunt medie hujus lectionis. Primum ne confundantur, quee δίκωλα et 
vp(zo)a ponuntur et talia, Deinde ut actus verborum emineat elt luceat, qui ex aliquo mo- 
veatur affectu, vel indignatione vel miseratione collata, » etc. Hujusmodi igitur distin- 
clionum seu interpunctionum notas antiqui omnes, tam Greci quam catini, in libris suis 
&dhibuerunt : quas etiam Isidori Hispalensis etate adhuc in usu fuisse constat. Id enim 
discimus ex ejus Originum libro 1, cap. 19. In manuscriptis quoque exemplaribus paulo 
vetustioribus eadem distinguendi ratio perpetuo servatur. Verum recentiores, seu impe- 
ritia seu desidia quadam ac negligentia, omnia commutarunt. Ac pro subdistinctione qui- 
dem virgulas posuerunt; pro medie distinctionis nota duo puncta : finalis vero distinctio- 
nis notam a capite ad pedes littere dejecerunt. Quam pravam distinguendi rationem 
seculi sunt omnes fere typographi pr&ter Aldum Manutium. Hic enim in editione Grecoe- 
rum librorum, quos pene inpumerabiles excudit, eam semper interpunctionem retinuit, 
quam in manuscriptis exemplaribus invenerat. Et virgulas quidem quod attinet, nolim 
eas damnare. Parum enim interest, quam notam adhibeamus ad subdistinctionem desi» 
gnandam, modo ea nota ad pedes apponatur littere. Certe in optimo illo ac vetustissimo 
codice bibliothece Mazarines, cujus antea mentionem feci, interdum pro media, interdurh 
pro finali distinctione virgulam appositam reperi, id est, nunc ad mediam litteram, nune 
ed summam. Nec solum virgula, verum eliam sicilico seu ἁπλῆ aversa nonnunquam desi- 
gnabatlur media distinctio, ut docet Victorinus in libro 1 Artis grammatice. Quod vero 
pro finali distinctione hodie punctum ad pedes littere ponimus, id, meo quidem judicio, 
ferri nullatenus potest. Neque enim solum vetustali id repugnal, verum eliam rationi. 
Quippe ratio postuigdt, ut nota eodem situ posita esmdem desigael distinctionem. Pun- 
ctum igitur in ima parte positum, idem signilicare debet, quod virgula que ad imam litte« 
112m notata est. Neque enim nota ipsa, sed note situs variat distinctionem. Ex quo effici- 
tur, finalem distinctionem non recte a nobis designari puncto ad pedes littere apposito. 
Quare non sine causa veterem interpungendi rationem in hac editione restituere sum co- 
nalus, Ac virgulam quidem ipsam retinui, quippe qua in denotanda subdistinctione idem 
valeat ac punctuin; mediam vero distinctionem ex manuscriptorum codicum auctoritate 
guis locis quasi postliminio restitui. Hujus porro utilitatem ac necessitatem studiosi, ut 
spero, celeriter agnoscent. Neque enim solum eo valet media illa distinctio, ut resumatuc 
spiritus ad principium alterius sensus continuandum, et ul actus magis emineat ac luceat, 
quemadmodum scribit Diomedes, verum etiam ad notandum discrimen personarum ac 
dignitatum. Sio alicubi in his libris, ubi legitut ἐπισχόπων πρισθντέρων τε xai διακόνων, codex 
eminentissimi cardinalis post vocem ἐπισχόπων mediam adhibet distinctionem. $ed et ple- 
risque in locis punctum ad caput littere posui, ad finalem distinctionem designandam : 
ubique id facturus, nisi vis inolitie consuetudinis me ab inccepto revocasset. Ceterum 
quad ego in hec editione tentum ex parte prestiti, id ab aliis majore doctrina el auctori- 
tate preditis, qui veterum libros posthac edituri sunt, tandem, ut spero, consummobitur. 
Atque heec de emendatione et distinctione nostra summatim dicla sufficiant. Nunc ad La- 
tinam interpretationem veniamus. 


Non dubito multos fore qui mirentur quam ob rem post tres Latinos Eusebii inter- 
pretes, eosque in Grecis litteris non mediocriter exercitatos , quaríam ipse versionem 
elaboraverim. Quibus primum ita respondeo: Si post Rufinum, qui Ecclesiastice Historie 
libros primus in Latinum sermonem convertit, licuit Musculo novam interpretationetu 
condere, si rursus post Museulum idem licuit Christophorsono, cur mihi quoque idem 
juris non fuerit quod ceteris? Apud Judaeos post Septuaginta Seniorum editionem tot 
sacramentorum religione, tot seculorum auctoritate firmatam, Aquila primum, deinde 
Theodotion et Symuachus novas Veteris Testameuti interpretationes singuli ediderunt, 


ος YALESII PREFATIO. e | ec 


Quiute item Sexteeque ac Septimee editionis auctores quidam reperti sunt, quorum no- 
mina ignorantur : easque omnes versiones Origenes in Hezaplis suis collocovit, ut a ca- 
(holicis hominibus legerentur. Quod igitur Judaeis in Veteri Testamento licuit, cur in 
Eusebio mihi non liceat, maxime cum id audere in Eusebio minus periculosum sit, quam 
in sacris divinarum Scripturarum libris? Enimvero multe eaeque gravissime rationes ad 
nove hujus interpretationis onus subeundum me vel invitum impuierunt. Nam cum no» 
vm Ecclesiastica Historie editionem vestro jussu vestrisque auspiciis suscepissem , vi- 
deremque, superiorum interpretuii versiones ob crebros errores ac παρερµανεία; nequaquam 
salisfacere desiderio doctorum virorum , quemadmodum Joannis Curterii et Petri Hal- 
loizii testimonio jam antea declaratum est, duorum alterum mihi necessario prestandum 
fuit, ut vel antiquam interpretationem corrigerem, vel certe procuderem novam. Porro 
aliorum inlerpretationem corrigere, ut molestum per se ac difficile, ita etiam odiosum 
videbatur. Sua enim cuique laus, suus honos debetur a nobis. Fecerunt illi quidquid in 
ipsis fuit, et suo labore nostrum lsborem levare ac minuere conati sunt. Proinde opus 
uniuscujusque interpretis laudandum potius est a nobis quam interpolandum. Rufinus, 
quamvis sensum polius Eusebii sequatur quam verba, tersus est tamen ac nitidus, nec 
legentibus injucundus; ac vel eo nomiue plurimum laudandus, quod Ecclesiasticam His- 
lorian priinus Latine lingue hominibus dedit, cujus versione ad noslram usque telatem 
usa est Occidentis Ecclesia. Musculus verbis pressius adhaeret , et in interpretando brevis 
est atque perspicuus, multisque in locis Christophorsono felicior. Christophorsonus, ut 
diligentior ac doctior Musculo, sic etiam numerosior incedil, el Ciceronianum quiddam 
sorat, Preterea usus est manuscriptis exemplaribus ad interpretationem suam elaboran- 
dam : primusque Panegyricum Eusebii, diclum tricennalibus Constantini, Latino sermone 
edidil, quem postea Genevenses typographi Grece excuderunt. Dicet hic oliquis : Quid 
igitur opus fuit nova versione, cum illi interpreles tot tantisque laudibus abundent ? Ego 
vero laudes illorum commemoro, non vitia delego : que quidem aliorum testimonio quam 
meo prodi malim. Quod si quis adnotaliones mess legerit, aut iuterpretationem meam 
cum illorum versione conferre voluerit, intelliget profecto quot quantisque erroribus re- 
fere sint illorum interpretationes, nec sine causa novam Eusebii versionem mihi a vobis 
injunctam fuisse. Sed quoniam non voluntate sed necessitate quadam in hune sermonem 
delapsus sum, de superiorum interpretum vitiis summatim pauca dicam. Nam si cuncta 
illorum σφάλματα singillatim vellem) percensere, in immensum eatenderetur oralio. Ut 
igilur a Rufino exordiar, quis nescit illum Eusebio multa pro arbitrio addidisse, multa 
detraxisse, mulla mutasse; ac plerisque in locis παραφράστη» polius esse quam interpretem ? 
Exempli gratia, in libro vit de Gregorii Thaumalurgi miraculis, salis prolixam narrationem 
inseruit, que in Eusebii nostri exemplaribus non habetur. Idem, in libro ix Luciani mar- 
Wyris orationem pro fide nostra coram judice habitam commemorat, quam Eusebii exem- 
plaria non agnescunt. Jam vero decimum Ecclesiastice Historie librum totum fere in ver- 
sione sua preetermisit. Nihil hic dico de capitibus ab eo commutatis in libro sexto ac se- 
plimo , quandoquidem in adnotationibus meis liac de re lectorem admonui. Quot Eusebii 
loca ab illo perperam accepta el interpretata sunt! Hic est qui ex Zacharia sacerdote, 
cujus in Evangelio Luce fit mentio, marlyrem nobis Lugdunensem effecit. Hic est qui 
Biblisdem cum Bloandina confudit. Hic est qui Philoromuni nobilissimum martyrem, ex 
rationale tribunum militum fecit. De Musculo vero quid attinet dicere, cujus versiones 
(nam et alios scriptores Latine interpretatus est) non magnopere probantur a doctis? 
Innnumerabiles ejus errores proferre possem , si vellem : inter quos hic eminet. Diony- 
sius Alexandrinus, in epistola adversus Germanum , quam refert Eusebius in libro sexto, 
ait se περὶ lov δυσμάς comprehensum a militibus, el Taposirim esse perductum. At Mus- 
culus Heliodysmas oppidum esse credidi. Sic enim vertit : Ego namque cum Heliodysmas 
una cum illis qui mecum erant , venissem , Taposirim a militibus ductus sum. Idem praterea 
Musculus librum Eusebii De martyribus Palestine, qui subjectus est libro vin Jlistorie 

,Ecclesiasticg , totum in versione sua pretermisit; quam ob causam, nescio. Est enim ille 


?7 « VALESII PRAEFATIO. 18 


Eusebii liber elegantissimus. Superest versio Joannis Christophorsoni, que nec ipsa ne- 
vis suis caret. Nam, ut omittam barbarismos qui in illa sepius occurrunt, nimium prolixa 
et laciniosa est ejus interpretatio, dum voces quasdam addit ad explendam periodum, aut 
ad obscurioris loci expositionem suas adjicil ἐπεξηγόσεις. Interdum etiam ex duabus pe- 
riodis unam facit, et duo capita in unum confert, adeo ut Latinorum capitum distinctio 
in ejus interpretstione multum discrepet a Greca. Que res quantam parial molestiam ac 
perturbationem in citandis ex Eusebio locis, norunt omnes studiosi. Idem in theologicis 
quidem satis exercitatus fuit, sed critic; artis peritia et antiquitatis Romane cognitione 
leviter instructus. Quare in propriis vocabulis magistraluum Romanorum, et in iis qua 
&d civilem administrationem pertinent, perpetuo labitur : verbi gratia, in exponendis vo- 
Cibus ἡγεμόνος, στρατηγοῦ, ἐπαρχικᾶς τάξεως el in similibus aliis. Postremo librum Eusebii De 
martyribus Palestine , qui in editione Roberti Stephani et in manuscriptis exemplaribus 
subjunetus est octavo Historie Ecclesiastice libro Christophorsonus in octavum librum 
transfudit, cum ejus partem illum esse crederet. Quem Chris!ophorsoni errorem secuti 
postea typographi Genevenses, ut Greca Latinis aptarent , ex duobus Eusebii libris unum 
fecere. Atque liec carptim dicla sint de vitiis superiorum interpretationum ; non obtre- 
c'andi aniio, nec minuende cujusquam inlerpretis glorie, sed ut studiosi omnes intelli- 
gant, nos non sine causa novam interpretationem suscepisse. Quam ul perfectam quidem 
et numeris omnibus absolutam preslare non ausim (id enim nimis essel confidentia), ila 
plurimis mendis quibus superiores interprelationes scatent, carere fidenter affirno. Ce- 
lerum cum tria polissimum in versione requirantur, ut nimirum (fidelis sit, ut elegans ac 
perspicua, operam dedi ne quid horum in versione nostra desideraretur, 

Interpretationem sequuntur adnotationes. In quibus duo potissimum speclavi : primum 
ut emendationum mearum ralionem redderem, et varias scriptorum codicum lectiones 
studiosis proponerem : deinde ut obscuriores Eusebii locos illustrarem, et antiquos Eccle- 
sie mores ac ritus collatis aliorum scriptorum locis explicarem. Adnotationibus quatuor 
a me subjuncte sunt dissertationes. Quarum prima est de inilio ac progressu schismatis 
Donatistarum. Altera est de Anastasi et martyrio Hierosolymitano. Hane sequitur dispus 
talio de versione LXX Interpretum adversus Jacobum Usserium Armachanum. Quarta est 
de Martyrologio Romano quod eaidit Rosweydus. Alque lia:c sunt que ad Eusebiane Hi- 
storie illustrationem a me in hac editione elaborata sunt. Que si cuipiam forlasse levia 
videbuntur ac vijia, is cogitet, hujusmodi fere cuncta esse qua in hoe genere litterarum 
proferuntur, i lisque pro studio legentium ac stomacho aul pretium aut contemptum acce- 
dere, Nam si quidem &quum ac studiosum lectorem invenerint, magni aestimantur ; αἱ 
vero in fastidiosas aures inciderint, pro nibilo ducuntur. Deinde quid nisi vulgare ad- 
modum et mediocre exspectandum est, a me presertim qui ob debilitatem oculorum alie- 
nis oculis ac manibus οἱ legere cogor et scribere : et qui dum propter laboris maguitu- 
dinem semper ad ulteriora festino, totum hoc qualecunque est opus ita properanter dic- 
tavi, ut vix relegendi mihi otium fuerit. Quo magis indulgenda mihi est venia, sicubi for- 
tasse in adnotelionibus lectoris desiderio non usquequaque salisfeci. Creterum a4 invi- 
landos lectores, in ipso operis vestibulo doctissimam epistolam collocavi, quam illustris- 
simus ac reverendissimus archiepiscopus Tolosanus Petrus de Marca, vir divinarum hu- 
manarumque rerum scientia instructissimus, ad me scripsit de prima Evangelii pradi- 
calione in Gallia. Quidquid igitur tedii ac molestie ex lucubrationum mearum leclioue 
contraxerint studiosi, id hujus epistole eruditione et amoanitate facile detergent. 


EPISTOLA AD HENRICUM VALESIUM. 





PETRUS DE MARCA 


ARCHIEPISCOPUS TOLOSANUS 


e 
CLARISSIMO ET ERUDITISSIMO VIRO HENRICO VALESIO 
S. P. D. 


Gratulor tibt, et Ecclesi: universe, ob eam quam A Lugduni, una cum urbis magistratibus non infelici- 


in vertenda et ornanda Eusebii Historia Ecclesiastica 
eperam posuisti, juxia eleri Gallicani desiderium. 
lllam quippe acris ingenii solertiam maturiorisque 
judicii vim cum summa eruditione conjunctam, 
quam in editione Ammiani, et Excerptorum Poly- 
bii, senatui litteratorum olim probaveras. nunc 
felicius exseruisti in insjoris momenti Historia, 
tum a vitiis lectionum, tum ab interpretum ballu- 
cinationibus purganda , egregiis denique in diffici- 
liores locos adhibitis commentariis illustranda. Re- 
rum ecclesiasticarum origines indelessa diligentia 
perquisitas descripsit Eusebius ; sed usus quaudo- 
que oratione ex genio Orientalium perplexa ; ali- 
quando vero propler lingusz morumque ignoratio- 
nem minus intellecta. Quem singularis eruditionis 
iue luce, apertis vetustatis ecclesiaslic:e arcanis, 
tivilis quoque, quando res exigebat, patefecisti. Ex 
uo voluptatem cepi maximam ; non solum propter 
Hlam, que mihi communis futura. est cum probis 
ει eruditis viris, ex ea lectione bauriendam doctri- 
nz copiam, sed quod studio decessoris mei Caroli 
de Montchal, archiepiscopi Tolosani , viri pietate 
et eruditione quondam cefeberrimi, ad hoc opus 
arduum perficiendum te accinxisti. Cujus sedeimn 
enm possideam, reddendarum tibi gratiarum no- 
men, quod successione contraxi, his litteris solvere 
necessum putavi. | 

Ceterum, antequam ultima manus ponatur edi- 
lioni qux& nunc sub prelo fervet, monendum {6 
duxi, in dissertatione nostra De primatu Lugdu- 
keusi, qux in Appendice ad concilium Claromonta- 
pum, tomo XXVI Conciliorum edila est, nos qu:e- 
dam adnotasse numero 104, 105 et 107, illius 
exercitationis, ad epistolam Lugdunensium Christia- 
norum, quam exhibet Eusebius lib. v Hist., cap. 
4. Πανήγυριν enim illam, que Lugduni habebatur 
«qnando supplicia sunt a martyribus exacta sub 
Antonino, de conventu trium Galliarum intelligen- 
dam scripsi ; quem ex sexaginta populis conflatum 
docuit, Surabo, cujus mentem explicui num. 102, 
eumque cum loco Taciti emendato composui, Ten- 
tavi quoque Gregorii Turonensis testimonium de 
mariyribus Athanacensibus, cum illa apud Eusebium 


B 


ter, ut puto, interpretatus sum. Qux tamen seve- 
riori judicii tui censure submitto. 

Finem faciebam huic epistole, quando me patri:e 
et tuendz veritatis amor, Lugdunensium martyrum 
occasione, pupugit et adegit, ut apud ἰ6 paucis 
conquererer de injuria Gallis facta, non ab exteris 
quidem, sed a nostratibus; qui reconditioris et a 
vulgo semotioris, qua pollent, doctrine cupidine 
illecti, veritatem quie in propatulo est, velut in 
puteo latentem sibi quaren/am putarunt. Galliis 
quippe detrahunt, quani ZEthiopibus et indis sciunt 
ab apostolis ipsis exhibitam Evangelii przdicandi 
curam : ac si florentissimz et vicinze nationes 
capiti gentium Romx, quam sanguine suo Petrus 
et Paulus consecrarunt, remotissimis illis exiraque 
Romonum imperium sitis regiontbus posthabitz 
fuissent. Alia fuit mens apostolorum, qui Gallias in 
fide erudiendas, statim post adventum in ltaliam 
susceperunt. Deatus quippe Lucas, a Pauli comitatu 
discedens, magistri sui mandato se contulit in Gal- 
lias ; ubi pr:ecipuum fldei przedicandae studium im- 
pendit. Deinde per Italiam et Dalmatiam in eodem 
opere industriam suam przestans, in Macedoniam, 
eodem functurus officio, se recepit, Auctorem ha- 
bemus locupletem hujus narrationis Epiplhanium, 
qui harresi tt quod. diximus de Luca testatur, uno 
ex Lxx discipulis, cui munus Evangelii praedicandi 
creditum ait : Κηρύττει πρῶτον Ev Δαλματία. xal Ev 
Γαλλία, καὶ ἐν Ἰταλία, καὶ Μακεδονία; àoy δὲ £v τῇ 
Γαλλία. ldque ipse primum in Dalmatia, Gallia 
εἰ Italia, ac Macedonia praestitit; sed in Gallia pre 
caleris : vel, si malis, principium tero ἵ µία, 
Principium fecisse pridicationis in Gallia, sive 
potiorem ejus curani gessisse, disertissime testatur. 
Duplici quippe significatione πο verba exponi 
possunt, ἀρχὴ δὲ ἐν τῇ Γαλλία. Quod autem primum 
in Dalmatia praedicasse dicatur, ad solam Dalma- 
tiam referendum non est, sed ad Galliain etiam, 
atque Italiam, habita ratione Macedonis, in qua 
erudienda demum laboravit. Quz' dictio fortasse 
restituenda est in contextu, ut sit quod respoudeat 


'«p primum. Sicque illud primum non impediet, 


quin significet ultimis verbis Epiphanius, priuce- 


narratione conciliare. Denique lapsu Rufini el p pium oper:e suz? Lucam posuisse in Gallia. Exci- 


Christophorsoni observato, locum epistole illius 
insignem, de preliensione martyrum, εἰ deinterro- 


g»tione facta a (ribuuo colortis qui tendebat 


piunt viri eruditi, nescire se ab ullo veterum 
auctorum prodita, qua scripsit Epiphanius. Scilicet, 
Sed non ideo minus sunt vera quie gesta refert, 


PETRI DE MARCA 


31 


Petivit ille suam narrationem ex vetustiori scripto- A Epiphanio, Chrysostomo ac Theodoreto, et e Lati- 


re, quo, ut plerisque aliis, caremus. Fortasse ex He- 
gesippo illud hauserat, qui in pandendis Eeelesia- 
rum originibus se exercuit. Exstabat integrum opus 
llegesippi, non solum Eusebii, sed etiam [ογο- 
nymi temporibus, atque adeo Epiphanii. Supererat 
quoque Georgii Syncelli etate, «qui cjus auctoris 
fragmentum profert in. Chronico, aliud a fragmen- 
tis quie recilat Eusebius. Gravius doleo de viri 
illius eruditissimi, tibique ac mihi quondam ami- 
cissimi glossemate , qui in animadversionibus ad 
eum Epiphanii locum, vim testimonii illius nobis 
adimere conatur. De Gallia enim Cisalpina loqui 
Epiphanium notat. Scilicet apud illum auctorem 
Cisalpinam Galliam intelligimus , qux» nulla tunc 


mis Hieronymo, post. primum adveutum suum in 
Urbem, ubi biennium exegit a Luca memoratum 
(quo temporis intervallo fortean Lucas in Gallia 
praedicationem Evangelii auspicatus est), Hispa- 
nias adivit, ad promulgandaw illis in. regionibus 
Christianam fidem. Atqui Hispauias petenti, per- 
gendum fuit per celeberrimam spud veteres viam 
illam publicam, quz ab Italia per Gallias in B:eti- 
cam ipsam ducit. Ejus descriptionem exhibet non 
solum Antonini Itinerarium a. Nicza per Arelateni, 
Narbonem, summum Pyrenzum; Juncariam, Bar» 
cinonem, ei reliqua loca: sed etiam Strabo, qui 
sedulo se habuit in viz illius explicatione ; quam 
iu plerisque capitibus minus ab interpretibus intel- 


er3t, οὐ ipsis Augusti temporibus, qui novam pro- B jectam, nos patefacere conati sumus libro primo 


vinciarum imperii divisionem instituit. Amovit ab 
lialia nomen Galliarum, quas objectu Alpium termi- 
navit; ltaliam solidam in regiones χι partitus, 
Galliis in quatuor provincias, Narbonensem, Lugdu- 
nensem, Belgicam, et Aquitanicam , seclis; ul do- 
cent Strabo, Mela et Plinius. Quam rationem quo- 
que secutus est. Ptolemazus in suis tabulis, ut et 
Ammianus, ac reliqui, quos de Gallils et talia 
disserere occasio coegit, Itaque non alia est apud 
Epiplanium Gallia, quam qux post Christum na- 
ttn ab omnibes auctoribus. vocatur. Gallia, juxta 
limites ab Augusto institutos. 

Non solum autem Lucom adhibuerunt apostoli 
ad informandas in religione Gallias, sed etiam Cre- 
sceutem. Ejus rei testig ipse Paulus, lI Tim. 
1v, qui missum fuisse docet Crescentem in Galliam. 
Certum quidem est variam fuisse hujus loci Pau- 
lini lectionem, etiam apud veteres. Etenim Cliry- 
sostomus et Theodoretus apud Grecos; Vulgatus 
interpres, et Ambrosiaster apud Latinos, legerunt 
Galatiam, nou autem Galliam. Sed vetustioris et 
veriorià lectionis vindicem habemus Epiphanium, 
qui constanter scribit in haeresi Lt eos errare qui 
boc loco Pauli Galatiam legunt, cum scribendum 
doceat Galliam. Οὐ γὰρ £v τῇ Γαλατία, ὥς τινες 
πλανηθέντες νομίζουσιν, ἀλλὰ tv Γαλλία. Eodem 
modo cateris antiquior Eusebius tuus legit in 
codice Pauli Galliam, quemadmodum Epiphanius, 
si recte verba ejus expendantur, el vera apud 
auctorem illum lectio retineatur ex Rufino, et oin- 
nibus codicibus mss., ut tu diserie monuisti. Theo- 
doretus sane, qui Galatie dictionem in contextu 
Pauli retinet, licet de Galatia Asiatica potuisset 
illam accipere, maluit ad Galliam nostram , id est 
ad Galatiam occidentalem referre. Adeo cer!a erat 
apud omnes veteres, Crescentis in Gallia pr:zedica- 
tio. In quo cum veteribus Usuardi et Adonis Mar- 
tyrologiis conveniunt; qui postíidem a Crescente 
in Galliis promulgatam, merninere reditus illius in 
Galatiam Asiaticam., 

Enimvero quid vetat, quin Lucz et Crescenti, 
assiduis Pauli comitibus, adjungamus et Paulum 
ipsum apostolum, qui, testibus Graecis, Atlianasio, 


D 


Gatalonie illustrate, cujus editionem maturamus. 
Non iners fuit Paulus in Galliis erudiendis, qui 
gentium salutem sibi specialiter commissam, tam 
flagranti studio peragraiis regionibus undequaque 
procurabat ; qua de re statim uberius agemus. 
Possumus quoque Philippi apostoli operam Gal- 
liis vindicare , ipsisque Britanniis , ex Isidoro Hi- 
spaleisi, lib. De vita et morte sanctorum , cap. 74. 
Phi'ippus Gallis predicat Christum; barbarasque 
gentes vicinasque tenebris , et tumenti Oceano con- 
junctus, ad scientie lumen fideique portum deducit. 
Additque hoc munere perfunetum. Philippum , in 
Plirygiam migrasse , ubi Hierapoli occubuit. Sed 
quoniam hunc apostolum Gallis quoque , tum Ba- 
rouius, tum eo duce alii subtrahere conantur, nar- 
rationem istam ad Galatas Asiaticos traducendo, 
non pigebit viri eruditissini , licet e novatorum 
grege, Usserii Armachani verba hic transcribere e 
cap. mn de Amtiquitatibus | Ecclesiarum. Britannica- 
rum : Quod autem. de Philippi in Galliis apostolatu 
habet Freculfus a Malmesburiensi citatus,ex lsidori 
libro De Patribus utriusque Testamenti , cap. 74, 
ad verbum expressit. Apud utrumque enim legimus : 
ε Philippum Gallis predicasse Christum, barbaras- 
que gentes , vicinasque tenebris, et tumenti Oceano 
conjunctas , ad scientie lucem fileique portum de- 
duxisse. » Neque hic mihi Baronii conjectura placet, 
]sidori ista a Gallis nostris ad Galatas. Asiaticos 
(raducentis ? multoque minus nuperi operum lsidori 
editoris, Jacobi Breulii temeritas , Galatis pro G»llis 
in ipso textu. (sine ulla veteris lectionis commemora- 
lione) reponentis. Nam preterquam quod Isidorus in 
hoc ipso opere, cap. 82, et in Officio Toletauo (quod 
Golhicum et Mozarabum vulgo appellatur), itemque 
Julianus Tolelanus. archiepiscopus in. Nahum pro- 
phetam scribens, et Beda (vel quicunque auctor fuit 
Collectaneorum et Florum) Philippo Galliam assi- 
gnanl : idemque Gallis praedicavisse Cliristum fegi- 
tur. in libello De festis apostolorum, qui in Hierony 
miano Murtyrologio ms. habetur (ex quo pleraque 
omnia in librum suum Be Patribus Novi Testamenti 
transcripsit Isidorus ) : illa barbararum | genium 
Oceano conjunctarum mentio, Europeos Gal'os, non 


c EPISTOLA AD HENRICUM YALESIUM. 54 


ét. 

His adjungendum putavi testimonium  vetustis- 
simi codicis manuscripti ex bibliotheca Sancti Ger- 
mani Parisiensis, in quo iste tractatus lsidori ante 
ociingentos annos descriptus, una cum aliis ejus- 
dem auctoris libris continetur, ubi antiqua lectio 
disertissime praefert Philippiin. Gallis pradicasse , 
quemadmodum cap. 82, babetur Galliam illi fuisse 
sssignatam. Necdissimulandum est in eodem codice 
legi , Hispaniam Jacobo apostolo datam, eumque ili- 
spanis fidem pradicasse. Quae vetusti codicis ο” 
eloritas a quibusdam conceptam suspicionem exi- 
mere debet vitiatz fortean loco in illo lectionis in 
prioribus editionibus ab aliquo Hispanacum par- 
tium studioso. Disceptlatur quidem apud eruditos 
de Jacobi iu Hispaniam adventu, ex eo pr:xecipue 
eapile, quod spostoli nondum a Jud:ca ,. sortibus 
sibi apud geutes praedicandi disiributis , recessis- 
sent. Sed quemadmodum auctoritate. lsidori , qui 
sna ex prioribus haurire potuit,-sc tueri possunt 
llispani adversus opinionis confictze novitatem qu:e 
illis opponi solet, ita nobis de Philippo disserere 
licet, eo tamen securius, quod illius przdicatio 
apud Gallias cum incidat post sortitionem provin- 
ciarum ab apostolis factam , libera est ab eo telo, 
quo przdicatio Jacobi apud Hispanos impeii solet. 
Ceterum. illud fuit spostolorum propositum, ut 
quaquaversum orbis patet, Evangelium diflunde- 
reut, ex mandato Christi. Quare , ut optime adno- 
tavit Eusebius, lib. 11 Demonstr. Evang. cap. 5, non 
solum Romawn caput. imperii, alque Romauas pro- 
viucias, sed eiiam alia regna, tum Parthorum , tum 
Armeniorum , Scytharum , Indorum , Athiopum , 
ipsimet przedicationibus suis instituerunt ; adeo ut, 
quemadmodum subjungit Eusebius , i7sis quoque 
Britannicis insulis, Oceanum pretervecti , fidei lu- 
sen intulerint. Sane neminem pula tin. insipidum 
qui sibi persuadeat , de divisis toto orbe Britannis 
sollicitos apostolos , negligentiores fuisse in Galliis 
per quas iter est. ad Britannias; per se aut per le- 
gatos veritate imbuendis. Quod egregie illi przsii- 


terunt. per Philippum , unum ex eorum collegio, 


Lucam, Crescentem , Throphimum , Paulum, Mar- 
tialem, aliosque in tabuiis ecclesiasticis aunotaltos ; 
et perfecit Clemens per Dionysium , Saturninum , 
Eutropium Sautonensem , Ursinum. Bituricensem, 
et alios. 

Neque sane infrugifera fuit Philippi, Luez, Cre- 
ecentis et reliquorum , quam in Galliis sparserant 
Christian: fidei sementis , Dei clementia, qui reli- 
quas orbis regiones fovebat, Gallias non desti- 
tuente. Dicet pro nobis ÍIrenzus , qui circiter anno 
190 scripsit, in lib. 1, cap. 3, veram fidem probari 
ex ejusdem doctrinz professione, quie in variis 
Ecclesiis per universum orbem constitutis coustan- 
tez traditur, tuu in Oriente, in Egypto et Libya; 
tum in Germania, apud Hispanos, et Gallos, atque 
alibi. Num et εἰ, inquit, in mundo loquela dissimi- 


Gallo-Grecos ab Isidoro intellectos esse satis evin- A les, sed tamen virius traditionis una et eadem est, 


Ει neque [ια qua in Germania (undate sunt. Eccle- 
sie , aliter credunt , aut aliler tradunt : neque ha 
que in Iberis sunt , neque he qua in Celtis, neque 
he que in Oriente, neque he qua in Egypto, neque 
Μα que in Libya, ueque he que in medio mundi 
sunt constitutas. Sed sicut sol creatura Dei in. uni- 
verso mundo unus el idem est, sic et lumen et pra- 
dieatio veritatis ubique lucet, et illuminat omnes ho» 
mines qui volunt ad cognitionem veritatis venire. lta 
tempestate , Germanix quidem et Hispanis suas 
Ecclesias nostri liberaliter absque ulla restrictione 
coancedent, sed digladiabuntur de Celüis contra Ire» 
nzum : qui generaliter cum sit locutus de Celtis , 
ejus sententiam ad specialem tractum Lugduno vi- 


B cinum invidiose coercebunt, Absit livor iste a Gale 


lorum pectoribus , neque gentis honori manus vio- 
lentas inferant, cui exteri parcunt , seque multum 
vendilant eo nomine , quod paria nobiscum facian: 
in fidei susceptz initiis, Sane quo in statu esset 
lIrenzi ziate , fides Christiana apnd Gallos , ille fa- 
cile conjiciet , qui Tertulliabum triginta post annis 
disserentem expenderit de recepto Evangelio per 
ones Orientis tractus ; quibus mox subjauguntue 
ab auctore, Getulorum varietates, Maurorum mule 
ti fines , Hispaniarum omnes termini , et Galliarum 
diverse nationes, et Britannorum inaccessa Ttomanis 
loca, Christo vero subdita : εἰ Sarmatarum , et Da- 
corum, ei Germanorum, et Scytharum, et abditarum 
muliarum gentium. εἰ provinciarum et. insularum 
muliarum nolis ignotarum , el qui enumerare non 
possumus, Per Galliarum. diversas nationes , Ter- 
tullianus quatuor Galliarum provincias ex divisione 
Augusti , Narbonensem , Luglunensem , Belgicam, 
et Aquitanicaui intelligit : ex quibus corpus G:l- 
liarum tunc conflatum erat, quod postea in decem 
et septem provincias distributum fuit. 

Quare cum testimoniis vetustissimis ac flrmissi- 
ntis nitatur exordium predicate fidei in Galliis ex 
apostolorum delegatione , et susceptse a Celtis, ut 
loquitur lrenzus, seu a diversis nationibus Gallia- 
rum , ut ait Tertullianus : zegerrime fero quorum- 
dam in suam patriam acerbitatem , qui origines 
omnium Ecclesiarum Gallicauarum, prater Lugdu- 
nensem et alias paucas, ad medium tertii. saeculi 
deirudunt ; affixo ex Gregorio Turonensi paulo ante 
Decii et Grati consulatum, id est paulo ante annum 
900, initio septem sociorum episcoporum, Gratiani 
Turonensis, Trophimi Arelatensis, Pauli N:i benen- 
sis , Martialis Lemovicensis , Dionysii Parisiensis , 
Saturnini Tolosani , et Stremonii Arvernensis, qui 
primi in illas Galliarum partes lumen Evangelii 
intulerunt, ei in Ecclesiis a se constitutis stabilive- 
runt. 

Quin primi illi duces precipui fuerint Christianze 
expeditionis provinciis Narbonensi et Aquitanica , 
et in remotioribus partibus Lug 'unensis provinciz, 
a nemine dubitatur, consentientibus tabularum ος” 
clesiasticarum monumentis, et solemnibus soeris 


$5 


peraguntur in singulis Ecclesiis. Hllarum autem an- 
tiquz traditioni , Bed , Usuardi Adonisque Marty- 
rologiis et Actis veteribus fu'ta in temporis consi. 
gnatione, cur derogari debeat , plane non video , 
presertim cum aliis quoque argumentis liec. veri- 
tas innitatur, Sumatur initium discussionis a Tro« 
phimo,et expendantur verba libelli ab episcopis 
provincie Viennensis Leoni papz oblati anno 4506 : 
Qnibus Gallicanis regionibus notum est , inquiunt, 
sed nec sacrosancte Romane Ecclesie habetur. in- 
cognitum, quod prima intra Gallias Arelatensis civi- 
tas missum a beatissimo Petro apostolo sanctum Tro- 
phimum habere meruit sacerdotem , et exinde aliis 
paulatim regionibus Galliarum bonum fidei et reli- 
gionis infusum. Quem Gregorius ponebat sub Decio 
Trophimum , cetus episcoporum provincialium , 
quibus perspectus erat census Ecclesiarum suarum, 
quique Gregorium centum et quinquaginta fere 
aunis antecedebant , Trophimum 4 Petro missum 
docent , et ut rem onibus perspectissimam nar- 
ront ; subjiciuntque, exinde aliis paulatim regionibus 
Galliarum , bonum fidei εἰ religionis iufusum. Hoc 
ipsum significat Zosimus papa epist. 5 : Ad quam 
(Arelatensem urbem) primum ex hac sede Trophimus 
summus antistes, ex cujus [onte tot& Gallie fidei 
rivulos acceperunt, directus esi. Porro hxc epistola 
Zosimi edita a V. C. Sirmondo, et laudata olim tam 
in concilio Francofordiensi, quam etia: ab Usuar- 
do et Adoue, cum scripta sit auno 417, Gregorii 
Turorensis testimonio potior esse debet in ponenda 
Trophimi epocha, quam disertissime synodus ορἰ- 
scoporum provincialium refert ad Petrum aposto- 
lum; a quibus non discedit Zosimus, cuu doceat 
primum ín Galliis Trophimum fuisse constitutum 
episcopum. Libelli supplicis ad se ab episcopis 
missi rationem habuit Leo pontifex rescripto quod 
ad eos statim dedit, quo veterem Arelatensis el 
Viennensis Ecclesi: de metropolitica dignitate con- 
tentionem , Vieunensis provinci:e divisione compo- 
nit. Necesse est controversiz illius statui compen- 
dio perstringere : ut. qui suborii sunt ex eo non 
sane percepto in eruditorum 2unimis scrupuli, quod 
3d Tropliimi antiquitatem spectat, facilius eximan- 
tur. Vienna civitas metropolis erat provinciz Vien- 
nensis in laterculo imperii. Unde, juxta canones 
Nicznos, jus metropoliticum ad se pertinere in 
ordine écclesiastico contenderat olim Simplicius , 
civittis illius episcopus adversus Arelatensem , in 
concilio Taurinensi, anno 397. Qua in lite interlo- 
cuti sunt Patres, eam civitatem frui debere honore 
primatus , quze doceret se esse provincize metropo- 
lim ; dato interim ad fovendam concordiam episco- 
pis cousilio, ut quisque viciniores sibi civitates ad 
suam curam revocaret. Pessum data erat hac in- 
terlecutione Arelatensis Ecclesi: dignitas , quz in 
ordine civilis dispositionis α metropoli civitate 
Viennensi absque dubio pendebat. Quare Zosimus 
viginti post. synodum Taurincnsem annis interpel- 


PETRI DE MARCA 
qus in eorum memoriam annuo rito, divino Numini A latus ab Arelatensi episcopo, Simplicii 


4 


o6 
Viennensis 
impudentiam daran:st epist. 7, quodin eo concilio 
postulas:et, ut sibi creandorum sacerdotum in pro- 
vincia Viennensi permitteretur arbitrium : quod 
ait esse contra statuta Patrum, et sancti Trophimí 
reverentiam : deceruiique , juxta. preces Patrocli 
Arelatensis, ut ejus civitatis episcopus, jam inde a 
Trophimo ordinationis seriem temporibus roboratam 
possideat , non solum in provincia Viennensi , sed 
eliam in utraque Narboneusi. Cujus prerogative 
rationem quoque reddit epist. 8, ad Hilarium Nar- 
bonensem : Quoniam Trophimus sacerdos quondam 
Arelatensi urbi av apostolica sede trausmissus ad il- 
las regiones (scilicet utramque Narbonensem ct 
Viennensem ) tanti nominis reverentiam primus ez- 
libuit, et in alios non immerito, ea quam acceperat 
auctoritate (trans(udit. Totam ergo primatus tnetro- 
politici causam, ἐν τῇ πρωτοχλησίᾳ, seu in prio- 
re vocatione ad fidem. et in vetustiore episcopatus 
institutione apud Arelitem 4 Trophimo facta , Zo- 
simus diserte constituit, Cxeterum , quoniam hzc 
Zosimi rescripta consuetudine quidem vetusta , ut 
ipse ait, ex relatione Patrocli nitebantur, sed di- 
sciplinam Ecclesi; universalis a. synodo Δία 
decretam convellebant , qui singulas proviucias 
suis commiserat metropelitanis , non autem plures 
proviucias uni; hinc factum , ut Bonifacius papa 


. non exprobrarit quidem Patroclu Arelatensi ineiro- 


politic: potestatis usurpationem , sed potius inte- 


c eram illi relinquens in provincia Viennensi , illius 


tamen temeritatem damnaverit epistola data ad lli- 
larium Narbonensem anuo 422, quod scil.cet ia Lu- 
tubensi Ecclesia ordinationem episcopi celebrasset 
in aliena provincia , inquit, scilicet in Narbonensi , 
qux a Viennensi erat distincta. Illud autem fa- 
ctum perlendit contra synodi Nicena constiiu- 
tionem , quam desciibit ; commoneique Hilarium , 
ut metropolitico jure inunitus, el przceptionibus 
suis frelus, quie facienda sunt in Lutubensi Eccle- 
sia praestet, Noluit llilarius Arelatensis , Patrocli 
successor, fultus et Zosimi priori rescripto et cone 
suetudine vetusta, parere decreto Bonifacii, restrin- 
gentis intra Viennensem provinciam Arelatensis epi- 
scopi potestatem. Quam ob rei, et propter Cheli- 


D donií causam, aliasque gravissimas rationes, iratus 


Hilorio Leo PP. quod minus colere majestatem Ito. 
mana sedis videretur, acerbe in eum invehitur in 
epistola ad episcopos Viennensis provinci» scripta 
anno 445. luter cztera illi objicit, quod projecto 
episcopo infirmo el nescienti, alium superposuissck 
episcopum, idque in aliena provincia, scilicet extra 
Viennensem. Quid sibi Hilarius querit in aliena 
provincia, inquil, et id quod nullus decessorum ipsins 
ante Patroculum habuit, cur usurpat, cum et ipsum 
quod Patroclo a sede apostelica temporaliter vide- 
batur esse concessum , postmodum sil. meliore. sen- 
tentia mutatum ? Quibus verbis Leo apertissime si- 
guificat priora Zosiui rescripta, el posterius Donie 
facii decretum, quo potestas Arelatensis episcopi 


δ] EPISTOLA 4D IIENRICUM VALESIUM. $8 
iotra limites Viennensis provincia: coercebatur, ul A clesim, quz vitio episcopi sui IIilaril antiquo jure 


giperius monui. Quz autem exceptiones objice- 
rentur Adversus Zosimi rescriptum, in eo capite 
quod ordinationes in utraque Narbonensi Patroclo 
concessas respicit, idem manifeste docet, si ejus 
wrba juxia regulas juris expendantur. Scilicet 
obreptum Zosimo per falsam Patrocli suggestio- 
pem , qui referebat ad consuetudinem vetustam , 
quam ipse primus usurpabat ordinandi potesta- 
tem in proviucia Narbonensi. Deinde significat, ad 
summum — przerogativam illam a Zosimo ad tem- 
pus Patroclo. concessam intelligi debere. Denique 
witur posteriore Bonifacii decreto, quod juxta ca- 
nonum praescriptum, ambitiosum illud et per frau- 
dem elicitum Zosimi rescriptum , duas provincias 
ει] metropolitano coucedens, resciderat. Tandem 
prefracta Hilarii Arelatensis contumacia Leo papa 
succensus, absque cognitione causa inauditis illig 
quorum intererat, jus omne metropoliticum eti; 
jn provincia Viennensi ademit episcopo Arelatensi, 
illudque Viennensi adjudicavit, ac si ad eum ex 
jure civilis inetropoleos juxta canones pertineret , 
quemadmodum Simplicius in concilio Taurinensi a 
Patribus olim impeuare tentaverat. Hanc. injuriam 
Arelatensi Ecclesie illatam adversus vetustissimz 
consuetudinis £v τῇ Γρωτοχλησίᾳ fundate et a Tro- 
phimo duct? auctoritatem, episcopi provincia Vi- 
enu*nsis, hac novitate perculsi, amovere curarunt, 
occasione arrepta ex obitu. Hilarii , οἱ electione a 
se facta Ravenuii, viri gravissimi et Leoni pergrati. 
liaque libello supplici ad Leonem dato, primatus 
Arelatensis originem arce:sunt a. Trophiimo : qui 
missus a B. Petro, primus in Galliis Arelate episco- 
patum instituit : cujus quidem Ρεν iustitutio- 
ais ratio potior sit. habenda, quam civilis ἀἱδρουί- 
lonis, que Vienne jus metropoleos politicze olim 
tribuerat. Quod telum ex. ordiue civili petitum ut 
repellant episcopi, non dubitant civilem quoque di- 
guitalem, qua temporibus illis florebat civitas Are- 
lateusis, Leoni proponere: in ea nempe sedem prz- 
fecturz Galliarum a civitate Trevirorum co transla- 
lam consistere : atque adeo urbem illam matrem 
emnium (alliarum esse. Quod dictum, ut oppouatur 
Viennz, qux pro matre Viennensis tantum provin- 
cie se gerebat. Addunt. etiam : Quicunque intra 
Callias, scilicet jam inde a Constantino Maximo οἱ 
Valentiniano, osteniare voluit insignia dignitatis, in 
khac urbe consulatum accepisse, εἰ dedisse : hoc est 
consulatum circensibus celebravisse, quemadmodum 
egregie huuc locum interpretatur vir eruditissimus 
Adrianus Valesius, litterarum et sanguinis germa- 
nitate frater tuus, ο mihi clarissime lleurice Va- 
lesi, in libro vii Rerum Francicarum, quas doctis- 
simis curis et ingenii sui solertia illustravit. Ex- 
pensis taudem rationum momentis, qua libello 
episcoporum Provincialium continebantur, auditis 
quoque allegationibus episcopi Viennensis, Leo papa 
privilegii Arelateusis rationem hahendam censuit , 
restituendamique metropoliticam dignitatem illi Ec- 


in perpetuum privari non poterat. Itaque rem tota 
juxta. concilii Taurinensis consilium datum oliin 
contendentibus duarum civitatum episcopis, sic ten- 
peravit, υἱ majorem partem provinciz Viennensis 
restitueret Arelatensi Ecclesise ; solis quatnor ci- 
vitatibus penes Vieunensem episcopum relictis, ne 
honorem metropoliticum , quem ipsemet concesse- 
rat, adimere per inconstantiam aut injuriam videres 
tur ; et, ut ipse loquitur, ne Viennensis, cui potesta- 
tem metropoliticam llilario ablatam deputaverat , 
semetipso factus videretur inferior. Sed tum de is- 
thac controversia , tum etiam de diguitate civili 
Yiennensis et Arelatensis civitatis, accuratam disce- 
ptationem dabimus in secunda editioue libri nostri 


B De primatibus, quam adornamus. 


Caterum hzc Trophimi antiquitas confirmatur 
epistola Cypriani ad Sieplhanum papam, qua petit 
ut ab eo scribantur littera: in Provinciam (id est 
Narbonensem solidam, quam veteri Provincia nos 
mine nuncupat) quibus Marciano episcopo Arela- 
tensi abstento, alius in ejus locum substituatur ; 
quoniam spretis collegarum monitis, Novatiani er- 
roribus pervicaciter adhazrebat. Necessum vero est 
hanc Cypriani epistolam scriptam esse iuitio sedis 
Stephani, quando duos inter illos pontifices disseu- 
sio nondum ulla intercesserat. Initium autem illud 
Stephani cum cadat iu annum 256, scquitur Mar- 
ciaui exordia antecedere Decii consulatuin. Unde 
rectissime colligitur , missiorem Trophiwi in aute- 
riora promovendam, invito licet Gregorio Turonensi, 
scilicet ad Petri atatein, juxta. libelli episcoporum 
provincie Viennensis testationem. Sola falsi suspi- 
cione ultro excogitata tum adversus Cypriani epi- 
stolam, tuin adversus Zosimi rescripta et episcopus- 
rum libellum, nollem a manifestis illis probationibus 
se liberarent Gregorii fautores. Admissa quippe δι- 
mel hac respondendi et przscribendi ratione, αι|- 
versus scripta quae stilo εἰ vetustorum codicum cdi- 
tionumque flde, veterumque auctorum Lestimouio 
muniuntur, cadit omnis de quzstionibus litterariis 
disserendi ingeniorum delectatio. Interim oniiten- 
dum non est assertam. Cypriano epistolam a V. C. 
Rigaltio in notis ad Cyprianum, discus is falsi ar- 


p guinentis a viro doctissimo allatis. Operam quoque 


non indiligenteum posuit. vir plane eruditus Γάμο 
Menardus in refellendis argumentis adversus Cy- 
prizni epistolam, et Zosiii rescripta, atque libe]- 
luin supplicem adductis. 

Qux testimonia, licet ad vindicaudam veritatem 
sulliciant, non alienum erit ad traditiouis antiqua 
seriem comprobandam, Adonem Viennensem te;- 
tem laudare ; cujus liec sunt verba in Martyrologio 
ιν Kal. Janzarii : Αγιά Arelatiem, natalis. sancti 
Trophimi episcopi et confessoris, discipuli apostolo- 
rum Petri et. Pauli, ldem uberius in libello de fc- 
stivitatibus apostolorum. Natalis. sancti Trophimi , 
de quo scribit Apostolus αά Timotheum : « Trophi- 
mum autem reiqui infirmum Mileti. » llic ab apo- 


99 ΡΕΤΙΗ DE MARCA 40 
stolis Rome ordinatus episcopus, primus ad Αγεία- A cum Paulo proconsule miscet, eumdemque facit, 


lem urbem Gallie ob Christi Evangelium predican- 
dum directus est: ex cujus. fonte, ut beutus papa 
Zosimus scribit, tote Gallie fidei rivos acceperunt : 
qui apud eamdem urbem in pace quievit. 

Errore Gregorii Turonensis in consignanda Tro. 
phimi epocha dispuncto, re impetrabiliore utemur 
in probanda similis ejusdem auctoris hallucinatio- 
nis confutatione. Paulum Narbonensem ad Decii 
tempora Gregorius dejicit. Cui opponemus lecuple- 
tissimum testimonium vetustissimi Martyrologii 4 
Rosweydo editi, quo Ecclesia Romana inter solem- 
nes ritus utebatur, teste Gregorio Magno lib. vir, 
epist. 29. Martyrologii illius bzec sunt verba ad χι 
Kal. Aprilis : Narbone, sancti Pauli episcopi, di- 
scipuli apostolorum. En Paulum episcopum Narbo- 
nensem, disciculum apostolorum, id est ab ipsis 
apostolis Christianam fidem edoctum. Causa ca- 
dain, nisi constans sit in eodem Martyrologio verbi 
illius quam proposui significatio ; qua alia certe 
esse non potest juxt» proprium dictionis sensum. 
Referam loca, ex quibus hzc siguificatio verbi ad- 
siruitur, Pridie Nonas Januarii. Apud Cretam, Titi 
apostolorum: discipali ny Kal. Maii. Apud Paphum, 
Tyclici apostolorum discipuli. vit Kalendas Junii. 
Apud Athenas, Quadraii apostolorum discipuli. Pii- 
die Nonas Augusti. Aristarchi discipuli apostolorum. 
ιν Kal. Decembris. Sosthenis discipuli apostolorum. 
νι Kalendas Januarii. Trophimi episcopi, discipuli 
apostolorum Quare diserta est, ut dixi, Martyrologii 
veteris Romani testatio, ad figendum Pauli Narbo- 
nensis episcopatum in jpsis apostolorum tempori- 
bus, quamvis Trophimi episcopatu posteriorein. 
Celeberrimum qvidem apud antiquos fuisse Pauli 
hujus nomen, docet Prudentius iu Martyribus (α- 
saraugustanis : 

Barcino claro Cucufate fulta 

Surgel, et Paulo speciosa Narbo. 

Sed temporis veram consignationem ex testimonio 
vetustissimo ltomanzs Ecclesie supra laudato hau- 
rire debemus. 'lraditionis vero series peteuda est 
tum ex Usuardo, et cx Actis vite Pauli Narbonensis ; 
tum etiam ex. Adonis Martyrologio , atque ex ejus- 
dem libello de festivitatibus apostolorum; cujus 
μας sunt verba ad diem xi Kalend. Aprilis: Λαια- 
lis sancti Pauli, quem beati apostoli ordinatum urbi 
Narbone episcopum | miserunt. Quem tradunt eum- 
dem ipsum [(uisse Sergium Paulum proconsulem , vi- 
rum prudentem, a quo. ipse Paulus sortitus est πο: 
men, quia eum [fidei Christi subegerat : quique ab 
eodem sancio. apostolo , cum ad Hispanias predi- 
candi gratia pergeret, apud prefatam urbem Nar- 
bonam relictus, praedicationis officio non segniter im. 
pleto, clarus miraculis coronatus sepelitur. Hic duo 
quxdam observanda sunt. Ac primo quidem, Pau- 
lum Narbonensi Ecclesi: prafectum. episcopum ab 
ipsis apostolorum temporibus, absoluta est aucio- 
ritas, cum eorum discipulus fuerit, ut dixi. Alte- 
ruin respicit veterem. famam , qu Paulum illum 


Praeterea docet in possessione episcopatus institu- 
tum 2 Paulo apostolo in Hispaniam proficiscente. 
Qu» quidem prudenter Ado uon asseruit ut certa, 
sed ut fama vetustiore recepta: cujus narrationis 
auctores Draulio, Leander, Julianus, et alii veteres 
εοτίριοτος Hispani proferuntur in litteris Stepliani 
pape editis 2 viris clarissimis et eruditissimis Gui- 
lielmo Catello, senatore Tolosano, et Philippo Lab- 
bzeo, Societatis Jesu. presbytero ; quarum exemplar 
exstat etiam in archivis Ecclesi: Tarraconensis , 
quarumque fidem et sententiam expeundimus in se- 
eunda editione libri nostri De primatibus. 

Quod attinet δά Martialem, illud unum liabetur 
In Martyrologiis veteribus, eum Lemovicz fuisse 
episcopum, Verumtamen antiqua ejus vite Acla, 
unum fuisse e xx discipulis Domini , et a Petro 
apostolo ad Aquitanos missum docent ; quam tra- 
ditionem amplexa est synodus Lemovicensis anno 
4054 in disceptatione quz de Martialis apostolatu 
in Galliis habita est. 

Dionysii Parisiensis succedit vexata disputationi- 
bus gravissimorum virorum epocha : his stantibus 
3 Gregorio, et ad Decii tempora antistitem illum 
deirudentibus, quo spes omnis Parisiensem Diony- 
fium cum Areopagita permiscendi abscindatur : il- 
lis vero, contrario proposito, ad Clementem Roma- 
nun ejus missionem refereuübus. Sane a Clemente 
in Gallias Dionysium missum fuisse, Deda et Usuare 
dus docent in suis Martyrologiis : quam traditionem 
eos hausisse certum est ex Actis antiquis Vite S. 
Dionysii, que dudum ex mss. codicibus edidit 
V. C. et eruditissimus Franciscus Bosquetus, nune 
meritissimus episcopus Ecclesizv Monspeliensis. Νο- 
men auctoris illius Vitai deprehendi in codice ms. 
Turonensis Ecclesie, qui complectitur Vitas san- 
ctorum aliquot a Fortunato descriptas, et inter cx- 
teras, Dionysii Parisiensis illam qux jam, ut dixi, 
edita est in publicum. Habemus crgo Fortunatum 
l'ictavenseim episcopum , zqualem Gregorii. Turz- 
nensis, qui Dionysii,Parisiensis epotham ad tempora 
Clementis retrahit. Quam sententiam secuti. sunt 
episcopi Galliarum in epistola ad Eugenium papam 
scripta anno 824, que habetur apud Baronium : a 


D quibus Fortunato teste adeo locuplete fultis disce- 


dere, piaculum esse puto. 

De Saturnino, Gatiauo εἰ Stremon:o mox agam 
quoniam specialis illorum est causa. 

Non me latet, quid eruditos viros ad deprimen- 
dam in posteriora tempora septem episcoporum 
epocham, veluti przcipites egerit : Severi Sulpitii 
nempe, atque Gregorii Turonensis auctoritas. Scri- 
psit ille, Sub Aurelio Antonino visa primum in Gal- 
liis martyria, Dei religione trans Alpes serius susce- 
pta; Uude tabulis ecclesiasticis fidem Mon es- 
se labendam colligunt. quz sub Domitiano, vel sub 
Trajano, aut Adriano passos tradunt quosdam es 
prioribus iliis pontificibus. Utinam tnaluissent in- 
terpretatione ες ipsis juris et rhetorum principiis 


11 


ΥΑΙΕΡΗ PR/EFATIUO. 


19 


ducta, Severum eum diptychis ecclesiasticis in con- A non debet, quin Gregoru tempore duplex involuisset 


cordiam adducere ; generi quippe per sp-ciem de- 
rogatur, ut. docent jurisconsalti. De martyriis ge- 
neralibus loquitur Severus, scilicet de ce tum 
pontificum, tum plebis Christian: , per supplicia 
consumptorum, ut accidit in. Ecclesiis Viennensi et 
Lugdunensi sub Antonino, quo solum respiciebat 
Severus; cui cladi similis ante nulla contigerat. in 
Galliis. Quod tamen non impedit quin priores ali- 
quot episcopi pro Cliristo mortem obierint, absque 
ulla tamen generali plebis Christianze strage, υἱ fa- 
ctum postea sub Decio, qui solos in episcopos anim- 
advertebat. Neque vero sequitur errasse Severum in 
pertézenda rerum serie, cum per compendium 
summa illarum capita attigerit, neque in se susce- 


opinio, ct quin utraque sola relatione niteretur. ΑΙ- 
tera est quam sequitur Gregorius hoc loco, passum 
esse Saturninum Decii consulatu. Illud autem au- 
ctor ab eo laudatus hausit, non ex vetustis Saturnini 
passionis Aciis, sed ex fideli recordatione, ut loqui- 
tur. Vetusta enim passionis Ασία, vel per incuriam 
tempore illo scripta non fuerant, vel ex presidum 
decreto temporibus Decii igne perierant ; nt de 
Actis martyrum generaliter testatur Prudentius. Al- 
tera sententia, sua. quoque relatione fulta (cujus 
testis ipse Greg., lib. 1, c. 48, De miraculis), tradebat 
missum Saturninum a discipulis apostolorum, id est, 
plus quam centum et quinquaginta annis ante De- 
cium. Adeo nt in ancipiti positis , liceat ultimam 


perit, origines Ecclesiarnm Gallicanarum, quas om- p Gregorii sententiam sequi, qux coh:zret priori illi 


nioo intactas raliquit, et. singulorum pontificum 
eventus tradere. Quod autem subjungit, serius trans 
Alpes susceptam religionem, verum est, habita com- 
paratione partium Orientalium, atque ipsius Itali:, 
que prius imbuta est doctrina fidei, et fortassis 
cum uberiori et faciliori proventu quam in Galliis, 
gentilium superstitionum retinentioribus. 

Depulsa ex Severo petita machina, liberi esse 
possumus a metu Gregorii. Docet ipse duo quzdam, 
lib. 1. Hist., cap. 50 : alterum, septem illos socios 
eodem tempore in Gallias pervenisse, Ecclesias se- 
ptem ab eo commemoratas primos constituisse; 
alterum vero, horum adventum referendum ad 
tempora consulatui Decii et. Grati vicina, id est ad 
annum 250, aut eirciter. Qux narratio manifeste 
pugnat euim. Irenao, qui sexaginta et amplius an- 
nis ante hunc consulatum Ecclesiarum a5:d Celtas 
fundatarum meminit. Pugnat quoque cum Tertul- 
liano, qui triginta etamplius annis ante. Decii epo- 
Cham, diversas Galliarum nationes fidem Christia- 
nam profiteri testatur : qua cum sit ex auditu, 
plane przdicantium missorum ministerio diversis 
jllis nationibus infundenda fuit; qui quidem alii non 
sunt praeter eos , quos tabulze ecclesiasticas exhibent, 
Erravit ergo Gregorius, pretextu Vitze sancti Satur- 
nini, cujus verba laudat, in epocha Decii constituen- 
da ; quam scriptor ille cum soli Saturnino offigeret, 
Gregorius de suo ad alios extendit, ex recepta jam 
tum opinione de septem illorum societate. De suo 
addidisse dixi, quoniam in verbis Actorum Satur- 
nini quz Gregorius laudat, nulla fit sex pontificum 
mentio ; reque etiam in corpore Áctorum quz apud 
Surium exstant ; qux plane sunt eadem cum iis 
Actis ες quibus locum a se laudatum Gregorius 
decerpsit, cum iisdem omnino verbis ibi locus ille 
descriptus reperiatur. Porro Αεία illa composita 
sunt longo intervallo post. obitum Exsuperii Tolo- 
sani, cujus meminere, ut recte observat Hugo Me- 
)»ardus. Destituitur itaque Gregorius sui auctoris 
estimonio, in sex pontificibus : adeo ut epoclia 
consulatus Decii, ad solum Saturninum episcopum 
ex illo Actorum scriptore referenda sit. 

Quod autem ad Saturninum attinet, controverti 

Ῥατποι. Ga. XX. 


C 


apud eum non controvers:, de non divellendis adeo 
prolixa temporum intercapedine a se invicem prio- 
rihus episcopis : qui a Petro et Paulo, et deinceps 
a Clemente apostolorum discipulo , non longo inter- 
vallo missi, exordia fidei per Gallias propagarunt. 
Hiuc factum, ut Ado. in Martyrologio Saturninum 
scrihat passum sub. Decio, juxta primam Gregorii 
opinionem ; Rabanus autem in suo Martyrologio se- 
quatur secundam, usurpatis quoq:e Gregorii ver- 
bis : Iste vero, inquit, Saturninus martyr, ut fertur, 
ab apostolorum discipulis ordinatus, in urbem Tolosae 
tum est directus, Quod. intelligendum de Clemente, 
a quo missus dicitur Saturninus una cuin Dionysio, 
ju Actis veteribus S. Dionysii compositis a For. 
tunato Pictavensi, qui secundam Gregorii senten- 
tiam disertissime confirmat. Quanquam vetusta 
S. Saturnini Acta missum a Petro doceant, et. in 
Elusana urbe Novempopulaniz scilicet metropoli , 
deinde Pompelone, et in aliis Hispaniarum gentibus 
Ecclesias constituisse ; ut ex suis quoque tabulis 
fatentur auctores llispani. Sed satius est, ut hae- 
reomus relate 4 Gregorio traditioni, scilicet a di- 
scipulis apostolorum ordinatum, id est a Clemente, 
juxta Fortunatum. 

Eadem explicatio adhibenda est alteri loco, c. 8, 
De gloria Confessorum, ubi tradit Bituricze urbi vere 
buni, salutis predicasse Ursinum episcopum, qui a 
discipulis apostolorum in Gallias destinatus [uerat, 
scilicet a Clemente, ut ejus Vitz:e Acta perantiqua 
testantur. 

Speciales quas adhibuimus probationes pro ful- 
cienda veteri epocha quinque pontificum, Trophi- 
mi, Pauli, Martialis, Dionysii, Saturnini, quibuscum 
par est eausa plurium aliorum qui Ecclesias in 
Galliis fundaverunt, generales probationes ex [re- 
nao, Tertulliano et Eusebio, de vetustate Ecclesia- 
rum, ut juvant, sic mutuum quoque ex illis subsi- 
dium capiunt, Qua de re diligenter disseruit juris 
vtriusque celeberrimus antecessor in Academia To- 
losana Antonius Dadinus Alteserra, lib. jv Rerum 
Aquitanicarum, c. 9. 

Quod autem attinet ad Gatianum Turonensis 
Ecclesi& episcopum, cum ejus successor Gregorius, 

2 


4 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA 48 


eorlac τῆς περὶ τοῦ Χριστοῦ γεγεα.λογίας. Α ὁ Xpictóc τὴν διδασκα.ιαν ἐποιήσατο. 

η’ Περ) τῆς Ηρώδου κατὰ τῶν παίδων éxi£ovAnc, τα’ Τὰ περὶ Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ καὶ τοῦ Xpe- 
xal ota μετή.1όεν αὐτὸν καταστροφη βίου. στοῦ μεμαρτυρημένα. 

ϐ) Περὶ τῶν κατὰ Πι.1άτον χρόνων. ι6 Περὶ τῶν μαθητῶν τοῦ Σωτήρος ἡμῶγ. 


v Περὶ τῶν παρὰ Ἰουδαίοις ἀρχιερέων, xa0' οὓς — vy! Ἱστορία περὶ τοῦ τῶν Ἐδεστνῶν óvráctov. 
IN PRIMO LIBRO ΕΟΕΙΕΣΙΑΞΤΙΟ ΡΕ HISTORIE EUSEBII PAMPHILI 
HAEC CONTINENTUR. 


]. Quodnam sit hujus operis argumentum. alienigenis Herodes apud eos regnavit. 

Jl. De Servatoris Domini nostri Jesu Christi preexis- — VI. De dissensu qui creditur. esse inter. Evangelia , 
tentia ac divinitate. in ftirpe Christi. 

ll. Quod ipsum Jesu. Christique nomen, olim notum — VIII. De Herodis adversus injantes. crudelitate , et 
(uerit cultumque «a divinis prophetis. qualem exitum vite is habuerit. 


IV. Quod religio cunctis gentibus cb eodem yreadi- B IX. De Pilati temporibus. | 
cala, nec nova sil. nec peregrina. X. De pontificibus Judworum, sub quibus Christus 
V. Detemporibus quibus pra'seus hominibus apparuit, Evangelium praedicavit. 
Vl. Quod ejus temporibus, ut a prophetis predictum — XI. Testimonia de Joanne Baptista et de Christo. 
fuerat, cessarunt principes qui ex generis continua ΧΙ. De Servatoris nostri discipulis. 
successione Judeis imperabant : et quod orimusexz — XIII. Narratio de regulo Edessenorum. 


CAPUT PRIMUM. ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ' Α’. 
Quodnam sit hujus operis argumentum. Τίς ἡ τῆς ἑπαγγεβίας ὑπόθεσις. 
Cum sanctorum apostolorum successiones, ac Τὰς τῶν ἱερῶν ἁποστόλων διαδοχὰς, σὺν xal τοῖς 


temporum seriem qua a Servatore nostro ad nos ἀπὸ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν χαὶ εἰς ἡμᾶς διηνυσµένοις 
usque effluxerunt scribere instituerim ; quot Ργῷ- ἸὙρόνοις, ὅσα τε xal πηλἰκα πραγματενυθῆναι κατὰ 
terea quantzque res in Ecclesia gest:e a. scriptori- τὴν ἐχκλησιαστιχὴν ἱστορίαν λέγεται, καὶ ὅσοι ταύ- 
bus nostris commemorentur : qui precipue in cele- της διαπρεπῶς ἓν ταῖς μάλιστα ἐπισημοτάταις παρ- 
berrimis civitatibus eidem Ecclesi: non sine laude οιχίαις (4) ἡγήσαντό τε καὶ προέστησαν, ὅσοιτε κατὰ 
przfuerint : et qui subinde per ordinem temporum γενεὰν ἑχάστην ἀγράφως 1| xal δ.ὰ συγγραμμάτων 
sua quisque :tale verbum Dei, vel voce vel ( τὸν θεῖον ἑπρέσθευσαν λόγον, τίνες τε xai ὅσο, xal 
scriptis, przedicaverint : qui etiam quibusque tem- ὁπηνίκα νεωτεροποιίας ἱμέρῳ πλάνης εἰς ἔσχατον 
poribus homines novandi cupiditate ad maximos ἑλάσαντες (5), Ψψευδωνύμου ὙΥνώσεως εἰσηγη- 
errores delapsi, falst€ doctrinz auctores &e palam — «kg ἑαυτοὺς ἀναχεχηρύχασιν, ἀφειδῶς ofa λύχος 


capitalis : Mattheum enim, verbi gratia, continere — vav. Sic etiam in epistola Lugdunensis Ecclesi ad 
titulos 68, capita vero 555, et sic de cxteris Evan- — Asianos, qua refertur ab Eusebio in lib. v. Et ante 
geliis. Capitulum proprie est pars libri, quz:& inte- — hos omnes Clemens in epistola ad Corinthios ita 
gram alieujus rei continet narrationem. Titulus — scribit : 'H Ἐκχλησία τοῦ Θεοῦ ἡ παροικοῦσα Ῥώ- 
vero est index, qui capitulo superponitur, et in- ην, etc. Denique in epistola Sardicensis conci- 
terdum quidem titulus unus plura continet capita, [i :Πρεσθυτέροις καὶ 8taxÓvotc, xa πάσῃ τῇ ἁγίᾳ 
ut videre est in Pandectis juris civilis. Idem olim  Ἐκχλησίᾳ τοῦ θεοῦ τῇ ἐν ᾿Αλεξανδρείᾳ παροικού- 
cernebatur in Evangelio Matthzei, quod plura habe- σῃ. Sed in hoc Eusebii loco uon licet Ecclesiam in- 
bat capita quam titulos, teste Suida. Sic etiam in —terpretari. Dis enim in eodem membro repetendum 
Feliquis Evangeliis. Nam quod legitur in Suida — esset nomen Ecclesie lioe modo : Qui in illustrissi- 
Marcum habuisse titulos 48, capita vero 26, men- — mis Ecclesiis Ecclesie cum laude pre[uerunt. Quod 
dosum est. Et pro 56 corrigendum est 225, ut αροι- quidem ut vitaret Christophorsonus, παροικίας pro- 
te colligitur ex Canonibus Evangeliorum quos Eu- — vincias , vertit. Ego civitates aut sedes malim ver- 
sebius noster composuit. Interdum vero singuli — tere, aut, cum Rufino, in celeberrimis locis. Intelligit 
tituli singulis capitulis respondent, ut in his Eccle- — enim Eusebius Ecclesiam Romanam, Alexandrinam, 
siastice Historie libris. EL in Mazarino quidem ac — Antiochenam et Hierosolymitanam. Porro παροι- 
Medico codice, tituli uniuscujusque libri notis nu- xta dupliciter sumitur. luterdum generaliter pro 
meralibus prznotantur. In Fuketiano autem codice | tota dioecesi, ut apud Eusebium sexcentis in locis 
post titulum additur Κεφά.Ίαιον,, cum nota numerali. D occurrit, et apud Cyrillum in catechesi 14, ubi de 
Sed hzc vox in optimis illis codicibus, ut dixi, nun- — Jacobo fratre Domini loquitur : Ἐπισχόπῳ δὲ πρώ- 
quam reperitur. Imo, ejus loco, Περιοχῆης vocabu- τῷ τῆς παροικίας ταύτης. Iuterdum | autem παροι- 
lui. positum. inveni. in principio libri quarti supra xla-strictius sumitur, non pro tota dicecesi, sed pre 
ipsos capitiun titulos, Λόγου τετάρτου περιοχαί. — particulari Ecclesia, in quam singuli fidelium 
(4) ᾿Επισημοτάταις παροιχίαις. Non possum — ascripti sunt. Sic in libello protestationis presbyte- 
probare interpretationem Cliristophorsoni, qui παρ- — rorum Mareotici nomi quam refert Athanasius in 
οιχίας provincias vertit. Non placet etiain emenda- — Apologia, sumitur παροιχἰα. De episcopis enim mis- 
tio Curterii aut alterius cujuspiam qui Ecclesias in-— sis a synodo Tyri ita scribunt : Απήνττσαν ἐν τῇ 
terpreiatur. Παροιχία quidem significat Ecclesiam ἡμετέραᾳ παροιχίᾳ. Sed et Apollonius in libro Ad- 
apud Christianos scriptores, el nomiuatim apud versus Cataplirygas :. Καὶ Ἡ ἰδία παροικία αὐτὸν 
Eusebium nostrum non uno in loco. Cujus signifl- ὅθεν ἦν οὐχ ἑδέξατο. Quse verba refert Eusebius, cap. 
cationis origo ex eo manasse mihi videtur, quod — 18, lib. v. Sic paroeciz vocabulum duobus modis 
Ecclesia in terris duntaxat inquilina sit et zápot- — sumitur apud Latinos : nonnunquam pro tota dice. 
κος, ejus autem palria et municipatus in ccelo sit, — cesi, ut apud Augustinum !n epistola 261; ali- 
: Bic in Epistola Simyrnensis Ecclesiz: apud Eusebium — quando pro singulari Ecclesia, quz vulgaris signiti- 
"τη lib. iv : Εκκλησία 7). παροικοῦσα ἐν Σμύρνῃ, catio est. Plura vide apud Jac. Sirmondum in no- 
et in lib. 1v, cap. 25, de Dionysii Corinthii episto- — tis ad epistolam ultimam Sidonii. 
lis: Kai τῇ Ἐκκλησίᾳ δὲ τῇ παροιχούση Γόρτν- (5) Π.Ιάνης εἰς ἔσχατον ἑλάσαντες. Ex. codice 


49 HISTORIA ECCLESIASTICAE LiB. |. 50 
βαρεῖς τὴν τοῦ Χριστοῦ ποίμνην ἐπεντρίθοντες, προσ- A professi sint, Christi gregem quasi lupi gravissime 


έτι τούτοις xai τὰ παραυτίχα, τῆς χατὰ τοῦ Συτή- 
pos ἡμῶν ἕνεχεν ἐπιθουλῆς (6), τὸ πᾶν Ἰουδαίων 
ἔθνος περιελθόντα, ὅσα τε αὖ xal ὁποῖα καθ) οὓς τε 
χρόνους (1) πρὺς τῶν ἐθνῶν ὁ θεῖος πεπολέµηται λό- 
qos, χαὶ πτλίχοι χατὰ χαιροὺς τοὺς δι’ αἵματος xal 
βασάνων ὑπὲρ αὐτοῦ διεξηλθον ἀγῶνας, τά τ ἐπὶ 
τούτοις xai χαθ᾽ ἡμᾶς αὑτοὺς μαρτύρια, xaX τὴν ἐπὶ 
T3.» ἴλεω καὶ εὑὐμενῆή τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀντίληγιν 
γραφῇ παραδοῦναι προηρτµένος, οὐχ ἄλλοθεν f) ἀπὸ 
σρώττς ἄρξομαι (8) τῆς χατὰ τὸν Σωτῆρα xai Κύ- 
Ρον Tuy Ἰησοῦν τὸν Ἀριστὸν τοῦ θεοὺ οἰχονομίας. 
Ἁλλά uot συγγνώμην ἤδη εὐγνωμονῶν ἐντεῦθεν ὁ 
λόγος (9) αἰτεῖ, μεῖςον ἢ καθ᾽ ἡμετέραν δύναμιν (10) 
ὁμολογῶν εἶναι, τὴν ἐπαγγελίαν ἐντελῃ xal ἁπαρά- 
λειπτον ὑποσχήσειν. Ἐπεὶ xal πρῶτοι vuv τῆς ὑπο- 
[έσεως ἐπιέάντες οἷά τινα ἐρήμην χαὶ ἀτριθή ἱέναι 
ὁδὸν ἐΥχειροῦμεν, θεὸν μὲν ὁδηγὸν χαὶ τὴν τοῦ Ku- 
ρίου σωνεργὸν σχἤσειν εὐχόμενοι δύναµ!ν, ἀνθρώπων 
T5 μὲν οὐδαμῶς εὑρεῖν οἷοί τε ὄντες ἴχνη γυμνὰ τὴν 
εὖὐ-ὴν ἡμῖν προωδευχότων ὁδὸν, μὴ ὅτι σμιχρὰς αὐτὸ 
µόνον προφάσεις (11), δὺ ὧν ἄλλος ἄλλως ὧν διηνύ- 


Regio εἰς ἔσχατα edidit Stephanus. Sed reliqui co- 
dices, Mazarinus scilicet et Mediceus cum Fuke- 
tiano ac Saviliano, preferunt εἰς ἔσχατον. Ita quoque 
in veteribus schedis Bibliotheca Regiz scriptum 
inveni. Eaque lectio, propter εὐφωνίαν, alteri ante- 
ponenda | est, . 

(6. "Er£x£v éxi60v.1nc. In tribus nostris codici- 
bus Med., Maz. εἰ Fuk. deest pr:iepositio, quam 
cliam in suo exemplari defuisse Savilius adnotave- 
rat. Habetur tamen in codice legio et in schedis. 
Addita porro videtur hiec praepositio ab iis qui non 
putabant couimode dici posse παραυτίχα «τῆς Emt- 
θουλΏς, cum tamen ea locutio, meo quidem judicio, 
Graeca sit el elegans : παραυτίχα ergo τῆς ἔπιθου- 
Ars, Latine est statim post insidias, quas adversus 
Servatorem nostrum moliti fnerant. 

(7) Καθ’ οὕς τε χρόνους. Codex Regius, quem 
ubique Roberti Stepliani expressit editio, habet 
x20' οἵους. Verum in Med., Maz., Fuk. ac Savi- 
lii legitur xaX xa0' οὓς χρόνους. lu schedis autem 
Bibliotheca: Regis scriptuin inveni xa0' οὓς τε xpó- 
νους. . 
(8) Ax πρώτης ἄρξεμαι τῆς κατὰ τὺν Σωνη- 
ρα οἰκονο[ιίας. Neteres. »rieci οἰχονομίαν vocarunt 
quidquid Christus in terris gessit ad. procurandam 
salutem | generis humani, [taque ἡ πρώτη τοῦ 
Χρ.στοῦ οἰχονομία est lncarnatio; sicul. posirema 
οἰχονομία est Passio. Errant enim qui existimant 
οἰχονομίαν nihil aliud significare quam Incarnatio- 
nem. Quippe longe latius patel vox οἰχονομία, οἱ to- 
tam Christi inter liomines. vitam complectitur. 
ltecte ergo Nicepliorus, pro hae voce, τὴν ἐν σαρχὶ 
πολιτξίαν posuit in cap.2, lib. 1. Sie Eusebius, in 
capite quinto hujus libri, τῆς ἐνσάρχου πολιτείας 
αὐτοῦ χρόνους dicit. Eu scusu οἰχονομίαν po-uit 
Justiuus Martyr in. disputatione adversus Ty phe- 
nem, μεθ) ὃν τῆς οἰχονομίας ταύττς τοῖς ἓν ἀνθρώ- 
ποις αὐτοῦ γενοµένοις χούνοις παύσασθαι ἔδει αὐτά. 
Et in eadem disputatioue, pag. 251, πρὶν τὸν Xpt- 
στὸν εἰς τὴν οἰχονομίαν την κατὰ τὸ βούλημα τοῦ La- 
τρὸς γεγενημέντν ὑπ αΌτοῦ ἐπὶ τῷ στανρωθηναι ἐλθεῖν. 
Pari modo. Epiphanius. in haresi Alogorum, pag. 
448, οἰχονυμίαν τοῦ πάθους dixit. Et ante illum Jus- 
tiuus contra Tryphonem, pag. 247, Clemeus quoque 
in sexto Strom, Ei lrenwus in cap. 10, lib. 1, Pas- 
siopein Christi simpliciter vocat οἰχονημίαν. loau- 
ues etiam Clirysosioimus in liomilia 2 ἐν Matthorun, 


infestantes : ad liec quante calamitates universam 
Jud»orum gentem ob structas  Servatori nostro 
insidias statim consecutz sint : quoties etiam , et 
quibus modis ac temporibus Christiana religio a 
gentibus impugnata sit : el qui tum superiori me- 
poria pro illius defensione tormenta ac morterc 
jpsam perpessi fortissime certaverint : tum quze 
nostra etate martyria consummata sint : postremo 
quam propitium ac benignum Servatoris nostri 
presidium nobis demum affulserit : hzc, inquam, 
omnia cuin scribere instituerim , non aliunde quam 
ab ipsa Servatoris ac Domini nostri Jesu Christi 
Incarnatione initium ducam. Porro in ipso statim 
vestibulo veniam nobis dari nostra poscit oratio, 


DB quippe qui ingenue A4 fateamur majus esse nostris 


viribus, opus hoc quod polliciti sumus, integrum 
atque omui ex parte perfectum exhibere, Primi 
enim hoc argumentum aggressi, novam quamdam 
nullisque adhuc vestigiis tritam viam incedere 
nunc tentamus : Deum quidem itineris dacem, 
Christique potentiam adjumento nobis fore speran- 


οἰχονομίαν sumit eo sensu quem dixi. Qu:srene 
enim cur Mattheus Evangelium suum librum gene- 
rationis Christi vocaverit, sic ait : Καΐτοι γε o 
τοῦτο ἔχει μόνον τὴν Υἐννησιν, ἀλλὰ πᾶσαν τὴν ol- 
χονοµίαν ' ὅτι πάσης τῆς οἰχονομίας «b χεφάλαιον 
τοῦτο xal ἀρχή. Vides ut οἰχονομίαν distinguat a 
generatione seu Ínearnatione Christi, et lucarna- 
Honem capul esse dicat ac principium dispeusa- 
lionis : eodem plane sensu quo Eusebius hoc in 
loco Incaruationem vocat τὴν πρώτην οἰχονομίαν. 
Sed et Cyrillus οἰχονομίαν ita. usurpat in lib. νι 
contra Julianum, pag. 215, etin lib. vr, p... 259, 
et Origenes in principio tomi x1 Commentariorum 
in Joannem. 

(9) Ἔδη εὐγνωμονῶν ἐντεῦθεν ὁ .Ίόγος. lta in 
nostris codicibus, Nlediczeo scilicet, Mazarino, Fu- 
keiiano ac Savilii, hic locus uno verbo, nempe εὐ- 
γνωμονῶν, auctior legitur quam in codice Regio 
quem expressit [tobertus Stephanus. ldem ver- 
bum, εὐγνωμονῶν, habetur etiam in veteribus: 
Schedis Bibliothecze Regiz. Sed adverbium ἤδη 
deest in illis. schedis, etin codice Medicso ex- 
punctum est eadem manu. Porro εὐγνωμονῶν 
λόγος dicitur ab Eusebio modesta et ingenua ora- 
tio. Etsi enim εὐγνώμονες proprie dicuntur a Gr.e- 
cis qui benigne aliorum delictis indulgent, tamen 
ita quoque appellantur qui de se todeste sentiunt. 

(10) Μείζον, ἢ xaU' ἡμετέραν Óvrajur. Sic pro- 
cul dubiu scribendum est, non, υἱ edid.t Itoberius 
Steph iius, μείνω fj xaü' ἡμετέραν δύναμιν. Certe 
in optiuo codice Mazarino et' in Mediceo acFuke- 
tii legitur]uelSova, quud ad vera.u lectionem proxime 
accedit, lu veteribus schedis. scriptum est. μεῖκον, 
quo modo etiam in. codice [legio prius legebatur. 

(11) ΜΗ € σμικρὰς αὐτὺ μόνον προφάσεις. 
Hoc loco Rob. Sieplhanus conjeciuri δις inleli- 
citer indulsit. scribendo, ὅτι μὴ σμιχρὰς αὖ- 
τῶν, εἰο. Nam in. codice. Regio et in. veteribus 
schedis legitur uj ὅτι σμικρὰς αὐτὸ µόνον προ- 
φάσεις. lia etin in Maz., Fuk.ac Sav. scri- 
pium inveni, longe rectius. ΜΗ ὅτι idem siguificat 
quod. πλὴν ὅτι. Itaque vertit lulinus nisi quod. Sie 
Avistoleles in quinto De generut. aumnal. ait liu- 
guam inter exteriora membra nuimerandaim esse, μὴ 
ὅτι Ey τῷ στόµατι σχεπάζκεται, id est, nisi quod ore 
tegitur, vel, tuimeisi ore oblegitur. Atque ila. sumit 
Euscbius, cap. 4, lib. 11 et alibi. Optime etiam à 


σα . EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA 52 
tes optantesque : czterum ne nuda quidem repe- A χασι χρόνων μερικὰς ἡμῖν χαταλελοίπασι διηγήσεις. 


rientes hominum vestigia, qui ante nos viam illam 
caleaverint : nisi quod nonnulli rerum que sua 
slate contigerant, exiguas quasdam et particula- 
res narratitnes sparsim nobis reliqueruut : tanquam 
faces quasdam nobis eminus attollentes, et quasi 
e specula inclamantes, qua via incedere, et quo- 
suodo sermonis nostri cursum tuto dirigere debea- 
mus. Quscunque igitur proposito operi profütura 
esse credidimus ex his αυ ab illis sparsim comme- 
morata sunt studiose colligentes, aptosque insti- 
tuto nostro veterum scriptorum locos, velut floscu- 
los ex sapientia pratis decerpentes, historica narra- 
tione in unum corpus compingere conabimur : 
eatis habentes, sj non omnium, illustrissimorum 


πόῤῥωθεν, ὡσπερεὶ πυρσοὺς, τὰς ἑαυτῶν προανατεί- 
ναντες φωνὰς, xal ἄνωθέν ποθεν ὥσπερ EE ἁπόπτου 
xai ἀπὸ σχοπιᾶς βοῶντες, xai δ.αχελενόµενοι ᾗ χρµ 
βαδίζειν, καὶ τὴν τοῦ λόγου πορείαν ἁπλανῶς xat 
ἀχινδύνως εὐθύνειν. "Όσα τοίνυν εἰς τὴν προχειµένην 
λνσιτελήσειν ὑπόθεσιν (12) ἠἡγούμεθα, τῶν αὐτοῖς 
ἐχείνοις σποράδην μνημονευθέντων ἀναλεξάμενοι, καὶ 
ὡς ἂν ἐχ λογιχῶν λειμώνων τὰς ἐπιτηδείους αὐτῶν 
τῶν πάλαι συγγραφέων ἀπανθισάμενοι φωνὰς, δι 
ὑφηγήσεως ἱστοριχῆς πειρασόµεθα σωματοποιῆσαι * 
ἀγαπῶντες , εἰ xal μὴ ἁπάντων, τῶν ouv μάλιστα 
δ,αφανεστάτων τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἁποστόλων τὰς 
διαδοχὰς κατὰ τὰς διαπρεπούσας xal ἔτι xoi νῦν 
μνημονευοµένας Ἐκκλησίας,ἀνασωσαίμεθα. Ἄναγχαι- 


certe Servatoris nostri apostolorum successiones B ότατα δέ µοι (15) πονεῖσθαι τὴν ὑπόθεσιν ἡγοῦμαι, 


in iis Ecclesiis ᾳὐῶ etiamnum celeberrimz hahen- 
tur, posteritatis memorie commendare. Ceterum 
necessitate quadam impulsus hunc laborem susce- 
pisse mibi videor , propterea quod ex ecclesiasticis 
scriptoribus neminem qui in hoc scriptionis genere 
elaborasset, hactenus deprehendi. Porro ut mihi 
necessaria, sic eliam utilissima hujus argumenti 
waciatio omnibus, ut spero, antiquitatis cogno- 
scend:e studiosis videbitur. Ac jam quidem antea, 
in iis libris quos de temporum ratione conscripsi, 
earum rerum quasi compendium quoddam confeci. 
Sed nunc uberiori narratione easdem explicare 
aggressus sum, luitium autem sermonis, ut jam 
dixi, ab ipsa qux captum longe superat humanum 


Servatoris Christi dispensatione, et ab ejusdem € 


mss. exemplaribus legitur αὐτὸ µόνον. Sic enim 
loqui solet Eusebius possim. et. omnibus propemo- 
dum paginis, ubi vocabulum αὐτό eleganter παρέλ- 
221. Προφάσεις autem idem hic esse videtur quod 
ἀφαρμαί, id est ansa, occasio, Rufinus interpreta- 
tur indicia, 

. (12) Εἰς τὴν προχειµένην «υσιτε.ήσειν ὑπόθε- 
€. ln veteribus schedis legitur λναιτελεῖν, quo- 
modo etiain in codice Hegio prius scriptum fuit. 
Verum in reliquis codicibus $4az., Med. ac Fl'uk. 
scriptum inveni εἰς τὴν προχειµένην λυσιτελήσειν 
ὑπόθεσιν. quod est elegantius. Paulo post ubi vulgo 
legebatur ἁπανθησάμενοι φωνάς, restituimus ἁπαν- 
ὐισάμενοι, ut habent omues nostri codices uno con- 
seusu, prxter Medicae. 

. (15) Ἀναγκαιόζατα 66 qoc. Iu. codice Ευ. ante 
hz:e verba hujusmodi. titulus apponitur : Τὰ περὶ 
τῆς τοῦ Σωτῆρος ἀρχαιότητος ὁμοῦ xat θεότητος, 
Quei quidem etiam in cod. Maz. paulo ante hzc 
verba ascriptum inveni in. superiori margine, sine 
ulla capitis nota. Eumdem quoque titulum reperis- 
se videtur Rufinus in suis exemplaribus. Nam | in 
imdiculo capitum libri primi recenset primo loco 
pre fationem de deitate Ghristi, Sic. euim legitur in 
velustissimo codice Parisiensis Ecclesin. 

(14) Xpovixotc xavócir. In. vetustissimo codice 
Maz. hoc selolion ad marginem ascribitur, Σηµείω- 
σαι ὅτι προτερεύουσιν οἱ χρονικο) Κανόνες aütou. No- 
ια quod Chronici ϱάΠΟΠΕΣ prius ab. Eusebio scripti 
Sunt. 

(15) Οἰκονομίας τε xal 8scJoy ac. Cum in 
Christo duplex sit natura, altera divina, altera hu- 
IDaria, qu;e inter se junctie unam personam efficiunt; 

uoiies de illo seriuo instituitur, duas in parles 
ispu tatio distribuenda est; e* ea quidem qua de 


ὅτι µηδένα πω elg δεῦρο τῶν ἐχχλησιαστιχῶν συγγρα- 
φέων διέγνων περὶ τοῦτο τῆς Υραφῆς σπουδὴν πεποιη: 
µένον τὸ µέρος. Ἑλπίζω δ᾽ ὅτι xaX ὠφελιμωτάτη τοῖς 
φιλοτίµως περὶ τὸ χρπστομαθὲς τῆς Ἱστορίας ἔχουσ» 
ἀναφανήσετα'. "Ηδη μὲν οὖν τούτων xal πρότερον, ἓν 
οἷς διετυπωσάµην χρονικοῖς Χανόσιν (14), ἐπιτομὴν 
κατεστισάµην. Πληρεστάτην δ᾽. οὖν ὅμως αὐτῶν ἐπὶ 
τοῦ παρόντος ὠρμήθην τὴν ἀφῆγησιν πο,ῄσασθαι. 
Καὶ ἄρξεταί γέ poc ὁ λόγος, ὡς ἔφην, ἀπὸ τῆς κατὰ 
τὸν Σωτῆρα Χριστὸν ἐπινοουμένης ὑψηλοτέρας τε xal 
κρείττονος ἡ χατὰ ἄνθρωπον οἰχονομίας «s (15) καὶθεο- 
λοχίας (16). Καὶ γὰρ οὖν τὸν γραφῃ μέλλοντα της 
ἐχχλησιαστιχῆς ὑφηγήσεως παραδώσειν τὴν ἱστορίαν, 
ἄνωθεν ἐχ πρώτης τῆς χατ αὐτὸν τὸν Χριστὸν , ὅτι 
περ ἐξ αὐτοῦ χαὶ προσωνυµίας Τξιώθημεν, θειοτέρας 


humanitate ejus dicuntur, pertinent ad οἰχονομίαν, 
ut superius dictum est ; quze vero de divinitate , re- 
feruntur ad θεολογίαν. lta. Gregorius Naz. in ora- 
tione 58 , ἐπ Natalem. Christi seu. in. Theophania, 
economiam distinguit a. theologia his verbis ; 
Ταῦτά pot περὶ Θεοῦ πεφιλοσοφήσθω τανὺν οὐδὲ 
Yap ὑπὲρ ταῦτα καιρός * ὅτι μῆ Ücoloy(a τὸ προ- 
χείµενον ἡμῖν, ἀλλ' οἰκονομία. Et Joannes. Chryso- 
stomus in sermone De sigillis, qui habetur. in tomo 
sexto, ait priores quidem tres evangelistas cum 
Evangelium Christi ennctis gentibus prizdicare vel- 
lent, serinonem exorsos esse ab ejus dispensatione 
seu οἰχονομίᾳ, Joannem vero post illos tres pr:eco- 
nes ad explicandam  tlicologiam accessisse , et a 
Cliristi divinitate initium sumpsisse dicendi. Ex 
quibus apparet cur Eusebius hoc loco dixerit: Της 


D κατὰ «bv Χριστὸν ἐπινοουμένης οἰχονομίας τε xat 


θεολογίας. Christum enim cum diciuus, duas na«- 
τὰς intelligi necesse est. 

(16) Καὶ θεο.Ἰογίας. Veteres theologicen dicebant 
quam nos ο theologiam vocamus. Hieronymus 
in epistola 155, ad Paulam Urbicam : Et quomodo 
philosophi solent disputationes. suaa iu physicam, 
ethicam logicamque partiri ; ita εἰ eloquia dwina, 
aut de natura disputant, ul in Genesi, et. ἵπ Eccle- 
εἰαείε; aut de moribus, ut in Proverbiis, et in omnt- 
bus passim libris; aut de logica, pro qua nostri 
theologicen sibi vindicant, Wa. scribitur in. veteri 
codice Henrici Memmii quem οἱ vidi, non ul 
vulgo excusum est sine sensu, (Iieoricen sibi vindi- 
catt, Eodem modo geometricen et magiceu Pliuius 
dicit, quam nos geoiwetriam et magiau ουδ. 
Gerte in. libris Hieronymi nunquam — theologiam 
dici reperias, sed Grace θεολοχίαν. Sic in caput 
χι, Ezechielis, p3g. 1018. 


55 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. 1. 


ο» 


ἢ χατὰ τὸ δοχοῦν τοῖς πολλοῖς (AT) οἰχονομίας, ἀναγ- A divinitatis expositione repetetur. Nam qui rerum 


xaioy ἂν εἴη χατάρξασθαι. 


in Ecclesia gestarum posteris historiam tradere 


iustituit, altius ab ipsius Christi ( quandoquidem ejus etiam nomine censemur) diviniore quai ple- 
risque videtur Incarnatione exordium ducat necesse est. 


KEO6AAAION B'. 

Ἐπιτομὴ χεφαΛαιώδης περὶ τῆς κατὰ τὸν Σω- 
τῆρα καὶ Κύριον ἡμῶν Ιησοῦν Χριστὸν προ- 
Ὀπάρξεώς τε xal θεοογίας. 

Διττοῦ δὲ ὄντος (18) τοῦ κατ αὐτὸν τρόπου, xal 
τοῦ μὲν σώματος ἑοιχότος χεφαλῇ, f; Θεὺὸς ἐπινοεῖται, 
τοῦ δὲ ποσὶ παραθαλλομµένου, ᾗ τὸν ἐν ἡμῖν ἄνθρω- 
τον ὁμοιοπαθὴῃ τῆς ἡμῶν ἕνεχεν αὐτῶν ὑπέδυ σωτη- 
plac, Ὑένοιτ᾽ ἂν ἡμῖν ἐντεῦθεν ἐντελῆς ἡ τῶν áxo- 
λούθων διῄγησις, εἰ τῆς xav' αὐτὸν ἱστορίας ἁπάσης 
ἀπὸ τῶν χεφαλαιωδεστάτων xal χυριωτάτων τοῦ λό- 


yo» την ὑφῆγησιν ποιησαίµεθα. Ταύτῃ δὲ ἤδη καὶ Ἡ 


της Χριστιανῶν ἀρχαιότητος τὸ παλαιὸν ὁμοῦ xal 
θεοπρεπὲς, τοῖς νέαν αὐτὴν χαὶ ἐχτετοπισμένην, χθὲς 
xai οὐ πρότερον φανεῖσαν ὑπολαμθάνουσιν, ἀάναδει- 
χθῄσεται. 


Γένους μὲν οὖν xai ἀξίας, αὐτῆς τε οὐσίας τῆς 
τοῦ Χριστοῦ καὶ φύσεως, οὔτις ἂν εἰς ἔχφρασιν αὑτ- 
άρχης Ὑένοιτο λόγος. "H xai τὸ Πνεῦμα τὸ θεῖον ἓν 
προφητείαις, «Thy γενεὰν αὐτοῦ, qol, τίς διηγἠσε- 
ται; » Οτι δὴ οὔτε τὸν Πατέρα τις ἔγνω, εἰ μὴ ὁ Υἱὸς, 
οὔτ᾽ aj τὸν Yióv τις γνῴη ποτὲ κατ ἀξίαν, εἰ μὴ 
μόνος ὁ Ὑεννήσας αὐτὸν Πατήρ’ τό τε φῶς τὸ προ- 
χόχµιον καὶ τὴν πρὸ αἰώνων (19) νοερὰν χαὶ οὐσιώδη 
Σορίαν, τόν τε ζῶντα xal bv ἀρχῇ παρὰ τῷ Πατρὶ 


:Ὑχάνοντα Θεὺν Λόχον, τίς ἂν πλὴν τοῦ Πατρὺς xa- C 


Ἀτρῶς ἐννοήσειε, πρὸ πάσης χτίσεως xai δηµιουρ- 

1:46 ὁρωμένης τε xal ἀοράτου, τὸ πρῶτον xat µόνον 

«09 θεοῦ γέννημα (20), τὸν τῆς χατ᾽ οὐρανὸν λογιχῆς 

«αἱ ἀθανάτου στρατιᾶς ἀρχιστράτηγον , τὸν τῆς µε- 

(άλης βουλΏς ἄγγελον, τὸν τῆς ἀῤῥήτου γνώμης τοῦ 
Isa. Lii. 


(17) θειοτέρας f) κατὰ τὸ δοκοῦν τοῖς πο..οῖς. 
Hac verba ad vocem προσωνυµίας retulit. Christo- 
phorsonus. Sicenim vertit : Propterea quod diti- 
niore quadam appellatione, quam plerisque videatur, 
ab illo dignati sumus. Nos vero ad vocem olxovo- 

(ac lec Eusebii verba retulimus, quod et Muscu- 
jus in versione sua fecisse deprelienditur. Confirmat 
autem interpretationem — nostram. Eusebius ipse 
paulo supra cum dicit : Ὑφηλοτέρας xai χρείττο- 
vog 7| χατὰ ἄνθρωπον, οἰχονομίας.  Fefellit. Christo- 
phorsonum prava iuterpunctio editionis Rob. Ste- 
phani, iu qua post vocem πολλοῖς virgula ascribi- 
tur. Sed in codice Maz., Εικ. Med. ac Regio eam 
distinctionem non reperimus, sed illam ipsam quam 
bic fideliter expressiuus. 

(18) Διττοῦ δὲ ὄντος. Nostri codices Maz., Med. 
ac Fuk. caput primum hic ascriptum habent. cum 
lioc lemmate : Τίς ἡ τῆς ἑπαγγελίας ὑπάθεσις. Ne- 
que aliter editio Rob, Stephani, qui in ipso quidem 
textu. Regiuin codicem, iu ipsis autem capitum ti- 
tulis per universum operis textum appositis Medi- 
crum codicem ubique secutus est. Sed hunc titulum 
3b hoc loco prorsus alienum esse nemo nou videt. 
Recte igitur Christophorsouus hunc quideim titulum 
initio libri apposuit, hic vero secunduin capitulum 
*inchoavit, quem nos libenter secuti sumus. 

(19) Kal τὴν πρὸ αἰώνωγ. In codice Regio ac 
Mediceo et in veteribus schedis scriptum esi, Καὶ 
τὴν προαιώνιον νοερὰν xdi οὐσιώδη Σοφίαν, levi 


T 


5 CAPUT II. 


De Servatoris Domini nostri Jesu Christi. praezis- 
tentia et divinitate. 


Cum igitur duplex sit in Christo natura , altera 
capiti humani corporis similis, secundum quam 
Deus intelligitur : altera qux pedibus comparatur, 
quatenus sciliceL hominem humanis obnoxium pas- 
sionibus salutis nostre causa induit : ita. demum 
integra et perfecta narrationis nostra series futura 
est, si ab eo quod in Servatore Cliristo summum 
οἱ quasi vertex omnium est, totius quz ad illum 
refertur historie ducamus initium. Quiu etiam 
Christiane religionis antiquitas simul et majestas 
Hs, qui recentem illam ei peregrinam esse existi» 
mant, herique aut nudius tertius natam, hac ratione 
manifestissime apparebit. 

Genus igitur Christi ac splendorem, et substan- 
tiam ejus atque naturam nullus unquam sermo 
explicare suffecerit. Unde οἱ sanctus Spiritus per 
prophetas dicit : « Generationem ejus quis enarra- 
bit * ? » Nam ut nemo novit Patrem nisi Filius , sic 
nemo perfecte novit Filium nisi Pater. Quis enim 
preter Patrem plene ac perfecte intelligendo asse- 
qui possit zelernum illud lumen, intellectualem ef 
substantialem Sapientiam szculis omuibus anterio- 
rem, vivum Dei Verbum quod in principio erat apud 
Patrem : illum omnis creature cum visibilis tum 
invisibilis primogenitum simul et unigenitum ; spi- 
riialis illum et immortalis militis ccelestis princi- 
pem, magni consilii angelum ; illum arcanz Patris 
sui voluntatis ministrum : omnium rerum simul 


quidem discrimine, sed quod a nobis omitti non 
debuit. 

(20) Τὸ πρῶτον καὶ μόνον τοῦ Θεοῦ 7T . 
In codice Regio et in veteribus schedis desunt duo 

riora vocabula, quee quoniam divinitatem Christi 
imminuere videbantur, expuncta sunt a quibusdam, 
qui eam locutionem ferre ton poterant. Multa quo- 
que alia in hoc capite partim mutata, partim trun- 
cata sunt ob eamdem causam. Sed in vetustissimo 
codice Mazarino vera ac genuina ipsius Eusebii 
scriptura fideliter retenta est, Scliolion tamen ad 
marginem ascriptum est, quo monetur lector ut 
sibi diligenter caveat ab hoc proamio. Sic igitur 
notat ad hzc verba : τὀ τε φῶς có προκόσµιον e. Se- 
quitur deinde, δι ὅλου, singulis liueris suam seorsum 
lineam obtinentibus. Porro nota illa significat φρον- 
τιστέον, id est sollicite cavendum esse. Solebat haec 
nota olim apponilocis dubiiset controversis. Isidorus 
in libro t Originum, capite 320 5 Phi et [διο, id. e&t 
phi/ontis μας, ubi aliquid difficultatis est,ob sollicitu. 
dinem ponitur. Potest etiam alia afferri explicatio lyu- 
jus not», ut scilicet has duz litterze, si prior pro «o 
sumatur, significeut ὡραῖον, id est, locum elegantein 
et perpolitum, Certe hzc nota in scriptis exempla- 
ribus apponi solet locis elegantioribus, Ostendit mi- 
bi nuper HK. P. Gabriel Cossnrtius duos codices 
bibliotbecze Claromontaus, alierum Gregorii Naz., 
alterum. Joaunis Chrysostomi orationes. contineues 
tem. lp. utroque hiec nota sepius visitur , cultiori- 


b EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 96 


cum Paire opificem, secundam omnium rerum / 


causam post Patrem ; germanum illum et unicuin 
Dei Filimn, omnium qui creata sunt Dominum, 
Deum regemque : qui imperium et dominationem 
simul cum ipsa divinitate et cum potentia atque 
lionore a Patre accepit, Siquidem ut ex secretio- 
ribus sacr: Scripturae sermonibus qui ad illius divi- 
nitatem pertinent, accepimus , « In principio erat 
Verbum, et Verbum erat apud Deum , et Deus erat 
Verbum : omnia per ipsum facta sunt , et sine ipso 
factum est nihil *.» Magnus quoque ille Moyses 
prophetarum omnium vetustissimus, dum divino 
afflatus Spiritu ereationem ac dispositionem 6 totius 
mundi describit, id nos docet, conditore: et opi(i- 
cem omnium rerum nulli alteri quam ipsi Christo, 
utpote divino ac primogenito suo Verbo, inferiorum 
substantiarum creationem concessisse, et de homi- 
nisercalione cum ipso esse collocutuim. « Dixit enim 
Deus, inquit, Faciamus hominem ad imaginem et 
similitudinem nostr: *, » Huic sententie astipu 
atur etiam alius Propheta in Hymnis suis de Deo 
loquens lioc modo : « fpse dixit et facta sunt : ipse 
mandavit et creata sunk. *: » Patrem quidem et 
zreatorem inducens tanquaim rerum omnium Domi- 
pum, regio nutu pracipientem : Verbum autem 
Dei, secundum a Patre, illum ipsum videlicet quem 
praedicamus Christum, Paternis imperiis ministran- 
tem. lIunc quotquot a prima humani generis ori- 
gine justiti:e ac religionis laude maxime floruerunt, 


Joan. 1. ᾗ Gen. 1, xi... * Psal. xxxi. 


Πατρὸς τελειοτὴν (21), τὸν τῶν ἁπάντων σὺν τῷ Ila- 
τρὶ δημιουργὸν, τὸν δεύτερον μετὰ τὸν Πατέρα τῶν 
ὅλων αἴτιον (22), τὸν τοῦ θεοῦ Παῖδα vvfstov xaX µο- 
νογενη, τὸν τῶν γεννητῶν ἁπάντων Κύριον xal θεὸν 
καὶ βασιλέα , τὸν τὸ xüpos ὁμοῦ xat τὸ κράτος αὐτὴ 


DT xa δυνάµει xaY τιμῇ παρὰ τοῦ Πατρὸς ὑπο- 
Ιδεδεγµένον, ὅτι 6h χατὰ τὰς περὶ αὐτοῦ μυστικὰς 


τῶν 1 ραφῶν θεολογίας, « Ἑν ἀρχῇ ἣν ὁ Λόγος, χαὶ ὁ 
Λόγος ἣν πρὸς τὸν θεὸν (25), χαὶ θεὺὸς ἣν 6 Λόγος: 
πάντα δι αὐτοῦ ἐγένετο, xal χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο 
οὐδὲ Év. » Τοῦτό τοι χαὶ ὁ μέγας Μωῦσῆς, ὡς ἂν προ- 
φητῶν ἁπάντων παλαιότατος, Oslo Πνεύματι τὴν τοῦ 
παντὸς οὐσίωσίν τε χαὶ διαχόσμτσιν ἁπογράφων, τὸν 
χοσμοποιὸν xai δημιουργὸν τῶν ὅλων, abt δὴ τῷ 
Χριστῷ, xal οὐδὲ ἄλλῳ f| τῷ θείῳ δηλαδη καὶ πρω- 


B τογόνῳ ἑαυτοῦ Αόγῳ τὴν τῶν ὑποθεθηχότων ποίησιν 


παραχωροῦντα διδάσχει, αὐτῷ τε χοινολογούμενον 
ἐπὶ τῆς ἀνθρωπογονίας. «Εἶπε γὰρ, φταὶν, ὁ θεὸς, 
Ποιῄσωμεν ἄνθρωπον χατ᾽ εἰχόνα ἡμετέραν χαὶ xa" 
ὁμοίωσιν. » Ταύτην δὲ ἐγγυᾶται τὴν φωνὴν προφητῶν 
ἄλλος, ὡδέπως Ev Ὕμνοις θεολογῶν' ελὐτὸς εἶπε, xal 
ἐγενήθησαν αὐτὸς ἐνετείλατο, καὶ ἑχτίσθησαν' » τον 
μὲν Πατέρα χαὶ ποιττὴν εἰσάγων ὡς ἂν πανηγεµόνα, 
βασιλικῷ νεύµοτι προστάττοντα * τὸν δὲ τούτῳ δεντε- 


|θεύοντα Θεοῦ Λόγον (24), οὖχ ἕτερον τοῦ πρὸς ἡμῶν 


χηρυττοµένου, ταῖς Πατρικαῖς ἐπιτάξεσιν ὑπουρ- 
γοῦντα (30). Τοῦτον καὶ οἱ ἀπὸ τῆς πρώτης άνθρω- 
πογονίας πάντες, ὅσοι δὴ δικαιοσύνη χαὶ θεοσεθείας 
ἀρετῇ διαπρἑφαι λέγονται, ἁμφί τε τὸν µέγαν θερά- 


pus locis appicta. Quin etiam. iu quadam oratione C cus scholiastes ita. adnotarat: "Amaye τοῦ ἀτοπή- 


Gregorii ascriplum ὡρ. πάνυλο., ila ut vox πάνυ 
disjuncüis litteris, et singulas lineas obtineutibus 
perseripta esset, Legi olii epistolam P. Pitha»i ad 
» Loisellum de ejusmodi notis , in qua prima erat 
DP.. ὡραῖον. 
—. (91) Γνώμης τοῦ Πατρὸς τε.ειοτήν. Rob. Ste- 
phanus notavit alias legi ὑπουργόν, quam lectionem 
reperi in codice Medicieo, Κυ. et Sav. Νεο dubito 
quin Eusebius ipse ita scripserit. Sed cum ea lo- 
cutio exscriptoribus catholicis displiceret, eain. pro 
arbitrio suo immutaruut, ut jam supra ab iisdem 
factum esse monuimus. Et in codice quidem Regio 
ac veteribus schedis legilur τελειοτήν, quam  scri- 
pruraui tueri videtur lWulinus, Vertit enim. Paterue 
voluntatis efficaciam, quasi legisset τελείωαιν. lu 
codice auiem. Mazarino, expuncta veteri lectione, 
hac substituta est recentiore manu, ῥουλῆς τοῦ IIa- 
τρὸς ἐχφάντορα. Sed Eusehius ipse, ut jam dixi, 
scripserat ὑπουργόν. Sic enim infra loquitur de Dei 
Filio, ex sententia veterum theologorum qui aute 
concilium  Nicenum scripsere. Certe Justinus in 
Dialogo adversus Tryphonem, pag. 984, eo:lem pla- 
ne modo loquitur quo hic Eusebius noster. (Nam et 
ἀρχιστράτηγον et ἄγγελον in Scripturis ait. dici Fi- 
liu Dei ob ministerium quod exhibet Deo Patri, 
ὑπηρετοῦντα τῷ ὑπὲρ χόσμον Or. Et paulo post, 
ixsiva γὰρ πάντα προσονοµάζεσθαι, Éx τε τοῦ ὑπη- 
ρετεῖν τῷ Πατρικῷ βαυλήματι. Denique vetus ΟΙΗΙΙ8 
Christianorum theologia Deo quidem Patri monar- 
chiam attribuit, Filio vero ac Spiritui saucto oixo- 
γοµίαν, id est, administrationem ac dispensationein, 
ut docet Tertullianus adversus  Praxeam. Verum 
liujusimodi locutiones cuim antea sine ulla. erroris 
suspicione usurpatze l'uissent, tandem post concilium 
Niczuum repudiatie sunt a Catholicis, etArianis re- 
lictze. Itaque iu Mediczeo et Saviliano codice Grize- 


pato; ! Οὐ γὰρ ἀρχιστράττγον χαὶ ὑπουργὸν οἱ Octo 
Πατέρες, ἀλλ᾽ ὁμοφυὴ x«t ὁμόχρονον xaX ἱσοδύναμον 
ὁμολογοῦσιν Ylóv. ld est, O impietatem! Neque enim 
principem militie nec ministrum Palris, sed consub- 
stantialem el coPternum aqualisque potentie sancti 
Patres Filium confitentur. 

(33) Τὸν δεύτερον μετὰ τὸν Πατέρα. Sic in codice 
Maz., Med., Fuk. οἱ Savil. Nec dubium est. quin 
Eusebius ita scriptum reliquerit. Sic euim loqui so- 
let de Filio Dei, ut videre est tuin infra in hoc pro- 
οΦιπίο, tum in oratione quam habuit in. dedica- 
tione ecclesie Tyri , quad lib. x inserta habetur; 
tum in. Panegyrico quem dixit in Tricennalibus Con- 
stantini, ubi Filius Dei secunda causa dicitur non 
tempore, sed origine, R. Steph. edidit τὸν μετὰ τὸν 
Πατέρα. omissa voce δεύτερον. 

(30) Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρὸς τὸν Θεόν. (Additur a 


D Stephano.) [ο pericope non babetur in codicibus 


nostris Maz., Med. ac Fuk., nec apud Nicephorum. 
Et meo quidem judicio hic superflua est. 

(24) Τὸν δὲ τούτῳ δευτερεύοντα θεοῦ Λόγο». 
H«c Eusebii verba affert Juannes Zonaras. in Vita 
Constantini Magni, dum probare vult, | Eusehium 
Aríani dogmatis labe aspersum fuisse. Apud Zona- 
ram legitur τὸν θεῖον Aóyov, quan scripturam con- 
firmant nostri codices Maz., Med., Fuk. ac δαν), 
In veteribus autem — schedis scriptum inveni Θξὸν 
Λόγον. . 

(25) Tai; Πατρικαῖς éxicál;ecir. ozxovpyovy- 
τα. lu codice Med, et Sav. hoc scholio ad. imargi- 
nem habetur : 02x ἐπιτάττετα: ὁ τοῦ Πατρὸς ὁμοού- 
cto; Λόγος, ἀλλὰ συνδημιουργεῖ τὴν κτίσιν, ὡς φύσει 
θεὺς xat ἱσότιμος. ld est: Non imperata [acit Filius 
Dei, ejusdem cum Patre subsinntig ; scd una. cum 
Paire condidit universi, quippe qui natura Deus est 
el equalis Patri 


57 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. I. 


98 


vovta Μωῦσέα, xal πρό Υε αὐτοῦ πρῶτος ᾿Αθραὰμ, A ut magnus ille Dei famulus Moyses, ut qui ante illum 


«05102 tz οἱ παῖδες χα) ὅσοι μετέπειτα δίχαιοι πξ- 
φήνασι χαὶ προφῆται, χαθαροῖς δ.ανοίἰας ὄμμασι cav- 
τασθέντες (26), ἔγνωσάν τε xa οἷα θεοῦ Παιδὶ τὸ 
προστχον ἀπένειμαν σέθας. Λτὸς δΣ οὐδαμῶς ἀπορ- 
ῥαθυμῶν τῆς τοῦ Πατρὸς εὐσεθξίας, διδάσχαλος τοῖς 
πᾶσ' ττς Πατρ'χῆς καθίσταται γνώσεως (27). Ὥφθαι 
γοῦν (38) Κύρ.ος ὁ θεὺς ἀνείρηται ofá τις χοινὸς &v- 
θρωπος τῷ Ἁθραχαμ χαθημένῳ παρὰ τὴν δρῦν τὴν 
Maza6gr. Ὁ 9 ὑποπεσὼν αὐτίκα καΐτοιγε ἄνθρωπον 
ὁ ,θαλμοῖς ὁρῶν , προσχωνεῖ μὲν ὡς θεὸν, ἱχετεύε, δὲ 
ὡς Κύριον. Ὁμολογεῖ τε μὴ ἀγνοεῖν ὅστις εἴτ, ῥή- 
μµασ.ν αὐτοῖς Afqov* «Κύριε ὁ Χχρίνων πᾶσαν τὴν 
Υτν, 0) ποιἠσεις χρίσιν; » El γὰρ μηλεὶς ἐπιτρέποι 
λόγος τὴν ἁγέννητον χαὶ ἄτρεπτον οὐσίαν θεοῦ (29) 


τοῦ παντοχράτορος εἰς ἀνδρὸς εἴδος µεταθάλλειν, μὴ Β 


«νο 


€ αὖ γεννητοῦ μηδενὸς φαντασία τὰς τῶν ὁρώντων 
vitz ἑξαπατᾶν, proi μὴν φευδῶς τὰ τοιαῦτα πλάτ- 
τέσθαι την Γραφὴν, θὲὸς καὶ Κύριος ὁ χρίνων πᾶσαν 
τὴν qt» xai ποιῶν χρίσιν ἓν ἀνθρώπου ὀρώμενος 
σχόµατι, τίς ἂν ἕτερος ἀναγορεύοιτο, εἰ uh. φάναι 
θέωις τὸ πρῶτον τῶν ὅλων αἴτιον, Ἡ µόνος ὁ προὼν 
αὐτοῦ Λόγος; περὶ οὗ xai ἓν Ψαλμοῖς ἀνείρηται" 
€ Απέστειλε τὸν Λόγον αὐτοῦ, xaX ἰάσατο αὐτοὺς, xal 
ἑἐῥύσατο αὐτοὺς Ex τῶν διαφθορῶν αὐτῶν. » Τοῦτον 
ἔεύτερον μετὰ τὸν Πατέρα Κύριον σαφέστατα Μωῦ- 
οὓς ἀναγορεύξι λέγων « Ἔθρεξε Κύριος ἐπὶ Σόδοµα 
καὶ Γόμοῤῥα θεῖον καὶ πυρ παρὰ Κυρίου. » Τοῦτον 
χα) τῷ Ἰαχὼθ αὖθις £v ἀνδρὺς φανέντα σχήµατι, θεὺν 
$ θεία προσαγορεύει pao, φάσχοντα τῷ Ἰαχώθ" 
ε Οὐχέτι χληθήσεται τὸ ὄνομά σου Ἰαχὼδ, ἀλλ 
Ἱσραἢλ ἔσται τὸ ὄνομά σου, ὅτιξνίσχυσας μετὰ θεοῦ.ν 
Ὅτε χα) ἐχάλεσεν Ἰακὺθ τὸ ὄνομα τοῦ τόπου ἐχεί- 
νου, Εἶδος Θεοῦ, λέγων « Εἶδον γὰρ τὸν Θεὺὸν πρόσ- 
ωπον πρὸς πρόσωπον, καὶ ἐσώθη ἡ Φυγή µου. » Καὶ 
μὲν οὐδ' ὑποθεθηχότων ἀγγέλων xaX λειτουργῶν θεοῦ 
τὰς ἀναγοαφείσας θεοφανείας ὑπονοξῖν θέµις. Ἔπει 
χαὶ τούτων ὅταν τις ἀνθρώποις παραφαίνηται, οὐχ 
ἐπιχρύπτεται dj l'on, ὀνομαστὶ οὗ θὲὸν, οὐδὲ μὴν 
Κύριον, ἀλλ᾽ ἀγγέλους χρηµατίσα, λέγουσα, ὡς διὰ 
χυρίων μαρτυριῶν πιστώσασθα: ῥάδιον. Τοῦτον xal 
Μωθσέως διάδοχος Ἰητσοῦς, ὡς ἂν τῶν οὐρανίων ἀγ- 


ΣΓ-αἱ cvi... ^ Ger, xix... * Gen, xv. 


(285) Καθαροῖς διαγοίας ὄμμασι 
τες. Rob. Stephanus in. variis lectionibus quas ad 
raleeim δι edilionis adjecit, notat alias legi φωτι- 
σθέντες. Quam tamen scripturam in. nostris codici- 
bus non reperimus, nisi quod Henricus Savilius ad 
oram libri sui emendavit φωτιαθέντες utrum ex 
conjectura, au ex fide manuseripti exemplaris, in- 
cerium, Christophorsonus tamen eam lectionem 
seculus e-t, ut ex interpretatione ejus apparet, Ver- 
tit enipi : Puro sinceroque mentis el intelligenti 
lumine illustrati. Quanto rectius Musculus , | qui sic 
vertit : Hepurgatis meniis oculis contemplantes. 
Certe φαντάςεσθαι idem est 16 χατανοεῖν. Sic Euse- 
bius in libro'1 De vita Constantini, non. procul ab 
initio : χάνταῦθα τὴν τρισµαχαρίαν ψυχἣν αὐτῷ θεῷ 
συνοῦσαν φαντάζεται. Quare in hoc loco. φαντασθἑν- 
τες referri debet ad vocem τοῦτον quz initio periodi 
posita est. Porro verbum hoc. φαντασθέντες legitur 
etiam apud Nicephorum in lib. 1 [Jistorig  Ecclesia- 
slice, cap. 2, qui hoc priucipium Historie Euscbii 


C 


φαντασθέν- ῃ 


vixit Abraham et ejus filii, et quicunque postea virl 
justi ac prophetze exstiterunt, omnes puris mentis 
oculis contemplati agnoverunt, eidemque tanquam 
Dei Filio debitum cultum exhibuerunt. Ipse vero 
absque ulla cunctatione. Patris sui cultum ac noti- 
tiam omnibus semper tanquam magister tradidit, 
Apparuit igitur. Dominus Deus vulgaris hominis 
specie Abraliae ad quercum Mambre sedenti, At ille 
statim in genua prolapsus, tametsi hominem tan- 
tum oculis videret, adoravit nihilominus ut Deum, 
et tanquam Domino supplicavit, et quisnam esset 
se nosse professus esthis verbis: « Domine, qui judíi- 
cas omnem terram, nunquid facies judiciuni ? » Nam 
cum absurdum et ab omni 1atione alienum sit, tuum 
ut iugeuita εἰ immutabilis omnipotentis Dei natura 
in speciem hominis convertatur, et corporeo siinu- 
lacro oculos intuentium fallat, tum ut sacra 
Scriptura quidquam hujusmodi falso confingat : 
Deus ille et Dominus qui judicat omnem terram 
et. facit. judicium, sub bominis specie apparens, 
quisnam alius appellari possit ( quandoquidem de 
primo rerum omnium auctore hzc accipere nefas 
est) prater ipsum quod ante omnia substitit Dei 
Yerbum? De quo etiam in Psalmis dicitur : « Mist 
Verbum suum et sanavit eos , et eripuit eos 
de corruptionibus ipsorum *.» Hunc secundum 
M post Patrem Dominum Moyses mauifeste appellat 
cum ait: « Pluit Dominus super Sodomam et Go- 
morram sulphur οἱ ignem a Domino *'.» Eumdem 
iterum sub hominis specie Jacobo visum sacra Scri- 
plura Deum nominat, qui sic Jacobum allocutus 
est : « Non amplius vocabitur nomen tuum Jacob, 
sed ]srael erit nomen tuum, quia invaluisti cum. 
Deo 5. » Unde et Jacobus locum illum vocavit Visio- 
nem Dei. « Vidi enim, inquit, Deum facie ad faciem, 
et salva facta est anim2 mea. » Nefas porro est hu- 
jusmodi Dei visiones qu: sacris litteris proditae 
sunt, ministrorum Dei et angelorum visiones fuisse 
suspicari. Etenim quoties angelorum aliquis lhomi- 
nibus apparuit, nequaquam id dissimulat sacra 
Scriptura ; sed nominatim angelum, non autem Deum 


nostri, elegans profecto atque eximium, additis et 
interpolatis verbis quibusdam compilavit. 

(97) Ai&aexaAoc τοῖς πᾶσι τῆς Πατρικῆς κχαθί- 
σταται γγώσεως. 19 quidem in Reg. codice legitar 
et in veteribus schedis, sed in optimis exemplaribus | 
Maz. scilicet ac Med. scribitur χαθίστατο. Quam 
scripturam equidem magis probo, quippe quz: cum 
sequentibus Eusebii verbis aptius coh:zreat. 1n Fuk, 
ac Saviliano pro verbo xa0iczacat legitur γέγονε. 

(28) '"Qz0a« yovv. Sic nostri codices Maz., Med., 
Εικ. et Savilii scriptum habent. lta. quoque legitur 
apud Nicephorum. Porro ab his verbis cap. 2 ordi- 
untur iidem codices, quibus Roberti Stephani edi- 
tio consentit, Sed nos, Christophorsouum secuti, 
aliter capita d;stinximus, cujus rei jam superius ra- 
tio reddita est. 

(29) Οὐσίαν θεοῦ. Moc loco οὐσίαν sumit pro hy- 
postasi. Ita enim loqui solebaut ecclesiastici scri- 
prores ante synodum Nicznain, ut docet Photius in 
Dibliotheca, cap. 119. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA, 


60 


nec Dominum locutum esse dicit : quod quidem in- 4 Υέλων xat ἀρχαγγέλων τῶν τε ὑπερχοσμίων δυνάµεων 


numeris testimoniis confirmare facillimum fuerit. 
Eumdem quoque Moysis successor Jesus, utpote an- 
gelorum , archangelorum, et coelestium virtutum 
rectorem , ut Patris virtutem ac sapientiam, honore 
Ipsi zequalem, et in regno ac principatu omnium re- 
yum secundum locum obtinentem, summum ducem 
atque imperatorem copiarum Domini appellat, eum 
quidem illum non aliter quam sub hominis iterum 
specie vidisset. Sic enim scriptum est ** ; « Factum 
est auteuncum Jesus esset in Jericho, ut sublatis ocu- 
lis videret hominem stantem contra se, evaginatum 
tenentem gladium. Et accedens Jesus dixit : Noster 
es, an adversariorum ? Et respondit illi : Ego sum 
princeps exercitus Domini, et nunc venio. Et ceci- 
dit Jesus pronus in terram, et dixit ei : Domine, 
quid przxcipis servo uio ? Et respondit magister mi- 
liti:e Domini ad Jesum : Solve calceameutum de pe- 
dibus tuis. Locus enim in quo stas, sanctus est. » 
Ubi observabis ex iisdem utrobique verbis, hunc 
minime diversum csse ab illo, qui Moysi oracula red- 
didit : siquidem iisdem plane verbis de eo loquitur 
sacra? Scriptura : « Cernens Dominus quod accede- 
ret ad videndum, vocavit eum de medio rubi, di- 
cens : Moyses, Moyses. Qui respondit : Adsum. At 
jlle, Ne propius, inquit, huc accedas. Solve calcea- 
mentum de pedibus tuis. Locus enim in quo stas, 
terra sancta est, Et. dixit illi : Εσο sum Deus pa- 
trum tuorum, Deus Abraham, Deus lsaac, et Deus 
** Josue v. * Exod. i. 


(50) Tov Πατρὸς 9xdápxorca δύναμιν xal cogtav C 


lcoxAeR. ln codicibus nostris Maz., Med., Fuk. ac 
Sav. deest ultima vox σολ. quam nec Zouaras 
aguoscit in Vita Constantini Magni, ubi hunc. Euse- 
bii locum adducit, quu Eusebium Ariano doginati 
favisse couvineat, Contra in Regio codice et in. ve- 
teribus sehedià absunt hà voces, δύναμιν xat σο- 
(av. 

? (61) Kal γή ἁγία ἑστίν. lee verba non hahen- 
tur in oprimis. codicibus quibiis usi sumus, Maz., 
Me:l. ac Fuketii. quibus subscribit codex Savilianus. 
Sed et iii codice legio bic verba punctis sitperno- 
tantur, Merito igitur lie quatuor vocesexpungerentur, 
quippe quie nec in ediione LXX . Interpretum. ha- 
beautur. Locus est in cap. v. Jesu filii Nave. Porro 
In veveribus scliedis totus. hic. locus. aliter. legitur 
hoc modo : Λῦσαι τὸ ὑπόδημα τῶν ποδῶν σου * 2 γὰρ 
τόπος £V ᾧ συ ἕσττχας ἐπ᾽ αὐτοῦ, γη ἁγία ἐστίν. 

(52) Ότι μὴ ἕτερος οὗτος ein tov καὶ Μωσεῖ 
κεχρηματικότος. Probare. bic vult Eusebius, eum 
qui Jesu (ilio Nave se videndum prebuit et princi- 
pei wihtie Domini semetipsum vocavil, eumdem 
esse cum illo qui Mosi apparuerat in rubo, ld autem 
coucludit ex eo quod princeps iste iisdem verbis 
Jesum alloquitur, quibus Deus ex rubo Mosen fuerat 
3llocutus, idem sensit aute Eusebium Justinus Mar- 
tyr in. Disputatione adcersus Tryphonem, et alii qui- 

am teste Theodorito iu Quastionibus ad librum Jo- 
sug. Sed reliqui Patres, principem | illum militize 
Domini, non ipsum Dei Filium, sed potius Michaelem 
archangelum esse censuerunt, In vetustissimo co- 
dice Maz. ad h:ec verba scholion appositum est, quod 
hie quoque meretur ascribi : Αλλ᾽ ἡ Ἐκχλησία, à 
ἁγιώτατε Εὐσέθιε, ἑτέρως τὰ περὶ τούτου νομίζει 
χαὶ οὐχ ὡς σύ’ τὸν μὲν γὰρ ἐν τῇ βάτῳ φανέντα τῷ 
Νωσῇ δεολογεῖ τὸν 0: ἐν Ἱεριχῷ τῷ μετ αὑτὸν ὀφθέν- 
σα, τὸν τῶν Ἑθραίων ἐπιστασίαν λαχόντα, páyatpay 
ὁσπασμένον, καὶ τῷ Ἰησοῦ λῦσαι προστάττοντα τὸ 


- 


D 


ἠγούμενον, xaX ὡσανεὶ τοῦ Πατρὺς ὑπάρχοντα δύνα- 
piv καὶ σοφίαν ἰσοχλεῆ (00), χαὶ τὰ δευτερεῖα τῆς 

χατὰ πάντων βασιλείας τε καὶ ἀρχΏς ἐμπεπιστευμέ- 
vov. ἀρχιστράτηγον δυνάµεως Κυρίου ὀνομάτσει, οὐχ 
ἄλλως αὐτὸν f| αὖθις £v ἀνθρώπου μορφῇ xat σχἡµατι 
θεωρήσας. Γέγραπται yoov: « Καὶ ἐγενήθη ὡς ἣν 
'Insoug ἓν Ἱεριχὼ, xaX ἀναθλέφας ópi ἄνθρωπον 
ἑστηχότα χατέἐναντι αὐτοῦ. Καὶ ἡ ῥομφαία ἑσπασμένη 
ἐν τῇ χειρ) αὐτοῦ. Καὶ προσελθὼν Ἰησοῦς, εἶπεν ' 
Ἡμέτερος ef, ἢ τῶν ὑπεναντίων ; Καὶ εἶπεν αὐτῷ ’ 
Ἐγὼ ἀρχιστράτηγος δυνάµεως Kuplou vow παραγέ- 
Yova. Καὶ Ἰτσοῦς ἔπεσεν ἐπὶ πρόσωπον ἐπὶ thv ΥΏνν 
xaX εἶπεν αὐτῷ ' Δέσποτα, τί προστάσσεις τῷ aq οἱ- 
xévr,; Καὶ εἶπεν ὁ ἀρχιστράτηγος Κυρίου πρὸς "In- 
σοῦν' Λῦσον τὸ ὑπόδημα Ex τῶν ποδῶν σου. ὍὉ γὰρ 
τόπος iv (p σὺ. ἕστηχας , τόπος ἅγιός ἐστι [xat γη 
ἁγία ἐστιν (51).] » Ἔνθα καὶ ἐπιστήσεις ἀπὸ τῶν αὖ- 
τῶν ῥημάτων, ὅτι μὴ ἕτερος οὗτος cr τοῦ καὶ Μωῦ- 
σεῖ χεχρηµατιχότος (52). "Oct δη αὐτοῖς ῥῆμασι xai 
ἐπὶ τῷδέ φησιν ἡ Γραφή: « Ὡς δὲ εἶδε Κύριος ὅτι 
προσάχει ἰδεῖν, ἐχάλεσεν αὐτὸν Κύριος Ex τοῦ βάτου 
λέγων Μωῦσή, Μωῦση, ὁ 55 εἶπε ' Τί ἐστι; καὶ εἶπε' 
Mi ἑγγίσῃς dz: λῦσον τὸ ὑπόδημα Ex τῶν ποδῶν 
σου ' ὁ γὰρ τόπος ἐν ip σὺ ἕστηχας ἐπ αὐτοῦ, YO 
ἁγία ὲστί. Καὶ εἶπεν αὐτῷ Ἐγώ εἰμι ὁ θεὸς τῶν 
πατέρων σου, ὁ θεὸς ᾿Αθραὰμ, xaX θεὸς Ἰσαὰκ, xal 
θεὺς Ἰαχώθ. » Καὶ ὅτι Y£ ἐστιν οὐσία τις προχό- 
σµιος ζῶσα xat ὑφεστῶσα, 1j τῷ Πατρὶ (55) xat θεῷ 


ὑπόδημα, τοῦτον δέ γε τὸν ἀργάγγελον ὑπείληφε 
Μιχαήλ * xaX δηλον ὅτι χρεῖττον ὑπείληφε cou. Πό- 
θεν, Ἐρωτηθεὶς παρὰ τῇ βάτῳ φανεὶς ὁ θεὺς ἐν εἶδει 
πυρὸς τῷ ἑαυτοῦ θεράποντ, Μωσεῖ, καὶ δτλῶν ὃστις 
εἴη. 100-0 αὑτῷ τρανώτατα παριστᾶ, ὅτι δὴ ὁ θεός 
ἐστιν ὁ 65 τῷ Ἰησοῦ φανεὶς, οὐδὲ θεὸν ἑαυτὸν, ἀλλ᾽ 
AExer pé ὠνόμασε τοῦ θΞοῦ. Τοῦτο δὲ τὸ 
ἁδυμα τῆς ἀνωτάτω δυναστείας τε χαὶ θεότητος ὑτο- 
δεέστερον ὃν, xal οὐκ ἀρχιχὸν, ἀλλ' ὑπαρχιχὸν ὡς ἂν 
εἴποι τις. . .. ld est: Atqui Ecclesia ater de his 
sentit, o sanctissime lusebi, nou perinde ac tu. Eum 
enim qui Moysi apparuit in. rubo, Deum praedicat. 
lilum vero qui Moysi successori ap,aruit in Jericho, 
presidem ac iutorem gentis Hebrworum, qui. stii- 
ctum. gerebat. gladium, et qui Jesu precepit ut cal- 
ceos solveret , illum , inquam, Ecclesia censet esse 
archangelum Michaelem. Nec dubium est, quin illa 
rectius sentiat quam tu. Ündenam vero id colligimus ? 
Deus qui juxta rubum BMoysi [amulo suo instar ignis 
apparuit, iuterrogutus ab eo quisnam esset, lioc ipsum 
manifestissime declaravit, se Deum esse. llle rero 
qui apparuit Jesu, nequaquam se Deum nominavit, 
sed. principem militie Dei. llec vero dignitas cum 
in[erior sit suprema potestate ac divinitate, nec regia 
atque imperaloria sil,sed pra [ectoria, ut ita dicam... 
Heliqua pre nimia vetustate legi non potueruut, 
quod quidem dolenduin est. Nam et elegantissimum 
est hoc sclolion, et ipsius antiquarii qui. codicem 
illum scripserat, id est doctissima οἱ vetustissima 
inan exaratum. 

(93) Ὑφεστῶσα, ἡ τῷ Πατρἰ. Stephanus edidit 
ὑφεστῶσα τῷ Πατρὶ, om sso articulo fj. Sed rectius 
in codd. Med., Maz., Fuk. et Saviliano legitur ὑφᾶ» . 
στῶσα, ἡ τῷ Πατρί, ete., certissima ac pruraus necess-l : 
saria emendatione. Naim el Zonaras in Vita Coustav-.— 
lini Magni, hunc Eusebii locum adducens. ita legit ; 
Καὶ ὅτι ἐστὶν οὐαία τις χόσμιος ζῶσα xal ὑφεστῶσα, 
ἡ τῷ Πατρὶ καὶ θ:ῷ τῶν ὅλων εἰς την τῶν vo77 v 


61 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. |. 


τῶν ὅλων εἰς τὴν τῶν γεννητῶν ἁπάντων Ongtoupylav A Jacob.» & Jam vero quod substantia sit ante mundi 


ὑπηρετησαμένη, Λόγος θεοῦ xaX Σοφία χρηµατίτσουσα, 
vob; ταῖς τεθειµέναις ἀποδείξεσιν, ἔτι xal αὐτῆς ἐξ 
ἰδίου προσώπου τῆς Σορίας ἑπαχοῦσαι πάρξστι , διὰ 
Σολομῶντος λευχότατα ὧδέ πως τὰ περὶ ἑαυτΏς µυ- 
αταγωνούτης' € Ἐγὼ ἡ Σοφία χατεσχήνωσα βουλὴν 
χαὶ γνῶσιν, xal ἔννοιαν ἐγὼ ἐπεχαλεσάμην * δι’ ἐμοῦ 
βασιλεῖς βασιλεύουσι, καὶ οἱ δυνάσται γράφουσι δι- 
χαιοσύνην " δι ἐμοῦ μεγιστᾶνες µεγαλύνονται , xal 
τόραννοι δι ἐμοῦ χρατοῦσι γῆς. » Οἷς ἐπιλέχει " 
« Κύριος ἔχτισέ µε ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς ἔργα 
αὑτοῦ, πρὰ τοῦ alovog ἐθεμελίωσέ ps tv ὀργῇ, 
πρὸ τοῦ τὴν YT,» ποιῆσαι, πρὸ τοῦ προελθεῖν τὰς 
*nyi$ τὰς ὑπ οὐρανὸν (54), πρὸ τοῦ ὄρη ἑδρα- 
σθηναι, πρὸ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾷ µε. 'Hyvlxa 
ῥτοίµασε τὸν οὐρανὸν, συμπαρήµην αὑτῷ, καὶ ὡς 
ἀσφαλεῖς ἑτίθει πηγὰς τὰς Om οὐρανὸν, ημτν σὺν 
αὐτῷ ἁρμόσουσα. Ἐγὼ Ίμην f; προσέχαιρε. Καθη- 
µέραν δὲ εὐφραινόμην (35) ἐνώπιον αὐτοῦ Ev παντὶ 
43:00, ὅτε ηὺ 2ραΐνετο την οἰκχουμένην συντελέσας. » 
"ὐτι μὲν οὖν προῖν, xal «tat el xal μῆ τοῖς πᾶσιν ὁ 
θεῖος Λόνος ἑπεφαίνετο, ταῦθ᾽ ἡμῖν ὡς ἓν βραχέσιν 
εἰρήσθω. 


B 


omnia substitisse, et quibusdam, licet non omnibus, 


Τί δὴ οὖν οὐχὶ χαθάπερ τανῦν (56), χαὶ πάλαι mpó- 
τερον εἰς πάντας ἀνθρώπους χαὶ mici ἔθνεσιν ἐχη- 
ρύττετο, ὧδε ἂν γένοιτο πρόδηλον. Οὐχ ἣν πω χωρεῖν 
οἷός τε τὴν τοῦ Χριστοῦ πάνσοφον χαὶ πανάρετον 
διδασχαλίαν ὁ πάλαι τῶν ἀνθρώπων βίος. Εὐθὺς μὲν 
γὰρ ἐν ἀρχὴ μετὰ tn» πρώτην £v µαχαρίοις ζωὴν, ὁ 
πρῶτος ἄνθρωπος, ἧττον τῆς θείας ἐντολΏς φροντί- 
025, εἰς τουτονὶ τὸν θνητὸν καὶ ἐπίχηρον βίον χατα- 
πέπτωκε , xai τον ἑπάρατον ταντηνὶ γην τῆς πάλαι 
ἐνθέου τρυφῆς ἀντικατηλλάξατο. Οἶτε ἀπὸ τούτου τὴν 
χαθ ἡμᾶς σύμπασαν πληρώσαντες, πολὺ χείρους ἆνα- 
φανέντες Any ἑνός (37) παυ xa δευτέρου, θηριώδη 
τινὰ τρόπον καὶ βίον ἀθίωτον ἐπανῄρηντο ’ ἀλλὰ καὶ 
οὔτε πόλιν οὔτε πολιτεία», οὗ τέχνας, οὐχ ἐπιστήμας 
ἐπὶ voov ἐθάλλοντο, νόμων τε χαὶ δικαιωμάτων, καὶ 
προσέτι ἀρετῆς xal φιλοσοφίας οὐδὲ ὀνόματος μετεῖ- 
yov. Νομάδες δὲ ἐπ᾽ ἑἐρημίας οἷά τινες ἄγριοι xat 
ἀ ηνεῖς διήΥον, τοὺς μὲν Ex φύσεως προσήκοντας λο- 
γισμοὺς, τά τε λογιχκὰ χαὶ μερα τῆς ἀνθρώπων «ν- 

5 Sap. 


δημιουργίαν ὑππρετησαμένη. Nec aliter. legit Chri- 
stophborsonus, Rejicienda. est igitur Turnebi conje- 
ctuira, qui ad oram sui codicis emendarat συνυφε- 
στῶσα τῷ Πατρὶ. 

(941) Πηγὰς τὰς ὑπ' οὑρανόν. Ediderat. Stepl., 
τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων. Omnes nostri codices, 
Regius scilicet, Mel. ac Maz. eum ΕυΚκ, ac. vete- 
ribus schedis, hoc loco scriptum habent πηγὰς 
HN ὑπ' οὐρανόν, quemadmodum legitur in editione 
LXX Interpret, τῆς ὑπ' οὐρανόν, id est orbis terra. 
Mox nostri codices Maz., Med. ac Fuk. cum Savi- 
liar. legunt. fuv δὲ παρ αὐτῷ. Nec aliter scribi- 
tur in editione LXX Interpretum, quam ubique se- 
quitur Eusebius. lpse enin. estqui cum Pamphilo 
Martyre Pal;estinos codices ab Origeue emendatos 
evulgavit, teste Hieronymo. 

(35) Evbgpawwópny. Totus hic locus in nostis co- 
dicibus Maz., Med., Fuk. et Saviliano ita legitur ac 


C 


D 


creationem vivens atque subsistens, qux Patri et 
universitatis opiflci Deo, in forniatione omnium creae 
turarum ministraverit, Verbum Dei ac Sapientia 
proprio nomine appellata : preter demonstrationes 
superius allatas, ipsam ex propria persona Sapien- 
tiam audire licet, per os Salomonis de se ipsa die 
serlissime loquentem , et sua ipsius mysteria tra- 
dentem his verbis: « Ego Sapientia in consilio 
tabernaculum meuirn constitui : scientiam et intel- 
lectum advocavi. Per me reges regnant et principes 
jura describunt, Per me magnates magni sunt, et 
tyranni per me obtinent terram. » Quibus hzc sub- 
jungit : « Dominus creavit me initium viarum sua- 
Tum ad opera sua. Ánte seculum fundavit me in 
principio, priusquam terram faceret, priusquam 
fluerent fontes aquarum, priusquam montes fundati 
essent ; ante omnes colles genuit me. Quando ργῶς 
parabat celum, aderam illi ; et quando  firmos 
ponebat fontes sub colo, cuim ipso eram cuncta 
componens, Ego eram qua sese obleciabat : quoti» 
die exsultabam ante faciem ejus in omni tempore, 
cum lxtaretur orbe perfecto *.» Verbum igitur ante 
apparuisse, sic a nobis breviter demonstratum sit, 


Quam autem ob causam non omnibus olim ho- 
minibus ac gentibus sicut. nunc, ejus fides pr:edie 
cata Sit, hac ratione manifestum fiet. Christi do- 
ctrinam utpote totius sapienle ac virtutis apicem, 
nondum capere poterat priscorum hominum vita, 
Primus enim homo cum in summa felicitate dege- 
ret, statitn parvi habito Dei mandato, in hanc 1005 
talem οἱ corruptioni obnoxiam vitam decidit, et 
priores paradisi delicias cum terra hujus divina 
maledictione damnat? domicilio commutavit. IHujus 
autem posteri per universuur orbem "diffusi, cum 
omnes, uno aut altero excepto, louge deteriores ex- 
stitissent, ferinau quamdam vitzeque expertem age- 
re viiam instituerunt, Non urbes, non rempublicaui 
habere, nou artes aut disciplinas excolere in ani- 
mum induxerant, Leges et jura, virtutem prieterea 
ac philosophian i ne nomine quidem tenus noveraut, 
Vagi per solitudines, tanquam agrestes ac feri ver- 
sabantur. Et rationem quidem sibi a 9 natura indi- 


distinguitur : Ἐγὼ ἥμην ᾗ προσἐχαιρε’ καθ᾽ ἡμέραν 
δὲ εὐρραινόμην ἐνώπιον αὐτοῦ ἐν παντὶ καιρῷ. Atque 
ita Justinus Martyr in. Dialogo coutra Tryphonem, et 
Romana editio LXX Interpreium, nisi quod pro ἑνώ» 
πιον αὐτοῦ scriptum liabent ἐν προσώπῳ αὐτου. 
lufinus vertit : £go eram cui αἀθαμάεδαί quotidie. 
Latabar autem coram ipso in omni lempore. 

(56) ΤΙ δὴ οὖν οὐχὶ, καθάπερ τανῦν. Ab his 
verbis caput. 5. auspieantur nostri codices Maz, 
Mei. ac Fuk, quibus consentit editio Rob. Steplia- 
ni. Sed cum videre tertii cajritis titulum huie loco 
parum convenire, inferius eum collocandum putavi 
quod etiam fecit Christophorsonus. 

(97) Π.ιἠν évóc. lta quidem codex Begius et vo» 
teres schedas. Nostri tamen codices Maz., Med.,Fuk. 
et Savil. preferunt ἑχτὸς ἑνός που. Panlo post. pro 
ἐχδεδωχότες in codice Maz., Med. ac Ευ, scriptuin 
inveni ἐκδεδώκχεσαν. 


$5 


EUSEBIl CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


tain, et rationalia ac mitia virtutis semina hominum Α χῆς σπέρµατα αὐτοπροαιρέτου xaxlag ὑπερθολῇ δια: 


animis insita, spontanez παλι] facinoribus cor- 
rumpebant : cujusquemodi autem sceleribus seipsos 
mancipaverant. Ádeo ut nunc stupris, nunc czdi- 
bus mutuis sese contaminarent, interdum etiam 
humanas carnes vorarent ; ipsi denique Deo hellum 
inferre, et. gigantum prelia illa quz ab hominibus 
celebrantur, tentare suderent ; ac terram quidem 
ipsam adwersus calum tanquam propugnaculum 
munire statuissent, Deum vero rerum omnium au- 
etorem e coelo deturbare immani quadam vecordia 
aggrederentur. Quam ob causam cum se sic gere- 
rent, rerum omnium inspector Deus velut silvam 
agrestem per universum lerrarum orbem dispersam 
inundationibus atque incendiis eos adortus est : et 
continua fame ac peste, bellis quoque assiduis, el 
fulininibus coelitus missis eosdem  succidit, quasi 
gravem quemdam ac difficillimum animorum mor- 
bum acrioribus suppliciis comprimens. Porro tunc 
maxime cum malitiz torpor universos fere occupas- 
Sel, et gravis quz:edam ebrietas omnium prope mor- 
talium mentibus tenebras offudisset , primogenita 
Dei Sapientia, ipsum scilicet Verbum ante omnia 
exsistens, adinirabili quodam hominum amore fla- 
grans, nunc per angelos creaturis suis apparuit : 
nunc per semetipsum, utpote salutaris Dei potentia, 
uni aut alteri ex piis ac Deo dilectis, sub hominis 
specie (quaudo aliter fieri non poterat) se videndum 
prebuit. Cum vero ab istis hominibus pietatis se- 
mina jam in vulgus sparsa essent, et gers integra 


B 


φθείροντες, ἀνοσιουργίαις δὲ πάσαις ὅλους σφᾶς ἐχδε- 
δωχότες, ὡς τοτὲ μὲν ἀλληλοφθορεῖν, τοτὲ δὲ ὀλληλο- 
κτονεῖν, ἄλλοτε δὲ ἀνθριυποθορεῖν, θεοµαχίας τε xal 
τὰς παρὰ πᾶσι βοωµένας γιγαντοµαχίας ἐπιτολμᾷν, 
xai γην μὲν ἐπιτειχίζειν (38) οὐρανῷ διανοεῖσθαι, 
µανίᾳ δὲ φρονήµατος £x τόπου αὑτὸν τὸν ἐπὶ πάντων 
θεὸν πολεμεῖν παρασχενάζεσθαι. Ἐφ' οἷς τοῦτον ἑαυ- 
τοὺς ἄγουσι τὸν τρόπον (39) χαταχλυσμοῖς αὐτοὺς 
καὶ π»ρπολήσεσιν ὥσπερ ἁγρίαν ὕλην χατὰ πάσης 
τῆς γῆς χεχυµένην, θεὸς ὁ πάντων ἔφορος µετῄει, 
λιμοῖς τε συνεχέσι xat λοιμοῖς, πολέμοις τε ao xai 
χεραυνῶν βολαῖς ἄνωθεν αὐτοὺς ὑπετέμνετο, ὥσπερ 
τινὰ δεινην xal χαλεπωτάτην νόσον Φυχῶν, πιχροτέ- 
ροις ἀνέχων τοῖς χολαστηρίοις. Τότε μὲν οὖν, ὅτε δὴ 
πολὺς ἣν ἐπικεχυμένος ὀλίγου δεῖν κατὰ πάντων ὁ τῆς 
xaxíag χόρος (40), ola µέθης δεινης τὰς ἁπάντων 
σχεδὸν ἀνθρώπων ἐπισχιαζούσης xal ἐπισκοτούσης 
Ψυχὰς, fj πρωτόγονος καὶ πρωτόχτιστος τού θεοῦ Σο- 
φία (41), xal αὐτὸς ὁ προὼν Λόγος, φιλανθρωπίας 
ὑπερθολῇ, τοτὲ μὲν δι’ ὁπτασίας ἀγγέλων τοῖς ὑποθε- 
θηχόσι, τοτὲ δὲ καὶ δι ἑαυτοῦ οἷα Θεοῦ δύναµις σω- 
τέριος, ἑνί που xal δευτέρῳ τῶν πάλα, θεοφιλῶν &v- 
ὁδρῶν, οὐχ ἄλλως f| bU ἀνθρώπου μορφῖς, ὅτι μηδ᾽ 
ἑτέρως ἣν δυνατὸν, αὐτοῖς ὑπεφαίνετο. Ὡς δ᾽ ἤδη διά 
τούτων τὰ θεοτεθείας σπέρµατα εἰς πλτθος ἀνορῶν 
χαταθέθλητο, ὅλον t: τὸ ἔθνος ἐπὶ τῇ θξοσεθείᾳ προσ- 
ανέχον Ex τῶν ἀνέκαθεν Ἑθραίων ὑπέστη, τούτοις 
μὲν ὡσανεὶ πλήθεσιν ἔτι ταῖς παλαιαῖς ἀγωγαῖς ix- 
εδιητηµένοις (42), διὰ τοῦ προφῄτου Μωῦσέως εἰχόφ 


(38) Py μὲν ἐπιτειχίζειν'. Mirum est, in hujus C quin. Eusebius scripserit πρωτόχτιστος τοῦ Θεοῦ 


verbi explicatione et Musculuni et Christophorsonum 
lapsos esse. Musculus enim vertit, colum tellure οὐ. 
struere conati, Chistophorsonus vero longe pejus, 
terram, interposito muro, celo. adjungere. Rectius 
Joannes Langus, qui Nicephorum Latine interpreta- 
tus est : Ἐπιτειχίζειν Grxcis est exstruere munitio- 
nem adversus aliquem, ut cum dicuut Lacedaemo- 
nios muniisse Deceliam adversus Athenienses. Vide 
Harpocrationem in voce ᾿Επιτείχισμα. Sed et 
τεῖχος Griecis munitio est. Porro. ridiculum est cre- 
dere homines eo dementiae unquam progressos esse, 
ut, exstructis aggeribus, coelum conscendere, Deum- 
que ex!urbare apgressi sint, quod timen hoc loco 
credidisse videtur Eusebius. Sunt h:ec figmenta 
poetaruni, qui superbiam hominum illius ztatis et 
divini Numinis contemptum hac imagine declarare 
voluerunt : 


Ter conati sunt imponere Pelion Ossa, etc. 


Gigantes quidem commemorat sacra. Scriptura ; sed 
de illis nihil ejusmodi dicit, Et turrim illam non a 
gigantibus, sed a filiis et posteris Noe post diluviuin 
a difieatam esse testatur. 

(39) 'Eg' οἷς τοῦτον ἑαυτοὺς ἄγουσι τὸν τρό- 
{ον. Male in codice Regio et in veteribus schedis 
scriptum est ἐφ᾽ οὓς τοῦτον ἑαυτοῖς, elc. Sed nec 
6112 est vulgata leclio, quamvis scriptorum codi- 
cum Maz., Med. ac Fuk. auctoritate (firmetur. Quo 
enim referetur. verbum ἄγουσι, cum sequatur in 
eadem periode αὐτοὺς µετῄει. Mihi scribendum vi- 
detur ἐφ᾽ οἷς τοῦτον ἑαυτοὺς ἄγοντας τὸν τρόπον. Nisi 
Talis voces illas penitus expungere, τοῦτον ἑαυτοὺς 
ἄγουσι τὸν τρόπον, quie glossani sapiunt, 

(40) '0O τής xax(ac xópoc. Scribe χάρος, ut leg. in 
€odice Fuk. ac Savil. et apud Nicephoruwu Callisium. 

(1) Vulg. πρωτότοκος ccv 0. Zoz(a, Non dubito 


Soria ut. in quatuor codicibus, Maz. scilicet, Med., 
Fuk. ac Savil. scriptum habetur. Παο eniin vox 
magis couvenit Eusebiano sensui, cum paulo supra 
locum illum ex Proverbiis citaverit, Κύριος ἔχτισέ 
pe. Certe veteres theologi, ac przcipue ii qui ante 
concilii Nicxni tempora scripserunt, per vocabulum 
χτίζειν non solum creationem intellexerunt, quie ex 
nihilo fit, sed omnem generaliter productioneim, tam 
qua ab aterno esset quam | illam qua in tempore. 
Minc est quod Melito librum scripserat, Περὶ xz(- 
σεως xal yeréceoc Χριστοῦ, ut videbimus ad. lib. 
)v hujus Historie. Quod si hie legamus πρωτότο- 
χος, inepta esset repetitio quam ταυτολογίσν vocant, 
1j πρωτόγονος xal πρωτότοχος. Adde quod πρωτότο- 
xog non convenit generationi divin:z. Rectius ergo 
est πρωτόχτιστος. Certe Clemens Alex. in lib. v 
Strom. Filium Dei vocat πρωτόχτιστον Σοφίαν. 

(42) Ταῖς πα.Ίαιαῖς d yo yate ἐκδεδιιτημέγοις. 
Male liunc Jocum intellexit. Nicephorus, quasi in 
laudem  Judieorum hoc ab Eusebio dictum | fuisset, 
Sie euim habet Nicephorus : Τοῦτο μὲν ὡσανεὶ ταῖς 
πάλαι xal πρὸ βραχέος διαίταις καλῶς ἑκτεθραμμέ- 
νου, eic. Quae sic νετ Laugus: £i genti qua οἱ an- 
liquitus εἰ non ila pridem vita et moribus recie 
exculta esset, etc. At contrarium plane sensum ha- 
bent Eusebii verba. Ait enim cum Judi prioris vitie 
conlagione corrupti essent, Deum satis liabuisse 
legales eis cxremonias praescribere, et velut signa 
quadam ac symbola arcanorum mysteriorum cis 
wadere, utpote adhuc rudibus et superstitioni geu- 
tilium assuetis. Idem scribit Chrysostomus tt M.u- 
Uioum. ld. manifesto sibi volunt hae verba, ταῖς 
παλαιαῖς ἀγωγαῖς ὀχδεδιῃτημένοις.ΡΓο quo male Chri- 
stophorsonus tegit ἑνδξόιητημένοις, a. Niceplioro, ul 
videtur, in errorem iuductus, Ἐχδιαιτᾶσθαι Graecis 
idem) est quod corruupi et ex prisuua discipdiua 


65 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. I. 


v2; χα) σύμβολα σαδθἀάτου τινὸς μυστιχοῦ xal περι- À ab antiquis illis Hebrzis originem ducens, divino 
g u P g , 


eoun;, ἑτέρων τε νοητῶν θεωρηµάτων (40) εἰσαγω- 
γὰς, ἀλλ οὖκ αὐτὰς ἑναργεῖς παρεδίδου τὰς µυστα- 
γωγίας. Ὡς δὲ τῆς παρὰ τούτοις νομοθεσίας βοωµέ- 
vns. χαὶ πνοῖς δίχην εὐώδους eic ἅπαντας ἀνθρώπους 
διαδιδοµένης, Ίδη τότε ἐξ αὐτῶν xal τοῖς πλείοσι τῶν 
ἐθνῶν διὰ τῶν πανταχόσε νομοθετῶν τε χαὶ φιλοσό- 
Φων ἡμερώτατα φρονήματα (dA), τῆς ἁγρίας xoi 
ἁπηνοὺς θηριωδίας ἐπὶ τὸ πρᾶον µεταθεθλημένης, ὡς 
χαὶ εἰρήνην βαθσῖαν φιλίας τε χαὶ ἐπιμιρίας πρὸς ἆλ- 
Ἄήλους ἔχειν ' ττνικαῦύτα πᾶσι δη λοιπὸν ἀνθρώποις 
χαὶ τοῖς ἀνὰ την οἰκουμένην ἔθνεσιν, ὡς ἂν προωφς- 
Ἀτμένοις χαὶ for, τυγχάνουσιν ἐπιτιδείοις πρὺς παρα- 
δοχΏν τῆς τοῦ Πατρὺς γνώσεως, ὁ αὐτὸς δὴ πάλιν 
ἔχεῖνος ὁ τῶν ἀρετῶν διδάσχαλος (45), ὁ ἐν πᾶσιν 
ἀγαθοῖς τοῦ Πατρὸς ὑπουρ]ὸς, ὁ θεῖος xal οὐράνιος 
τοῦ Θεοῦ Λόγος, δι ἀνθρώπου χατὰ μηδὲν σώματος 
οὐσίᾳ τὴν ἡμετέραν φύσιν διαλλάττοντος, ἀρχομένης 
4r; Ῥωμαίων ῥασιλείας ἐπιφανεὶς, τοιαῦτα ἔδρασέ τε 
xai πέπονθεν, οἷα ταῖς προφητείαις ἀχόλουθα Tv, 
ἄνθρωπον ὁμὸῦ xaX θΕὸν ἐπιδημήσειν τῷ βίῳ παρα- 
δόξων ἔργων ποιητην, καὶ πᾶτι τοῖς ἔθνεσι διδάσχκα- 
Ἶον τῆς τοῦ Πατρὸς εὐσεθείας ἀναδειχθήσεσθαι, τό τε 
παράδοξον αὐτοῦ τῆς γενέσεως xal τὴν χαινΏν Σιδα- 
σχαλίαν, χαὶ τῶν ἔργων τὰ θαύματα, ἐπί τετούτοις 
οὐ θανάτου τὸν τρόπον, τήν τε Ex νεχρῶν ἀνάστασιν, 
καὶ ἐπὶ πᾶσιν τὴν εἷς οὐρανοὺς ἔνθεον ἁποχατάστα- 
σιν αὐτοῦ προχηρυττούσαις. Τὴν γοῦν ἐπὶ τέλει βα- 
σιλείαν αὐτοῦ Δανιλλ ὁ προφήτης θείῳ Πνεύματι συν- 


ορῶν, ὧδέ πη ἐθεοφορεῖτο, ἀνθρωπινώτερον τὴν θεο- (. 


πτίαν ὑπογράφων' «Ἐθεώρουν γὰρ, φησὶν, ἕως οὗ 

θρόνοι ἐτέθησαν , χαὶ Παλαιὸς ἡμερῶν ἐχάθητο. Καὶ 

t£) ἔνδυμα αὐτοῦ λευχὸν ὡσεὶ χιὼν, xa ἡ θρὶξ τῆς 
* Cap. vit. 


in mollitiem labi. Unde ἐχδεδιητημένος βίος est vita 
mollis ac solnta; translatione ab intemperautibus 
hominibus, qui nullam in cibo ac potu et in toto 
genere vivendi legem observant. Quae vox frequen- 
ter oecurrit in libris Dionis Cassii. 

(43) Νοητῶν θεωρηµάτω». Sic ex codice Regio et 
ex veteribus schedis edidit Rob. Stephanus. Sed in 
reliquis exemplaribus, Maz. scilicet, Med., Fuk. et 
Savil. scriptum inveni, μυστικῶν θεωρηµάτων. Ni- 
cephorus vero pro his hahet, θειοτέρων νοημάτων. 
Ex quo conjicere est Nicephorum vulgatam lectio- 
nem in suo codice reperisse ; cumque eam minus 
probaret, ejus loco hanc quam diximus subsii- 
tuisse. 

(434) Ἡμερώτατα φρονήματα. Hunc locum. non 
intellexerunt interpretes, ut ex versione eorum 
apparet; nam vocem opovfiuaza retulerunt ad. vo- 
μοθετῶν xal φιλοσόφων. Christophorsonus quidem 
vertit : Cumque propter mansuetissimas legumlato- 
rum et philosophorum tol ubique commentaliones ac 
precepta, eic Musculus vero, per placidissimos 
eorum qui ubique leges ferebant εἰ philosophorum 
sensus, eic. Atqui lounge alia Eusebii mens est. Ne- 
que enim tantum tribuit legumlatoribus philoso - 
phisque gentilium, ut prisca illa mortalium feritas 
3tque immanitas prceptis illorum atque institutis 
paulatim ad humanioreu cultum revocala sit ; sed 
liujus rei causam confert iu. legen Mosaicam, qux 
cum universo terrarum orbi innotuisset, omnium 
hominum mores tandem mansuefecit. Etenim legis- 
latores ac pbilosophi gentilium, cum optima qu;e- 
«ue precepta ex illius legis fontibus hausissent, e» 


D 


cultui dedita esset ; tanquam multitudini priorum 
adhuc institutorura labe corrupte, per prophetam 
Moysen imagines et signa arcani cujusdam sabbati 
εἰ circumcisionis, aliorumque spiritualium prece- 
ptorum institutiones, sed non ipsam sacrorum ma- 
nifestam visionem illis tradidit. Tandem vero Ile- 
brzorum lege apud omnes divulgata, et instar sua- 
vissimi odoris per universas gentes late diffusa : 
cum ex illa plerzque nationes legumlatorum 36 
philosophorum opera mitiores janf sensus hausis- 
sent, et morum feritas atque iminanitas in mansue- 
tiorem cultum conversa esset , adeu ut profunda 
pax et amicitia mutuaque inter mortales conimercia 
10 intercederent ; tunc 'demum reliquis etiam ho- 
minibus, cunetisque per orbem terrarum gentibus, 
utpote jam przparatis et ad notitiam Dei Patris 
percipiendam idoneis, ipse ille virtutum magister, 
el Patris sui in omnibus bonis minister, divinum e; 
caleste Dei Verbum, in hominis specie, nullatenus 
2a corporum nostrorum natura diversi, simul cum 
ipso Romani imperii exordio apparens, ea fecit et 
pertulit, quze prophetarum oraculis consentiebant : 
quibus hominem pariter ac Deum admirabilum 
operum effectorem in terras venturum esse, et Patris 
cultum ac religionem cunctis gentibus traditurum : 
inusitatam quoque ejus nascendi rationem, novam 
doctrinam, miracula, ad hxc mortis genus el re- 
surrectionem, postremo divinum in colos reditum 
olim przdixerant. Regnum porro illius quod in fine 
seculorum adventurum est, Daniel divino afflatus 
Spiritu cum videret, ad hominum captum sese ac- 
commodans, visionem Dei sic describit * : « Aspi- 


posthzec auditorum suorum mentibus infuderunt : 
quibus exculti homines, ad evangelicz legis noti- 
tiam accipiendam idonei tandem exstiterunt. Qvippe 
lex Mosaica velut przvia. ac prieuuntia fuit Evan- 
gelii, Christique przd.cationi viam stravit. Scriben- 
dum est igitur hoc loco: Τοῖς πλείοσι τῶν ἐθνῶν 
διὰ τῶν πανταχόσε νομοθετῶν τε xat φιλοσόφων ἡμέ- 
puo τὰ φρονήματα, ut diserte scriptum habent 
postri codices Maz., Med., Fuk. et Savil. Ceite 
nisi ita scripseris, non cohzrebit oratio. Quo enim 
referetur particula illa ὡς δὲ, quie posita est. initio 
periodi ? Est et alia difficultas in hoc Eusebii loco, 
quidnam sibi velint haec verba. ἐξ αὐτῶν. Au enin 
Eusebius, ἤδη τότε ἐξ αὐτῶν καὶ τοῖς πλείοσι, etc., 
ut supra. Qux quidem verba non sine causa posita 
esse mihi videutur, ut ostendat Eusebius quidquid 
4 legumlatoribus ac philosophis commo:e dicium 
est, id omne ab llebrzis eos esse muruatos, Atque 
ita hunc locum accepit Rulinus, ut ex. interpretae 
tione ejus liquido apparet. Multa in hanc senteutiam 
disserit Eusebius in libris De preparatione, ubi 
ostendit Graecorum philosophos ex Mosis libris plee 
raque suffuratos fuisse. . 

(45) Ὁ τῶν ἀρετῶν διδάσκα.Ίος. Quatuor nostri 
codices, Maz. scilicet, Med., Fuk. et Savil.,sCcriptum 
habent ἀῤῥήτων διδάσκαλος. In optimo tamen Maz. ad 
marginem, allera lectio ascripta est lioc wodo ; Γρ. 
ἀρετῶν. Paulo post ubi legitur τῶν ἔργων τὰ θαν- 
µατα, iidem codices praeferunt θαυμάσια, et niox 
xal thy ἐπὶ πᾶσιν εἰς οὐρανοὺς ἔνθεον ἀποχατάστα» 
σιν s ος ο 


ο 


6] EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 68 
ciebam , inquit, donee throni positi sunt, et Anti- A χεφαλῆς αὐτοῦ ὡσεὶ ἔριον καθαρόν, "O θρόνος αὐτοῦ 


quus dierum sedit, Vestimentum ejus candidum 
sicut nix : et capilli capitis ejus sicut lana munda. 
Thronus ejus flamma iguis, rote ejus ignis fla- 
grans. Flumen ignis manabat in conspectu ejus. 
Mille millia ministrabant ei : et decies millies dena 
millia assistebant οἱ. Judicium constituit, et libri 
aperti sunt. » Et paulo post : « Aspiciebam, inquit, 
et ecce cum nubibus coli quasi Filius hominis ve- 
nieus usque ad Autiquum dierum pervenit, et in 
conspectu ejus exhibitus est. Et datus est ei prin- 
cipatus et honos , et regnum ; et omnes populi, tri- 
bus et lingu:x ipsi servient. Potestas ejus, potestas 
serna que non prateribit : el regnum ejus nou 
eorrumpetur. » Ἠωο vero manifestissime non ad 


φλὸξ πυρός. Οἱ τροχοὶ αὐτοῦ πῦρ φλέγον. Ποταμὸς 
πυρὸς εἷλχεν ἔμπροσθεν αὐτοῦ. Χίλιαι χιλιάδες ἔλει- 
τούργουν αὑτῷ (46), xat μύριαι μυριάδες παρειστή- 
χεισαν ἔμπροσθεν αὐτοῦ. Κριτήριον ἐχάθισε xal βίθλοι 
Ἠνεῴχθησαν. » Καὶ ἑξῆς' « Ἐθεώρουν, qnot, xal ἰδοὺ 
μετὰ τῶν νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ ὡσεὶ Yib; ἀνθρώπου 
ἐρχόμενος, χαὶ ἕως τοῦ Παλαιοῦ τῶν ἡμερῶν ἔφθασε, 
xa ἐνώπιο) αὐτοῦ προσηνέχθη (47) * xat αὐτῷ ἐδόθη 
ἡ ἀρχὴ καὶ ἡ «tp, καὶ ἡ βασιλεία, καὶ πάντες οἱ λαοὶ, 
φυλαὶ, γλῶσσαι, αὐτῷ δονυλεύσουσιν (A8). Ἡ ἑξουσία 
αὐτοῦ, ἐξουσία αἰώνιος, ἥτις οὗ παρελεύσεται. Καὶ ἡ 
βασιλεία αὑτοῦ οὐ διαφθαρῄσεται. » Ταῦτα δὲ σαφῶς 
οὐχ ἐφ᾽ ἕτερον, ἀλλ ἐπὶ τὸν ἡμέτερον Σωτῆρα τὸν ἐν 
ἀρχῇ «pbe τὸν θεὸν, Θεὸν Λόγον ἀναφέροιτο ἂν, Υἱὸν 


alium quam ad Servatorem nostrum referri pos- B ἀνθρώπου διὰ «hv ὑστάτην αὐτοῦ ἑνανθρώπησιν χρη- 


sunl, qui erat in principio apud Deum Deus Verbum, 
et qui propterea quod in novissimis temporibus 
howo factus est, Filius hominis dicitur. Sed cum 
prophetarum oracula de Domino nostro Jesu Chri- 
810 edita in peculiaribus jam Commentariis colle- 


µατίζοντα. ᾽Αλλὰ γὰρ ἓν οἰχείοις ὑπομνήμασι (49) 
τὰς περὶ τοῦ Σωτήρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ προφη- 
τικὰς ἐχλογὰς (50) συναγαγόντες, ἀποδειχτιχώτερόν 
τε τὰ περὶ αὑτοῦ δηλούµενα Ev. ἑτέροις συστέσαντες , 
τοῖς εἰρημένοις ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀρκεσθησόμεθα. 


gerimus, et quzecunque de illo traduntur, firmissimis demonstrationibus alibi astruxerimus, his qui 


dicta sunt, in. presentia erimus contenti. 


CAPUT Ill. 


Quod ipsum Jesu. Christique nomen olim notum 
*acrit, cullumque a divinis prophetis. 


Ῥρευπι vero Jesu Christique vocabulum opud ve- 
teres illos Deo dilectos prophetas in honore habi- 
tum fuisse, opportunum nunc tempus est uL osten- 


(46) Ἐαειτούργουν αὐτῷ. Ex vetustissimo codice 
Mazarino post has voces. addimus. verba : Καὶ μύ- 
p μυριάδες παρειστήχεισαν ἔμπροσθεν αὐτοῦ. 
jadem pericope babetur in codice δι. ac Savil. 
et in veteribus schedis, nisi quod scriptum habent 
παρειστήχεισαν αὐτῷ, prout legitur etiam apud. Ju- 
sinum et in editione Romana Danielis cap. vit, ubi 
vide Adnotationes Nobilii. 

(&7) 'Eroziov αὐτοῦ zpcenréy0n. In. margine 
codicis Maz. scriptum est recentiore manu : Γρ. προσ- 
107, 9 xal. χρεῖττον. Id est, in qu.busdam  codici- 
bus scribitur προσήχθη, idque rectius, Certe. in 
optimo illo codiee Reuatí. Marchalli, qui nunc est 
in bibliotheea Claromontani collegii, c. vri Danielis 
diserte scriptum est, χαὶ προσήχθη αὐτῷ. Tien 
inter η et y superscriptum est. eadem. inaunu ve : 
prorsus ut appareat jamdudum variasse codices in 
eo Danielis loco; et alios quidem προσήχθη pratu- 
lisse, alios προσηνέχθη. Porro in vetustissino illo 
codice R. M.rchalli. qui proplietas. complec'itur, 
Danielis libro hic prafixus est titulus : Κατὰ θεοξο- 
φίωνος, supple τὴν ἔχδοσιν.. | 

(48) Αὐτῳφ δου.εύσουσιν. Ita legitur etiam in 
editione Romana. Danielis, Verum tres nostri codi- 
ces, Med.,Fuk. et Saviliidisertescriptum habent, δου- 
λεύουσιν. Quam scripturam confirmat. Rufinus, et 
omnes populi, tribus, lingue ipsi serviunt. Sic enim 
legitur in vetustissimo codice Parisiensis Eveclesi:s, 
non ut vulgo, εἰ [ingua ipsi servient. 

(49) Ἐν οἰχείοις ὑπομνήμασι. nielligit libros 
De evangelica demonstratione, ex. quibus decem 
duntaxat ad nos pervenerunt. 1p vetustissimo codice 
Maz. scholiastes quidam notat hic intelligi libros 
De prayparatione et demonstratione evangelica . Ση- 
µείωσαι ὅτι ὑπομνήματα τὴν Εὐαγγελικὴν προπα- 
ῥασκευὴν αὐτου χαὶ ἀπόδειξιν καλεῖ, id est, Nota 
quod commeniarios vocat, libros suos « De prepara- 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ T'*. . 

Ὡς xal τὸ Ἰησοῦ ὄνομα, καὶ αὐτὸ 063 τὸ τοῦ 
Χριστοῦ, ἔγγωστό τε ἀγέκαθεν καὶ ἑτετίμητο 
παρὰ τοῖς θεσπεσίοις προφήταις (Nic. H. E. 1, 4). 
Ὅτι δὲ xaX αὐτὸ τοὔνομα (51) τοῦ τε Ἰησοῦ καὶ 

δη xai τὸ τοῦ Χριστοῦ παρ᾽ αὐτοῖς τοῖς πάλαι θεο- 

Φιλέσι προφήταις ἑτετίμητο, ἤδη χαιρὸς ἁποδειχνύ- 


tione ac demons tratione evangelica. Coterum πο 
Eusebii Ecclesiastica Historia tanto nohis commen- 
datior esse debet, quod post reliqua fere ejus opera 
exarata est, adeoque post libros Chronolugicorum 
canonum, ul ipse Eusebius supra testatus est. At 
Blondellus in Apologia pro senteutia B. Hierouymi 
de episcopis et presbyteris, cap. 19, libros De ?2an- 
gelica demonstratione ab Eusebio scriptos esse 
censet post Ecclesiasticam [listoriam, Quippe Euse- 
bius, inquit, in libro vt. De demonstratione, cap. 15, 
Historiam suam citat, Sed Blondellum decepit La- 
tina interpretatio, quae sic liabet : Quod si quidquam 
noslra quoque historia valet, nostris ipsorum tempo- 
ribus illam antiquitus celebratam Sion junctis bobus 
a Riomanis viris arari, oculis nostris inspeximus. Ve- 
rum longe aliud sonant Grieca Eusebii verba, quae hie 
ponam : El YoUv τι δύναται xaX ἡμετέρα ἱστορία, xa" 
ἡμᾶς αὐτοὺς τὴν πάλαι βοωμένην Σιὼν ζεύγεσι βοῶν 
ὑπὸ Ῥωμαίων ἀνδρῶν ἀρουμένην ὀφθαλμοῖς προειλή- 
φαμεν. ld est : Quod si nosirum quoque testimonium 
aliquid ponderis habet, Sionem illum que olim tan- 
topere celebrata est, atate nosira a. Homanis  arari, 
ipsis oculis nostris vidimus. Vides Eusebium non de 
Historia sua loqui. Nam  iczopía eo loco nihil 
aliud est quam testimonium oculorum. 

(50) Προφητικὰς éxAoydc. Sic codices Maz., Med,, 
Fuk.et Savil. scriptum babent, recte. Editi «pog. 
ἑχδόσεις. Sic autem vocat. Eusebius locos excer- 
ptos de libris prophetarum, in quibus agitur de 
vocalione gentium et de adventu. Christi. Cerie 
in libris Demonsirationis nihil aliud agit. Eusebius 
quau ut teastiuionja prophetarum ex eorum libris 
colligat. Quibus — deinde uberiorem — exposiuo- 
nem ac demonstrationem adjeciurum $e esse pro- 
mittit. In prucemnio libri secundi vocat τὰς &x τῶν 
προφητιχῶν φωνῶν μαρτυρίας. 

(54) "Oc: δὲ xal αὐτὸ τοὔῦνομα. In codice Mazar. 


ο HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. 1. 70 
ναι. Σεκτὸν ὡς ἔνι µάλιστα xai ἔνδοξον τὸ τοῦ Χρι- A damus. Primus ipse Moyses cum nomefi Christi au- 


στοῦ ὄνομα πρῶτος αὐτὸς γνωρίσας Μωῦσῆς, τύπους 
οὐρανίων xal σύμδολα, μυστηριώδεις τε εἰκόνας 
ἀχολούθως χρησμῷ φῄσαντι αὐτῷ « "Opa, motfj- 
σεις πάντα χατὰ τὸν τύπον τὸν δειχθέντα σοι ἐν τῷ 
Épst* ». παραδ.δοὺς, ᾿Αρχιερέα θεοῦ, ὡς ἑνην μάλιστα 
δυνατὸν, ἄνθρωπον ἐπιφημίσας, τοῦτον Χριστὸν ἀνα- 
ηρεύει. Καὶ ταύτῃ γε τῇ κατὰ την ἀρχιερωσύνην 
ἀξίᾳ, πᾶσαν ὑπερῥαλλούσῃ παρ) αὐτῷ τὴν ἓν ἀνθρώ- 
ποις προεδρίαν, ἐπὶ τιμῇ xal δόξῃ τὸ τοῦ Χριστοῦ 
περιτίθησιν ὄνομα. Οὕτως ἄρα τὸν Χριστὸν θεῖόν τι 
χρημα Ἡπίστατο. Ὅ δ᾽ αὑτὸς καὶ «hv τοῦ Ἰησοῦ πρ.σ- 
ηγορίαν εὖ µάλα Πνεύματι θείῳ προϊδὼν, πάλιν 
τινὸς ἐξαιρέτου προνοµίας χαὶ ταύτην ἀξιοῖ. 0ὕποτε 
T9» πρότερον ἐχφωνηθὲν εἰς ἀνθρώπους, πρινὴ 
Μωῦσέα γνωσθῆναι (52), τὸ τοῦ Ἰησοῦ πρόσρηµα, 
εοὐτῳ Μωῦσῆς πρὠτῳ xal µόνῳπεριτίθησιν, ὃν κατὰ 
εὐπον αὖθις χαὶ σύμδολον ἔγνω μετὰ τὴν αὐτοῦ τε- 
Muthw διαδεξόµενον τὴν χατὰ πάντων ἀρχὴν. Οὐ 
πρότερον γοῦν τὸν αὐτοῦ διάδοχον τῇ τοῦ Ἰησοῦ χε- 
χρημένον προσηγορίᾳ, ὀνόματι δὲ ἑτέρῳ τῷ Αὐσῇ 
(55), ὅπερ οἱ γεννήσαντες αὑτῷ τέθεινται, καλούµε- 
wv, Ἰησοῦν αὐτὸς ἀναγορεύει, γέρας ὥσπερ τίµιον 
παντὸς πολὺ μεῖσον βασιλικοῦ διαδήµατος, τοὔνομα 
αὐτῷ δωρούμενος, ὅτι δὴ xaX αὑτὸς ὁ τοῦ Νανη "In- 
ουὺς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν «hv εἰχόνα ἔφερε, τοῦ μόνου 
μετὰ Μωῦσέα xol τὸ αυμπέρασµα τῆς ἑχείνῳ 
καραδοθείσης (54) συμθολιχῆς λατρείας, τῆς ἀληθοὺς 
xai χαθαρωτάτης εὐσεθείας τὴν ἀρχὴν διαδεξαµένου. 
Καὶ Μωσης μὲν ταύτῃ πη δυσὶ τοῖς χατ᾽ αὐτὸν ἀρξ- 


ej xal δόξῃ παρὰ πάντα τὸν λαὸν προφέρουσιν ày- C 


δρώποις, τῷ μὲν ἀρχιερεῖ, τῷ δὲ μετ αὐτὸν Ίγησο- 


μένῳ, τὴν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ προσ- ᾿ 


πγορίαν ἐπὶ τιμῇ τῇ µεγίστι περιτέθειταν. Σαφῶς δὲ 
χαὶ οἱ μετὰ ταῦτα προφῆται, ὀνομαστὶ τὸν Χριστὸν 


προανεφώνουν (55), ὁμοῦ τὴν. µέλλουσαν ἔσεσθαι 

χατ αὐτοῦ συσχευὴν τοῦ Ἰουδαίων λαοῦ, ὁμοῦ δὲ xa* 

τὴν τῶν ἐθνῶν δι αὐτοῦ χλῆσιν προµαρτυρόμενοι. 

Τοτὲ μὲν ὧδέ πως Ἱερεμίας λέγων « Πνεῦμα πρὸ 

προσώπου ἡμῶν Χριστὸς Κύριος, συνελήφθη ἐν ταῖς 

διαφθοραῖς αὐτῶν. οὗ εἴπαμεν ἐν τῇ σχιᾷ αὐτοῦ ζη- 
!* Exod. xxv. !! Thren. iv. !? Pal. 1. 


et Fuk. nulla hic fit novi capitis disinctio. Nam 
eaput 3 multo anie. incipiunt, ul. supra. notavi, 
Codex autem Mediczus ab his verbis inchoat cap. 
&. Sed nihil certius est quam id quod supra mo- 
nui, ab his verbis inchoandum esse caput 5; idque 
vel titulus ipse demonstrat. 

(52) Πριἡ Μωῦσέα γγωσθῆναι. In codice Med. 
ae Savil. et in veteribus schedis bibliothecze Regi: 
seriptum est. γνωρισθήναι. Λι Musculus verbum 
γνωσθῆναι in activa signilicatione accepit pro ἐγνω- 
χέναι, quod omnino ferri non potest. Porro nostri 
eodices Maz., Med. ac Fuk. scriptum habent πρὶν ἢ 
duobus verbis. u 

(55) Ὀνόματι δὲ ἑτέρῳ τῷ Αὐσῃ. 1n. vetustissimo 
eodicefMaz. hioc scholium appositum est ad marginem: 
Σηµείωσαι ὅτι ὁ τοῦ Νανη Ἰησοῦς πρότερον Λὐσῆς 
ἐἑχαλεῖτο. ld est, Nota quod Jesus filius Nave prius 
Áuses vocabatur. Sed llierouymus in. caput. 1 Osee 
notat hunc esse errorem omnium codicum tam 
Grzeorum quam Latinorum, qui Arse scriptum 
tabent pro Osce. Osee, inquit; in lingua nostra Sal- 
vatorem sonat; quod momen hubuii etiam — Josue 


gustum In primis el gloriosum esse cognovisset , 
signa rerum calestium et mysticas imagines tra- 
dens ex precepto illius oraculi !* : « Fives omnia 
juxta figuram quz tibi in monte monsirata est s » 
hominem quem ipse, quautum mortali fas crat, 
summum Dei Sacerdotem nuncupaverat, Christum 
vocavit. Àtque lioc modo summi sacerdotii digni- 
tati, quz ipsius quidem judicio omnem inter lioii- 
nes honoris prrrogativam superabat, honotis et 
glorie causa Christi nomen imposuit. Adeo in Cliri- 
sto divinum. quid subesse intelligebat. Idem cum 
divino afflatus Spiritu nomen Jesu optime przvi- 
disset, exiwio quodam privilegio rursus illud orua- 
vit. Ποο enim vocabulum quod ante ipsius zetatem 


B nunquam inter. bomines prolatum fuerat, priwo 


solique indidit ei , quem juxta figuram et significa- 
tionem arcanam illius nominis, post suum e viia 
discessum totius imperii successorem futurum esse 
priénoverat. Quem quidem , cum antea non Jesus, 
sed Ause inditoa parentibus nomine vocaretur, Moy- 
ses Jesum nominavit : hoc vocabulum velut przci- 
puum honoris insigne, omni regio diadeniate prz- 
stantius ei tribuens, eo quod Servatoris nostri ima- 
ginem exhiberet , qui post Mosem , et post comple- 
mentum religionis ab eodem in figuris traditz, 
solus in vera οἱ sincerz pietatis imperium érat 
successurus, Et Moyses quidem boc mode duobus 
viris qui illa etate prx cateris omnibus virtute et 
gloria florebant, alteri. sacerdoti , alteri duci post 
exitum suum futuro , Servatoris nostri Jesu Christi 
nomen, maximi honoris instar, imposuit. Sed et se- 
cuti deinceps prophete disertissime et nominatim 
Christum prznuntiaverunt, sinul et Jud:eoruin ad- 
versus ipsum insidias , et gentium per illum voca- 
tionem multo ante testantes. Jeremias quidem cum 
Sic ait: « Spiritus ante vultum nostruai Christus 
Dominus comprehensus est in corruptionibus no- 
stris. De quo diximus : In umbra ejus vivemus in 
gentibus !1, » David vero stupore defixus de eodem 
hac dicit !* : « Quare fremuerunt gentes οἱ populi 


filius Nun, antequam ei α Deo vocabulum muta- 
retur. Non enim, ut. male in Gracis codicibus le- 
gitur et. Lutinis, Ause dictus est, quod nihil omnino 
intelligitur : sed Osce, id est Salvator. Pseuda- 
Clemens iu libro 1 fecognitionum : 1gitur. Moyses, 
inquit, Ais administratis Ausem quemdam — uo- 
miue preponens populo, qui eos revocaret ad pa-' 
triam terram. Sic et Lactantits, lib. αν, cap. 17. 

(54) Tuc éxcivo παραδυθείσης. Nicephorus 
habet τῆς δι ἐχείνου, quo modo etiam in quibusdam 
libris se reperisse testatur Stephanus. Sic certe 
praeferunt codex Med. et Maz. cum Fuk. et Savi-, 
liano, Parum tameu interest. utro modo. legamus, 
cum idem sit dicere, legem datam esse Moysi, et 
datam esse per Moysein. 0. 

(55) Τόν Χριστὸν zpouvegaorovr. lta legitur in 
codice Regio et in veteribuz scliedis. Verum Maz. 
codex cum Med. et Fuk. scriptum habet Tpoava- 
φωνοῦσιν, quod magis probo. Sie paulo infra iidem 
codices liabent Δαυῖὸδ εἰς τὸ αὐτοῦ πρόσωπου Gva- 
Φφωνεῖ. 


1 


EUSEBII CAJESSARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


7$ 


. e 
meditati sunt inania ? Astitlerunt. reges terre et A σόµεθα ἐν τοῖς Eüvcst* » τοτὲ δὲ ἀμηχανῶν Δαυῖδ, 


principes convenerunt in unum , adversus Domi- 
num et adversus Christum ejus. » Quibus hzc dein- 
de subjungit ex persona Christi : « Dominus dixit 
ad me : Filius meus es tw , ego hodie genui te. Po- 
&uula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, 
el possessionem tuam terminos terrae. » Neque vero 
soli summi sacerdotes, utpote qui oleo ad id prz- 
parato arcani cujusdam mysterii causa ungeren- 
tur, Christi nomine ornabantur apud lebrzos ; ve- 
rum etiam reges, quos prophete divino incitati 
Spiritu cum unxissent , typicos quosdam et adum- 
bratos Christos effecerunt : siquidem et. ipsi regis 
illius potestatis ac dominationis Dei Verbi, qui so- 
lus verusque Christus e:t , imaginem «in semetipsis 
gerebant. Quin etiam ex prophetis nonnullos sacro 
oleo delibutos , typ'ce Christos fuisse accepimus. 
Adeo ut omnes hi ad verum Christum, divinum ac 
coeleste Verbum referantur; quippe qui solus om- 
nium gentium pontifex, solus rex ac Dominus om- 
nis creaturz, solus denique inter prophetas summus 
propheta Patris exsistat. llujas autem rei argu- 
mentnin illud est, quod ex omnibus qui apud vete- 
res oleo sacro typice consecrabantur, sive ex sa- 
cerdotibus, sive ex regibus, sive ex prophetis, ne- 
mo adhuc tantam divinze virtutis potentiam sortitus 
est , quantam Servator ac Dominus noster Jesus , 
qui solus verusque Christus est , ostendit. Nullus 
certe eorum quantumvis dignitate et. honore apud 
$uos per continuam antiquissimz stirpis seriem no- 
bilitatus, ex ea Christi quam gerebat typica appel- 
latione subditos sibi Christianos cognominavit. Sed 
ne cultum quidem ullum a subjectis quisquam illo- 
Tum esl consecutus : nec vero in ullum ex iisdem 
qui fato jam functus. fuisset, tanta unquam propen- 
sio exstitilL animorum , ut homines illius gratia 
morlem oppetere parati essent. Λο ne ex ommui- 
bus quidem illis quos dixi ullus unquam fuit, 
cujus causa ab universis quie orbem terrarum 
incolunt gentibus tantus ubique motus sit excitatus. 
Neque enim figure vis tantum in illis poterat ope- 
rari, quantum veritas ipsa per Servatorem nostrum 
exhibita. Qui cum nec insignia sumini sacerdotii 
ab ullo accepisset, ac ue sacerdotali quidem gene- 
re secundum carnem esset oriundus; nec hominu 
satellitio ad regnum esset evectus, nec propheta 
veterum prophetarum ritu factus fuisset ; cum nul- 
lam omnino dignitatem aut przrogativaim apud Ju- 
dzeos obtineret : nihilominus omnibus non quidem 


(56) Μόνον zxpoznto* ἀρχιπροφήτην. Vox πρ;- 
φητῶν delenda mihi videtur, utpote otiosa ac su- 

eritua. 

(57) Ἐκ τῆς περὶ αὐτοῦ εἰκογικῆς τοῦ Χριστοῦ 
προσρήσεως (rdidit Stephanus). In codice Mediceo 
emendatur περὶ αὐτοὺς, quo modo etiam in vete- 
Tibus schedis «diserte scriptum iuveni. Certe aut 
περὶ αὐτούς scribendum est aut περὶ αὐτόν, etc. : 
praecessit. enim οὐδείς vé τοι &xelvov. : 

(58) Τοσαύτη Téyove κίνησις. Male Christo- 
Korsonus persecutionis tumultum | interpretatur. 

ίνησις boc loco verbum est medium, quod tain in 


B 


διὰ τούτων *. «Ἵνα τἰὶ ἐφρύαξαν ἔθνη xal λαοὶ ἔμε- 
λέτησαν x:vá* παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, xal 
οἱ ἄρχοντες συνέχθτσαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ, χατὰ τοῦ Ku- 
plou καὶ κατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ ; » Οἷς ἑξής ἐπι- 
λέγει ἐξ αὐτοῦ δὴ προσώπου τοῦ Χριστοῦ” « Κύριος 
eine πρὸς μὲ, Υἱός µου cT σὺ, ἐγὼ σήµερον γεγένντ- 
Χά σε. Αἴτησαι παρ) ἐμοῦ, χαὶ δώσω ἔθνη τὴν χλη- 
povop.lav σου, χαὶ «hv χατάσχεσἰν σου τὰ τέρατα 
τῆς γῆς. » Οὐ μόνους δὲ ἄρα τοὺς ἀρχιξρωσύνῃ τετι- 
µημένους ἑλαίῳω σχευαστῷ τοῦ συµθόλου χριοµένους 
ἕνεχα, τὸ τοῦ Χριστοῦ χατεχόσμει παρ) Ἑδραίοις 
ὄνομα, ἀλλὰ καὶ τοὺς βασιλέας, οὓς χαὶ αὐτοὺς νεύ- 
past θείῳ προφῆται χρίοντες, εἰχονιχούς τινας ypt- 
στοὺς ἀπειργάζοντο. Ὅτι δη χαὶ ato, τῆς τοῦ pó- 
νου χα) ἀληθοῦς Χριστοῦ τοῦ χατὰ πάντων βασιλεύ- 
οντος θείου Λόγου βασιλιχῆς χαὶ ἀρχιχῆς ἐξουσίας 
τοὺς τύπους δι ἑαυτῶν ἔφερον. "Ηδη δὲ καὶ αὐτῶν 
τῶν προφητῶν τινας διὰ χρίσµατος χριστοὺς ἐν 
τύπῳ γεγονέναι παρειλέφαμεν ' ὡς τούτους ἅπαντας 
τὴν ἐπὶ τὸν ἀἁληθηή Χριστὸν, τὸν ἔνθεον xai οὑράνιον 
Λόγον, ἆναφορλν ἔχειν µόνον ἀρχιερέα τῶν ὅλων xat 
µόνον ἁπάσης τῆς χτίσεως βασιλέα, καὶ µόνον προφη- 
τῶν ἀρχιπροφήτην (36) τοῦ Πατρὺς τυγχάνοντα. 
Τούτου δ' ἀπόδειδις, τὸ µμηδένα πω τῶν πάλαι διὰ 
τοῦ συµθόλου χεχρισµένων, µήτε ἱερέων µέτε βασι- 
λέων, µήτε μὴν προφητῶν, τοσαύτην ἀρετῆς ἐνθέου 
δύναμιν χτήσασθαι, ὅσην ὁ Xozhp xaX Κύριος ἡμῶν 
Ἰησοὺς ὁ μόνος xai ἁληθινὸς Χριστὸς ἐπιδέδειχται. 
Οὐδείς Té τοι ἐχείνων χαίπερ ἀξιώματι χαὶ τιμῇ ἐπὶ 
πλείσταις ὅσαις γενεαῖς παρὰ τοῖς οἰχείοις διαλαµ- 
Φάντων, τοὺς ὑπηχόνως πώποτε Ex τῆς περὶ αὐτοὺς 
εἰκονικῆς τοῦ Χριστοῦ προσρήσεως (57) Χριστιανοὺς 
περήμισεν ' ἁλλ᾽ οὐδὲ σεθάσµιός τοι τούτων 7 
τῶν ὑπηχόων ὑπῆρςε τιµή: ἀλλ οὐδὲ μετὰ τὴν τε- 
λευτήν τοσαύτη διάθεσις, ὥστε xal ὑπεραποθνήσχειν 
ἑτοίμως ἔχειν τοῦ τιµωμένου. ἸΑλλ) οὐδὲ πάντων τῶν 
ἀνὰ τὴν οἰχουμένην ἐθνῶν περέ τινα τῶν τότε τοσαύ- 
τη γέγονε χίντσις (58), ἐπεὶ μηδὲ τοσοῦτον ἓν ἑχεί- 
γνοις ἡ τοῦ συµθόλου δύναμις ofa τε ἣν ἐνεργεῖν, ὅσον 
Ἡ τῆς ἀληθείας παράστασις διὰ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
ἑνδειχνυμένη * ὃς οὔτε σύμθολα xaX τύπους ἀρχιερω- 
σύνης πχρά του λαθὼν, ἀλλ οὐδὲ γένος τὸ περὶ σῶμα 
ἐς ἱερωμένων χατάγων, οὐδ' ἀνδρῶν δορυφορίαις ἐπὶ 
ῥασιλείαν προαχθεὶς, οὐδὲ μὴν προφέτης ὁμοίως τοῖς 
πάλαι γενόμενος, οὐδ) ἀξίας ὅλως f) τινος παρὰ "Iou- 
δαίοις τυχὼν Προεδρίας, ὅμως τοῖς πᾶσιν εἰ xal μὴ 
τοῖς συµθόλοις, ἁλλ᾽ aot ys τῇ ἀληθείᾳα παρὰ τοῦ 
Πατρὸς ἑχεχόσμητο (59). Οὐχ ὁμοίων ὃ οὖν οἷς προ- 


honam quam in malam partem àumi potest, ac tam 
de benevolis et amicis quam de hostibus ac persecue 
toribus debet intelligi. Itaque Eusebius dixit xivrotv 
περί τινα, non autem χατά τινος. Vult enim dicere 
nunquam ullius bominis causa talem tantumque 
motum omnium gentium exstitisse, quantus Sere 
valoris nostri causa exstitit; aliis religionem cjus 
amplectentibus, aliis impuguantibus. Eleganter, 
meo quidem judicio, Nicephorus hunc motlurm ce:2- 
μὸν τής οἰχουμένης appellat. 

(59) Παρὰ τοῦ πνεύματος ἐχεχόσμητο. Omnes 
nostri codices, Regius scilicet, Maz. ac Med., cum 


15 HISTORLE ECCLESIASTICAE LID. 1. " 
&tpfxzpsvy τυχὼν, πάντων Σχείνων xal Χριστὺς μᾶλ- A signis ac typis, sed veritatis infulis a Patre c corna- 


λον ἀνηγόρευται. Καὶ ὡς ἂν μόνος xal ἀληθὴς αὐτὸς 
Qv ὁ Χρ:ιστὸς τοῦ Θεοῦ, Χριστιανῶν τὸν πάντα xó- 
σµον τῆς ὄντως σεμνῆς αὐτοῦ καὶ ἱερᾶς προσηγορίας 
χατέτλησ»ν, οὐχέτι τύπους οὐδὲ εἰχόνας, ἀλλ αὐτὰς 
Ὠμνὰς ἀρετὰς xal βίον οὑράνιον αὐτοῖς ἀληθείας 
ὑόγμασι τοῖς θιασώταις παραδούς. Τό τε χρῖσμα, οὐ 
τὸ ξιὰ όωμάτων σχευαστὸν (60), ἀλλ αὑτῷ δη Πνεύ- 
ματι Oslo τὸ θεοπρεπὲς, μετοχῇ τῆς ἀγεννήτου xal 
πατριχῆς θεότητος ἀπειλήφει. Ὅ καὶ αὐτὸ πάλιν 
Ὥτσαῖας διδάσχε., ὡς ἂν ἐξ αὐτοῦ ὧδέ πως ἀναθοῶν 
τοῦ Χριστοῦ: « Πνεῦμα Κυρίου ἐπ᾽ ἐμὲ, οὗ εἵνεχεν 
ἔχρισὲ µε, εὐανγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλχέ µε, 
[ἐάσασθαι τοὺς «ωντετριμμένους τὴν καρδίαν] (61), 
χηρύξαι αἰχμαλώτη:ς ὄφεσιν, καὶ τυφλοῖς ἀνάθλεφιν.) 
Καὶ οὐ µόνον γε Ἡσαῖας, ἀλλὰ xal Δαθὶδ εἰς τὸ αὖ- 
τοῦ πρόσωπον ἀναφωνεῖ, λέγων: « Ὁ θρόνος σου, 
8:5, εἰς τὸν αἰῶνα τὸῦ αἰῶνος. Ῥάθδος εὐθύτητος fj 
ῥάὸδος τῆς βασ.λείας σου. Ἠγάπησας δικαιοσύνην 
χαὶ ἐμίσησας ἀνομίάν. Διὰ τοῦτο ἔχρισέ σε ὁ θὲὺς, 
68:6; σου, ἔλαιον ἁγαλλιάσεως παρὰ τοὺς μετόχους 
σου. » "Ev οἷς ὁ λόγος ἓν μὲν τῷ πρώτῳ στίχῳ, θεὸν 
αὐτὸν ἐπιφημίζει ' ἐν δὲ τῷ δευτέρῳ σχήπτρῳ βᾶσι» 
λιχῷ τιμᾷ. Εἴθ᾽ ἑξης ὑποδὰς μετὰ τὴν ἔνθεον xal 
βασιλιχΏν δύναμιν, τρίτῃ τάξει Χριστὸν αὑτὸν Υεγο- 
νέναι ἐλαίῳ, οὐ τῷ ἐξ ὕλης σωμάτων, ἀλλὰ τῷ ἐνθέῳ 
tij; ἀγαλλιάσεως Ἰλειμμένον παρίστησι. Παρὺ καὶ τὸ 
ἐξᾳίρετον αὐτοῦ xal πολὺ κρεῖττον xal διάφορον τῶν 
τάλαι διὰ τῶν εἰχόνων σωματιχώτερον Χεχρ'σµένων 
ὑποσημαίνει. Καὶ ἀλλαχοῦ δὲ ὁ αὐτὸς ὧδέ πως τὰ 


tus est. Λο tametsi non eodem modo quo illi de qui 
bus supra dixi, omnes hos titulos consecutus sit, 
tamen et ipse mogis quain illi Christus cognomiua- 
tus est : et utpote solus verusque Dei Christus uni- 
versum terrarum orbem augusto et sacrosencto 
Christianorum nomine replevit , non amplius figu- 
ras aut imagines, sed virtutes nudas vitamque ca- 
lestem simul cum ipsa veritatis doctrina tradeus 
initiatis. Caeterum unguentum non illud ex diversis 
epeciebus compositum, sed divinum ingenita ac 
paternz: divinitatis participatione una cum divino 
Spiritu accepit. Quod quidem docet etiam 1saias, 
tanquam ex ipsius Cliristi persona sic loquens !* : 
« Spiritus Domini super me eo quod unxerit me: 


B ad Evangelium nuntiandum pauperibus misit me, 


ut mederer contritis corde, ut przedicarem captivis 
liberationem, et czcis recuperationem visus, » Ne- 
que vero solum 1saias, sed etiam David illum ipsum 
alloquens, ἵνα dicit : « Sedes tua, Deus, in sxcu- 
lum saeculi, Virga directionis, virga regui tui. Di- 
lexisti justitiam, et odisti iniquitatem; propterea 
unxit te Deus, Deus tuus, oleo lztiti:e prz consor- 
tibus tuis !*.» Quibus verbis sermo divinus in primo 
quidem versu Deum illum nominat; in altero vera 
δεερίγυπι regale eidem attribuit; ac paulatim de- 
scendens, post divinam ac regiam potestatem, tertio 
demum loco Christum illum, non materiali quidem 
sed divino lztiti:& oleo delibutum esse declarat. In 
quo etiam przstantiam illius indicat, quantumque 


z:pl αὐτοῦ δηλοῖ λέγων « Εἶπεν ὁ Κύριος τῷ Κυρίῳ C iis omnibus antecellat qui corpore tenus typice un- 


µου, χάθου &x δεξιῶν µου, ἕως ἂν 00 τοὺς ἐχθρούς 
€59 ὑποπόδιον τῶν ποδῶν σην’ ) Xa, € 'Ex γαστρὺς vob 
Ἑωσφάρου ἐγέννησά σε. Ὥμοσε Κύρ'ος, καὶ οὗ µετα- 
Εεληθήσεται΄ αὐ el ἱερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα χα-ὰ τὴν 
εάξιν Μελχισεδέἐχ. » Οὗτος δὲ εἰσάγεται Ev τοῖς ἱεροῖς 
λόχοις ὁ Μελχισεδὸχ, ἱερεὺς τοῦ Θεοῦ τοῦ ὑψίστου, 
οὐχ bv σχευαστῷ τινι χρίσµατι ἀναδεδειγμένος, ἀλλ᾽ 
φὐδὶ διαδοχΏ Ὑένους προσῄχων τῇ xa0' Ἑδραίους 
ἱερωσύνῃ. Διὸ κατὰ τὴν αὐτοῦ τάξιν, ἁλλ' οὐ κατὰ 
cw τῶν ἄλλων σύμδολα xà τύπους ἀνειληφότων, 
Χριστὸς xal ἱερεὺς (62) μεθ) ópxou παραλήψεως ὁ 
Σωτὲρ ἡμῶν ἀνηγόρένυται, Ὅθεν οὐδὲ σωματικῶς 
παρὰ Ἰουδαίοις χρισθέντα αὐτὸν ἡ Ἱστορία παραδί- 
ἕωσιν, àAX οὐδ ἐκ φυλῆς τῶν ἱερωμένων Ὑενόμενον, 

3 Cap. χι. !* Psal. Χειν, !5 Psal. cix. 

Ευκ. ac Savil. scriptum habent παρὰ τοῦ Πατρὸς 
χεχόσµητο, rettius. Certe Nicephorus, qui Euse- 
bium ubique solet exscribere, hoc loco habet πα- 
ερόθεν. Et verbum quod proxime sequitur xexó- 
cunto, ita scribendum esse convincit. ÀNNeque enim 
Filius Dei a Spiritu sancto ornatur, sed a Patre. 
|n veteribus schedis scriptum inveni xv'g. Atque 
ia ad marginem Mediczi codicis emendatum est 
eadem nianu. 

(60) Οὐ «à διὰ σωμάτων σκευαστὀν. Cold. 
Ευκ. et Savil. scriptum habent δι ἀρωμάτων. Sed 
nihil epus est hac emendatione. Sequitur enim 
paulo post ἑλαίῳ o) τῷ ἐξ ὕλης σωμάτων. — 

(61) Ἱάσασθαι τοὺς συντετριµµέγους την xap- 
δίαν. Tota hiec pericope abest a nostris codicibus 
Maz., Med. ac Fuk. Dzcs. etiam in veteribus sche- 
dis. Sed neque ltufinus eam agnoscil, ut ex ver- 


ParnoL. Gn. XX. 


gebantwr. ldem alibi de illo sic loquitur : « Dixit 
Dominus Domino meo, Sede a dextris meis, donec 
ponam inimicos tuos scabellum pedum 44 tuorum!*.» 
Et mox : « Ex utero ante. Luciferum genui te. Ju- 
ravit Dominus, et non ponitebit eum. Tu es sa- 
cerdos in sternum secundum ordinem Melcbise- 
dech. » Hic porro Melchisedech in sacris lihris in- 
ducitur sacerdos Dei altissimi, sed non ejusmodi 
qui confecti alicujus olei nnctione consecratus, nec 
qui generis successione apud Hebrzos sacerdotium 
sit adepuus. Idcirco secundum illius ordinem, non 
autem secundum ordinem aliorum, qui figuras dun- 
taxat et eigna susceperant, Servator noster cum ju- 
risjurandi adjectione Christus et sacerdos renun- 


D sione ejus apparet. Habetur tamen in codice Regio, . 


et in cunctis editionibus Isai: cap. LXI. Videtur 
tamen ab Eusebio praetermissa hic esse, vel per 
imprudentiam, dum Isaiz verba memoriter recitat : 
vel de industria, eo quod hac verba parum ad in- 
stitutum ipsius facere videbantur. Sic supra. nota- 
vimus integram pericopem ex Evangelio Joarais ab 
eo omissam fuisse. Certe Origenes in tomo 1 Com- 
mentariorum in Joannem, ubi locum lsai» citat, 
hanc quoque pericopem non agnoscit, nec Petrus 
Alexandrinus in sermone De panitentia, canone2; 
nec Basilius Seleucensis in oratione 38. 

(62) Χριστὸς xal ἱερεύς. Nostri codices Maz. ac 
Med. cuin. Fuk. ac Savil. scriptum habent Χριστὸς 
xal ἀρχιερεύς, quam lectionem etiam in margine 
ltegii codicis ascriptam inveni. 


8 


' v 


75 EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. | "0 


tiatus est. Unde etiam Scriptura non illum apud A ἐξ αὐτοῦ δὲ τοῦ Θεοῦ πρὸ Ἑωσφόρου μὲν, τουτεστι 


Jjnd;icos corporaliter unctum fuisse commemorat, 
ncque ex tribu sacerdotum oriundum, sed ex Deo 
ipso ante Luciferum, id est. ante fabricam mundi 
editum esse, et immortale nullique obnoxium senio 
sacerdotium in perpetuum obtinere. C:eterum incor- 
poree ac divine quz in illo est potestatis illud 
maximum et evidentissimum indicium sit, quod 
solus ipse ex omnibus ad hanc usque statem ab 
universis qui orbem terrarum incolunt hominibus 
Christus cognominatur, et cominuni omnium con- 
sensu ac testimonio praedicatur, eoque vocabulo 
tim a Grazcis, tum a barbaris ubique celebratur : 
quodque ab emnibus qui sacris ipsius initiati per 
orbem degunt, lionore quidem ut rex, admiratione 
supra prophetam, gloria vero ut verus solusque Dei 
pontifex hactenus afficitur; quod denique utpote 
Dei Sermo qui ante »vum omne substiterit, et qui 
augustum decus a Patre acceperit, adoratur perinde 
ut Deus. Sed illud pre omnibus singulari admira- 
tione dignum est, quod nos qui illius numini devoti 
sumus, non voce solum ac verborum sono, sed 


πρὺ τῆς τοῦ χόσµου συστάσεως οὐσιωμένον, ἀθάνατον 
δὲ καὶ ἀγήρω τὴν ἱερωσύνην εἰς τὸν ἄπειρον αἰῶνα 
διαχατέχοντα. Της δ᾽ εἰς αὐτὸν γενομένης ἀσωμάτου 
χαὶ ἐνθέου χρίσεως (05) µέγα χαὶ ἑναργὲς τεκµί- 
ῥιο’, τὸ µόνον αὐτὸν ἐξ ἁπάντων τῶν πώποτε εἰσέτι 
χαὶ νὺν Τᾶσι τοῖς ἀνθρώποις καθ) ὅλου τοῦ κόσμου 
Χριστὸν ἐπιφημίξεσθαι, ὅμολο, εἴσθαί τε xal µαοτ-- 
ρεῖσθαι πρὸς ἁπάντων ἐπὶ τῇ προσηνορία, παρά τε 
Ἓλλησι xai βαρθάροις μντμονεύεσθαι, xai εἶτετι 
xai vov παρὰ τοῖς ἀνὰ τὴν οἰχουμένην αὐτοῦ θιασώ- 
ταις τιμᾶσθαι μὲν ὡς βασιλέα, Ὀαυμάνεσθαι δὲ ὑπερ 
προφήτην, δοξάξεσθαἰ τε ὡς ἁλχθη xai µόνον Oso 
ἀρχιερέα καὶ ἐπὶ πᾶσι τούτοις, ofa θεοῦ Λόγον προ- 
όντα xal πρὸ αἰώνων ἁπάντων οὐσιωμένον, τὸν τὰ 


B σεθάσµιον (04) τιμὴν παρὰ τοῦ Πατρὸς ὑπειληφότα, 


χαὶ προσχυνεῖσθαι ὡς ἂν θ:όν. Τόγε μὲν ἁπάντων 
παραδοξότατον, ὅτι μὴ «ωναῖς αὐτὸ µόνον xal ῥι- 
µάτων Ψόφοις αὐτὸν Ὑγεραίροµεν οἱ χαθωσιωμένοι 
αὑτῷ, ἀλλὰ xaY πάσῃ διαθέσει Φυχῆς, ὡς xat αὐτῆς 
προτιμᾷν τῆς ἑαυτῶν ζωῆς τῆν εἰς αὐτὸν µαρτυ- 
ρίαν. 


omni mentis affectu eum colimus, adeo ut illius confessionem vite ποδἰγῷ libentissime antepona- 


Intus. 
CAPUT 1V. 


Quod religio cunctis gentibus ab eodem predicata 
nec nova sit nec peregrina. 


llc igitur ante rerum gestarum narrationem a 


me necessario praumissa sint, ne quis Servatorem C 


ac Dominum nostrum Jesum Christum ob recentem 
temporum memoriam quibus iuter homines versatus 
est in carne, novellum 15 cesse existimet. Jam vero 
ne quis doctrinam ejus uovam atque peregrinam, υἱ- 
pote a novello quodam, nihilque a reliquis homini- 
bus discrepante compositam suspicetur , pauca 
etiam de ista dicamus.Cum Servatoris nostri Christi 
praesentia cunctis hominibus recens illuxisset, gens, 
ut fatendum esl, nova, non exigua tamen illa nec 
Aufirma neque in abdito terrarum angulo sita, sed 


(65) Vulg. γινοµένης ἁσωμάτου xal ἐνθέου 6v- 
φμεως. In codd. Fuk. et Savil. legitur ἐνθέου χρί- 
σεως. Quam scripturam magis probo. Vulgatam 
lectionem habet codex Maz., scd in margine ascri- 

ta est altera lectio hoc modo : Tg. χρίσεως. 

orro scribendum est hoc loco γενομένης, ut pra» 
ferunt nostri codices Maz., Med., Fuk. οἱ veteres 
scheda. 

(04) Τήν τε σεθάσµιον. In codicibus nostris 
Maz., Med. ac Fuk. deest particula coujunctiva, totus- 
que locus ita scribitur : Οἷα θεοῦ λόγον προόντα 
xai mph αἰώνων ἁπάντων οὑσιωμένον, τὴν σεθάἀ- 
σµιον τιμὴν παρὰ τοῦ Πατρὺὸς ὑπειληφότα, xal προσ- 
χυνεῖσθαι ὡς ἂν Θεόν. Nec aliter citat Joannes Zo- 
naras in Vita Constantini, ubi hunc Eusebii locum 
adducit, quo probet Ariani dogmatis seclatoreum 
illum fuisse. Ego vero non video quid in his verbis 
reprehendere potuerit Zonaras, Au quod Eusebius 
dicit Christum adorari ut Deum? Atqui hoc. dici 
potest etjam de vero Deo. Nam ut cum supra in 
hac periodo dixit Eusebius, Christum glorilicari ut 
pontificem, δοξάςεσθαι ὡς ἂν ἀρχιερέα (sic enim la- 
bent nostri codices Maz., Med. ac Fuk.), id. nou 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ’. 

Ὡς οὗ νεώτερος, οὐδὲ ξενίζων ἦν ὁ τρέπος τῆς 
πρὺς αὐτου καταγΤε-θείσης πᾶσι τοῖς Eür&oty 
εὐσεθείας (Nic. Hk. 1, 5). 

Ταῦτα μὲν οὖν (63) ἀναγχαίως πρὸ τῆς ἱστορίας 
ἐνταῦθά µοι χείσθω, ὡς ἂν μὴ νεώτερόν τις elvat 
νοµίσειξ τὸν Σωτηρα xai Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν τὸν 
Χριστὸν, διὰ τοὺς «f; ἑνσάρχκου πολιτεία; aco) 
ρόνους. Ἵνα δὲ μηδὲ τὴν διδασχαλίαν αὐτοῦ νέαν 
εἶναι xal ξένην, ὡς ἂν ὑπὸ νέου καὶ μηδὲν τῶν λοι- 
πῶν διχφέροντος ἀνθρώπων συστᾶσαν ὑπονοβσειᾶ 
τις, φέρε βραχέα xa περὶ τούτου διαλάθωµεν. " Apzt 
μὲν ὁμολογουμένως τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ παρουσίας νεωστὶ πᾶσιν ἀνθρώποις ἔπιλαμ- 
φάσης, νέον ὁμολογουμένως ἕθνος οὗ μικρὸν οὐδ' ἐπὶ 
γωνίας πη γῆς (66) ἱδρυμένον, ἀλλὰ xai πάντων 


rohibet, quominus Christus verus esse pontifex 
intelligatur. lta. cum dicit Christum adorari ut 
Deum, non idco negat Christum vere Deum essa 
perinde ac Patrem. Àu forte Zunaras hzc Eusebii 
verba uotare volnit τὴν σεθάσµιον τ'μἣν παρὰ τοῦ 
Πατρὸς ὑπειληφότα. ldem supra in capite 2 longe 
apertius dixit. Eusebius τὸ χῦρος ὁμοῦ χαὶ τὸ κρά- 
τος αὑτὴῇ θξότητι xai δυνάµει xal τιμῇ περὶ τοῦ 
Πατρὸς ὑποδεδεγμένον. In his tamen verbis μη! est 
quod merito possis reprehendere, modo Cliristumn 
ab seruo bac omnia accepisse intelligas. Ariani 
quidem Christum, honorem, potentiam ac divini- 
tatem 4 Patre. accepisse. aiebant ; sed, non ab 
alerno, uec divinitatem in Filio lótóxvrtov esse 
affirabant, sed ex Patris nutu. ac voluntate. pen- 
dentem. Vide Eusebium in lib. v Demoustrationis, 
pag. 231: Athanasium in libro De syuodis Arimini 
ει Seleucim. 

(05) Taura μὲν οὖν. Ab his verbis caput 4 in- 
clioant codd. Maz. et Fuk., quibus subscripsit co- 
dex Regius cum veteribus schedis. 

(66) οὐδὲ ἐπὶ γωνίας πη yc. In. vetustissimo 
codice Maz, οἱ iu Savil. scribitur ποι γῆς. 


"1 HISTORLE ECCLESIASTICJE LID. 1. 78 


ἐθνῶν πολυανθρωπότατὀν τε xal θεοσεθέστατον, A Omnium nationum populosissima ac religiosissima , 


ταύτῃ τε ἀνώλεθρον xal ἀήττητον, f| xal ἐσαεὶ τῆς 
παρὰ sou βοηθείας τυγχάνει, χρόνων προθεσµίαις 
ἁῤῥέτοις ἀθρόως οὕτως ἀναπέφηνε, τὸ παρὰ τοῖς 
πᾶσι τῇ τοῦ Χριστοῦ προδηγορίᾳ τετιµηµένον. Τούτο 
xi προφητῶν κατεπλάγη τις θείου Πνεύματος ὁ- 
ολαλμῷ τὸ μέλλον ἔσεσθαι προθεωρῄσας, ὡς καὶ τάδε 
ἀναυθέγζασθαι « Ti; fxoucs τοιαῦτα; χαὶ τίς ἑλά- 
1τσεν οὕτως (67) ; εἰ ὤλινε γή £v. μιᾷ ἡμέρᾳ, χαὶ εἰ 
ἐ-έχθη ἔθνος εἰσάπαξ»» Ὑποσημαίνει δὲ πως χα) 
ttv μἐλλουσαν ὁ αὐτὸς προσηγορίαν, λέγων’ « Tot; 
δὲ δουλεύουσί µοι χληθήσεται ὄνομα χαινὸν, ὃ εὐλογι- 
θήσεται ἐπὶ τῆς γῆς. » Αλλ' εἰ xal νέοι σαφῶς 
αεῖς, καὶ τοῦτο χαινὸν ὄντως ὄνομα τὸ Χριστιανῶν 
ἁρτίως παρὰ πᾶσιν ἔθνεσι γνωρίζεται, ὁ βίος δ᾽ οὖν 
ὅμως xai τῆς ἀγωγῆς ὁ τρόπος, αὐτοῖς εὐσεδείας δύ- 
Υµασιν, ὅτι μὴ ἔναγχος ὑφ᾽ ἡμῶν ἐπιπέπλασται, ix 
πρώτης δὲ ὡς εἰπεῖν ἀνθρωπογονίας φυσικαϊῖς ἐννοίαις 
τῶν πάλαι θεο-ιλῶν ἀνδρῶν κατωρθοῦτο, ὧδέ πως 
ἐπιδείξομεν. Οὐ νέον, ἀλλὰ xal παρὰ πᾶσιν ἀνθρώ- 
ποις ἀρχαιότητι τετιμηµμένον ἕἔθνος, τοῖς «dot xal 
αὐτὸ Υνώριµον, τὸ Ἑδθραίων τυγχάνει. Λόγοι 6h παρὰ 
τούτῳ xai γράμματα παλαιοὺς ἄνδρας περιάόχουσι, 
σπανίους μὲν xai ἀριθμῷ βραχεῖς, ἀλλ' ὅμως εὖσε- 
θείᾳ καὶ διχαιοσύνῃ χαὶ πάση τῇ λοιπῇ ξιενεγχόντας 
ἀρετῖ. Πρ) μέν γε τοῦ χαταχλυσμοῦ, διαφόρους * 
μετὰ δὲ xaY τοῦτον, ἑτέρους τῶν τε τοῦ Noe παίδων 
καὶ ἁπογόνων, ἁτὰρ χαὶ τὸν ᾿Αθραὰμ (68), ὃν ἀρχη- 
qQ'» χαὶ προπάτορα o; αὑτῶν παῖδες Ἑθραίων 
αὐγοῦσι. Πάντας ὃ ἐχείνους διχαιοσύνῃ µεμαρτυρη- 
£vouc, ἐξ αὐτοῦ τοῦ Αθραὰμ ἐπὶ τὸν πρῶτον ἀνιοῦ- 
σιν ἄνθρωπον, ἔργῳ Χριστιανοὺς εἰ καὶ μὴ ὀνόματι 
προσειπών τις, οὐχ ἂν ἐχτὸς βάλοι τῆς ἀληθείας, "O 
Ὑάρ τοι δηλοῦν ἐθέλει τοὔῦνομα τὸ Χριστιανοῦ (69), 
ἄνδρα διὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ γνώσεως χαὶ διδασκαλίας, 
σωφροσύνῃ xal διχαιοσύνῃ, χαρτερίᾳ τε βίου xai 
ἀρετῖς ἀνδρίᾳ, εὐσεθείας τε ὁμολογίᾳ ἑνὸς καὶ µό- 
νου τοῦ ἐπὶ πάντων θεοῦ διαπρέπειν, τοῦτο πᾶν ἐχεί- 
νοις οὗ χεῖρον ἡμῶν ἑσπουδάξετο. Οὖτ οὖν σώματος 
αὐτοῖς περιτομῆς ἔμελεν, ὅτι μτδὲ ἡμῖν ' οὐ σαθθά- 
των ἐπιττρίσεως, Ott μηδὲ ἡμῖν ἁλλ' οὐδὲ τῶν 
τοιῶνδε τροφῶν παραφ»λαχῆς, οὐδξ τῶν ἄλλων δια- 
στολῆς. ὅσα τοῖς μετέπειτα πρῶτος ἁπάντων Μωῦσῆς 
ἁρςάμενος ἓν συµθόλοις τελεῖσθαι παραδέδωχεν, ὅτι 


inexpugnabilis ad hx:ec et invicta eo quod Dei αιιχἰ- 
lio semper munita sit, statutis ab arcana Dei pro- 
videntia temporibus repente in lucem emersit, Cliristi 
nomine apud omnes ubique nobilitata. Hanc pro- 
pheta quidam divini Spiritus oculo cum prospexis- 
set, tanta admiratione perculsus est, ut his vocibus 
exclamaret : « Quis audivit talia?et quis sic locutus 
est? Nunquid parturiit terra in una die? et nun- 
quid gens edita est uno partu? » ipsam vero appel- 
lationem idem propheta designat, hxc dicens : « Et 
servientibus mihi imponetur nomen novum, quod 
benedicetur in terra!"", » Verum tametsi absque 
coniroversia "novelli sumus, et hoc novum certe 
Christianorum nomen nuper omnibus innotuit; se- 
ciam tamen rationemque vivendi aon recens a nobis 
compositam, sed jam inde a primo, ut ita dicam, 
conditu generis humani, ex notionibus a natura in- 
sitis, ab hominibus Deo acceptis institutam atque 
excultam fuisse, sic demonstrare conabimur. He- 
brzorum gentem haudquaquam recentem esse, sed 
velustatis gratia apud omnes in honore haberi cun- 
ctis notissimum est. Sunt apud eam prisca monu- 
menta, in quibus continentur res geste veterum 
quorumdam virorum, qui licet rari ac perpauci, re- 
ligione, justitia ac ceteris virtutibus reliquos omnes 
longe superarunt. Et ante diluvium quidem non- 
nulli commenorantur : post diluvium autem alii, 
partim ex Noe liberis, partim ex eorum posteris. 
Inter quos etiam Abraham quem quidem conditorem 
auctoremque generis sui jactant Hebrzi. Quod si 
quis omnes illos, quorum justitia tam illastri testi- 
inonio comprobata est, ab Abraham initio sumpto, 
ad primum usque hominem recurrens, Christianos 
non quidem momine sed re ipsa fuisse affirmet, is 
certe non procul a veritate aberraverit. Nam cum 
Christiani nomine nihil aliud siguificetur, 28 quam - 
vir qui per Christi cognitionem atque doctrinam 
modestia, justitia, tolerantia, fortitudine et pietatis 
cultusque unius qui super oinnia est, Dei profes- 
sione ornatus est ; hxc omnia veteres illi non minus 
studiose quam nos excoluerunt. ltaque nec circum- 
cisionem, nec Sabbatum observare cure illis fuit 
sicut nec nobis : neque a certis cibis abstinere, et 


μηδὲ νῦν Χριστιανῶν τὰ vota0za* ἀλλὰ xal σαφῶς D alia quedam sollicite observare quz primus oimn- 


13* Isa. Lxv1 et Lxvn. 


(67) Kal τἰς àAdAncer obzoc.]n Isai: cap. rxvi 
legitur xai τίς ἑώραχεν οὕτως. Alque ita hoc in 
loco scriptum habent codd. Fuk. οἱ Savilii. Sed 
vulgatam lectionem asserunt reliqui codices et Ru- 
liui versio, Sic enim vertit Rufinus : Quis audivit 
talia, el quis loculus est ita? Si peperit terra in una 
die, el si genita est gens de semel. 

(08) 'Aráp καὶ τὸν Ἀδραάμ. Musculus vertit 
ntpote Atarum et Abrahamum. Ad quem locum notat 
Joaunes Grynzus legendum sibi videri Thare, qvi 
fuit pater Abrahz, de quo in cap. x1 Geneseos. Quin 
etiam ad margineni codicis Moriei , vir doctus adno- 
taverat forte Ga páp. scribendum esse. Sed hzc πυρ 
suut. Neque euim Tharram pater Abrahie. fuit ex 
numero eorum quos Deus precipuo quodam amore 
dilexit. id certe von legitur iw sacris voluminibus, 
liio plane contrarium ex his elici potest. Siquideimn 


Deus cum Abrahamum sibi eligere vellet, et ad ma- 
ximarum rerum spem ac promissionem vocare, ante 
omnia eum ex domo Tharram patris sui migrare 
jussit. Atque ita Tharramo repudiato, Deus Abra- 
hamum ejus filium elegit. Certe Tlarramum dzemo- 
num cultui deditum fuisse ipse testatur Eusebius, 
cum ait palo post de Abrahamo : τῆς πατρψφας μὲν 
ἀποστὰς δεισιδαιµονίας. ᾿Ατάρ igitur hic adverbium 
est, ut recie in ora codicis Regii adnotatur ad lic 
verba : ἀτὰρ xai, τοῦτ) ἔστι xal $n. ἡ πλὴν, ἅτε δὴ, ἢ 
ἀντὶ τοῦ δέ. 

(69) Ὁ γάρ τοι 6nAovx ἐθέλει τοὔνομα τὸ Χρι- 
στιανοῦ. Omnes nostri codices uno consensu sScri- 
ptum habent, ὃ γάρ τοι δηλοῦν ἐθέλοι τοὔνομα τὸν 
Χριστιανὸν ἄνδρα, ete. Ex quo scribendum puto τοῦ, 
νοµα τὸ Ἀριστιανὸνι ἄνδρα, etc. 


19 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 80 - 


nium Moyses typice agenda et custodienda posteris A αὐτὸν ᾖδεσαν τὸν Xptozbv τοῦ coo" εἴγε ὦφθαι μὲν : 
tradidit : sicut neque nunc apud Christianos quid τῷ ᾿Αθραὰμ, χρτµατίσαι δὲ τῷ "1aaXx, λελαληχέναι 
quam horum geritur. Sed et ipsum Christum Dei δὲ τῷ Ἰαχὼθ, Μωῦσεῖ τε xal τοῖς μετὰ ταῦτα προ- 
distincte cognitum habuerunt: siquidem illum ab — fat; ὠμιλγχέναι προδέδειχται. Ἔνθεν αὐτοὺς δὴ 
Abrahamo quidem visum esse, lsaaco aulem re- τοὺς θεοφιλεῖς ἐκείνους εὕροις ἂν xal τῆς τοῦ Χρι- 
sponsum dedisse, et cum Jacobo locutum esse, de- στοῦ χατηξιωµένους προσωνυµίας, χατὰ τὴν φάσχου- 
nique cum Moyse, et secutis postea prophetis ser- σαν περὶ αὐτῶν quyfv- « Mt ἄγησθε τῶν χριστῶν 
monem habuisse superius ostendimus. Unde etiam µου, xat ἓν τοῖς προφῆταις µου ph πονηρεύησθε. » 
illos Deo acceptos homines interdum reperias Chri- "Ὥστε σαφῶς πρώττν fysis0ac δεῖν xat πάντων πα- 
sti appellatione decoratos fuisse, ut in his Prophette — Javozázrv τε xal ἀρχχιοτάτην θεοσεθείας εὕρεσιν, 
verbis : « Nolitetangere christos meos, et iu prophe- αὐτῶν ἐχείνων O5, τῶν ἀμφὶ τὸν "A6paXp. θεοφιλῶν 
tis meis nolite maligne agere !*.» Ex quibus apparet — &vópov, τὴν ἁρτίως διὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ διδασκαλίας 
omniun: primam ac vetustissimam esse religionis — z3stv ἔθνεσι χατηγγελµένην. Ei δὲ 6h μακρῷ mo0" 
formam illam ab his quos dixi Deo acceptis homi- Όὕστερον χρόνῳ περιτομῆς φασι τὸν ᾿Αθραὰμ ἐντολὴν 
nibus institutam, qux nuper per Christi pradica- εἰληφέναι, ἀλλά vs πρὸ ταύτης διχαιοσύνην διὰ πί- 
ionem cunctis gentibus annuntiata est. Quod si D στεως μαρτυρπθεὶς ἀνείρηται, ὧδέ πως τοῦ θείου 
Abrahamus longo post tempore circeumcisionis man-  Φφάσκοντος λόγου" « Ἐπίστευσε δὲ ᾿Λθραὰμ τῷ 
datum accepisse dicitur, ante illud tamen per fidem — zi, καὶ ἑλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην. » Καὶ δὴ 
justificatus fuisse Scripturz testimonio comproba- «ott πρὸ τῆς περιτομῆς γεγονότι χοησμὸς ὑπὸ 
tur, sic dicentis : « Credidit Abraham Deo, et depu- τοῦ φήναντος ἑαυτὸν αὑτῷ θεού: οὗτος δ tv αὑτὸς 
tatum estei ad justitiam *'. » Cumque jam ante cir- ὁ Χριστὸς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος ᾽ περὶ τῶν ἐν volg µετ- 
cumcisionem talis esset, a Deo qui se ipsi videndum — &zetca χρόνοις τὸν ὅμοιον αὐτῷ δικαιοῦσθαι τρόπον 
obtulerat, id est a Christo Dei Verbo, de iis qui µελλόντων, ῥήμασιν αὐτοῖς προεπήγγελται λέγων 
posterioribus szculis simili ac ipse ratione justifi- «Καὶ ἐνευλογηθήσονται ἓν col πᾶσαι αἱ φυλαὶ τῆς 
candi essent, oraculum accepit hujusmodi : « Et be- τῆς. Καλὶὡςδτιεξσται εἰς ἔθνος µέγα xal πολύ: xa 
nedicentur in te omnes tribus terre !*; » et iterum: ῥἐνευλογηθήσονται ἐν αὐτῷ πάντα τὰ ἔθνη τῆς γῆς. » 
« Quod futurus sitin gentem magnam et robustam, Τούτῳ δὲ χαὶ ἐπιστΏσαι εἰς ἡμᾶς ἐχπετληρωμένῳ 
et benedicendz sint ih eo omnes nationes terra !*, πάρεστι, Πίστει μὲν γὰρ ἐκεῖνος τῇ εἰς τὸν ὀφθέντα . 
Quod quidem in nobis demum completum fuisse αὐτῷ τοῦ Θεοῦ Λόγον τὸν Ἀριστὸν ἐδεδιχαίωτο, ma- 
quivis facile deprehendet. Etenim ille per fidem X, τρῴας μὲν ἁποστὰς δεισιδαιµονίας xal πλάνης βίου . 
jn eum qui ipsi apparuerat Christum Verbum Dei — 7otépac, ἕνα δὲ τὸν ἐπὶ πάντων ὁμολογήσας θεὸν, 
fuerat justificatus : cum a paterna quidem su- xai τούτον ἔργοις ἀρετῆς, οὐχὶ δὲ Oproxsía νόµου τοῦ 
perstitione et pristino errore descivisset, uni- —pstX ταῦτα Μωῦσέως θεραπεύσας. Τοιούτῳ τε ὄντι 
cum vero moderatorem omnium Deum confessus — &iprco, ὅτι 6h πᾶσαι al φυλαὶ τῆς γῆς xai πάντα τὰ 
essel : cumque virtutis operibus, ;non autem ]e- ἔθνη ἓν αὐτῷ εὐλογηθήσονται. Ἔργοις δὲ λόγων ἔναρ- 
gis qua: a Moyse postea tradita est ceremoniis 17 ἉΥεστέροις ἐπὶ τοῦ παρόντος παρὰ µόνοις Χριστιανοῖς 
coluisset, Cum igitur ejusmodi esset, dictum ei καθ) ὅλης τῆς οἰχουμένης ἀσχούμενος αὐτὸς ἐχεῖνος 
fuerat omnes terre tribus ac naliones in ipso esse — ó τῆς θεοσεθείας τοῦ Ἄθραὰμ ἀναπέφηνε τρόπος. Τί 
benedicendas **. Apud solos autem Christianos per δὲ οὖν λοιπὺν ἐμποδὼν ἂν εἴη, μὴ ovyY ἕνα xaX τὸν 
universum terrarum orber, operibus quze sermone αὐτὸν βίον τε xaX τρόπον εὐσεθείας, ἡμῖν τε τοῖς ἀπὸ 
omni efficaciora sunt, exculta hzec eadem religionis Χριστοῦ xal τοῖς πρόπαλαι θεοφιλέσιν ὁμολογεῖν  : 
Abrahamice forma reperitur. Quid ergo posthae ὥστε gf véav xal ξένην, ἀλλ', el δεῖ φάναι ἁλη- 
obstare peterit, quominus unam eamdemque vi- θεύοντα, πρώτην ὑπάρχειν xa µόνην καὶ ἀληθῆ xax- 
vendi rationem 80 religionem, cum nobis qui a όρθωσιν εὐσεθείας, τὴν διὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ διδα- 
Christo cognomentum traximus, tum vetustissiwis p) σχαλίας παραδοθεῖσαν ἡμῖν ἁποδείχνυσθαι. Καὶ ταῦτα 
illis Deo imprimis acceptis hominibus fuisse fatea- μὲν ὧδε ἐχέτω, 

mur. Proinde perfectam illam religionem quz Christi pradicatione nobis tradita est non novam aut 
peregrinam, sed, si verum dicere oportet, primam, solam, veramque esse liquido apparel. Et de his 


quidem hactenus. 


CAPUT. V. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ E'. 
De temporibus quibus presens , hominibus Περ. τῶ» ypórov τῆς éxigaveíac αὐτοῦ τῆς εἰς 
apparuit. ἀγθρώπους (Nic. H. E. 1, 6). 
Cum vero quacunque ad ecclesiastice historic Φέρε δὲ μετὰ τὴν δέυνσαν (70) προχατασχευλν τῆς 


quam tractandam suscepimus, notitiam erant ne- προτεθείσης ἡμῖν ἐχχλησιαστιχῆς ἱστορίας, fr λοι- 


1$ Pgal, civ. ?'Gen.xv. !*Gen. xxi... !* Gen. xvii. ?? Gen. xn. 


(70) Vulg. φέρε 6 μετὰ τὴν δέουσαν ἤδη. In. μετὰ τὴν δέουσαν ἡμῖν ον στα Rus Sed ulrum- 
codd. Med., Maz. et Fuk. legitur φέρε δὲ ἤδη μετὰ — que superfluum est tam Ίδη quam ἡμἒν, cum iuffa 
«iv δέουσα» προχατασχευῖν, etc. In exemplari autem — in eadein periodo posita legantur. 

Regio ct in veteribus schedis scriptum est : φέρε δὲ 


84 HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. I. 43 


τὸν ἀπὸ xr; ἐνσάρχου τοῦ ΣωτΏρος ἡμῶν ἐπιφανείας, A cessaria, jam przmissa sint, superest ut 5 corpo- 


o:& τινος ὁδοιπορίας ἑφαφώμεθα, τὺν τοῦ Λόγου 
Πατέρα θεὸν, xaX τὸν δηλούµενον αὐτὸν Ἰησοῦν Χρι- 
στὸν τὸν ΣωτΏρα χαὶ Κύριον ἡμῶν τὸν οὐράνιον τοῦ 
8:65 Λόγον, βογθὸν ἡμῖν χαὶ συνεργὸν τῆς κατὰ τὴν 
δ {Υτσιν ἀλτθείας ἐπιχαλεσάμενοι. "Hv δὴ οὖν τοῦτο 
δεύτερον χαὶ τεσσαρακοστὸν ἔτος (71) τῆς Λὐγούστου 
ῥασιλείας, Αἰγύπτου δ᾽ ὑποταγῆς χαὶ τῆς τελευτῆς 
Αντωνίου xai Κλεοπάτρας, εἰς fiv ὑστάτην dj χατ' 
Αἴγυπτον τῶν Πτολεμαίων χατέληξε δυναστεία, ὄγδοον 
ἔτος xaX εἰκοστὸν, ὁπηνίχα ὁ Συτὴρ xai Κύριος ἡμῶν 
Ἰτσοὺς ΧἈριστὺς ἐπὶ τῆς τότε πρὠτης ἀπογραφῆς, 
Κυρτνίου Πγεμονεύοντο-: τῆς Συρίας (12), ἀχολούθως 
ταῖς περὶ αὐτοῦ προφητείαις, ἓν Βηθλεὲμ γεννᾶται 
τῆς Ἰουδαίας. Ταύτης δὲ τῆς χατὰ Κυρήνιον ἀπογρα- 
φῆς xai ὁ τῶν παρ) Ἑδραίοις ἐπισημότατος lacopt- 
xtv Φλαύϊῖος Ἰώσηπος μνημονεύει (79), καὶ ἄλλην 
ἐπισυνάπτων ἱστορίαν περὶ τῆς τῶν Γαλιλαίων χατὰ 
τοὺς αὐτοὺς ἐπιφνείσης χρόνους αἱρέσεως, Tfjg xal 
παρ ἡμῖν ὁ Λουχᾶς ἓν ταῖς Πράξεσι μνήμην ὧδέ πως 
λέγων πεποίηται’ « Μετὰ τοῦτον ἀνέστη Ἰούδας ὁ 

3 Cap. v. ' 

(11) Δεύτερον xal τεσσαρακοστὸν ἔτος. Idem 
fumnerus habetur in Chronico Eusebiano. Anno xLu 
Augusti Jesus Christus Filius Dei in Bethlehem 
Jude nascitur. Annus porro primus Augusti juxta 
supputationem Eusebii is est, quo Hirtius et Pansa 
consules fuerunt. Proinde secumdus et quadrage- 
simus Augusti annus cadit in consulatum ejusdem 


Augusti tertium decimum. Hzc de anno natali 
Christi. Diem vero neutrubi expressit Eusebius. 


rali Servatoris nostri presentia, tanquam itineris 
nostri sumamus initium, Patrem Verhi Deum, ip- 
sumque de quo agimus, Jesum Christum, Domi- 
num ac Servatorem nostrum, coleste Dei Verbum 
precibus invocantes, ut ad prosequendum ordinem 
veritatis auxiliator nobis atque adjutor sit. Annus 
jam agebatur secundus et quadragesimus imperii 
Augusti, a subacta autem Egypto, et ab interitu 
Antonii et Cleopatra, in qua Ptolem:zorum in 
JEgypto dominatio desiit, octavus ac vicesimus ; 
cum Servator et Dominus noster Jesus Christus 
prima illa descriptione census qux facta est Qui- 


 rinio Syriz presidente, secundum prophetarum de 


illo vaticinia, in Bethlehem Judz:e natus est. Ηυ- 
jus porro descriptionis quz? Quirinii temporibus 
fac'a est, celeberrimus apud Judxos historiarum 
scriptor Flavius Josephus mentionem facit : aliam 
quoque narrationem de Galileorum secta, quo 
iisdem temporibus emersit statim subnectens ; de 
qua noster etiam Lucas in Actibus apostelorum *! 


facit descriptionisillius qu:e a Quirinio faeta est in Sy- 
ria ac Judza statim post relegationem Archelai. Sed 
hujus scriptionis, quam Lucas regnante adhuc He- 
rode factam esse ait, non mewinit, Ac mihi quidem 
videtur errorin textum Lucz irrepsisse iu Quirinii 
nomine, et pro Quirinio restituendum esse nomen 
Sentii Saturnini. Hic enim przses fuit sub (inem 
regni Herodis teste Josepho. Certe Teriullianus 
in lib. wv, adversus Marcionem, census in Judxa 


Ürosius quidem in lib. vi, cap. 2, postquam juxta ϱ actos scribit per Sentium Saturninum. Ex quo ap- 


sententiam Eusebii, quem ubique sequitur, Chri- 
sium natum esse dixit anno imperii Augusli xri, 
addit die vit Kalendas Januarias. Nec aliter legitur 
in veteribus fastis quos sub ldacii nomine primus 
edidit Jac. Sirmondus; fuitque hzc communis opi- 
nio Occidentalis Ecclesie, Sed cum Orientales aliter 
senserint, Christum scilicet natum esse vii Idus 
januarias, in hac quoque sententia Eusebium fuisse 
minime dubitaudum est. Itaque ex sententia Euse- 
bii, primus Christi annus concurrit cum anno χω 
imperii Augusti. Sic certe in vetustissimis codi- 
cibus Eusebiani Chronici, Acutiano, Lipsii et Or- 
telii scriptum habetur, ut testatus es! Mirzus. Sic 
in antiquissima editione Mediolanensi, quam nec 
Scaliger nec Pontacus viderunt. Male in editione 
Scaligeri primus Christi annus coimnponitur cum 
anno ΧιμΙ Augusti, contra fidem scriptorum codi- 
cum, adeoque coutra ipsius Eusebii sententiam. 
Etenim Eusebius in fine lib. vi1 ait historiam ec- 
elesiasticee suceessiouis a se conscriptam, a natali 
Chrisià ad usque subversionem Ecclesiarum, coimn- 
plecti annos quinque ac trecentos. Atqui si primus 
Christi annus ab anno χω Augusti ducitur, inde 
ad xix Diocletiani aunum quo destructae sunt. Ec- 
clesize, quatuor tantuin ac trecenti sunt anni, Ve- 
rissimum igitur est, quod supra dixi, Eusebium 
initium annorum Christi auno xii Augusti, inense 
Januario collocavisse. Ei sic Epiphanius ad- 
vereus hzresim Alogorum ex Eusebii Chronico, ut 
opinor. 

(72) Κυρηνίου ἡγεμογεύογτος τῆς Συρίας. Id 
est, cum (Quirinus legatus esset Syrie. Legatos ος- 
' saris qui in provincias mittebantur, civilia simul et 
militaria recturi, Graci fere ἡγεμόνας vocant. lta 
- Surabo in fine lib. xvi, Dio Chrysostomus, alii- 
que. 


(13) Ταύτης δὲ τῆς κατὰ Κυρήνιον ἁπογραφῆς 
Ἰώσηπος μγημογεύει. Josephus quidem meulionem - 


paret, Tertulliani tempore quosdam in Evangelio 
Luce pro Quirinio Saturninum Jegisse. Catterum 
mirum est hanc primam deseriptionem a Josepho 
prztermissam fuisse, qui tamen patriz Sua histo- 
riam tanta diligentia persecutus est, ut et przesi- 
des Syrie omnes recensuerit. Nam et Sentium Sa- 
turninum commemorat, ejusque successorem Quin- 
tilium Varum. Hxc cum | intelligeret. Eusebius, sic 
censuit: unam eamdemque esse descriptionem, cu- 
jus Lucas et Josephus meminissent ; sed Josephum 
falli qui eam descriptionem post relegationem Ay» 
chelai contigisse scriberet. liaque idem Eusebius 
jn Chronico, tumultum illum Jud» Galilzi, qui de- 
scriptionein illam a Quirinio factam subsecutus est, 
sub ortum Christi et extrema llerodis tempora 
collocat. Neque enim adeo stupidus fuit Eusebius, 
ut non videret Lucam et Josephum jn assignando 
descriptionis tempore inter se dissentire. Quippe 
id patebat etiam czeco. Sed in hac dissonanua, οὐ 
Evangelii reverentiam Lucam sequi maluit, et Jo- 
sepho tidem abrogare. Quz quidein sententia longe 
commodior est et expeditior, quam illa Scaligeri, 
qui duas fuisse censet Judx»s descriptiones ; 
uiramque a Quirinio factam. Sed in hac Scaligerí 
sententia multa occurrunt parum verisimilia. Primo 
enim Quirinium bis missum fuisse oportet legatum 
in Syriam ; bis ad eandem rein, videlicet ad cen- 
$us agendos : primuin quidem circa ortum Christi ; 
deinde vero decem circiter post annis, cuin rele- 
gatus fuisset Archelaus. Atqui non est probabile, 
eumdem hominem bis missum fuisse ad regendam 
provinciam. Certe Josephus diligeutigsimus scri- 
ptor, cum Quirinii adventum in Syriam ac Judaeam 
Darrat, eum jam antea in Syriam venisse non dicit, 
nec descripuonem aut ab illo, aut ab alio quopiam 
Romano judice jam antea factam luisse. (Quod si 
jam facta fuerat descriptio, cur iterum lit pet 
eundem virum? Nam si recle et sine fraude facta 


85 EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTONICA., 84 
loquitur his verbis : « Post hunc exstitit Judas Ga- A Γαλιλαῖος £v ταῖς ἡμέραις τῆς ἀπογραφΏς (14), xal 


lileus in diebus professionis censualis, et avertit 
populum post se. Et ipse periit, et 18 omnes 
quotquot consenserant ei, dispersi sunt. » (uibus 
consentiens is quem supra diximus Josephus, in o- 
ctavo decimo Antiquitatum libro, ita dicit : « Inter- 
ea Quirinius unus e senatoribus TDtomanis, vir 
omnibus magistratibus jam perfunctus, et qui per 
omnes honorum gradus ad consulatum usque pro- 
vectus fuerat, aliis etiam dignitatum insignibus 
conspicuus, cum paucis militibus in Syriam perve- 
ni!, missus a Cxsare, cum ut jus redderet populis, 


fuerat, novam facere nihil necesse erat. Sin male 


ἀπέστησε Aaby πολὺν (79) ὁπίσω ajroU* χκἀχεῖνος 
ἁπώλετο, xal πάντες ὅσοι ἐπείθοντο αὐτῷ, διξσκορ- 
πίσθησαν. » Τούτοις γοῦν xaló δεδηλωμένος Ev ὀχτω, 
χαιδεκάτῳ τῆς ᾿Αργαιολογίας συνάδων, ταῦτα παρα- 
τίθεται χατὰ λέξιν' ε Κυρήνιος δὲ τῶν εἰς βουλΏν 
συναγοµένων ἀνὴρ, τάςτε ἅλλας ἀρχὰς ἐπιτετελεχὼς 
καὶ διὰ πασῶν ὁδεύσας, ὡς xal ὕπατος γενέσθαι, τά 
τε ἄλλα ἀξιώματι μέγας (76), σὺν ὀλίγοις ἐπὶ Συρία 
παρῆν, ὑπὸ Καΐσαρος δικα.οδότης τοῦ ἔθνους ἆπ- 


:Εσταλμένος,χαὶ τιμητὺς τῶν οὐσιῶν Ὑενησόµενος. » 


Καὶ μετὰ βραχέα φησίν' « Ἰοῦύδας δὲ Γαυλανίτης 
ἁπογραφῆς. Scaliger in lib. νι De emendatione 


et inique facta, alium mitti oportebat, qui zquio- B temporum et in animmadversionibus Eusebiaunis, ait 


rem faceret descriptionem. Praeterea prior illa de- 
&criptio quomodo fleri potuit a magistratu Romano, 
regnante llerode ; cum Herodes optimo jure rex 
esset Judae a Senatu appellatus, nec jus esset 
magistratui Romano quidquam in Judxa pro im- 
perio agere quandiu rex Herodes vixit. Mitto quod 
cirea extrema illa llerodis tempora quibus natus 
est Christus, Saturninus et Varus legati Caesaris in 
Syria fuerunt, non autem Quirinius, ut jam supra 
dixi. Πδο sunt argumenta, quibus potissimum im- 
pulsus, Scaligeri sententiam minus probabilem 
duco, qui duas descriptiones fuisse contendit. Nec 
obstat quod ait Lucas, descriptionem illam quz 
facta est paulo antequam Christus nosceretur, pri- 
mam fuisse. Hoc enim vocabulo id tantum signifl- 


Lucam in Actibus apostolorum, non de prima pro- 
fessione loqui sub qua natus est Christus, sed de 
secunda, quz facta est post relegationem Archelai : 
et Eusebium graviter reprehendit, qui has duas pro- 
fessiones inter se confuderit. Sed Scaliger ipse gra- 
vissime fallitur, qui, nullo auctore fultus, duas de- 
scriptiones nobis obirusit, cum unam tantum fuisse 
εἰ Josephus et Lucas ipse confirmet. Non enim αι] - 
dit Lucas της δευτέρας ἀπογραφῖς, sed tantum dixit 
τῆς ἀπογραφῆς, unicam fnisse innuens descriptio- 
nein, Origenes quoque in libro 1 contra Celsum cum 
Eusebio consentit his verbis: Καὶ μετ ἐχεῖνον, ἐν 
ταῖς τῆς ἀπογραφῆς i έραις, ὅτε ἔοιχε Yevevvt.oOat 
ὁ Ἰησοὺς, Ἰούδας τις 1 αλιλαῖος πολλοὺς ἑαυτῷ σὐναπ- 
ἐστησεν ἀπὸ τοῦ λαοῦ. Id est : Post. illum in diebus 


catur, iunc primum in Jud:ea census a. Romanis, census, quo tempore Jesus natus est, Judas quidam 


actos fuisse, nec ullam antea factam descriptionem. 
Falsum item est quod ait Scaliger, posteriorem 


Galileus fecit multos e populo ad se deficere. Eadem 
igitur opera Origenem reprehendet Scaliger, quippe 


descriptionem ad tetrarchiam Archelai, et ejus C qui eadem dixerit qug Eusebius noster. Neque eniin 


bona duntaxat pertiuuisse. Imo Jesephus in fine 
lib. xvii et initio xvin diserte ecribit, Quirinium a 
Caesare missum ad census agendos per Syriam ac 
Judzam. Scaligeri sententiam secutus est Petavius, 
cui hoc unum adjecit in llationario. temporum : 
utramque banc descriptionem a Quirinio cum ex- 
traordinaria potestate iu Syriam inisso factam 
esse. Verum Luce ac Josephi verba id refellunt. 
Nam Lucas quidem ait ἠγεμονεύοντος τῆς Συρίας 
Κυρηνίου, et Josephus habet, διχαιοδότης τοῦ ἔθνους 
ἐσόμενος, quod non nisi de ordinario rectore dici 
potest, Eamdem viam in conciliandis Lucz ac Jo- 
sephi locis secutus est Casaubonus in Ezercilatio- 
nibus. Sed omnes, meo quidem judicio, oleum at- 
que operam perdiderunt. Nain ex duobus alteru- 
trum falli necesse est. Quod cum de evangelista 
dicere aut omnino suspicari nefas sit, satius cst in 
. Judaicum scriptorem causau erroris conjicere. 
Quod si cui, id durius videbitur, una hsc restat 
conciliandi ratio, quam supra indicavimus, ut in 
textu Lucz pro Quiriuio Saturninum restituamus, 
ejusque tempore descripiouem nou a magistratu 
Roni, sed ab ipso llerode rege factam esse dica- 
mus. Hac ratione optime inter se conseutient Lu- 
cas ac Joseplius. Posset etiam dici, descriptione 
illam absolutam quidem ac terminata: fuisse sub 
Quirinio przside post exsilium Archelai ; diu ta- 
—en antea cceptam esse sub finem Herodis, quo 
tempore natus est Christus. Hac ratione omnis in- 
ter Lucam ac Josephum dissensio tollitur. Nam 
vangelista descriptionem illam, qux sub ortum 
hristi, superstite adhuc Herode fieri coepta est, 
vocat descriptionem przsidis Quirinii, eo quod sub 
Quirinio jJandem terminata est. Hiec, meo quidem 
judicio, commodissima est interpretatio loci illius 
ex Evangelio Luce, quippe quz unam duntaxat 
descriptionem factam fuisse supponit, non autem 
duas, ut Scaliger aliique ejus opinionein secuti, 
contra fidem historiz2 conflnxerunt. κ 
(14) Ἰούδας ὁ Γαλιλαῖος ἐν ταῖς ἡμέραις τῆς 


Origenes duas διιάιο descriptiones distinxit, Por- 
ro Eusebius noster secum ipse optiuie cousentil., 
Nam cum evangelicam secntus auctoritatem, cen- 
sum illum Quiriuii in exordia natalis Dominici cou- 
jecerit, consequens fuit, ut motum Jud: CGalilzi in 
idem tempus conferret. 1n quo dissentit quidem a 
Joseplio, ut supra dixi, sed cum beato Luca, et se- 
cum ipse egregie concordat. Quod si quis nostram 
sententiam amplecti maluerit, nulla inter Lucam ac 
Josephum reperietur dissensio. Nos enim descri- 
ptionem illam cujus tempore natus est Christus, cc- 
ptam esse dicimus Herode in Jud:ea regnante; exm- 
dem vero decem circiter post annis Archelao [lero- 
dis filio in exsilium misso, a Quirinio absolutam ac 
terminatam fuisse. Quo quidem tempore tumultum 
Jud:e Galilei exstitisse asserimus, post relegationem 
scilicet Archelai. Certe ante exauctorationeim Ar- 
chelai nulla subesse potuit causa cur Judas populum 
Judzxorum ad defectionein concitaret. Siquideim nec 
census illic agi potuit a magistratu Romano, ubi 
rex imperabat socius et aunicus populi Rowani ; nec 
ullum Judzis imminebat periculum, ne alienigenis 
servireut, cum Judzxo, id est gentis su:e regi, pare- 
rent. Ex quo apparet, et censum et motum Jude 
Galilei nonnisi post exsilium Archelai contiugere 
potuisse. 

(15) Kal ἀπέστησε Aaóv πο.ύν. Postrema vox 
abest a nostris codicibus Maz., Med. ac Fuk.; pro 
qua in vulgatis editionibus Actuum cap. v legitur Àabv 
ixavóv. Sed nec vetus interpres, nec lutinus eain 
voceui agnoscunt. . 

(76) Vulg. cá τε 444a ἀξιώματα μέγας. Magis 
placet lectio quam in codicibus nostris Regio, Maz., 
Fuk. ac Savil. et in veteribus schedis reperimus, τά 
τε ἄλλα ἀξιώματι µέγας. Atque ita legit Rufinus, ut 
ex interpretatione ejus apparet : Cyrinus quoque vir 
unus ex consessu curie Romane, per singulos magi- 
stratus usque ad gradus consulatus ascendens; ce- 
tera quoque honorabilis, 


$5 HISTORLE ECUCLESIASTiC/E LIB. I. $6 
&vtp Ex πόλεως ὄνομα Γαμάλας, Σάδδοχον Φαρισαῖον A tum ut census ageret facultatum. » Et paulo post , 


προσλαθόµενος, Ἠπείγετο ἐπὶ ἁποστασίαν, τήν τε 
ἀποτίμησιν οὐδὲν ἄλλο f| ἄντιχρυς δουλείαν ἐπιγέρειν 
Ἀέγουτες, xaX της ἑλευθερίας ἐπ᾽ ἀντιλήψει παραχα- 
λοῦντες τὸ ἔθνος. 1 Καὶ ἐν τῇ δευτέρᾳ τῶν ἱστοριῶν 
τοῦ Ἰουδαϊκοῦ πολέμου περὶ τοῦ αὐτοῦ ταῦτα Υρά- 
ει’ € Ἐπὶ τούτοις τις ἀνῆρ Γαλιλαῖος, Ἰούδας ὄνο- 
μα, εἰς ἆἁ τοστασίαν ἑνΏγε τοὺς ἐπιχωρίους, καχίζων, 
εἰ φόρον «s Ῥωμαίοις τελεῖν ὑπομένουσι, xal μετὰ 
τὸν Oh, οἴσουσι θνητοὺς δεσπότας. » Ταῦτα ὁ Ἰώ- 
σηπος. " 


« Judas, inquit, Gaulanites, ortis ex. oppido Ga- 
mala, Sadduco quodam Pliarisro in societatem ad- 
juncto, populos ad defectionem concitabat : cum 
ambo dicerent censum niliil aliud esse quam mani- 
festum servitutis indicium, et universam gentem 
ad defensionem libertatis cohortarentur. » ldem ín 
libro secundo De bello Judaico de eodem viro hzc 
scribit : « Ea tempestate Judas quidam Galileus 
ad defectionem incolas excitabat, palam exprobrans 
quod Romanis tributum pendere sustinerent, οἱ 


post. Deum mortales éominos agnoscerent, » Hxc Josephus. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ς», 

Ὡς χατὰ τοὺς χρόνους αὐτοῦ ἀχο.ούθως ταῖς 
προρητείαις ἐξέλιπον ἄρχοντες ol τὸ πρὶν ἐκ 
προγόνων διαδοχῆς τοῦ Ἱουδαίων ἔθνους ἡγού- 
peret, πρωτός τε dAlózvloc Βασι.εύει αὐτῶν 
Ἡρώδης (Nic. H. E. 1, 6). 

Τηνικαῦτα δὲ xa τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους Ἡρώδου 
πρώτου τὸ γένος ἀλλοφύλου διειληφότος τὴν βασιλείαν, 
ἡ διὰ Μωῦσέως περιγραφὴν ἑἐλάμθανε προφητεία, 
«οὐκ ἐκλείψειν ἄρχοντα ἐξ Ἰούδα οὐδὲ ἡγούμενον 
Ux τὼν μηρῶν αὐτοῦ φῄσασα, ἕως ἂν ἔλθη ᾧ ἀπό- 
κείται. » "Ov xal ἀποφαίνει προσδοχίαν ἐθνῶν ἔσε- 
σθαι. ᾿Ατελῆ γέτοι τὰ τῆς προῤῥήσεως ἦν, χαθ᾽ ὃν 
ὑπὸ τοῖς οἰχείοις τοῦ ἔθνους ἄρχουσι διάγειν αὐτοῖς 
ἔξην χρόνον, ἄνωθεν ἐξ αὐτοῦ Ἁ]ωῦσέως χαταρδα- 


µένοις, καὶ εἰς τὴν Αὐγούστου βασιλείαν διαρχέ-ο 


σασι’ χαθ' ὃν πρῶτος ἀλλόφυλος Ἡρώδης (77) τὴν 
Ἰουδαίων ἐπιτρέπεται ὑπὸ Ῥωμαίων ἀρχήν (78): 
ὡς μὲν Ἰώσηπος παραδίδωσιν, Ἰδουμαῖος ὧν χατὰ 
πατέρα τὸ Ὑένος, Αράδιος δὲ χατὰ μητέρα. Ὡς ὃ 
'Agptxavhe, οὐχ ὁ τυχὼν δὲ καὶ οὗτος γέγονε συγγρα- 
- φεὺς, φασὶν οἱ τὰ χατ᾽ αὐτὸν ἀχρ:θοῦντες (79), "Av- 
ειπάτρον * τοῦτον δὲ εἶναι πατέρα ᾿Ηρώδου (80) τινὸς 
Ασχαλωνίτου, τῶν περὶ τὸν νεὼ τοῦ ᾽Απόλλωνος lz- 
ροδούλων καλουµένων (81) γεγονέναι. "Oc ᾿Αντίπατρος 
ὑπὸ Ἰδουμαίων λῃστῶν παιδίον αἰχμαλωτισθεὶς, σὺν 


33 Gen. xLiX. 


61) "AA ózvlec Ἡρώδης. Herodem non fuisse 
alienigenam: abunde docuit Josephus Scaliger in no- 
lis ad Ensebii Chronicon. Certe Josephus in libro xx 
Antiquitatum, cap. 6, lerodem vocat δη αύτη ge- 
nere. Oi μὲν γὰρ Ἰουδαῖοι, ποωτεύειν Ἠξίουν, διὰ τὸ 
κτίστην τῆς Καισαρείας Ἡρώδην αὐτῶν βασιλέα, 
γεγονέναι τὸ γένος Ἰουδαῖον. 

(78) Vulg. τὴν κατὰ Ιουδαίων dpy:lv. Delenda 
est praepositio χατά, ex superioribus male repetita. 
]n vetusti-simo codice Mazarino legitur xx. Atque 
hic tinis est pagin:e. In altera autem pagina sequitur 

Ἰουδαίων. 

(79) Φασὶν ol τὰ κατ αὐτὸν ἀκριέοῦντες. la 
legitur in codice legio. Quam lectionem coulirmat 
liutinus. Sic euim. vertit : Africanus autem, qui. et 
ipse. precipuus in historiographis habetur : Aiunt, in- 

quit, qui de eo diligentius explorarunt,. Antipatrum 
quemdam patrem esse [lerodis Ascalonite, qui et ipse 
fnerit Herodis cujusdam [ilius, templi Apollinis ci- 
(ui. Putavit scilicet Rulinus verba liec. esse Afri- 
cani, (0 citat Eusebius, ab co loco φασὶν. οἱ τὰ 
χατ αὐτὸν ἀχριθοῦντες, elc. Sed [allitur Rutinus. Lo- 
cus enim Africani quem hic indicat Eusebius, inte- 
per habetur in[ra cap. 7, ex epistola Africani ad 
' Aristidem. Ex quo apparet, Eusebium hoe loco 
opinionem duntaxat ac sensum Africani, non vcrba 


CAPUT VI. 


Quod ejus temporibus, ut a prophetis predictum 
(uerat, cessarunt. principes, qui ex gener:s conti- 
nua successione Judeis imperabant : εἰ quod 

, primus ex alienigenis llerodes apud eos regnavit. 


Per idem tempus cum Ilerodes primus ex alieni- 
genis Judaic:e gentis regnum obtineret, completa 
esse videbatur Moysis przdictio qu:e sic lrabet *? ; 
« Non deficiet princeps ex Juda, neque dux de fe- 
more ejus, donec veniat cui sepositum est. » Quem 
etian exspectationem gentium fore confirmat. 
Quippe sine effectu semper pendebat przedictio, 
quandiu sub domesticis principibus Judwis agere 
licebat : qui quidem a Moyse initio ducto ad usquo 
Augusti tempora permanserunt, Cujus principatu 
primus ex alienigenis Hlerodes regnum Judx: a 
Romanis adeptus est: cum, ut a Josepho quidem 
traditum est, paterno. genere Idumzsus, Arabs ma- 
terno essel. Ut autem scribit Africanus, non igno- 
bilis et ipse scriptor, qui de illo accuratius scríi- 
pserunt, Antipatri filium fuisse tradunt. Huic vero 
Herodem quemdam Ascalonitam, unum ex numero. 
servorum 19 templi Apollinis, quod Ascalone est, 
patrem fuisse. Antipater, cum admodum puer a la- 
tronibus Idumzis captus fuisset, cum iisdem diu- 


retulisse, Porro nostri codices Maz. ac Med. cum 
Εικ. ac Saviliano scriptum hic habeut, ὡς φασὶν οἱ 
τὰ xat αὐτὸν ἀχρ. 

(80) Τοῦτον δὲ εἶγαι πατέρα ᾿Πρώδου. lta quidem 
ex codice ltegio edidit Rob. Stcphanus, Sed in no- 
stris codicibus Maz., Mei. οἱ Fuk. desunt ize voces εἷ- 
ναι πατέρα, rectius sine. dubio, quanquam ftulinus 
vulgatam seripturam tueri videtur. 

(81) Ἱερεδού.Ίων xa.tovu£ror. Rufinus et Christo- 
phorsonus edituos vertunt, quod non probo. Nam is- 
βόδουλοι sunt servi templorum, Varro in lib. vii De 
ingua Latina : ut societatum, ut fanorum servi. Tales 
erant. Venerei in Sicilia, servi templi Veneris Ery- 
cinz, de quibus Cicero in Divinatione, et in ttt Ver- 
rina. Talesetiam apud Tarentinates servi Martiales, 
teste Cicerone pro Cluentio. llujusmodi item erant 
Corinthi Venerem meretrices, quas ἱεροδούλους 
vocat Strabo in libro virt, qui a dominis Veneri 
erant mancipat:e. Deniqne et Comanis DBellonz servi 
erant quamplurimi, teste eodem Strabone in lib. xit. 
Firmicus quoque in libro vini Matheseos, hierodulos 
distinguit ab aedituis. Porro ut servi, sic etiain li- 
berti fanorum erant, qui pecunia libertatem | sibi 
comparaverant, Quare οἱ liberta. Veneris Eryci- 
ng dieitur a. Cicerone. in. Divina:ioue, Ἱερόδοα, 
λοι nouninantur etiam E.drie cap. vit. 


81 


EUSEDII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


88 


tius vi£it, eo quod pater pro redemptione ipsius A ἐχείνοις ἦν, διὰ τὸ μὴ δύνασθαι τὸν πατέρα πένητα 


pretium soivere pre inopia non valeret. Moribus 
fgitur insüitutisque eorum innutritus, tandem jn 
notitiam Hircani Judeorum sacerdotis amicitiam- 
que pervenit. Hujus filius fuit Herodes is qui Ser- 
valoris nostri temporibus vixit. Itaque cum Judz- 
orum regnum ad hunc flerodem devenisset, erat 
jam quedammodo pro foribus gentium exspectatio, 
prout a prophetis przdictum fuerat : quippe cum 
ex eo tempore defecissent rectores et duces, qui 
jam inde ab ipso Moyse per continuam successionem 
apud eos principatum tenuerant. Nam ante capti- 
vitatem quidem, ei priusquam Babylonem trans- 
portati fuissent, regum imperio agebantur: pri- 
mique Saul et David reges fuerunt. Antea vero a 
magistratibus, qui judices dicti sunt, regebantur ; 
qui quidem statim post Moysen! ejusque successo- 
rem Jesum populo przefuere. Reversi demum e 
Babylonia, optimatum imperío el paucorum doini- 
natu deinceps uti cepere. Rerum enim summa pe- 
nes pontifices erat: donec Pompeius proconsul po- 
puli Romani eo adveniens, Hierosolymam quidein 
armis expugnavit, et ad intimum usque sacrarium 
progressus templum polluit : Aristobulum vero qui 
per avitam successionem ad id usque tempus rex 
simul et sacerdos permanserat, vinctum cum libe: 
ris Romam misit: et Hircano quidem ejus fratri 
sacerdotium tradidit, universam autem Judezorum 
gentem exinde Romanis iributariam fecit. Haud 
Xoulto post Hircano, in quem ultimum sacerdotum 
progenies erat devoluta, a Parthis intercepto, pri- 
mus, ut dixi, ex alienigenis Herodes a senatu et 
Augusto Judz:e regnum accepit. Quo tempore cum 
Christi corporalis presentia orbi illucesceret, ex- 
spectata illa gentium salus exitum sortita est, et na- 
tionum vocatio, prout prophetarum oraculis przdi- 
ctum fuerat, subsecuta. Ex quo etjam tempore 
eum principes et duces ex Juda, id est ex Judxo- 
yum gente defecissent, successio summi sacerdotii, 
 suod per generis continuam seriem proximo cui- 
, que hactenus constantissime delatum fuerat, conse- 
. quenter turbari cepta 90) est. Hujus rei locuple- 
. tissimum testem habes Josephum, quí Herodem 
* scribit, postquam rex Judx:e a Romanis constitu- 


ὄντα (82) λύτρα χαταθέσθαι ὑπὲρ αὐτοῦ. Ἐντραφεὶς 
δὲ τοῖς ἐχείνων ἠθεσιν, ὕστερον Ὑρχανῷ τῷ Ἰου- 
δαίων ἀρχιερεῖ φιλιοῦται (83). Τούτῳφ malc γίνεται ὁ 
ἐπὶ τοῦ Σωτήρος ἡμῶν Ἡρώδης. Elcg 66 οὖν «bv 
τοιοῦτυν τῆς Ἰουδαίων περιελθούσης βασιλείας, ἐπὶ 
θὗραις Ίδη xaX f; τῶν ἐθνῶν ἀχολούθως τῇ προφητεία 
προσδοχία παρῆν, ἅτε διαλελοιπότων ἐξ ἐχείνου τῶν 
παρ᾽ αὐτοῖς ἐξ αὐτοῦ Μωῦσέως χατὰ διαδοχὴν ἀρξάν- 
των τε καὶ ἠγησαμένων. Πρὸ µέντοιγε τῆς αἰχμα- 
λωσίας αὑτῶν καὶ τῆς εἰς Βαθυλῶνα µεταναστάτσεως, 
ἐθασιλεύοντο ἀπὸ Σαοὺλ πρώτου xal Δαθὶδ ἀρξάμε- 
vot πρὸ δὲ τῶν βασιλέων, ἄρχοντες αὐτοὺς διεῖπον, 
ol προσαγορευόµενοι χριταί: ἄρξαντες χαὶ αὐτοὶ μετὰ 
Μωῦσέα καὶ τὸν τούτου διάδοχον Ἰησοῦν. Μετὰ δὲ 


D τὴν ἀπὸ Βαθυλῶνος ἐπάνοδην οὐ διἐλιπον πολιτείᾳ 


χρώμενοι ἀριστοχρατιχῇ μετὰ ὁλιγαρχίας. Οἱ γὰρ &p- 
χιερεῖς προεστήχεισαν τῶν πραγμάτων, ἄχρις οὗ 
Πομπήῖος Ῥωμαίων στρατηγὸς ἐπιστὰς, τὴν μὲν 
Ἱερουσαλημ πολιορχεῖ χαταχράτος, µιαίνει τε τὰ 
ἅγια µέχρι τῶν ἁδύτων τοῦ ἱεροῦ προελθών. Τὸν δὲ 
Ex προγόνων διαδοχΏς εἰς ἐχεῖνο τοῦ χαιροῦ διαρχέ- 
σαντα βασιλέα τε ὁμοῦ xal ἀρχιερέα, ᾿Αριστόθουλος 
ὄνομα ἣν αὑτῷ, δέσµιον ἐπὶ Ῥώμην ἅμα τέχνοις ἐχ- 
πέµψας, Ὑρχανῷ μὲν τῷ τούτου ἁδελφῷ τὴν &pyte- 
ῥρωσύνην παραδίδωσαἰ τε καὶ πᾶν Ἰουδαίων ἔθνος 
ἐξ ἐχείνυ Ῥωμαίοις ὑπόφορον χατεστ]σατο. Αὺ- 
τίχα γοῦν καὶ Ὑρκανοῦ, εἰς ὃν ὕστατον τὰ τῆς τῶν 
ἀρχιερέων περιέστη διαδοχῆς, ὑπὸ Πάρθων αἴχμα- 
λώτου ληφθέντος, πρῶτος, ὡς γοῦν ἔφην, ἀλλόφυ- 
λος Ηρώδης ὑπὸ τῆς συγχλήτου Ῥωμαίων xat A2- 
γούστου βασιλέως τὸ Ἰουδαίων ἕθνος ἐγχειρίζεται. 
Καθ ὃν ἑναργῶς, τῆς τοῦ Χριστοῦ παρουσίας ἓν- 
στάσης, τῶν ἐθνῶν fj προσδοχωµένη σωτηρία τε 
καὶ κλῆσις (84) ἀκολούθως τῇ προφητείᾳ mapmxo- 
λούθησεν; ἐξ οὗ δὴ χρόνου τῶν ἐξ Ἰούδα ἀρχόντων 
τε xal ἡγουμένων, λέγω δὲ τῶν Ex τοῦ Ἰουδαίων 
ἔθνους διαλελοιπότων, εἰχότως αὐτοῖς χα) τὰ τῆς Ex 
προγόνων εὐσταθῶς ἐπὶ τοὺς ἔγγιστα διαδόχους 
κατὰ γεντὰν προϊοῦσης ἀρχιερωσύνης, παραχρῆμα 
συυχεῖται. Ἔχεις xaX τούτων ἀξιόχρεω τὸν Ἰώστ- 
πον μάρτυρα, δηλοῦντα ὡς τὴν βασιλείαν παρὰ Ῥω- 
µαίων ἐπιτραπεὶς Ἡρώδης, οὐχέτι τοὺς ἐξ ἀρχαίου 
γένους καθίστησιν ἀρχιερεῖς , ἀλλά τισιν ἀσήμοις 


tus est, non amplius ex antiqua pontificum stirpe p) τὴν τιμὴν ἀπένεμεν' τὰ ὅμοια δὲ πρᾶξαι τῷ Ἡρώδῃ 


&ummos sacerdoles creavisse, sed ignobilibus et 
obscuris quibusdam hominibus honorem illuin con- 


(82) Vulg. πτωχὸν ὄντα. lta quidem codex Re- 
ius. Sed reliqui omnes, Med. scilicet et Maz. cum 
"uk. ac Savil. scriptum habent πένητα ὄντα, longe 

rectius. Nam πτωχός proprie mendicum significat, 
qui stipem poscit ab occurrentibus ; cujusmodi ne- 
quaquam fuit Herodes pater Antipatri. | 

(85) Φι1ιοῦται. Omnes. nostri codices uno con- 

sensu scriptum exhibent φιλοῦται. Quem. quidem 
consensum haudquaquam negligendum puto. Totus. 
autem locus in vetustissimo codice Maz. ita legitur: 
Ἐντραφεὶς δὲ τοῖς ἐχείνων ἔθεσιν, ὕστερον Ἡ ρχανῷ 
τῷ τῶν Ἰουδαίων ἀρχιερεῖ φιλοῦται, quam scriptu- 
jam in Med. quoque ct Fuk. codicibus reperi. 


περὶ τῆς χαταστάσεως τῶν ἀρχιερέων, ᾿Αρχέλαόν τε 
τὸν παῖδα αὐτοῦ, καὶ μετὰ τοῦτο) Ῥωμαίους, τὴν &p- 


(84) Vulg. σωτηρία τέλος ἑάμδαγε, xal ἡ τῶν 
ἐθνῶν χ.Ίῆσις. In codice Regio totus hic locus ita 
legitur : ... ἑνστάσης, τῶν ἐθνῶν Ἡ προσδοχωµένη 
σωτηρία τε xal Χλῆσις ἀχουλούθως τῇ προφητείᾳ 
παρηχολούθησεν. Quam quidem lectionem γυραίορ 
scripture longe preferendam existimo. lta certe 
legit Rulinus, sic enim vertit : Sub quo , imminente 
jam Salvatoris adventu, eliam gentium. salus , et vo- 
calio exspectala illa, secundum ea qua prophete 
predixerant, consecuta est. Vulgata tamen lectio ad 
oram codicis Regii ascripta est eadem manu ; e: in 
codicibus Maz., Med. ac F'uk, habetur. 


89 | HISTORIE ECCLESIASTICAE LIB. f. « 
yh» τῶν Ἰουδαίων παρειληφότας. Ὁ δ᾽ αὐτὸς δηλοῖ, A tulisse, Eadem in designandis sacerdotibus ohsere 


ὡς dpa xai τὴν ἱερὰν στολὴν τοῦ ἀρχιερέως, πρῶτος 
Ἡρώδης ἀποχλείσας, ὑπὸ ἰδίαν σφραγῖδα πεποίηται, 
μτχέτ' αὐτὴν τοῖς ἀρχιερεῦσιν ἔχειν ὑφ᾽ ἑανυτοὺς ἐπι- 
τρέφας, ταὑτὸ δὲ χαὶ τὸν μετ) αὐτὸν ᾽Αρχέλαον, xal 
μετὰ τοῦτον Ῥωμαίους διαπράξασθαι. Καὶ ταῦτα δ᾽ 
ἡμῖν εἰρήσθω, cl; ἑτέρας ἀπόδειξι) προφητείας χατὰ 
τὴν ἐπιφάνειαν τοῦ Σωτῆρως ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 
5επερασµένης. Σαφέστατα γοῦν ἐν τῷ Δανι]λ ἐβδο- 
µάδων τινῶν ἀριθμὸν ὀνομαστὶ ἕως Χριστοῦ Ίγου- 
µένου περιλαθὼν ὁ λόγος, περὶ ὧν ἐν ἑτέροις διει- 
λήφαμεν (85), μετὰ τὸ τούτων συμπέρασμα ἐξολο- 
θρευθήσεσθαι τὸ παρὰ Ἱουδαίοις χρῖσμα προφητεύει. 
Καὶ τοῦτο δὲ σαφῶς χατὰ τὸν χαιρὸν τῆς τοῦ Σωτῇ- 
Qo. tuv Ἰησοῦ Χριστοῦ γεννήσεως ἀποδείχνυται 


vasse ait Archelaum Herodis filium, ac deinde Ro- 
manos, qui post illum Judazx imperium occupa- 
runt. ldem ipse Josephus tradit primum omnium 
Herodem sacram sacerdotis vestem sub privato si- 
gillo tenuisse conclusam, nec deinceps sacerdoti- 
bus permisisse ut illam penes se haberent : idem- 
que ab Archelao ejus successore et a Romanis 
postea factum fuisse. Atque hzc a nobis dicta sint 
ad comprobandam veritatem alterius prophetis, 
qui in adventu Servatoris Domini nostri Jesu 
Christi exitum sortita est. Etenim in libro Danie- 
lis, postquam certum numerum septimanarum us- 
que ad Christi principatum sacra Scriptura nomi- 
natim percensuit, de quibus alibi disseruimus, his 


συμπςεπλτρωμένον. Ταῦτα δ᾽ ἡμῖν ἀναγχαίως εἰς πα- B gemum completis, sacri olei unctionem apud Ju- 


pác-aaw tfc τῶν χρόνων ἀληθείας προτετηρήσθω. 


daos abolendam esse praedicit. Quod quidem eo 


ipso quo Servator noster Jesus Christus natus est tempore, manifeste impletum esse conviucitur. Atque 
bec ad ostendendam temporum veritatem necessario a nobis premissa sint. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Z', 
Περὶ της ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις νομµιζοµένης 
ιαωγίας τῆς περὶ vov Χριστοῦ Ίγεγεα.Ίο- 

Τίας (Nic. H. E. 1, 7, 11). 

Ἐπειδὴ δὲ τὴν περὶ τοῦ Χριστοῦ γενεαλογίαν δια- 
φόρως ἡμῖν ὅ τε Ματθαῖος xal ὁ Λουχᾶς εὐαγγελι- 
ζόμενοι παραδεδώχασι, διαφωνεῖν τε νοµίζονται τοῖς 
ολλοῖς, τῶν δὲ πιστῶν ἕχαστος (80) ἀγνοίᾳ τ' ἆλη- 
θοῦς εὑρεσιλογεῖν εἰς τοὺς τόπους πεφιλοτίµηται, 
φέρε xaY vvv περὶ τούτων κατελθοῦσαν εἰς ἡμᾶς 
ἱστορίαν παραθώµεθα, ἣν δι’ ἐπιστολῆς ᾿Λριστείδῃ 
γράφων περὶ συμφωνίας τῆς Ev τοῖς Εὐαγγελίοις 
Ἱενεαλογίας, 5 μικρῷ πρόσθεν ἡμῖν δηλωθεὶς ᾿Αφρι- 
χανὸς ἐμνημόνευσε, τὰς μὲν δὴ τῶν λοιπῶν δόξας 


ὡς ἂν βιαίους χαὶ διεφευσµένας ἀπελέγδας (81), ἣν C 


δ αὖτὶς παρείληφεν ἱστορίαν, τούτοις αὐτοῖς ἐχτιθέ- 
ενος τοῖς ῥήμασιν΄ « Ἐπειδὴ γὰρ τὰ ὀνόματα (88) 
τῶν γενῶν Ev. Ἰσραἡλ Ἱριθμεῖτο ἡ φύσει, ἢ νόµω, 
φύσει μὲν, γνησίου σπέρματος διαδοχῇ, νόμῳ δὲ, 
ἑτέρου παιδοποιουµένου εἰς ἥνομα τελευτήσαντος 
ἀδελφοῦ ἀτέχνου ᾽ ὅτι γὰρ οὐδέπω δέδοτο ἑλπὶς &va- 
οτάσεως σαρῆς, τὴν µέλλουσαν ἐπαγγελίαν ἀναστά- 
σε. ἐμιμοῦντο θνπτῆ, ἵνα ἀνέχλειπτον μένῃ τὸ ὄνομα 
409 µετηλλαχότος: ἐπεὶ οὖν οἱ τῇ Υενεαλογίᾳ ταύτῃ 


CAPUT VII. 


De dissensu qui creditur. esse inter Evangelia ín 
stirpe Christi. 


Sed quoniam Matthzus et Lucas in Evangelio- - 
rum libris Christi genus ac stirpem varie nobis tra- 
diderunt, et plurimum inter se dissentire vulgo 
existimantur, adeo ut singuli fidelium ob veritatis 
ignorationem, varias eorum locoram explicationes 
certatim excogitaverint : de his traditionem qua 
ad nos usque deducta est proponamus, quam is de 
quo paulo ante diximus Africanus, in Epistola ad 
Aristidem de consensu Evangeliorum in stirpe 
Cliristi narranda, commemoravit. Ubi aliorum 
quidem opiniones tanquam violentas et falso con- 
ficlas coarguit; ipse vero quam compererat his!o- 
riam, his refert verbis :«Nam quoniam, inquit, apud 
Israelitas generationum nomina, 91 velex naturz, 
vel ex legis ordine numerabantur : natur:e quidem, 
cum legitimi Glii parentibus succedunt ; legis vero, 
quoties quis in nomen ac familiam fratris sine 
liberis defuncti fi)lios sustulit. Cum enim certa 
spes resurrectionis nondum eis data esset, futuram 
ejus promissionem mortali quadam resurrectione 


(85) Περὶ ὧν ἐν ἑτέροις διειλήραμε». Intelligit D δὴ τῶν λοιπῶν δόξας Βιαίους xo διεψευσµένας ἀπο- 


libros Demonstrationis evangelice. Etenim in octavo 
ejus operis libro agit de hebdomadibus Danielis, 
quas adventu Christi completas esse contendit juxta 
sententiam Africani, Eumdem Eusebii locum ex lib. 
vini. Demonstrationis evangelica. citat Hieronymus 
in Commentariis in Danielem. 

(86) Τῶν δὲ πιστῶν ἕκαστος. Quatuor nostri co- 
dices, Regius scilicet 3c Maz., cum Med. et Fnk., 
scriptum habent τῶν τε πιστῶν, etc. Sed Που. Ste- 
phanus cum bancparticulam jam antea in superiore 
merabro positam videret, hoc loco δέ substituit ; no- 
bis tamen rectior videtur scripta lectio. 

(87) Vulg. Ore evcuérac ἀποδείξας. Hoc loco 
Rob. Stephani consilium laudare nullo modo possum, 
qui cum Regium codicem sibi sequendum proposuis- 
set, euin ex parte duntaxat expressit. Nam in legio 
quidein codice totus hie locus i:a legitur ; τὰς μὲν 


δείξας. In reliquis autem codicibus, Med. scilicet 
et Maz. ac Fuk., ita scriptus est : τὰς μὲν τῶν 
λοιπῶν δόξας ὡσὰν βιαίους xa διεψευσµένας ἆπε- 
λέγξας. Aique ita legitur etiam apud Nicepliornm., 
Duplex igitur fuit scriptura hujus loei, cum alii ἆπο- 
δείξας legerent, alii ἀπελέγξας. Sed qui legebant ἆπο- 
δείξας, ii adverbium illud ὡσάν expungebant, quippe 
quod nullo modo convenire possit cum verbo ἀπο- 
δείξας. Nos ἀπελέγξας preiulimus, tum quia. plu- 
rium exemplarium auctoritate firmatur, tum quod 
Rulinum ita legisse ex ejus versione comperi- 
mus. 

(88) Ἐπειδὴ γὰρ τὰ ὀνύματα. Particula γάρ 
abest a nostris codicibus Maz., Med., l'uk. et Savil.,; 
nec habetur ip interpretatione Rufini. Exstat ta- 
men in codice Regio et apud Nicephorum in cap. 
11 lib, 1. 


91 EUSEBII CASARIENSIS ΟΡΡ. PARS. I. — HISTORICA. c2 


delineabant, ut mortui nomen nullis unquam obli- A ἐμφερόμενοι, οἱ μὲν διεδέξαντο ral0s; πατέρα γντ- 


teraudum sxceulis permaneret. Quoniam igitur eo- 
rum qui inter majores Christi recensentur, alii na- 
turali jure, ut filii, parentibus successerunt, non- 
nulli vero cum ab aljis procreati esseut, aliis ascri- 
pt suut : ideo utrorumque mentio facta est, tam 
eorum qui vere patres, quam illorum qui quasi 
patres fuerunt. lta. fit, ut neutrum Evangeliorum 
falsum sit, cum alterum naturam, alterum legem 
ju majoribus enumerandis sequatur. Nam familiae 
qui cum a Salomone, tum a Nathan deducuntur, 
adeo inter se permistz sunt, partim reparatione 
nominis eorum qui sine prole decessissent, par- 
tin secundis nuptiis, partim etiam seminis suscita- 
lione, ut iidem homines diversos patres habuisse 
merito credantur; hos quidem fictitios, illos vero 
naturales. Quo fit, ut Evangelii utriusque narratio 
ahsolute verissiia, vario quidem linearum com- 
Lexiu, sed accurate ad Joseplium usque descendat. 
Verum ut id quod diximus, clarius fiat, utriusque 
stirpis seriem propouemus. Igitur si a Davide per 

(89) Vulg. evrezAdxn γὰρ ἆ..1ή.Ίοις τὰ γένη. 
Ita quidem ex codice Mediceo ediJit Που. Stepha- 
nus. In liegio exemplari prius scriptum erat ἐπ- 
επλάχη. Postea vero emendatum est paulo recentiore 
. manu συνεπεπλάκη. Priorem illam lectionem. ἐπ- 
επλάχη retinuit Nicephorus. Codd,.autem Maz. et Fuk. 
scriptuin habent συνεπεπλάχει, vel, quod idem est, 


συνεπεπλάχη. Atque ita legisse videtur Rufinus : sic 
enim vertit : Reconjunctum namque est sibi invicem 


σίως, οἱ δὲ ἑτέροις μὲν ἐγξννήήησαν, ἕτέροις ci 
προσετέθτσαν κλέσει, ἁμφοτέρων Yéyovsv dj μνήμη, 
καὶ τῶν γεγεννηχότων, xal τῶν ὡς γεγευνηχότωνο 
Οὕτως οὐδέτερον τῶν Εὐαγγελίων ψεύδεται, καὶ φὺ- 
σιν ἀριθμοῦν xaY vópov* συνἑπεπλάχη γὰρ ἀλλήλοις 
τὰ γένη (80), τό τε ἀπὸ τοῦ Σολομῶντος, καὶ τὸ ἀπὸ 
τοῦ NáOav, ἀναστάσεσιν ἁἀτέχνων (90), καὶ δεντερογα- 
µίαις, xal ἀναστάσεχι σπερµάτων (91), ὡς δικαίως τοὺς 
αὐτοὺς ἄλλοτε ἄλλων νοµίζεσθαι (92), τῶν μὲν δοχοὈν- 
των πατέρων, τῶν δὲ ὑπαρχόντων * ὡς ἀμφοτέρας τὰς 
διηγήσεις ἀληθεῖς οὔσας, ἐπὶ τὸν "lusto πολυπλό- 
Χως μὲν, ἁλλ᾽ ἀχριθῶς χκατελθεῖν. "Iva 0i: σαρὲς 
jj τὸ λεγόµενον, τὴν ἐπαλλαγὴν τῶν γενῶν (95) διη- 
γήσοµαι, "Anh τοῦ Δαθ'ὃ διὰ Σ2λομῶντος τὰς Υενεὰς 
χαταριθµουµένοις, τρίτος ἀπὸ τέλους εὑρίσχεται 
Ματθάν, ὃς ἐγέννησε τὸν Ἰαχὼθ τοῦ Ἱωσὴρ τὸν 
πατέρα". ἀπὸ δὲ Νάθαν τοῦ Δαθὶδ κατὰ Λουχᾶν, 
ὁμοίως τρίτος ἀπὸ τέλους Μελχὶ, οὗ υἱὸς à 'Ηλὶ ὁ 
τοῦ "locto πατὴρ' Ἰωσὴῖφ ὙΥὰρ υἱὸς 'HDY τοῦ 
Μελχί. Xxomoo τοίνυν ἡμῖν χειµένου τοῦ Ἰωσὴρ, 
Cum enim jam antea dixerit ἀναστάσεσιν ἁτόχνων 
rejunctas fuisse familias, quid opus est addere &va- 
στάσεσιν σπερµάτων, quod unum idemque est teste 


Africano in hac ipsa ad Aristidem epistola. Ceterum 
obscurum est quod hic. ait Africanus, reparatione 


. &Cilicet seminis eorum qii sine liberis «ecessissent, 


misceri solitas esse familias. Nam quoties frater eo- 
dem patre natus relictam fratris sui in conjugium 
ducebat, nulla erat aguationis mutatio. Sed si forte 


genus, et illud quod per Salomonem, et illud quod C fraveruterinus. viduam fratris sui uxorem duceret, 


per Nathan deducitur, etc, Ubi vides Rufinum duas 
illas pr:epositiones verbi συνεπεπλάχει totidem Lati- 
nis exprimere voluisse, |n vulgatis quidem ltufini 
editionibus legitur, conjunctum namque est sibi invi- 
eem genus, ctc, Verum iu duobus manuscriptis codi 
tibus, altero bibliothecz ltegiz, altero Parisiensis 
Ecclesiz, et in vetustissimis editionibus legitur re- 
vconjuncium., Nec tamen probare possum iuterpreta- 
tionem Rufini. Nam reconjungi quidem dicuntur 
dus [απ ία, qux:» cum ex eadem gente ort sint, 
mutitis post ea connubiis inter se rejunguntur. Sed 
in hoc loco longe alia Africani meus est. Non enim 
dicit Alricanus Nathanzos ac Salomonios qui ex 
eadem gente Davidica originem ducebant, mutuis 
juter se connubiis postea rejunctos fuisse. Verum 
hoc dicit, generationes illas, tuni qu: a Nathane, 
tum quie a Salomone ducuntur, implexas esse atque 
intricatas, ob secundas scilicet nuptias viduarum et 
seminum suscitationes, qux in multis generationum 
illarum gradibus occurrunt. Proinde prapositioilla ἐπ 
íu veibu συνεπεπλάχει, non exponenda erat per. re 
ut fecit lulinus, sed polius per pr:positionein 
super. Ad verbum, συνεπεπλάχει, auperimplexum 
est. 

(90) 'Avuccáctciv ἀτέκνων. Vir doctissimus 
Joannes Langus, qui Nicephorum Latine interpreta- 
tus est, hunc locum ita vertit: Jmplicata enim inter 
se aunt genera, et quod a Salomone et quod a Nathan 
descendit, reprasentattone. eorum. qui liberos non 
creussenl secundisque nupliis ac resuscitalione se- 
minum. lulius vero liberius quidem, sed non sine 
elegantia ita vertit: Reconjuncium namque sibi est 
invicem genus, et illud quod per Salomonem, et illud 
quod per Nathan deducitur, per legales substitutio- 
nes qua. fiebant his qui sine liberis decedebant, εἰ per 
secundas nihilominus nuptias, quibus unus atque 
idem aliis parentibus progenitus, aliorum esse filius 
videbatur. Omísit Rufinus verba illa Africani :; xa 
&23-33:3: σπερµάτων, qua certe superflua videntur. 


tunc aliqua. familinrum  permistio nasci poterat, 
Iaque merito addidit Africanus, xal δευτερογα- 
µίαις. Wc enim. precipua. fuit causa perinistionis 
familiarum, quoties mulier susceptis jam liberis ex 
priore matrimonio, ad secundas nuptias transvola- 
hat, et filios ex posteriore etiam viro pariebat. Quo 
facto, filium ex priore matrimonio natum, uxorem 
duxisse, et improlem postea obiisse fiugamus. Tunc 
$i frater illius uterinus viduam in conjugium duxce- 
rit, et ex ca liberos sustulerit, iu persona libero- 
rum erit aliqua. familiarum confusio, ita ut natura 
quidem hujus, lege tutem illius filii dicantur. 

(91) Καὶ ἀναστάσεσι σπερµάτω». Apud Nicepho- 
rum legitur ἀναστάσει, atque ita in codice ltegio prius 
scriptum. fuerat, postea vero. emendatum est. alia 
manu ἀνχστάσεσι,. Verum — Nicephori lectio. ma- 
gis placet, cuim paulo ante positum sit ἀναστά- 
σεσι. 

(93) "AA.4oce ἆ.1 Ίων νοµίξεσθαι. lec est scri- 
ptura Regii codicis, quam Nicephorus etiam. con- 
lirmat. Nostri tamen. codices Med., Maz., Ευ], 
seriptum habentàl2ocs ἄλλως. — - 

(95) Vulg. τὴν dzoAov9íar. τῶν yevow. Hxc esi 
scriptura codicis Regii, quein secutus est. Stephanus 
Nec aliter legisse videtur Rufinus qui sic vertit, 
ipsus generationum consequentias enarrabimus. Reliqui 
tamen codices Maz., Med., ΕΚ. ae Savilii, prafe- 
runt. την ἐπαλλαγὴν τῶν γενῶν. Quam quidem le- 
ctionem etiam. ad. latus codicis Regii ascriptam in- 
veni. Nicephorus autem habel ἐναλλαγήν, id est 
commutationem. Et Cliristoplhorsonus quidem. vul- 
gitam a Rob, Stephano lectiouein. secutus est. Ego 
vero alterain lectionem amplexus sui, quippe quam 
plures et meliores codices exhiberent. Deinde Afri- 
canus hoc loco nequaquam receuset seriem ulrius- 
que generationis, Neque enim progreditur ultra 
Mattian. οἱ Melchi. Sed tautum exponit ἔπαλλα- 
Υήν, id est commistionem. seu complicationem dua- 
1uin familiarum in genealogia Cliristi, 


93 HISTORLE ECCLESIASTICAE LiB. f. 94 


ἁττοδειχτέον πῶς ἑχάτερος αὐτοῦ mavhp ἱστορεῖται, A Salomonem generationes cum Matl:zeo numerave- 


6 τε Ἰαχὼθ ἀπὸ Σολομῶντας, xai ἩἨλὶ ὁ ἁπὸ τοῦ 
NáOav ἑχάτερος χατάἀγοντὲς τὸ γένος, ὅπως τε πρό- 
τερον οὗτοι δὴ ὅ τε Ἰαχὼθ xai ἨΗλὶ δύο ἀδελφοὶ, 
xai πρός Yt, πῶς οἱ τούτων πατέρες Ματθὰν xoi 
Μελχὶ διαφόρων ὄντες γενῶν, τοῦ "luct ἀναφαί- 
νονται πάπποι. Καὶ δὴ οὖν 6 τε Ματθὰν xal ΜΕελχὶ 
tv µέρει τὴν αὐτὴν ἀγαγόμενοι γυναῖχα, ὁμομττρίους 
ὁδελφοὺς ἑπα,δοποιῄσαντο, τοῦ νόµου μὴ χωλύοντος 
χτρεύουσαν (94), τοι ἀπολελυμένην, 3] χαὶ τελευ- 
τίσαντος τοῦ ἀνδρὸς, ἄλλῳ γαμεῖσθαι. "Ex δὴ τῆς 
Ἐσθᾶ, τοῦτο yàp χαλεῖσθαι vhv γυναῖκα παραδέδο- 
ται, πρῶτος Ματθὰν ὁ ἀπὸ του Σολομῶντος χατά- 
(uv τὸ γένος, τὸν Ἰαχὼδ γεννᾷ" χαὶ τελευτήσαντος 
τοῦ λατθὰν, Μελχὶ ὁ ἐπὶ τὸν Νάθαν χατὰ γένος ἆνα- 


ris, tertius a fine reperietur Matuthan qui. genuit 
Jacob patrem Josephi. Quod si cum Luca a Nathan 
Davidis filio numeres, tertius itidem a fine repe- 
rietur Melchi, cujus filius fuit Ileli pater Josephi, 
Sic enim ait ** : « Josephi qui fuit Ileli, qui fuit Mel- 
chi. » Cum igitur velut scopus nobis propositus sil 
Josephus, explicandum nobis est, quomodo uter- 
que pater illius esse dicatur, tam Jacob qui ex Sa- 
lomone , quam lleli qui ex Nathan originem ducit: 
ac przterea quomodo isti duo Jacob et Heli fratres 
fuerint ; deinde vero qua ratione horum patres Mat- 
than et Melchi, diverso genere prognati, avi Jose- 
phi fuisse probentur. Matthan et Melchi cum eani- 
dem uxorem alter post alterum habuissent, liberos ex 


φερόμενος, χτρεύουσαν Ex μὲν τῆς αὐτῆς φυλῆς, ἐξ B ea, quiuteriui fratres erant, susceperunt. Quippe lex 


ὄλλου 6i γένους ὧν, ὡς προξίπομεν, ἁἀγαγόμενος 
αὐτὴν, ἔσχεν υἱὸν τὸν 'HX. Οὕτω δῆ διαφόρων δύο 
γενῶν (95) εὑρήσομεν τὀν τε Ἰακὼθ xai τὸν Ἡλὶ 
ὁμομητρίους ἀδελφούς' ὧν ὁ ἕτερος Ἰακὼθ, ἀτέχνου τοῦ 
ἀδελφοῦ τελευτήῄσαντος Ἠλὶ ,τἣν γυναῖχα παραλαθὼν, 
ἐγένντσεν ἐξ αὐτῆς τρίτον τὸν Ἰωσήφ. Κατὰ φύσιν 
μὲν ἑαυτῷ, xal κατὰ λόγον διὸ xai γέγραπται : 
« Ἰαχὼθ δὲ ἐγέννησε xbv Ἰωσήφ. » Κατὰ νόµον δὲ τοῦ 
Ἡλὶ υἱὸς ἣν, ἐχείνῳ Υὰρ ὁ Ἰαχὼδ ἁδελφὸς ὧν, ἀνέ- 
qnse σπέρµα. Διόπερ οὐχ ἀχυρωθήσεται xa ἡ χατ᾽ 
αὐτὸν Υενεαλοχία, ἣν Ματβαῖος μὲν ὁ εὐαγγελιστὴς 
ἑξαριθμούμενος, « Ἰαχὼδ δὲ, φησὶν, ἐγέννησε τὸν 
Ἰωσήφ:»ὁ δὲ Aouxd; ἀνάπαλιν' ὃς ἣν vibe, ὡς 
ἑνομίσετο (xaX γὰρ χαὶ τοῦτο προστίθησι) τοῦ Ἱω- 
cho, τοῦ 'IDY, τοῦ MeXy!* τὴν γὰρ χατὰ νόμον γέ- 
νεσιν (96) ἐπισημότερον οὐκ fjv ἐδειπεῖν. Καὶ τὸ 
ἐγέννησεν ἐπὶ τῆς τοιᾶσδε παιδοποιῖας ἄχρι τἐλους 
ἐσιώπησε, τὴν ἀναφορὰν ποιησάµενος ἕως τοῦ Αδὰμ 
χαὶ του θεοῦ (97) χατ᾽ ἀνάλυσιν. 0ὐδὲ μὴν ἀναπό- 
δειχ-ον ἡ ἐσχεδιασμένον ἐστὶ τοῦτο" τοῦ γοῦν Σω- 
τῆρος οἱ χατὰ σάρχα συγγενεῖς, εἴτ οὖν φανητιῶν- 
τες. &'Ü' ἁπλῶς ἐχδιδάσχοντες, πάντως δὲ ἀληθεύον- 
33 €C3p. 11. ?* Math. 1. 


* (95) Xnpeoovcar.$ Hoc loco Africanus χηρεύειν 
promiscue dixit tam de mulieribus repudiatis, quam 
de is quarim viri fato functi sunt. 

(95) Aragópor δύο γενών. Ίος loco γένος sumi- 
wir pro familia. Gens enim dividitur infamilias. Sic 
fons Cornelia, verbi gratia, in plures erat divisa 
amilias, puta Scipionum, Sullarum. Lentulorum; 
qui omnes ex diversa quidem familia, sed ex una 
eademque erant gente; ac proinde gentiles diceban- 
tur. Eodem modo Matthan οἱ Melchi οχ diversa 
erant familia ; ambo tamen ex eadem gente Davidica 
quie in duas familias erat divisa, Salomoniorum sci- 
licet et Nathan:eorum., 

(96) ΤΗ» γὰρ κατὰ νόµο» γέγεσιν. Mic vero ni- 
mium argutari videtur Africanus. Cum . enit, Lucas 
de Christo dixerit : Ὡς ἑνομίκετο υἱὸς Ἰωσὴφ τοῦ 
Ἡλι, τοῦ Μελχί, ete. ; Africanus voces illas ὡς &vo- 
µίζετο referri vult non solum ad illa verba υἱὸς 
Ιωσήφ, sed etiam ad illa qua sequuntur τοῦ 

HÀt. Quod etsi acutum videtur, est tameu ineptum 
atque insulsum, Nam si Lucas evangelista his voci- 
bus ὡς ἑνομίζετο, legalem illam geuerationem seu 
adopuornem intelligit, ut vult Africanus, sequeretur 
Curistum filium fuisse Joseplii per adoptionem lega- 
lem, eodem  plaue. modo quo Josephus filius fuit 
lieli. lta dicendum esset Mariam vost mortem Josz- 


minime vetabat, Πο mulier vidua, seu repudiata, seu 
viro ipsius mortuo, alteri nuberet. lgitur ex Estha 
(hoc enim mulieris nomen fuisse accepimus) prius 
Maitban, qui 99 a Salomone genus ducebat, Jaco- 
bum filium susiulit.Post Matthanis autem interitum, 


 Melchi, qui ad Nathanemoriginem referebat, cuin ex 


eadem tribu sed diversa familia editus esset, ut 
antea diximus, uxorem eam sortitus, lleli filium 
suscepit. Hoc modo Jacob et lleli licet diverso ge- 
nere prognatos, uterinos fratres reperiemus. Quo- 
run alter, Jacob scilicet, cum frater ipsius lleli 
sine liberis decessisset, viduam ejus conjugem sibi 
accipiens, tertium ex ea Josephum genuit, natu- 
rali quidem ratione filium suum. Unde etiam sceri- 
ptum est?* : « Jacob autem. genuit Joseph. » Sed 
secundum legem filius erat Heli, quippe cum ejus 
semen Jacobus frater suscitavissel. Proinde neg 
generis per eum deducta series, vana ac futilis de- 
preheudetur : quom Mattheus quidem recensens, 
« Jacob, inquit, genuit Joseph, » Lucas vero e 'con- 
trario a filiis ad parentes ascendens : Jesus, in- 
quit, qui erat, ut putabatur (hoc enim diserte ad- 


phi nupsisse ejus fratri, atque ex eo Christum pepe? 
risse, quod impium est et absurdum. ld tamen 
necessario sequitur ex verbis Africani. Praeterea si 
voces ill; ὡς ἑνομίζετο extenduntur ad ea verba 
τοῦ Ἠλί, eadem ratione extendi etiam poterunt ad 
omnes generationum gradus qui sequuntur. Nulla 
enim ratio est cur in secundo gradu subaudiantur 
potius quam in reliquis lineis. Hoc igitur primo im- 
probandum est in explicatione Africani. Secundo 
loco notandum est quod ait in generatione illa Chri- 
sti quam refert Lucas tertium esse Melchi : atqui in 
Evangelio Lucz tertius nominatur Matliat, avus sci- 
licet Josephi ; Melchi vero quintus, abavus scilicet 
Josephi. ltaqueaut Africanunr memoria lapsum esse 
dicendum est, aut certe in codice Evangelii quo 
usus est Africauus Melchi scriptum fuisse pro Ma- 
that : qui? est conjectura Bedie in. caput ui Luce, 
Certe Gregorius Nazianzenus. in carmine 98, De 
Christi genealogia, Alricanum sequeus, Afelchi pro 
Mathat posuit , et Ambrosius in. lib. ii Commenta- 
riorum in Lucam. 

(07) Vulg. ἕως τοῦ ᾿Αδὰμ τοῦ θεοῦ. Nostri co- 
dices Maz. ac Med. cum Fuk. ac Savil., particulam 
jnterserunt hoc modo ἕως τοῦ ᾿Αδὰμ xat τοῦ Oso), 
quod quidem mihi videtur elegantius. Atque Να 
legit Rufinus, ut ex versioze cju» apparct. 


55 EUSEBII CIESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 96 
dit), fius Joseph qui fu:t Ileli, qui fuit. Melchi. A τες, παρέδοσαν xal ταῦτα, ὡς Ἰδουμαῖοι λῃστοὶ 


Neque enim poterat disertius exprimi fictitia illa 
generandi ratio qua ex lege profecta est. 1460 in 
hujusmodi liberorum generatione, verbum illud, 
genuit, ad finem usque reticuit, cum ad ipsum us- 
que Adamum, qui fuit Dei, gradatim ascendendo, to- 
tius generis seriem perduxisset. Neque vero id certa 
ratione destitutum aut temere confictum est. Cogna- 
ti enim Servatoris nostri, sive ad ostendendam ge- 
neris sui nobilitatem, sive ut simpliciter rem doce- 
rent, veraci utique sermone hzc nobis tradide- 
Tunt : latrones scilicet Idumzos, cum  Ascaloni 
Palzstinz civitati supervenissent, ex delubro quo. 
dam Apollinis quod ad ipsos urbis muros posituin 
erat, Antipatrum Herodis cujusdam hieroduli fi- 
lium simul cum reliqua sacra preda captivum du- 
xisse. Cum vero pro redemptione filii minister tem- 
pli pretium solvere non valeret, Antipater ldum:eo- 
rum more institutoque educatus, postmodum Ilir- 
cani summi Judzorum pontificis amicus effeclus 
est. Mox legatus ad Pompeium niissus ab Hircano, 
cum ei regnum quod Aristobulus maxima ex parte 
occupaverat, liberum restituisset, ad summam feli- 
citatem pervenit, curator Palestine promotus. 
Tandem ab iis qui felicitati ejus invidebant, per 
insidias interfectus, Herodem fiiium successorem 
reliquit, cui postea Antonius 93 et Augustus ex 
senatusconsulto regnum Juda adjudicarunt. Hujus 
Hlerodis filius fuit Herodes aliique tetrarchz. Et 


Ασχάλωνι πόλει τής Παλαιστίνης ἐπελθόντες., ἐξ 
εἰδωλείου ᾿Απόλλωνος, ὃ πρὸς τοῖς τείχεσιν ἵδρυτο, 
Αντίπατρον Ἡρώδου τινὸς (98) ἱεροδούλου παῖδα, 
πρὸς τοῖς ἄλλοις σύλοις αἰχμάλωτον ἀπῆγον ' τῷ δὲ 
λύτρα ὑπὲρ τοῦ υἱοῦ καταθέσθαι μὴ δύνασθαι «bv 
ἱερέα (99), ὁ ᾽Αντίπατρος τοῖς τῶν Ἱδουμαίων ἔθεσιν 
ἐντραφεὶς, ὕστερον Ὑρχανῷ φιλιοῦται (1) τῷ τῆς 
Ἰουδαίας ἀρχιερεῖ. Πρεσθεύσας δὲ πρὸς Πομπήϊῖον 
ὑπὲρ τοῦ Ὑρχανοῦ, καὶ τὴν βασιλείαν ἐἑλευθερώσας 
αὐτῷ ὑπὸ Αριστοθούλου τοῦ ἁδελφοῦ περιχοπτο- 
µένην, αὐτὸς πὐτύχησεν ἐπιμελητῆς τῆς Παλαιστί- 
νης προχόφας (2) διαδέχεται δὲ τὸν ᾿Αντίπατρον 
φθόνῳ τῆς πολλῆς εὐτυχίας δολοφονηθέντα, ὁ υἱὸς 
Πρώδης, ὃς ὕρστερον ὑπ ᾿Αντωνίου xal τοῦ Λὺ- 
γούστου, συγκλήτου δόγµατι τῶν Ἰουδαίων ἐχρίθη 
βασιλεύειν: οὗ παῖδε, Ἡρώδης ot τ ἄλλοι τε- 
τράρχαι. Ταῦτα μὲν δη xowà xa ταῖς Ἑλλήνων 
ἑστορίαις. ᾽Αναγράπτων δὲ εἰς τότε Ev τοῖς ἀρχείοις 
ὄντων τῶν 'Εβραϊκῶν γενῶν, xai τῶν ἄχρι προσηλύ- 
των (3) ἀναφερομένων, ὡς ᾽Αχιὼρ τοῦ ᾽Αμμανίτου, 
xaX ᾿Ροὺθ τῆς Μωαθίτιδος, τῶν τε ἀπ Αἰγύπτου 
συνεχπεσόντων ἐπιμίχτων, Ἡρώλης οὐδέν τι συµ- 
θαλλομένου τοῦ τῶν Ἱσραηλιτῶν γένους αὐ -ῶ, καὶ τῷ 
συνειδότι τῆς δυσγενεἰίας χρουόµενος, ἐνέπρησεν αὖἲ- 
τῶν τὰς ἀναγραφὰς (A) τῶν γενῶν, οἱόμενος εὖγε- 
νῆς ἀναφανεῖσθαι, τῷ μηδὲ ἄλλον ἔχειν Ex δημοσίου 
συγγραφῆς τὸ γένος ἀνάγειν ἐπὶ τοὺς πατριάρχας 
Ἡ προσηλύτους (3), τοὺς τε «καλουμένους γειώ- 


(98) Αντίπατρο» Ἡρώδου τιγός. Wecnarratio C esse τῶν ἄχριτῶν ἀρχ,προσηλύτων, etc., ut ἀρχιπροσ- 


prorsus fabulosa est el commentitia. Nam Antipa- 
ter patrem habuit non llerodem, hierodulum templi 
Apollinis, sed Antipatrum lduinzum, ut scribit Jo- 
sephus in lib. xiv, cap. 2. Quem Autipatrum Ale- 
xander Judaorum rex praefectum totius Για 
constituit. Primusque hic Antipater auctor fuisse 
videtur hujus potenti:, ad quain posteri ipsius post- 
ea pervenerunt. Nam et praefecturam ldumase ges- 
8it Alexandro et Alexandra regnantibus; εἰ hospi- 
tío atque amicitia cum Ascalonitis et Gazzis et 
Arabibus inita, maximas sibi opes comparavit. 

(99) Τὸν ἱερέα. hnproprie sacerdotem vocat qui 
erat hieródulus, Longe enim h:ec inter se differunt, 
ut supra notavi. Fieri tameu potuit, ut idem esset 
sacerdos et hierodulus ; puta si hxc erat conditio 
sacerdotii, ut non nisi exuta libertate sacerdotes 
caperentur. ^ 

(1) Ὑρχανῷ φιιοῦται. Που quoque in loco nostri 
codices Regius, Mazarinus, Mediczeusae Fuketiauus 
constauter scriptum habent φιλοῦται, Quam seriptu- 
ram nescio cur ftobertus Stephanus repudiavit. Φι- 
λοῦται enim dicitur ut ἐχθροῦται. 

(2) Επιμειητῆς τῆς Πα-αιστίγης προκόψας. 
Antipater llerodis parens, sub Hircano Judzorum 
rege procurationem totius regui gessit, et negotia tam 
civilia quam militaria administravit. Itaque ἔπιμε- 
λητὴς τῆς 'lovbaía; et ἐπίτροπος vocatura Josepho 
in dicto libro. Porro codex Med. et Savil. χρηµα- 
τίσας scriptum habent, non. προχόψας. In Maz. autem 
et Fuk. legitur χρηµατίσαι. Quam. scripturam con- 
firmat Nicephorus. Sic euim habet cap. ix lib. 
primi, ηὐτύχησεν οὗτος ἐπιμελητὴς τῆς Παλαιστί- 
νης γενέσθαι. Elcganter. Graeci dicunt, εὐτνχεῖν τὸ 
γενέσθαι. 

(ϐ) Tv ἄχρι προση.1ύτων. Mirum est in codicibus 
nostris Maz,, Med., Εικ. ac Savil. scribi τῶν ἀρχι- 


Ἀροσηλύτων, Unde conjicere quis posset legenduin 


fàutot sint principes et quasi patriarclie  prosely- 
torum ; cujusmodi fuit Achior Ammanites, et con- 
ven: illi qui Israelitis ex Egypto egredientibus εο- 
se adjunxerunt. Quz quidein interpretatio mili cer- 
te non displicet. In codice Regio scriptum est ut in 
editis, ἄχρι προσηλύτων. Niceplorus quoque vul- 
gatam lectionem i1uetur. Paulo ante mostri co- 
dices Maz., Med. ac Fuk. scriptum babent εἰς τὸ 
τότε, cum articulo pr:xpositivo. 

(4) Ἐγέπρησεν αὐτῶν τὰς ἆναγραφάς. Wanc etiam 
narrationem parum certam existimo. Nam Josephus 
in libro De vita sua originem et antiquitatem stir- 
pis su: £ commemorans, ex publicis archivis eam re- 
petit. Igitur restabant adhuc atate Josephi publica 
tabularia, in quibus Judaicarum familiarum origines 
continebantur. Ac proinde falsum est Herodem ea 
combussisse. Porro hsc tabularia erant in templo 
llierosolyimitano sub custodia scribarum, ut equidein 


D existimo, ltaque optime Rufinus verba African. 


ita vertit : Omnes Hebraeorum generationes descri- 
pto, in archivis templi secretioribus habebantur. 
(9) Ἡ προσηύτους. Mallem scribere ἀρχιπροσ- 
ηλύτους αἱ supra. Neque enim de novitiis ac recen- 
tibus proselytis hic loquitur Africanus, sed de no- 
bilissimis quibusque et antiquissimis, quorum no- 
men in sacris libris commemoratum est ; cujusmodi 
[uit Achior, de quo in libro Judith sxpe (it mentio. 
Quippe hoc loco agit Africanus de nobilitate, cujus 
P raecipuuin insigne esl antiquilas generis. Ait enim 
lerodem origines familiarum ideo concremasse, ne 
quis ex publicis monumentis probare posset se ab 
jpsis patriarcbis aut prophetis originem generis sui 
ducere. Quod si novellos proselytos intelligamus, 
perit omnis hujusloci sententia, cum Herodis zetate 
innumerabiles essent in Judza qui genus suum ad 
novellos proselytos referrent, utpote avo nali pros. 
elyto. Qui prolecto archivoruin suffragio opus ns: 


9] ΠΙΡΤΟΠΙΑ ECCLESIASTICJE LIB. I. 98 
pas (6) τοὺς ἐπιμίκτους. Ὀλίγοι δὲ τῶν ἐπιμελῶν ἰδιω- A hxc quidem gentilium etiam histori:& cum Judaica 


τιχὰς ἑαυτοῖς ἀπογραφὰς, 1] μντ μονεῦσαντες τῶν ὀνο» 
µάτων,ἢ ἄλλως ἔχοντες ἐξ ἀντιγράφων, ἐναθρύνονται, 
σω7ομέντς τῇ uvhun τῆς εὐγενείας" ὧν ἑτύγχανον 
οἱ προε:ρτµένοι δεσπότυνοι χαλούμενοι, δ.ὰ τὴν πρὸς 
οὐ σωτζοιον γένος συνάφειαν. Από τε ἹΝαζάρων xal 
Κωχαθὰ (7) χωμῶν Ἰουδαϊχῶν τῇ λοιπὴ YT ἔπιροι- 
τ/σαντες, καὶ την προξιρημένην γενεαλογίαν (8) ix 
pvfurg Éx τε τῖς ῥίθλου τῶν Ἡμερῶν (9) εἰς ὅσον 
ἐξιχνοῦντο, ἐξηγησάμενοι. Εἶτ οὖν οὕτως, εἴτ᾽ ἅλ- 
λως ἔχει, σαφεστέραν ἐξήνησιν οὐχ ἂν ἔχοι τις ἄλλος 
ἐξευρεῖν, ὡς ἔγωγε νομίζω πᾶς τε ὃς εὐγνώμων 
τυγχἀνς’. Καὶ ἡμῖν αὕτη µελέτω, εἰ xai μὴ ἑμμάρ- 
ς«υρός (10) ἐστι, τῷ μὴ κρείττονα f; ἀλιθεστέραν ἔχειν 

ἰπεῖν. Τὸ μέντοι Εὐαγγέλιον πάντως ἀληθεύει, » 
Καὶ ἐπὶ τέλει δὲ τῆς αὐτῆς ἐπιστολῆς, πρλστίθησι 
ταῦτα *« Ματθὰν ὁ ἀπὸ Σολομῶνος (11), ἑγέννησε τὸν 
Ἰαχώθ. Ματθὰν ἁποθανόντος, Μελχὶ ὁ ἀπὸ Νάθαν, ἐκ 
τς αὐτῖτς γωυναιχὸς ἐγέννησε τὸν Ἠλί. 'Οµομέτριοι 
ἄρα ἀδελφοὶ (12) Ἡλὶ xoi Ἰακώθ. Ἠλι ἀτέχνου 


habebant, ut se ex proselytis oriundos esse appro- 
parent, Huc accedit, quod ex proselytis originem 
ducere, ignobile potius quam splendiduin apud Ju- 
dros habebatur, exceptis, ut dixi, antiquis illis 
proselytis quorum fides ac religio sacris litteris 
nobilitata est. 

(6) Τούς τε κα.Ἰουμένους γειώρας. Id verbum le- 
itur inc. xit Exodi, ubi Deus Moysi in Egypto ad- 
uc consistenti loquitur his verbis : Πᾶς ὃς ἂν φάγῃ 

ζμωτὸν., ἐξολοθρευθήσεται ἡ Ψυχἠ ἐκείνη bx συναγω- 
ἵης Ισραὴλ Év τε τοῖς γειώραις, xaX αὐτόχθοσιτῆς γῆς. 
Africanus γειώρας interpretatur τοὺς ἀτι' Αἰγύπτου 
συνεχπεσόντας ἐπιμίχτους. ld est, convenas qui ez 
A gypio simul cum lsraelitis egressi [uerant. Duplex 
enim hominum genus Judzis ab Egypto egredien- 
libus sese adjunxit : alterum ZEgypiorum indigena- 
rum, quos Moyses αὐτόχθονας vocat; allerum conve- 
narum, id est prcmiscuz multitudinis, qui γειῶραι 
dicebantur. Hesychius : Γέωρες, γεωρύλαχες, μέ 
οιχοι, πάροιχοι. Georz ergo apud /Egyptios dice- 
bantur homines extranei, qui terram colendam ac- 
ceperant sub certa pensione, quales eraut in /Egy- 
pio Judai antequam exiissent. Eos cum indigenis 
4£gyptiis confudisse videtur Africanus; quei tamen 
relcllit Moyses in dicto loco. Utrosque vero, tam 
georas quam indigenas JEyyptios, uno ἑπιμί- 
x-o» nomine comprehendit sacra Scriptura in 
dicio cap., versu 3S, xal ἐπίμικτος πολὺς συν- 
ανέδη αὐτοῖς, id est promiscua lurba, συμμιγὴῆς 
λαός. Origenes tamen libro imi De principiis, ἐπι- 
μίχτων nomine Z:gyptios solos intellexisse vide- 


tur, qui Hebrais perinisti ex Egypto egressi. sunt, D 


Σχληρυσμὸν mi fAeryse τὸν τοῦ Φαραν, διὰ τὴν xa- 
χίαν αὐτοῦ. Ηειθὼ δὲ τὴν τῶν ἐπ'μίκτων Αἰγυπτίων 
συνεξυρμησάντων τοῖς Ἑθραίοις. Ihusius in. lib. it 
de tribus sectis Juusorum, ageus de proselytis, vo- 
cem γειῶρα Hebraice originis esse dicit, eaque si- 
gnilicari proselytuui seu adveuam. 

(7) Ἀπό τε Natápur καὶ Κωχαξά. Cochaba vicus 
fuit in Basanitide juxta. Decapolim, ut tradit Epi- 
planius in heresi Ebionzorum, cop. 2 et 18. 

5) ΤΗΝ προειρηµένην γεγεα.Ίο]να». Nicephorus 
babet τὴν προχειµένην, et sic in. codice Regio prius 
&criptum Tuit, sed recentiore manu emendatum est 
προειρηµένην. - .. . 

(9) "Ex c& τῆς Bi6Aov τῶν Ἡμερῶν. Per librum 
Dierum intelligit — Africanus Ephemeridas, quas 
paulo ante ἰδιωτικὰς ἀπογραφάς appellavit. Pleri- 
que eniin apud Judaeos originum suarum. studiosi, 
privatos geueris sui commentarios ex archivis pu- 


communia sunt, Ceterum cum ad id usque tempo- 
ris in tabulariis publicis descriptze essent origines 
tam familiarum lebraicarum, quam eorum qui ad 
proselytos, id est advenas, genus suum referebant, 
verhi gratia ad Achior Amanitem, et ad Ruth Mo- 
abitidem, eosque qui ex ZEgypto simul cum lsrae- 
litis egressi per matrimonia cum ipsis permisti 
fuerant, Ilerodes priscas illas Israelitarum familias 
nihil ad se pertinere intelligens, ignobilitatis suze 
conscientia stimulatus, omnia illa veterum familia. 
rum monurmenta concremavit : ratus se tum de- 
mum nobilem visum iri, cum nemo esset qui ex 
publicis 1nonuimentis originem generis sui, vel ad 
patriarchas, vel ad proselytos, vel ad permistos 
Israelitis peregrinos qui γειῶραι dicuntur, posset 
referre. l'auci tamen antiquitatis studiosi privatos 
Slirpis su:& commentarios, vel quod nomina ipsa 
memoriter callerent, vel ex archivis descriptos 
penes se habentes, in primis gloriabantur quod 


blicis descriptos penes se habebant, quemadmodum 
apud nos etiamnum a nobilioribus fieri videmus, 
Porro hoc in loco aliquid deesse apparet ex parti- 
cula τε, quae in omnibus nostris codicibus et apud 
Nicephorum habetur. Quare supplenda videntur 
hzc verba : xat ἀπὸ µνήµης ἐς ὅσον ἐξιχνοῦντο. lta 
certe legisse videtur ftullnus, qui sie vertit : Ordi- 
nem supradicte generationis partim memoriter, par- 
tim etiam. ex Dierum | libris, in quantum erat possie 
bile, perducebant. 

(10) El. xal μὴ ἐμμάρτυρος. In codice Regio et 
apud Nicephorum legitur εἰ χαὶ ἀμάρτυρος, quod 
idem est. Czeterum quanti facienda sit haec evange- 
lici loci explicatio, patet ex his Africani verbis, 
quippe qui fatetur eam nullo testimonio fulciri ve- 
tervin scriptorum. Admitti tamen eam vult a nobis, 
eo quod nulla melior afferri possit. Qux cum ita 
sint, nollem Eusebium nostrum in vestibulo Jisto- 
rie sux mentionem hujus rei fecisse. Satius pro- 
fecto fuisset ac consultius, hanc Evangeliorum dis- 
sonantiam silentio involvere, ne lectoribus a fide 
nostra alienis, cujusmodi tunc temporis erant quam- 
plurimi, occasio subministraretur de Evangeliorum 
veritate dubitandi. Certe Julianus Augustus in libro 
contra Christianos, hanc evangelistarum dissensio- 
nem nobis objicit, teste Hieronymo in Commeniariis 
in Mattheum. Locus Juliani exstat apud Cyrillum 
in libro octavo contra Julianum. Auctor Quastio- 
num Veteris et Novi Testamenti, cap. 56, de hac 
dissonantia loquens, Africani opinionem improbat. 
Sed ipse aliam affert minus probabilem. 

(11) Ματθὰν ὁ ἀπὸ Σο.ομῶνος. Mira est. varie- 
tas accentus. in hoc nomine. Maz. quidem et Fuk. 
codd. accentum liabeut. in antepenultima. Nicepho- 
rus vero et Fuk. codex paulo antea penultiinam 
circumflectunt. In Regio ae Med. duplex est accen- 
tus, tum in penultiia tum. in. antepenultima  syl- 
laba. Idque iu aliis etiam nominibus supradicti co- 
dices observant, quoties ambiguum est quonam ac- 
centu notanda sint vocabula; ut denotetur in aliis 
quidem exemplaribus hunc accentum, in aliis vero 
illum reperiri. Quin etiam nostri codices paulo 
ante scriptum habent ἀπὸ τοῦ Δαθὶδ διὰ Σολομώντος 
τὰς γενεὰς χαταριθµουµένοις. Sic enim omnes no- 
si codices, excepto Γερίο, qui XoXópovog illic 
habet. 

(12) Ὁμομήτριοι ἄρα á6&Aol, etc. 1n hac conci- 
liatione quain refert Africanus, duo sunt qua nons 
nihil diflieultatis habere videntur, Primum enim 
dubito an licuerit uterino fraui viduam fratris sui 


99 EUSEDII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — ΠΙΡΤΟΠΙΟΑ. 100 


avit: nobilitatis memoriam conservassent. Ex quo- A ἀποθανόντος, 6 ἸΙακὼθδ ἀνέστησεν αὐτῷ ozfppua, 
rum numero erant hi de quibus supra dixi, ob — ysvvfjcag τὸν Ἰωσὴφ, κατὰ φῦσιν μὲν ἑαωτῷ, vac 
propinquitatem generis qua Servatori nostro juncti — vóuov && τῷ Ἠλί. Οὕτως ἀμφοτέρων υἷὸς ἣν ὁ Ἰω- 
erant ὁξσπόσυνοι àppellati. Qui e Nozaris et Co- σἠφ. » Τοσαῦτα 0n ὁ Αφρικανός. Καὶ δη τοῦ Ἰω- 
chaba Judzz vicis in varias regiones dispersi, su- σὴφ ὧδέ πως γενεαλογουµένου, δυνάµει xaX ἡ Μαρία 
pradictam generis seriem, ex Ephemeridum libro σὺν αὐτῷ mí£grvev ἐκ τῆς αὐτῆς οὖσα φυλῆς, εἴγε 
quam poterant fidclissime exposuerunt, Siveigitur κατὰ τὸν Μωῦσέως νόµον οὐχ xr. ἑτέραις ἐπιμίγνυ- 
ita se res habet, sive aliter, planiorem cerle inter- σθαι φυλαῖς * E γὰρ τῶν Ex τοῦ αὑτοῦ δήμου χα) 
pretationem, meo quidem judicio aliorumque qui πατριᾶς (15) τῆς αὐτῆς ζεὔγνυσθαι πρὸς Υάμον πα- 
equi rerum :estimatores esse volent, nemo facile µραχελεύεται, ὡς ἂν μὴ περιστρέφοιτο (14) τοῦ γέ- 
repereri!. Proinde haec nobis sulficiat, tametsi — vouc ὁ xArpog ἀπὸ φυλῆς ἐπὶ φυλῆν. "Ot μὲν οὖν xal 
nullo testimonio fulta; quando nec meliorem aliam ταῦτα ἐχέτω. 

nec veriorem proferre possumus. Ceterum quin vera sit Evangelii narratio dubitari non potest. » Ia 
fine autem ejusdem Epistole Africanus hxc addit : « Matthan a Salomone genus ducens, Jacobum genuit. 
Mortuo deinde Maithane, Melchi oriundus ex Nathanis stirpe, ex eadem muliere genuit Πο. Quo- 
circa Jacobus et Heli fratres erant uterini. lDleli deinde sine liberis defuncto, Jacobus eí semen sus- 
citavit, Josepho genito : qui natura quidem Jacobi, lege autem Ileli filins fuit. Sic uterque Joseplii pa- 
ter recte dicitur. » II:c Africanus. Porro recensita hoc tnodo Josephi stirpe, simul etiam Mariz genus, 
quie ex eadem tribu erat oriunda, tacite expositum 9/$& est, lege siquidem Movsis inter diverse tribus 
benmines erant vetita connubia. Uni enim ex codem populo eademque gente mulier nubere praecipitur, 
ne sors. patrimonii in aliam tribum transferatur. Et de his quidem liactenus. 


CAPUT VII. hb ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ H'. 
De Herodis adversus. infantes crudelitate, et qualem Περὶ τῆς Ηρώδου κατὰ τῶν παίδων ἐπιδου.ῆς, 
is exitum vite habuerit. xal ola µετῆ.16εν αὐτὸν καταστροφἡ βίου (Nic. 
H. E. 1, 13, 15). 
Christo igitur secundum prophetarum oracula Αλλά γὰρ τοῦ Χριστοῦ γεννηθέντος ταῖς προφη- 


jn Bethlehem Judzze nato iis quibus supra dixi µείαις ἀχολούθως £v Βηθλεὶμ τῆς Ἰουδαίας χατὰ τοὺς 
temporibus, llerodes cum magi quidam. ex Oriente δεδηλωμένους χρόνους, Ἡρώδης ἐπὶ τῇ τῶν ἐξ "Ava- 
venientes ipsum interrogassent ubinam natus esset Ὥτολῆς µάγων ἀνερωτήσει, ὅπη εἴη διαπυνθανοµένων 
rex Judeorum : quippe stellam ejus sibi conspe- ὁ τεχθεὶς βασιλεὺς τῶν ἹἸουδαίων * ἑωραχέναι γὰρ 
ciàm aiebant, lancque tanti itineris sibi causam αὐτοῦ τὸν ἁστέρα, xaX τῆς τοσῆσδε πορείας τοῦτ' 
fuisse, quod illum utpote Deum adorare omnibus αἴτιον αὐτοῖς Yeyovévat, οἷα Θεῷ προσκυνῆσαι τῷ 
votis arderent : ea re non mediocriter conturbatus Ἅτεχθάντι διὰ σπουδῆς πεποιηµένοις’ οὗ σμικρῶς ἐπὶ 
quasi regnum ipsius in maxiinum discrimen esset τῷ πράγµατι ἅτε χινδυνευούσης, ὥς ye 6h (peso, 
adductum, percontatus est ex legis doctoribus qui αὐτῷ τῆς ἀρχῆς διαχ.νηθεὶς, πυθόµενος τῶν παρὰ τῷ 
in sua gente erant, ubinam Christum natum iri ἔθνει νοµοδιδασχάλων ποῦ τὸν Χριστὸν γεννηθήσεσθαι 
exspectarent. Postquam vero Micha vaticinium C προσδοχῷεν, ὡς ἔγνω τὴν Μιχαίου προφητείαν ἐν 


uxorem ducere, et ex ea liberos procreare in nomen — sum idcirco nominari in generatione Christi, qued 
30 f.iniliam fratris sui transituros. Lex enim Deu- illustrior exstitisset quam Maalon. 
teronomii cap. 25 loquitur de fratre qui habitat in (15) Ἐκ τοῦ αὐτοῦ δήµου xal πατριᾶς. Judei 
eadem domo, et qui est συγγενής. Quod quidem — divisi erant in tribus, qui φυλαί dicebantur. Siu- 
&olis germanis aut consanguineis competit. Nam — guli autem tribus dividebantur in δήμους, ut mani- 
uterinus frater non est ex eadem domo nequeex —feste patet ex capite xxxvi Nuinerorum, Δῆμοι ergo 
eódem genere; cum genus presertim apud δάση — idem sunt quod apud Romanos familie ; sicut φυλαί 
ex paterna. stirpe ducatur. Certe Africanus diserte — Judzis sunt. quas Romani gentes vocabant, J;un 
testatur, Jacobum et Heli fratres uterinos contribu- — vero πατριαί idem erant quod ónpot. Et recte vetus 
les quidem fuisse, ex diverso lamen genere, £x δια- interpres in libro Numeroruin familias vertit, ubi 
pov δύο γενῶν. Secundo loco dubitare quis non — LXX Interpretes πατριάς posuerant. Horus Gram- 
immerito possit uirum in. generationibus recensen- — maticus : Φατρία σύνταγμα, οἷον πατρία, ὃτ ἂν ἀφ' 
dis ratio ο Judieis habita. sit. patrum adoptivorum. — &vàg xai εὐγενοὺς ἀνδρὸς, ὡς πατρὸς, χατὰ διαδοχὰς 
Exemplum habemus illustre in Obed, cujus in ge- — &xéxzaaty λάθῃ τὰ γένη, τὸ τε ἐπί τινα ἀναφέρξσθαι. 
nealogia Christi fit. mentio, Nam cum Maalon. mar-.— ὡς Ἡραχλεῖδαι. Exstat hicillustris locus llori Gram 
tuus fuisset in Moabitide, et l'uth viduam absque — matici apud auctorem — Etymologici. Atque hinc 
liberis reliquisset, Booz agnatus Maalonis, proxi- πατριάρχαι vocabantur generis. auctores apud Ju- 
miore aguato jus suum ipsi concedente, Ruth uxo-— daos, a quibus unaquieque. familia nomen accepe- 
rem accepit, quo semen Maaloni suscitaret, Ex ea p rat, quemadmodum videre est in cap. xxvi Numero- 
tamen geuitus Obedus, non Maalonis sed Boosi fi^ rum. Clirysostomus homilia 7 in Epistolam ad Ephe- 
lius dicitur ab evangelistis qui Christi prosapiani — sios, πατρ.άς εἰ γένη idem esse ait. 
texuerunt, et in libro qui inscribitur Huth. Scio (14) Vulg. ὡς ἂν μὴ ἐπιστρέροιτο. Ita quidem 
quid responderi possit : Moysein scilicet de fratre — codex Regius. Sed reliqui codices, Mazar. scilicet, 
untaxat locutum : Boosum vero fratrem non fuisse — ac Med., cum Fuk. ac Savil. scriptum habent περι- 
Maslonis, ac proinde legem qua jubebatur, ut filius στρέφοιτο, quibus consentit etiam Nicephorus. Et 
ex fratris vidua susceptus ejus nomine appellaretur, — sic legitur in cap. xvi Numerorum, ad quem locum 
1d Boosum non pertiuuisse. Ücinde dici potest Boo- — alludit Eusebius. 


101 


HISTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. If. 


103 


Βπθλεὲι, προαναφωνοῦσαν, bX προστάγµατι τοὺς A comperit, qui in Bethlehem nasciturum esse prsidis 


ὑπηολανίους Ev τε τῇ Βπθλεὲμ xai πᾶσι τοῖς ὁρίοις 
αὐτῖς ἀπὺ διξτοὺς xal κατωτέρω παϊΐδας χατὰ τὸν 
ἁστκριβωμένον αὐτῷ χρόνον παρὰ τῶν μάγων, ἆναι- 
pzürwat προστάττει, πάντως που καὶ τὸν Ἰησοῦν, 
YS ἓν εἰχὸς, τῆς αὐτῖς τοῖς ὁμέλιξι συναπολαῦσαι 
3.42053; οἰόμενος. Φθάνει νε μὴν ttv ἐπιθουλὴν εἰς 
At 7229 διαχομισθεὶς ὁ παῖς, δι ἐπιφανείας ἀγγέλου 
τὸ μἕλλον προμεμαθηχότων αὐτοῦ τῶν γονέων. Ταῦτα 
μὲν οὖν xai f| ἱερὰ τοῦ Εὐαγγελίου διδάσχει γραφή. 
Άξιον 0' ἐπὶ τούτοις συνιδεῖν τἀπίχειρα της Ηρώδου 
χατὰ 509 Χριστοῦ xa τῶν ὁμτλίκων αὐτῷ τόλµης 
ὡς παραυτίχα μηδὲ σμικρᾶς ἀναθολῖς γΣγεννηµένης, 
} θεία δίχη περιόντα ἔτ αὐτὸν τῷ βίῳ µετελήλυθε, 
τὰ τῶν μετὰ τὴν ἑνθένδς ἁπαλλαγὲν διαδεξομένων 
αὐτὸν ἑπιδεικνύντα προοίµια (15). Ὡς μὲν οὖν τὰς 
χχτὰ «tv βασιλείαν αὑτῷ νοµ.σθείσας εὐπραγίας, ταῖς 
χατὰ τὸν οἶχον ἐπαλλήλοις Ἱμαύρωσε συμφοραῖς, 
γυναιχὸς χαὶ τέχνων xal τῶν λο,πῶν τῶν μάλιστα 
πρὸς γένους ἀναγχαιοτάτων τε xal φιλτάτων µια:φο- 
νίαις, οὐδὲ οἷόν τε νῦν χαταλέγειν (10), τραγικὴν 
ἅπαταν δραματουργίαν ἐπισχιαδούσης τῆς περὶ τυύ- 
{ων ὑποβέσ.ως, ἣν εἰς πλάτος Ev ταῖς κατ αὐτὸν ἱστο- 
ῥίαις ὁ Ἰώσηπος διελήλυθεν. Ὡς ὃ ἅμα τῇ χατὰ τοῦ 
Σωτήρος ἡμῶν xa τῶν ἄλλων νηπίων ἐπιβονλῇ (17), 


ως 


(15) ἸἘΕπιδειχκνύντα προοίµια. πο est lectio 
codicis Hegii, quam Rob. Stephanus expressit, nec 
nos rejiciendam esse censuimus. llerodes enim, gra- 
vissimo oppressus morbo, eleganter dicitur. ἔπιδει- 
χνύειν τὰ mpooljua τῶν μετὰ θάνατον, id est, prolu- 
dia malorum que post hanc vitam passurus erat, 
exhibere. Codd. tamen Med. ac Maz. cum Fuk. ac 
Savil. longe aliter scriptum habent, lioc modo : 
xai ὡς τῶν μετὰ thv ἐνθένδε àraiQaytv διαδεξοµέ- 
νων αὐτὸν ἐπιδείχνυσι τὰ προοίµια. Quam quidem 
scripturam confirmat etiam Nicephorus in cap. 15, 
lib. 1, ubi hunc Eusebii nostri locum ita. interpola- 
vil : Ὡς γοῦὺν ἡ θεία δίχη μετὰ τὴν &otxov µιαιφο- 
víav τὸν θεομάχον µετελήλνθε, προοίµιον ὡς ἄν τις 
εἴπηι τῶν ἐσομένων ἐχεῖσε χαχῶν ὑποφαίνουσα , 
ἆξ.ον διξλθεῖν. Eamdem quoque lectionem. secuti 
$unt Rufinus et Clirisiophorsonus, ut ex interpre- 
tationibus eorutn apparet, Quare non dubito quin 
bze lectio prafereuda sit. ltegii codicis scripturae. 
ιουνίου Savilius prius. quidem ad oram libri sui 
aduotaverat forte scribendum esse ἐπιδειχνῦσα, 
Sed postea notavit, duos codices manu exaratos 
scriptum liabere xal ὡς μετὰ τὴν ... ἐπιδείχνυσι τὰ 
προοίµια, recte. 

(16) Vulg. οὐδὲν οἷόν τε κατα.ἐγδιν. lu Maz. et 
Ρικ. codicibus scribitur οὐδὲν οἷον τὸ νῦν χαταλέ- 
ειν. Alque ila codex Med. prius scriptum habuit. 
Est quidem hac locutid familiaris Eusebio. Sic in 
cap. An. libri hujus, li-toriam Abgari referens, 
οὐδὲν δὲ οἷον xal αὐτῶν ἐπαχοῦσαι τῶν ἐπιστολῶν 
οἱ sexceniis aliis in locis. Verum hic non convenit 
ea locutio. Quare non dubito quin, uua dempta lit- 
tera, scribendum sil οὐδὲ οἷόν τε, etc. Conjecturam 
nostraw plaue confirmat Nicephorus, qui h:ec Eu- 
sebii verba ita expressit, τόγε νῦν ἔχον διεξιέναι͵, οὐ 
πρέπων, οἶμαι, xatpós. . . . 

(17) Ὡς δ᾽ ἅμα τῇ κατὰ τοῦ Σωτήρος καὶ τῶν 
νηπίων ἐπιθου.1ῃ. Editus est anno superiore libel- 
lus de loco Josephi in. quo Jesu Christi lit mentio. 
lu eo libro hic Eusebii nostri locus graviter suggil- 
latur, Ac. primo quidein Eusebius noster frauis 
arguitur, qui a. Joseplio id dictum esse confinxerit, 
ue quo Josephus ne cogitavit quidea Neque enun 


xerat, statim onines pueros adhuc lactentes in 
Bethlehem, et in conterminis locis a bimis usque 
ad recentissime natos secundum tempus q.od a ma- 
gis diligenter inquisiverat, uno edicto interfici ju- 
bet. Jesum quippe eadem cum «qualibus suis, ut 
erat. verisimile, calamitate involvendum esse spe- 
rabat. Sed insidias regis przvertit puer asportatus 
in Egyptum a. parentibus, quibus apparens ange- 
lus rem omnem aperuerat. Et h»c quidem sacer 
Evangelii sermo declarat. Jam vero oper:ze pretium 
fucrit spectare qu:e merces sceleris in Christum et 
aquales ejus infantes admissi Herodem consecuta 
sit: et quo pacto e vestigio nulla mora interposita, 
adhuc saperstitem ultio divina corripuit, adeo ut 


DB eorum qui post hanc vitam ipsum manebant, crucias 


Ium przludia quadam ostenderet, Et qualiter qui- 
dem regui sui, ut putabat, prosperitates domesticis 
calamitatibus sibi vicissim z.ccedentibus obscuravit, 
uxore ac liberis, czterisque partim propinquitate, 
partim amicitia sibi junctissimis nefarie trucidatis, 
ne numerando quidem nunc possim recensere, cum 
omnem tragediarum  atrocitatem superet hujus 
argumenti tractatio, quod Josephus in Antiquitatum 
libris uberrime est exsecutus. Qualiter vero post 


Josephus Herodem tantis doloribus ante mortem 
eruciatum esse disit, ob persecutionem Christi, vel 
ob cadem infantum. Objicit praeterea. Eusebio nu- 
hr ille scriptor, quod dixerit statim post c:edem 

thileheiiticorum infantium, cruciatus 1llos He- 


C rodi contigisse, cum inter βρεφοχτονίαν et Herodis 


b 


faedissimum illum morbum, septem annui, ul ipse 
ait, intercesserint. Sed. utramque objectionem re- 
fellere facillimum fuerit. Neque enim dicit Eusebius 
id quod ipsi o5jicitur. Utiiur quidem: testimonio 
Josephi, ut prohet Herodem maxiwis affectum do- 
loribus interiisse, ob scelera quae toto vite. spatio 
adimiserat, non. vero ut. probet, eos cruciatus ol) 
caàslem infantum et persecutionem Cliristi Herodem 
pertulisse. Quamobrem non cst. culpandus. Euse- 
bius, sed potius laudanda est ejus fides atque in- 
dustria : qui cum ex evangelicis libris compertum 
liaberet, Herodem nascenti Christo insidias compa- 
rasse, et infantes. Bethlehemiticos trucidasse, ut 
eorum c:ede Christum quoque involveret; cumque 
ex Josephi testimonio didicisset, llerodem paulo 
postea pestilenti ulcere consumptuin. inter. gravis- 
simos dolores animam exhalasse, utrumque simul 


piissime conjunxit, ac Josephi quidem  testimo- 


uium attulit, ut rem ipsam prout acciderat expone- 
ret. Veram autem causam ob quam lerodes tot ac 
tanta. perpessus fuerat, a Josepho ignoratam, cem- 
memoravit. Nullum igiiur hic est peccatum Eusehii, 
sed potius ejus qui Eusebium temere οἱ inconsulte 
reprehendit, Nau Eusebius quidem sibi ipse con- 
εἰαι. Quippe in Chronico mortem llerodis anno post 
cedem iulantium evenisse scribit, omnesque aieo 
chronologi non diu posl infauticidium. [lerodem 
vixisse consentiunt, Atque hzc ideo scripsi, non 
quo auctorem jlius libelli repreliendereim, | cujus 
etsi consilium non probetn, ingenium tamen ac ezu- 
ditionem laudo, verum ut Eusebium nostrum «de- 
fenderem, cujus acumen ct elegautia passim in his 
libris, sed in hoc pr:ecipue loco elucet. Est eniin 
lic figura qua oratores maxime. uti solen', cum id 
quod ab adversario dictum non est, perinde quasi 
dictum essel. arripiunt; quod Grac eleganter di- 
cunt. σνναρπάνειν. 


* 


- 


105 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — II:STORICA. 


101 


insidias adversus Servatorem reliquosque infantes A θεἠλατος αὐτὸν χατὰλαθοῦσα μάστιξ εἰς θάνατον au v- 


comparatas , statim immisso caelitus morbo quasi 
verbere ad mortem adactus est, non alienum fue- 
rit ex ipso scriptore cognoscere , qui in septimo 
Antiquitatum libro "Herodis exitum refert his ver- 
bis : « Herodem porro, inquit , morbi vis acrius 
in dies exagitabat , Deo penas scelerum illius exi- 
gente. Ignis quidam erat lentus qui non tantum cu- 
tem contrectantibus ardorem nuntiabat , quantum 
intus viscera depascebatur. Ingens praterea avidi- 
tas accipiendi cibi, cui denegare quidquam non li- 
cebat. Scatebant ulceribus intestina , et acerbissi- 
mís coli doloribus cruciabatur. Pedes humore pel- 
lucido distenti, eademque circa ventriculum mali 
labes erat. Ίρδα quoque genitalia putrefacta vermi- 
culis scaturiebant. Accedebat anhelitus contentio, 
tum ob fetorem tum ob nimiam crebritatem mole- 
stissima, Denique convulsiones per universa pro- 
pemodum membra , insuperabile ipsi robur adde- 
bant. Áiebant porro divini et qui in hujusmodi 
valicinandi scientía studium suum collocaverant, 
banc multiplicis impietatis poenam Deum a rege 
exposcere. » Hac sunt qua in supradicto libro scri- 
ptor jam 4 nohis laudatus commemorat. In secundo 
autem libro belli Judaici eadem de illo tradit his 
verbis : « Post hxc, inquit, morbi vis per univer- 
sum ejus corpus diffusa, diversi generis doloribus 
distrahere illud cepit. Febris quxdam erat tepi- 
dior ; pruritus per universam cuticulam intolerabi- 
lis; coli quoque dolores continui. Circa pedes tu- 
mor quasi aqua intercute laborantis. Ad lizec infla- 
tio ventriculi, et genitalium vermibus scatentiuin 
tabes, Postremo contentio anhelitus, et respirandi 
difficultas , et membrorum omnium convulsio ho- 


(18) Tov 6££ac0al τι. 1n Josephi editionibus et 
3pud Nicephorum post has voces adduntur hzc 
verba,àz αὐτοῦ, qu:e tamen superflua esse existinio. 

(19) Καὶ &Axoic&c τῶν ἐγτέρων. Hxc. est lectio 
codicis Regii, et ea quidem non improbanda. Nostri 
tamen codices Maz. ac Med., cum Fuk. ac Savil., 
aliquantulum discrepant; sic enim habent : χαὶ ἕλ- 
χωσις τῶν τε ἑντέρων, xal μάλιστα τοῦ χώλου, etc. 
Ἱπ Nicephoro etiam scribitur ἔἕλχωσις. 

(20) Πνεύὐματός τε ὁρθία ἔντασις. Sigismundus 

- Gelenius tentiginem interpretatus est. ltufinus vero 
utrumque sensum in versione sua complexus est. 
Spiritus quoque incredibilis inflatio, et tentigo obsce- 
na sali» el exsecranda. Sed Josephus suimetipse in- 
terpres est. Nam in lib. 1 De bello Judaico ὀρθό- 
πνοιαν pro eodem dicit. Sed οἱ qux»: sequuntur ma- 
nifeste arguunt intentionem spiritus hic. intelligi, 
non autem obscenam tentiginem : χα) αὐτὴ λίαν àn- 
6f c... ἀχθηδόνι τε τῆς ἀποφορᾶς καὶ τῷ πυχνῷ τοῦ 
ἄσθματος, ubi ἀποφοράν respirationem vertunt Lan- 
gus, Musculus et Christophorsonus. At Ruflnus fe- 
torem vertit; quem nos cum Geleuio secuti sumus. 

(21) Εσπασμέγος τε. In codice Fuk. οἱ Savil. et 
apud Niceplioruin legitur σπασµός «c * quam quidem 
scripturam secutus est Christophorsonus, ut ex 
versioue ejus apparel. Nervorum praterea. contra- 
ctio per omnia membra pervasit, qug quidem vim et 
acrimoniam inflixit ei plane intolerabilem, Rutinus 
vero pessime vertit hoc. modo : /ia. ex omni parte 
cruciatibus pesos nulle su(ficere vires ad tolerantiam 
polerant. Ex quo tamen apparet. eum. ἑσπασμένος 
legisse, sicut iu optimis codicibus nostris Regio, 


ᾖλασεν, o) χεῖρον xai τῶν φωνῶν τοῦ συγγραφέως 
ἐπαχοῦσαι, χατὰ λέξιν tv ἑπταχαιδξχάτῃ τῆς "lov- 
δαϊκῆς ᾽Αρχαιοιογίαςτὴν καταστροφὴν τοῦ κατ᾽ αὖ- 
τὸν βίου τοῦτον Υράφοντος τὸν ἐρόπον' ε Ἡρώδῃ δὲ 
µειζόνως ἡ νόσος ἐνεπικραίνετο, δίχην ὧν παρανοµή- 
σειεν, ἑχπρασσομένου τοῦ Θεοῦ. Πῦρ μὲν γὰρ µαλα- 
xby fjv, οὐχ ὧδέ πολλὴν ἁποσημαϊνον τοῖς ἑπαφωμέ- 
vote τὴν φλόγωσιν, ὅσην τοῖς ἐντὸς προσετίθει τὴν 
χάγωσιν' ἐπιθυμία δὲ δεινη τοῦ δἐξασθαί τι (18), 
οὐδὲ ἦν μὴ οὐχ ὑπουργεῖν' καὶ ἑλχώσεις τῶν τε ἑντέ- 
gov (19), χαὶ μάλιστα τοῦ χώλου δειναὶ ἀλγιηδόνες * 
xai φλέγμα ὑγρὸν περὶ τοὺς πόδας xax διαυγές. Πσ- 
ῥραπλησία δὲ xaY ἡ περὶ τὸ Ἴτρον χάχωσις ἣν. Nol 
μὴν καὶ τοῦ αἰδοίου σΏψις σχώληχας ἐμπνιοῦσα, 


B πνεύματός τε ὁρθία ἕντασις (20, xal αὐτὴ λίαν 


ἀηδῆς, ἀχθέδόνι τε τῆς ἀπυφορᾶς καὶ τῷ πυχνῷ τοῦ 
ἄσθματος. Ἑσπασμένος τε (21) περὶ πᾶν ἣν µέρος, 
ἰσχὺν οὐχ ὑπομενητὴν προστιθέμενος. Ἐλέγετο γοῦν 
ὑπὸ τῶν θειαζόντων xav ol; ταῦτα προαποφθἐγγεσθαι 
σοφίᾳ προῦχειτο, ποινην τοῦ πολλοῦ xai δυσσε- 
θοῦς (92) ταύτην ὁ θεὺς εἰσπράττεσθαι παρὰ τοῦ 
βασιλέως. » Ταῦτα μὲν οὖν ἓν τῇ δηλωθείσῃ γραφῇ 
παρασηµαίνεται ὁ προειρηµένος. Καὶ ἐν τῇ δευτἐρᾳ 
δὲ τῶν Ἱστοριῶν (35) τὰ παραπλήσια περὶ τοῦ αὐτοῦ 
παραδίδωσι, ὡδὲ πως γράφων", « Ἔνθεν αὐτοῦ τὸ 
cua πᾶν dj νόσος διαλαθοῦσα, ποιχίλοις πάθεσιν 
ἑμέρ:ζε. Πυρετὸς μὲν γὰρ ἣν χλιαρὸς (24), χνησμὸς 
6' ἀφόρητος τῆς ἐπιφανείας ὅλης, χαὶ χώλου συνεχεῖς 
ἀλγηδόνες, περί τε τοὺς πόδας ὡς ὑδρωπιῶντος οἰδῆ- 
µατα, τοῦ τε fivpou φλεγμονὴ, xa αἱδοίου σηπεδὼν 
σχώληχας γεννῶσα. Πρὸς τούτοις ὀρθόπνοια, xal 
δύσπνοια, xai σπασμοὶ ἁπάντων τῶν μελῶν, ὥστε 
τοὺς ἐπιθειάζοντας, ποινὴν εἶναι τὰ νοσήματα, λέχειν. 


Maz., Med. et apud Josephum habetur. Et parum 
quidem referre existimo, σπασµός ne an ἑσπασμέ- 
voc hic legamus, cum in utraque lectione idem sit 
sensus. Sed difficultas est in iis verbis quae sequtu- 
tur: ἰσχὺν οὐχ ὑπομενητὴν προστιθάµενος. Omncs 
enim interpretes liec Josephi veiba de vi ác vio- 
lentia morbi intellexerunt, quz esset intolerabilis, 
Ego vero de ipsius zgroti viribus id dictu puto, 

uas nervorum contractio maguopere intendebat, 

erte ἰσχὺς de vi morbi dici uon potest, Porro in 
codice Regio ὑπομονητήν seriptuin inveni, quomodo 
etiam legitur apud Josephum. 

(22) How v τοῦ xoAAov καὶ 6vcct6ovc. In co- 
dice Maz., Fuk. ac Savil. necnon apud Nicephorum 
deest particula conjunctiva. 

(25) Ἐν εῇ δευτέρᾳ τῶν Ἱστοριῶν. Verba Jose- 
phi hodie leguntur in lib. 1, eap. 21, De bello Ju- 
daico. Verum in mawuscriptis codicibus Josephi, 
alia fuit librorum distinctio, quam Rufinus s qui 
noluit : qui librum primum ad nimiam molein pro- 
duxit, ut ad Herodis usque mortem eum perduceret. 
Itaque in hoc Eusebii loco nihil mutandum est. Sa- 
vilius hunc Eusebii locum aliter intellexit. Putavit 
enim δευτέραν τῶν Ἱστοριῶν ab illo dici opus De 
excidio urbis IHTierosolymituncg, quod opus secundum 
est respectu Αρχαιολογίας. Verba sunt ips:us Sa- 
vilii, qu:e profecto tante viro excidisse nollem. 

(24) Πυρετὸς u£v γὰρ ἦν χ.ιαρός. Msc quidem 
est scriptura codicis legii. Sed in Maz., Me., 
Fuk. ac Savilii, et apud Nicephorum legitur «ups- 
εὺς μὲν γὰρ ἣν οὗ λαβρός. 


105 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. 1. 


106 


"8 δὲ παλαίων τοτούτοις πάθξσιν, ὅμως τοῦ (fjv ἁντ- A minem cruciabat, adeo ut harioli hujusmodi mor- 


εἴχετο, σωτηρίαν τε Ἠλπιζε, xal ξεραπείας ἐπενόει. 
Διαθὰς γοῦν τὸν Ἱορδάνην, τοῖς κατὰ Καλλιρόην θερ: 
poig ἐχρῆῃτο. Ταῦτα δὲ ἔξεισι μὲν εἰς τὴν Ασφαλτῖτιν 
λίμνην, ὑπὸ γλυχύτητος δέ ἐστι xal πότιµα. Δόξαν 
ὃς ἐνταῦθα τοῖς ἰατροῖς, ἑλαίῳ θερμῷ xdv ἀναθάλψαι 
τὸ) σῶμα χαλασθὲν εἰς ἑλαίου πλήρη πύελον, ἐχλύει 
τοὺς ὀφθαλμοὺς xal ὡς τεθνεὼς ἀνέστρεφεν. θορύθου 
U τῶν θεραπόντων γενοµένου, πρὸς μὲν τὸν κραυγὴν 
ἀ ἠνεγχεν. Eig δὲ τὸ λριπὺν ἀπογνοὺς τὴν σωτηρίαν, 
κας τε στρατιώταις ἀνὰ δραχμὰς πεντήχοντα ἑἐχέ- 
λξνσε διανεῖμαι. xaX πολλὰ χρέµατα τοῖς ἡγεμόσι 
χαὶ τοῖς φίλοις. Αὐτὸς δ' ὑποστρέμψας, εἰς Ἱεριχοῦντα 
παραγίνεται, μελαγχολῶν ἤδη, xa μονονουχὶ αὐτῷ 
τετῷ θανάτῳ ἀπειλῶν, προξχογεν εἰς ἐπιθουλὴν ἀθέ- 
μίτου 
ἐπισζήμους ἄνδρας ἐξ ὅλης Ἰουδαίας συναγαγὼν, εἰς 
Xv χαλοῦμενον ἱτιπόδρομον ἐχέλευσε συγχλεῖσαι. 
Προσκαλεσάμενος δὲ Σαλώμην τὴν ἁδελφὴν xa τὸν 
ἄνδρα ταύτης Αλέξανδρον' «Otóz, ἔφη, Ἱουδαίους τὸν 
ἐμὸὺν ἑορτάσοντας θάνατον. Δύναμαι 66 πενθεῖσθαι 


à ἑτέρων xal λαμπρὺν ἐπιτάφιον σχεῖν, ἂν ὑμεῖς΄ 


ἐθελήσητε ταῖς ἐμαῖς ἐντολαῖς ὑπουργῆσαι. Τούσδε 
t" «Φρουρουμµένους ἄνδρας, ἐπειδὰν ἐχπνεύσω, 
τὀχιστα χτείνατε περιστῄσαντες τοὺς στρατιώτας, 
ἵνα τᾶσα ἡ Ἰουδαία χαὶ πᾶς οἶχος, χαὶ ἄχων ἐπ ἐμοὶ 
ῥαχρύσηῃ. » Καὶ μετὰ βραχέα φησίν' « Αὖθις δὲ, xal 
Tip ἑνδείᾳ τροφῖΏς χαὶ βηχὶ σπασµώδει διετείνετο, 
τῶν ἁλγηδύνων ἠττηθεὶς, φθάσαι τὴν εἰμαρμένην 
ἐπεθάλετο. Λαθὼν δὲ μῇλον (26). ἤτησε xal µαχαί- 
pev, εἰώθει Υὰρ ἁποτέμνων ἑἐσθίειν, ἔπειτα περια- 
θρῄσας pf) Τις ὁ χωλύων αὐτὸν εἴη, ἐπῆρε τὴν δεξιὰν 
ὡς. πλήξων ἑαυτόν. » "Eri δὲ τούτοις ὁ αὐτὸς ἱστορεῖ 
ὀυγγραφεὺς, ἕτερον αὐτοῦ Υνήσιον παΐδα πρὸ τῆς 
ἐσχάτης τοῦ ῥίθυ τελευτῆς, τρίτον ἐπὶ δυσὶν δη 
προανηρηµένοις δι ἐπιτάξεως ἀνελόντα, παραχρΏμα 
τἣν ζωὴν 00 μετὰ σμικρῶν ἁλγτδόνων ἀπολῤῆξαι. Καὶ 
τιοῦτο μὲν τὸ πέρας τῆς ᾿Ἡρώδου γέγονε τελευτῆς, 
ποινΏν δικαἰαν ἐχτίσαντος ὧν ἀμφὶ τὴν Βηθλεὲμ 
ἀνοζλε παίδων,, τῆς τοῦ Σωτήρος ἡμῶν ἐ/.θουλής 
ἕνεχα. Μεθ) ἣν ἄγγελος ὕναρ ἐπιστὰς ἐν Λἰγύπτῳ 
ὃιατρίδοντι τῷ Ἰωσὴς, àzápat ἅμα τῷ παιδὶ xal τῇ 
109:09 μητρὶ ἐπὶ τὴν Ἰουδαίχν παρακελεύεται, 
τεθνγχέναι δηλῶν τοὺς ἀναζητοῦντας τὴν doy hy τοῦ 


ταιδίου. Τοῦτοις δ᾽ ὁ εὐαΥ/ελιστῆς ἑπ'φέρει λέγων' D 


« Αχούσας 5 ὅτι Αρχέλαος βασιλεύει τῆς Ἰουδαίας 
ἀντὶ ᾿Ἡρώδου τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, ἐφοθήθη ἑἐχεῖ ἀπελ- 
θεῖν. Χρηματισθεὶς δὲ χατ᾽ ὄναρ, ἀνεχώρησεν εἰς τὰ 
µέρη τῆς Γαλιλαίας. » 


bum ponam esse dicerent coelitüs irrogatam. At 


"ille tamet:i cum tot morborum generibus luctare 


Iur, spem tamen adhuc vite retinens , remedia ex- 
cogitabat, Itaque trajecto. Jordane , aquis calidis 
quie. juxta Callirhoen sunt , usns est. Ila influunt 
quidem in Asphaltitem lacum, sed adeo dulces suut, 
ut etiam potui comimod:e sint. Ibi cum medicis vi- 
sum esset ut tepente oleo foveretur, demissus in 
dolium plenum olei, toto corpore adeo resolutus est, 
ut. etiam ocnli instar liominis mortui revolverentur. 
Deinde ministrorum tumultuantium clamore exci- 
tatus, ad se quidem rediit. Ceterum spe salutis in 
posterum abjecta, quinquaginta drachmas militibus 
viritim , ducibus vero et amicis inagnam peeuniae 


πράξεως (25). Tou; γὰρ ἁρ ἑχάστης χώµης D vim distribui jussit. Inde Mierichuntem reversus 


cest, jamque atra bile correptus, et ipsi quodainmo: 
do morti minitsns , teterrimum facinus perpetrare 
statuit, Etenim illustrissimos quosque totius Jud:zx:e 
viros ex sivgulis vicis coliectos , in Hippodzomo 
concludi precepit. Tum accersita Salome. viroque 
ejus Alexandro : « Novi , inquit, Judaeos morte mea 
exsultaturos. Sed lugeri aliorum causa, et illustres 
exsequias consequi possum , dummodo meis man- 
datisobsequi velitis. Hos viros quos custodiz man- 
davi, simul atque animam exhalavero militibus 
circumdatos, omnes interficite, quo et universa Ju- 
d»a et singule domus vcl invitz mea morte i.la- 
erymentur. » Et paulo post : « Rursus , inquit , 
cum partim inedia, partim tussis violentia crucia- 
retur, victus doloribus fatum antevertere statuit. 
Sumpto igitur pomo , cultellum poposcit. Solitus 
enim erat poma manu aua incisa comedere. Tum 
circumspiciens ne quis esset qui impediret, tan- 
quam se percussurus dextram levavit. » Postremo 
idein scriptor narrat, quo pacto paulo ante exitum 
vitze proprium filium , post duos quos jam ante ne- 
caverat, impie jussit occidi, atque ita demum nou 
sine maximis crucistibus animam efflavit, Hujus- 
modi exitum vitz? hahuit Herodes , merita perpes- 
sus supplicia pro scelere quod adversus infantes 
Bethlehemitas adiniserat, dum Servatori nostro {η- 
sidias compararet. Post cnjus interitum angelus 
Joseplio etiam tui in /Egypto moranti in somnis 
apparens, eum in Judzeam redire una cum puero 
et matre precepit , mortuos nuntians , qui puerum 
e medio tollere capiebant. Quibus h:ec evangelista 
subjungit: « Audiens autem quod Archelaus re- 
gnaret in Jud:za pro Herode patre suo, timujt illo 


ire. Et admonitus in somnis secessit in partes Galilzeze. » 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ 6. ' 
Περὶ τῶν κατὰ Il.Adtov χρόνων. 
Tfj δ' ἐπὶ τὴν ἀρχὴν μετὰ τὸν Ἡρώδην τοῦ Ἄρχε- 


(35) Προέχογψεν εἰς ἐπιδου.1ὴν ἀθεμίτου πράξεως. 
Lego εἰς ἐπιθουλήέν. quodsine dubio rectius est, quain 
antea editum ἐπιθολήν, tametsi editiones Josephi nihil 
variant. Conjecturam nostram conf(irioat vetustissi- 
mus codex Maz., inquo plane scriptum est εἰς ἐπιδου- 
4fv sicut conjeceram. Facessat igitur conjectura Sa- 
vilii, qui ad oram libri κυί notarot : Forte scribendum 


Ῥλτποιί.. Gg. XX. 


97 CAPUT IX. 
De Pilati temporibus. 
De Archelai post Herodis obitum dominatione 


i04 Porro in codice Reg. scriptum est προέχοφε 
εἰς ἐπιθουλήν, etc., quz lectio confirmare videtur 
conjecturam Savilii. Apud Nicephorum legi:ur etiam 
προέχούψε δὲ εἰς ἐπιδουλήν. , 

(26) Λαδὼν δὲ unAov. Omniuo scribendum est 
λαθὼν δῆ μῃλον. Has enim particulas inter se cone 
fundi frequenter observavimus. 

b 


107 


EUSEBM CAESARIENSIS OPP. PARS. I. — HISTORICA. 


108 


cousentit eliam supradictus histori:e scriptor, nar» A λάου χαταστάσει συνάδει καὶ ὁ προειρημένος ἱστορι- 


rans qua ratione, tum ex Ilerodis patris testamento, 
tem judicio Cxsaris Augusti Judex regnum susce- 
perit : utque, cum ipse post annos decem reguo ex- 
cidisset, fratres ejus Philippus ct IIerodes junior ac 
Lysanias tetrarchias suas rexerint. ldem imn octavo 
decimo Antiquitatum libro, anno duodecimo princi- 
patus Tiberii (hic enim orbis imperium acceperat, 
cum Augusius septem et quinquaginta annis impe- 
rasset), Pontium Pilatum procurationem Judae ac- 
cepisse auctor est, ibique decem annis usque ad 
Tiberii fere exitum permansisse. Ex quibus mani- 
feste convincitur commentam eorum qui Acta ad- 
versus Servatorem nostrum nuperrime ediderunt. 
In quibus primum ipsa temporis ratio Actis praeno- 
tata, auctores mendacii coarguit. Quippe consulatu 
Tiberii Augusti quarto, qui incidit in septimum cjus 
imperii annum, ea quz isti in salutari Domini no- 
stri passione ausi sunt confingere gesta dicuntur. 
Quo quidem tempore nondum in Judam advenisse 
Pilatum satis constat, si testimonio Josephi fides 
adhibenda est. Qui in librojam supra laudato (26*) 
diserte-indicat, anno principatus Tiberii duodecimo 
Pilatum Judex procuratorem a Tiberio factum 
fuisse. 


xbe, τὸν τρότον τε ἀναγράφων καθ) ὃν Ex διαθτκῶν 
Ἡρώδου τοῦ πατρὸς, ἐπικρίσεὼς τε Καΐσαρος Αὐγού- 
στου, τὴν χατὰ Ἰουδαίων βασιλείαν διεδέσατο, xai 
ὡς τῆς ἀρχῆς μετὰ δεχαέτη χρόνον ἁποπεσόντος, ol 
ἀδελφοὶ Φίλιππός τε xat ὁ νέος Ἡρώδης ἅμα Λυσα- 
viz (21), τὰς ἑαυτῶν διεῖπον τετραρχίας (38). Ὁ δ᾽ 
αὐτὸς £y ὀκτωχαιδεχάτῳ τῆς Αρχαιολογίας, κατὰ τὸ 
δωδέχατον ἔτος τῆς Τιθερίου βασιλείας (τοῦτον γὰρ 
τὴν xa0' ὅλων ἀρχὴν διαδέξασθαι, ἑπτὰ ἐτι πεντρ- 
Χοντα ἔτεσι τὴν ἡγεμονίαν ἐπικρατήσαντος Αὐγού- 
στου), Πόντιον Πιλάτον ἐπιτραπῆναι τὴν Ἰουδαίαν 
δηλοῖ, ἐνταῦθά τε ἐφ᾽ ὅλοις ἔτεσι δέχα , σχεδὸν clq 
αὐτὴν παραμεῖναι τὴν Τιθερίου τελευτήν. Οὐχκοῦν 
σαφρῶς ἀπελήλεγκται τὸ πλάσμα τῶν χατὰ τοῦ Zotr- 


B ρος ἡμῶν ὑπομνήματα (29) χθὲς χαὶ πρὠτν διαδε- 


δωχότων ἓν οἷς πρῶτος αὐτὺς ὁ τῆς παρασημειώ- 
σεως χρόνος (50) τῶν πεπλαχότων ἀπελέγχει τὸ 
φεῦδος. Ἐπὶ τΏς τετάρτης ouv ὑπατείας Τι6ε- 
plou, f, Υέγονεν ἔτους ἑθδόμου τῆς βασιλείας αὐτοῦ, 
τὰ περὶ τὸ σωτήριον αὐτοῖς πάθος τολµηθέντα (51) 
περιέχει. Καθ) ὃν δείχνυται χρόνον, μίέδ ἐπιστάς 
πω τῇ Ἰουδαίᾳ Πιλάτος, εἴγε τῷ Ἰωσήπῳ μάρτυρι 
χρήσασθαι δέον, σαφῶς οὕτω σηµαίνοντι χατὰ τὴν 
ὁηλωθεῖσαν αὐτοῦ γραφὴν, ὅτι δη δωδεχάτῳ ἐνιαυτῷ 


τῆς Τιθερίου βασιλείας, ἐπίτροπος τῆς Ιουδαίας ὑπὸ Τιθερίου καθίσταται Πιλάτος. 


CAPUT Χ. 


De pontificibus Judeorum sub quibus Christus 
Evangelium praedicavit. 


Horum temporibus cum Tiberius quidem quintunt 


(86*) Li^*. xvin, 3. 

(27) μα Avcaríg. Id de suo adjecit. Eusebius, 
quem merito repreheudit Scaliger in animadversio- 
nibus ad Chronicon Eusehianum. Neque enim Jose- 
phus Lysani: ineminit in hujus rei narratione; con- 
statque. llerodis regnum in tres duntaxat partes 
post ejus mortem divisum fuisse. Tacitus in lib. v 
Historiurum, de Judaeis loquens :*-Gertem coercitam 
liberi Herodis tripertito rexzere. Idem testatur Philo 
in oratione adversus. Flaccum, pag 965, ubi dicit 
Caium dedisse Agripp, Magui lHlerodis nepoti, ter- 
tiam partem avitze ditionis, quam Philippus tetrar- 
cha obtiuuerat : Γάΐος Καΐσαρ Αγρίπχα, τῷ Ἡρώδου 
βασιλέως υἱωνῷ, δίδωσι βασιλείαν, της raras λἠ- 
εως τρίτην µοῖραν. fv Φίλιππος ὁ τετράρχης, Οξῖος 
(v αὐτῷ πρὸς πατρὸς, ἐχαρποῦτο. 

(28) Τὰς ἑαυτῶν διεῖπον τετραρχίας. Scribendum 
est procul «ubio6cetxov, ut legitur in omuibus nostris 
codicibus, adeoque in Regio exemplari. Itaque nescio 
unde Rob. St-phanus vulgatam lectionem, διεῖλον, 
hauserit. Accedit. etiam Josephi auctoritas, qui in 
Wb. mn De excidio, cap. 8, emendationem nostram 
confirmat, [loc cum non vidisset Scaliger, frustra 
Eusebium. nostrum. reprehendit in. animadversio- 
nibus ad Chronicon Eusebianum, p. 164. Qui si ma- 
nuscriptos Eusebii codices cousuluisset, ul certe 

' facere debuerat, animadvertisset profecto Eusebium 
nostrum hic quidem omni culpa vacuum esse, 


(39) Τὰ ὑπομνήματα. Conficta sunt. Ίο Acta 
Pilati a Christians religionis inimicis, in persecu- 
tione illa M»ximini, ut testatur Eusebius in lih. ix, 
cap. 5. Quanquam ex Actis praesidialibus sanctorum 

martyrum Tarachi, Probi et Andronici colligi po- 
test, Acla illa jam antea ficta ac divulgata fuisse. 
Sic enim legitur in Actis illorum martyrum, cap. 9: 
Praeses dixit : Inique, non scis, quem invocas Chri- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ T. 
Περὶ τῶν παρὰ ἸΙουδαίοις ἀρχιερέων, καθ) οὓς 
ὁ Χριστὸς τὴν διδασκα.λίαν ἐἑποιῄσατο. (Nic. Il. 
Ε.ι, 18. 29.) 


"Ev τούτων 05 οὖν χατὰ τὸν Εὐαγγελιστὴν ἔτος 


C stum, hominem quidem (uisse, factum sub. custodia 


Pontii Pilati et punitum; cujus exstant Acta passio- 
nis. Inducti sunt antem in. judicium supradicti 
martyres Diocletiano ιν et Maximiano ii coss., ut 
docet titulus Actorum. Ex quo sequitur, Acta Pi- 
lati j9m nte persecutionem Maximini concinnata 
fuisse. Verum Maximinus, cum paucis adhuc nota 
essent, ea latius publicavit, et in scholis legi et 
ubique cantari ad. Christianorum opprobrium jus- 
sit, Male autem Musculus. et. Christophorsonus 
Ὑπομνήματα Commentarios verterunt, cum. Acta 
vertere debuissent, ut recte interpretatus est Ru- 
finus. Grxci enim ὑπομνήματα vocant qua. Latini 
acia, lam senatus quam amogistratuum..— Exempla 
passim occurrunt in Dionis Cassii Historia, et apud 
alios, ubi tamen fere labuntur interpretes, 

(30) '0 τῆς παρασημειώσεως χρόνος. Hoc loco 
παρασηµείωσις est titulus seu notatio temporis, 
qua Aciis preligi solebat. Sic enim acta judiciaria 


D councipiebantur : Consulatu Tiberii Augusti septimo, 


inducto in judicium Jesu, eic. lta apud Ammianum 
Marcellinum in lib. xxis : Et acta super eo gesta, 
non sine magno legebantur horrore, cum id voluminis 
publici contineret ezordium : « Consulatu. Tauri ei 
Florentii, inducto sub preconibus Tauro. » Eodem 
modo in gestis purgationis C:eciliani, Sed et iu 
actis conciliorum idem observari consueverat. Nec 
consulatus modo, verum etiam dies ac mensis prze- 
scribebantur. Videtur autem in his Eusebii verbis 
esse enallage, ὁ τῆς παρασημειώσεως χρόνος, pro eo 

uod ali dicereul ἡ τοῦ χρόνου παρασηµείωσις. 

titur porro Socrates eadein voce in lib. 3, cap. 12. 
uhi scribit de tempore concilii Niczeni : Καὶ ὁ 
vog δὲ τῆς συνόδου, ὡς ἓν παρασημειώσεσιν &Upo- 
P 4) Τὰ ὶ có σωτή 

( περὶ τὸ σωτήριον αὑτοῖς πάθος το.ῖμκ- 
θέγτα. De Σμὐαὶς id dici outavit Kulinus. Quel * 


109 


HISTORIAE ECCLESIASTICAE LIB. f. 


110 


πεντεχαιδέχατον Τιθερίον Καίσαρος ἄγοντοςι τέταρ- À decimum imperii annum ageret, ut. scribit Evange- 


cov δὲ τῆς ἡγεμονίας Ποντίου Πιλάτου, τῆς τε λοιπῖς 
Ἰουδαίας τετραρχούντων Ἡρώδου xat Λυσανίου (03) 
χαὶ Φιλίππου, ὁ Σωτὴῇρ xai Κύριος ἡμῶν Ἰτσοῦς ὁ 
Χριστὸς τοῦ Θεοῦ, ἀρχήμενος ὡσεὶ ἑτῶν τριάχοντα, 
ἐπὶ τὸ Ἰωάννου βάπτισμα παραγίνεται, καταρχήν 
τε ποιεῖ (33) τηνιχαῦτα τοῦ χατὰ τὸ Εὐαγγέλιων χη- 
ῥύγμα-ος. Φησὶ δὲ αὐτὸν fj θεία Γραφἢ τὸν πάντα 
τῆς διδασκαλίας διατελέσαι χρόνον ἐπὶ ἀρχιερέως 
Ἄννα xai Καϊάφα (54), δηλοῦσα ὅτι δὴ ἓν τοῖς µε- 
ταξὺ τῆς τούτων ἔτεσι λειτουργίας, ὁ mg τῆς διδα- 
σκαλίας αὐτῷ συνεπερἀνθη χρόνος: ἀρξαμένου μὲν 
χατὰ τῆν του "Άννα ἀρχιερωσύνην, µέχρι δὲ τῆς 


secuti sunt Musculus et Christophorsonus ; sed cum 
nullum de Jud:wis verbum pr:ecesserit, de falsariis 
illis id intelligere malui, qui Pilati Acta confinxe- 
rant. Vox igitur αὐτοῖς referenda est ad ea verba 
que praecesserunt, τῶν πεπλακότων. Porro in codi- 
tibus nastris Maz., Med. οἱ Fuk. hic locus ita le. 
pitür : τὰ περὶ τὸ σωτἠριον πάθος αὐτοῖς τολμηθέντα: 

(32) Ἡρώδου καὶ Λυσανίου.. Nescio cur Euse- 
bius inter. lHlérodeim ac Philippum, Magni [lerodis 
liberos, Lysaniam medium collocaverit. Lucas enim, 
eujus hic verba sequi se profitetur Eusebius, in ce- 
leberrimo illo loco de baptismo Christi, post Ilero- 
dem ac Philippum, tertio loco Lysaniam nominavit. 
Quare debuerat etiam Eusebius eumdein ordinem 
observare, maxime cum Lysanias non fuerit ex 
liberis aut successoribus Herodis. lllud etiam in 
Eusebio hoc loco reprehendendum videtur, quod 
postquam dixit. Pilatum Jadz:e procuratorem tunc 
fuisse, addit reliquam Judsam parnisse tetrarchis 
llerodi, Philippo ac Lysaniz. Atqui Lysanias nul- 
lam Judi portionem unquam obtinuit. Neque 
enim Abila Jude urbs fuit, sed Syrix Cales, seu 
Decapolitanze. Excusari tameu. potest Eusebius, si 
dicamus Jude nomine eum intellexisse totam di- 
tionem Herodis Magni. Constat enim Herodem Ma- 
gnum teirarchiai Lysaniie possedisse, donatam 
ips ab Augusto. Solebant quippe imperatores Ro- 
manui bas tetrarchi.s dono dare regibus faederatis 
aique ainicis populi Romani, quo illos sibi magis 
devincirent, Cujus rei exempla suppetunt apud Jo- 
sephum, 1d ipsuin significat Plinius in lib. v, cap. 
48, his verbis : Jntercursant cinguntque has urbes 
letrarchie , regionum instar singule, et in regna con- 
tribuuntur, eic, ; et cap. 25 ejusdem libri : preter 
teirarchias in reqna ascriptas, Porro de hoc Lysania 
cujus meminit Lucas, mirum est nullai exstare 
mentionem apud Josepliiun, nec apud Dionem et 
reliquos. Quod si apud DB. Lucam ita legereiwr, Φι- 
λίπτου δὸ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ τετραρχοῦντος τῆς 
Ἱτουραίας xat Τραχωνίτιδος χώρας, xax τῆς Λυσα- 
γου ᾿Αθιληνῆς, expuncta voce τετραρχοῦντος, quae 
&cquitur, reà esset planissima, Nam Philippus te- 
varchiam Lysanie, qux Zenodoro ante tradita 
fuerat, ab Augusto donatam. accepit, ut testatur 
Josephus. . 

(25) Καταρχήν τε ποιει. In codicibus nostris 

aZz., Med. ac Ευ. scriptuin est ποιεῖται. 

(94) Ἐπὶ ἀρχιερέως 'Avra καὶ Katága. lta legi- 
tur in. omnibus nostris codicibus. Apud Lucam in 
cap. m scriptum est éx' ἀρχιερέων "Άννα χαὶ Καΐά- 
φα. Ceterum hzc verba B. Lucx nullatenus id si- 
guilicaut, quod sibi persuasit Eusebius, Christum 
scilicel praedicare ccepisse ab eo anno quo sacerdos 
Jjudaorum fuit Annas, usque ad pontilicatum Cai- 
pha. Nam primo quidem Lucas ibi loquitur non de 
praedicatione Christi, sed de pridicatione Joannis, 

uz. praedicationem Christi antecessit. Deinde eam 
Joannis praedicationem coepisse dicit sub pontifici- 


lista, Pilatus vero procurationis Jude quartum : 
Herode, Lysania ac Pliülippo tetrarchis reliquam 
Judz»m obtineniibus, Servator ac Dominus noster 
Jesus Christus anno :elatis circiter tricesimo ad 
Joannis lavacrum accessit t tuneque primum Evans 
gelium przdicare instituit. Refert porro divina 
Scriptura totum przedicationis suz tempus sub 98 
Anna et Caipha pontificibus illum exegisse, id sci- 
licet significans, temporia spatio quo illi sacerdo- 
tium. administrarunt, universam Christi przdica- 
tionem terminotam fuisse ; cum ergo ab Ann:e pon- 
lificatu exorsus ad Caiplize pontificatum docere per- 


bus Anna et Caiplia : non quod aritio illo quo prm- 
dicare coepit Joaunes, duo simul pontifices fuerint 
apud Jud:eos, ut putavit Scaliger in lib. v1 De emen- 
datione temporum, cap. 1; id enim absurdum est et 
inauditum. Nec verior es! Theodori Bezz interpre- 
tatio, qnam postea amplexus est Scaliger in Prole- 
gomeuis ad Chronicon Eusebii, et Casaubonus in 
Exercitationibus, Anuam videlicet fuisse vicarium 
Caiphx summi pontificis, seu δεύτερον ἀρχίέρέα, 
atque idcirco uta cum Caipha nominari. Nam sl 
Anna vicem gessit Caiph:ze, cur priore loco nomi- 
natur, non. solum in Evangelio, verum etiam in 
Actihus apostolorum ? cum simpliciter et absolute 
pontifex dicitur a B. Luca periude ac Caiphas. Tria 
nobis probeut oportet illius sententiz fautotes, 
Primum est, pontifices Jud:worum liabuisse vicarios 
perpetuos atque ordinarios; secundum, vicarios 
illos in actis publicis uya cum pontificibtis nomi- 
natos fuisse ad temporum  notationem. Postremo 
illos dictos esse simpliciter ἀρχιερεῖς seu pontificeg. 
Sed profecto nunquam h:ec probabunt. Certe Jose- 
phus, qui in Antiquitatum libris universos Juda orum 
pontiüices accurate perceusuit, nusquam. perpetuos 
illos vicarios commemoravit. Unius duntaxat tne- 
minit in lib. να, Josephi scilicet, qui in spatiuni 
unius diei creatus est pontifex, ut vice Mattlii:e poa 
tificis sacra faceret. Ex quo apparet, perpetuos vis 
carios summi pontificis nullos tune fuisse. Nam οἱ 
Matnhias pontifex hujusmodi vicarium fiabuisset, 
nil opus erat ob nocturnam illain pollutionem su- 
hito vicarium illi constitiere. Existimo igitur B. 
Lucam his verhis mhil aliud significare voluisse; 
quam anno quinto decimo Tiberii Cesaris Caiphawm 
summum fuisse pontificein, Annam vero ex pontis 
fice. Nam cum Áunas socer esset Caiphz, et paulo 
antea pontificatum gessisset, summamque inter Ju- 
d:eos auctoritatém obtineret, merito cum Caipha 
conjungitur a Luca, non in. Evangelió solum, sed in 
eap. iv Actuüni apostolorum. Quippe hic Annas 


D vir fuit sui temporis celeberrimus ac poteutissimus, 


el quasi quidam perpetuus. pontifex, Ex quo enim 
summus sacerdos factus est a Quirinio, ipse dein- 
ceps reliquo vità& tempore aut per filios, aut per 
eneros suos sacerdotium administravit, ut testatue 
osephus, qui illum semper Ananum nominat. Cum 
igitur tunc teinporis tota sacerdotii auctoritas penes 
Áunam residerel, mirum non est, si cuim. Caipba 
poutifex nominatur a. B. Luca. Caeterum. Caipliam 
anno xv Tiberii pontificem Jud:eorum fuisse docet 
Josephus in lib. xvi. Factis enim est pontifex a 
Valerio Grato, qui ex Judaxa decessit anno circiter 
Tiberii Casaris xvi. ineunte, Quem pontificatum 
plus quam x anais. obtinuit, toto scilicel tempore 
administrationis Pilati, Remoto deinde Pilato, Vi - 
tellius legatus Syrie sacerdotium ademit Caipha, 
et Jonathan in ejus locum substituit, u& scribit Ja» 
sephus in eap. G. 


411 


EUSEDBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


112 


stiterit, vix hoc temporis intervallo quadriennium A ἀρχῆς τοῦ Καϊάφα (55) παραµείναντος. οὐδ' ὅλος 4 


zntegrum continelur. Quippe cum jam inde ab illis 
quibus dixi temporibus aboliti prope essent ritus 
legesque sacrorum, simul sacerdotinm perpetuum 
et hereditarium esse desierat : nec qu: ad cultum 
Dei pertinent rite agebantur. Sed a priesidibus Ro- 
manis alii subinde atque alíi sacerdotes constituti, 
non plus quam anni spatio munus illud gerebant. 
Certe Joseplius aU Anna ad Caipham quatuor conti- 
nuo ordine sacerdotes fuisse in dicto Antiquitatum 
libro narrat hís verbis : « Valerius Gratus cum 
Anne sacerdotium ademisset, Ismaelem Baphi fi- 
lium in ,ejus locum promovit. Quo non mulio post 
remoto, Eleazarum supradicti Aunz (ilium sacer- 
dotem designavit. Interjecto deinceps anni spatio 
cum huic bonorem abrogasset, Simoni Camithi filio 
sacerdotium tradidit. Qui eo munere non ultra an- 
num perfuncius, mox Josephum, cui etiam Caiplize 
nomen fuit, successorem accepit. » l"roinde uni- 
versum praedicationis Dominice tempus non totos 
quatuor annos complecti manifestum est, quorum 
spatio totidem sacerdotes ab Anna usque ad pro- 
motionem Caiphx annuum singuli sacerdotium ad- 
ministrarunt. ltaque illo anno quo salutaris Chris:i 


(50) Μέχρι δὲ τῆς ἀρχῆς τοῦ Katdza. Wuülnus 
initium veviit ; Laungus vero administrationem, quod 
magis probo. Nam apud Jud:eos magistratus fuit 
sacerdotium, cum sacerdos seu. ἀρχιερεύς jurisdi- 
ctionem haberet. Preerat euim publico gentis con- 
cilio, quod συνέδριον vocabant. Paulo post in codi- 
cibus nostris Maz., Med. et Εικ. ita legitur:o526' 
ὅλως ὁ μεταξὺ παρίσταται τετοαέτης χρόνος. 

(56) ΛέΊυντο μὲν ἡ διὰ βίου καὶ ἐκ προγόνων 
διαδοχή. Mujus loci insignis emendatio debetur co- 
dicibus nostris Maz., Med. ac Fuk. Nam Rob. qui- 
dem Stephanus Regii codicis lectionem expre:se- 
rat, que meo quidem judicio ferri nori potest. Quid 
enim sibi volunt illa verba, οὔτε τὰ τῆς τοῦ θεοῦ θε- 
ϱαπείας προσήχοντα Tv? Quanto planior e«t scriptura 
codicum nostrorum, λέλυτο μὲν ᾧ διὰ βίου χαὶ ἐχ 
προγόνων διανοχῆς τὰ τῆς τοῦ θεοῦ θεραπείας προσ- 
ὀχοντα ἣν. Conlirmat lianc lectionem Nicephorus, 
qui in cap. £9, lih. 11ocum Eusebii sic expressit : λέ- 
Ἄντο πρὸς τοῖς ἄλλοις xal ᾧ διὰ βίου xàx τῆς τῶν 
προγόνων διαδοχής διέφερεν Tj τοῦ Θεοῦ θεραπεία xal 
λειτουργία. Nulla potest afferri melior interpretatio 
Euseliani loci, quam hoc Nicephori scholium. lllud 
tantum. monendum est, siugularein numerum hic 
positum esse pro plurali. Idem enim estac si dixis- 


μαι λέλυντο μὲν οἷς διὰ βίου, elc. Quid sit διὰ p 


Ρίου nec Hutiuus nec Langus intellexerunt. Nos 
pluribus exponemus in adnotationibus ad librum de- 
cimum. 

(97) Ἱστορεῖ yovv ó Ιώσηπος. Longe hic fal- 
litur Eusebius. Nam Josephus non loquitur de 
lisdem temporibus de quibus Lucas. Josephus qui- 
dem loquitur de primo Tiberii Cxsaris decennio, 
quo tempore procurator Judas fuit Valerius (γα - 
tus, At Lucas loquiur de secundo Tiberii deceunio, 
quando przeses. fuit Pilatus. Hunc Eusebii errorem 
jamdudum notavit Scaliger in lib. vt De emenda- 
lione lemporum, cap. 1, et multo ante Scaligerum 
Langus in notis ad cap. 29 lib: 1 Nicephori. 

(98) Κατὰ τὴν αὐτῆς ApxawJAorlac γραφήν. 
Melius nostri codices Maz. Med. cum Fuk. ac Savil, 
scripium habent xazà τὴν αὑτῆν τῆς ἱστορίας ypa- 


v. 
(39) Tor τοῦ Βαφί. lta quidem codex Regius, cui 
asüpulatur Rálinus his verbis : Valerius Gratus, 


μεταξὺ τετραέτης παρίσταται ypóvoc. Τῶν γάρ τοι 
κατὰ τὸν νόµον ἤδη πως χαθηρηµένων ἐξ ἐχείνου 
θεσμῶν, λέλυτο μὲν f; διὰ βίου xaX ἐχ προγόνων δια- 
δοχἩ (50), οὔτε τὰ τῆς τοῦ θεοῦ θεραπείας προσέκχοντα 
ἣν. ὑπὸ δὲ τῶν Ῥωμαϊκῶν ἡγεμόνων ἄλλοτ) ἄλλοι 
τὴν ἀρχιερωσύνην ἐπιτρεπόμενοι, o) πλεῖον Écnuc 
ἑνὸς ἐπὶ ταύτης διετέλουν. Ἱστορεῖ γοῦν ὁ Ἰώση- 
πος (57) τέἐσσαρας κατὰ διαδοχἣν ἐπὶ Καϊάφαν ἁρ- 
χιερεῖς μετὰ τὸν "Ανναν διαγενέσθαι, χατὰ τὴν αὐτῆς 
τῆς Ἀρχαιοογίας γραφὴν (58), ὧδέ πως λέγων ' 
« Οὐαλέριο Γράτος παύσας ἱερᾶσθαι "Avvavov, 
Ἰσμάηλον ἀρχιερέα ἀποφαίνει τὸν τοῦ Βαοί (60). Kal 
τοῦτον δὲ μετοὐπολὺ µεταστήσας, Ἐλεάζαρον τὸν 
'Avvávou τοῦ ἀρχιερέως υἱὸν ἁποδείχνυσιν ἀρχιερέα. 
Ἐνιαυτοῦ δὲ διαγενοµένου xal τόνδε παὖύσας, Σίµωνι 
τῷ Καμίθον τὴν ἀρχιερωσύνην παραδίδωσιν. OO πλέον 
δὲ χαὶ τῷδε ἐνιαυτοῦ τὴν τιμὴἣν ἔχοντι διαγίνεται χρό- 
vos (40), xaX Ἰώσηπος ὁ καὶ Καϊάφας (41) διάδοχος Tv 
αὐτῷ.) Οὐκοῶν 6 σύμπας οὐδ ὅλος τετραέτης ἁποδείχνυ 
ται τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διδασχαλίἰας χρόνος, τεσ- 
σάρων ἐπὶ τέσσαρσιν (42) ἔτεσιν ἀρχιερέων ἀπὸ τοῦ 
"Avya xaX ἐπὶ τὴν τοῦ Καϊάφα χατάστασιν ἐνιαύσιον 
λειτουργίαν ἑχτετελεχότων. Τόν vé τοι Καϊάφαν ἁρ- 


Anna sacerdotio deturbato, 1smaelem pontificem de- 
signavit filium Baffi. ta euim legitur in vetutissimo 
codice Parisiensis Ecclesize, Reliqui vero Eusebiani 
codices Maz.. Μοή.. cum Fuk. et Savil., scriptum 
habent τὸν τοῦ Φαθί. Quibus consentit etiam Nice- 
phorus. 

(10) Διαγίνεται χρόνος. In nostris codicibus 
Maz., Med. Fuk. et Savilii scriptum est. διεγένετο. 
Sic etiam legit Nicephorus in cap. 29 lib. 1. 

(41) ᾿Ιώσηπος ὁ καὶ Katdzac. Rufinus vertit Jo- 
seppum cui et Caiophas nomen fuit, accepit successo» 
rem. Sic enim scriptum est in optimo et vetustis 
simo exeinplari Parisiensis Ecclesi, non ut in vul 
gatis Joseplum. Sed οἱ Josephi historiographi no- 
men iu eodem codice ita perpetuo scriptum inveni, 
quemadmodum etiam in vetustissimis Rufini editio- 
nibus scriptum habetur. Quod certe mutare non 
debueranteditores. Nam et apud Cassiodorum et Jor- 
danem in indice scriptorum ex quibus decerpta est 
llistoria Gothica, Joseppus nominatur : et. apud 
Suetonium in Vespasiano. antiquissimus codex bi- 
bliothec:e Meminize scripium habet Josepus. Deni- 
que Apollonius Collatius Josipum semper vocat se- 
cunda syllaba brevi. 

(42) Τεσσάρων» ἐπὶ τἐσσαρσι». Josephi verba 
sic interpretatur Eusebius, quasi dixerit Josephus 
quatuor illos pontifices, Anauum, lsinàelem, Klea- 
zarum ac Simonem, singulos anni spatio sacerdo- 
tium administrasse, Sed Jo.ephus de duobus qui- 
dem postremis id di:eme dicit, de prioribus nou 
item, Naim Ismaelem quídem paulo postquam pon- 
tifex factus fuisset a Valerio, exutuin fuisse narrat. 
Auano vero tantum abest, ut annum unuidà. sacer- 
dotii tribuat Josephus, quinimo ex Josephi verbis 
plane conficitur, Ananum | tribus minimum annis 
Sicerdolium tenuisse. Etenim Ananum ia locum 
Joazari substitutum esse dicit a Quirinio post per- 
actum censum, anno circiter 57 ab Actiaca victoria, 
cuin Coponius procurator esset Judzae ; euimdein- 


que in sacerdotio permansisse usque ad procura- 


tonem Valerii Grati, qui a Tiberio sub initium 
imperii missus est in Judzam. lta necesse est, ut 
Anani pontificatus satis diuturnuas fuerit, quippe qui 
sub quatuor Judes procuratoribus Copomo, M. 
Ambivio, Annio Kufo et Valerio Grato eam digni- 


115 


HISTORLE ECCLESIASTIC.JE LIB. I. 


115 


χυερέα εἰχότως τοῦ ἐνιαυτοῦ χαθ᾽ Ἂν (43) τὰ τοῦ σω- A passio contigit, divinum Evangelii volumen recie 


εηρἰου πάθους ἐπετελεῖτο, f) τοῦ Εὐαγγελίου παρε- 
σηµήνατο Γραφη. "EZ Ἶς χαὶ αὐτῆς οὐχ ἁπάδων τῆς 
προχειµένης ἐπιτηρήσεως ὁ τῆς τοῦ Χριστοῦ διδα- 
σχαλίας ἀποδείχνυται χρόνος. ᾿Αλλά γὰρ ὁ Συτἣρ χα» 
Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς, οὗ μετὰ πλεῖστον 
τῆς καταρχῆς τοῦ χηρύγματος, τοὺς δώδεχα ἀποστό- 
λους ἀναχαλεῖται οὓς xai µόνους τῶν λοιπῶν αὖ- 
μου μαθητῶν χατά τι γέρας ἐξαίρετον ἁποστόλους 
ὠνόμασεν. Καὶ αὖθις ἀναδείχνυσιν ἑτέρους E65o- 
µήχοντα, οὓς xal αὐτοὺς ἀπέστειλεν ἀνὰ δύο δύο (44), 
πρὺ προσώπου αὐτοῦ εἰς πάντα τόπον xal πὀλιν οὗ 
ἔμελλεν αὐτὸς ἔρχεσθαι (45). 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΔ’. 
Τὰ περὶ ᾿Ιωάνγου τοῦ Βαπτιστοῦ καὶ τοῦ Χριστοῦ 

µεμαρτυρηµέγα. (Nic. H. E. 1,19, 20) 

Οὐκ εἰς paxpbv δὲ (40) τοῦ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου 
ὑπὸ τοῦ νέου Ἡρώδου τὴν χεφαλΏην ἀποτμηθέντος, 
μνημονεύει μὲν xai ἡ θεία τῶν Εὐαγγελίων. Γραφή’ 
συνιστορεῖ Ye μὴν χαὶ ὁ Ἰώσηπος ὀνομαστὶ τῆς τε 
Ἡρωδιάδος μνήμην πεποιηµένος, xal ὡς ἀδελφοῦ 
Ὠναῖχα οὖσαν αὐτὴν Ἠγάγετο πρὸς γάµμον Ἡρώδης, 
ἀθετήσας μὲν τὴν προτέραν αὐτῷ χατὰ νόμους Υε- 
- ἰαμημένην vovaixa: ᾿Αρέτα δ᾽ ἦν αὕτη τοῦ Πετραίων 
βασιλέως θυγάτηρ' τὴν δὲ Ἡρωδιάδα ζῶντος δια- 
στήσας τοῦ &vbpó;: δι ἣν καὶ τὸν Ἰωάννην ἀνελὼν, 


tatem gesserit. Cumque Gratus undecim annis prz- 
fuerit Judz:e, Joseplius diserte non dicit quoto pro- 
curationis anno Ananum exauctoraverit. Certe 
Josephus in libro xx, cap. 8, Ananum hunc. testa- 
tur diutissime potitum esse sacerdotio, et quinque 
ejus lilios pontifices fuisse. Ex his apparet falli 
Scaligerum qui in Prolegomenis ad Eusebii Chro- 
nicon, Annam ad paucos dies pontificem fuisse scri- 
hit. Contra est Josephus in libris quos supra citavi. 
Quippe in lib. xx diserte affirmat Ananum ἐπὶ 
πλεῖστον potitum esse sacerdotio. Scio Josephi verba 
exponi posse non solum de tempore quo Anna gessit 
sacerdotium, sed et de toto temporis $patio quo 
vixit post sacerdotium. Nam quicunque pontifica- 
tum gesserant, ii reliquo vit:e tempore ponüfices 
dicebantur, et decimas accipiebant, ut docet Jose- 
phus in lib. xx, ubi de Anania. Et ob hanc causam 
B. Lucas in supradicto loco Annam pontificem 
appellat ; qui tamen tunc temporis non erat ponti- 
fex, sed eam dignitatem gesserat, ut supra dixi. 
Ex his patet, frustra ab Eusebio tam Josephi quaui 
Lucz verba adducta esse, ut quadriennium Christi 
praedicationis astrueret : quippe cum Christus non 
sub quatuor pontificibus, sed uno Caipha praedica- 
verit, ut ex Josepho superius ostendimus. Longe 
melius Ep phanius, qui triennium praedicationis 
Christi asiruit ex numero Paschatumn, quis in Joan- 
nis Evaugelio recensentur a praedicatione illius ad 
mortem usque. lta etiam Prosper iu Chronico, cu- 
jus verba hic apponam : Quidum putant Dominum 
nosirum Jesum Christum xv auno regni Tiberii Ca- 
sgris, id est duobus Geminis coss. crucifixum : quo 
anno secundum indubitatam Luce evangeliste aucto- 
ritatem baptizatum eum esse mani[estum est, et Evan- 
gelium regni celorum predicare cepisse. Secundum 
vero Joannis Evangelium, festivitati Pasche J udwo- 
rum ter Dominum interfuisse cognoscimus ; ut appa- 
real lerlium | fuisse illud. Pascha, quod verus Agnus 
suo sanguine consecravit. Proinde consules quidein 
a maui[estaiione Domini, id est a duobus Geminis 


e 


Caipham pontificem adnotavit, Ex cujus etiam Evan- 
gelii auctoritate temporis spatium quo Christus prz- 
dicavit, cum observatione uostra convenire osten- 
ditur. Ceterum Servator ac Dominus noster Jesus 
Christus haud multo post evangelicze predicationis 
initium duodecim sibi viros adjunxit, quos prx re- 
liquis discipulis suis solos apostolorum nomine quasi 
praecipuo quodam honoris titulo insignivit. Elegit 
preterea septuaginta viros, quos in ea loca et op- 
pida, in qux ipse venturus erat, binos przmittere 
solebat. 


99 CAPUT XI. 
Tes!'imonia de Joanne Baptista et de Christo. 


Brevi interjecto tempore Joannem Baptistam ah 
Herode juniore capite truncatum fuisse sacra Evan- 
gelii Scriptura commemorat. Cui astipulatur etiam — 
Josephus, qui et Herodiadis ipsius nominatim me- 
minit, οἱ diserte narrat quomodo Herodes, priore 
et legitima conjuge repudiata, quzeAretze regis Ara- 
bum filia erat, hanc fratris sui uxorem a vivo viro 
suo per vim abductam sibi conjugem ascivit : inque 
ejus gratiam necato Joanne Baptista, cum  Áreta 
ob filie contumeliam infesto bellum gessit. Quo 


inchoamus. Sed tertios ab. eis consules. Dominice 
passioni ascribimus. Alii vero quatuor Paschata 
numerant ab initio pradicationis Christi, inter 
quos est auctor Chronici Alexandrini. In qua senten- 
tia etiam fuisse videtur Eusebius, qui quadrien- 
nium, licet non integrum, assignat Christi praedica- 
tioni. 

(43) Tov ἐνιαυτοῦ καθ᾽ Oy. Intelligit locum Joan- 
nis cap. xt et xvii. ubi dicitur Caiphas fuisse pon- 
fex anui illius, Ex hoc Joannis loco conjicit Eu- 
sehius Caipham creatum esse pontificem anno illo 
quo Christus suffixus est cruci. Eusebium secutus 
est auctor Clironici Alexandrini, qui pontifices sub . 
quibus pr:edicavit Cliristus numerat, Annam, 
Ismaelein, Eleazarum ac Simonem. Sed Jóanunes 
Caipham eo auno lactuiu esse pontificem non dicit, 
Cum ergo Joseplius, auctor certissimus, qui Judai- 
corum pontificum successionem diligentissime 1ο- 
censuit, affirmet Caipham a Valerio Grato pontilfi- 
cem factum esse, rec nisi post Pilati procurationem 
exulum esse sacerdotio, equidem Josephi auctorita- 


D tem sequi malo, przsertiun cum Luc evangelistae 


testimonio coufirmetur. Lucas enim diserte aflir- 
mat anuo. xv Tiberii Caesaris Caipliam pontiticem 
jam tuin | fuisse. 

(44) ᾿Απέστει.1εν ἀνὰ δύο δύο. lta edidimus ex 
fide nostrorum exemplarium Regii, Maz. Med. ac 
Εικ. llodie tameu in cap. x tvangelii B. Luci, 
ex quo lioc desumpsit Eusebius, legitur tantuin Xvà 
δύο, sine repetitione ultimz vocis,quam Iob. etia 
Stephanus otiosam esse existimavit. Ego vero non- 
mbil. elegauti:e hunc. πλεονασμόν habere censeo, 
quem etiam in lingua Gallica retinemus. 

(45) οὗ ἔμε..1εν αὐτὺς ἔρχεσθαι. Nostri codi- 
ees Maz., Med. ac Fuk. scriptum babent o ἡμελ- — 
λεν. 

(40) Ovx tlc μακρὸν δέ. Ab his verbis esput nn- 
decimum  inchoavi, secutus auctoritatem codicis 
Regii, Maz. ac Fuk., quibus consentit etiam Ra- 
linus. 


115 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA. 


116 


quidem in bello victum acie ITerodem, et universum A πόλεμον αἴρετα, πρὸς τὸν "Apézav, ὡς ἂν thxipacpée 


ejus exercitum deletum refert, hzecque omnia ob 
scelus adversus Joannem Baptistam perpetratum 
ei contigissc. ldem Josephus Joannem justissimum 
virum fuisse, et lavacri cujusdam institutorem aflir- 
smans, cum iis qua iu sacris Evaugeliorum volumi- 
uibus de eodem Joanne prodita sunt, mirifice con- 
sentit. Refert. etiam llerodem Herodiadis culpa 
principatu excidisse, et in urbem (αἱ Viennam 
simul cum ea esse relegatum. Et lic quidem in 
octavo decimo Antiquitatum libro ab eo commemo- 
rantur, in quo etiam de Joanne scribit his verbis : 
« Arbitrabantur quidam Judzorum divina ultione 
periisse Herodis exercitum, Deo cxdem Joanuis, 
qui Baptista cognominatus est, vindicante. Quippe 
hune Herodes obtruncaverat, cum esset vir bonus, 
Judzosque ad virtutis studium excitaret, przcipiens 
ut juste quidem inter se, erga Deui autem pie 
agentes, ad lavacrum accederent. Tunc enim de- 
mum acceptum Deo fore lavacrum aiebat, cum eo 
non ad expiationem criminum uterentur, sed ad 
corporis mundiiiem, ut mentibus jam ante per justi- 
tiam expurgatis, corporis quoque adderent purita- 
tem. Cumque. multi ad eum undique confluerent 
(hujusmodi enim sermonibus mirifice delectabau- 
tur), (lerodes veritus, ne tanta hominis auctoritas 
subditos ad defectionem impelleret, quippe qui nihil 
non acturi ex ejus consilio viderentur, satius esse 
duxit priusquam novi aliquid oriretur, illum e me- 
dio tollere, quam mutatione terum facta, ipse iti 
maximus discrimen adductus, 96 seram paniten- 
tiam agere. Vinctus igitur ob lianc Herodis suspi- 
cionem, et ad castellum Machzruntem, cujus supra 
meminimus perductus, ibidem czsus est.» liec 
Josephus de Joanne, Qui etiam in eodem το Ser- 
yatoris nostri mentionem facit his verbis : « lisdem 


(41) Ὡς àv ἠτιμασμέγης abro τῆς θυγατρός. 
In codice Regio, Med. ac Maz. legitur αὐτῷ τῆς 0υ- 
γατρός. Nicephorus quoque habet τούτῳ. Nec illud 
omittendum est, in codice Maz. ac Fuk. ὡσάν scribi 
una voce, licet cum spiritu 11 secunda syllaba. 
Atque ità perpetuo hanc vocem scribi observavi in 
optimo illo codice Maz. quoties ponitur pro tau- 
quam. | 

(48) Bisvvayr τῆς PaAAlac xóAw. Memoria 
lapsus Eusebius pro Lugduno Viennam posuit. 
Quippe Joseplius, quem hie auctorem laudat. Euse- 
bius, Herodem a Caio Ciesare Lugdunum esse rele- 
gatum scribit in lib. xvii Originum, cap. 7. Porro 
in codicibus nostris Maz., Med., Fuk. ac Savil. 
deest vox πόλιν. 

(49) Ἀρετὴν ἑπασκῆσαι. Omnes nostri codices, 
pullo excepto, scriptum habent. ἀρετὴν ἑπασχοῦσι. 
Sed cum paulo post sequatur χρωµένους, hunc so- 
kecismum animadvertens Rob, Stephanus emenda- 
vit, ut edituin. est, ἑπασχκῆσαι. Ego vero in tanto 
conseusu omnium librorum, ἐπασχοῦσι retinendum 
censeo ; lantum pro χρωµένους emendandum. est 
χρωμµένοις, ut habent Josephi ac Nicephori editio- 
lies. 

(50) Πρίν τι νεώτερον ἀπ᾿ αὐτοῦ γεγέσθαι. Hxc 
est scripiura Regii codicis. Sed Maz. κό Med. cum 
Fuk. ac Savil. scriptum exhibent ὑπ αὐτοῦ. [ία 
μίλια. Nicephorus. ln jusephi autem. editionilyus 
legitur ἐξ αὐτοῦ, 


νης αὐτοῦ τῆς θυγατρός (47). "Ev ᾧ πολέμῳ µάχης 
γενομένης. πάντα φησὶ τὸν Ἡρώδου στρατὸν διαφθα- 
ρῆνα:, καὶ ταῦτα πεπονθέναι τῆς ἐπιβουλῆς ἕνεχεν 
τῆς χατὰ Ἰωάννου γεγενηµένης. Ὁ δ αὐτὸς Ἰώ- 
σηπος bv τοῖς μάλιστα δικαιότατον xal Βαπτιστὴν 
ὁμολογῶν γεγονέναι τὸν Ἰωάννην, τοῖς περὶ αὐτοῦ 
χατὰ τὴν τῶν Εὐαγγελίων Γραφὴν ἀναγεγραμμένοις 
συμμαρτυρεῖ. Ἱστορεῖ δὲ xai τὸν Ἡρώδην τῆς pa» 
σιλείας ἁἀποπεπτωχέναι διὰ τὴν αὑτὴν Ἡρωδιάδα, 
μεθ) ἧς αὐτὸν xal εἰς τὴν ὑπερορίαν ἀπεληλάσθαι, 
Βίενναν τῆς Γαλλίας πόλιν (48) οἰκεῖν χαταδιχα- 
σθέντα. Καὶ ταῦτά ys αὐτῷ Ev ὀχτωχαιδεχάτῳ τῆς 
Αρχαιο.]ογίας δεδήλωται, ἔνθα συλλαθαῖς αὐταῖς περὶ 
τοῦ Ἰωάννου ταῦτα γράφει’ « Tuoi δὲ τῶν Ἰουδαίων 


B Σδόχει ὁλωλέναι τὸν Ηρώδου στρατὸν ὑπὸ τοῦ θεοῦ, 


xaX µάλα δικαίως τιννυµένου χατὰ ποινὲν Ἰωάννου 
τοῦ καλουµένου Βαπτιστοῦ. Κτείνει γὰρ τοῦτον 
Ἡρώδης, ἀγαθὸν ἄνδρα xaX τοῖς Ἰουδαίοις χελεύοντα 
ἀρετὴν ἑπασχῆσαι (49), καὶ τῇ πρὺς ἀλλήλους δι- 
χαιοσύνῃ χαὶ πρὸς τὸν Θεὸν εὑσεθεία χρωµένους, 
βαπτισμῷ συνιέναι. Οὕτω γὰρ δῇ xal τὴν βάπτισιν 
ἀποδεχτὴν αὐτῷ φανεῖσθαι, μὴ ἐπὶ τινῶν ἁμαρτά- 
δων παοκιτὴσει χρωμένων, ἁλλ᾽ ἐφ᾽ ἀγνείᾳ τοῦ σώ- 
µατος, ἅτε δη χαὶ τῆς φυχῆς δικαιοσύνῃ προεχκεχα- 
θαρμένης. Καὶ τῶν ἄλλων σ)στρεφομένων, xat γὰρ 
ἤσθησαν ἐπιπλεῖστον τῇ ἀχροάσει τῶν λόγων, δείσας 
ἩΓώδης τὸ ἐπὶ τοσόνδε πειθανὸν αὐτοῦ τοῖς ἀνθρώ- 
ποις, Uy] ἐπὶ ἁποστάσει τινὶ φέροιτο (πάντα γὰρ 
ἑῴκεσαν συμθουλῇ τῇ ἀχείνου πράξοντες), πολὺ χρεῖτ 
τον ἡγεῖται πρὶν τι νεώτερον ἀπ᾿ αὑτοῦ γενέσθαι (50), 
προλαθὼν ἀναιρεῖν, 7] μεταθολῆς γενομένης εἰς πράγ- 
µατα ἐμπεσὼν μετανοεῖν. Καὶ ὁ μὲν ὑποψίᾳ τῇ τοῦ 
ἨἩρώδου, δέσµιος εἰς τὸν Μαχαιοοῦντα πεμφθεὶς τὸ 
προξιρηµένον φρούριον, ταύτῃ χτίνννται. à. Ταντα 
περὶ τοῦ Ἰωάννου διελθὼν, καὶ τοῦ ΣωτΏρος ἡμῶν (91) 


(51) Kal τοῦ Σωτήρος ἡμῶν. Jam superius mer» 
tionem feci libelli cujusdam qui nuper est editus : 
in quo bic loeus Josephi de Jesu Christo expeudi« 
tur. Auctor hujus libri duo nobis persuadere teutae 
vit. Primum est, !ocum illum Josephi falsum ac 
subdititium esse, Alterum est, Eusebium nostrum 
ejus fraudis anctorem. exstitisse. Quod. attinet. ad 
primum caput disputationis, jam prideimn viri docti 
eum Josephi locum in dubium revocarunt, Sed cum 
nudis indiciis et suspicionibus ad id judicandum 


D impellerentur, conjecturam suam silentio premere 


maluerunt quam quidquatn temere affirinare. Quod 
quidem prudenti cousilio ab iis factum esse nemo 
negaverit. Quamobrem scriptor illius libelli, in eo 
mihi reprehendendus. videtur, quod eum nullis ni- 
tatur. demonstrationibus, tamen ita pronuntiat, ut 
nos posthac de ejus loci falsitate dubitare minime 
patiatur. Quznam porro sunt argumenta illa quibus 
hoc astruii? Justinus, inquit, in Disputatione adcer- 
sus Tryphonem nullam hujus rei mentionem fecit, 
Quasi vero necesse fuerit Justino Josephi testiimo- 
nium adducere; aut quasi testimonium Josephi 
historiarum scriptoris, nagnum pondus habiturum 
fuisset apud Tryphouem. Atqui non lioc erat pro- 
positum Justino ut ex profanis scriptoribus, sed 
potius uLex sacris prophetarum iibris Christi fidem 
ac divinitatem probaret. Quare nibil opus erat ut 
Josephi testimonium afferret, presertim cum Jo- 
sephus scriptor esset etiam iym recentissimus , 
9 


111 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. 1. 


e 
118 


χατὰ τὴν αὐτὴν τοῦ συγ ράμματος ἱστορίαν ὧδέ A temporibus Jesus quidam fuit vir sapiens, si tamen 


πως ufpvntat* «Γίνεται δὲ χατὰ τοῦτον τὸν χρόνον 
Ἱησοῦς τις σοφὸς &vhp, εἴΥξ: ἄνδρα αὐτὸν λέγειν 
Ybh. "To γὰρ παραδόξων ἔργων ποἰητὴς, διδάσχαλος 
ἀνθρώπων τῶν σὺν ἡδονῇ τἀληθη δεχόμένων. Καὶ 
σηλλοὺς μὲν τῶν Ἰουδαίων, πολλοὺς δὲ xal ἀπὸ τοῦ 
Ἑλληνικοῦ ἐπηγάχετο. 'O Χριστὸς οὗτος ἦν. Καὶ 
αὑτὸν ἑνδξίξει τῶν πρώτων ἀνδρῶν παρ᾽ ἡμῖν σταυρῷ 
ἐπιτετιμγχότος Πιλάτου, οὐχ ἐξεπαύσαντο οἱ τὸ 
πρῶτον αὐτὸν ἀγαπήσαντές. Ἐφάνη γὰρ αὐτοῖς τρί- 
την ἔχων ἡμέραν πάλιν ζῶν, τῶν θείων προφητῶν 
ταῦτά τε χαὶ ἄλλα µυρία περὶ αὐτοῦ θαυμάσια elpn- 
χότων. Εϊσέτι τε νῦν τῶν Χριστιανῶν ἀπὸ τοῦδε 
ὠνομασμένων οὐκ ἐπέλιπε τὸ φῦλον. » Ταῦτα τοῦ 
ἐξ αὐτῶν Ἑθραίων συγγραφέως ἀνέχαθεν τῇ ἑαυτοῦ 
Τραφῃ, περί τε τοῦ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου χαὶ τοῦ 
Σωτῖῆρος ἡμῶν παραδεδωχότος, τίς ἂν ἔτι λείποιτο 
ἀποφυγὴ, τοῦ ph ἀναισχύντους ἀπελέγχεσθαι τοὺς 
κατ αὐτῶν πλασαμένους ὑπομνήματα; ᾿Αλλὰ ταῦτα 
μὲν ἐχέτω ταύτῃ. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IB. 
Περὶ τῶν μαθητῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν. (Nic. H. 
E. 1, 21, 22, usque «d lin.) 

Tov γε μὴν τοῦ Σωτῆρος ἀποστόλων, παντί τῷ 
"σαφὴς ἐκ τῶν Εὐαγγελίων Ἡ πρόσρησις. Tov δ᾽ 
ἑθδομήχοντα μαθητῶν, κατάλογος μὲν οὐδεὶς οὖδαμῆ 
φέρεται” λέγεταί γε μὲν εἷς αὐτῶν Βαρνάδας Υεγο- 
νέναι, οὗ διαφόρως μὲν χαὶ αἱ Πράξεις τῶν ἀποστό- 
λων ἐμνημόνευσαν, οὐχ Ίχιστα 65 xal Παῦλος γρά- 
φων Γαλάταις. Τούτων δ᾽ εἶναί φασι χαὶ Σωσθένην 


τὸν ἅμα Παύλῳ Κορινθίοις ἐπιστείλαντα. Ἡ ὃ᾽ ἱστο- C 


ρία παρὰ Κλήμεντι χστὰ τὴν πέµπτην τῶν ὝὙπο- 
τιπώσεω», EV ᾗ καὶ Κηφᾶν, περὶ οὗ φησιν ὁ Παῦλος" 
ε Ὅτε δὲ ᾖλθςε Κηφᾶς εἰς ᾿Αντιόχειαν, χατὰ πρόσω- 
πον αὐτῷ ἀντέστην (52), » ἕνα φησὶ γεγονέναι τῶν 
ἑθδομέχοντα μαθητῶν, ὁμώνυμον Πέτρῳ τυγχάνοντα 
τῷ ἀποστόλῳ. Καὶ Ματθίαν δὲ τὸν ἀντὶ Ἰούδα τοῦ 
πρρδότου τοῖς ἁποστόλοις ἐγχαταλεγέντα, τόν τε σὺν 
αὐτῷ τῇ ὁμοίᾳ φήφῳ τιµηθέντα, τῆς αὐτΏῆς τῶν ἑ6δ- 
boufxov:a Χχλήσεως ἠξιῶσθαι χατέγει λόγος. Καὶ 
θαδδαῖον δὲ ἕνα τῶν αὐτῶν εἶναί φασι" περὶ οὗ xol 
ἱστορίαν ἑλθοῦσαν εἰς ἡμᾶς, αὐτίχα µάλα ἐχθήσομαι. 
Καὶ τῶν ἑθδομήχοντα δὲ πλείους τοῦ Σωτῆρος πεφη- 
νέναι μαθητὰς εὗροις ἂν ἐπιτηρήσας, µάρτυρι χρώ- 
µενος τῷ Παύλῳ, μετὰ τὴν Ex νεχρῶν ἔγερσιν ὦφθαι 
αὐτὸν φῄσαντι, πρῶτον μὲν Κηφᾷ (55), ἔπειτα τοῖς 


virum eum appellare fas est. Erat quippe admira- 
bilium operum effector, doctorque eorum qui veri- 
tatem libenti animo complectebantur. Multos ille 
partim ex Judais, partim ex gentilibus sectatores 
sibi adjunxit, Hic erat Christus. Quem a gentis 
nostra primoribus delatum, cum Pilatus crucis sup- 
plicio addixisset, hi tamen qui. illum dilexerant, 
eum deinceps colere non destiterunt. Tertio enim 
die vivus ac spirans eis apparuit, prout divini pro- 
phetze hzec et alia quamplurima de illo mirifica prze- 
dixerant. Abhinc porro Christianorum genus qui 
ab eo nomen sumpsere, ad nostram usque zetatem 
continsotum' manet.» Hzc igitur cum scriptor ille ex 
ll-brzis oriundus de Joanne Baptista et de Serva- 
tore nostro in libris suis commemoraverit, quo:l 
jam effugium relinquitur his qui adversus eos Acta 
illa confinxerunt, quominus impudentissimi esse 
convincantur ? Sed de his satis. 


CAPUT χι. 
De Servatoris nostri discipulis. 


Et apostolorum quidem Servatoris nostri nomina 
ex Evangeliorum libris notissima sunt ommibus, 
Quod vero ad septuaginta discipulos attinet, eorum 
series nullibi perscripta reperitur. Fertur tamen ex 
illorum numero unus fuisse Barnabas, cujus cum 
in Actibus apostolorum crebra flt mentio, tum in 
Pauli ad Galatas Epistola. Ex iisdem etiam Sosthe- 
nem fuisse perhibent, eum qui una cum Paulo lit- 
teras ad. Corínthios scripsit. Sic enim refert Cle- 
mens in libroquinto Hypotyposeon. In quo etiam Ce- 
pham illum cui Antiochiam ingresso Paulus se pa- 
lain restitisse dicit, quoniam reprehensione dignus 
erat, unum ait fuisse ex sepluaginta discipulis Petro 
apostolo cognominem. Matthiam quoque, eum qui 
Jude proditoris loco in numerum apostolorum 
91 ascriptus est, et alterum illum qui cum Matthia 
pari suffragio fuit honoratus, fama est ex illo ccetu 
septuaginta discipulorum fuisse. Thaddx»um prz- 
terea unum ex illis fuisse ferunt. De quo historiam 
qua ad nos usque pervenit, mox narraturus sum. 
Quod si quis observare ' velit. attentius, plures 
quam septuaginta reperiet Servatoris nostri di- 
&cipulos, velex unius Pauli testimonio : qui Chri- 


quippe qui sub extrema Domitiani tempora Απιί- D bantur ; quibus prolatis, facillimum fuisset Eusebii 


quitates Judaicas publicasset. Ad illud autem argu- 
mentum quod ex Origene ducitur, facilis est et ex- 
pedita responsio. Negat quidem Origenes in libris 
contra Celsum, Josephum agnovisse Jesum Christum, 
id est credidisse Christo, seu Christianum fuisse. 
Sed neque ex hoc Josephi loco quem hic citat Eu- 
sebius, sequitur Josephum Christi lidem amplexum 
fuisse. Quamvis enim dicat οὗτος ὃν ὁ Χριστός, sub- 
audiendum est λεγόμενος, id est, hic est qui dice- 
batur Chrislus. Jam vero quod scribit anctor iHius 
libelli, Eusebium nostrum hujus: falsitatis archite- 
cium fuisse, nunquam profecto cordatis bominibus 
id persuadere poterit. Nam cui bono id Eusebius 
conlingere voluisset? Λη ex testimonio Jusephi pen- 
debat divinitas Christi? Annon Eusebii atate libri 
Antiquitatum Josephi in omnibus bibliothecis vise 


fraudem convincere. 

(52) Κατὰ πρόσωπον αὑτῷ ἀντέστη». Post has 
voces in editione Parisiensi ac Geneveusi sequuntur 
hxc verba, ὅτι χατεγνωσµένος Tv, qux leguutur 
etiam in Epistola ad Galatas. Sed quoniam nec in 
codicibus nostris Maz., Med., Ευ]. uec apud Ευ» 
num habentur, et alioqui parum necessaria suut 
hoc loco, merito ea delevimus. ldem a nobis factum 
est paulo postea in hoc ipso capite. Nam post verba 
illa, xaX θαδδαῖον δέ, lineam integram expunxitnus ; 
του scilicet verba, τὸν ὑπὸ θωμᾶ κατὰ πρόαταξιν τοῦ 
Ἰησοῦ τῷ ᾿Αγθάρῳ πρὸς ἴασιν ἁποσταλέντα * qua 
leguntur quidem in codice Regio, sed absunt a 
dibus reliquis, nec babeutur in iuterpretatioue Ru- 

ni. 

(93) Πρῶτον μὲν Κηςᾷ. Rectias iu nostris coui- 


* 
415 


EUSEBI! CAESARIENSIS OPR. PARS I. — HISTORICA. 


9 
129 


stum postquam à mortuis suscitatus est, primo A δώδεχα, xaX μετὰ τούτρυς, ἑπάνω πεντακοσ[ο.ς á5eX- 


omnium Cepha apparuisse dicit, deinde duodecim, 
et post hos plus quam quingentis fratribus simul. 
Ex quibus nonnullos quidem mortem obiisse, ple- 
rosque vero adhuc superstites fuisse tradit cum 
lec scriberet, Inde Jacobo illum apparuisse testa- 
tur, Unus hic ex septuagiuta discipulorum numero, 
8c praeterea ex fratribus Domini fuisse perhibetur. 
Postremo cum prater duodecim essent alii coin- 
plures qui instar illorum apostoli dicebantur, cu- 
jusmodi etiam erat Paulus, bxc adjungit : « Deinde 
visus est omnibus apostolis. » Sed de his satis. 
lüistoria vero de Thaddzo eujus supra mentionem 
fecimus, hujusmodi est. 
CAPUT XIII. 
Narratio de regulo. Edessenorum. 


4 


Domini ac Servatoris nostri Jesu Chrísti divini- 
las cum propter admiranda illius opera ubique 
jam celebris esset, innumerabiles ab externis et a 
Juda remotissimis regionibus, morbis et cujus- 
quemodi doloribus affliclos spe recuperand:e salu- 
tis, attraxerat.. |taque rex Agbarus, qui gentibus 
wrans Euphratem positis non sine laude przerat, 
cum gravi morbo, et qui humana ope curari non 
poterat, consumeretur, simul atque de Jesu nomine 
ubique diffuso ac de stupendis ejus miraculis quz 
onnium Llestimonio firmabantur, accepit, missis 
per tabellarium litteris, supplex eum rogavit ut ee 


morbo liberaret. At ille tum quidetia vocanti mi- C 


nime est obsecutus. Litteras tamen ad eum scri- 
here non recusavit, quibus unum e discipulis suis 
qui ipsum sanaret, missurum se esse pollicebatur, 
ueque ipsi solum, sed omnibus propinquis et fami- 


cibus Maz., Med. ac Fuk. scribitur πρώτῳ. Mox 


pro περιέναι, leges grammatice secuti, restitui- - 


as περιεῖναι, sicut legitur in codice Fuk. ac Sa- 
vilii. 

(54) Elc δὲ καὶ οὗτος τῶν φερομέγων τοῦ Σω- 
τῆρος μαθητῶν, ἁ.].1ὰ μὴν καὶ áógAgow dv. Hc 
est scriptura codicis Regii quam Που. Stephanus 


expressit. Verum in reliquis codicibus, Maz. scili-. 


cet, Med., Fuk. et Savilii desunt hac verba, μαθη- 
τῶν, ἀλλὰ μὴν xal. Sed neque ltinlinus illa aguoscit. 
Sic enim vertit : Post. etiam dicit eum visum esse 
Jacobo, qui erat unus ex his qui fratres Salvatoris 
appellabantur. Nos tamen nihil hic immutare volui- 
jus, Sed scripturam codicis Regii retinuimus, Mulii 
quippe ex veteribus Jacobum fratrem Domini, euin 
qui primus Ilierosolymorum episcopus est ordinatus, 
non ex xii apostolis, sed e numero discipulorum Do- 
mini [uisse scripserunt. Ita Gregorius Nyssenus in 
oralione 2 de Christi resurrectione. Clemeus in lib, 
u Constitutionum, cap. 59. et in lib. 1 [lecognitionum, 
sub finem pag. 20; Dorotheus in libro De apostolis 
et discipulis Domini, et Michael Glycas in parte 1i 
Aunalium, Certe huic opinioni favere videtur Pau- 
lus in Epistola ad Corinthios, ubi receuseus eos qui- 
bua Christus post mortem apparuerat, postquam xu 
apostolos nominavit, et. quingentos alios, addit 
deiude, postea visus est Jacobo et reliquis apostolis, 
Jacobum ergo Paulus distinxit a xi apostolis. Atque 
ita Cyrillus Hierosolyiitauus in catechesi iv et xiv 
locum beati Pauli intellexit. 

(39) Χριστοῦ βεότης. Nostri codices Maz. ac 


qol; ἐφάταξ. Ὃν τινὰς μὲν ἔφασχε κεκοιµῆσθαι, 
τοὺς πλείους δ᾽ ἔτι τῷ flo καθ) ὃν γαιρὸν αὐτῷ ταῦτα 
συνετάττετο, περιεῖναε. "Έπειτα 0. ὦφθαι αὐτὸν 
χώδῳ φησὶν: efe δὲ καὶ οὗτος τῶν φεροµένων τοῦ 
ΣωτΏῆρος μαθητῶν, ἀλλὰ μὴν xai ἀδελφῶν ἂν (54). 
Εἶθ' ὡς παρὰ τούτους χατὰ μµίμησιν τῶν δώδεχα 
πλείστων ὅσων ὑπαρξάντων ἁἀποστόλων, οἷος xal 
atc; ὁ Παῦλος fv, προστίθησι λέγων’ « Ἔτειτα 
ὤφθη τοῖς ἀποστόλοις πᾶσι. » Ταῦτα μὲν οὖν περὶ 
τῶνδε. Tr; δὲ περὶ τὸν θαδδαῖον ἱατορίας ἡμῖν λ- 
χθείσης τοιοῦτος Υέγονεν ὁ τρόπος. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ’. 
Ἱστορία περὶ τοῦ τῶν» ᾿Εδεσσηνῶν δυγάστον. 
(Nie. η. E. n, 7, et Evagr. iw, 29.) 

'H τοῦ Κυρίου xai Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ 
θεόττς (99), εἰς πάντας ἀνθρώπους τῆς παραδοξο- 
ποιοῦ δυνάµεως ἕνεχεν βοωµένη, µυρίους ὅσους xat 
τῶν ἐπ᾽ ἀλλοδαπῆς ποῤῥωτάτω τε τῆς Ἰουδαίας, νό- 
σων τε χα) παντοίων παθῶν ἐλπίδι θεραπείας ἐπί- 
γετο. Ταύτῃ τοι θασιλεὺς "Αγβαρος (56), τῶν ὑπὲρ 
Εὐφράτην ἐθνῶν (51) ἐπισημότατα δυναστεύων, τά- 
θει τὸ σῶμα δξινῷ xaY ob θεραπευτῷ. ὅσον ἐπ᾽ ἂν» 
θρωπείᾳ δυνάµει, καταφθειρόµενος, ὡς xal τοὔνομα 
τοῦ Ἰησοῦ πολὺ xal τὰς δυνάµεις συμφώνως πρὺς 
ἁπάντων μαρτυρουµένας ἐπύθετο, ἱχέτης αὐτοῦ πέµ- 
dag δι ἐπιστοληφόρου γίγνεται, τῆς νόσου τυχεῖν 
ἁπαλλαγῖς ἀξιῶν. Ὁ δὲ μὴ τότε χαλοῦντι ὑπαχού- 
σας, ἐπιστολῆς YoUv αὐτὸ» ἰδίας χαταξιοῖ, ἕνα τῶν 
αὐτοῦ μαθητῶν ἀποστέλλειν ἐπὶ θεραπείᾳ τῆς νόσου, 
ὁμοῦ τε αὐτοῦ σωτηρίαν (38) καὶ τῶν προσηχόντων 
ἁπάντων ὑπισχνούμενος. Οὐχ εἰς μακρὸν ób ἄρα 


Med., cum Fuk. ac Savil., scriptum habent θειότης, 

(50) Ρασιεὺς Ἄγδαρος. lta semper in codice 
Regio scriptum est nomen hujus reguli, eamque 
scripturam pluribus testimoniis jam dudum asse- 
ruimus in adnotationibus nostris ad fragmenta Dio-- 
nis Cocceiani, ubi etiam docuimus cominunre id. no- 
men fuisse regulis Edessenorum. In optimo tamcn 
codice Maz. "A6vapoc hic et infra perpetuo scribi- 
tur. Qua etiam scriptura minime contemnenda est, 
Nam et in nummis veteribus ita appellatur, et in 
antiquo epigrammate quod primus edidit Jacobus 
Sirmondus in notis ad Epistolas Sidonii. Magis ta- 


D men placet prior scriptura, tot. seriptorum tamm 


Gizcorum quam Latinorum consensu firmata. Certe 
"Ax6apoc Arabica vox est, quz potentissimum signi- 
ficat, ut docuit ine vir lingusrum Orientalium peri- 
Uissimtus. 

(57) Τῶν ὑπὲρ Εὐφράτην ἐθνῶν. Uni duntaxat 
genti, non autein pluribus imperavit Abgarus. Fuit 
enim Arabum regulus; rec universis Arabibus, 
sed parti duntaxat Arabum praefuit. Unde φυλάρχης 
seu φύλαρχος 'Apáfioy vocatur. Quippe Arabes erant 
plures in tribus distincti : singulis autem tribubus 
suus imperabat phylarchus. Gentes igitur hoc loco 
dixit Eusebius pro unica gente. ldque vidit etiam 
Wutinus, qui huuc locum ia. vertit : Unde et rez 
quidam Abgarus nomine, gentis μίίτα Euphracem 
posiue principatum nobiliter tenens, - 

98) Ὁμοῦ τε αὑτοῦ σωτηρία». 1n codicibus uo- 
siris Maz., Med. ac Fuk. scriptum est αὐτῷ. 


i21 HISTORLE ECCLESIAST:;CJE LIB. I. 123 


a: ἐπλτροῦτο τὰ τῆς ἐπαγγλελίας. Μετὰ γοῦν τὴν A liaribus salutem prastiturum. Nec multo post ad 


ix νεχρῶν ἀνάστασιν xai τὴν εἰς οὐρανοὺς ἄνοδον 
αὐτου, Θθωμᾶς, τῶν ἁποστόλων εἷς τῶν δώδεχα, 6a5- 
ἑαῖον (59) ἓν ἀριθμῷ xal αὐτὸν Mv ἑθδομήχοντα 
τοῦ Χριστοῦ μαθητῶν χατειλεγµένον, κινήσει O:to- 
τέρᾳ ἐπὶ τὴν 'Εδεσσαν (00) κήρυχα xal εὐαγγελι- 
στὴν τῆς περὶ τοῦ Χριστοῦ διδασκαλίας ἐχπέμπει, 
πάντα τε δι᾽ αὑτοῦ τὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν τέλος 
ἐλάμδανεν ἐπαγγελίας. "Exe xal τούτων ἀνᾶγρα- 
τον τὴν µάρτυρίαν, Ex τῶν κατὰ Ἔδεσσαν τοτηνι- 
χαῦτα βασιλευομένην πόλιν γΥραμματοφυλαχείων 
ληοθεῖσαν. Ἐν γοῦν τοῖς αὐτόθι δηµοσίοις χάρταις, 
τοῖς τὰ παλαιὰ xa τὰ ἀμφὶ τὸν "΄Αγδαρον πραχθέντα 
τεριέχουσι, καὶ ταῦτα εἰσέτι καὶ νῦν ἐξ ἐχείνου πε- 
Φ)λαγμένα εὕρητα:. 0ὐδὲν δὲ οἷον καὶ αὐτῶν ἕπα- 
κουσαι τῶν ἐπιστολῶν, ἀπὸ τῶν ἀρχείων ἡμῖν &va- 
λιφθεισῶν, xal τόνδε αὐτοῖς ῥήμασιν ἐκ τῆς Σύρων 
φωνῆς μεταθληθεισῶν τὸν τρόπον. 

Ἀντίγραφον ἐπιστολῆς γραφείσης ὑπὸ Ἀγθάρου 


τοπάρχου τῷ Ἴησου, xal πεµῳθείσης αὐτῷ δι 
Araxía ταχυδρόμου εἷς Ἱεροσό.υμα. 


«€ "Άγδαρος τοπάρχης Ἐδέσσης (61) Ἰησοῦ Σω- 
tiet ἀγαθῷ ἀναφανέντι Ev τόπῳ Ἱεροσολύμων yat- 
ρε». "Hxoucraí pot τὰ περὶ aou xa τῶν aov ἰαμά- 
των, ὡς ἄνευ φαρµάχων χαὶ βοτανῶν ὑπὸ cou γινο- 
µένων. Ὡς Y&p λόγος, τυφλοὺς ἀναθλέπειν ποιεῖς, 
γωλοὺς περιπατεῖν, xal λεπροὺς χαθαρίζεις, καὶ 
ἀκάθαρτα πνεύματα xal δαίµονας ἐχθάλλεις, xol 
τους ἓν paxpovocía βασαβθιζομένους θεραπεύεις , xal 
νεχροὺς ἔγειρεις. Καὶ ταῦτα πάντα ἀχούσας περὶ σοῦ, 


χατὰ νοῦν ἐθέμην τὸ ἕτερον τῶν δύο, f| ὅτι σὺ εἶ ὁ C 


θεὺς, xal χαταθὰς ἀπὸ τοῦ οὐρανοὺ ποιεῖς ταῦτα, 
ἡ Υἱὸς εἶ τοῦ θεοῦ ποιῶν ταῦτα. Διὰ τοῦτο τοίνυν 
γράνας ἐδεήθην σου σχυλΏναι πρὸς μὲ (62), καὶ τὸ 
πάθος ὃ ἔχω, θεραπεῦσαι. Καὶ γὰρ fxousa ὅτι xol 
Ἰουδαῖοι χαταχογγύζουσί σου χαὶ βούλονται χαχῶσαί 
σε. Πόλις δὲ µιχροτάτη poi ἐστι xol σεμνΏ, Ἆτις 
ἑξαρχεῖ ἀμφοτέροις. » 

Καὶ ταῦτα μὲν οὕτως ἔγραψε (05), τῆς θείας αὖ- 
τὸν τέως μιχρὸν αὐγασάσης ἑλλάμφεως. "Αξιον δὲ 
καὶ τῆς πρὸς τοῦ Ἰησοῦ αὐτῷ διὰ τοῦ αὐτοῦ Υραµ- 
ματοχομιστοῦ ἀποσταλείσης ἐπαχοῦσαι, ὁλιγοστίχου 


exitum perducta sunt quicunque ei promissa fu- 
erant. Nam post resurrectionem Christi 39 ejus- 
que in coelos ascensum, Thomas unus e duodecim 
apostolis, divino quodam impetu impulsus, Thad- 
deum unum e septuaginta Christi discipulorum 
numero Edessam misit, ut Christi doctrinam illis 
gentibus nuntiaret ; ejusque opera Servatoris no- 
siri promissa exitum sortita sunt. Cujus quidem 
rei testimonium babemus ex ipsius Edessz in qua 
tum regnabat Agbarus, tabulariis desuniptum : si- 
quidem in monumentis publicis, in quibus antiqui- 
tates urbis et res Ágbari geste continentur, bxc 
eiiam ad nostram usque zetatlem conservata repe- 
rimus. Opere pretium igitur fuerit ipsas epistolas 
audire, quas ex archivis depromptas e Syrorum 
lingua fideliter transtulimus in hunc modum. 


Exemplum epistole scripta a rege Agbaro ad Jesum, 
et ad eum missa Hierosolyma per Ananium cur- 
sorem. , 


« Agbarus princeps Edessz Jesu Servatori hono 
qui in finibus Hierosolymorum ajparuit, salutem. 
Nuntiatum est mihi de te et de curationibus quas 
absque herbis et medicamentis operaris. Fama 
enim est,cecis visum, claudis gressum abs te re- 
stitui, leprosos mundari, deemouas et immundos 
spiritus expelli, diuturnis morbis oppressos sanari, - 
mortuos denique suscitari. Quae cum omnia de te 
audirem, sic in animum meum induxi, aut te re- 
vera Deum esse, qui e ccelo delapsus hxc efficias, 
aut certe Dei Filium. Proinde ad te scripsi, orsus 
ul nos invisere, morbumque nostrum sanare nou 
graveris. Audio enim Jud:eos tibi obtrectare, et in- 
sidias in caput tuum struere. Est mihi civitas,parva 
quidem illa, sed ornata, qux nostruin utrique suf- 
ficiat. » 


Et hzc quidein ita scripsit Agbarus, cum divini 
luminis radius eum modice tum quidem collustras- 
set. Nunc epistolam quam ei Jesus per eumdem 
tabellarium rescripsit, audiamus, brevem illam 


(59) Θαδδαῖον antea editum erat θαδδαῖον τὸν p thece Regiz habet Euchame. Bongars:us id nomen 


ἀδελφόν. Duos postremas voces expunximus, quippe 
quie nec in optimis exemplaribus Heg. Maz. Ευ]. 
et Savil., nec in. interpretatione Rufini legantur. 
Solus codex Med. eas habet, nescio: unde petitas. 
Neque enim ullibi quod sciam lectum est, Tliad- 
deum hunc fratrem fuisse apostoli Thoma. 

(60) Thx "E0sccav..Nostri codices Maz. ac Med. 
cum Fuk. ac Savil. scriptum habent ἐπὶ τὰ Ἔδεσσα. 

(61)"A r6apoc τοπάρχης 'E66c0nc.In margine edi- 
tionis Genevensis post vocem "Axy6apoc ascripla est 
ο lectio ex Bongarsii libre, Οὐχανίης υἱός. Ne quis 
autem suspicetur hanc lectionem e manuscripto 
exemplari desumptam esse, monendus est lector 
hanc esse conjecturam Bongarsii, qui ex interpre- 
tatione Rufini id hauserat. Nam Rutinus hunc lo- 
cum ita vertit ; Abgarus Vohania filius toparcha, etc. 
Ki vulgat: quideni editiones Rultini sic praeferunt. 
Sel iu vetustissiino codice Parisiensis Eeclesi:e, 
scriptum est Volame filius. Codex autein. biblio- 


matris Abgari esse existimavit, cui non assentior. 
Crediderim porius patris vocabulum esse, quod Ru- 
(inus ex quibusdam libris apocryphis hauserat. Ver- 
tendum itaque fuit Οὐχάμου. 

(62) Σχυ.Ίῆναι πρὸς ué. In Menzo Grzcorum ad 
diem xvi mensis Augusti, ubi tota hxc narratio de 
Abgaro habetur, ita legitur bic locus, σχυλΏναι xat 
ἐλθεῖν πρὸς pé. Sed nihil opus est hujusmodi glos- 
semate, cuim Satis subaudiatur. 

(65) Kal ταῦτα μὲν οὕτως ἔγραφε. Tota hec 
pericope usque ad illa verba τὰ ἀντιγραφέντα, θἱ0., 
abest a nostris codicibus, Maz. scilicet, Med. ac , 
Fuk., nec habetur in interpretatione Rufini. Ac 
libenter equidem ea verba expunxissem, quippe 
cum Eusebiana non esse pro certo habeam. Sed 
quoniam in Regio codice et ad marginem Med. 
exemplaris leguntur, in nostra quoque euitione 
retinenda esse duxi. | 


125 


EUSEDII CAESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 194 


quidem, sed virtutis et efficacize plenissimam ; A μὲν, πυλυδυνᾶμου δὲ Επιστολῆς, τοὔτοῦ ἐχούσης xal 


qua sic habet. 


Rescriptum Jesu ad Agbarum Regem per Ananiam 
cursorem. 


« Ueatus es, Agbare, qui in me credideris quem 
non vidisti. De me enim scriptum est, cos qui me 
viderint, non credituros in me, ut ii qui non vide- 
rint, credentes 99 vitam accipiant. Quod vero ad 
me scribis ut ad te proficiscar, hic necesse habeo 
omuia implere propter qu:e sum missus, iisque de- 
muti absolutis, ad illum qui me misit, reverti. (8. 
terum cum primum ad euin me recepero, ος disci- 
pulis meis aliquem ad te mittam, qui et morbum 
tuum curet, et vitam tibi tuisque omnibus pra- 


stet. ? 


His epistolis hzc etiam Syriaco sermone erant B 


adjuncta: — Post ascensum Jesu Christi, Judas qui 
etiam Thomas dictus est, Thaddaum apostolum, 
unum e septuaginta, ad Agharum misit, Qui cum 
illuc advenisset, apud Tobiam Tobi: filium diver- 
tit, Postquam vero fama de ejus adventu et de tni- 
raculis quz:e ab ipso edebantur increbrescere ce- 
pit, nuntiatum est Agbaro advenisse illuc aposto- 
lum Jesu, sicut per litteras promiserat, Coepit igi- 
tur Thadd:eus morbos quoslibet et languores di- 
vina virtute sanare, adeo ut cuncti adiniratione ca- 


(64) Γέγραπται γὰρ περὶ ἐμοῦ. Ubinam hzc scri- 
pta sint, iu quo Veteris. ]ustrumenti loco, adhuc 
quaro. In. Joannis quidem Evangelio scriptum ha- 
betur, Dominum nostrum post. resurrectionem di- 
xisse Thom: : Beati qui non. viderunt et credide- 
runt. Sed lizc epistola Christi ad Agbarum regem, 
si quidem vera est, olhjurgationem illam apostoli 
Thome aliquot annis autecessit, ln. cap. vi Isai: 
locus est liuic plane similis, ad quem allusisse vi- 
detur auctor liujus epistol:e. 

(05) Ἰούδας ó καὶ Θωμᾶς. Thomas. quidem, qui 
fuit uuus ex. duodecim, dicebatur. Didymus teste 
Joanne evangelista, sed eumdem Judam esse cogno- 
minatum, alibi quod sciain non. reperitur. Haque 
et hoc nomine narratio ista merito in suspicionem 
venit. Nisi forte liunc errorem. Eusebii esse dica- 
mus, qui Thoma cognomentum | attribuerit, quod 
tribuendum. erat. Thaddieo, Certe Thaddaeus apo- 
8tolus alio nomine dictus est Judas. Hieronymus in 
cap. X Matthei: Thadda um apostolum, ecclesiastica 
(radit. historia missum Edessa αἱ Abagarum re- 
gem Chosidenag (scribe Chosdroene vel quod. idein 
est O»droenc), qui ab. Evangelista Luca Judas Ja- 
cobi : et alibi appellatur  Lebeus, quod. interpreta- 
tur Corculuui, Credendumque est eum fuisse τριώνυ- 

ον. ldem scr.bitr in. Menologio ad diem 19 Junii. 

(66) θαδδαῖον τὸν ἁπόστολον. Nescio cur tlie- 
ronymus in loco superius allato, Tliaddzeum hunc 
gui a Thoma apostolo missus. est ad. Agbaruim re- 

em, unum ex xi apostolis fuisse dicit. Nam Euse- 
ων ex quo llieronymus eam narrationem mulua- 
tus est, tum lic, tum in superiori capite diserte 
scribit, Tlisddaum unum fuisse e Lxx Domini di- 
scipulis. Idem repetit. Eusebius in lib. n sub ini- 
tium. Hunc B. Hieronymi errorem jam dudum no- 
ιν Beda in eap. 4. Hetract. in Act. apost. Apo- 
slolus quidem passim. nomiuatur in. hoc. Edesseno- 
rum monumento quod refert Eusebius. Sed apostoli 
nomen hic latius sumitur, eo iore quo singulae 
geutes. et urbes eos a quibus Evangelii primum 
veritatem acceperant, apostolos nominabant, Ne- 
que enim solis duodecim boc indituur est vocabu- 


αὐτῆς τὸν τρόπον. 
Τὰ ἀγτιγραφέντα ὑπ Ἰησοῦ διὰ Ἁγαγία zaxv- 
δρόµου τοπάρχῃ Av6dpo. 

« “Αγδαρε, µαχάριος εἶ πιστεύσας iv ἐμοὶ, μὴ 
ἑωραχώς µε. Γέγραπται γὰρ περὶ ἐμοῦ (64), τοὺς 
ἑωραχότας µε μὴ πιστεύσειν pot, ἵνα οἱ μὴ ἑωραχό- 
τες, αὐτοὶ πιστεύσωσι χαὶ ζήσωνται. Περὶ δὲ οὗ ἔγρα- 
Φάς pot ἐλθεῖν πρὸς σὲ, δἐον ἐστὶ πάντα δι & ἁτ- 
εστάλην, ἐνταῦθα πληρώὠσαί µε, xaX μετὰ τὸ πληρῶῷ- 
σαι, οὕτως ἀναληφθῆναι πρὸς τὸν ἁἀποστείλαντά µε. 
Καὶ ἐπειδὰν ἀναληφθῶ, ἁποστελὼ σοι τινὰ τῶν µα- 
θητῶν µου, ἵνα ἰάσηταί σου τὸ πάθος, xal ζωὴν 
σοὶ χαὶ τοῖς σὺν σοὶ παράσχηται. » 


Ταύταις δὲ ταῖς ἐπιστολαῖς ἔτι χαὶ ταῦτα συνΏπτο 
τῇ Σύρων φωνῆ: — Μετὰ δὲ τὸ ἀναληφθῆναι τὸν Ἱτ- 
σοῦν, ἀπέστειλεν αὐτῷ Ἰούδας ὁ xaY Θωμᾶς (65), 
θαδδαῖον τὸν ἁπόστολον (060) ἕνα τῶν ἐέλλι t xovta. 
Ὃς ἐλθὼν χατέµενε πρὸς Τωθίαν τὸν τοῦ Τωβία. 
Ὡς 65 ἠχούσθη περὶ αὐτοῦ, xaX δῆλος Υέἐγὺνε διὰ τῶν 
ἐπιτελουμένων αὐτῷ θαυμασίων (67), ἐμηνύθη τῷ 
᾿Αγθάρῳδτι΄Ε.1ή1υθεν ἀπόστο.ος ἐνταῦθα τοῦ 'In- 
σοῦ χαθὼς ἐπέστει.1έ σοι (68). Μρξατο οὖν ὁ θαδδαῖος 
ἐν δυνάµει Θεοῦ θεραπεύειν πᾶσαν νόσον xai µα- 
λαχίαν, ὥστε πάντας θαυμάζειν. Ὡς δὲ Ίχουσεν 6 


lum, sed omnes eorum discipuli, et comites atque 
adjutores, generaliter apostoli sunt appellati. Et 
quemadmodum,licel Dominus septuaginta. duntaxat 
discipulos elegerit, lunge plures timen eo. nomine 
postea sunt exornati, sicut in superiore capite ob- 
servavit Eusebius : ita etiam, licet Dominus duo- 
decim tantum apostolos designaverit, postea tamen 
hzc appellatio pluribus comnimuizata est, ut nota- 
vit Hieronymus in Epistolam ad Galatas. lMinc est 
quod in Menzis Griecorum, et apud Simeonem Me- 
taphrastem, M»rcus et Luces. evangeliste, Titus, 
Timotheus et Philemon et reliqui Pauli discipuli, 
apostolorum titulo decorantur. Ambrosius seu po- 
tus. H.larius in cap. 1 Epistole ad Galatas, Aposto- 
lum se, inquit, non ab hominibus elecium., et missum 
ud predicandum testatur, sicut. eraut quidam, qui 
electi ab. apostolis mitiebantur. ad. Ecclesias robo - 
randas : neque. sicut alii qui a Judaeis mittebaniur 
ad disturbandas Ecclesias, Quibus in verbis iriplex 
genus recensetur apostolorum. Primi sunt. duode- 
cim illi a Christo electi. Secundi suut apostolorum 
discipuli. Tertii, Judieorum apostoli. llabuerünt 
enim Judixi apostolos suos, qui a patriarchis ad va- 
ria negotia mittebantur. Eorum mentio fit ab Ερὶ- 
phanio in h:eresi xxx, llieronymo tn cap. 1 Epist. 
ad Galatas, et iu codice Theodosiano ütulo De Ju- 
diris, οἱ in. Comineuntariis supradicti scriptoris iu 
cap. 1 Epistolae ad [οπιαος. Cierum  mouendus 
est leetor. in omnibus nostris codicibus scriptum 
esse θαδδαῖον ἀπόστολον sine articulo przpositivo, 
quem solus codex Mediceus superseriptuur habet. 

(67) Kal δῆ.ῖος }έγονε διὰ τῶν ἐπιτεουμέγων 
αὐτῷ θαυμασίων. To:a hac pericope abest a co- 
dicibus nostris Maz., Med. ac Fuk. et ab iuterpre- 
tatione Rulini. Quia tamen exstat. iu codice ltegio, 
eam expungere nolui. 

(08) Καθὼς ἐπέστει1ό σοι. Omnes nostri codi- 
ces, ltegius scilicel ac Λου, cum Maz., ac Fuk. 
scriptum labent. χαθὰ ἐπ. Qui leclio nescio cur 
tantopere displicuerit. Rob. Stephano, cum χαθά 
idem valcat ac χαθώς. 


195 


BISTORLE ECCLESIASTICAE LID. |. 


126 


΄Ἄγδαρος τὰ μεγαλεῖα xai τὰ θαυμάσια, & ἐποίει, A perentur. Proinde cum Agbarus sb illo patrata wi- 


καὶ ὡς ἐθεράπευεν ἓν ὀνόματι xal δυνάµει Ἰησοῦ 
Χριστοῦ (69), &v ὑπονοίᾳ γέγονεν, ὡς ὅτι αὐτός ἐστι, 
περὶ οὗ ὁ Ἰησοῦς ἐπέστειλε λέγων’ « Ἐπειδὰν &va- 
ὰηφθῶ, ἀποστελῷ σοι τινὰ τῶν μαθητῶν µου, ὅστις 
ὢ πάθος σου ἰάσεται. » Μεταχαλεσάμενος οὖν τὸν 
Ἰωδίαν, x3p' ᾧ χατέµενεν, εἶπεν" « χουσα ὅτιάνήρ 
τή δυνάστης ἐλθὼν ἀπὸ Ἱεροσολύμων (70), xaxa- 
μένει ἐν τῇ σῇ olxía, xai πολλὰς ἰάσεις ἐπ᾽ ὀνόματι 
Ἰησοῦ ἑργάζεται. » Ὁ δὲ εἶπε, « Na, Κύοιε(11), ξένος 
τις ἐλθὼν, ἐνῴχησε map! ἐμοὶ xal πολλὰ θαύματα 
ἐπιτελεῖ, » Ὁ δέ: «Ανάγαγε αὐτὸν, ἔφη, πρὸς µέ.ν "EM 
θὼν δὲ ὁ Τωδίας παρὰ θαδδαῖον, εἶπεν αὐτῷ" ι Ὁ το- 
πάρχης "Αγδαρος µετακαλεσάμενός µε, εἶπεν ἀνκ- 
Ἰαγεῖν σε παρ αὐτὸν (72, ἵνα θεραπεύσῃς αὐτοῦ τὸ 
φάθος. » Kat ὁ θαδδαῖος, «᾿Αναξαίνω, ἔφη, ἐπειδήπερ 
ὀυνάμει map! αὐτὸν ἀπέσταλμαι. » Ὀρθρίσας οὖν ὁ 
Τωδίας τῇ ἕνης, xai παραλαθὼν τὸν θαδδαῖον ἦλθε 
πρὸς τὸν "Αγδαρον" ὡς δὲ ἀνέδη, παρόντων xol 
ἱστώτων τῶν µεγιστάνων αὐτοῦ, παραχρῆμα ἐν τῷ 
εἰσιέναι αὐτὸν, ὅραμα μέγα ἑφάνη τῷ ᾿᾽Αγβάρῳ ἐν 
τῷ προσώπῳ τοῦ ἀποστόλου Θθαδδαίου. Ὅπερ ἱδὼν 
΄Ἀγδαρος, προσεχύντσε τῷ θαδδαίω, θαῦμά τε ἔσχε 
τοὺς περιξστῶτας πάντας. Αὐτοὶ γὰρ οὐχ ἑωράκατι 
$5 ὅραµα, ὃ uóvo τῷ ᾿Ἀγδάρῳ ἑφάνη. "Oc xat τὸν 
θαὐδαῖον Πρετο, « El ἐπ᾿ ἀληθείας μαθητὴς el Ἰησοῦ 
τοῦ Υἱοῦ τοῦ θεοῦ, ὃς εἰρήχει πρὸς µέ' ᾿Αποστελῶ 
eol τινα τῶν μαθητῶν µου, ὅστις ἰάσεταί σου τὸ πἀ- 
θος, xal ζωὴν coi xat τοῖς σὺν coi παρέδει πᾶσι ; » 
Καὶ ὁ θαδδαῖος ἔφη" « Ἐπεὶ µεγάλως πεπίστευχας 
εἰς τὸν ἀποστεί[λαντά µε Κύριον Ἰησοῦν (73), διὰ 
φοῦτο ἀπεστάλην πρὸς σἐ. Καὶ πάλιν ἐὰν ἐπιπλέον 
σιστεύσῃς εἰς αὐτὸν, ὡς ἂν πιστεύσῃς, ἔσται σοι τὰ 
αἰτήματα 56 χαρδίας σου. » Καὶ ὁ "Ay6apoc πρὸς 
αὐτὸν, « Οὖτως ἑἐπίπτευσα, φησὶν, Ev αὐτῷ, ὡς xal 
τοὺς Ἰουδαίους τοὺς σταυρώσαντας αὐτὸν, βουληθῆ- 
γαι δύναμιν παραλαξὼν xataxólat, εἰ μὴ διὰ τὴν 
βασιλεία) -ὼν Ῥωμαίων ἀνεχόπην τῆς προθέσεως. » 
Καὶ ὁ θαῦδδαῖος εἶπεν « Ὁ Κύριος ἡμῶν xal θεὸς 
Ίπσους ὁ Χριστὺς (14) τὸ θέληµα τοῦ Πατρὸς αὐτοῦ 
κεπλ{ρωκξ, καὶ πληρὠσας, ἀνελήφθη πρὸς τὸν Éav- 
$09 Πατέρα. » Λέγε, αὐτῷ "Αγδαρος, « Káyo τεπἰ- 
στευχα elg αὐτὸν χαὶ εἰς τὸν Πατέρα αὐτοῦ. » Καὶ 
ὁ θαδδαῖος, « Διὰ τοῦτο, qnot, τίθηµι τὴν χεῖρά µου 


(69) 'E» ὀνόματι καὶ δυνἀἆμει Ἰησοῦ Χριστοῦ. 
Hzc verbs non habentur in uibus nostris codicibus 
Maz. Mel. ac Fuketii, 

(70) Ἐ.ιθὼν ἀπὸ 'IepocoAUpuov. Dux postrem:e 
voces desunt in tribus nostris codicibus Maz., Med. 
Fuk , nec habentur in interpretatione Hulini. 

(11) Ὁ δὲ εἶπε' Nal Κύριε. [ο εἰ sequentia us- 
que ad voces illas, ἀνάγαγε αὐτὸν πρὸς pé, nec in 
tribus. nostris codicibus, nec in interpretatione 
Kufini leguntur. Solus codex Regius eai lectioneimn 
habet. Sed mirum est quantopere codex ille a re- 
liquis discrepet, tum alibi, tum  przcipue in clau- 
sula liujus libri. 

(3) Ἀναγαγεῖν σε παρ) αὐτόν. Omnes nostri 
eodices, ne Regio quidem excepto, diserle scriptum 
habent παρ αὐτῷ. Sic paulo post, ubi legitur παρ᾽ 
αὑτὸν ἀπέσταλμαι, in omnibus nostris exemplari- 
bus pratierquain in Fuk. scriptum est παρ) αὐτφ. 


D 


racula audivisset, et quo pacto per nomen ac vir- 
tutem Jesu Christi morbos fugaret, in suspicionem 
adductus est hunc ipsum esse, de quo Jesus olim 
ad se perscripserat his verbis : « Cum primum me 
ad eum recepero, ex discipulis meis aliquem ad te 
mittain, qui et morbum tuum curet, et vitam tibi 
tisque omnibus prastet. » Accito igitur Tobia cu- 
jus hospitio utebstur, « Accepi, inquit, potentem 
quemdam virum profectum llierosolymis apud te 
diversari, et plurimas morborum curationes in no- 
mine Jesu ab illo fieri. » Ad hxc Tobias : « Certe, 
inquit, domine, percgrinus quidam apud me esi, 
qui plurima edit miracula. » Tum Agbarus : « lI- 
lum velim ad me adducas. » lgitur Tobias domum 
reversua, sic Thadd:eum allocutus est : « Aybarus 
hujus civitatis regulus accersivit me, Jussitque ut 
te ad ipsum perducerem, quo ipsius agritudinein 
cures. » Cui Thaddzus : « Pergamus, inquit, 
quandoquidem ejus potissimum gralia sum mis- 
sus. » Postridie ergo Tobias mane assumpto Thad- 
ἀπο, 3d Agbarum perrexit. Cumque esset. ingres- 
$us, Ágbarus proceribus suis circumseptus in ipso 
intrantis Thbadd:ri vultu divinum nescio quid videre 
sibi visus est : quo conspecto statim Thadd:eum 
adoravit. Mirabantur omnes qui aderant, quippe 
qui nihil horum vidissent qua Agbaro apparue 
rant. Tum Agbarus T haddzum interrogavit : « Tune, 
inquit, 944 discipulus es Jesu Filii Dei qui haec ad 
me scripsit: « Ex discipulis meis »sliquem ad te 
« mittam qui et morbum Luurm curet, et vitam tibi 
« tuisque omnibus przstel. » Cui Thaddzus : 
« Quandoquidein, inquit, maximam fiduciam po- 
suisti in Servatore Jesu qui inisit me, idcirco ad te 
sum 1nissus. Quod si deinceps magis ac magis in 
eum credideris, fient omnia quz postulas, prout 
fidem habebis.»Hic Agbarus :«Adeo, inquit, credidi 
ei, ut Judzous qui illum in crucem egerunt, bello 
appetere et ad internecionem delere voluerim, visi 
metus imperii Roinani me ab hoc consilio revocas- 
set. » Tum Tladdxus : « Dominus, iuquit, noster 
et Deus Jesus Christus quidquid a Patre mandatum 
fuerat, exsecutus est, perfectisque omnibus ad pa- 
rentem suum est reversus. » Cui Agharus : « Et 


(13) Εἰς τὸν àxoccelAavcá µε Κύριον Ἰησοῦν. 
Du:e ultima: voces alsuut a tribus codicibus Maz., 
Med. ac Fuk., nec labeutur in interpretatione Ru- 


fini. 

(14) Ὁ Κύριος ἡμῶν» καὶ θεὸς "Incovc ὁ Χριστός. 
Simplicior ac sincerior est lectio, quam in tribus 
nostris codicibus reperimus Maz., Med. ac Fuk. : 
Ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς τὸ θέληµα, etc. Quam qui- 
dem scripturam confirmat etiam. Nicephorus ac 
Ruligus. Nec ullus, ut opinor, negabit, eat scri- 
puram huic loco aptius convenire. Primum enim 
veteres illi Dei vocabulum soli Patri tribuere sole- 
baut, ut notum est. Deiode si Thaddzus Abgarum 
alloquens nondum plena imbutum fide, Jesum ap- 
pellasset Deuin, id Abgarum turbare merito potulse 
set, et hanc illi suspicionem injicere, duos deos a 


Thadd:eo przdicari. 


412] 


EUSEBI] CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


123 


jo ipsum, inquit, credidi et in Patrem ipsius. » A ἐπὶ σὲ ἓν ὀνόματι αὐτοῦ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ. » Καὶ 


Tune Tbaddazus : « Propterea, inquit, manum tibi 
impono in pomine Domini nostri Jesu. » Quo facto 
statim Agbarus morbo et egritudine qua labora- 
bat est liberatus, magnaque euin admiratio tenuit, 
quod sicuti de Jesu fama acceperat, reipsa per 
Thaddzum discipulum ipsius et apostolum imple- 
tum videbat, qui absque ullis medicamentis her- 
bisque ipsum pristinz valetudini restituisset : nec 
vero ipsum solummodo, sed et Abdum quemdam 
Abdi ilium podagra laborantem, qui cum supplex 
ad Thaddii vestigia provolutus esset, benedictio- 
nein ab eo per impositionem manus accipiens sa- 
natus est, Plures quoque alii ex eadem civitate ab 
eodem apostolo curati sunt, multaque miracula 


τοῦτο πράξαντος, παραχρΏμα ἐθεραπεύθη τῆς νόσου 
xai τοῦ πάθους οὗ εἶχεν. Ἑθαύμασέ τε ὁ "Αγόαρας, 
ὅτι καθὼς Ίχουσται αὐτῷ περὶ τοῦ Ἰησοῦ, οὕτως 
τοῖς ἔργοις παρέλαθε διὰ τοῦ μαθττοῦ αὐτοῦ xal 
ἀποστόλου θαδῦδαίου (75), ὃς αὐτὸν ἄνευ φαρμµαχείας 
xal βοτανῶν ἐθεράπενσεν. Καὶ οὗ µόνον, ἁλλά xal 
“Αύόδον τὸν τοῦ "A6bou ποδάγραν ἔχοντα * ὃς xaX αὖ- 
τὸς προσελθὼν ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ ἔπεσεν, εὐχάς 
τε διὰ χειρὸς λαθὼν ἐθεραπεύθη (16;* πολλούς τεἄλλους 
συµπολίτας αὐτῶν ὁ αὐτὸς ἱάσατο ἁπόστολος, θαν- 
μαστὰ xal μεγάλα ποιῶν, xaX χηρύσσων τὸν λόγον 
τοῦ θεοῦ. Μετὰ δὲ ταῦτα ὁ ᾿Αθγαρος, « Zu θαδδαῖε, 
ἔφη, σὺν δυνάµει τοῦ θεοῦ ταῦτα ποιεῖς, χαὶ ἡμεῖς 
σε αὑτοὶ ἐθαυμάσαμεν. 'AXX ἐπὶ τούτοις δέοµαί σου, 


perpetrata cum verbum Dei illic pradicaret. Post B διηγήσασθαί pot περὶ τῆς ἐλεύσεως τοῦ Ἰησοῦ πῶς 


h»c vero Agbarus sic Thadd:euin allocutus est : 
« Quxcunque facis, inquit, Tbaddzxe, ope divine 
virtutis abs le fieri credimus, eaque de causa te 
non mediocriter admiramur. Sed, quxso te, expone 
deinceps nobis de Jesu ipsius adventu, qualis et 
cujusmodi is fuerit: et de poientia ejusdem, qua 
demum vi atque virlute tot et tauta αυ audilu 
accepimus perpetrarit. » Et Tbaddzus : « Nunc 
quidem, inquit, parcam dicere, quandoquidem ad 
verbum Dei palam omnibus nuutiandum sum desti- 
natus, Crastivo vero congrega mili oinnes cives 
tuos, et verbum Dei coram illis pr:edicabo vitz:sque 
sermonem in eorum mentibus serau, exponens de 
adventu Jesu Christi, cujusinodi fuerit, et de ejus- 
dem 355 legatione , cujus rei causa a Patre missus 
sit : de potentia illius et de arcanis qux inter ho- 
mines locutus est, et qua vi ac virtute tot miracula 
patravit : de nova ejusdem pr:zdicatione : de vili- 
iate et abjectione exterioris ejus humanitatis : quo 

(15) Kal ἁποστόλου Θαδδαίου. Dux priores vo- 
ces desunt in tribus codicibus Mazarino, Medica'o 
et Fuketii, nec leguntur in versione Rufini. Sic et 
plo inferius ubi legitur ὁ αὐτὸς ἰάσατο ἀπύόστολος, 
idem tees libri ultimam vocem non agnoscunt. 

(16) Εὐχάς εε διὰ χειρὸς .Ίαδὼν ἐθεραπεύθη. 
l'essime lunc locum verterunt Muscu',: et Cliristo- 
phersonus,. Putaruut enini εὐχὰς λαδείν idem esse 
quod tol? compotem fieri, cum sit benedictionem ac- 


cinere. ldem est igitur ac si dixisset Eusebius 
δι εὐχῆς xal χειρῶν ἐπιθέσεως, ut loquitur in lib. i, 


cap. 4. Nou recte igitur Nicephorus pro illis ver- D 


bis εὐχὰς ξιὰ χειρὸς λαθών, hxc posuit εὐχῃ τε ἅμα 
xai τῇ ἀφῇ θάττον τῶν δυσχερῶν ἀπηλλάττοντο, id 
est, simul. atque orassent εἰ letigissent Thaddium, 
&latim morbis liberati sunt. Atqui uon hoc dicit Eu- 
sellus, sed manus impositione et precatione Thad- 
dui swgros curatos fuisse. Εὐχὰς διά χειρός vel sim- 
plicnier εὐχὰς χειρὸς antiqui Patres vocabant manus 
mpositionenm cum precatione. Sic in excerptis 
Theodoti seu in libris Hypotyposeon Clementis, 
pag. 944, de baptismo, Διά τοῦτο vrjazetat, δεᾗσεις, 
εὐχαὶ χειρῶν, γονυχλισίαι. Praecedebat autem orato 
impositionem manuum, Possidius in Vita Augusti- 
ni, cap. 99 : Quod dum comperisset, facere non dis- 
tulit; sed con[estim, manum illi impoueus oratione 
prenissa; et illum infirmum continuo. Dominus sa- 
num ab eodem discedere [ecit. 

(16*) Ἐπειδὴ κηρύξαι τὸν «Ἰό]ον ἀπεστάνην. Ex 
versioue Ruliui suspicari quis fortasse posset, verba 
h:c esse trausposiia.. Sic enim vertit ltufinus : Et 


"xpoog* γαταθὰς γὰρ μόνος, cuviystps m 


ἐγένετο, καὶ περὶ τῆς δυνάµεως αὐτοῦ, xal iv mold 
δυνάµει ταῦτα ἐποίει, ἅτινα Ἱχούσαμεν. » Καὶ ὁ 
Θαδδαῖος, « Nov. μὲν σιωπῄσοµαι, ἔφη, ἐπειδῃ xn- 
ρύξαι τὸν λόγον ἀπεστάλην (Ἴ6'). Abptoy δὲ ἐχχλησία- 
σόν pot τοὺς πολίτας σου πάντας, xal im αὐτῶν χη- 
ρύξω τὸν λόγον τοῦ θεοῦ, xal σπερῶ iv αὐτοῖς τὸν 
λόγον τῆς ζωῆς, περί τε τῆς ἑλεύσεως τοῦ Ἰησοῦ 
χαθὼς ἐγένετο, xai περὶ τῆς ἀποστολῆς αὐτοῦ, xa 
ἕνεχα τίνος ἀπεστάλη ὑπὸ τοῦ Πατρὸς, xai περὶ τῆς 
δυνάµεως τῶν ἔργων αὐτοῦ, xal μυστηρίων ὧν ἑλά- 
λτσεν ἓν τῷ χόσμῳ, xal mola δυνάµει ταῦτα ἑποίει" 
xa περὶ τῆς χαινής αὐτοῦ χηρύξεως, xal περὶ τῖς 
σµιχρότητος xat εὐτελείας χαὶ περὶ τῆς ταπεινώσεως 
τοῦ φαινομένου ἔξωθεν ἀνθρώπου (17): χαὶ πῶς 
ἑταπείνωσεν ἑαυτὸν xai ἀπέθανε, xal ἑσμίχρυνεν 
αὐτοῦ τὴν θεότητα" ὅσα τ᾽ ὑπὸ Ἰουδαίων ἔπαθεν (78), 
χαὶ πῶς ἑσταυρώθη, χαὶ χετέἐδη εἰς τὸν Zórv, xol 
διέσχισε φραγμὸν τὸν ἐξ αἰῶνος ut; σχισθέντα, xat 
ἀνέστη, χαὶ συνἧγειρε νεχροὺς (79) τοὺς ἀπ' αἰώνων 


Thaddaus : Nunc quidem lacebo. Verum quia ver- 
bum missus sum predicare, crastino. congrega mihi 
omnes cives (uos, etc. Quasi in Greco legisset abp:oy 
δὲ, ἐπειδὴ κηρύξαι τὸν λόγον ἀπεστάλην, ἐχχλησίασόν 
μα τοὺς πολίτας, etc. Sed reaccuratius perpensa ni- 
i| hic mutandum censeo. Respondet enim Thad- 
d:eus se in praesentia quidem nihil dicturum, quippe 
qui missus esset, ut Evangelium non clamet inter 
privatos parietes, sed in media concione coram 
populis ac gentibus przdicaret. ld significat vox 
illa xnpo£at, quam non intellexerunt interpretes. 

(77) Περὶ cnc σµικρότητος xal εὐτ., xal περὶ 
τῆς ταπειν. τοῦ φαινομένου ἔξωθεν ἀνθρώπου. 
Hzc est lectio codicis Regii quam secu!us est Rob. 
Stephanus. At nostri. codices Maz., Med. ac Fuk. 
tantum habent. πτερὶ τῆς σµιχρότητος, xal περὶ τῆς 
ταπεινώσεως αὐτοῦ, quam scripturam confirmat 
eliam Rufinus. 

(18) Ὅσα τε ὑπὸ Ἱουδαίων ἔπαθεν. H»c verba 
absunt ab omnibus nostris codicibus, Regio scilicet, 
Mazar., Med. ac Fuk., nec habentur in iutérpreta- 
tione Rufini. Solus codex Med. ea ascripta habet 
in margine. In textu vero perinde ac reliqui codi- 
ces scriptum exhibet ἐσμίχρυνεν αὐτοῦ τὴν θεότητα 
xaX ἐσταυρώθγ. 

(79) Kul ἀνέστη καὶ συν ήγειρε γεκρούς, etc. 
lta quidem ex. codice Hegio edidit Steplianus. Sed 
in tribus nostris. codicibus Maz., Med. ac Fuk., 
longe aliter scribitur hic locus: χαὶ àvfyavev νε; 
02s," εἶθ᾽ 
οὕτως ἀνέθῃ πρὶς τὸν Πατέοα αὐτοῦ. Ἑχέλευσεν οὖν 


1329 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LIB. |. 


150 


χεχοιμµημµένους, xai πὼς κατέδη póvoc, ἀνέδη δὲ A pacto semetipse depresserit, mortemque subierit, οἱ 


μετὰ πολλοῦ ὄχλου πρὸς τὸν Πατέρα αὐτοῦ ' xai πῶς 
χάθηται ἐν δεξιᾷ τοῦ Θεοῦ xai Πατρὸς μετὰ δόξης 
ἐν τοῖς οὐρανοῖς, χαὶ πῶς ἐλεύσεσθαι μέλλει πάλιν 
μετὰ δόξης xai δυνάµεως xplvac ζῶντας xa νε- 
χρούς. » Ἐχέλευσεν οὖν ὁ "Αγδαρος, τῇ ἕωθεν συν- 
ἀξαι τοὺς πολίτας αὐτοῦ, xat ἀχοῦσαι τὴν χῄρυξιν 
θαδδαίου. χαὶ μετὰ ταῦτα προσέταξε δοθτναι αὐτῷ 
ypocbv xal ἄσημον. 'O δὲ οὐχ ἐδέξατο, εἰπώὼν' « El τὰ 
ἡμέτερα χαταλελοίπαµεν, πῶς τὰ ἀλλότρια ληψό- 
µεθα;.» Ἑπράχθη ταῦτα τεσσαραχοστῷ xai τριαχο- 
σιοστῷ ἔτει (80). Α χαὶ οὑκ εἰς ἄχρηστον πρὸς λέξιν 
ἐκ τῆς Σύρων µεταθληθέντα φωνῖς, ἑἐνταῦθά pot 
χατὰ χαιρὸν χείσθω. 

Ἐκχ1ησιαστιχκῆς Ἱστορίας Aóycv πρώτου τέλος. 


divinitatem suam ipse minuerit : quot et quanta a 
Judzis perpessus, qualiter crucifixus sit, et ad in- 
feros descenderit, claustrumque ab omni zvo inta- 
ctum disruperit : quo pacto resurrexerit, et mortuos 
qui multis retro szculis sepulti jacebant secum una 
suscitaverit : utque solus quidem e caelo descende- : 
rit, ascenderit vero ad Patrem cum maximo comi- 
tatu, et ad ejus dextram honorifice sedeat in caelo : 
postremo quo pacto iterum venturus est cum gloria 
ul de vivis ac mortuis judiciuin ferat. » Agbarus igi- 
tur civibus suis pracepit ut prima luce in unum 
coacti praedicationem Thaddzi auscultarent. Paulo- 
que post aurum et argentum Thaddzo dari jussit. 
Sed ille accipere recusavit, hac addeus : « Cuin 


nostra dimiserimus, cur aliena capiemus ? » Acta sunt. hzc anno quadragesimo ac trecentesimo. 
Quz non sine fructu, ut opinor, ex Syrorum lingua translata, ad verbum hic opportune 3ollocata 


Finis libri primi Historic: ecclesiastica. 








EY ZEBIOY 
TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 


ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 
ΛΟΓΟΣ B. 


EUSEBII PAMPHILI 


ECCLESIASTICAE HISTORL/E 
LIBER SECUNDUS. 


3G ΤΑΔΕ ΚΑΙ H ΔΕΥΤΕΡΑ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΒΙΒΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. 


α Περὶ τῆς μετὰ τὴν áváAnyuv τοῦ Χριστοῦ δια- g c' 


χωγῆς τῶν ἁποστό.λων. 

β΄ Ὅπως Τιδέριος ὑπὸ Πιλάτου τὰ περὶ τοῦ Xpi- 
cto» διδαχθεὶς ἐκιν ήθη. .. 

q Ὅπως εἰς πάντα τὺν xóc pov ἐν βραχεῖ ypóvo 
διέδραµεν ὁ περὶ τοῦ Χριστοῦ «ἰόγος. 

ὃ Ὡς μετὰ Τιδέριον Γάϊος Ἰουδαίων βασιλέα καθ- 
ίστησι» Ἀγρίππαν, τὸν Ἡρώδη» ἀῑδίῳ ζημιώ- 
σας gvrm. 

v Ὡς Φί.Ίων ὑπὲρ Ἰουδαίων πρεσθείαν» ἑστεί- 
Jaco πρὺς Γά.ον. 


"Αγδαρος, etc.Quax quidem scriptura ut brevior est, 
ita etiam sincerior ac verior. Rulinus certe eam- 
denm lectionem iu. suis exemplaribus repererat, Sic 
enim vertit : Et mortuos suscitaret, Qui descendit 
quidem solus, ascendit autem cum grandi multitu- 
dine ad Patrem suya. 

(80) Τεσσαρακοστῷ xal τρίτῳ ἔτει. llujus loci 


Ὅσα ἹἸουδαίοις συγεῤῥύη μετὰ τὴν κατὰ cot 

Χριστοῦ τόΆμαν. 

C Ὡς xal Πι.άτος ἑαυτὸν διεχρήσατο. 

η’ Περὶ τοῦ κατὰ Κ.]αύὐδιον γεγοµένου «ιμοῦ. 

60 ' Μαρτύριον ἹἸακώδου τοῦ ἀποστό.Ίου. 

ῳ Ὡς Ἀγρίπαπας, ὁ καὶ Ἡρώδης, τοὺς ἁπεστό- 
ους διώέξας, τῆς θείας παραυτἰκὰ δίκης 
ᾖσθετο. 

ια’ Περὶ Θευδᾶ τοῦ γόητος, καὶ τῶν σὺν αὐτῷ. 

ι6’ Περὶ Ἑ.ιένης τῆς τῶν Ὁσροηνῶν βασι.ίδος. 

ΙΥ΄ Περὶ Σίμωνος τοῦ Μάγου, καὶ 'EAérnc ἅ 1ης. 


vitium nobis primuni aperuit Regius codex, de quo 
antea ne suspicabamur quidem, ου pr:esertim Ru- 
finus vulgatain lectionem confirmaret. Sed eum in 
codice legio primum, postea vero iu vetualissime 
exemplari Mazarino et in Ευ. scriptum invenissem 
τεσσαραχοστῷ καὶ τριαχοσιοστῷ ἔτει, veraimp hujus 
loci sententiam statim. sum odoratus. Ait. igitur 


151 EUSEBII GAESARIENSIS OPP. PARS I. -- HISTORICA. 122 

εδ Περὶ τοῦ κατὰ Ῥώμην κηρύγματος Πέτρου τοῦ Α x6' Ὡς ἐκ τῆς Ἰουδαίας εἰς tiv Ῥώμην δέσµιος 
ἁποστόλου. ἀγαπεμφθεὶς IlavAoc áxoAorncópgeroc, st 

wu' Περὶ τοῦ κατὰ Μάρχον εὐαγγε.ίου. à ἀπε.ύθη αἰτίας. 

ες Ὡς πρῶτος ὁ Mápxoc τοῖς κατ Αἴγυπτον τὴν — xy! Ὡς ἐμαρτύρησεν Ἰάχωδος ὁ τοῦ Κυρίου χρη- 
εἰς τὺν Χριστὸν yvocir ἐχήρυξεν. µατίσας ἁδε.λφός. d P 


d? Οἷα περὶ τῶν κατ) Alrvacor ᾿Ασκητῶν ὁ $iAur — xy Ὡς μετὰ Μάρκον πρῶτος ἐπίσκοπος τῆς 
ἱστορεῖ. . . Α.ῑεξαγδρέων Ἐκκλησίας, Avriavéc κατέστη. 
η’ Ὅσα tov ΦίΊωνος εἰς ἡμᾶς περιη.Ίθε συγγράµ- — xc Περὶ τοῦ κατὰ ἹΝέρωνα διωγμοῦ, καθ ὃν 
paca. ἐπὶ Ρώμης Παῦλος καὶ Πέτρος τοῖς ὑπὲρ εὐσε- 
i0 Ola, τοὺς ἐν Ἱεροσούμοις Ἱουδαίους συμφορὰ θείας µαρτυρίοις κατεχοσµήθησαν. 
µετη.1θεν ἐν τῇ τοῦ Πάσχα ᾳ. κΧς' Ὡς µυρίοις καχοῖς περιη.λάθησαν Ἱουδατοί, 
κ’ Ola κὰὶ κατὰ Νέρωνα εν τοῖς Ἱεροσολύμοις xal ὡς τὸν ὕστατον πρὸς Ῥωμαίους ἤραντο 


ἐπράχθη. .  &ÓAEpor. 
χα’ Περὶ τοῦ Αἱγυπτίου, οὗ καὶ τῶν ἁποστόλων ἉΣηµείωσαι ὅτι συνῆκται ἡμῖν ἡ βίδΊος, ἀπὸ τῶν 
αἱ Πράξεις ἐμνημόγευσαν. KArnpzrcoc, Τερτυ.1ιανοῦ, Ἰωσήπου καὶ Φί.Ίωνος. 


SECUNDUS ECCLESIASTICAE HISTORIAE LIBER H.EC CONTINET. 


]. De his qua apostoli constuwerunt. post ascensum B XVI. Quomodo Marcus notitiam Dei primus JEgg- 


Christi. . ης pra dicaverit. 
11. Quomodo affectus sit Tiberius cum res a Christo — XVII. Qua Philo de Ascetis in Agypto commemg- 
gestas Pilatus ei retulisset. rat. . 


111. Quomodo Christi doctrina in tniversum orbem — XV11J. Qui Philonis libri ad nos pervenerint. 
brevi dispersa sit. XIX. Cujusmodi calamitas Judeos | Hieroso:ymis 
1V. Quomodo post mortem Tiberii Caius Agripram ipso Pasche die opypresserit. 
Judaeorum regem constituit , et Herodem perpetuo — XX. Que acia. sint. Hierosolymis principatu Nc- 
damnavit ezsilio. ronis. 
V. Quomodo Philo legationem ad Caium pro Judmis — XXI. ρε 4Egyptio illo , cujus mertio fit. in Actibus 
apostolorum. 


suscepit. 
V1. Quot mala Judaeis obvenerint post Christi πε XX11. Qualiter Paulus e Juda Romam in vinculis 

rem. . missus ad causam dicendam , judicum seateutia 
V11. Qualiter Pilatus violentas sibi manus intu- absolutus est. 

leri!. . XXIII. Quomodo Jacobus, qui (rater Domini dictus 
37 VIII. De [ame qu& Claudio imperante acci- est, martyrium subiit; 

dit; XXIV. Ut post Marcum. primus Alexandrinorum 
]X. Martyrium Jacobi apostoli. episcopus ordinatus est Annianus. 


AX. Quomodo Herodes , qui εἰ Agrippa dictus est, — XXV. De Neronis persecutione in qua Petrus et Ρακ- 


apostolos persecutus, divinam statim ultionem est (*.— [us pro religione mariyrium subierunt, 
ΧΧΥΙ. Quomodo Judai innumeris malis vexati 


expertus. 
X1. De Theuda prostigiatore, ejusque asseclis. sunt, tandemque adversus. liomanos bellum susce- 
ΧΙΙ. De llelena Osroenorum regina. perunt. 
XIII. De Simone Mago. et de altera Helena, Nota hunc librum a nobis collectum esse ex Cle- 
XIV. De praedicatione Petri apostoli in urbe Roma. mentis , Tertulliani , Josephi ac Philonis scri- 
XV. De Evangelio secundum Marcum. piis. 

PROOEMIUM. IIPOOIMION. 
Quaecumque a nobis ecclesiasticam — Historiam "Oca μὲν τῆς ἐχκ.ησιαστικῆς ᾿Ἱστορίας ἐχρῆν 


scribere aggredientibus, tanquam in procemio pras- ὥς Ev προοιµίῳ διαστείλασθαι, τῆς τε θεολογίας πέρν 


Eusebius Actorum illorum qu:& in archivis Edessze— tum hunc Thadd:ei retulit anno Christi tertio ae 


repererat, hujusmodi fuisse subscriptionem :'Ezpá&- | quadragesimo, in guo tim ab Edessenorum  publi- 
χθη ταῦτα τεσσαραχοστῷ xaX τριαχοσιοστῷ ἔτει. Id.— cis actis, tum ab. Eusebio longe discedit. Quippe in 
est, Ácta sunt hic anno. quadragesimo ac. trecente-.— Actis illis disertescribitur, statim post ascensionem 
simo. Aunus hic trecentesimus et quadragesinus ,. Christi h»c gesta esse, μετὰ δὲ τὸ ἀναληφθῆναι «bv 
juxta Ede-senos, cadit iu anuum primum. olympia- D Ἰησοῦν, eic. Id ipsum repetit. Eusebius in lib. ni, 
dis cci. Etenim Edesseni annos suos numerabant — cap. 1, ubi etiam docet h:ec gesta esse principatu 
ab olympiadis cxvit. anno. primo, quo Seleucus — Tiberii Augusti. Quod profecto stare non posset, sí 
Fegnare orsus est in Ásia, ut scribit Eusebius in haecin annuum Christi tertium et quadragesimum 
Chronico, à quo tempore usque ad iuitium olym- — conferrentur. Quod si quis de nostra eweudatione 
piadis secund:e ac ducentesims. anni sunt trecenti — adhuc dubitat, sciat in vetustissimo codice Vatii- 
ac quadraginta, Porro initium olympiadis ccu in- — cano, perinde ac in nostris codicibus scriptum esse, 
cidit in annum xv Tiberii Casaris, qui duobus ἐπράχθη ταῦτα τεσσαραχοστῷ xal τριακοσιοστῷ 
Geminis consulibus est insignitus. Quo quidem auno ᾖἔτει. Denique in antiquissimo ac. lidelis-imo codice 
et passionem et ascensionem Domini contigisse, ple- — Rufini, quem mihi commodavit Claudius July, cauo- - 
rique veterum crediderunt. liter quos est. Tertul-— nicus Parisiensis Ecclesiz, vir eximia probitate ac 
lianus, Augustinus atque Victorius. Vides quánto- — doctrina prieditus, plane scriptum. habetur : Gesta 
pere necessaria fuerit hujus loci emendatio, quam — sunt autem isla quadragesimo el trecentesimo anno, 
ex codicibus nostris protulimus. Jam enim cumncia — ut jam de istius lectionis veritate dubitare nein 
egregie conveniunt, cum Thaddai adventus in ur- — possit. Solus ex nostris codicibus Medicos seri» 
bem Edessam, et Abgari regis sanatio in eum ΔΙ — ptum babet, τεσσαραχοστφ xal τριαχοστῷ ἔτει : e$ 
num conferatur, quo Cliristus et passus est et 4 alia nianu ad marginem pro τριαχοστῷ emendaioe 
mortuis resurrexit. At Baronius qui vitiosam vul« — «píc, quam corruptissimam lectionem nollem 4 
garium editionum scripturam secutus est, adven- — Rob. Stephano pro recta ac legiüni admissau 


453 


BISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. 1I. 


134 


τοῦ σωτηρίου Λόγου (81), καὶ τῆς ἀρχαιολογίας τῶν Α notari oportuit, tum de divinitate Verbi, et de ve- 


τῆς ἡμετέρας διδασχαλἰας δογμάτων, ἀρχαιότητός 
τε τῆς χατὰ Χριστιανοὺς εὐαγγελιχῆς πολιτείας, οὐ 
μὴν ἀλλὰ χαὶ ὅσα περὶ τῆς Υενομένης ἔναγχος ἔπι- 
φανείας αὑτοῦ, τά τε περὶ τοῦ πάθους xal τὰ περὶ 
τῆς τῶν ἁποστόλων ἐχλογῆς Ev τῷ πρὸ τούτου, συν- 
τεµόντες τὰς ἀποδείξεις, διειλήφαμεν. Φέρε δ᾽ ἐπὶ 
τοῦ παρόντος Ίδη καὶ τὰ μετὰ τὴν ἀνάληψιν αὐτοῦ 
διασχεφώµεθα, τὰ μὲν Ex τῶν θείων παρασηµαινό- 
µενοι Γραμμάτων, τὰ δ᾽ ἔξωθεν προσιστοροῦντες ἐξ 
ὧν χατὰ xaipóv μνημονεύσομεν (83) ὑπομνημά- 
των. 
ΚΕΦΑΛΛΑΛΙΟΝ A'. 
Περὶ enc μετὰ τὴν ἁνγάληνψι τοῦ Χριστοῦ δια- 
γωγῆς τῶν ἁποστόλων. (Nic. H. E. n, 1-6.) 


Πρῶτος τοιγαροῦν (85) εἰς τὴν ἁἀποστολὴν ἀντὶ Β 


wu προδότου Ἱούδα κληροῦται Ματθίας, εἷς χαὶ αὖ- 
τὺς, ὡς δεδῄλωται, τῶν τοῦ Κυρίου γενόµενος µαθη- 
τῶν. Καθίστανται δὲ δι εὐχῆς χαὶ χειρῶν ἐπιθέσεως 
τῶν ἁπρστόλων εἰς διαχονίαν, ὑπηρεσίας ἕνεχα τοῦ 
χοινοῦ, ἄνδρες δεδοχιµασμένοι τὸν ἀριθμὸν ἑπτὰ οἱ 
ἀμφὶ τὸν Στέφανον ' ὃς xal πρῶτος μετὰ τὸν Κύριον, 
ἅμα τῇ χειροτονίᾳ (84), ὥσπερ eig αὐτὸ τοῦτο προ- 
αχθεὶς , λίθοις εἰς θάνατον πρὸς τῶν Κυριοχτόνων 
βάλλεται. Καὶ ταύτῃ πρώτως τὸν αὐτῷ φερώνυμον 
τῶν ἀξιονίχων τοῦ Χριστοῦ μαρτύρων ἀποφέρεται 
οτέφανον. Τότε Orta xal Ἰάχωδον τὸν τοῦ Κυρίου 
λεγόμενον ἁδελφὸν, ὅτι δὴ xai οὗτος τοῦ Ἰωσὴφ 
ὠνόμαστο vals ' τοῦ δὲ Χριστοῦ πατὴρὸ Ἱωσὴφ (85), 


fuisse. Caeterum hujus epochx Edessenorum memi- 
nit Eusebius in Clironico, ad annumi Olympiadis 
CCLX1V : Secundo anno Probi juxia Ántiochenos 525, 
anno, juzia Edessenos, 588, insana Manichevorum 
heresis, in commune humani generis malum exorta. 
Hi autem anni Edessenorum ab autumnali xqui- 
noctio $umebant exordium, ut mos fuit Syrorum οἱ 
omnium | fere Orientalium. 

(81) Τῆς τε 0£0Aoplac πέρι τοῦ σωτηρίου Λό- 
qov. Sic scribendum, preeuute lleurico Savilio, qui 
et ipse accentum prapositionis περι in primam syl- 
lalam rejecit,uti fieri solet quoties przepositio, quae 
przire debuerat, postponitur vocabulo, Sie igitur 
consirnenda est oratio : περί «e τῆς θεολογίας tou σω- 
4npí;o Λόγου. Nam prapositio περί refertur ad vo- 
cei θεολογίας, nou autem ad σωτηρίου Λόγου. |d- 
que manifestissime apparet ex sequentibus Eusebii 
verbis. Sequitur enim in hac ipsa periodo, o9 μὴν 
ἀλλὰ χα) ὅσα περὶ τῆς γενομένης ἔναγχος ἐπιφανείας 


tustate doctrinz nostre atque δνπηρε[ίος vivendi 
form: : tum de recenti ejusdem Servatoris adven- 
tu, 48 passione et de apostolorum electione , supe- 
riore libro complexi sumus , adjectis quanta fieri 
potuit brevitate probationibus. Nunc vero qus 
post ejus ascensionem subsecuta sunt, in hoc li- 
bro dispiciamus, partim ex sacris Litteris peti- 
ta, partim etiam ex aliis monumentis , quorum 
suo loco ac tempore mentionem facturi sumus. 


38 CAPUT I. 
De his que apostoli constituerunt post ascensum 
Christi, 

Primum igitur in locum proditoris Jud aposto- 
latum sortitus est Matthias , qui , ut superius di- 
ctum est, unus ex Domini discipulis fuit, Mox se- 
ptem spectat:e virtutis viri per precationem manus- 
que impositionem diaconi ab apostolis constituti 
sunt , qui Ecclesi: ministerium  exhiberent. Quo- 
fum ex numero fuit Stephanus, qui statim post 
ordinationem , quasi ad hoc tantummodo ordinatus 
fuisset diaconus, primus omnium post mortem Doe 
mini, ab ipsis qui Dominum occiderant Jud:eis, la- 
pidibus est obrutus ; atque ita primus inter nobi- 


. lissimos Christi martyres respondentem numini 


$90 coronam retulit. Tunc etiam Jacobum qui fra- 
ter Domini dicebatur, eo quod esset Josephi filius ; 


C hujus capitis titulo emendavi διαγωγΏης τῶν ἆπο- 


στόλων, suffragantibus quatuor. codicibus Maz. 
Med., Fuk. ac Savil., quibus cousentit etiam Rufi- 
nus ; sic enim vertit : De vita et institutione aposto- 
lorum post ascensionem Christi. Soclus codex liegius 
scriptum fiabet διαταγῆς. 

(84) Ἅμα τῇ χειροτονίᾳ. Quo anno Steplianug 
martyrii coronam adeptus sit, non convenit. inter 
oinnes, Alii eodem anno quo passus est. Christum, 
lapidatum illum esse volunt, vi1 Calendas Januariag, 
]ta diserte scribitur in. Excerptis chronologicis que 
cum Eusebii Chronico cdidit Scaliger, pag. 68. Et 
li:ec fuisse videtur Eusebii *ententia, ut ex hoc loco 
apparet. Alii vero triennio post Christi mortem 
martyrium Stephanpi retulerunt, anno Tiberii ultimo. 
]ta scribit in. Clironico Georgius Syucellus. Multi 
etiam ulterius processerunt , et Stephanum anno ab 
ordinatione sua septimo passum esse scripserint. 
Inter quos est Evodius apud Nicephorum, et Hippo- 


αὐτοῦ. Nec aliter construxit. Nicephorus, ut patet D lytus ''hebanus, et auctor Clironici Alexandrini, qui 


ex initio libri secundi. 

(82) Μνημογεύσοµεν. Jam pridem conjeceram 
scribendum esse μνημογεύσοµεν, pro eo quod autea 
legebatur, ἐμνημονεύσαμεν, meam ;ue conjecturam 
confirmant [tegius codex et. Mazarinus, in quibus 
ita diserie scriptum Inveni. In Med. autem et Fuk. 
legitur μνημονεύσωμεν, quemadmodum etiam in 
Mazariuo emendatum est recentiore manu. Non 
' dissimulabo tamen, vulgatam lectionem in codice 
Regio superseriptam esse cadem manu. — 

(85) Πρῶτος τοιγαροῦ». Ab his verbis primum 
caput exorsi sumus, partim. Rufini, partim Regii 
Codicis et Maz. et Fuk. auctoritatem sequentes. 
Nam qus prscedunt, proonii locum obtinent. 
Quippe Eusebius singulis historize ου libris brevia 
quiedam procemia solet praefigere, quibus tum ea 
qua superiore libro dicla sunt summatim recenset, 
tuin ea qua dicturus est insinuat. Quod tamen a 
Christophorsono miuiue est observawin. Porro iu 


anno Claudii primo martyrium Siepliani assignat. 
Quis sententia hinc, ut opinor, mauavit. Pro certo 
scilicet habebant, Paulum paucis diebus post c:zedem 
Stephani ad Christi fidem fuisse conversum. Eum- 
dem vero anno conversionis sua tertio llierosoly- 
ma advenisse, ipsius testimonio didicerant. 1d. poi- 
ro accidisse anno Claudii tertio, paulo ante obiunn 
Herodis Agrippe, ex Luca historia optime conclu- 
debant. 

(85) Οὗτος τοῦ Ἰωσὴφ ὠνόμαστο zaic^ τοῦ δὲ 
Χριστοῦ πατὴρ ὁ Ἱωσήφ. Horum verlorum loco 
in Fuketiano et Saviliano codice ita scriptum A ha- 
betur : Οὗτος υἱὸς f$» τοῦ Ἰωσὴφ τοῦ νοµινοµένου 
οἱονεὶ πατρὸς τοῦ Ἀριστοῦ, levi) discrimtne, cum 
idem sit utrubique sensus, Ait igitur Eusebius 
Jacobum, qui iu Evangelio et in Epistolis Pauli 
frater. Domini dicitur, filium fuisse Josephi ex 
alia conjuge, quam Josephus anie Mariam sib) 


55 


EUSEBII CASARIENSIS OPP, PARS I. — HISTORICA. 


158 


siquidem Josephus Christi pater fuit, cui Maria A ᾧ μνηστευθεῖσα ἡ Παρθένος, πριν d] συνελθεῖν αὖ- 


Virgo desponsa , priusquam mnuberent , ex Spiritu 
sancto praegnans reperta est, ut sacrosancta Evan- 
geliorum docet historia : hunc , inquam , Jacobum 
qui ob eximiam virtutem Justus »b antiquis cogno- 
minatus est , Hierosolymitanz Ecclesix episcopa- 
tum primum accepisse perhibent. Clemens certe in 
sexto Institutionum libro ita tradit. Ait enim, « post 
Servatoris ascensum Petrum, Jacobum et Joannem 
quamvis Dominus ipsos cxteris prietulisset, non 
idcirco de primo honoris gradu inter se conten- 
disse , sed Jacobum cognomine Justum Hierosoly- 
morum episcopum elegisse. » Idem in septimo ejus- 
dem operis libro lizc deillo etiam dicit : « Jacobo, 


inquit, Justo et Joanni et Petro Dominus post re- 


surreclionem scienti:e donum  impertiit. Quod illi 
celeris apostolis, hi vero septuaginta discipulis , 
q'orum unus fuit Barnabas , tradiderunt, Caeterum 
duo fuere Jacobi ; alter cognomento Justus, qui ex 
templi fastigio precipitatus et a fullone fuste per- 
cassus interiit: alter quicapite truncatus est. » Por- 
ro Jacobi illius Justi meminit etiam Paulus, ita 
scribeus 15: « Alium autem ex apostolis vidi ne- 
minem przeier Jacobum fratrem Domini. » lisdem 
temporibus quxcunque Servator ndster Osrocno- 
rum regi promiserat , ad effectum perducta. sunt. 
Thomas enim divino 39 quodam motus afllatu 
Thaddzeum Christian: doctrine praeconem et nune 
tium Edessam misit, ut ex monumentis ibidem re» 
Pertis paulo. superius ostendimus. Hic cum ad ea 
loca pervenisset et Agbarum in Christi sanavit no- 
mine, et omnes ejus regionis incolas miraculorum 
novitate perculit. Cumque illos hujusmodi admi- 
randis operibus satis praparasset, et ad cultum ve- 
Derationemque divin: Cliristi. potentie perduxis- 


15 Gal. 1,19. 


sociaverat. Cum Eusebio consentit Epiphanius in 
hzeresihus Nazareorum et Antidicomarianitarum, 
Gregorius Nyssenus in oratione secunda de Christi 
resurrectione, εἰ Ilippolytus apud Nicephorum in 
lih. "t, cap. 5, nisi tamen titulus mentitur aucto- 
rem, Sed Hieronymus in libro De scriptoribus eccle- 
siasticis, Jacohum huuc idcirco fratrem Domini ap- 
pellatum esse existimat, quod filius esset Marie, 
sororis matris Domini. Cum Ilieronymo consentit 
Chrysostouiis et Theodoretus ín Epistolam ad Ga- 
latas, aliique plures. Multa. quidem de hoc argu- 
mento disseruit Baronius in Ánralibus. Mihi tamen 
verior videtur opinio eorum qui Jacobum et rgJi- 
quos Domini fratres, Josephi ex priore matrimonio 
filios esse dicunt. H:ec enim sententia magis con- 
grnit verbis Evaugelii. Josephus quoque iu libro xx 
Antiquitatum, et in. libris De excidio Hierosolynu- 
tàno, liunc Jacobum diserte appellat. fratrem. Jesu 
Christi. 

(80) Eopé0n £v. γαστρὶ ἔχουσα. 1n tribus nostris 
codicibus flaz., Med. ac Fuk., scriptum est πηὕρη- 
πο. quod magis placet. Et paulo. post ubi legitue 
τοῦτον δὶ οὖν αὑτὸν τὸν Ἰάχωθον, iidem codices 
scriptum liabent, τοῦτον δῆ τὸν ᾿Ιάχωθον, etc., qui- 
bus etiam consentit codex Savilii. 

(87) Πέτρον γὰρ φησἰ. Adrianus Turnebus in suo 
codice emendaverat φασί, quam emendationem re- 
peri etíam in. libro Renati Morzi, medici Parisien- 
sis. Nostri lamen codices omnes cum Rufino ac Ni- 


τοὺς, εὑρέθη ἐν γαστρὶ ἔχουσα (86) ix Πνεύματος 
ἁγίου, ὡς fj ἱερὰ τῶν Εὐαγγελίων διδάσχει Γραφή 
τοῦτον δὴ οὖν αὐτὸν Ἰάχωθον, ὃν καὶ Alxatov ἐπίχλην 
οἱ πάλαι δι ἀρετῆς ἑχάλουν προτερήματα, πρῶτον 
ἱστοροῦσι τῆς ἐν Ἱεροσολύμοις Ἐχκληαίας τὸν τῆς 
ἐπισχοπῆς ἐγχειρισθῆναι θρόνον. Κλήμης δὲ ἐν ἔχτῳ 
τῶνὰ Υποτυπώσεω» γράφων ὧδε παρἰστησι" « Πέ- 
τρον γάρ φησι (87) χαὶ Ἰάχκωθον καὶ Ἰωάννην μετὰ 
την ἀνάληψιν τοῦ ΣωτΏρος, ὡς ἂν xat ὑπὸ τοῦ Κυ- 
ρίου προτετιµημένους, μὴ ἐπιδικάξεσθαι δόξτς ϱ ἀλλ᾽ 
Ἰάχωβον τὸν Δίχκαιον ἐπίσχοπον Ἱεροτολύμων ἑλέ. 
οθα.. » 'O δ᾽ αὐτὸς ἐν ἑθδόμῳ τῆς αὑτῖς ὑποθέσεως, 
τι xal ταῦτά περὶ αὐτοῦ φησιν « Ἰαχώθῳ τῷ Δι- 
καίῳ xaY Ἰωάννη xai Πέτρῳ μετὰ τὴν ἀνάστασιν 
παρέδωχε τὴν γνῶσιν ὁ Κύριος (88). Οὗτοι τοῖς Άυι- 
Tolg ἁποστόλοις παρέδωχαν. Οἱ δὲ λοιποὶ ἁπόστολοι 
τοῖς ἑβδομήχοντα, ὧν εἷς ἣν χαὶ Ἰαρνάθας. Δύο δὲ 
ΥΣγόνασιν Ἰάχωθοι, εἷς 6 Alxatoz, ὁ xazk τοῦ ττε- 
ρυγίου βληθεὶς, xaX ὑπὸ χναφέως ξύλῳ πληγεὶς εἰς 
θάνατον ἕτερος δὲ ὁ χαρατοµηθείς. » Αὐτοῦ δὲ τοῦ 
Δικαίου xat ὁ Πανλος μνημονεύει γράφων’ « Ἕτερον 
δὲ τῶν ἁποστόλων οὖκ εἶδον, εἰ μὴ Ἰάκωθβον τὸν 
ἁδελφὸν τοῦ Κυρίου. » Ἐν τούτοις χαὶ τὰ τῆς τοῦ 
Σωτήρος ἡμῶν πρὸς τὸν τῶν "᾿Οσροηνῶν βασιλέα τέ- 
λος ἐλάμδανεν ὑπησχέσεως. 'O γοῦν θωμᾶς τὸν Ga£- 
δᾳῖον χινῆσει θειοτέρᾳ, ἐπὶ τὴν Ἔδεσσαν (89) χὴ- 
ρυχα χαὶ εὐαγγελιστὴν τῆς περὶ «o0 Χριστοῦ διδα» 
σχαλίας ἐχπέμτει, ὡς ἀπὸ τῆς εὐρεθείσης αὐτόθι 
γραφῆς μιχρῷ πρόσθεν ἑδηλώσαμεν. 'O δὲ τοῖς τό- 
ποις ἐπιστάς, τόν τε "Αγθαρον ἱᾶτα: τῷ Ἀριστοῦ λό- 
γῳ, xai τοὺς αὐτόθι πάντας τοῖς τῶν θαυμάτων πα- 
ῥαδόδοις ἐχπλήττει: ἱχανῶς τε αὐτοὺς τοῖς ἔργοις 
διαθεὶς, χαὶ ὁπὶ σέθας ἀγαγὼν τῆς τοῦ Χριστοῦ δυ- 
νάµεως, μαθητὰς τῆς σωτηρίου διδασχαλίας xat. 


rephoro valgaiam lectionem tentur. Mox in iisdem 
Turnebi ac Morzi libris pro ἐπιδικάζεσθαι emenda- 
tum. est. ἐπιδικάσασθαι, quod certe rectius vide- 
Lur. 

(88) Παρέδωχε τὴν γγῶσιν ὁ Κύριος. Donum 
scientie interpretatus sum. Erant tum in Ecclesia 
multa ejusmodi dona seu charismata, quz: non 80” 
lum apostolis, sed etiam aliis e populo fidelibus 
Deus interdum comowunicabat, ut testatur Paulus. 
luter h»c dona przcipuum fuit γνῶσις, quam Cle- 
mens in libro νι Stromatum definit. scientiam et 
comprehensionem pr:zsentium, praeteritorum | ac 
futurorum ; aitque Christum cum in terris versare- 
wir, eam apostolis tradidisse, ab apostolis vero 
continua deinceps successione ad paucissimos per- 
venisse. Σοφία ἂν εἴη ἡ γνῶσις, ἐπιστήμη οὖσα xal 
Χατάληφις τῶν ὄντων τε xal ἐσομένων xal παρωχη- 
χότων, βεθαία xal ἀσφαλῆς, ὡς ἂν παρὰ Υἱοῦ Θεο7 
παραδοθεῖσα χαὶ ἀποχαλυφθεῖσα. Et paulo post : Ἡ 
γνῶσις δὲ αὐτὴ f χατὰ διαδοχὰς εἰς ὀλίγους &x τῶν 
ἁποστόλων ἀγράφως παραδοθεῖσα χατελήλυθεν. Ei 
Ecclesia quidem hoc scientie donum perpetuo re- 
tinet. Hretici vero quamvis eam sibi vindicent et 
Gnosticorum nomen usurpent, eam lamen babere 
non possunt, cum alieni sint ab Ecclesia Dei. Porro 
vetus interpres lrenzi γνῶσιν semper vertit agni- 
ltonem. 

(89) Ἐπὶ τὴν "Εδεσσαν. 4n codd, Maz., Med., 
Ευξ, ac Saviliano legitur ἐπὶ τὰ Ἔδεσσα. 


4157 


HISTORLE ECCLESIAST!CJE LID. 1l. 


e 9 
158 


στίσατ» ' εἰσέτι τε vuv ἐξ ἑχείνου dj πᾶσα τῶν A set, tandem salutaris doctrine auditores reddidit, 


Ἐδεσσηνῶν πόλις, τῇ τοῦ Χριστοῦ προσανάχειται 
προσηγορία, οὗ τὸ τυχὸν ἐπιφερομένη δεῖγμα τῆς 
τοῦ Σωτηρος ἡμῶν xal εἰς αὐτοὺς εὐεργεσίας. Καὶ 
ταῦτα μὲν ὡς ἓξ ἀρχαίων ἱστορίας εἰρήσθω. Μετίω- 
μεν 0" αὖθις ἐπὶ τὴν θείαν Γραφἠν. Γενομένου 651a 
ἐπὶ τῇ τοῦ Στεφάνου µαρτυρίᾳ πρώτου xaX μεγίστου 
πρὸς αὑτῶν Ἰουδαίων χατὰ τῖς ἐν Ἱεροσολύμοις 
Ἐχχλησίας διωγμοῦ, πάντων τε τῶν μαθητῶν, πλὴν 
ὅτι τῶν δώδεχα µόνων, ἀνὰ τὴν Ἰουδαίαν τε καὶ Σα- 
µάρειαν διασπαρέντων᾽ twice, ὥς φησιν ἡ θεία Γρα- 
qj, διελθόντες ἕως Φοινίκης χαὶ Κύπρου xal 'Avtto- 
χείας, οὕπω μὲν ἔθνεσιν οἷοί τε σαν τοῦ τῆς πἰ- 
ὅτεως µεταδιδόναι λόγου τολμᾶν, µόνοις δὲ τοῦτον 
louóaíotg χατήγγελλον. Τηνικαῦτα χαὶ Παῦλος ἓλυ- 
μαΐνετο εἰσέτι τότε ct» Ἐκχλησίαν, xaz' οἴχους τῶν 
τιστῶν εἰσπορευόμενως, σύρων τε ἄνδρας χαὶ γν- 
ναῖχας, χαὶ sig φυλαχκὴν παραδιδούς. ᾽Αλλὰ xo 
ῥίιππος, εἷς τῶν ἅμα Στεφάνῳ προχειρισθέντων εἰς 
την δ,ακονίαν, ἓν τοῖς διασταρεῖσι γενόμενος, χάτει- 
σιν εἰς «tv Σαμάρειαν, θείας τε ἔμπλεως ὢν δυνά- 
μεως, χτρύττει πρῶτος τοῖς αὐτόθι τὸν λόγον. Το- 
σαύτη 0' αὐτῷ θεία συνἠργει χάρις, ὡς xal Σίμωνα 
τὺν Μάγον μετὰ πλείστων ἑτέρων ἀνδρῶν (90), τοῖς 
αὐτοῦ λόγοις ἐλχθῆναι. Ἐπὶ τοσοῦτον δ᾽ ὁ Σίμων βε- 
θοηµένος xaz' ἐχεῖνο χαιροὺ τῶν Ἱπατημένων Expá- 
τει γοητεία, ὡς τὴν μεγάλην αὐτὸν ἡγεῖσθα, εἴναι 
δύναμιν τοῦ Θεοῦ. Τότε δ᾽ οὖν xal οὗτος τὰς ὑπὸ του 
Φιλίππου δυνάµει θείᾳ τελουµένας χαταπλαγεὶς παρα- 


δοξοποιῖας, παραδύεται, xal µέχρι λουτροῦ τὴν εἰς σ 


Χριστὸν πίστιν χαθυποχρἰνεται. Ὁ χαὶ θαυμάζειν 
ἄξιον εἰς δεῦρο γινόµενον πρὸς τῶν ἔτι xal νῦν τὴν 
ἀπ' ἐχείνου µιαρωτάτην µετιόντων αἴρεσιν. ot τῇ 
τοῦ σφῶν προπάτορος µεθόδῳφ, τὴν Ἐκχλησίαν λοι- 
µώδους χαὶ φωραλέας νόσου δίκην ὑποδυόμενοι, τὰ 
μέγιστα λυµαίνονται τοὺς, οἷς ἑναπομάξασθαι οἷοί τε 
ἂν εἶεν τὸν ἐν αὐτοῖς ἁποχεχρυμμένον δυσαλθή xai 
χαλεπὸν ἰόν. "Ηδη vé τοι πλείους τούτων ἁἀπεώσθη- 
σαν, ὁποῖοί τινες εἶεν (91) τὴν μµοχθηρίαν ἁλόντες" 
ὥσπερ οὖν xal ὁ Σίμων αὐτὸς πρὺς τοῦ Πέτρου 
χαταφωραθεὶς ὃς 5v, τὴν προσήχουσαν ἔτισε τιµω- 
ρίαν. ᾽Αλλά γὰρ εἰς αὔξησιν ὀσημέραι προϊόντος τοῦ 
σωτηρίου χηρύγματος, οἰχονομία τις Ίγεν xal ἀπὸ 
τῆς Αἰθιόπων γῆς τῆς αὐτόθι βασιλίδος (κατάτι πά- 
τριον ἔθος ὑπὸ γυναιχὸς τοῦ ἔθνους εἰσέτι νῦν βασι- 
λευοµένου) δυνάστην * ὃν πρῶτον ἐξ ἐθνῶν πρὸς τοῦ 
Φιλίππου δι ἐπιφανείας τὰ τοῦ θείου λόγου ὄργια 
µετασχόντα, τῶν τε ἀνὰ τὴν οἰχουμένην πιστῶν 
ἀπαρχὴν Ὑενόμενον, πρῶτον κατέχει λόγος ἐπὶ τὴν 
πάτριον παλινοστῄήσαντα γῆν, εὐαγγελίσασθαι τὴν 
τοῦ τῶν ὅλων coU γνῶσιν, xat τὴν ζωοποιὸν εἰς &v- 
θρώπους τοῦ Σωτηρος ἡμῶν ἐπιδημίαν, ἔργῳ πλη- 
ρωθείσης δι᾽ αὐτοῦ τῆς, « Αἰθιοπία προφθάσει χεῖρα 
αὐτῆς τῷ θεῷ, » περιεγούσης προφητείας. Ἐπὶ τού- 
τοις Παῦλος τὸ τῆς ἐχλογῆς σκεῦος, οὐκ ἐξ ἀνθρώ- 
7 Psal. rxvin. 


(90, Μετὰ π.Ίείστων ἑτέρων ἀγδρῶν. Mayis pta- 
cel lectio codicum nostrorum, Mazarini scilicet, 
Med., Fuk. ac Saviliani, μετὰ πλείστων ἀνδρῶν τοῖς 
αὐτοῦ λόγοις ἑλχθηναι. 


PíTBROL. G&. XX. 


Abhinc universa Edessenorum civitas, quippe quz 
uou vulgare Servatoris nostri erga se benevolentiz 
indicium possideat , ejus nomini hactenus dicata 
permansit. Et bzec quidein ex veterum monumentis 
desumpta sunt. Nunc ad divinam Scripturam trans- 
eamus. Post martyrium Stephani, cum prima ea- 
demque gravissima Juda:orum persecutio adversus 
Hierosolymitanam Ecclesiam coorta esset , cunctis 
Christi discipulis preter duodecim apostolos per 
Jjudeam Samariamque dispersis ; nonnulli eoruin 
usque ad Phonicem et Cyprum οἱ Antiochiam pro- 
gressi (ut sacra testatur Scriptura) fiJei Christianae 
sermonem gentibus quidem nondum communicare 
audebant, sed soli& Judaeis illum prxdicabant. Qua 


B tempestate Paulus etiamnum Ecclesiam infestabat , 


iun zedes fidelium irrumpens, et viros cum mulieribus 
inde abstractos custodie mancipans. Tunc etiam 
Philippus , unus ex iis qui cum Stephano ad diaco- 
natus officium fuerant electi, fugiens cum czteria 
Samariam descendit , et divina plenus virtute , ver- 
bum Dei primus incolis nuntiavit. Tanta porro vig 
divine gratie ipsi aderat, ut Simonem Magum 
aliosque innumerabiles prxedicationibus suis ad se 
pertraxerit. Hic Simon tunc temporis celeberrimus, 
tantam) auctoritatem adeptus erat apud eos quos 
preestigiis suis deceperat, ut magnam Dei Virtutem 
ipsum esse existimarent. ldem tamen obstupefactus 
miraculis quz Philippus divina virtute perpetrabat, 
callide irrepsit, idemque in Christum hactenus si- 
mulavit, ut baptismum susciperet. Quod quidem 
etiamnum fleri ab his qui teterrimam ejus sectam 
proflrentur non sine adiniratione cernimus; qui 
more parentis sui in Ecclesiam tanquam pestis aut 
lepra quzdam irrepentes , gravissimum A) dam- 
num inferunt iis quibus pessimum illud et immedi- 
cabile venenum quod mentibus oceultant instillare 
potuerint. Ac plerique jam eorum ab Ecclesia eje- 
cti sunt, cum fraus ipsorum detecta esset : quem- 
admodum Simon quoque ipse a Petro tandem de- 
preliensus debitas poenas dedit. Porro cum salutaris 
Evangelii przedicatio novis quotidie incrementis 
augesceret , divina providentia qnemdam ex proce- 
ribus Athiopum regin in: Judeam adduxit : quip- 


D pe moris est etiamnum illis gentibus muliebri im- 


perio gubernari. Qui cum a Philippo celesti visione 
admonito primus ex gentibus divini Verbi mysteria 
percepisset , totius orbis fidelium primitizx factus ; 
inde in patriam reversus, Dei notitiam et Servato- 
ris nostri salutarem in terras adventum primus prz- 
dicasse fertur. Atque ita per ipsum completa est 
prophete predictio que sic habet : « ZEthiopia 
preveniet manum ejus Deo 11. » InjereaPaulus, vas 
illud electionis, non ex hominibus nec per homi- 
nes , sed per revelationem Jesu Christi, et Dei Pa- 


(91) 'Oxotol τινες εἶεν. Quatuor nostri codices, 
Mazarinus, Med., Fuk. ac Savil. scriptum babent 
ὁποῖοί τινες Tjoav, qnod rectius videtur. Sic enun 


9 


| paulo post dicit, καταφωραθεὶς ὃς $v. 


e 
459 


EUSEBII CAESARIENSIS OP*P, PARS |. — IIISTORICA. 


140 


tis qui illum suscitavit a mortuis, apostolus con- A πων οὐδὲ δι ἀνθρώπων, δι’ ἀποχαλύψεως δ) αὐτοῦ 


stituitur, ccelesti visione ac voce qu:ze tempore illius 
revelationis ad ipsum delata est, ad hunc honorem 
vocatus. 


CAPUT If. 


Quomodo Tiberius affectus sit, cum res a Christo 
gestas Pilatus ei relnlisset. 


Cum admiranda Servatoris nostri resurrectio 
ejusdemque in ccelum ascensio omnium pene ser- 
monibus jam pervulgata esset , quoniam vetus hzc 
erat consuetudo provinciarum rectoribus , ut quid- 
quid novi apud ipsos contigisset , imperatori nun- 
tiarent , ne quid ipsum lateret , Pilatus de resur- 
reclione Servatoris nostri Jesu Christi, cujus per 


Ἰησοῦ Χριστοῦ xal θεοῦ Πατρὸς, τοῦ ἐγείραντος 
αὐτὸν Ex νεχρῶν, ἁπόστολος ἀναδείχνυται, δι ὁπτα- 
σίας καὶ τῆς κατὰ τὴν ἀποχάλυψιν φὐρανίου φωνῖς, 
ἀξιωθεὶς τῆς χλήσεως. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ PB'. 
Ὅπως Τιδέριος ὑπὸ Πι.Ίάτου τὰ περὶ τοῦ Χριστου 
δίδαχθεὶς ἐχιἠθη (Nic. H. f. n, 8). 

Καὶ δῇ τῆς παραδόξου τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀναστά- 
σεὼς τε χαὶ εἰς οὐρανοὺς ἀναλήψεως τοῖς πλείστοις 
Ίδη περιθοήτου χατεστώσης, παλαιοῦ χεκρατηχότος 
ἔθους (92) τοῖς τῶν ἐθνῶν ἄρχουσ., τὰ παρὰ alo 
χαινοτομούμενα τῷ τὴν βασίλειων ἀρχὴν ἔπιχρα- 
τοῦντι σηµαίνειν, ὡς ἂν μηδὲν αὐτὸν διαλδιδράσχοι 
τῶν Υινοµένων, τὰ περὶ τῆς Ex νεκρῶν ἀναστάσεως 


universam Palzstinam celebris erat fama, ad Ti- B τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς πάντας ἤδη 


berium principem retulit : multa quoque alia ejus- 
dem iiracula se auditu accepisse significans, οἱ 
: qualiter ad vitam denuo revocatus, a plerisque jain 
Deus haberetur. Λο Tiberium quidem rein ad se- 
natum detulisse perhibent, sed senatum hujus - 
modi relationem aspernatum esse : specie qui- 
dem eo quod senatus auctoritas ad id non exspe- 
ciata videbatur, cum tamen vetus lex esset. apud 
A Romanos ne quis absque decreto senatus pro 
deo haberetur : re autem ipsa eo quod salutaris di- 
vinz doctrinz praedicatio auctoritate et auxilio ho- 
minum minime indigeret. Cum igitur senalus reta- 
tionem de Servatere nostro ita ut dicium est repu- 
diasset, Tiberius tamen, in pristina sententia per- 
severans, nihil adversus doctrinam Christi durius 
molitus esse dicitur. fle&c Tertullianus , vir legum 
Romanarum peritissimus et inter Latinos scripto- 
res celeberrimus in Apologia ab ipso quidem Latine 
conscripta, postea vero iu Graecum sermonem trans- 
lata prodit his verbis : « Ut, inquit, de origine ali- 


(92) Πα.λαιοῦ χεκρατηκότος ἔθους. Quxret hic 
fortasse aliquis cur hunc morem, ut scilicel recto- 
res provinciarum, si quid apud se novi contigisset, 
referrent ad principem, antiquum vocet Eusebius. 
Neque enim mos ille tuuc quidem temporis valde 
vetustus erat, cuim recens adhuc esset imperium 
Romanum, et. nuperrime ab Augusto constitutum. 
Aut igitur dicendum est, Eusebium de suis tempo- 
ribus intellexisse, cum morem illum antiquum vo- 
eavit, aut certe prisca illa tempora designasse, qui- 
bus respublica Romana populari imperio regeba- 
tur. Tunc enim proconsules et praetores qui in pro- 
vinciis erant, missis ad senatum litteris, quidquid 
novi contigerat, renuntiaba ut. 

(95) Ὡς τὰς τε &AAac αὐτοῦ πυθόµενος cepa- 
τείας. Nestri codices, Regius, Maz., Med., cum 
Fuk. ae Savil., omnes uno consensu scriptum. ha- 
beut ὃς τάς τε ἄλλας, absque sensu. Recte igitur 
Rob. Steplianus einendavit, ὡς τάς τε ἄλλας , eic. 

uod autem sequitur xat ὡς ὅτι pleonasmus est 
Eusebio familiaris, ut μὴ οὐχί οἱ similia. Mallem 
tamen posterius istud ὡς expungere, ne molesta 
sit ejusdem particulz repetitio. 

(943) For.e legendum δέ pro τε, Epi. 

(94) Vulg. ταύτης δ' οὖν ἀπωσαμένης. Procul 
dubio scribendum est ταύτῃ δ᾽ οὖν, quam emen- 
dationem confirmat Nicephorus in lib. it, cap. 8; 
sic cnim ait : Οὕτω δὲ τῆς συγχλήτου βουλῆς ἁπρ- 


D 


χαθ ὅλης Παλαιστίνης βεθοηµένα, Πιλάτος Τιθερίῳ 
βασιλεῖ χοινοῦται, ὡς τάς τε ἄλλας αὐτοῦ πυθόµε- 
voc τερατείας (93), xaY ὡς ὅτι μετὰ θάνατον Ex νεχρῶν 
ἀναστὰς, fbn θεὸς εἶναι παρὰ τοῖς πολλοῖς ἐπεπί- 
στευτο. Τὸν δὲ Τιθέριον ἀνενεγχεῖν μὲν τῇ συγχλήτῳ, 
ἐχείνην v (957) ἀπώσασθαί φασι τὸν λάγον, τῷ μὲν δο- 
χεῖν, ὅτι μὴ πρότερον αὐτὴ τοῦτο δοχιµάσασα Tv 
(παλαιοῦ νόµου κεκρατηκότος, μὴ ἄλλως τινὰ παρὰ 
Ῥωμαίοις θεοποιεῖσθαι, μὴ οὐχὶ φήφῳ καὶ δόγµατ. 
συγκλήτου), τῇ 9' ἀληθείᾳ, ὅτι μηδὲ τῆς ἐξ ἀνθρώ- 
πων ἐπιχρίσεὼς τε xal συστάσεως, ἡ σωτήριος τοῦ 
θείου χηρύγματος ἑδεῖτο διδασκαλία. Ταύτῃ δ' οὖν 
ἁπωσαμένης (94) τὸν προσαγγελθέντα περὶ τοῦ Σω- 
τῆρος ἡμῶν λόγον τῆς Ῥωμαίων βουλῆς, τὸν Τιθέ- 


C prov, ἣν χαὶ πρότερον εἶχε γνώμµην τηρῄσαντα, μηδὲν 


ἄτοπον χατὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ διδασχαλίας ἐπινοῆσαι. 
Ταύτα Τερτυλλιανὸς, τοὺς Ῥωμαίων νόμους txptGu- 
χὼς (95) ἀνῆρ. τά τε ἄλλα ἔνδοξος, καὶ τῶν μάλιστα 
ἐπὶ Ῥώμης λαμπρῶν (96), £v τῇ Υραφείσῃ μὲν αὐτῷ 
τῇ Ῥωμαίων φωνῇ, µεταθληθείσῃ δὲ xai ἐπὶ τὴν 


θαλομένης τὸν περὶ τοῦ Σωτῆρος λόγον, etc. 

(95) Τερτυ.ῖ Λιανὸς, τοὺς Ῥωμαίων vópove 1)xpr- 
όωκώς. Ex hoc loco quidam suspicati sunt, Tertul- 
lianum illum qui inter ecclesiasticos scriptores ce- 
lebris hahetur, jurisconsultum fuisse, Certe in in- 
dice Pandectarum, inter juris auctores ex quibus 
opus illud collectum est, recensetur Tertullianus 
qui libros octo quaxstionum scripsit, et de castrensi 
peculio librum singularem. Sed won dubito quin 
hic diversus sit ab illo presbytero Carthaginensi. 
Neque vero Eusebius illum jurisconsultum fuisse 
dicit, sed tantum ait eum leges Romanas aecura- 
tissime calluisse. Quod quidem vel ex uno ejus 
Apologelico licet cognoscere, in quo legum Roma- 
parum sizepissime meminit. Ac. mili quidem videtur 
Eusebius hunc. unum Tertulliani librum legisse, 
cum solus bic ex "l'ertulliani libris in Graecum ser- 
monem conversus fuisset. 

(06) To» ἐπὶ Ῥώμὴς Aapzpor. Ex his verbis 
colligere quis posset Tertullianum Ron vixisse, 
et unum fuisse ex senatorio ordine. ld enim sonant 
hac verba. Constat tamen ex Hieronymo in Chro- 
"ico et in libro De scriptoribus ecclesiasticis, Ter- 
tullianum domo Carthaginensem fuisse, patre cen- 
turione proconsularis oflicii. Qua quide n. militia 
non admodum fuit honorata, quippe cum ejusmodi 
milites nudum nomen militum haberent, reipsa au- 
tem. apparitores essent proconsulum et vilibus mi- 


121 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. Il. 


142 


Ἑλλάδα γλῶτταν, ὑπὲρ Χριστιανῶν ᾿Αποιο]έᾳ, τίθη- A quid retractemus ejusmodi legum : vetus erat de- 


σι χατὰ λέξιν τοῦ-ον ἱστορῶν τὸν τρόπον ' - « Ἵνα δὲ 
χα. Ex τῆς Ὑενέστεως διαλεχθῶμεν τῶν τοιούτων 
νόμων, παλαιὸν fv δόγµα, cnbéva θ5ὸν ὑπὸ βασιλέως 
χαθιεροῦσθαι, πρὶν ὑπὸ τῆς συγχλήτου δοχκιµασθή- 
va. Μάρκος Λἰμίλιος οὕτως πὲρέ τινος εἰδώλου πε- 
ποίγχεν ᾿Αλθούρνου (97). Καὶ τοῦτο ὑπὲρ τοῦ ἡμῶν 
λόγου πεποίηται, ὅτι παρ ὑμῖν ἀνθρωπείᾳ δοχιμῇ f) 
θεότης δίδοται. Ἐὰν μὴ ἀνθρώπῳ 0θεὸς ἀρέστ, θεὺς 
ο) γίνεται. Οὕτως χατά γε τοῦτο, ἄνθρωπον θεῷ 
ἴκεων εἶναι προσήχει. Τιθέριος οὗν, ἐφ᾽ οὗ τὸ τῶν 
Χριστιανῶν ὄνομα εἷς τὸν χόσµον ἑλήλυθεν, ἀγγελ- 
θέντος αὑτῷ Ex Παλαιστίνης τοῦ δόγματος (98) τού- 
«19, ἔνθα πρῶτον ἤρξατο, τῇ συγκλήτῳ ἀνεχοινώσατο, 
Uoc ὧν ἐχείνοις, ὡς τῷ δόγµατι ἀρέσχεται (99). 
Ἡ ὃξ σύγχλητος ἐπεὶ οὐχ αὐτὴ δεδοχιµάχει, ἁπ- 
ώσατο * ὁ δὲ Ey τῇ αὑτοῦ ἀποφάσει ἔμεινεν, ἀπειλή- 
c1; θάνατον τοῖς τῶν Χριστιανῶν χατηγόροις "2 τῆς 


cretum ne quis Deus ab imperatore consecraretur 
nisi a senatu probatus. Sic Marcus 7Emilius de deo 
suo Alburno. Facit et hoc ad causam nostram, quod 
apud vos de liumano arbitratu. divinitas pensitatur. 
Nisi liomini deus placuerit , deus non erit. Homo 
jam deo propitius esse debebit. Tiberius ergo, cujus 
tempore nomen Christianum in seculum introivit , 
annuntiatum sibi ex Syria Pal:stina qux veritatem 
illius divinitatis revelarat, detulit ad senatum cum 
praerogativa suffragii sui. Senatus quia non ipso 
probaverat respuit. Cesar in sententia mansit , 
comminatus periculum accusatoribus Christiano- 
rum. » Hactenus Tertullianus. Quam quidem sen- 
tentiam celestis Providentia Tiberii Cz»esaris menti 


B idcirco infuderat, ut Evangelii sermo, qui tunc pri- 


mum nasci coeperat, absque ullo impedimento per 
universum orbem spargeretur. 


οὐρανίου Προνοίας xaz' οἰχονομίαν τοῦτ' αὐτῷ πρὸς vouv Ballouévne, ὡς ἂν ἁπαραποδίστως ἀρχὰς ἔχων 


ὁ τοῦ Εὐαγγελίου λόγος, πανταχόσε γῆς διαδράµο. 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ 0. 

Ὅπως εἷς πάντα cov χόσµον ἐν βραχεῖ χρὀνῳ 
Αη ὁ περὶ τοῦ Χριστοῦ Aóyoc (Nic. Hl 
Οὕτω δῆτα οὐρανίῳ δυνάμει χαὶ συνεργίᾳ, ἀθρόως 

vá τις ἡλίου βολὴ, τὴν αύμπασαν οἰχουμένην ὁ σωτή- 

ptos χατηύγαξε λόγος, αὐτίχα δὲ ταῖς θείαις ἑπομένως 

Γραφαῖς (1). ἐπὶ πᾶσαν προῄει τὴν γην ὁ φθόγγος τῶν 

θεσπεσίων εὐαγγελιστῶν τε αὑτοῦ χαὶ ἁποστόλων, xal 

tl; τὰ πέρατα τῆς οἰχουμένης τὰ ῥήματα αὐτῶν. Καὶ 


CAPUT 1f. 


Quomodo Christi dócirina per uniwersum. orbem 

brevi dispersa sit. 

Ita opitulante celesti virtute, salutaris Dei seemo 
tanquam solis radius universuin terrarum orbem 
subito illustravit, et prout in sacris litteris pr:zedi- 
ctum fuerat, in omnem terram exivit sonus evan- 
gelistarum simul et apostolorum, et usque ad fines 
terre verba eorum. Per omnes igitur. civitates et 


nisteriis fungerentur. De patria quidem sua ipsemet C τητος χατάδηλον ἐπεποιήχει, etc. Certe vel hic unus 


scribit in Apologetico, cap. 9, ubi agit de Tiberio 
proconsule Áfric:ie, qui sacerdotes Saturni in cru- 
cem egerat. Teste militia patrie nostre, qua. id- 
ipsum munus illi proconsuli functa est. 1d est, testes 
sunt officiales seu apparitores Carthaginenses pro- 
consulum Africze. Quare li;:»c Eusebii verba, τῶν 
μάλιστα ἐπὶ Ῥώμης λαμπρῶν, malim interpretari 
de scriptoribus Latinis. Solet enim Eusebius Ho- 
manorum vocabulo designare, non ipsos Romane 
urbis indigenas ac cives, sed Latinos et Occiden- 
tales, ut. inferius notabitur. Recte ergo Εις 
hunc Eusebii loeum ita vertit : Hec Tertullianus, 
vir et legum ei institutionum Romanorum peritissi - 
$$, el inter nosiros scriptores admodum clarus. 
(97) 'AJA6ovprov. Ilujus dei noinen in codice 
Maz. et Fuk. circumflexam habet. ultimam syl!a- 
bam. Codex autem Mediceus duplicem habet ac- 
centum. Quod quidem in illo codice non sewel fa- 
cium esse observavi : exempli gratia in voce Σολό- 
µωνος. Hoc enim nomen duplici accentu. seinper 
notare solet codex Medic:eus : acuto scilicet iu ante- 
penultima syllaba, in penultima autem eircumflexo, 
(98) ArprT&A0érroc αὐτῷ ἐκ Πααιστίνης cov 
δόγματος. Quisquis hunc Tertulliani locum Gr:ece 
vertit (neque enim ab Eusebio conversum existimo), 
mentem illius non satis assecutus videtur, Verba 
Tertulliani apud Rufinum sic leguntur : Ánnuniiata 
sibi ex Syria Palestina que illic veritatem istius di- 
vinitatis revelaverunt, detulit ad senatum. Quam  le- 
ctionem amplexus est Nicolaus Rigaltius in edi- 
tione Operum Tertulliani : merito certe. Nam al- 
tera qua in vulgatis legitur scriptura, ferri uon 
cst. Sic igitur vertendus erat hic locus : ΑγΥΥελ- 
έντων αὐτῷ τῶν θαυμάτων £x τῆς Συρίας τῆς Ila- 
ἀτιστίνης, ἅπερ ἐχεῖ τὴν ἀλήθειαν τῖς ἐχξίνου θό- 


locus mauifeste. iudicat, Eusebium hujus Grac 
interpretationis auctorem non fuisse, quod tamen 
Scaliger aliique sibi persuaserunt, Nam si Eu- 
sebius ipse hunc Tertulliani locum Groce | vertis- 
sel, non omissurtis utique fuisset id quod ad insti- 
tatum ipsius maxime faciebat , mentionem scilicet 
miraculorun: Christi, qux? Pilatus ad Tiberium re- 
uilerat. ]d enim ipse superius dixit initio bujus ca- 
pitis : Τὰ περὶ τῆς ἐχ νεχρῶν ἁἀναστάσεως τοῦ Σωτῦ- 
pos ἡμῶν Ἰησοῦ Ἀριστοῦ... Πιλάτος Τιθερίῳ βασιλεῖ 
χοινουτα:, etc. Atqui in Tertulliani loco, prout. i« 
Grace conversus hic refertur, nuHa fit inentio ad- 
mirabilium Christi operum, sed. tantum. dogmatis 
Christiani. Certum est igitur, Eusebium hujus ver- 
sionis auctorem Πα fuisse. Porro quod Tertul- 
lianus dicit. annuntiatum Tiberio ex Syria Pal:w- 


D stina, id Eusebius de relatione ad ipsum missa {πι 


tellexit. Et tamen Latina vox huuc seusum vix 
admittit. Annuntiari enim. proprie dicuntur, quie 
fama et rumoribus innotescunt. 

(99) An.Aoc Qr éxelvotc, ὡς τῷ δόγµατι ἀρέσκε- 
tat. Kecte expressit sensuuir verborum Tertulliani, 
cum praerogativa suffragii. sui, nisi quod de dogmate 
perperam adjecit. Neque enim "Tertullianus. 1o- 
quitur de dogmate Christianorum, sed de divini - 
tate Christi. Igitur cum praerogativa suffragii sui, 
idem valet ac cum suffragulione sua, qux maximam 
habebat auctoritatem. 

(1) Vulg. avcíxa ταῖς θείαις ἑπομάέγως Γραφαῖς. 
Nicephorus, qui totum hunc Eusebii locum ad ver- 
bum descripsit, habet, αὐτίχα δὲ ταῖς θείαις ἑπομέ- 
νως Γραφαῖς. Qux particula non. mediocrem addit 
elegantiam. Paulo post scribendum est εὐαγγελι- 
στὼν τε αὐτοῦ χαὶ ἀποστόλων, ex eodem Nicephoro, 
cui suffragantur libri nostri Maz. Med. ac Fuk. 


145 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP, PARS I. — IIISTORICA. 


141 


vicos ecciesia infinita hominum multitudine abun- A δῆτα ἀνὰ πάσας πόλεις τε xol κώμας, πληθυούσης 


dantes, velut aree quzedam frugibus A9 referta: , 
brevi congregat? sunt. Et qui propagato a majori- 
bus errore, superstitioso dxmonuimn cultu quasi ve- 
tusto quodam morbo coustricii tenebantur, hi Chri- 
$ti virtute per pradicationem simul et miracula di- 
scipulorum ipsius, tanquam a szvissimis dominis 
liberati et gravissimis vinculis soluti, deorum qui- 
dem turbam 4 daemonibus invectam respuebant , 
unum autem Deum esse omnium rerum opificem 
conlitebantur. Quem quidem sacris verze pietatis 
ritibus, per divinam modestamque religionem quam 
Servator noster in liumanum genus invexerat, co. 
lebant. Cum ergo Dei gratia jam in reliquas quo- 
que nationes sese diffunderet, primusque in urbe 
Pahestin:e Caesarea Cornelius cum universa faniilia 
visione quadam divina Petrique ministerio fidem in 
Christum esset amplexus, et complures alii ex gen- 
libus Ant:ochi:e idem fecissent, quibus dispersi in 
illa Stephani persecutione discipuli verbum Dei 
pradicaverant : florente tum et vigente Antioche- 
norum Ecclesia, in qua plurimi simul congregati 
aderant, tum ab Hierosolymis prophet: quibuscum 
Paulus fuit et Barnabas, tum alii fratres numero 
αυ) pauci, Cliristianorum nomen ibi tunc primum 
tanquam ex amano ac fecundo cespite exortum 
est. Sub id tempus Agabus quidem unus ex pro- 
phetis qui illic aderant, famem futuram praedixit : 
Paulus vero οἱ Barnabas Hierosolymam | destinati 
sunt, ut fratrum penuriam suo ministerio subleva- 
reut. 


(2) Εἱργμῶν τε χαεπωτάτων. Εἱἰρμῶν legitur 
apud Nicepliorum, «qui Eusebium nostrum exscri- 
psit, ut solet. In omuibus tamen nostris codicibus, 
Regio scilicet, Maz., Med. ac Fuk. scriptum inveni 
εἰργμῶν, qua lectio sine dubio przeferenda est. 

(9) Vulg. κατὰ ci» τῶν Πα.Ίαιστιγῶν Καισάἀ- 
ρειαν. Nostri codices. Maz., Med. ac Fuk., scriptum 
exliibent xaxà xtv Παλαιστινῶν Καισάρειαν, rectius 
meo quidem judicio. Dicebatur enim ἡ Παλαιστινῶν 
Καισάρεια, ut alibi occurrit apud Eusebium no- 
strum, ad discrimen Ciesarez Philippi qux in Ρ]ιῳ- 
nice sita. erat. Leve quidem id nonnullis fortasse 
videbitur. Sed nos in hac nostra editione, nihil eo- 
rum qu:e. in manuscriptis codicibus occurrunt prz- 
terire constituiinus, quo lectori diligentiam nostram 
approbeimus. 


(4) Vulg. àx' £$0aAovc xal yovípov γῆς. Ita qui- ^ 


dem l»gitur in codice legio, quem secutus est Ste- 
phanus. Sed reliqui codices, Maz. scilicet, ac Mel. 
cum Fuk. et Savil. scriptum habent γονίµου πηγῆς. 
Nec aliter in. exemplari suo legerat Rufinus, ut ex 
ejus interpretatione colliginus. Sic eniin verit : 1bi 
primum discipuli veluti perenni fonte sumpto voca- 
bulo appellati sunt. Christiani. Ubi tameu lubentius 
legerim velut e perenni fonte sumpto vocabulo. Naw 
in, Graco est ὥσπερ àr' εὐθχλοῦς χαὶ γονίµου πηγῆς. 
Muturunt autem banc. scripturain, ij. qui Sibi per- 
suaserant εὐθαλῃ eL γόνιµον dici non possc de fonte. 
Cxterum Chrisuanorum vocabulum principatu Ti- 
berii primum orbi junotuisse testatur etiam Ter- 
tullianus in Apologetico, cujus locum in superiori 
capite adduxit Eusebius, 

(5) HavAoc δὲ xal Βαργάδας. Nullo modo ín Ti- 
berii tempora cadere potest hiec Pauli Hierosoly- 
milàua profectio. Nam Lucas in Actibus diserte 


ἄλωνος δίχην, poptavépot xal παμπληθεῖς ἀθρόως 
ἐχχλησίαι συνεστήχεισαν. Üt «cs ἐχ προγόνων διαδοχΏς 
xai τῆς ἀνέχαθεν πλάνης, παλαιᾷ νόσῳ δεισιδαιµο- 
νίας εἰδύλων τὰς ψυχὰς πεπεδηµένοι, πρὸς τῆς τοῦ 
Χριστοῦ δυνάµεως διὰ τῆς τῶν φοιτητῶν αὐτοῦ δι- 
δασχαλίας τὲ ὁμοῦ xaX παραδοξοποῖῖας, ὥσπερ δει- 
νῶν δεσποτῶν ἀπηλλαγμένοι, εἰργμῶν τε χαλεπωτά- 
των (2) λύσιν εὑράμενοι, πάσης μὲν δαιμονικῆς χατ- 
έπτνον πολυθεῖας, ἕνα δὲ μόνον εἶναι Geby ὡμολό- 
yovv τὸν τῶν συµπάντων δημιουργὸν, τοῦτόν τε αὖ- 
τὸν θεσμοῖς ἁληθοῦς εὐσεθείας δι ἐνθέου xal σώφρο- 
vog θρησχείας τῆς ὑπὸ τοῦ ΣωτῆΏρος ἡμῶν τῷ τῶν 
ἀνθρώπων βίῳ κατασπαρείσης ἑγέραιρον. "AXAX γὰρ 
τῆς χάριτος Ίδη τῆς θείας xal ἐπὶ τὰ λοιπἁ χεοµένης 


D ἔθνη, καὶ πρώτου μὲν κατὰ τὴν τῶν Παλαιστινῶν 


Καισάρειαν (5) Κορντλίου σὺν ὅλῳ τῷ οἴχῳ &' ἐπι- 
φανείας θειοτέρας ὑπουργίας τε Πέτρου, τὴν εἰς τὸν 
Χριστὸν πίστιν xavabszauivou, πλείστων τε xal ἅλ- 
λων ἐπ᾽ Αντιοχείας Ἑλλήνων, οἷς οἱ χατὰ τὸν τοῦ 
Στεφάνου διωγμὸν διασπαρέντες ἐχέρυξαν, ἀνθούσης 
ἄρτι χαὶ πληθυούσης τῆς χατὰ Αντιόχειαν Ἐκκλη- 
σίας, ἓν ταὺτῷ τε ἐπιπαρόντων πλείστων ὅσων τῶν 
τε ἀπὸ Ἱεροσολύμων προφττῶν, καὶ σὺν αὐτοῖς Bap- 
νάθα xal Παύλου, ἕτέρου τε πλήθους ἐπὶ τούτοις 
ἀδελφῶν, ἡ Χρ.στιανῶν προσηγορία τότε πρῶτον 
αὐτόθι ὥσπερ ἁπ ᾿εὐθαλοῦς καὶ γονἰμουπηνῆς (4) ἀνα- 
δίδοται. Καὶ "Αγαθος μὲν, εἷς τῶν συνόντων αὐτοῖς 
προφητῶν, περὶ τοῦ μέλλειν ἔσεσθαι λιμὸν προθεσπί- 
ζει. Παῦλος δὲ xai Βαρνάθας (5), ἐξυπηρετησόμενοι 
τῇ τῶν ἀδελφῶν παρατέµπονται δ',αχονίὰ. 


scribit, eam contigisse quo tempore Ilerodes Agrippa 
ivuflicta ecelitus plaga interiit. Quod quidem tempo- 
ribus Claudii accidisse inter omnes constat. Pru- 
denter itaque fecit Nicephorus, qui cum totum hoec 
Eusebii caput ad verbum describeret, postremam 
hanc partem de industria prztermisil, e in eum- 
dem cum Eusebio errorem  iucideret. Eusebium 
vero nostrum in eam opiuionein induxit Pauli locus 
a.| Galatas, ubi de suis ad urbem llierosolymam 
profectionibus loquitur. Quem locum ut clarius in- 
lelligere possimus, de universis Pauli profectio- 
nibus in sacram urbem post ejus ad Christum con- 
versiouem, diligentius inquirendum est. Lucas qui- 
dem quater omnino eum llierosolyma profectum 
esse scribit, Primum paulo post ejus baptismum 
cap. 1x Actuum. lterum deiude profectus est Paulus 
llierosolyma ad deferendas fratrum. eleemosynas, 
ut refertur in cap. xi et xui, Postea ascendit Paulus 
Mierosolyma ob controversiam de circumci-ione 
el Judaicis ritibus, ut habetur in capite xv. Post- 
remo venit Hierosolyma sub [finem principatus 
Claudii, ibique diutissime vinctus permausit. Ipse 
vero Paulus in Epistola ad Galatas, bis post suam 
ad Christuin conversiouem venisse se dicit Hiero- 
solyma; et utramque profectionem lis temporum 
intervallis. distinguit. Gum autem, inquit, placuit 
ei qui me segregavit , et vocuvit per gratium suam, 
ub revelaret Filium suum in me, coniinuo won. ας” 
guievi carni εἰ sanguini. Neque veni [lierosolyma 
ad antecessores meos apostolos : sed abii in Ara- 
biam, el iterum reversus sum Damascum. Deinde 
pos. aunos tres veni Hierosolyma videre Peirum, et 
mansi apud eum diebus quindecim, etc. De secunda 
autem profectione sua ita loquitur ;. Deinde post 
annos qualuor lecim iterum ascendi Hierosolymam 


145 


KEGAAAION Δ’, 

"Bc μετὰ Τιδέριον l'dtoc. Ἰουδαίων βασιλέα καθ- 
ίστησο Ἀγρίππαν, τὸν Ηρώδη» ἀῑδίῳ ὅιμιώ- 
σας gurm (Nic. H. E. 1,9). 

Τιδέριος μὲν οὖν ἀμφὶ τὰ δύο xa εἴχοσι βασιλεύ- 
σας ἔτη, τελευτᾷ ^ μετὰ δὲ τοῦτον Γάΐϊος τὴν hiYspo- 
νίαν ταραλαθὼν, αὐτίχα τῆς Ιουδαίων ἀρχης ᾽Αγρίπ- 
κα τὸ διάδηµα (0) περιτίθησιν, βασιλέα χαταστήσας 
αὐτὸν τῆς τε Φιλίππου xaX τῆς Λυσανίου τετραρχίας. 
Πρὸς aig μετ οὐ πολὺν χρόνον αὐτῷ xa την Ἡρώ- 
δου τετραρχίαν παραδίδωσιν, ἁϊδίῳ φυγῇ τὸν Ἡρώ- 
ὃτν (οὗτος 0 ἓν ὁ χατὰ τὸ πάθος τοῦ Σωτῖρος) σὺν 
χαὶ τῇ γυναιχὶ Ἡρωδιάδι (T), πλείστων ἕνεχα ζη- 


cum Barnaba, assumpto et Tito. Ascendi autem se- 
eundum revelationem : et coutuli cum illis. Evange- 
lium. quod praedico in gentibus, etc. Qnis non videt 
νους inter se prorsus discrepare, cum Paulus qui- 
dem neget se venisse Hierosolyma statim post ba- 
ptisinumn : Lucas vero post baptismum a Paulo 
susceptum, .et aliquot przdicationes Damasci ha- 
bitas, illum Damasco clam aufugisse, et recta Ilie- 
t»solyma venisse testetur ? Hauc Lucz et Pauli dis- 
sonantiam fateri compilsus est Hieronymus in ex- 
positione Epistol:e ad Galatas. Quam. ut. concilia- 
rent quidam veterum, teste llieronymo ita censue- 
runt ; Paulum. prefectionis illius sux€ Hierosolyma 
statim post baptismum quie memoratur à. Luca in 
dicto capite ix nullam habuisse rationem, eo quod 
fuga potius quam profectio fuisset. Verum hac 
solutio levis est admodum. Etenim. Lucas. scribit 
Paulum tunc a Barnaba fuisse deductum ad apo- 
stolos, et satis diu mansisse Hierosolymis, et ad- 
versus Grzecos disputasse. Alii, iuter quos Beda. ei 
Baronius, primam illam profectionem cujus ne- 
minit Paulus, asserunt eam ipsam esse quim re- 
fertur a Luca iu cap. ΙΧ Àctuum : sed Lucam iti- 
neris Arabici ideo pratermisisse mentionem, quo. 
nibil memoria dignum illic a Paulo gestum fuisset. 
Quorum sententie libenter equidem accedo. Nam 
de adventu illo Pauli Hierosolvma planissime ibi 
loquitur Lucas; quippe qui collocutum eum cum 
spostolis tanc esse dicit, et mulia alia singillatim 
refert, additque : Et erat cum illis intrans et exiens 
in Jerusalem. Nunc de secunda, illa. profectione 
quam Paulus post xiv 3annos instituisse se dicit, 
inquirendum est. Theodore*us, et ante illum qui- 
dam veteres, referente IHlieronymo, hanc ipsau esse 
existimaruut, cujus mentio fit in Actibus, cap. xv, 
quando Paulus una cum Barnaba ob exortam de 
cireuincisione controversiam profectus est Hliero- 
solyma. Hanc sententiam secutus est Baronius. Et 
Pauli verba id omnino suadere videntur. Subjicit 
enim Paulus, se Evangelium quod gentibus pr:edi- 
cabat detulisse ad apostolos, eisque dijudicandum 
obtulisse. loc enim sibi volunt ea verba ἀνεθέμην 
αὐτοῖς τὸ Εὐαγγέλιον. Tum subjungit de falsis fra- 
tribus, qui veritatem Evangelii opprimere tentabaut, 
et Christianos in servitutem legis redigere. Qua 
qaidem omnia pertinent sine dubio ad controver- 
siam illam de circumcisione. Verum quid opus est 
pluribus, cum ea res certissimo arguiiento ita de- 
monstrari possit? Profectio illa quaa post xiv annos 
se instituisse 3it Paulus, nou petest esse ea. quain 
secundo loco numerat Lucas. Nec rursua. eadem 
est cum illa quam quarto loco recenset. iem Lu- 
cas. Eadem est igitur cum illa quam tertiam Lucas 
commemorat. Quod non possit esse illa quae secundo 
loco numeratur a Luca, hinc apparet : Paulus tune 
ad deferendas fratrum eleemosynas tantum missus 
est; nec cum apostolis collocutus est, quippe cuim 
Ecclesiam Jud:eorum tunc. maxime persequeretur 
lierodes, εἰ Peirus. in vinculis esset, Quamobrem 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. Π. 
Λ 


D 


146 


CAPUT IV. 


Quomodo post mortem Tiberii Caius Aqrippam Ju- 
deorum regem constituit, εἰ Herodem perpetuo 
exsilio dumnatit. 


Interea Tiberius, cum duobus circiter ac viginti 
annis imperasset, extremum diem obiit. Cui succe- 
dens Caius Judieze reguum statim tradidit Agrippa, 
regemque illum tum in Philippi, tum in Lysanie 
tetrarchia constituit, Nec multo post Herodis quo- 
que tetrarchiam eidem donavit, cum Herodem per- 
petuo exsilio damnasset , una cum uxore ipsius. 
lIerodiade ob varia scelera debito supplicio affectum, 
ut testatur etiam Josephus. llic est llerodes qui 


Paulas in Epistola ad Galatas, bujus profectionis 
sue mentionem merito praetermisit, utpote que 
pn:hil ad. institutum suum faceret, Nec vox illa, 
rursus ascendi, secundam profectionem necessario 
designa!, sed etiam.de tertia dici potest. Quod vero 
nou possil esse illa quam quarto loco recenset Lu- 
cas, ut videtur sensisse Clirysostoius, ex eo con- 
vinciture quod Paulus scribit se ascendisse cum 
Barnaba. At in. quarta. profectione Paulus. non fuit 
cum Darnaba. Jampridem enim ab eo sese abru- 
perat. Verum ut ad. Eusebium nostrum redeamus, 
videtur is secundam Pauli Hiero-olymitanam  pro- 
fectiouein confudisse cum prima, et ex duabus unam 
fecisse. 

(6) Τῆς Ἰουδαίων ἀρχῆς Ayplzxzg τὸ 6idónya. 
Falsum est Agrippim regem Judie:e a Caio factum 
esse. Agrippa enim a Caio Cesare sub initia iu 
perii facius est rex, primum quidem Trachouitidis, 
qu;e tetrarcelia Philippi fuerat, ut scribit Philo iu 


C Flaccum et Josephus lib. xvii. Mox. vero cum He- 


rodes tetrarcha αἱ, llerodiadis uxoris im- 
pulsu. Romam navigasset, ut regiam diguitatem a 
Caio impetraret : Caius ademptam FHerodi tetrar- 
chiain, Galil.eam scilicet donavit. Agripp:e, quem- 
admodum tradit Josephus iu libro supradicto, et 
Philo in Legatione ad. Caium sub. fiue. Tandem 
vero post uecem Caii, Claudius reguum Αρτίρος a 
Caio datum confirmavit, adjectis Jud:a ac Samaria 
quas Heroes avus obtinuerat. Atque ita. totum 
llerodis Magni regnum ad Agrippam pervenit. Qui 
mox Hierosolymis suo arbitratu. pontificem creare 
ccpit, quippe qui tum Juda: rex esset, cujas 
caput erat urbs Hierosolyma. Recte ergo Scaliger 
in animadversionibus reprehendit Eusebium, quod . 
Agrippam regem Juda a Caio factum esse dixe- 
rit. Sed fallitur ipse quoque Scaliger, cum scribit 
Agrippam Rowam venisse, ut Herodem patruum 
accusaret, Neque enim Agrippa Rowam profectus 
est, sed Fortunatum [δι cum litteris. ad 
Caium misit, ut tradit Josephus. Porro jamduduimn 
aute Scaligerum Scholiastes qnidam in. margige 
codicis Mazarini hunc Eusebii errorem notaverat. 
Nam adjilla verba, τῆς Ἰουδαίων ἀρχῆς τὸ διάδηµα, 
hoc scholion ascriptum est, non quidem eadein 
mauu, sed nibilominus vetusta : Οὐχ) οὗτος, ἀλλ ὁ 
Κλαύδιος. Excusari tamen commode potest Eusa- 
bius. Non enim dixit Agrippam Jude regem a Caio 
faetum fuisse, sed Judieorum, eorum scilicet. qui 
in Trachonitide et in. Lysauix tetrarchia degebant. 
Sane Philo in oratione adversus Flaccum, Agrippam 
liunc, qui tuin. adhuc.solius Trachonitidis rex erat, 
nihilominus vocat regem Judzorum. Loqueus enin 
de Alexandrinis, sic ait: Ἡσχαλλον ἐπὶ τῷφ γεγε- 
νησθαί τινα βασιλέα Ἰουδαίων. 

(7) Σὺ» καὶ τῇ γυναικὶ ᾿Ηρωδιάδι. Male hunc 
locui accepit Christophorsonus, quasi dicat Euse- 
bius Herodem hunc una cum uxore su2 Uerodiade 
interfuisse passioni Christi. Atqui non. hoc dieit 
Kuseyius, sed HeroJdiadein simul. cu: viro relega- 


141 


EUSEBH C/ESARIENSIS OPP, PARS I. — HISTORICA. 


148 


Servatoris nostri passioni interfuit. 43 Ilujus porro A µιώσας αἰτιῶν. Μάρτυς Ἰώσηπος xai τούτων. Κατὰ 


imperatoris temporibus floruit Philo, vir a pluri- 
mis non modo nostrorum, verum etiam gentilium 
inaximo in pretio habitus. Erat hic Hebraus quidem 
erigine, splendore generis ac dignitate nulli apud 
Alexandriam concedens. ]n divinis vero et patriis 
disciplinis quantopere elaboraverit, res ipsa decla- 
rat. Ad lizc in philosophia et humanioribus litte- 
ris quantus feerit, nihil attinet dicere : quippe cum 
in Platoniea ac Pythagorica philosophia quam prz- 
cipue sectatus est, omnes sui temporis superasse 
memoretur. 
CAPUT V. 
Quomodo- Philo legationem pro Judaeis suscepit ad 
Caium. 

Hic quot οἱ quant: calamitates imperante Caio 
Judaeis contigerint, quinque libris complexus est. 
In quibus tum insaniam Caii commemorat, qui se 
deuin ipse renuntiasset, et subditos in(initis contu- 
meliis affecisset : tum miserias Judeorum sub il- 
lius imperio prosequitur, et quain ipse pro suis po- 
pularibus Alexandrie degentibus in urbe Roma 
obiit legationem , et quomodo cum apud Caium pro 
patriis legibus et institutis disseruisset, nil prater 
risum et ludibrium retulit, parumque abfuit quin 
capitis discriinen subiret. Cujus rei Josephus etiam 
nientionem facit in octavo decimo Antiquitatum li- 
bro scribens his verbis . « Orta, inquit, Alexan- 
dri:x:: seditione inter Judzos qui illic habitabant et 


Grzcos, terui ex utraque parte legati ad Caium im. € 


peratorem missi sunt. Uuus ex legatis Alexandri- 
norum erat Apion quidam, qui plurima adversus 
Judxos convicia fundere consueverat, tum alia eis 
objiciens, tuni quod Czsaris cultum aspernarentur. 
Nam cum omnes, qui Romano imperio subditi erant, 
aras ac templa Caio statuerent, prorsusque illi tan- 
quam deo lonorem haberent, soli, aiebat, Judzi 
turpe existimant statuas illi dedicare ac per nomen 
ejus jurare. Hzc et alia gravissima ÀApion cuin di- 
xissel, quibus Caium exasperatum iri sperabat, Philo 
princeps legationis Judzorum, vir undecunque cla. 


tam bonisque mutctalain fuisse. — Monet preterea 
Valesius, se, expuncta voce χαταχρίνας, hunc lo- 
cum correxisse, qui antea sic legebatur : τὴν Ἡρώ- 
δου tespa pto ma patliogev, ἀῑδίῳ φυγῇ τὸν Ηρώδη. ν 
(οὗτος 0' tv ὁ. κατὰ τὸ πάθος τοῦ Σωτῆηρος) χαταχρί- 
νας σὺν xa τῇ γνναιχὶ Ἡρωδιάδι, πλείστων ἕνεχα 
ζημιώσας αἰτιῶν. Quam correctionem, inquit, con- 
firmat Nicephorus optimusque codex Mazarinus. 
EpiT. PATROL. 

(8) Πέντε Bi6Aloic παραδίδωσι. Hodie duo dun- 
taxat Philonis libri hujus argumenti supersunt ; 
alter in. Flaccum inscriptus, alter De legatione ad 
Caium, adeo ut necesse sit Eusebium falli memoria, 
aut eos libros aliter olim divisos fuisse in quinque 
volumina. Nec est quod quis suspicetur, reliquos 
liujus argumenti libros hodie desiderari. Nam in his 
duobus qui nunc supersunt, quecunque Judzis re- 
gnante Caio contigerunt, scripta habentur. In fine 
quidein Legationis ad Caium aperte indicat Philo, 
alium hujus argumenti librum subsequi debere. Sic 
enim dicit ; Εἴρηται μὲν χεφαλαιωδέστερον ἡ αἰτία 
της π(ὸς ἅπαν τὸ Ἰουδαίων ἔθνος ἀπεχθείας l'atov. 


δὴ τοῦτον Φίλων ἑἐγνωρίξετο, πλεΐστοις ἀνΏρ ob µό- 
voy. τῶν ἡμετέρων, ἀλλὰ xal τῶν ἀπὸ τῆς ἔξωθεν 
ὁρμωμένων παιδείας ἐπιστμότατος. Τὸ μὲν οὖν γένος 
ἀνέχαθεν Ἑόραῖος ὃν, τῶν δ' ἐπ Αλεξανδρείας ἓν 
τέλει διαφανῶν, οὐδενὸς χείρων. Περὶ μὲν οὖν τὰ Octa 
χαὶ πάτρια µαθήµατα, ὅσον τε καὶ πηλίχον εἰσενή- 
νεχται πόνον, ἔργω πᾶσι δτλος' xa περὶ τὰ Φιλόσοφα 
δὲ καὶ ἐλευθέρια τῆς ἔξωθεν παϊδείας οἷός τις ἂν, 
οὐδὲν δεῖ λέγειν ' ὅτε χαὶ μάλιστα τὴν χατὰ Πλάτωνα 
xai Πνθαγόραν ἐζηλωχὼς ἀγωγὴν, διενεγχεῖν ἅπαν- 
τας τοὺς καθ) ἑαυτὸν ἱστορεῖται. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Ε’. 
Ὃς ΦΙιλων ὑπὲρ Ιουδαίων» πρεσθείαν ἑστεί.]ατο 
πρὸς Γάϊον (Nic. H. E. n, 9). 

Καὶ 65 τὰ χατὰ Γάΐον οὗτος Ἰουδαίοις συµθάντα 
πέντε βιθλίοις τιαραδίδωσι (8), ὁμοῦ τὸν Γαΐου διεξ- 
ιὼν φρενοθλάθειαν, ὡς θεὸν ἑαυτὸν ἀναγορεύσαντος, 
xai μυρία περὶ zv ἀρχὴν ἑνυδρίσαντος, τάς τε χατ 
αὐτὸν Ἰουδαίων ταλαιπωρίας, xat fiv αὐτὸς ὁ Φίλων 
στειλάµενος ἐπὶ τῆς ᾿ΡῬωμαίων πόλεως ὑπὲρ τῶν 
χατὰ τὴν ᾿Αλεξάνδρειαν ὁμοεθνῶν ἐποιίσατο πρε- 
σβείαν, ὅπως τε ἐπὶ τοῦ latou χαταστὰς ὑπὲρ τῶν 
πατρίων νόμων, οὐδὲν τι πλέον γέλωτος xat διασυρ- 
μῶν ἀππηνέγχατο, μιχοοῦ óziv καὶ τὸν περὶ της ζωῆς 
ἀνατλὰς χίνδυνον. Μέμνηται δὲ xaX τούτων ὁ Ἰώση- 
πος ἓν ὀκτωκαιδεχάτῳ τῖς ᾿Αρχαιο.]ογίας, χατὰ λέξιν 
ταῦτα γράφων. «Kal 0h στάσεως ἐν ᾿Αλεξανδρείᾳ 
γενομένης Ἰουδαίων τε τοῖς ἐνοιχοῦσι καὶ Ἑλλήνων, 
τρεῖς ἀφ᾽ ἑκατέρας τῆς στἀσέως (9) πρεσθευταὶ alps- 
θέντες, παρῆσαν ὡς τὸν Γάϊον. Καὶ ἣν γὰρ τῶν Ἂλε- 
ξανδρέων πρέσθεων si; Απίων, ὃς πολλὰ εἰς τοὺς 
Ἰουδαίους ἐθλασφήμησεν, ἄλλα τε λέγων, χαὶ ὡς 
τῶν Καΐσαρος τιμῶν περ'ορῷεν’ πάντων γοῦν, ὅσοι 
τῇ ᾿Ῥωμαίων ἀρχῇ ὑποτελεῖς εἶεν, βωμοὺς τῷ Γαῖῳ 
xai ναοὺς ἱδρυμένων, τά τε ἄλλα Ev πᾶσιν αὐτὸν 
ὥσπερ τοὺς θεοὺς δεχοµένων, µόνους τούσδε ἄδοξον 
ἡγεῖσθαι ἀνδριᾶσι τιμᾷν, xai ὄρχιον αὐτοῦ τὸ ὄνομα 
ποιεῖσθα.. Πολλά δὲ χαὶ χαλεπὰ ᾿Απίωνος εἱρηχότος, 
ὑφ) ὧν ἀρθῆναι λπιζε τὸν Γάΐον, xat εἰχὸς t,v, Φί- 
λων ὁ προξστὼς τῶν Ἰουδαίων τῆς πρεσθείας, àvho 


Λεκτέον δὲ xal τὴν παλινῳδίαν πρὸς Γάΐον. Dicta 
sunt. summatim. cause odii quo Caius Judaeorum 
gentem prosequebatur. Nunc dicenda est etiam pali- 
nodia in Caium, Verum hac palinodia nihil est aliud 
quam liber Philonis in Flaccum. Qui liber proxime 
sequi debet Legationem ad. Caium, ut docet Photius 
in Bibliotheca. 

(9) Τρεῖς dg éxacépac τὴς στάσεως. Ac Philo uon 
Lres sed quinque. legatos ab Alexandinis Judaris lKo- 
maw 1issos fuisse testatur, Sic euim scribit in Le- 
gutione ad Caium, sub finem : Ἐν ἡμῖν δὲ πέντε 
πρεσθευταῖς σαλεύειν τὰ τῶν πανταχοὺυ πάντων "lou- 
δαίων οὐ χαλεπόν ; ld est : Annon grave ac molestum 
eruat, quod universe generis d udaice fortuna «n nobis 
quinque legatis posita esset ? Missi autem fuerant 
legati duas ob. causas. Primum .enim  querebautur 
proseuchas suas ab Alexandrinis esse violatas, illa- 
ti» iu eas imperatoris statuis. Deinde acturi. vene- 
rant de jure Alexandrinze civitatis, quod Alexandrini 
Judiis adimere volebaut ut scribit Philo pag. 1019 . 
et 1030, 


419 


HISTORLE ECCLESIASTICA LIB. If, 


150 


«1 πάντα ἔνδοξος, Αλεξάνδρου τε τοῦ ἁλαθάρχου (10) A rissimus, Alexandri alabarchz frater, haudquaquam 


ἀδελφὸς ὧν, xal φιλοσοφίας oóx ἄπειρος, οἷός τε ὃν 
ἐπ ἀπολογίᾷ χωρεῖν τῶν χατηγορηµένων. Διαχλείει 
U αὐτὸν Γάΐος, χελεύσας ἐχποδὼν ἀπελθεῖν, περιοργἠς 
* àv, φανερὸς ἣν ἐργασόμενός τι δεινὸν αὐτούς (11). 
Ὁ δὲ Φίλων ἔξεισι περιθρισµένος, xal φησι πρὸς 
οὓς Ἰουδαίους o? περὶ αὐτὸν σαν, ὡς χρὴ θαῤῥεϊν, 
T41o) μὲν αὐτοῖς (13) ὠργισμένου, ἔργῳ δὲ ἤδη τὸν 
θεὲν ἀντιπαρεξάγοντος.» Ταῦτα ὁ Ἰώσηπος. Καὶ 
αὐτὸς δὲ ὁ Φίλων ἐν ᾗ συνέγραψε Πρεσδείᾳ, τὰ κατὰ 
µέρος ἀχριθῶς τῶν τότε πραχθέντων αὐτῷ δηλοϊ " 
ὧν τὰ πλεῖστα παρεὶς, ἐχεῖνα μόνα παραθήσοµαι, 5c 
ὧν τοῖς ἐντυγχάνουσι προφανὴς γενήσεται δήλωσις 
τῶν ἅμα τε καὶ οὐχ εἷς μαχρὸν τῶν χατὰ τοῦ Χριστοῦ 
«επολμηµένων ἔνεχεν Ἰουδαίοις συµθεθτχότων. Πρῶ- 
τον $$ οὖν κατὰ Τιθέριον, ἐπὶ μὲν τῆς Ῥωμαίων πό- 
lox; ἱστορεῖ Σηιανὸν, τῶν τότε παρὰ βασιλεῖ τὰ µἐγι- 
στα δυνάµενον (12), ἄρδην τὸ πᾶν ἔθνος ἀπολέσαι πε- 
τοιζσθαι σπουδήν ἐπὶ δὲ τῆς Ἰουδαίας Πιλάτον, χαθ᾽ ὃν 
τὰ περὶ τὸν Σωςῆρα τετόλµηται, περὶ τὸ ἐν Ἱεροσολύ- 
µοις ἔτι τότε συνεστὼς Ἱἱερὸν, ἐπιχειρήσαντά τι παρὰ 
*b Ἰουδαίοις ἐξὸν, τὰ μέγιστα αὐτοὺς ἀναταράςαι, 


{μι imperitus philosophiz , ad respondendum ejus 
criminationibus se parabat. Verum prohibitus est a 
Caio, jussusque ut ab ipsius conspectu abscederet. 
Tantaque erat Casaris iracundia, ut nemo dubita- 
ret quin Judaos gravissime esset raulctaturus. At 
Philo contumelia affectus cum discederet, circum- 
stontibus Judzis dixisse fertur, bono ipsos animo 
esse oportere, cum Caius quidem ipsis succenseat, 
reipsa vero Deum sibi hostem constituerit, » Hec 
Josephus. Sed et idem Philo in eo libro quem De 
legatione sua conscripsit, quze tunc temporis gesta 
sunl, singula accurate refert, Ex quibus , omissis. 
quainplurimis, ea duntaxatapponam, quz legentibus 
evidenter ostendant, has calamitates ob facinus il- 


B lud quod in Christum admiserant, confestim nulla 


mora interposita Jud:eis contigisse. Primum igitur 
narrat principatu Tiberii Augusti Sejanum quem- 
dam in urbe Roma, qui tunc apud imperatorem 
plurimum poterat, omni studio laberasse , ut gen- 
tem illam funditus perderet : in Judza vero Pila- 
tum, cujus temporibus piaculum illud adversus Ser- 


vatorem nostrum commissum est, dum iu 1emplo Hierosolymorum, quod etiam tum stabat, prater 
morem instiuitumque Judzorum quippiam inuovare tentassel, gravissimos motus concitasse. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ G'. 


*0ca Ἰουδαίοις συγεῤῥύη μετὰ τὴν κατὰ τοῦ 
πριστου τόΆμαν (Nic. 4. E. 1, 10). 


Μετὰ δὲ τὴν Ti6spíou τελευτὴν, láiov τὴν ἀρχὴν 
παρειληφότα, πολλὰ μὲν εἰς πολλοὺς xal ἄλλα ἑν- 
υθρίσαι µυρία (14), πάντων δὲ μάλιστα τὸ πᾶν Ἰου- 
ῥαίων ἔθνος οὗ σμικρὰ χαταθλάψαι: ἃ καὶ ἐν βραχεῖ 
πάρεστι διὰ τῶν αὐτοῦ χαταμαθεῖν φωνῶν, ἐν αἷς 
χατὰ λέδιν ταύτα γράφει ' «Τοσαύτη μὲν οὖν τις ἡ 
Γαῖου (15) περὶ τὸ $00; ἣν ἀνωμαλία πρὸς ἅπαντας, 
δισφερόντως δὲ πρὸς τὸ τῶν Ἰουδαίων γένος * ᾧ χα- 
λεπὼς ἀπεχθανόμενος, τὰς μὲν £v ταῖς ἄλλαις πόλεσι 


(10) ᾿Α.ιεξάνγδρου τε τοῦ dJa6dpxov. Judzi 
Alexandria jus civitatis habebant, et. senatum. qui 
Ἱερουσία dicebatur, εἰ peculiares magistratus, ut 
testatur Philo in Flaccum. Summus autem inter 
eos magistratus dicebatur ἁλαδαρχεία, et qui eum 
gerebat, ἀλαβάρχης. Erat hie magistratus perpetuus, 
et, tl Graeci vocant, διὰ βίου. ]n rescripto Claudii 
quod refert Josephus in lib. x, cap. 4, ἐθνάρχης di- 
citur. Quo ia. loco. ait. Claudius, permissum fuisse 
Jud:is Alexandrinis ab Augusto, ut in locum eth- 
Rarchze defuncti alium suflragiis suis constituereut. 
Eumdem magistratum γενάρχην vocat Philo in Flac- 
cum, pag. 975 : Της Υὰρ ἡμετέρας γερουσίας, ἣν ὁ 
Σεθαστὸς ἐπιμελπσομένην τῶν Ἰουδαϊχῶν εἴλετο μετὰ 
τὴν ysvápyou τελευτὴν διὰ τῶν πρὸς Μάγνον Μάςι- 
pov ἐντολὼν. ld est: Nam ez senatu nostro, quem 
Augustus constiiuit, ut post mortem rectoris genlis 
Νοδίγ, curam gereret. rerum  Judaicarum, ul scri- 
pium est in mandatis que ad Mugnum Maximum 
dedit. Ex his apparet, alabarcham nihil aliud fuisse 
quam ἐθνάρχην seu γενάρχην Judaorum qui Ale- 
iaudric» et per totam ZEgyptum degebant. Ac mihi 
quidem videtur, alabarchbx: nomen per risum et con- 
«umeliam contictum fuisse. 

(14) ᾿Εργασόμενός τι δεινὸν αὐτούς. Nostri 
codices Maz. ac Med. cum Fuk. ac Saviliano δογί- 
ptum babent αὐτῷ, quod non placet. 


CAPUT VI. 


Quot ma.a Judas obvenerint post Christi necem. 


Narrat deinde quomodo post interitum Tiberii 
Caius cum imperii Romani administrationem susce- 
pisset, et alios quamplurimos innumeris affecit in- 
juriis, et omnium maxime Judzos graviter afflixit. 


C Qui quidem breviter collecta ex ipsius Philonia 


verbis licet cognoscere.« Ejusmodi, inquit, Caii fuit 
temeritas ac. protervia, cum adversus omnes, tum 
precipue adversus Jud:eos. Quibus infensus omnes. 
eorum proseuchas ab Alexandrinorum urbe inci- 
piens sibi vindicavit, et imaginibus ac statuis suia 


(19) Γαΐου μὲν αὐτοῖς. Apud Josephum et Nice- 
phorum legitur 'atou λόγῳ, etc., quod majorem ha- 
bet elegantiam, Sequitur enim ἔργῳ ὃΣ fórn τὸν 
θεὸν ἀντιπαρεξάγοντος. Qua clausula satis obctra 
est. Itaque Rufinus circumlocutioue quadam, ut 
solet, hujus sententiz? versionem elusit. Nicephorus 
eiiam, cum hanc locutionem nou intelligeret, emen- 
davit τοῦ θεού ἀντιπαρεξάγοντος. Sed nihil necesse 
erat. Ait enim Philo, Caium specie quidem ac ver- 
bis tenus Judzis infensum: esse, re autem ipsa Deum 
adversus semetipsum instruere et armare, Quippe 
Caius cum deum se dici vellet, divini Numinis 
vindiclam adversus se provocabalt. ᾿Αντιπαρεξά- 
γειν VOX est tactica. 

(43) Vulg. τῶν τότε παρὰ βασι.εῖ. πο]]ἁ δυνᾱ- 
µεκον. Rectius in. codicibus nostris Maz. et Fuk. 
Scriptum est, τῶν τότε παρὰ βασιλεῖ τὰ μέγιστα 
δυνάµενον. Codex quoque Med. et Savil. scriptum 
habent τὰ μέγιστα. ' ) 

(14) I1o.41à. μὲν εἰς xoAAobc xal dJ44a ἐγυόδρί- 
σαι µυρία. lostrema. vox abest a. codice Μαὰχ., 
Med. ac Fuk., ac ineo quidein judicio prorsus su- 
perflua est. Habetur tamen in codice Regio et apud 
Nicephorum. 

(15) Τοσαύτη μὲν οὖν τις ἡ Datov. Locus 
hic Philonis exstat in Legatione ad Caium, sub 
απο. . 


151 


EUSEBII CESARIENSIS OPP, PARS I. — HISTORICA. 


153 


complevit. Nam cum alios statuas sibi dedieare si- A προσευχὰς (16), ἀπὸ τῶν xav' ᾿Αλεςάνδρειαν ἀρξά- 


neret, ipse quodammodo eas sihi dedicare videbatur. 
Denique templum illud quod Hierosolymis intactum 
adhuc permanserat, et omui asyloruin. prxrogativa 
donatum fuerat, in templum sui nominis coin- 
mutavit, ut deinceps Jovis presentis junioris 
ἆ5 Caii fanum diceretur. » Sed et alias innumera- 
Liles calamitates quas vix quisquam possil oratione 
recensere, idem scriptor in altero libro quem De 


(16) Tác μὲν ἐν ταῖς &AAaic πὀλεσι προσευχάς. 
Christophorsonus synagogas vertit. Sed cum La- 
tini proseuchas etiam dixerint, ut est apud Juvena- 
lem, malui sic interpretari..Nec sane mihi liquido 
constat, an idem sint proseucha et synagoga. Nam 
proseuclze quidem erant modica oratoria, in qui- 
bus Judsi, precipue Sabbatis corvenire et patrio 
more philosophari consueverant. Philo in Legatio- 
ne: Ἡπ΄-στατο οὖν xai τροσευχὰς ἔχοντας xal συν- 
(όντας εἰς αὐτὰς, xaX μάλιστα ταῖς ἵεραῖς ἑθδόμαις, 
ὅτε δηµοσίᾳ τὸν πάτριον παιδεύονται φιλοσοφίαν, 
ld est : Sciebat enim illos proseuchas habere, et. in 
eas convenire solitos, pra'cipue Sabbatis, quo die 
patrias leges ας philosophiam publice condiscunt. 
Quo in loco non otiosa est vox illa δηµοσίᾳ. Judaei 
enim palam admissis omnibus, etiam exteruz reli- 
gionis viris, libros legis Mosaicze interpretahantur, 
ut docet Tertullianus in. Apologetico, cap. 48. Sed 
εἰ Judei palam leciitant.. Vectigulis libertas vulgo 
ad'tur Sabbatis omnibus. Ilem Philo lib. uy De vita 
Moysis scribit Judas praecipue Sabba:o frequen- 
ta.se proseuchas, Mine intelligendus est locus B. 
Lucs in cap. xvi. Actuum apostolorum : Tfj τε ἡ- 
pipa τῶν Σαθθάτων ἐξᾖλθομεν ἔξω τῆς πόλεως 
παρὰ ποταμὸν , οὗ ἐνομίζετο προσευχὴ εἶναι. Die 
auiem Sabbatorum. egressi sumus. exua civitatem 
"xia fiuvium, in locum ubi solebnt esse proseucha. 
e proseucha enim Juda/ca hunc. locum intelligen- 
dum esse, multa argumer.ta conviucunt. Nam ante 
Pauli adventum in. urbenr Philippos, nulli adhuc 
illis in locis erant Christiani, Quare de Cliistiano- 
rum oratione locus ille intelligi non potest. Uraerea 
mulieres ille quz eo loci convenisse dicuntur, sine 
dubio Juda erant, ut apparet tum ex eo quod supra 
dixi, tum quod Lydia illa purpararia qua una ex 
illarum numero fuit, Deum coluisse dicitur, cum t3- 
men nondum esset Christiana. Postremo undenam do- 
imiui illius demoniacze coguoscere poterant, Paulum 
atque Silam Judzos esse, nisi ex eoquodillosin pros- 
eucham Judaicam venientes sepius viderant? Et hzec 
quidem 46 proseucharum significatioue. Synagogze 
vero vocabulum latius patet. Et interdum. quidem 
pro universa Juda orum Ecclesia ponitur, interdum 
yro tota. Ecclesia unius loci. Denique nonnisi ma- 
Ure el iilustriores proseucha dicebantur synagoga. 
inde beatus Lucas synagogam quidem Judzorum 
ait fuisse Thessalonteze : Philippis autem tantum 
roseucham, propterea quod pauculi ibiesseut Judzi. 
e majoribus et illustrioribus proseuchis locus est 
apud Philonem iu Legatione ad Caium. Non nega- 
verim. tamen proseuchas posse eliain dici synago- 
gas. lloc. enim testatur idem Philo in libro (Quod 
omn:& probus sit liber, ubi de Essenis ita loquitur : 
Tojtou; τοὺς vópgoug ἀναδιδάσκοντες μὲν xai παρὰ 
t.» ἄλλον χρόνον, ἓν δὲ ταῖς ἑθδόμαις μάλιστα 
ο.αφερόντως, εἰς ἱεροὺς ἀφιχνούμενοι τόπους oi χα- 
λουνται συναγωγα), καθ) ἡλιχίας ἐν τάξεσιν. Εἶθ' ὁ 
μὲν πρεσθύτερος τὰς βίδλους ἀναγινώσχει λα- 
έών, eic. Et. has quidem leges. assidue condiscunt, 
precipue iamen. Sabbuiis : quo die in sacra quedam 
loca conveniunt qug »ynagoge appellantur, per a'tu- 
les ordine distributi, Deinde. senior libros accipiens 
legit, ec. Porro locum illum D. Luc: quem | paulo 
ante. laudavi, longe aute nos Epiphanius in hxresi 


µενος σφετερίζεται, xava m fjsac εἰχόνων xat ἀνδριάν- 
των τῆς ἰδίας µορφής. Ὁ γὰρ ἑτέρων ἀνατιθέντων 
ἐφιεὶς, αὐτὸς ἱδρύετο δυνάµει. Ἐὸν δ ἐν τῇ ἱερᾷ 
«bsc νεὼν, ὃς λοιπὸς ἣν ἄφανστος (1 1),ἀσυλίας Ίξιω- 
μένος τῆς πάστς, µεθηρµόζετο xoi μετεσχημά- 
τιζεν εἰς οἰχεῖον ἱερὸν, ἵνα Διὸς ἐπιφανοὺς (18) νέου 
χρηµατίζη Fatou (19).» Μυρία μὲν οὖν ἄλλα δεινὰ 
xai πέρα πάσης διηγήσεως ὁ αὐτὸς κατὰ τὴν Ἄλε» 


Massalianorum interpretatus est. de proseucha Ju- 
daica. Quo loco illud quoque observat , proseu- 
clias tam Judzeorum quam Samaritanorum, fuisse 
loca pura sub divo, instar fori aut theatri, ple- 
rumque extra. urbes. Quibus consentit. Apion in 
lib. 111 /Egypiiacorum, ubi ait Moysem, utpote He- 
liopolitanum, subdivales proseuclas construxisse , 
instar. templorum qus erant. Heliopoli, easque om- 
nes ad veutum subsolanum obvertisse, prout erat 
sita IIeliepolis. Apionis verl;a refert Josephus ini- 
tio libri secundi adveersus Apionem. ldem in libro 
De vita sua, pag. 1020, meminit. proseuchze Tibe- 
riensiuin, edis :baximze, in quam. conveniebant die 
Sabbati , el ubi conciones ad populum fiebant de 
republica. 

(47) "Oc JAoizóc ἦν ἄναυστος. Sic legitur etiam 
apud Phitone;in, Se4 in Mediceo codice et Ευ]. et 
Savil. λοιπόν scriptum inveni. In vetustissimo au- 
tem codice Mazarino λοιπός legitur, οἱ v superscri- 
ptum est eadem manu. . 

(18) Διὸς ἐπιφανοὺς. Non intellexerunt. inter- 
pretes vim Graci vocabuli. Neque enim ἐπιφανῆς 
nobilissimum hic significat, ut vertit. Rufinus, nee 
que illustrem, ut reliqui omnes interpretati sunt; 
prasentem potius. vertere debuerant. Sic. enim La- 
tiui vocant, quoties de diia loquuntur. Ovidius in 
libro n Tristium : 

Per te. presentem. conspicuumque devm. 
Livius lib. xxix, pag. 529, Qua non augendo reli- 
gionis causa, sed prwsentis dee numine sape cont- 
perta. Et paulo post : At Hercules in ducibus ipsig 
nullum dec numen apparuit, imo ibi presens n:axime 
[wit. Recte. ergo. in. veteribus glossis scribitur ; 
Presens, ἐπιφανής. liuc Antiochus ille rex Syriz, 
appellatus est Ἐπιφανής ab assentatoribus Grecis, 
id est presens εἰ conspicuus deus. Prasentias item 
deorum vocant. Latini, quas Graci ἐπιφανείας, quo- 
ties dii aut seipsos hominibus videndos exhibuerant, 
aut presentiam suam aliquo illustri miraculo de- 
claraverant, ut docuit Casaubonus ad librum xit 
Aihbenzi, Occurrit ea vox apud Plutarchum in Vita 
Marcelli, et apud A:henzuim lib. xv, ubi de Admeta 
»acerdote Junonis Argiv:e, θεασαμένην δὲ τὴν τῆς 
"Hpa4 ἐπιφάνειαν, et apud. Proclum in Hesiodum 
pag. 195. De his deorum praesentis libros olim scri - 
pscrant Aunticlides et Ister, teste Plutarcho in libro 
De Musica. 

(19) Néov... Γαΐου. Novum deum verterunt in- 
terpretes post. Hulinum, quod non probo. Nam 
si Jovem se dici volebat Caius, non erat prole- 
cto novus deus. Adde quod non dixit Philo νέου 
Διός. Quod si. ita scriptum essct, libenter vertereui 
novum Jovem. Sic Piolemzxus Egypti rex  INéog 
Διόνυσος cognominatus est, id est Junior Bacchus, 
Nam e3 diis gentium alii seniores, juniores alii di- 
cebantur: Οἱ μὲν γὰρ παλαιότεροι, οἱ ὃξ νεώτεροι 
λέγονται τῶν θεῶν, ut scribit Menander Rhetor. 
pag. 612 editionis Aldin:e, seu potius Alexander. 
ivam ex duobus opusculis, Menandri scilicet et Ale- 
xaudri, unicus liber perperam conflatus est in. edi- 
tione Aldina, ut alibi o-tensuri sumus. Igitur Νέου 
lotou vertendum est junioris Caii. lta. dictus est 
C4ligula. ad discrimen Julii Ciesarís, qui et ipse 
Caius dictus fuerat et pro deo hab:tus, — 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. Π 


155 


ξάνδρειαν συµθεθηχότα ἹἸουδαίοις, ἐπὶ τοῦ δηλουµέ- A virtutibus inscripsit, Jud:eis Alexandriam incolen- 


γω, Ev δευτέρῳ συγγράµµατι ᾧ ἐπέγραφε Περὶ ἀρε- 
tur (20), ἱστορεῖ. Συνάδει δ' αὐτῷ χαὶ ὁ Ἰώσηπος, 
ὁμοίως ἀπὸ τῶν Πιλάτου χρόνων xai τῶν κατὰ τοῦ 
Σωτζρος ἡμῶν τετολµηµένων, τὰς χατὰ παντὸς τοῦ 
Έθνους ἐνάρξασθαι σηµαίΐνων συµροράς. "Άχουε δ᾽ οὖν 
ea χαὶ οὗτος Ev δευτἐρῳ τοῦ Ιουδαϊκοῦ Πο.Ίέμου αὖ- 
tal; συλλαθαῖς δτλοῖ λέγων" «Πεμφθεὶς δὲ εἰς Ἴου- 
ἁίαν ἑπίτροπος ὑπὸ Τιθερίου Πιλάτος, νύχτωρ xsxa- 
ὐμμένας εἰς Ἱεροσόλυμα παρεισχοµίζει τὰς Kaloa- 
ps; εἰχόνας * σημαῖαι χαλοῦνται. Τοῦτο μεθ) ἡμέραν, 
µγίστην ταραχὴν Ίχειρα τοῖς Ἰουδαίοις. Oi γὰρ 
hrs, πρὸς την ὅψιν ἐξεπλάγησαν», ὡς πεπατηµένων 
εὐτοῖς τῶν νόμων. 0ὐδὲν γὰρ ἀξιοῦσιν ἐν τῇ πόλει 
kixniovw τίθεσθαι.» Ταῦτα δὲ συγχρίνας τῇ τῶν 
Εὐαγγελίων Υραρῇ, εἴση ὡς οὐχ εἰς μαχρὰν αὐτοὺς 
μετηλθεν (21), ἣν ἕῤῥηξαν ἐπ᾽ αὐτοῦ Πιλάτου φωνὴν, 
&' ἧς οὐχ ἄλλον ἣ µόνον ἔχειν ἐπεθόων Καΐσαρα ῥα- 
διλέα. Έττα δὲ xoi ἄλλην ἑξῆς ὁ αὐτὸς συγγραφεὺς 
[stopet μετελθεῖν αὐτοὺς συμφορὰν &v τούτοις * «Μετά 
& ταῦτα ταραχὴν ἑτέραν ἐχίνει, τὸν ἱερὸν θηήσαυ- 
ὃν (καλεῖται δὲ χορθονᾶς) εἰς χαταγωγὴν ὑδάτων 
ἐξαναλίσχων. Κατίει δὲ ἀπὸ τριαχοσίων σταδίων. 
Πρὸς τοῦτο τοῦ πλίθους ἀγανάκτησις v. Καὶ τοῦ 
Πιλάτου παρόντος εἰς Ἱεροσόλυμα, περιστάντες τὸ 
βημα (22), κατεβόων. Ὁ δὲ, προῄδει γὰρ αὐτῶν τὴν 
ταραχὴν, τῷ πλίήθει τοὺς στρατιώτας ἑνόπλους (25) 
ἰσθτσιν ἰδιωτιχαῖς χεχαλυµµένους ἑγχαταμίξας, xaX 


tibus supradicti Caii principatu contigisse refert. 
Cui astipulatur etiam Josephus , qui aerumnas illas 
quibus Judzorum gens conflictata est, jam inde ab 
ipsis Pilati temporibus, et a scelere illo adversus 
Servatorem nostrum admisso ortas esse significat. 
Audiamus, si placet, quz ille in secundo  Del/i Ju- 
daici libro refert his verbis : « Pilatus, inquit, qui 
a Tiberio procurator in Julzxain missus fuerat, ve- 
latas Czesaris imagines qux signa appellantur, noctu 
intulit Ilierosolyma. Ea res simul atque dies illuxit, 
maximum tumultum excitavit Judzeorum. Nam quí 
in proximo erant, novo spectaculo attoniti obstue- 
puere, prorsus quasi patrix leges conculcatz viola- 
(zque essent, Nefas quippe illis est simulacrum 


D ullum in urbe statuere. » Qux quidem si cum evan- 


gelica historia conferre volueris, intelliges profecto 
acclamationem illam, qua Pilato testati sunt, non 
alium sibi regem esse quam Cesarem, brevi in ip- 
sorum exitiuin vertisse. Aliam deinde calamitatem 
divina ultione ipsis illatam idem scriptor memorat 
his verbis : « Post hzc, inquit, alium quoque tu- 
multum idem Pilatus excitavit, cum pecuniam sacri 
srarii quod corbonam patria lingua appellant, in 
consiructionem aquaductus impenderet. Aberat 
autem aqua quam deducere in urhem Pilatus vole- 
bat, trecentis ab urbe stadiis. ld plebs :gre admo- 
dum ferebat. Itaque cum Pilatus venisset [lieroso- 


(20) Ἑν δευτέρῳ συγγράµματι ᾧ ἐπέγραύε 6 Christi mortem contigisse. Atqui Josephus ipse te- 


Περὶ ἀρετῶν. In superiori capite observavimus, 
librum Philonis in Flaceum collocandum esse post 
librum De legatione ad Caium, non antem przepo- 
nendum, ut. vulgo fit in editis et in manuscriptis 
exemplaribus, idque duobus argumentis demonstra- 
vimus, quz hic repetere superfluum fuerit. Nunc 
vero hic Eusebii locus quem prz manibus habe- 
mus, sententiam nostram aperte confirmat. Post- 
quam enim Eusebius mala quibus Judaei a Caio 
vexati sunt, ex Philonis libro Je legatione ad Caium 
singillatim commemoravit, addit, multas quoque 
alias gravi-simas calamitates Judzis Alexanurinis 
esse illatas ejusdem Caii principatu, quas refert 
Philo in secundo libro De virtutibus. Hic secundus 
liber non potest esse alius quam liber in Flaccum. 
Non enim diei potest eum ipsum esse librum qui 
De «egatione ad Caium inscribitur, cum Legationem 
ed Caium diserte distinguat Eusebius ab hoc se- 
eundo De virtutibus libro. Restat ergo ut. secundus 
hic liber sit ille ipse qui in Flaccum inscribitur. 
ÁAdde quod που in alio quam in illo adversus Flac- 
cum libro, gravissimas illas calamitates Judiis 
Alexandrinis illatas retulit Philo. Ex quo necessa- 
rio conficitur, secuudum illum De virtutibus Philo- 
nis librum, non alium esse quam librum in Flaccum. 
Qui quidem liber inscriptus fuerat a Philone Περὶ 

cr, perinde ac prior ille qui Legationem. ad 
Gaium continet. Docuit id nos hic Eusebii locus ; 
tui jungendus est alter ex capite 18 hujus libri , ubi 
lestatur Eusebius plures libros de sceleribus Caii 
3 Philone couscriptos esse quos ille (igurate De 
eirtutibus inscripsit. Quare hoc loco malim lege- 
re, ἓν δευτέρῳ συγγράμµατι ὧν ἐπέγραψε Περὶ 


ov. 

(21) Εἴση ὡς οὐκ εἰς μακρὰν αὑτοὺς uetnA0ev. 
Hoc loco perspicue hallucinatur Eusebius, qui pu- 
lavit ea qux? Josephus refert de imaginibus Tiberii 
3 Pilato importatis in. urbem Hierosolymam, post 


statur, id accidisse initio adininistrationis Pilati. 
Sic enim seribit in libro u De bello Judaico : Πεμ- 


:φθεὶς δὲ εἰς Ἰουδαίαν ἑπίτροπης ὑπὸ Τιθερίου Πιλά- 


τος, etc. ldem quoque apertius testatur iu libro xvii 
Antiquilatum. Missus est autem in Judzam Pilatus 
anno Tiberii duodecimo, id est triennio ante bapti- 
smum Christi. Absurdum igitur est dicere, ea quae 
Jud:eis acciderunt diu ante passionem Christi, non 
ob aliam causam quam ob scelus illud in Christum 
adinissum, ipsis contigisse. Est et aliud quidpiam, 
quod in 'Eusebio fortasse quis possit reprehendere. 
Existimavit enim Eusebius, unum idemque Pilati 
facinus tum a Philone, tum a Josepho coimmenio- 
raril; cum tamen si quis ailigentius intenderit, duaze 
ille ac diverse res esse videantur. Josephus enim 
loquitur de signis seu de imaginibus imperatoris, 
Philo vero de clypeis auratis, qui nullau: iinaginem 
haberent, sed notmnen duntaxat Tiberii Cesaris cui 
dedicabantur, cum nomine Pilati qui eos dedica- 
bat. Prieterea id quod narrat Josephus, sccidit anno 
primo administrationis Pilati, tunc cum Pilatus ur- 
bem [lierosolymitanam primum ingressus est. lllud 
autem quod refert Philo, seu poiius rex Agrippa 
apud Philonem, tunc contigit cum Pilatus jam plu- 
res aunos adininistrationis suz* complesset, ut ibi- 
dem testatur Philo. 

(22) Περιστάντες τὸ βῆμα. Sic apud Joseplinm 
el Nicephorum legitur. ln nostris. tamen codicibus 
Maz. scilicet Med. et Fuk. scriptum est περιστάν- 
τες τόλµαν, haud dubio pro τὸ βηµα. 

(253) Vulg. ἐἑνόπ.Ίους ἵστησιν. Postrema vox 
deest in codice Regio et apud Josephum; ac meo 
quidem judicio expungenda est tanquam superflua. 
Mox in tribus nostris codictbus Maz., Med. ac Fuk., 
scriptum inveni ἐσθήσεσιν ἰδιωτικαῖς, atque ita le- 
pur apud Josephum ac Nicephorum, mendose pro 

σθῇσιν. 


155 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP, PARS I. — HISTORICA. 


156 


lyma, cireamfusi inclamare adversus eum coepe- A ξίφει μὲν χρήσασθαι χωλύσας, ξύλοις δὲ παίειν τοὺς 


runt; At ille (previderat enim tumultum illorum fu- 
turum : atque idcirco armatos milites plebeio habitu 
multitudini immiscuerat, dato eis prazecepto ut tu- 
multuantes non gladiis sed fustibus ferirent) si- 
gnum e tribunali dedit, Statimque Judzei a militibus 
cxsi, partim vulneribus, partim fugientium consti- 
potione obtriti periere. Ita plebs, peremptorum ca- 
lamitate deterrita, clamoribus abstinuit. » Sed et 
multos alios motus in eadem Hierosolyinorum civi- 
tate concitatos idem refert scriptor, ostenditque ab 
illo deinceps tempore et urbem et universam simul 
Judzam seditionibus, bellis, aarumnisque continuis 
vicissim sibi succedentibus vexatam fuisse, A6 


χεχραγότας ἑγχελευσάμενος, σύνθημα δίδωσιν ἀπὺ 
τοῦ βήματος. Τυπτόμενοι δὲ οἱ Ἰουδαῖοι, πολλοὶ μὲν 
ἀπὸ τῶν πληγῶν, πολλοὶ δὲ ὑπὸ σφῶν αὐτῶν ἐν τῇ 
φυγῇ καταπατηθέντες ἁπώλοντο' πρὸς δὲ τὴν cup- 
φορὰν τῶν ἀνηρημένων καταπλαγὲν τὸ πληθος, ἐσιώ- 
πησεν.» Ἐπὶ τούτοις µυρίας ἄλλας ἐν αὐτοῖς Ἱερο- 
σολύμοις χεχινησθαι νεωτεροποιῖας ὁ αὐτὸς ἐμφαί- 
vet, παριστὰς, ὡς οὐδαμῶς ἐξ ἐχείνου διέλιπον τήν 
τε πὸλιν χαὶ τὴν Ἰουδαίαν ἅπασαν στάσεις xc* πόλε- 
pot, xal χαχῶν ἐπάλληλοι μηχαναὶ (24), εἰσότε τὸ 
πανύστατον ἡ κατὰ Οὐεσπασιανὸν αὐτοὺς μµετῆλθε 
πολιορχία. Ἰουδαίους μὲν οὖν, ὧν χατὰ τοῦ Χριστοῦ 
τετολµέκασι, ταύτῃ πη τὰ Ex τῆς θείας µετῄει δίχης. 


donec ultima illos imperante Vespasiano clades obsidionis oppressit. Hoc igitur modo divina justitia 
Jud:eos ob cominissum adversus Christum piaculum insecuta est. 


CAPUT VII. 


Qualiter Pilatus violentas sibi manus intulerit. 


Neque vero illud prztereundum est, Pilatum ip- 
sum qui Servatorem nostrum inorti addixit, post- 
modum imperante Caio, eujus nunc tempora prose- 
quimur, in tantas incidisse calamitates, "ut mortem 
sibi consciscere, suorumque ipse scelerum vindex 
esse coactus fuerit : divina scilicet justitia in illuin, 
ut par erat, szeviente. Idque a Grecis scriptoribus 
proditum est, qui olympiadum seriem et qux? qui- 
busque temporibus gesta sunt, conscripsere. 

CAPUT VI. 


De fame que Claudio imperante accidii. 


Interea Caio, qui vix quatuor annis imperium 
tenuerat, Claudius imperator succedit. Cujus tem- 
poribus universum prope orbem terrarum fames 
oppressit,quam quidem scriptoresa nostra religione 
alieuissimi in àuis etiam historiis commeinorarunt. 
Atque ita Agahi prophete przdictio de imminente 
fame, cujus in Actibus apostolorum fit mentio, exi- 
tum sortita est. Caterum Lucas postquam de fame 
illa que principatu Claudii Augusti contigit narravit 
in Actibus, fratresque Antiochi:e degentes stipem 
viritim collatam Christianis in Judaea commoranti- 
bus per Paulum et Barnabam misisse retulit, h:ec 
deinceps adjungit : 


ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ Z'. 


Ὡς xal Πιωάτος ἑαυτὸν διεχρήσατο (Nic. H. E. 
i1, 10; Jos. Ant. avi, 11). 


Οὐχ ἀγνοεῖν δὲ ἄξιον, ὡς xal αὐτὸν ἐχεῖνοι τὸν 
ἐπὶ τοῦ Σωτῆρος Πιλάτον, xax l'áiov, οὗ τοὺς χρό- 
νους διέξιµεν, τοσαύταις περιπεσεῖν χατέχει λόγος 
συμφοραῖς, ὡς ἐξ ἀνάγχης (25) φονευτὴν ἑαντοῦ xaX 
τιμωρὸν αὐὑτόχειρα γενέἐσθαι, τῆς θείας, ὡς ἔοιχε, 
δίχης οὐχ εἰς μαχρὰν αὐτὸν μετελθούσης. Ἱστοροῦ- 
σιν Ἑλλήνων οἱ τὰς Ὀλυμπιάδας ἅμα τοῖς xatà 
χρόνους πεπραγµένοις ἀναγράψαντες. 


KEPAAAION Η’. 


Περὶ τοῦ κατὰ Κ.Ίαύδιον γενοµέγου «ιμοῦ (Nic. 
H. E. n, 11, 12). 


᾽Αλλὰ Υὰρ Γάϊον οὐδ' ὅλοις τέταρσιν ἔτεσι τὴν &p- 
yhv κατασχόντα (26), Κλαύδιος αὐτοχράτωρ διαδέ- 
χεται. Καθ) ὃν λιμοῦ τὴν οἰχουμένην πιέσαντος (τοῦτο 
δὲ xal οἱ πὀῤῥω τοῦ xa0' ἡμᾶς λόγου συγγραφεῖς 
ταῖς αὐτῶν ἱστορίαις παρέδοσανὶ, Ἡ χατὰ τὰς Πρά- 
ξεις τῶν ἀποστόλων ᾿Αγάόου προφίτου περὶ τοῦ μέλ- 
λειν ἔσεσθαι λιμὸν ἐφ᾽ ὅλην τὴν οἰχουμένην, πἐρας 
ἑλάμθανε πρόῤῥησις. Τὸν δὲ χατὰ Κλαύδιον λιμὺν 
ἐπισημηνάμενος ἐν ταῖς Πράξεσιν ὁ Λουχᾶς, ἱστορή- 
σας τε, ὡς ἄρα διὰ Παύλου xai Bapvá6a οἱ χατὰ 
Αντιόχειαν ἀλελφοὶ τοῖς χατὰ τὴν Ἰουδαίαν ἐξ ὧν 
ἕχαστος ηὐπόρει διαπεμφάµενοι σαν, ἐπιφέρει λέ- 
1ov* 


(24) Κακῶν &xd.lAnlot umxavat. Yu codice Regio D mores egregie describit Agrippa rex apud Philonem 


scriptum inveni χακῶν ἀλλεπάλληλοι uryaval. Que 
Scriptura nonnullis fortasse placitura. est. Eam 
tamen vocem alibi legere non memini; nec scio 
utrum Graece dici possit ἀλλεπάλληλοι pro ἄλλαι 
ἐπ᾽ ἄἅλλαις. Nicephorus vero pro illis Eusebianis 
quz initio posuimus, maluit dicere ἑπάλληλοι προσ” 
6ολαί, quod scholii instar esse potest ad explica- 
tionem verborum Eusebii. 

(25) Ὡς ἑξ ἀνάγκης. 1d est pre desperatione. 
Potest etiain alius esse sensus lorum verburum, ut 
scilicet Pilatus jussu principis sibi mortem consci- 
verit. Sic enim szvire tunc. solebant principes Ro- 
mani, ut de Macrone tradit Joseplius. $ed prior 
explicatio praferenda est, quippe quie przecedeuti- 
bus Eusebii verbis magis congruit. Et praterea 
confirmatur ex Chronico. Sie enim ibi scribit : Au- 
uo tertio Caii Caligule Pontius Pilatus, in multus 
incidens calamitates , propria se manu interficit. 
Scribunt. Romanorum historie. Porro Pilati hujus 


in. Legatione ad Caium : "Hv γὰρ «tv φύσιν ἀχαμπὴς 
καὶ μετὰ τοῦ αὑθάδους ἀμείλικτος. Et paulo post : 
Καταδείσαντα μὴ xal τῆς ἄλλης αὐτοῦ ἐπιτροπης 
ἐξελέγξωσι τὰς δωρηδοχίας, τὰς ὕθρεις, τὰς ἁρπα- 
γὰς, τὰς aixíag, τὰς ἑπτρείας, τοὺς ἀχρίτους xai 
ἐπαλλήλους φόνους, τὴν ἀνήνυτον xat ἀργαλεωτάτην 
ὠμότητα διεξελθόντες. Ex quibus cognosci potest, 
quanta fuerit immanitas atque atrocitas Pilati, Est 
lioc certe illustre testimonium Agripp:e, qui flagitia 
ipsius Pilati oculis suis spectaverat. Talem profecto 
decuit esse judicem illum, a quo damnatus est 
Christus. Inuuit autem ibidem rex Agrippa, Pila- 
tum jam tum mortuum fuisse, cum ipse epistolam 
illam pro Judzis ad Caium scriberet. Verba enim 
illa ἣν γὰρ ἀχαμπής, etc., nonnisi de mortuo jam 
Pilato dici posse uhi videntur. 

(26) Τὴν ἀρχὴν κατωσχόντα. |n tribus nostris 
codicibus scriptum inveni διακατασχόντα. 


157 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ϐ’. 
Μαρτύριον Ἰαχώέου τοῦ ἀποστό.ου. 

Κατ ἐχεῖνον δὲ τὸν χαιρὸν, δηλονότι τὸν ἐπὶ Κλαυ- 
Mou, ἐπέδαλεν Ἡρώδης ὁ βασιλεὺς τὰς χείρας, xa- 
χὠσαξ τινας τῶν ἀπὸ τῆς Ἐκχλπσίας: ἀνεῖλε δὲ Ἰά- 
χωθον τὸν ἁδελφὺν Ἰωάννου µαχαίρχ. Περὶ τούτου δ 
ἑ Κλήμης τοῦ Ἰαχώδου χαὶ ἱστορίαν µνήµης ἀξίαν 
ἐν tf, τῶν ᾿Ὑποζυπώσεων ἑθδόμῃ παρατίθεται, ὡς 
ix παραδόσεως τῶν πρὸ αὑτοῦ φάσχων; ὅτι δ ὁ εἰσ- 
αγαγὼν (21) αὐτὸν εἰς διχαστήριον, μαρτυρῄσαντα 
αὐτὸν ἰδῶν, χινηθεὶς ὡμολόγησεν εἶναι xal αὐτὸς 
ἡυτὸν Ἀριστιανόν (98). Συναπήχθτσαν οὖν ἅμοω, 
(rol, xat χατὰ τὴν ὁδὺν Σξίωσεν ἀπεθῆναι αὐτῷ 
ὑπὸ τοῦ Ἰαχώβου. Ὁ δὲ ὀλίγον σχεφάµενος, Εἱρήνη 
σοι, εἶπε, xat χατερίλησεν αὐτόν. Καὶ οὕτως ἀμφό- 
pot ὁμοῦ ἑχαρατομίθτγσαν. Τοτηνικαῦτα δὲ, ὣς 
€r3tv ἡ θεία l'ont. ἰδὼν Ἡρώδης ἐπὶ τῇ τοῦ Ἰαχώ- 
(ou ἀναιρέσει, ὅτι ὃς πρὸς ἡδονῆς sim τὸ πραχθὲν 
τοῖς Ἰουδαίοις, ἐπιτίθεται xal Πέτρῳ, δεσμοῖς τε 
αὐτὸν παραδοὺς, ὅσον οὕπω xal τὸν χατ αὐτοῦ «φό- 
vo) ἐνρργησεν àv, εἰ μὴ διὰ θείας ἐπιφανείας ἔπι- 
στάντος αὐτῷ νύκτωρ ἀγγέλου, παραδόξως τῶν εἰρ- 
Ἱμῶν ἁπαλλαχεὶς, ἐπὶ τὴν τοῦ κηρύγματος ἀφεῖται 
ἁαχονίαν. Καὶ τὰ μὲν χατὰ Πέτρον οὕτως &'yev olxo- 
νοµία». 

ΚΕΦΑΛΛΛΙΟΝ T. 


Ὡς Ἀγρίππας, ὁ καὶ Ἡρώδης, ἀποστόλους διώ- 
tac, τῆς θεἰας παραυτίκα δίκης ᾖσθετο (Nic. 
H. E. n,13). 


Τὰ δὲ vc τῆς χατὰ τῶν ἀποστόλων ἐγχειρήσεως 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB, rn." 


158 


CAPUT iX. 
Martyrium Jacobi apostoli. 

Eodem tempore, Claudii scilicet Augusti princi- 
patu, Herodes rex aggressus est affligere quosdam 
ex Ecclesia, et Jacobum Joannis fratrem gladio in- 
terfecit. De hoc Jacobo rem prorsus memoria di- 
gnam refert Clemens in septimo Zustitutionum li- 
bro, prout. eam a majoribus acceperat. Ait enim 
eum, qui Jacobum judicio obtulerat, cum illum vi- 
dissset, Christi fidem libere 47 confitentem, com- 
motum viri constantia, se quoque Christianum esse 
affirinasse. Ambo igitur, inquit, simul ad supplicium 
ducti sunt, Cumque inter eundum rogasset Jacobum 
comes ut sibi veniam daret, paulisper moratus Ja- 
cobus : Paz tibi, inquit, statimque illum osculatus 


B est. lta simul ambo capite truncati interiere. Tunc 


eiiam, ut diviua tradit Scriptura **, Herodes cum 
Jacobi cxedem gratissimam esse Judzis videret, 
Petrum quoque adortus est, quem in vincula con- 
jectum capitali supplicio jamjam addicturus erat, 
nisi Petrus. divina virtute, angeli scilicet noctu aps 
parentis auxilio, preter omnium spem vinculis libe- 
ratus, ad praedicationis ministerium dimissus fuis- 
set. Et hec quidem Petro ccelesti quadam provi- 
dentia contigerunt. 
CAPUT X. 


Quomodo Herodes, qui et Agrippa dictus est, apostolos 
persecutus divinam statim ultionem est expertus. 


Regis vero ob commotam adversus apostolos per- 


τοῦ βασιλέως obxit' ἀναθολῆς εἴχετο (99), ἀλλά γέ C Sccutionem haudquaquam diu dilata vindicta est, 


το, αὐτὸν ὁ τῆς θείας δίχης τιμωβὸς διάκονος µετῄει, 
παραυτίχα μετὰ τὸν τῶν ἁποστόλων ἐπιθουλὲν, ὡς 
xai ἡ τῶν Πράξεων ἱστορεῖ γραφῇ. ὁρμήσαντα μὲν 
ἐτὶ τὴν Καισάρειαν, ἐν ἐπισήμω δ ἐνταῦθα ἑορτῖς 
ἡμέρᾳ λαμτρᾶ xaX ῥασιλικῇ χοσμησάµενον ἐσθητι, 
ὑγηλόν τε πρὸ βέματος (30) δυμηγορῄσαντα * τοῦ γὰρ 
ἔίμου παντὺς ἐπευφημήσαντος τῇ Ong, Yopia (50^), 


5 Act. xn. 


(91) 'O εἰσαγαγὼν αὐτόν. Militem seu apparito- 
rem intelligit, qui Jacobum apostolum coram Ile- 
rode Agrippa in judicium induxerat, Solebant enim 
rei a militibus deduci et sisti coram tribunali. Po- 
test etiam intelligi accusator, a quo delatus fuerat 
Jacobus et in judicium adductus. Vox enim Grzca 
6 taa va. yov, tam de apparitore quam de accusatore 
accipi potest. Sic Lucas in Actium cap. xvi de ac- 
eusatoribns Pauli ac. Sile scribit : Ἐπιλαθόμενοι 
thy Ia2X0y xai τὸν Σίλαν, εἴλχυσαν εἰς τὴν ἀγορὰν 
ἐπὶ τοὺς ἄργοντας * χαὶ προσαγαγόντες αὐτοὺς τοῖς 
στρατηγοῖς εἶπον. Malim tamen Eusebii verba de 
sccusatore Jacobi intelligere. Nam quod sequitur, 
hominem illum qui Jacobum in judicium adduxe- 
rat, mox 3 Jacobo veniam petivisse, id magis con- 
venit accusatori quam militi. Quippe accusator qui 
innocentem calumviatur, sciens ac volens peccat, 
atque idcirco veniain petere potest ab eo quem af- 
fecit injuria. Miles vero qui judici exhibet noxium, 
cum imperio judicis obsequatur, omni culpa vide- 
tur vacare. 

(28) ᾽Αἡμοόγησεν εἶναι xal αὐτὲς ἑαυτὸν Xpi- 
στιαγό». Longe elegantior est lectio codicis Fuke- 
Lani, qui ita scriptum exhibet hunc locum, ὡμολό- 
Υησεν εἶναι xaX αὐτὸς Χριστιανός. Reliqui tamen co- 


sed continuo divin:e justitiz ininister angelus ab eo 
peas expetiit. Cum enim statim post commissum 
in apostolos facinus, ut traditur in Actibus aposio- 
lorum, Cxsaream profecta. esset, ibique die festo 
candida ac regia veste iudutus, populum e tribunali 
alloqueretur, omnisque ei multitudo acclamaret, 
non hominis vocem esse quam audirent, sed dei : 


dices nihil mutant. Totus porro hic locus in codice 
Mazarino ita distinguitur : 'O εἰσαγαγὼν αὐτὸν εἰς 
δικαστήριον µαρτυρίσαντα * ἰδὼν αὐτὸν  κινηθεὶς 
ὡμολόγησεν, etc. Eamdem distinctionem reperi in 
codice Med. ac Fuketiano, sed in Fuketiano legitur 
µαρτυρίσοντα. . ] . 

(29) Οὐκέτ dva6oAnc εἴχετο. Pro his Eusebii 
verbis Nicephorus ista substituit, qui quoniam 
scholii instar esse possunt hic apponam : Τά δὲ τῆς 
χατὰ τῶν ἁἀποστόλων ἐγχειρήσεως Ἡρώδου, οὐχέτ᾽ 
ἐν ἀναδολαῖς σαν τῇ δίχῃ. 

(50) Ὑγη.όν τε πρὸ βήματος. Apud Nicepho- 
rum scriptum est, πρὸ τοῦ διχαστικοῦ βήματος, ubi 
Nicephorus voceni δικαστικοῦ addidit de suo, satis 
inconsulte. Neque enim juris dicendi causa illie 
consederat Agrippa sed vt concionem haberet ai 
populum , quemadmodum traditur. in Actibus apo- 
stolorum, ubi etiam rectius legitur, ἐπὶ τῷ Bfjuam. 
Nam illud πρὸ βήματος, parum Gracuin, ac prorsus 
Latinum est. . 

(50*) Vulg. ἐπευφημήσαντος ἐπὶ τῇ δηµηγορίᾳ. 
Reciius in tribus nostris codicibus Maz., Med., 
Fuk., omissa przpositione, scribitur ἐπευφημήσαν- 
τος τῇ δηµηγορίἰᾳ ὡς ἐπὶ Θεοῦ φωνῇ καὶ ovx ἂν 
θρώπου, quz lectio longe est elegantior. 


439 


ΕΙΞΕΒΙΙ CASARIENSIS OPP, PARS I. — HISTORICA. 


repente illum ab angelo Dei percussum esse sacr 4 ὡς ἐπὶ φωνῇ θεοῦ καὶ οὖχ ἀνθρώπου, παραγρῆΏμα τὸ 


litterze testantur, et a; vermibus consumptum inte- 
riisse. Ceterum mirari subit Josephi historiam , 
quippe quz in hujus miraculi narratione cum divina 
Scriptura plane consentiat. In ea enim veritatem 
testimonio suo ac suffragio perspicue comprobat, 
cum rem ge.tam in. nono decimo Antiquitatum li- 
bro exponit his verbis : « Tertius, inquit, jam an- 
nus effluxerat, ex quo totius Judz:e regno potieba- 
tur, cum urbem C:saream ingressus est, quz? antea 
Swatonis turris vocabatur. lbi in honorem Czsaris 
spectacula exhibuit, pro illius salute hos festos dies 
institutos fuisse intelligens. Ad quam festivitatem 
frequens numerus eorum qui honore inter suos ac 
dignitate pollebant, 44 ex tota provincia confluxe- 


rat. Igitur secundo spectaculorum die, veste indu- B 


tus tota'ex argento admirabili opere contexta, pro- 
cessit in theatrum primo diluculo. Ubi solis orientis 
radiis illustrata vestis mirum in modum resplenduit, 
et spectantium oculis admirationem simul ac ter- 
rorem incussit. Mox adulatores perniciosis vocibus 
alius aliter ei acclamare deum appellantes, et ut 
sibi propitius esset rogantes. Ilactenus, aiebant, te 
velut hominem reveriti, nunc demum humana sorte 
majorem fatemur. At rex neque illos objurgavit, 
neque impiam eorum adulationem repudiavit. Et 
paulo post oculis in altum sublatis superstantem 
capiti suo angelum vidit, eumque exitii sui nuntium 
protinus esse intellexit, qui antea felicitatis nuntius 
fuerat. Hinc maestitia animo ejus penitus insedit. 


Accesserunt deinde ventris dolores statim a princi- € 


pio vehementissimi. Conversis itaque ad amicos 
oculis : Ecce, inquil, deus ego vester cogor nunc 
e vita discedere, fati necessitate voces illas quas de 
me modo jactabatis, falsitatis et mendacii protinus 
coarguente; el qui immortalis appellabar a vobis, 
jam rapior ad mortem. Sed ferenda est fati condi- 


(91) Ἑυρτήν tiva ταύτην ἐπιστάμενος. Turne- 
bus in suo codice ad latis emendarat ἑνστησάμενος. 
Quam emendationem etiam in libro Morzi ascri- 
ptam inveni. Sed hzc conjectura nullo inodo pla- 
cel. Neque enim Agrippa ludos illos primus insti- 
&uerat : sed ab Herode ejus avo jam dudum insti- 
tuti fuerant. Hic igitur seusos est hujus loci quem 
ος Josepho citat Eusebius : Sciebat Agrippa hanc 


Aó[toy πατάξαι αὐτὸν ἄγγελον Κυρίου ἱστορεῖ, vzv5- 
µενόν τε σχωληκόθρωτον ἐχφύξαι. θαυμάσαι ὃ' ἄξιον 
τῆς περὶ cvv θείαν Γραφῆν xat £v τῷδε ci παραδόξῳ 
συμφωνίας τὴν τοῦ Ἰωσηπου ἱστορίαν. Καθ᾽ ἣν ἔπι- 
μαρτυρῶν τῇ ἀληθείᾳ δηλός ἐστιν ἐν τόµῳ τῆς ᾿Αρ- 
χαιο.Ίογίας ἑννεακαιδεκάτῳ, ἔνθα αὐτοῖς γράµµασιν 
δέ πως τὸ θαῦμα διηγεῖται * « Τρίτον δ' Eco; αὐτῷ 
βασιλεύοντι tf; ὅλης Ἰουδαίας πεπλήρωτο, xal πα- 
pr» εἰς πόλιν Καισάρειαν, fj τὸ πρότερον Στράτωνος 
πύργος ἐχαλεῖτο ' συνετέλει δ᾽ ἐνταῦθα θεωρίας εἰς 
τὴν Καΐσαρος τιμὴν, ὑπὲρ τῆς ἐχείνου σωτηρίας 
ἑορτέν τινα ταύτην ἐπιστάμενος (01). Καὶ παρ a5- 
τὴν ἤθροιστο τῶν χατὰ τὴν ἐπαρχίαν (52) ἓν τέλει 
xal προθεθηχότων εἰς ἀξίαν πλῆθως. Δευτέρα δὲ τῶν 
θεωριῶν ἡμέρα, στολὴν ἑνδυσάμενος ἐξ ἀργύρου 
πεποιηµένην πᾶσαν, ὡς θαυμάσιον ὑφὴν εἶναι, πα- 
ϱἵλθεν εἰς τὸ θέατρον ἀρχομένης Ἡμέρας. "Ev0a zal; 
πρώταις τῶν ἡλιακῶν ἀκτίνων ἐπιθολαϊῖς ὁ ἄργυρος 
χαταυγασθεὶς, θαυµασίως ἀπέστιλθε, µαρμαίρων τι 
φοθερὺὸν xal τοῖς εἰς αὐτὸν ἀτενίζουσι φριχῶδες. 
Εὐθὺς δὲ οἱ χόλακες τὰς οὐδ' ἐχείνῳ πρὸς ἀγαθοῦ 
ἄλλος ἄλλοθεν φωνὰς ἀνεβόων, θεὸν προσαγορεύον- 
τς, Εὐμενῆς τε εἴης, ἐπιλέγοντες ' εἰ χαὶ µέχρι νῦν 
ὡς ἄνθρωπον ἐφοθήθημεν, ἀλλά Ye τοὐντεῦθεν xpsic 
τονά σε θνητῆς τῆς φύσεως ὁμολογοῦμεν. Οὐκ ἐκ- 
έπληξε τούτοις ὁ βασιλεὺς, οὐδὲ τὴν χολαχείαν ἁἆσε- 
θοῦσαν ἁπετρίφατο. ᾽Αναχύψας δὲ pet" ὀλίγον, της 
ἑαυτοῦ χεφαλῆς ὑπερχαθεζόμενον εἶδεν ἄγγελον (33). 
Τοῦτον εὐθὺς ἑνόησε χαχῶν εἶναι αἴτιον, «bv xal 
ποτε τῶν ἀγαθῶν γενόµενον, καὶ διαχάρδιον ἔσχεν 
ὁδύνην. 'A0póov 5' αὐτῷ τῆς χοιλίας προσέφυσεν ἅλ- 
Ύηµα, μετὰ σφοδρότητος ἀρξάμενον. ᾿Αναθεωρῶν 
οὖν πρὸς τοὺς φίλους, 'O θεὸς ὑμῖν ἐγὼ, φησὶν, ἤδη 
χαταστρέφειν ἐπιτάττομαι τὸν βίον, παραχρΏμα τῆς 
εἰμαρμένης τὰς ptt µου κχατεφευαµμένας quy; 
ἐλεγχούσης,. 'O χλτθεὶς ἀθάνατος ὑφ ὑμῶν, fm 


diphthougo docet derivativa vox ἐπαρχεώτης, que 
non semel occurrit in his libris. Neque euim :xliunde 
formari potest ἐἑπαρχεώτης quam ab ἐπάρχειος. 

(95) 'Yxepxa0sQónsvorv εἴδεν ἄγγενιον. Josephi 
verba interpolavit Eusebius malo more, Nam cum 
Josephus bubonem dixisset supra: caput Agripp:e 
astitisse, Eusebius e Josephi textu hubonis nomen 
expunxit, Josephi verba sunt: Tbv βουθῶνα τῆς 


fesiivitatem Instituta fuisse pro salute Caesaris ab D ἑαυτοῦ χεφαλῆς ὑπερχαθεζόμενον εἶδεν ἐπὶ σχοινίου 


avo suo Herode, qui primus quinquennale Cxsa- 
reorum certamen apud Cxsaream urbem in houo. 
rem Augusti instituerat, et Olympiade cxct eos lu- 
dos primum ediderat, ut refert Josephus. Ad ho- 
rum itaque ludorum editionem Agrippa Cesaream 
profectus erat anno iv imp. Claudii, diebus aestivis, 
quibus olympias ccvi inchoari coepit. 

(32) Τῶν κατὰ τὴν àzapxlav. Syriam intelligit, 
vel ejus partem Pheenicen quz proviucia dicebatur 
ad differeutiam Judam, in qua tunc regnabat 
Agrippa. Certe D. Lucas diserte testatur, primnores 
tunc adfuisse Tyriorum, quze urbs caput erat Phoe- 
nices. Porro in nostris codicibus Maz., Med. ac 
Fuketii scriptum inveni Mir ^ quae vox alibi 
etiam occurrit in his libris. Nee illud omittendum 
est, in optimo codice Mazarinzo id nomen scribi 
cuin diphthongo ἐπάρχειον, simplex tamen t super- 
&criptum est eadem inanu. Sed recte scribi cum 


τινός' ἄγγελον τοῦτον εὐθὺς ἑνόησεν xaxov εἶναι, 
τὸν xal ποτε τῶν ἀγαθῶν γενόµενον. ld est: Bubo- 
xem supra caput suum astantem super extento [uns 
vidit. Statimque intelleail hunc calamitatis nuntium 
esse, qui antea felicitatis nuntius [uisset ;.sub Tibe- 
rio scilicet. Tunc enim jussus jn vincula duei 
Agrippa, cum ad arburem quamdam inclinatus ία” 
ret, bubonem viderat capiti superstantem. Quod 
Germanus quidam, hujusmodi auguriorum peritus, 
magnam felicitatem Agrippx portendere praedixit, 
ut refert Josephus. Vides ergo ut, sublato bubouig 
nomine, seusus omnis hujus loci tollitur. Sed for- 
tasse verebatur Eusebius, ne Josephum et Lucam 
parum inter se consenüre lectores judicarent, si 
quem Lucas augelum dixerat, Josephus buboneiun 
dicere videretur. Quasi vero non utrumque (ieri 
potuerit, ut et bubo supra caput Agrippa, οἱ. ex 
alia parte »ngclus eicew appareret. 


461 


θιὸς βεθούληται. Καὶ γὰρ βεδιώχαμεν οὐδαμῆῃ φαύ- 
λως, dXX ἐπὶ τῆς μαχαριζοµένης λαμπρότητος (54). 
Trora δὲ λέγων, ἐπιτάσει τες ὀδύνης χατεπονεῖτο. 
Μιτὰ σπουδής οὖν εἰς τὸ βασίλειον ἑχομίσθη, xoi 
ήλθε λόγος εἰς πάντας, ὡς ἔχοι τοῦ τεθνάναι (55) 
f»v-á ast µετ᾽ ὀλίγον. Ἡ πλτθὺς 6' αὐτίχα σὺν Υν- 
νιδὶ χαὶ παισὶν ἐπὶ σάκχον χαθεσθεῖσα (20) τῷ πα- 
ερίῳ νόµῳ, τὸν θεὸν ἱχέτευον ὑπὲρ τοῦ βασιλέως, 
ἑμωγΏς τε πάντ ἣν ἀνάπλεω xai θρένων. Ἐν ὑπη- 
1»ó 5 βασιλευς δωµατίῳ χαταχείµενος, χα) χάτω 
βέπων αὐτοὺς πρηνεῖς προσπἰπτοντας, ἄδαχους οὐδ' 
arbe ἔμενεν. Συνεχῶς 0 ἐφ᾽ ἡμέρας πέντε τῷ τῖς 
Ἱαστρὸς ἀλγήματ, διεργασθεὶς, τὸν βίον κατέστρεφεν, 
ἀπὸ Υενέσεως ἄγων πεντηκοστὸν ἔτος χαὶ τέταρτον, 


τῆς δὲ βασιλείας ἕβδομον, Τέσσαρας μὲν οὖν ἐπὶ D 


T3iou Καΐσαρος ἐδασίλευσεν ἐνιαυτοὺς, «tic Φιλίπ- 
που μὲν τετραργχίας εἰς τριετίαν ἄρξας, τῷ τετάρτῳ 
& χαὶ τὴν Ηρώδου προσειληφὼς, τρεῖς δ' ἐπικαθὼν 
ες Κλαυδίου Καίσαρος αὑτοχρατορίας. » Ταῦτα τὸν 
Ἰώσηπον μετὰ τῶν ἄλλων ταῖς θείαις συναλτθεύοντα 
Γραφαϊῖς ἁποθαυμάνω. El δὲ περὶ τὴν τοῦ βασιλέως 
εροσηγορίαν δόςειέ τισι διαφωνεῖν, ἀλλ’ ὅ γε χρόνος 
χαὶ d$ τρᾶξις τὸν αὐτὸν ὄντα δείχνυσιν, τοι χατά τι 
σφάλμα γραφιχὸν ἐνηλλαγμένου τοῦ ὀνόματος, f) xal 
διωνυµίας περὶ αὐτὸν, οἷα xaX περὶ πολλοὺς γεγε- 
νημένης. 


ΗΞΡΤΟΙΑΑ ECCLESIASTICAE 115. 1f. | 
θανεῖν ἁτιάγομαι. Δεχτέον δὲ τὴν πεπρωμένην, fj A 10, quandoquidem sic Deo visum est. Neque eniin 


male et abjecte viximus, sed in eo splendore quem 
liomines foetunatissimum existimant, Ic cum di- 
ceret, augescente interim vi doloris torquebatur. 
Ocius ergo in palatium delatus cum esset, rumor 
continuo per urbem sparsus est, regem in maximo 
vite discrimine versari, Statimque plebs omuis cum 
uxoribus et liberis, stratis ciliciis more patrio se- 
dens Deum pro salute regis obsecravit. Tota urls 
cjulatu ac lamentis personabat. Rex vero in excelso 
quodam solario decumbens, cum eos humi prostra- 
tos cx alio prospiceret, ne ipse quidem temperare 
potuit a lacrymis. Tandem continuis per quinque 
dies ventris doloribus confectus vitam finiit, an- 
num agens xtatis quartum et. quinquagesimur, 
regni vero septimum. Nam primo quidem sub Caio 
Casare quatuor annis reguaverat, Philippi tetrar- 
chia potitus per triennium, Inde anno quarto Herouis 
quoque tetrarchiam regendam accepit. Postea vero 
principatu Claudii Augusti tres ultimos regni sui exce 
git annos. » 49 llc Josephus : in quibus perinde 
ac in czeteris, lidem illius magnopere admiror, qui 
cum sacris litteris in veritate uarranda adeo consen. 
tiat. Quod si in regis nomine discrepare quibusdam 
videtur, temporis tamen ratio el res ipsa eumdem 
esse confirmat ; adeo ut vel nomen vitio scriptur €. 
depravatum esse oporteat, vel certe regem hunc 


duplici nomine appellatem fuisse, quod et pluribus aliis contigit. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΑ’. 


Περὶ θευδᾶ τοῦ γόητος, καὶ τῶν σὺν αὐτῷ (Nic. 
H. E. n, 11). 


Ἐπεὶ δὲ πάλιν 6 Λουχκᾶς ἓν ταῖς Πράξεσιν εἰσάγει 
εὺν Γαμαλιὴλ ἐν τῇ περὶ τῶν ἁποστόλων σχέφει λέ- 
ἵοντα, ὡς ἄρα χατὰ τὸν δηλούμενον χρόνον (37) &v- 
έστη θευδᾶς, λέγων ἑαυτὸν εἶναί τινα (ὃς κατελύθη, 
χαὶ πάντες ὅσοι ἑπείθοντο αὐτῷ διξλύθησαν) * φἐρε 
xai thv περὶ τούτου παραθώμεθα τοῦ Ἰωσήπου vpa- 


(33) Μακαριζοµέγης «ἑαμπρότητος. Ex Josepho 
2ο Nicephoro pro µαχαριότητος, restituimus λαμ- 
πρότητος, alque ita scriptum babet codex Fuk. 

(95) Ὡς ἔχοι τοῦ τεθνάναι. ]un. vulgatis Josephi 
editionibus deest articulus, quod magis probo. Ἔχοι 
igiwir positum est pro. µέλλοι, quam loculionein 
Galica lingua etiamnum retinet. Quod si articulum 
reiuere maluezis, ut in omuibus nostris exeimpla- 
ribus et apud Nicephorum legitur, tunc scribeu- 
dum est ἔχοιτο, aut. certe subaudiendum est ἀνάγ- 
xrv. In tribus nostris codicibus Maz., Med. ac 
Fuk., scriptum est ὡς ἔχει, quod magis probo. 

(96) Ετὶ cáxxov καθεσὐεῖσα. Optime Rufinus 
hune locim vertit : More patrio super cilicia strati, 
omnipotenti Deo pro regis incolumitate supplicabant. 
Reliqui tamen interpretes uno cousensu verterunt 
saccis. induti. Quod etsi. non damno, verbis tamen 
Josephi nequaquam convenit. Scio inoris fuisse non 
solum apud Judaeos, sed etiam apud  Á-syrios, ut 
in luctu et in publicis supplicationibus sacco in- 
duti, Deo invidiam facerent, quemadmodum legitur 
in bistoria Ninivitarum, et apud Jusephuin in libro 
IX Antiquitatum, cap. 5. Verum et liic mos fuit 
supplicanutiuim, ul stratis ciliciis et cinere conspersi 
Ipsiderent, Sic in capite i1. σου, rex Ninivitaruimn 
τεριεθάλλετο cáxxov, xal ἐχάθισεν ἐπὶ omobou. Et 
iu Evangelio Luca, cap. x : Si iu Tyro et. Sidone 
facie [uissent virtutes qum facte sunt in vobis, olim 


CAPUT XI. 


De Theuda prestigiatore ejusque sociis. 


Sed quoniam Lucas praterea in Actibus aposto- 
lorum ** Gamalielem quemdam, cuni in concilio Ju- 
da'orum de apostolis deliberatio fleret, loquentem 
inducit de Tlieuda quodam qui hisce temporibus 
exstitit, εἰ qui cum de seipso magna priedicaret, 
tandem exstinctus est, omnesque qui ei fidem habue 


in cilicio el cinere sedentes paniterent. Eoque το 
ferre soleo verba Rutini ex l.bro x1 Il[istoriie Ec- 
clesiastice, cap. 5», ubi de Theodosio imp. ita lo- 
quitur : Ante mar.grum et apostolorum tliecus. jace- 
bat cilicio prostratus, el auxilia sibi fida sanctorum 


' intercessione poscebut. Quanquam in. manuscripto 


codice Claromuntani collegii legitur silici prosira 
tus. Epiphanius iu heresi 90. Novatianorum, cap. 7, 
αὐτοι ἑὰν ἑνδείξωνται τελείαν τὴν µετάνοιαν, ἓν 
σάκχῳ χαὶ σποδῷ καθεσθέντες. ον άν in libro 
De pudicitia : Pariter de peuuentie officio sedent. in 
8aCCO, 6ἱ cinere inhorrescuut. 

(57) Κατὰ cór δη.λούμεγον χρόνον. Locus Luce 
exstat in eap. v Actuum apostolorum, ubi Lucas 
non dicit Theudam Claudii imp. temporibus. exsti- 
tisse, ut hic aflirinat Eusebius. Imo ex Luci verbis 
colligi potest, Theudam illum. Augusti C:esaris 
principatu turbas in Judza concitasse. Nam Gawa- 
liel apud Lucam diserte tradit, post tumultum 
Theudz exstitisse Judam Gallaum, qui in diebus 
professionis censualis seditionem | commovisset. 
Atqui censualis liec professio contigit post exsilium 
Archelai, Quirinio Syriam administrante, sub ex- 
trema Augusti tempora. Falsum proinde esse vi- 
detur quod hic atlirmat Eusebius, Lucam Theudae 
motum in Claudii tempora conjecisse. Eusebium 
tamen nostrum recle sensisse, mox demonstra- 
bimus. 


165 


rant, dissipati sunt : agedum de hoc ipso Josephi 
quoque testimonium proferamus. Ilic igitur in libro 
superius memorato sic loquitur : « Fado, inquit, 


(58) Τὴν περὶ τούτου παραβώµμεθα τοῦ Ἰωσήπου 
ή». Scaliger in lib. vt De emendatione temporum, 
Poscbium graviter repreheudit, qui Theudam illum 
de quo loquitur Lucas, eumdem esse putaverit cuin 
altero Theuda cujus meminit Josephus-:in lib. xx, 
cap. 2. sub (inem; cum tamen Theudas ille cujus a 
Luca (it mentio, paulo ante Christi mortem in Ju- 
dza res novas concitaverit, adeo ut inter hunc 
Thendam, et inter illum cujus nieminit. Josephus, 
dnodecim annorum spatium ut. minimum | intersit. 
Nam Joseplius Theud:e tiimultum post obitum regis 
Agripp:e commemorat, quo tempore Cuspius Fadus 
Jud:eam administrabat. H:ee est Sesligeri sententia, 
Αι Casaubonus in Exercitat;one n, vap. 18, in. eo 
quidem consentit. cum Scaligero, quod Theudam 
Luce a Theuda Josephi «distinguit, sed in hoc 
dissentit ab eodem Scaligero quod "Theudam il- 
lum eujus meminit Lucas, longe antiquiorem facit 
quam Sealiger. Ejus enim. tuinultum confert in. ex- 
trema. Herodis regis tempora, et ante. ipsum nata- 
lem Chri-ti. Idem ante illum sensit Origenes in lib. 
1 contra. Celsum. Et liuic opinioni favere videntur 
verba ipsa B. Lucie, qui postquam de Theuda locu- 
tus est, hzc addit : Post hunc surrexit Judas Gali- 
leas in diebus professionis. Sed facillimum est huic 
objectioni respondere ; nec longius, verum ex ipso 
Luca prometur responsio. Quippe Lucas seu potius 
Gamaliel apud Lucam diserte testatur Theudam uu- 
per admodum, et his ipsis quibus liaec loquebatur 
diebus exstitisse. Ante hos enim dies exstitit. Theu- 
das, etc. IIph yàp τούτων τῶν ἡμερῶν ἀνέστη θΘευ- 
δᾶς. Quis verba rem nuper ac novissime factam de- 
monstrant. Sic enim loqui solent tam Graci quam 
Latini de re adhuc recenti, ut plurimis exemplis 
probari potest. Ante hos igitur dies, idem valel. ac 
hie diebus, ut ante diem teriium Kalendarum Latini 
et Graci dicunt pro eo quod est die 111 Kalendarum. 
Quare cuu subjicit Lucas hxc verba, Post hunc 
exstitit Judas, his verbis nihil aliud signilicatur quam 
Theuda vetustiorem fuisse Judam Galileum, Quie 
quidem exposHio, licet prima fronte durior videatur, 
l;men prorsus necessaria esL ac verissima, 16Ο 
exeinplis destituitur. Nam quoties ab ultimo, utpote 
nobis propiore, numerare instituimus, tunc ex ulti- 
mo prinus, et ex primo ultimus fiat necesse est. 
Quam ob causam retro fuisse dixit Tertullianus in 
Apologetico, pro olum εἰ antea fuisse ; eX retrosioreim 
usurpat pro antiquiore. Et tawen retro idew est La- 
tinis quod post. Sed quoniam Casaubonus negat 
Gracos unquam ita locutos fuisse, producendus est 
testi3 omui exceptione major. Is est Clemens Ale- 
Xandrinus, qui in. lib. vit Siromatei, sub lineim, eo- 
dem prorsus modo locutus est quo B. Lucas, Post- 
quam enim observavit lizreticos fere omnes circa 
tempora imp. Adriani erupisse, et usque ad princi- 
patum Autonini Pii pervenisse, ut Dasilidem et Va- 
lentinum, hiec subjungit: Nam Marcion iisdem qui- 
dem lemporibus vixit quibus Basilides et. Valentinus. 
Verum tanquam senior cum illis adhuc junioribus 
est versatus, Addil deinde, μεθ) ὃν Σίμων ἐπ᾽ ὀλίγον 
κηρύσσοντος τοῦ Πέτρου ὑπίχουσεν. Post quem Si- 
wfon pradicantem Petrum audivit aliquandiu, Quis 
non videt in hoc Clementis loco post hunc idem 
valere atque ante hunc ? Neque enini Simon Magus 
posterior fuit Marcione; imo diu ante Marcionem 
Vixit, ut. inter omnes constat. Sed nimirum Cle- 
mens, cum a propinquioribus incipieus, hzeretico- 
rum indicem lexerel, primos numeraviL qui eraut 
ultimi, et postremum omuium posuit Simonein, qui 
revera erat. omnium primus. Eodem quoque modo 
locutus est Syueun Melaphrastes in. Acus manu- 
scriptis passionis Petri Alexaudrini episcopi. Illic 
enim Petrus in. carcere positus Achillem et Alexan- 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP, PARS I. — HISTORICA. 
A «iv (38). Ἱστορεϊῖ τοίνυν αὖθις χατὰ τὸν ἁρτίως δεδη- 


B 


164 


λωμένον αὐτοῦ λόγον, αὑτὰ δὴ ταῦτα κατὰ λέδιν" 
« Φάδου δὲ τῆς Ἰουδαίας ἐπιτροπεύοντος, Ὑόης τ.ς 


druin presbyteros ita. affatur : Παραχαλῶ γρηγορεϊῖν 
ὑμᾶς xal προσεύχεσθαι, µεμνημένους πρὸς τοῖς ἅλ- 
λοις xal τῶν χινδύνων, ὅσους ὑπομένειν Τναγχάζετο 
ὁ ἀναθρεφψάμενός µε πατήρ μου ὁ ἐπίσχοπος Θεω- 
vds, eic. Et. paulo post : Μεμνῆσθαι δὲ χαλὸν καὶ 
τοῦ μεγάλου Διονυσίου, ὃς τῇδεὲ καχεῖσε περιῖὼν, 
Σαθελλίου μάλιστα ἐπιθεμένου, χαὶ πολλὰ τοῦτον 
λυποῦντος, οὕτω τὸν πάντα τῆς ζωῆς αὐτοῦ χρόνον 
διὰ Χριστὸν στενούµενος διετέλεσε χαὶ μετ αὐτὸν 
Ἡραγλᾶς xaX Δημήτριος, etc. Vides ut. Metaphra- 
$les, seu potius auctor ex quo Metaphrastes h:ec Acta 
descripsit, Heraclam ac Demetrium episcopos ait 
fuisse post Dionysium, quos tamen constat pr:ede- 
cessores fuisse Dionysii. Sed et geographias scri- 
ptores, quoties terrarum situm et populorum no- 
mina describunt, eodem loquuntur modo. Dicunt 
enim μετὰ τούτους εἶσὶν ἐχεῖνοι, quod idem valet ac 
supra hos sili sunt isti. Et hiec quidem adversus 
opinionem Casauboni, qui Theudam illum cujus in 
Actibus fit mentio, Juda antiquiorem esse existima- 
vit. Sed dicet fortasse quispiam, ex iis qua: a nobig 
disputata sunt, abunde demonstratum videri, Theu- 
dam non fuisse autiquiorem Juda Galilee : ni- ΄ 
hilo tamen minus Theudam illum cujus meminit 
Lucas, distinguendum esse ab eo Theuda cujus 
meminit Josephus. Prior enim Theudas de quo 
loquitur Gamaliel in oratione illa quam habuit iu 
concilio Judaorum, circa tempus passionis Christi 
tumultum in Judaea concitavit; aller vero de quo 
loquitur. Josephus, post mortem JAgripp& regia, 
Fado Judgam administrante seditionem  commo- 
vit, quarto circiter anno principatus Claudii Au- 
gusti. Cum ergo Gamaliel orationem illam ha- 
buerit paulo post resurrectionem Christi, οἱ ante 
marlyrium B., Stephani, id est circa extrema 
Tiberii tempora, de motu illo Theudz qui re- 
gnante Claudio factus est, tuuc. omnino loqui 

non potuit. Huic objectioni aliler occurrere non 
possumus, nisi Josephum hallucinatum esse di- 
caus, qui Theudze tumultum tardius quam debebat 
reiulerit. Duos eniin Theudas fuisse, qui se proplie- 
(45 esse mentiti, aller post alterum Judaeos ad spem 
rerum novarum coucitaverint, nunquam adduci 
possum ut credam. Conferantur Lucie ac Joseptii 
loca, in quibus uterque illorum de Theuda locutus 
est; εἰ uuum eumdemque Theudam 2b illis esse me- 
moratuu manifestissime deprehendeuus. Certe iu 
utriusque narratione, cuncta ad amussim ita conve- 
niunt, ut Josephus Lucam interpretatus esse videa- 
tur. Unum. discrimen est in. tempore, quod. tainen 
tanti momenti non est, ut Idcirco duos Theudas 
coiminisci debeamus. Nai. quotiescunque .hujus- 
modi narrationis discrepantia apud veteres scripto- 
res occurrit, si ob hanccausaui statim negotia ac 


D personas distinguere necesse est,cavendum nobis eril, 


ne ex uuo eodemque homine duos inconsulte facia- 
mus. Quanio satius esL, ubi duos scriptores inter se 
dissentire viderimus, alterum illorum falli aflirmmare. 
Quod cuin de sacris litteris nefas sit dicere, in Jo- 
sephum culpa omnis conferenda est. Alia quoque 
conciliandi ratio excogitari potest, si dicamus B. 
Lucam in eo loco χατὰ πρόληψιν locutum esse. Qux 
quidem figura occurrit. interdum. apud. antiquos 
scriptores ; exempli causa apud Virgilium euin dicit 


e. portusque require Velinos. 


Atqui cum liec dicerentur ZEuese, nondum condita 
erat Velia. Sic ergo B. Lucas tuinultum Theuda toto 
decennio anticipavit, Gauialielis orationi narratio- 
nem tllam quasi ex sua persoua inlerserens, eu quod 
prossenti argumento aptissime congruebat, Certe Iu« 
sebius noster locum B. Lucie ita. interpretatus vi- 
detur, ut ex lioc capite apparet, 


HISTCRUE ECCLESIASTICAE LIB. Η. 


166 


&vh p, θευδᾶς xobvoua (39), πείθει τὸν πλεῖστον ὄχλον, A Judeam procurante, prostigiator quidam nomine 


ἀναλαθόντα τὰς χτῄῆσεις ἔπεσθαι πρὸς τὸν Ἱορδάνην 
πηταμὸν αὐτῷ. Ἡροφήτης γὰρ ἔλεγεν εἶναι, xal 
προστάγµατι τὸν ποταμὸν σχίσας, δίοδον ἔφη παρ- 
έξειν αὐτοῖς ῥᾳδίαν. Καὶ ταῦτα λέγων, πολλοὺς Ἀπά- 
τησεν. Οὐ μὴν εἴασεν αὐτοὺς τῆς ἀφοοσύνης ὄνασθαι 
Φάδος, ἁλλ᾽ ἐξέπεμώεν ἵλην ἱππέων ἐπ᾽ αὑτοῦς' Ἶτις 
ἐπιπεσοῦσα ἁπροσδοχήτως αὐτοῖς, πολλους μὲν 
ἀνεΏε. πολλοὺς δὲ ζῶντας ἔλαθεν, αὑτόν τε τὸν 
θευδᾶν ζωγρήσαντες, ἀποτέμνουσιν αὐτοῦ τὴν χεφα- 
λὲν, xai χοµίζουσιν εἰς Ἱεροσόλυμα. » Τούτοις ἑξης 
χαὶ του χατὰ Κλαύδιον γενοµένου λιμοῦ μνημονεύει 
ὧδέ πως. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΡ’. 


Περὶ 'EAérnc τῆς tov ὈὉσροηνῶν BaciAlóoc B 


(Mc. H. E. n, 11). 

« "Exi τούτοις γε (40) xai τὸν µέγαν λιμὸν χατὰ 
τὴν Ἰσυδαίαν συνέθη γενέσθαι, xa0' ὃν xai ἡ βασί- 
λισσα Ἑλένη πολλῶν χρημάτων ὠνησαμένη σἴτον 
&rb τῆς Αἱγύπτου, διένειµε τοῖς ἀπορουμένοις. » 
Σύμφωνα ὃ᾽ ἂν εὗροις χαὶ ταῦτα τῇ τῶν Πράξεων 
τῶν ἁποστόλων γραφῇ, περιεχούσῃ ὡς ἄρα τῶν χατὰ 
εν ᾽Αντιόχειαν μαθητῶν χαθὼς πὐπορεῖϊτό τις, ὥρι- 
σαν ἕκαστος εἰς διαχονίαν ἁποστεῖλαι τοῖς χατοιχοῦ- 
ev Ev τῇ Ἰουδαίᾳ à xal ἐποίησαν, ἁἀποστείλαντες 
πρὸς τοὺς πρεσθυτέρους διὰ χειρὸς Βαρνάδα καὶ 
Παύλου. Ττς Yé τοι Ἑλένης ἧς 65 καὶ ὁ συγγραφεὺς 
ἑποιήσατο μνήμην, εἰσέτι νῦν στῆλαι διαφανεῖς (44) 
ἓν προαστείοις δείχνυνται τῆς νῦν Αἱλίας (42). Τοῦ 
δὲ Αδιαθηνῶν ἔθνους αὕτη βασιλεῦσαι ἑλέγετο. 


Y? Act, XI. 

(59) θευδᾶς τοὔγομα. In. tribus nostris codici- 
bus Mazarino, Med. et Fuk. scriptum est θευδᾶς 
ὀνόματι. 

(40) Ἐαὶ τούτοις γε. Locus Josephi estin lih. 
1x Anmliquitatum, cap. 3, ubi postquam dixit 
Cuspio Fado procuratori Judex successisse Tibe- 
rum Alexandrum, statim subjungit : Ἐπὶ τούτοις 
Te xaX τὸν µέγαν λιμὸν χατὰ τὴν Ἰουδαίαν συνέδη 
γενέσθαι, id est horum procuratorum temporibus, 
ui recte interpretatus est Gelenius. Quibus verbis 
aperte indicat Josephus, famem illam.pluribus anuis 
durasse, quippe qux sub duobus illis procuratoribus 
sevierit. Missus porro est in Judzam Fadus post 
obitum Αρτίρρα regis, id est anno quarto Claudii 
exeunte, lta fames illa ab Agabo predicta, anno v 
et τι Claudii contigit. 

(M) ZrnJac διαφαγεῖς. Tres erant pyramides 
tertio ab urbe Hierosolyimitana stadio, in quibus 
condita erant ossa Helena, Adiabenorum regina, 
scribit Josephus in lib. xx, cap. 2. ldem in libro νι 
De beilo Judaico, Ἑλένης μνημεῖα bis appellat, 
quas hoc loco στήλας vocat Eusebius. lufinus se- 
pulcrum vertit nou male. Mausoleum Helene vocat 
Hieronymus in oratione de obitu B. Paule, idque 
adhuc sua zlate stetisse lestatur. Porro hoc Hele- 
i? sepulcrum mirabili opere fabricatum [fuisse te- 
slatur Pausanias iu Árcadicis. Cum enim plura se- 
pulcra metmoratu digna a se visa esse aflirimmet, duo 
lamen prz caeteris admiratur: Mausoli scilicet in 
Caria, et Ποιες in Juda: Ἑθραίοις δὲ ᾿Ἑλένης 
γνναιχὸς ἐπιχωρίας τάφος ἐστὶν ἐν πόλει Σολύµοις, ἣν 
ἐς ἔδαφος χατέθαλεν ὁ Ῥωμαίων βασιλεύς. Cietera de 
miraculo janu:e sepulcri illic vide apud Pausaniam, 
qui in eo fallitur, quod Helenam patria Judazeawn 
luisse existimavit. Fuit et palatium ejusdem [lele- 


Theudas, collecta ingenti hominum multitudine, 
persuasit illis ut asportatis opibus ducem se ad Jor- 
danem usque fluvium sequerentur. Quippe se pro- 
phetam esse aiebat, diremptisque imperio suo aquis. 
fluminis, facilem se transitum ipsis przstiturum. 
llujusmodi sermonibus plurimos decepit. Sed Fadus 
vesaniam illorum brevi compressit, imnissis adver- 
sus eo8 equitum turmis ; qui ex improviso illos 
adorti, partim occiderunt, partim vivos comprehen - 
derunt. Ipse etiam Tlieudas ab iisdem captus est, 
cujus caput pracisum Hierosolyma retulerunt. » 
Post hac idem scriptor famis illius quz? imperaute 
Claudio contigit, mentionem facit his verbis : 
CAPUT Xil. 


De Helena Osroenorum regina. 


« Per idem tempus, inquit, gravissima fames 
universam Judzam afflixit, quo quidem tempore 
liclena regina frumentum quod grandi pecunia ex 
JEgypto coemerat, egenis distribuit. » Qua omnino 
consentiunt cum iis quz Ὀ0 scripta sunt in Actibus 
apostolorum ?*. Ubi etiam illud habetur, discipulos 
qui Antiochie morabantur, decrevisse pro suis 
singulos facultatibus stipem conferre, ad sublevan- 
dos fratres qui in Judza degebant. Quod quidem 
illi etiam praestiterunt, missis ad seniores pecu- 
niis per manus Pauli et Barnabz. Ceterum llelenze 
illius, cujus mentio fit a Josepho, illustres etiamnum 
exstant cippi in suburbiis [lierosolymorum, qu;e 
mutato nomine nunc Elia appellatur : eamque 


C Adiabenorum reginam fuisse perhibent. 


nx llierosolymis, ut docet Josephus in libro vi De 
bello Judaico, pag. 920. — Joannes Laugu:s, qui Ni- 
cepliorum Latine interpretatus est, στῆλαι s!atuas 
vertit, pessime omnino, Nam vox στήλη interdum 
quidem statuam significat, ut apud Suidam et re- 
centiores Grzcos sa:pius occurrit. Sed ea significa- 
tio huic loco convenire non potest, cum nefas fuerit 
Judzis statuas. ullas habere. Eumdem errorem ad- 
misit Gelenius in interpretatione libri Philonis De 
legatione ad Caium. Cum evim Philo de proseuchis 
Jud:eorum Alexandriz quas Grxci concremaverant, 
hac dixisset : Καὶ σιωπῶ τὰς συγχαθαιρἑθείςας xal 
συµπρησθείσας τῶν αὐτοχρατόρων τιμὰς ἀσπίδων 
xaX στεφάνων ἐπιχρύσων καὶ στηλῶν χαὶ ἐπιγραφῶν: 
Gelenius ita vertit : Τωεεο deletos a [urentibus. eo- 
dem incendio honores liomanorum principum, cíy- 


D peos, coronas siaiuasque. auratas cum suis litulis : 


cum potius ita vertere debuisset, c/ypeos, coronas 
aureas, columnas cum inscriptionibus. Sic etiaw in 
hoc Eusebii loco. στῆλαι sunt. columnis, seu cippi 
sepulerales in. quibus humatorum nomiua perscri- 
bebantur. De his scholiastes Aristophanis in. Equi- 
libus et in Avibus. Earum usus eti: apud Roma- 
nos. Nam Dio iu lib. xvn defunebri cgua ait: Ezf- 
λην ταφοξιδη ἑχάστῳ σφῶν παρἑστησε, 10 τε ὄνομα 
αὐτοῦ ἔχουσαν. ldem ini lib. Lxix de equi. Borystheuis 
sepulcro e«indea vocem usurpat, In veterious glos- 
Sis στήλη cippus redditur. Cicero in lib. i1 De legibus, 
columnas. dixit, ubi agit de sepulcris, Clemens Ale- 
xandrinus in hb. v Stromat. scribit. Hipparchuim 
Pytbagoreum eo quod arcana magistri evulgasset, 
e collegio ejectum fuisse, el cippum ei positum fuisse 
tanquam mortuo, xat στήλην ἐπ αὐτῷ γενέσθαι, ota 
vEXDOQ. 
(42) Αἱ Αίας. Cf. infra iv, 6. 


107 


CAPUT XIII. 
De Simone Mago. 


Interea cum jam fldes Servatoris nostri Jesu 
Christi ubique diffusa esset, hostis generis humani 
regiam urbem sibi occupare satagens, Simonem 
jllum de quo superius dictum est, eo destínat. Cujus 
nefariis artibus auxilium atque operam suam com- 
modaus, plurimos eorum qui Romz degebant, in 
errorem | inductos sibi mancipavit. Testatur id 
Justinus, qui non procul ab apostolorum tempori- 
bus inter religionis nostre sectatores maxime flo- 
ruit. De quo viro inferius suo in loco ea qua virtus 
ipsius postulat, dicturi sumus. Ilic igitur in priore 
Apologetico quem pro nostra doctrina ad ἱπιρθγαίὸ- 
rem Ántoninum conscripsit, sic ait : « Post Domini 
nostri in coelum ascensum, inquit, immissi 
sunt a demone homines quidam, qui se deos esse 
dicerent, Quos quidem homines tantum abest ut 
persecuti sitis, quin potius maximis honoribus affe- 
ceritis. Ex iis fuit Simon quidam Samaritanus, 
orius e vico qui Gitton dicitur, qui principatu 
Claudii Augusti, cum per operationem demonum 
multa magic:e artis miracula in urbe vestra qux 
imperii caput est, edidisset , deus a vobis est habi- 
tus, statuamque illi perinde ac deo posuistis in 
insula Tiberina inter duos pontes, cum hac inscri- 
ptione : ΡΙΜΟΝΙ Deo. Sacro. Hunc  Samaritani 
prope omnes, et ex aliis gentibus nonnulli, sum- 
mum Deum esse confitentes, llelenam quoque vene- 
rantur, qu: initio quidem apud Tyrum urbem 
Phoenices 5] publice in lupanari prostiterat, postea 
vero ubique Simonem assectala est : eamque pri- 
mam summi Dei notionem esse affirmant.» liec 
Justinus. Cui subscribit etiam [renzus in prime 
Contra hereses libro, in quo vitam hominis et impie- 
tatem et impurissimam doctrinam exponit. Quam 
quidem hoc loco referre superfluum fuerit , quippe 
cum non ipsius modo Simonis, sed et reliquorum 


(45) 'Hón διαδεδοµέγης πἰστεως. ln codice 
Maz., Med. ac Savil. legitur. διαδιδοµένης, quod 
magis placet. 

(44) Ἐν cà προτέρᾳ πρὸς 'Avcurivov... 'AzoAo- 
qiq. Wic Justini locus non in priore, sed in secundo 


ejus Apologetico hodie exstat. Verum Eusebius iu py 


citandis Justini Apologeticis, alium ordinem secu- 
tus est, quain vulgate editiones. Primum entm sem- 
per vocat eum qui in vulgatis editionibus est secun- 
dus; et secundum qui vulgo est primus. Qua de re 
pluribus infra disputabitur. 

(45) Ἀπὸ κώµης... Γίττων. Clemens in lib. 11 Re- 
cognit, : Simon hic, inquit, patre Antonio, matre Ra- 
chel natue est : gente Sumaraus ex vico Gyulhorum, 
arie magus, eic. 

(46) Σίµωνι 66o cáyxto. Jam dudum viri docti 
observarunt, imperitia Latiuz lingux 'apsum esse 
Justinurm qui statuam Semoni Sanco positam, Si- 
moni Mago sacratam fuisse putaverit, vicinitate 
nominum deceptus. Certe statua illa quam in insu- 
la Tiberina viderat Justinus, non ita dudum effossa 
est cum ea inscriptione quai dixi sEMONI SANCO DEO 
Ριυιθ. Sancus deus erat apud Sabinos qui pactis et 
fuederibus praeerat, a sanciendo dictus. Undc etiain 
Deus Fidius vocabatur, a fide. Quin etiam per euin 


EUSEBII C.ESA&IENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA, 


168 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΙ. 


Περὶ Σίµωγος τοῦ Μάγου (Nic. H. E. n, 14, 9]: 
Eus. iulra τν, 21). 


Αλλὰ γὰρ τῆς εἰς τὸν Σωτῆρα xal Κύριον ἡμῶν 
Ἰησουν Χριστὸν εἰς πάντας ἀνθρώπους Ίδη διαδεδο- 
µένης πίδτεως (45), ὁ τῆς ἀνθρώπων πολέμιος σω- 
τηρίας, τὴν βασιλεύουσαν προαρπάσασθαι πόλιν µη- 
χανώµενος, ἐνταῦθα Σίμωνα τὸν T. pó30cv δεδηλωµέ- 
voy ἄγει, xaX fj ταῖς ἐντέχνοις τἀνδρὸς συναιρόµενος 
γοητείαις, πλείους τῶν τὴν Ῥώμην οἰχούντων ἐπὶ 
την πλάνην σφετερίζεται. Δηλοῖ δὲ τοῦτο μετ’ οὐ πο- 
λὺ τῶν ἁποστόλων ἐν τῷ xa0' ἡμᾶς διαπρέψας λόγφ 
Ἰουστῖνος, περὶ οὗ τὰ προσήχοντα xazà χαιρὸν παρα- 
θήσοµαι. Kat µοι λαδὼν ἀνάγνωθι τοῦδε την γραφὴν, 
ἣν £v τῇ προτέρᾳ πρὸς ᾽Αντωνῖνον ὑπὲρ τοῦ χαθ᾽ ἡμᾶς 
δόγματος ᾿Αποιογίᾳ (44) Ὑράφων ὧδέ φησιν’ « Καὶ 


B μετὰ τὴν ἀνάληψιν τοῦ Κυρίου εἰς οὐρανὺν, προςδά- 


λοντο οἱ δαίμονες ἀνθρώπους τινὰς, λέγοντας ἑαυτοὺς 
εἶναι θεούς’ ol ob µόνον οὐχ ἑδιώχθησαν ὑφ' ὑμῶν, 
ἀλλὰ xal τιμῶν Ἱξιώθησαν Σίμωνα μέν τινα Xapa- 
pía τὸν ἀπὸ χώµης λεγομένης Γίττων (45), ὃς ἐπὶ 
Κλαυδίου Καΐσαρος διὰ τῆς τῶν ἑνεργούντων δαιµό- 
νων τέχνης δυνάµεις μαγιχὰς ποιέσας ἐπὶ τῇ πόλει 
ὑμῶν τῇ βασιλίδι Ῥώμῃ θεὺς ἐνομίσθη, καὶ ἀνδριάντι 
παρ) ὑμῖν ὡς θεὸς τετίµηται, ἐν τῷ Τίδερι ποταμῷ 
μεταξὺ τῶν δύο γεφυρῶν, ἔχων ἐπιγραφὴν ᾿Ῥωμαϊχὴν 
ταύτην, ΣΙΜΩΝΙ AEQ ΣΑΓΚΤΩ (46), ὅπερ ἐστὶ Σί- 
µωγιθεῷ ἁγίῳ. Καὶ σχεδὸν μὲν πάντες Σαμαρεῖς, 
ὀλίγοι δὲ χαὶ ἐν ἄλλοις ἔθνεσιν, ὡς τὸν πρῶτον θεὸν 
ἐχεῖνον ὁμολογοῦντες προσχυνοῦσι. Καὶ Ἑλένην τι- 
νὰ (47) τὴν συµπερινοστῄσασαν αὐτῷ xav' ἐχεῖνο τοῦ 
καιροῦ, πρότερον ἐπὶ τέγους σταθεῖσαν (48) ἓν Τύρῳ 
τῆς Φοινίχης, τὴν ἁπ᾿ αὐτοῦ πρώτην ἔννοιαν λέγου- 
διν. » Ταῦτα μὲν οὗτος. Συνάδει δ᾽ αὐτῷ xai ὁ Eipn- 
ναῖος £y πρώτῳ τῶν Πρὸς τὰς αἱρέσεις, ὁμοῦ τὰ περὶ 
τὸν ἄνδρα xaX τὴν ἀνοσίαν xaX μιαρὰν αὐτοῦ διδασκα- 
λίαν ὑπογράφων, ἣν ἐπὶ τοῦ παρόντος περιττὸν ἂν 
εἴη χαταλέγειν, παρὸν τοῖς βουλοµένοις, xal τῶν μετ) 
αὐτὸν χατὰ µέρος αἱρεσιαρχῶν τὰς ἀρχὰς καὶ τοὺς 


jurare soliti erant Romani. Fefellerunt Justinum 
Samaritani quidam, qui statuam illam Simoni Sa- 
maritano positam fuisse ei persuaserunt; quasi vero 
Romani maguni ac prastigiatorem adhnc viventem 
consecravissent, aul quasi deum adjecto epitheto 
sanctum vocoverint. 

(41) 'EJAérny cá. Rufinus Selenem vocat. Atque 
ita Clemens in lib. 1 Recognitionum, ubi multa de 
hac Selene seu Luna refert, saiis recondita. 

(48) Ἑπτέγους σταθεῖσαν. Nescio quo casu in edi- 
tionem Kob. Stephani error irrepserat, ul pro τέγους 
Scriberetur τέλους. Quo scriptura vitio deceptus 
Musculus, vir medioeris ingenii, hunc locum ita 
vertit : qug primum in telouio steterat. Christophor- 
sonus quoque ad eumdein lapidem impegit. Sic enim 
interpretatus est : Que antea apud Tyrum Phenicia 
meretricio quasiui seipsam  prostituissel. Quasi ἐπὶ 
τέχους idem esset ac ἐπὶ µισθῷ. Atqiii τέγος Grae- 
eis est πορνεῖον. Clemens Alexandrinus iu fib. wt 
Stromateon : Elev δ ἂν ἓν ταῖς µείζοσι παρ᾽ αὐτοῖς 
ἐλπίσιν, αἱ προεστῶσαι τοῦ τέγους πόρναι, ἀναίδην 
εἰσδεχόμεναι τοὺς βουλοµένους ἅπαντας. Chrysosto- 
mus in oratioue de sancto Babyla contra gentiles, τὰς 
ἀπὸ τοῦ τέγους γυναΐχας vocal nieretrices. 


169 


IISTORLE ECCLESIASTIC.E LIB. Il. 


110 


βίους, χαὶ τῶν ψευδῶν διδαγµάτων τὰς ὑποθέσεις, τά A Ίγθιίζα pravitatis auctorum initia, vitam, falso. 


τε Γᾶσιν αὐτοῖς ἐπιτετηδευμένα διαγνῶναι, οὐ χατὰ 
πάρεργον τῇ δεδηλωµένῃ τοῦ Εἱρηναίου παραδεδοµέ- 
να βίθλῳ. Πάσης μὲν οὖν ἀρχηγὸν αἱρέσεως πρῶτον 
Τενέσθαι τὸν Σίµωνα παρειλήφαμεν. Ἐξ οὗ χαὶ εἰς 
ἕευρο οἱ «hv χατ᾽ αὐτὸν µετιόντες αἴρεσιν, τὴν σώὠ- 
φρονα xaX διὰ χαθαρότητα βίου παρὰ πᾶσι βεθοηµέ- 
νην Χριστιανῶν φιλοσοφίαν ὑποκρινόμενοι, ὃς μὲν 


ἔδοξαν ἁπαλλάττεσθαι περὶ τὰ εἴδωλα δεισιδαιµονίας 


ὡδὲν ἧττον αὖθις ἐπιλαμθάνονται, χαταπίπτοντες ἐπὶ 
Ἱραφὰς xai εἰχόνας, αὐτοῦ τε τοῦ Σίµωνος xal τῆς 
cv αὐτῷ δηλωθείσης Ἑλένης, θυμιάµασίτε xai θυ- 
σίις xal σπονδαῖς τούτους θρτσχεύειν ἐπιχειροῦν- 
τες (49). Τὰ δὲ τούτων αὐτοῖς ἀποῤῥητότερα, ὧν φα- 
σι τὸν πρῶτον ἔπαχούσαντα ἐχπλαγήσεσθαι, χαὶ χατά 


rum dogmatum causas ac rationes, studia denique 
et instituta singulorum, ex supradictis lren:zei libris 
a quo hzc accurate tradita. sunt , liceat volentibus 
cognoscere. Sane huuc Simonem hzreliezm pravi- 
tatis principem atque auctorem fuisse accepimus. 
Unde ad nostram usque ztatem quicunque ejus 
sectam profitentur, cum se Christianam religionem 
plenam modestiz: et sanctitatis amplecti simulave- 
rint : tamen et ad superstitiosum dzenionum cultum 
quem abjicere visi fuerant, deinceps nihilominus 
relabuntur, dum aute Simonis et supradictae illius 
Helen; pieluras atque imagines proni sese abji- 
ciunt, eosque suffimentis et sacrificiis ac libationi- 
bus colere non verentur. Et qux apud illos secre- j 


τι παρ᾽ αὐτοῖς λόγιον ἔγγραφον θαμθωθῄήσεσθαι, θάµ- B liora habentur, quibus auditis protinus animos 


δους ὡς ἀληθῶς xal φρενῶν ἑχστάσεως xai µανίας 
ἔμπλεω τυγχάνει, τοιαῦτα ὄντα, ὡς μὴ µόνον μὴ δυ- 
νατὰ εἶναι παραδοθΏναι γραφῇ, ἀλλ᾽ οὐδὲ χείλεσιν 
αὐτὸ µόνον δι’ ὑπερθολὴν αἰσχρουργίας τε xat ἀῤῥη- 
τοποῖῖας, ἀνδράσι σώφροσι λαληθῆναι. "0 τι ποτὲ γὰρ 
ἂν εἴη f) ἐπινοηθείη παντὸς αἰσχροῦ μιαρώτερον, τοῦ- 
το πᾶν ὑπερηχόντισεν ἡ τῶνδε µυσαρωτάτη αἴρεσις, 
ταῖς ἆθλίαις καὶ παντοίων ὡς ἀληθῶς χαχῶν σεσωρευ- 
μέναις γυναιξὶν ἐγχαταπαιζόντων, ^ 


KEPAAAION 14’. 


Περὶ tov κατὰ Ῥώμη» κηρύγματος Πέτρου τοῦ 
ἁποστόου (Nic. H. E. n, 14). 


Toto ttov xaxov πατέρα xai δημιουργὸν τὸν Σίµω- 
va xav' ἐχεῖνο χαιρου, ὡσπερεὶ µέγαν xal μεγάλων 
ἀντίπαλον τῶν θεσπεσἰων τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀποστό- 
lov, fj µισόχαλος xai τῆς ἀνθρώπων ἑἐπίθουλος σω- 
τηρίας πονηβρὰ δύναμις προὐστήσατο. Ὅμως δ' οὖν 
ἠθεία xal ὑπερουράνιος χάρις, τοῖς αὐτῆς auvatpo- 
µένη διαχόνοις (50), GU Επιφανείας αὑτῶν xat παρ- 
ουσίας, ἀναπ-ομένην τοῦ πονηροῦ τὴν φλόγα ᾗ τά- 
yos ἑσθέννυ, ταπεινοῦσα δι αὐτῶν χαὶ χαθαιρονσα 
xdv ὕψωμα ἑπαιρόμενον χατὰ τῆς Υνώσεως τοῦ θεοῦ. 
Διὸ δὴ οὔτε Σίμωνος οὔτ ἄλλου του τῶν τότε φυέν- 
των συγχρότηµά τι xav αὐτοὺς ἐχείνους τοὺς ἆπο- 
στολιχοὺς ὑπέστη ἈΧρόνους. Ὑπερενίχα Ὑὰρ xa 
ὑπερίσχυε τὰ πάντα τὸ τῆς ἀληθείας φἐγγος, ὃ τε 
Λόγος αὐτὸς ὁ θεῖος ἄρτι θεόθεν ἀνθρώποις ἐπ'λάμγας 


ἐπὶ γῆς τε ἀχμάζων, xaY τοῖς ἰδίοις ἁποστόλοις ἐμ- D 


πολιτευόµενος. Αὐτίχα ὁ δηλωθεὶς γόης ὥσπερ ὑπὸ 
θείας καὶ παραδόξου μαρμαρυγῆς τὰ τῆς δ'ανοίας 
πληγεὶς ὄμματα, ὅτε πρότερον ἐπὶ tf Ἰουδαίας 
ἐφ᾽ of; ἐπονηρεύσατο πρὺς τοῦ ἁποστόλου Πέτρου χατ- 
εφωράθη, µεγίστην χαὶ ὑπερπόντιον ἀπάρας πορείαν 
τὴν ἀπ ἀνατολῶν, ἐπὶ δυσμὰς ᾧχετο φεύγων, µόνως 
ταύτῃ βιωτὸν αὐτῷ κατὰ γνώμην εἶναι οἰόμενος. 


΄ 


(19) θρησχεύειν ἐπιχειροῦντες. In tribus nostris 
codicibus Maz., Med. εἰ Fuk. seriptum inveni ἐγχει- 
ροῦντες. Et paulo post, ubi legitur ἔμπλεω τνγ- 
Κάνει, iidem codices scriptum exhibent ἔμπλεα. 
^ eptimo tamen exemplari] Mazariuo  adnota- 
ium est ad jlatus eadem manu : Pp. ἔπιχει- 
ρεῦστες. 


PaTBOL. GR. XX. 


audientium aiunt percelli, et ut verbis utar oraculi 
quod perscriptum hahent , obstupefieri : revera 
stuporis el dementiz atque insanis plenissima 
sunt : adeo ut non modo scriptis prodi, sed ne ser- 
mone quidem efferri possint a modestis hominibus, 
ob nimiam turpitudinem atque obseenitatem. Nihil 
enim tam impurum aut esse aul excogilari unquam 
potest, quod flagitiosissima illorum secta longo 
intervallo non superet, dum miseris atque omni 
scelere coopertis mulieribus illudunt. 
CAPUT XIV. 


De pradicatione Petrl apostoli in urbe Roma. 


Hunc igitur tantorum scelerum auctorem atque 
architectum Simonem dixmon virtutis inimicus, et 
hominum saluti infestissimus his temporibus in 
medium produxit , ut niggnis et admirabilibus Ser- 
valoris nostri apostolis par adversarius consisteret. 
Verum 542 celestis Dei gratia qux ministris suis 
semper auxilio est, per eorumdem adventum ac 


presentiam flammam illam a demone accensam | 


subito restinxit, et superbiz fastum ac tumorem 
qui se adversus Dei notitiam extulerat, dejecit ac 
depressit. Quocirca nec Simonis nec aliorum qui 
tunc temporis exorti sunt, couspiratio, apostolorum 
alate quidquam valuit, Omnes enim machinas 
retundebat, cunctaque superabat splendor veritatis, 
Verbique ipsius divini potentia quod nuper homi- 
nibus affulserat, et tum maxime in terris vigebat, 
et in suorum apostolorum mentibus insidebat. Sta- 
tim ergo prastigiator ille quem diximus, divinz 
lucis insperato quodam splendore perculsus, simul- 
atque. in Judea a Petro apostolo convictus est, 
omuiaque ejus maleficia patefacta, longissime trans 
mare fugam arripuit, ab orientis partibus ad oc- 
casum profectus; neque aliter se libere et ex aui- 


(50) Vulg. τοῖς αὐτοῖς cvraipogérn διαχόγοις. 
lta ex codice Med. edidit Rob. Steplianus. Sed longe 
rectius in codice Regio, Mazar., Fuketiano et Savil, 
scribitur τοῖς αὐτῆς συναιροµένη, ete. Quin etium 
Nicephorus hanc scripturam coulirmat. Habet entui 
τοῖς ἐχείνης διακόνοις. 


6 


Un 


EUSEBII CSARIENSIS ΟΡΡ, PARS I. — HISTORICA, 


173 


mi sui sententia victurum esse speravit. Tandem ad A Ἐπιθὰς δὲ τῆς Ῥωμαίων πόλεως, συναιροµένης 


urbem Romam delatus, ope atque adjumento subsi- 
dentis ibidem daemonis, brevi conatus suos tanto- 
pere promovit, ut illius civitatis homines ei tanquam 
deo statuam collocarint. Sed hzc non diu ex voto 
illi fluxerunt, Confestim enim ipsis Claudii Augusti 
temporibus, henigna et clementissima Dei provi- 
dentia fortissimum et maximum inter apostolos 
Peirum et virtutis merito reliquorum omnium 
principem ac patronum lhomam adversus illam ge- 
neris humani labem 2c pestem perducit. Qui tan- 
quam strenuus diving militia ductor coelestibus 
armis munitus, pretiosam illam lucis intelligibilis 
mercem ab oriente ad eos qui versus occasum 
habitabant, detulit : lucem ipsam οἱ salutarem 


αὐτῷ τὰ μεγάλα τῆς ἐφεδρενούσης (51) ἐνταῦθα 6u- 
νάµεως, Ev ὀλίγῳ τοσοῦτον τὰ τῆς ἐπιχειρήσεως 
ἤνυστο, ὡς xal ἀνδριάντος ἀναθέσει πρὺς τῶν τῖδε 
ola θεὸν τιμηθῆναι. Οὐ μὴν εἰς μαχρὸν αὐτῷ ταῦτα 
προὐχώρει. Ἡαραπόδας γοῦν ἐπὶ τῆς αὐτῆς Κλαυδίου 
βασιλείας, fj πανάγαθος xal φιλανθρωποτάτη τῶν 
Gov Πρόνοια, τὸν καρτερὸν xai µέγαν τῶν ἁποστό- 
λων, τὸν ἀρετῆς ἕνεχα τῶν λοιπῶν ἁπάντων mpof)yo- 
pov, Πέτρον, ἐπὶ τὴν Ῥώμην ὡς ἐπὶ τηλικοῦτον λυ- 
μεῶνα βίου χειραγωγεῖ, ὃς οἷά τις Υενναῖος τοῦ Θεοῦ 
στρατηγὸς τοῖς θείοις ὅπλοις φραζάµενος, τὴν πολυ- 
τίµητον ἐμπορείαν τοῦ νοττοῦ φωτὸς ἐξ ἀνατολῶν 
τοῖς χατὰ δύσιν ἑχόμιζεν. φῶς αὐτὸ χαὶ λόγον ψυχῶν 
σωτήριον, τὸ χήρυγµα τῆς τῶν οὑρανῶν βασιλείας 


mentibus dectrinam , regnum scilicet coe:orum eis B εὐαγγελιζόμενος. 


annuntians. 
CAPUT XV. 
De Evangelio secundum Marcum. 

lgitur cum Dei doctrina Romanos adventu suo 
illustrasset, Simonis quidem vis ac potentia cum 
ipso simul auctore brevi exstincta atque deleta est. 
Tantus autem veritatis fulgor emicuit in mentibus 
eorum qui.Peirum audierant, ut. parum haberent 
semel audisse, $9 nec contenti essent ccelestis verbi 
doctrinam viva voce, nullis traditam scriptis acce- 
pisse : sed Marcum Petri sectatorem cujus hodie- 
que exstat Evangelium, enixe orarent ut doctrina: 
j'ius quam auditu acceperant, scriptum aliquod 
monumentum apud se relinqueret. Nec prius desti- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’. 

Περὶ τοῦ κατὰ Μάρκον Εὐαγγε]ίου (Nic. H.E.11,15). 

Οὕτω δὴ οὖν ἐπιδημήσαντος αὑτοῖς τοῦ θείου λόγου, 
ἡ μὲν τοῦ Σίμωνος ἀπέσθη xal παραχρῆμα σὺν xal 
τῷ ἀνδρὶ χαταλέλυτο (52) δύναµις, τοσοῦτο ὃ ἐπέλαμ- 
Ψεν ταῖς τῶν ἀκροατῶν τού Πέτρου διανοίαις εὖσε- 
θείας φέγγος, ὡς μὴ τῇ εἰσάπαξ ἱχανῶς ἔχειν ἀρχεῖ- 
σθα. àxof, μτδὲ τῇ ἀγράφῳ τοῦ θείου κηρύγματος 
διδασχαλίᾳ.,,παραχλήσεσι δὲ παντοίαις Μάρχον, οὗ τὸ 
Εὐαγγέλιον φέρεται, ἀκόλουθον ὄντα Πέτρου λιπαρῇ- 
σαι, ὡς ἂν xat διὰ γραφῆς ὑπόμνημα τῆς διὰ λόγου 
παραδοθείσης αὐτοῖς καταλείψοι διδασκαλίας, pif πρό- 
τερόν τε ἀνεῖναι, 7 χατεργάσασθαι τὸν ἄνδρα, xal 


terunt quam hominem expugnassent, aucioresque C ταύτῃ αἰτίους γενέσθαι τῆς τοῦ λεγοµένου χατὰ Μάρ- 


scribendi illius quod secundum Marcum dicitur, 
Evangelii exstitissent, Quod cum Petrus per revela- 
tionem sancti Spiritus cognovisset, delectatus ardenti 
hominum studio, librum illum auctoritate sua com- 
probasse dicitur, ut deinceps in ecclesiis legeretur. 
Defertur id a Clemente in sexto Institutionum libro. 
Cui testis etiam accedit Papias, Hierapolitauus 
episcopus. Porro Marci mentionem (fleri aiunt a 


(51) Τῆς ἑφεδρευούσης. Male hunc locum cepit 
Rulinus, sic enim vertit : /s urbem Romam ingres- 
sus, utens adminiculo assistentis aibi et adhareniis 
demoniace virtutis, quam paredrum vocant. Verum 
Eusebius loquitur de da mone, qui in urbe Roma 
quasi in capite totius mundi, sedem ac domicilium 
posuerat. In codice Fuketiano et Saviliano legitur 
συνεδρευούσης. 

(52) Σὺγ καὶ τῷ dvópl xacaAéAvco. Ex his Eu- 
sebii verbis perspicue colligitur, Simonis Magi in- 
teritum Roma contigisse principatu Claudii Augusti, 
Nam Eusebius scribit Petrum regnante Claudio Ro- 
mam venisse; statimque Simonis magicas artes 
Petri adventu. discussas, et cum auctore ipso de- 
siructas fuisse, Eusebium secutus Symeon  Meta- 
phrastes , Simonis interitum Claudii temporibus 
accidisse scribit. At Baronius in Annalibus, et S:go- 
nius in librum secundum Historie sacre Sulpicii 
Severi, id Neronis temporibus accidisse contenduut: 
cujus rei auctores liabent Severum, Augustinum, 
Philastrium et Maximum. Taurinensem. Ego vero 
Eusebii sententiam veriorem puto. Cum enim cou- 
stet ex Justino οἱ Irenzo, Siinoneim sub Claudio 
Romam venisse οἱ fraudulenta edidisse miracula ; 
cumque etiain constet, Petrum ejusdem Claudii tem- 


xov Εὐαγγελίου γραφῆς. Γνόντα δὲ «b mpay9iv cast 
τὸν ἀπόστολον ἀποχαλύψαντος αὐτῷ τοῦ Πνεύματος, 
ἡσθῆναι τῇ τῶν ἀνδρῶν προθυµίᾳ, χυρῶσαί τε τὴν 
γραφὴν εἰς ἕντευξιν ταῖς ἐχχλησίαις. Κλήμτς iv 
ἔχτῳ τῶν Ὑποτυπώσεων (00) παρατέθειναι τὴν 
ἱστορίαν, συνεπιμαρτυρεῖ δ) αὐτῷ xat ὁ Ἱεραπολίτης 
ἐπίσχοπος, ὀνόματι Παπίας. Too δὲ Μάρχου µνημαο- 
γεύειν (94) τὸν Ἠέτρον &v τῇ προτέρᾳ Ἐτπιστολῇ, ἣν 


poribus Romam se contulisse ad Simonis fraudes 
confutandas, verisimile non est Simonem tam diu, 
pr:sente atque astante. Petro insultasse fidei Chri- ' 
stianz. Sed qui Simonis exitium in Neronis confe 
runt tempora, id fecisse videntur, ut. triumphi de 
Simone acti particeps esset Paulus. Norant enim 
Paulum apostolum Nerone demum regnante venisse 
Romam. ltaque ut certamini illi Petri cum Simone 
interesset, certamen illud iu Neronis tempora con» 
tulerunt, Porro de certamine illo et de Simonis 
volatu, nullum hic verbum dixit. Eusebius, Sileut 
etiam ]renxus et Justinus. Cerie lcarius ille Simonis 
interitus, quomodo counsentire possit. cum statua 
illa Simonis Sancti Dei, cquidem nou video. 

(53) Κλήμης ἐν ἔκτῳ τῶν 'ὙΥποτυπώσεωγ. Locus 
Clementis quem hic desiguat Eusebius, refertur 
infra in libro vi Historie ecclesiastice , capite 
deciuio quarto, ad quem locum, Deo juvante, plura 
dicturi sumus. 

(54) Tov δὲ Μάρκου μγημογεύειν. Hxc verba 
sic accepit Rulinus, quasi id a Papia relatum fuisset. 
Sicenim vertit : Cuique simile dat testimonium etiam 
Hierapolites episcopus Papias : qui et lioc dicit, quod 
Peirus in. prima. Epistola sua Marci meminerit. 
Euimden sensum in interpretatione $ua secutus est 


US 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. Il. 174 


xat συντάξαι φασὶν Ex' αὐτῆς Ῥώμης, σηµαίνειν τε A Petro in priore Epistola, quam Roms scriptam esse 


ντ αὐτὸν τὴν πόλιν τροπικὠτερον Βαθυλῶνα (55) 
κροσειπόντα διὰ πούτων' « ᾿Ασπάζεται ὑμᾶς ἡ ἐν 
Βαθυλῶνι συνεχλεχτὴ. xat Μάρχος à υἱός µου. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IG. 
Ὡς πρῶτος d Μάρκος τοῖς κατ Αἴγυπτον τὴν elc 
τὸν Χριστὺν yrvocur ἐχήρυξεν (Nic. H. E. n, 15]. 
Τοῦτον δὲ Μάρχον πρῶτόν φασιν ἐπὶ τῆς Αἰγύπτου 
στειλάµενον (56), τὸ Εὐαγγέλιον ὃ δη καὶ συνεγράφα- 
το, χηρύξαι, ἐχχλησίας τε πρῶτον ἐπ᾽ αὐτῖς Άλε- 
ξανδρείας συστήῄσασθαι. Τοσαύτη b ἄρα τῶν αὐτόθι 


πεπιστευχότων πληθὺς ἀνδρῶν τε xal γυναιχῶν ἐκ ᾽ 


πρώτης ἐπιθολῆς συνέστη, δι ἀσχήσεως Φιλοσοςω- 
τάτης τε xal σφοδροτάτης, ὡς xal γραφΏς αὐτῶν 
ἀξιῶσαι τὰς διατριθὰς χαὶ τὰς συνηλύσεις, τά.τε 
συμπόσια, χαὶ πᾶσαν τὴν ἄλλην τοῦ βίου ἀγωγὴν τὸν 
φίωνα. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IZ. 


Ola περὶ τῶν κατ’ Αἴγυπτον» ἀσκητῶν ὁ Φίλων 
ἱστορεῖ (Nic. H. E. n, 16, 17). 


"Ov xat λόγος ἔχει χατὰ Κλαύδιον ἐπὶ τῆς Ῥώμης 
εἰς ὀμιλίαν ἑλθεῖν Πέτρῳ, τοῖς ἐχεῖσε τότε χηρύτ- 
τοντι. Καὶ οὐχ ἀπειχὸς ἂν εἴη τοῦτό γε, ἐπεὶ χαὶ ὅ 
φαμεν σύγγραμμα εἰς ὕστερον xaX μετὰ χρόνους αὐτῷ 
πεπονηµένον, σαφῶς τοὺς εἰς ἔτι vuv καὶ εἰς ἡμᾶς 


Musculus. Nos vero hzc verba a pr:cedentibus 
omnino sejunximus: quod etiam Hieronymus anie 
nos fecisse deprehenditur. 


contendunt, idque Petrum ipsum innuere, qui Ro- 
mam figurate Babylonem appellat his verbis : «Sa- 
lutat vos Babylonis Ecclesia 4 Deo perinde ac vos 
electa, et Marcus filius meus. » 

CAPUT XVI. 


Quomodo Marcus notitiam Dei primus /Egyptiis 
pradicaverit. 


Cxterum hune Marcum in ZEgyptum profectum . 
Evangelium quod ipse conscripserat, primum illie 
predicasse perhibent, et in ipsa urbe Alexan - 
dria ecclesias constituisse. Tanta porro multitudo 
virorum simul ac mulierum qui fidem Christi illic 
amplexi fuerant, ab ipso statim initio tam severaim 
tamque philosophicam institutionem professa est, 


B ut studia illorum et ceetus atque convivia, totamque 


vivendi rationem scriptis suis commemorare operi 
pretium duxerit Philo. 
CAPUT XVII. 


Qua Philo de ascetis in /Egypto commemoret., 


Quem quidem Philonem fama est Clacc'l Augusti 
temporibus Rom» cum Petro qui verbum Dei illie 
praedicabat , familiarem congressum habuisse. Ne- 
que id certe a veritate abhorret. Naim et commen- 
tarius ille de quo loquimur, multis post annis ab 


refert anno in Caii Caligulze. Georgius quoque Syn- 
cellus in eadein est sententia. Eusebius autem in 
Chronico, Marci profectionem confert in. annum 


(58) Th» πόλιν τροπικὠτερον Ba6vAova. Ro- C secundum imp. Claudii. Sed si verum est id, quod 


mam Peirus figurate Babylonem vocavit, vel ob 
magnitudinem ac potentiam , vel propter impieta- 
tem, eo quod daemonum cultui dedita tunc esset 
Roma perinde 2c olim Babylon. Potest etiam alia 
ratio hujus cognominis afferri, quod scilicet ut Ba- 
bylonii Judzos in servitutem redegerant, sic Ro- 
maní tunc Judzes ditioni suz subjecissent. Sunt 

ui in dicta Petri Epistola, Babylonis nomine non 

omam, sed Babylonem ipsam quz caput fuit Assy- 
riorum, designari contendant. Verum hi omnium 
veterum Patrum testiionio refelluntur. Certe qui 
Petrum Babylone sedisse volunt, ostendant nobis 
oportet successionem episcoporum, qui Babylonis 
Ecclesiam post Petrum administrarunt. Proferant 
igitur fastos Ecclesize illius, sicut nos successiones 
episcoporum urbis Ronàe qui post Petrum aposto- 
jum Romanze Ecclesie prefuerunt, ex Irenzo aliis- 
que proferimus. Qus, malum, impudentia est, 
id quidem quod nemo veterum dixit, temere affir- 
mare ; Petrum scilicet sedem fixisse Babylone : id 
vero quod veleres omnes ecclesiastici scriptores 
disertissime prodiderunt, adventum videlicet Petri 
in urbem Romata, pertinaciter negare. Atqui nibil 
in tota historia ecclesiastica illustrius, nihil certius 
atque testatius, quam adventus Petri apostoli in 
urbein Romam, Nam prater Papiam et Clementem 
Alexandrinum quorum testimonia hic affert Euse- 
bius, idem scribit Dionysius Corinthiorum episco - 
Tosin epistola ad Soterem episcopum urbis Rom, 
renzgus, Caius presbyter in Dispututione adversus 
Proclum, Origenes in tomo in Explanationum in Ge- 
πεειπι. Quoruin omnium loca, id quod dixi affirmau- 
tium, sparsim in boc opere citata reperiet diligens 
lector. 

(560) Mópxor ἐπὶ τῆς Αἱγύπτου στει]άμεγον. 
Quo 9110 Marcus in Egyptum profectus sit ad prz- 
dicaudum Evangelium, non salis constat inter an- 
tiquos scriptores. Auctor Chronici Alexandrini id 


Clemens et Papias retulerunt, Marcum una cuu 
Petro venisse Romam, ibique rogatum a Romanis 
Evangelium conscripsisse; priusquam de tempore 
profectionis Marci in Egyptum dicamus, inquiren- 
dum est, quo anno Petrus in urbem Romam advene- 
rit. Eusebius quidein in Chronico, Petri in urbem 
Romam adventum refert. anno secundo Claudii Au 
gusti, quam sententiam seculi sunt Baronius et 
Petavius, aliique plures. Sed hxc sententia refelli 
videtur ex Aclibus apostolorum, ex quibus coiustat 
Petrum in Judza ac Syria semper mansisse usque 
ad ultimum annum Agrippz regis. Qui cum Hiero- 
solymis Petrum in vincula conjecisset, paulo post, 
divina eum insequente justitia, exstinctus est (9. 
sare, ut refert Lucas. Cum igitur anno quarto 
Claudii niortuus sit Agrippa, ut inter omnes conve- 
nit, Petrus aute hunc annum Romam pro(lcisci non 
potuit. Hanc opinionem valde confirmat Apollonius 
vetus scriptor, qui adversus Montani haeresim lucu- 
lentis voluminibus decertavit. Is scribit se ex tra- 
ditione majoruui ita accepisse, apostolos pos! duo- 
decimum ab Ascensione Domini annum a se iunvi- 
cem discessisse, cuim Christus ita ipsis precepisset. 
Verba Apollonii habentur llistorig  ecclesia-ticee 
Eusebii uostri lib. v, cap. 18. Idem refert Beda in 
cap. Xii Áctuum apostolorum, Sed auctor. Chronici 
Alexandrini adventum Petri in urbem Romain adhuc 
tardius refert. Scribit enim Paulum venisse Hiero- 
solyma ob controversiam de circumcisione anno 
sexto Claudii ; eoque anno celebratum esse conci- 
lium Hierosolymitanum, apostolis uondum a se in- 
vicem disjunctis. Itaque ex ejus sententia, Petrus 
non ante annum vu Claudii Romain profectus. est, 
Sed dolendum est, quod in eo Chronico viginti cir- 
citer annorum lacuna est. Ita Marcus anno Claudii 
nouo Alexandriam profectus fuerit, quae est senteue 
tia Eut ychii patriarchae Alexandriui. 


41 


EUSEBII CESARIENSIS ΟΡΡ, PARS I. — HISTORICA, 


173 


mi sui sententia victurum esse speravit. Tandem ad A Ἐπιθὰς δὲ τῆς Ῥωμαίων πόλεως, συναιροµένης 


urbem Romam delatus, ope atque adjumento subsi- 
dentis ibidem daemonis, brevi conatus suos tanto- 
pere promovit, ut illius civitatis homines ei tanquam 
deo statuam collocarint. Sed hzc non diu ex voto 
illi fluxerunt, Confestim enim ipsis Claudii Augusti 
temporibus, henigna et clementissima Dei provi- 
dentia fortissimum et maximum inter apostolos 
Petrum et virtutis merito reliquorum omnium 
principem ac patronum Romam adversus illam ge- 
neris bumani labem ac pestem perducit. Qui tan- 
quam strenuus diving militia ductor coelestibus 
armis munitus, pretiosam illam lucis intelligibilis 
mercem ab oriente ad eos qui versus occasum 
habitabant, detulit : lucem ipsam εἰ salutarem 


αὐτῷ τὰ μεγάλα τῆς ἐφεδρενούσης (51) ἐνταῦθα ὃν« 
νάµεως, ἐν ὀλίγῳ τοσοῦτον τὰ τῆς ἐπιχειρήσεως 
ἤνυστο, ὡς xaX ἀνδρ.άντος ἀναθέσει πρὸς τῶν τῇδε 
οἷα θεὸν τιμηθῆναι. Οὐ μὴν εἰς μαχρὸν αὐτῷ ταῦτα 
προὐχώρει. Παραπόδας γοῦν ἐπὶ τῆς αὐτῆς Κλανδίου 
βασιλείας, dj πανάγαθος καὶ φιλανθρωποτάτη τῶν 
ὅλων Πρόνοια, τὸν χαρτερὸν xoi µέγαν τῶν ἀποστό- 
λων, τὸν ἀρετῆς ἕνεχα τῶν λοιπῶν ἁπάντων προἡγο- 
pov, Πέτρον, ἐπὶ τὴν Ῥώμην ὡς ἐπὶ τηλικοῦτον λυ- 
μεῶνα βίου χειραγωγεῖ, ὃς οἷά τις γενναῖος τοῦ Θεοῦ 
στρατηγὸς τοῖς θείοις ὅπλοις φραξάµενος, τὴν πολυ- 
τίµητον ἐμπορείαν τοῦ νοητοῦ φωτὸς ἐξ ἀνατολῶν 
τοῖς χατὰ δύαιν ἑχόμιζεν. φῶς αὐτὸ xal λόγον ψυχῶν 
σωτήριον, τὸ χήρυγµα τῆς τῶν οὑρανῶν βασιλείας 


mentibus dectrinam , regnum scilicet coe'orum eis B εὐαγγελιζόμενος, 


annuntians. 
CAPUT XV. 
De Evangelio secundum Marcum. 

lgitur cum Dei doctrina Romanos adventu suo 
illustrasset, Simonis quidem vis ac potentia cum 
ipso simul auctore brevi exstincta atque deleta est. 
Tantus autein veritatis fulgor emicuit in mentibus 
eorum qui.Petrum audierant, ut. parum haberent 
semel audisse, B9 nec contenti essent coelestis verbi 
doctrinam viva voce, nullis traditam scriptis acce- 
pisse : sed Marcum Petri sectatorem cujus hodie- 
que exstat Evangelium, enixe orarent ut doctrinz 
j'ius quam auditu acceperant, scriptum aliquod 
monumentum apud se relinqueret. Nec prius desti- 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ ΙΕ’. 

Περὶ τοῦ κατὰ Μάρκο» Εὐαγγε.ίου (Nic. H.E.11,15). 

Οὕτω δὴ οὖν ἐπιδτμήσαντος αὐτοῖς τοῦ θείου λόγου, 
ἡ μὲν τοῦ Σίμωνος ἀπέσθη καὶ παραχρῆΏμα σὺν xal 
τῷ ἀνδρὶ χαταλέλυτο (52) δύναµις, τοσοῦτο 0 ἐπέλαμ- 
ψεν ταῖς τῶν ἀχροατῶν τοῦ Πέτρου διανοίαις εὖσε- 
θείας φέγγος, ὡς μὴ τῇ εἰσάπαξ ἱχανῶς ἔχειν ἀρχεῖ- 
σθα. ἀχοῇ, μτδὲ τῇ ἀγράφῳ τοῦ θείου χηρύγματος 
διδασχαλίχ.,,παραχλήσεσι δὲ παντοίαις Mápxov, οὗ τὸ 
Εὐαγγέλιον φέρεται, ἀχόλουθον ὄντα Πέτρου λιπαρῇ- 
σαι, ὡς ἂν xai διὰ γραφῆς ὑπόμνημα τῆς διὰ λόγου 
παραδοθείσης αὑτοῖς καταλείφοι διδασκαλίας, ut, πρό- 
τερόν τε ἀνεῖναι, ἡ χατεργάσασθαι τὸν ἄνδρα, xal 


terunt quam hominem expugnassent, auctoresque C ταύτῃ αἰτίους γενέσθαι τῆς τοῦ λεγοµένου xazà Μάρ- 


scribendi ilius quod secundum Marcum dicitur, 
Evangelii exstitissent. Quod cum Petrus per revela- 
tionem sancti Spiritus cognovisset, delectatus ardenti 
hominum studio, librum illum auctoritate sua com- 
probasse dicitur, ut deinceps in ecclesiis legeretur. 
Defertur id a Clemente ia sexto Institutionum libro. 
Cui testis etiam accedit Papias, llierapolitauus 
episcopus. Porro Marci mentionem fleri aiunt a 


(51) Tnc ἑφεδρευούσης. Male hunc locum cepit 
Rulinus, sic enim vertit : /s urbem Romam ingres- 
sus, utens adminiculo assistentis sibi el adherentis 
demoniace virtutis, quam paredrum vocant. Verum 
Eusebius loquitur de damone, qui in urbe Ronia 
quasi in capite totius mundi, sedem ac domicilium 
posuerat. In codice Fuketiano et Saviliano legitur 
συνεδρευούσης. 

(59) Σὺν xal τῷ ἀνδρὶ xacaAéAvro. Ex his Eu- 
sebii verbis perspicue colligitur, Simonis Magi in- 
teritum Roma contigisse principatu Claudii Augusti, 
Nam Eusebius scribit Petrum regnante Claudio Ro- 
mam venisse; statimque Simonis magicas artes 
Petri adventu discussas, et cum auctore ipso de. 
siructas fuisse. Eusebium secutus Symeon  Meta- 
phrastes , Simonis interitum Claudii temporibus 
accidisse scribit. At Baronius in Annalibus, et S:go- 
nius in librum secundum Historie sacre Sulpicii 
Severi, id Neronis temporibus accidisse contendunt: 
cujus rei auctores liabent Severum, Augustinum, 
Philastrium et Maximum Taurinensem. Ego vero 
Eusebii sententiam veriorem puto. Cum cnim con- 
&tel ex Justino. οἱ Irenxo, Siinonem sub. Claudio 
Romain venisse et. fraudulenta edidisse miracula ; 
cuinque etiam constet, Petrum ejusdem Claudii tein- 


xov Εὐαγγελίου γραφῆς. Γνόντα δὲ «b πραχθὲν «οι 
τὸν ἀπόστολον ἁποχαλύγαντος αὐτῷ τοῦ Πνεύματος, 
ἡσθῆναι τῇ τῶν ἀνδρῶν προθυµίᾳ, χυρῶσαί τε τὴν 
γραφὴν εἰς ἕντε-ξιν ταῖς ἐχχλησίαις. Κλήμης iv 
ἔχτῳ τῶν Ὑποτυπώσεων (53) παρατέθειται τὴν 
ἱστορίαν, συνεπιμαρτυρεῖ δ' αὐτῷ xat ὁ Ἱεραπολίτης 
ἐπίσχοπος, ὀνόματι Παπίας. Tou δὲ Μάρχου µνηµο- 
γεύειν (94) τὸν Πέτρον ἓν τῇ προτέρᾳ Ἐπιστολῇ, fjv 


poribus Romam se contulisse ad Simonis fraudes 
confutandas, verisimile non est Simonem lain diu, 
przsente atque astante Petro insultasse fidei Chri- ' 
stianz.. Sed qui Simonis exitium in Neronis confer 
runt tempora, id fecisse videntur, ut triumphi de 
Simone acti particeps esset Paulus. Norant enim 
Paulum apostolum Nerone demum regnante venisse 
Romam. ltaque ut certamini illi Petri cum Simone 
interesset, certaimen illud ju Neronis tempora cone 
tulerunt. Porro de certamine illo εἰ de Simonis 
volatu, nullum hic verbum dixit. Eusebius, Silent 
etiam Jrenzus et Justinus. Certe carius ille Simonis 
interitus, quomodo consentire possit. cuni statua 
illa Simonis Sancti Dei, equidem non video. 

(55) Κ.1ήμης ἐν ἔκτῳ τῶν 'Ὑποτυπώσεωγ. Locus 
Clementis quem hic designat Eusebius, refertur 
infra in libro vi Historie ecclesiastice , capite 
deciuo quarto, ad quem locum, Deo Juvante, plura 
dicturi sumus. 

(54) Tov δὲ Μάρκου μγημογεύειγ. Hzc verba 
Sic accepit Rulinus, quasi id a Papia relatum fuisset, 
Sic enim vertit : Cuique simile dat testimonium etiam 
Hierapolites episcopus Papias : qui et lioc dicit, quod 
Peirus in prima. Epistola sua Marci meminerit. 
Eumdem sensum in interpretatione sua secutus est 


53 


HISTORLE£ ECCLESIASTICAE LIB. Il. 


174 


xai συντάξαι φασὶν Ex' αὐτῆς Ῥώμης, onpatvety τε A Petro in priore Epistola, quam Rome scriptam esse 


«ovt! αὐτὸν τὴν πόλιν τροπιχὠτερον Βαθυλῶνα (55) 
προσειπόντα διὰ πούὔτων' « ᾿Ασπάζεται ὑμᾶς fj ἐν 
Βαθυλῶνι συνεχλεχτὴ. xat Mápxog ὁ υἱός µου. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IG. 
Ὡς πρῶτος d Μάρκος τοῖς κατ Αἴγυπτον τὴν εἰς 
τὸν Χριστὸν Troc ἐκήρυξεν (Nic. H. K. n, 45). 
Τοῦτον δὲ Μάρχον πρῶτόν φασιν ἐπὶ τῆς Αἱγύπτου 
στειλάμενον (06), τὸ Εὐαγγέλιον ὃ δη xat συνεγράφα- 
το, κηρύξαι, ἐχχλησίας τε πρῶτον ἐπ᾽ αὐτῆς ἍΆλε- 
ανδρείας συστῄσασθαι. Τοσαύτη δ᾽ ἄρα τῶν αὐτόθι 


πεπιστευχότων πληθὺς ἀνδρῶν τε xal γυναιχῶν ἐκ 


πρώτης ἐπιθολῆς συνέστη, δι ἀσχήσεως Φιλοσοσω- 
τάτης τε xal σφοδροτάτης, ὡς xal γραφῆς αὐτῶν 
ἀξιῶσαι τὰς διατριθὰς χαὶ τὰς συνηλύσεις, τά.τε 
συμπόσια, χαὶ πᾶσαν τὴν ἄλλην τοῦ βίου ἀγωγὴν τὸν 
Φῆωνα. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 17. 


Οἷα περὶ τῶν κατ) Αἴγυπτον» ἀσκητῶν ὁ Φίλων 
ἱστορεῖ (Nic. H. E. n, 16, 17). 


"Ov xaX λόγος ἔχει χατὰ Κλαύδιον ἐπὶ τής Ῥώμης 
tl; ὀμιλίαν ἐλθεῖν Πέτρῳ, τοῖς ἐχεῖσε τότε χηρύτ- 
εοντι. Καὶ οὐχ ἀπειχὸς ἂν cf τοῦτό γε, ἐπεὶ xat ó 


φαμεν σύγγραμμα εἰς ὕστερον χαὶ μετὰ χρόνους αὐτῷ 
πεπονηµένον, σαφῶς τοὺς εἰς ἔτι νῦν xal εἰς ἡμᾶς 


Musculus. Nos vero hec verba a precedentibus 
omnino sejunximus: quod etiam Hieronymus ante 
nos fecisse deprehenditur. 

(58) Th» zxÓAw τροπικὠτερον Ba6vAova. Ro- 
mam Petrus (igurate Babylonem vocavit, vel ob 
magnitudinem ac potentiam , vel propter impieta- 
tem, eo quod daemonum cultui dedita tunc esset 
Roma perinde ac olim Babylon. Potest etiam alia 
ratio hujus cognominis afferri, quod scilicet ut Ba- 
bylonii Judzos in servitutem redegerant, sic Ro- 
mani tunc δάσος ditioni sux subjecissent. Sunt 

vi in dicta Petri Epistola, Babylonis nomine non 

omam, sed Babylonem ipsam quz caput fuit Assy- 
riorum, designari contendant, Verum hi omnium 
veterum Patrum testimonio refelluntur. Certe qui 
Petrum Babylone sedisse volunt, ostendant nobis 
oportet successionem episcoporum, qui Babylonis 
Ecclesiam post Petrum administrarunt. Prolerant 
igitur fastos Ecclesise illius, sicul nos successiones 
episcoporum urbis Ronae qui post Petrum aposto- 
jum Romanae Ecclesi:e prefuerunt, ex Irenzo aliis- 
que proferimus. Quis, malum, impudentia est, 
id quidem quod nemo veterum dixit, temere affir- 
mare ; Petrum scilicet sedem fixisse Babylone : id 
vero quod veleres omnes ecclesiastici scriptores 
disertissime prodiderunt, adventum videlicet Petri 
in urbem Βουιαία, pertinaciter negare. Atqui nibil 
in tota bistoria ecclesiastica illustrius, nihil certius 
atque testatius, quam adventus Petri apostoli in 
urbem Romam. Nam prater Papiam et Clementem 
Alexandrinum quorum testimonia hic. affert Euse- 
bius, idem scribit Dionysius Corinthiorum episco - 
pusin epistola ad Soterem episcopum urbis Roma, 

renzeus, Caius presbyter in Dispututione adversus 
Proclum, Origenes in toino 111 Explanationum in Ge- 
πεειπι. Quorum omnium loca, id quod dixi affirinau- 
tium, sparsim in hoc opere citata reperiet diligens 
lector. 

(56) Mópxor ἐπὶ τῆς Αἱγύπτου στειάμεγον. 
Quo 2uno Marcus in ZEgyptum profectus sit ad prz- 
dicaudum Evangelium, non salis constat inter an- 
liquos scriptores. Auctor Chronici Alexandrini id 


contendunt, idque Petrum ipsum innuere, qui Ro- 
mam figurate Babylonem appellat his verbis : «Sa- 
lutat vos Babylonis Ecclesia a Deo perinde ac vos 
electa, et Marcus filius meus. » 

CAPUT XVI. 


Quomodo Marcus notitiam. Dei primus /Egyptiis 
pradicaverit. 


Cxterum hunc Marcum in Egyptum profectum . 
Evangelium quod ipse conscripserat, primum illie 
predicasse perhibent, ei in ipsa urbe Alexan - 
dria ecclesias constituisse. Tanta porro multitudo 
virorum simul ac mulierum qui fidem Christi illic 
amplexi fuerant, ab ipso statim initio tam severaw 
tamque philosophicam institutionem professa est, 


B ut studia illorum et ecetus atque convivia, totamque 


vivendi rationem scriptis suis commemorare operas 
pretium duxerit Philo. 
CAPUT XVII. 


Qua: Philo de ascetis in /Egypto commemoret. 


Quem quidem Philonem fama est Clacc'i Augusti 
temporibus Roma cum Petro qui verbum Dei illie 
pradicabat , familiarem congressum habuisse. Ne- 
que id certe a veritate abhorret. Nam et commen- 
tarius ille de quo loquimur, multis post annia ab 


refert anno m Caii Caligule. Georgius quoque Syn- 
cellus in eadem est sententia. Eusebius autem in 
Chronico, Marci profectionem confert in annum 


C secundum imp. Claudii. Sed si verum est id, quod 


Clemeus et Papias retulerunt, Marcum una cuui 
Petro venisse ltomam, ibique rogatum a Romanis 
Evangelium conscripsisse; priusquam de tempore 
profectionis Marci in Egyptum dicamus, inquiren- 
dum est, quo anno Petrus in urbem Romam advene- 
rit. Eusebius quidem iu Chronico, Petri in. urbem 
Romam adventum refert anno secundo Claudii Au 
gusti, quam sententiam secuti sunt. Baronius et 
Petavius, aliique plures. Sed hxc sententia refelli 
videlur ex Actibus apostolorum, ex quibus coustat 
Petrum in Judza ac Syria semper mansisse usque 
ad ultimum annum Agrippz regis. Qui cum Hiero- 
solymis Petrum in. vincula conjecisset, paulo post, 
divina eum insequente justitia, exstinctus est C:e- 
sare, ut refert Lucas. Cum igitur anno quarto 
Claudii mortuus sit Agrippa, ut inter ownes conve- 
nit, Petrus ante hunc annum Romam prof(lcisci uon 
potuit. Hanc opinionem valde confirmat Apollonius 
velus scriptor, qui adversus Montani hzeresin lucu- 
lentis voluminibus decertavit. ls scribit se ex tra- 
ditione majorum ita accepisse, apostolos pos! duo- 
decimum ab Ascensione Domini annum a se invi- 
cem discessisse, cuim Christus ita ipsis praecepisset. 
Verba Apollonii habentur llistorig  ecclesiu-ticee 
Eusebii nostri lib. v, cap. 18. Idem refert Beda in 
cap. xiii Actuum apostolorum, Sed auctor. Chronici 
Alexandrini adventuin Petri in urbem Romain adhuc 
tardius refert, Scribit enim Paulum venisse Hiero- 
solyma ob controversiam de circumcisione aumo 
sexto Claudii ; eoque anno celebratum esse conci- 
liuin Hierosoly mitanum, apostolis uondum a se in- 
vicem disjunctis. Itaque ex ejus sententia, Petrus 
non ante aunum vui Claudii Romam profectus. est, 
Sed dolendum est, quod in eo Chronico viginti cir- 
citer annorum lacuia est. Jta Marcus anno Claudii 
nouo Alexandriam profectus fuerit, qua est sentetie 
tia Eutychii patriarchze Alexandriui. 


415 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 


1:6 


eo elaboratus, umnes ecclesiasticas regulas qu:e a A πεφυλαγμένους τῆς Ἐκκλησίας περιέχει xavóvag. 


nobis etiamnum servantur, 5/4 manifeste continet. 
Et cum philosophorum ascetarumque nostrorum 
vitam describit, satis superque indicat se non modo 
vidisse, sed etiam veliementer probare et mirari 
apostolicos viros qui ex Hebraeis , ut credihile est , 
oriundi , ob eam causam Judaicos ritus atque insti- 
tnta tunc temporis magna ex parte servabant. Pri- 
mum igitur in eo libro quem De vita contemplativa 
seu De supplicibus inscripsit , postquam nibil a ve- 
ritate alienum narrationi quam instituisset de suo 
se attexturum esse professus est, viros quidem ipsos 
Therapeutas, feminas vero simul cum ipsis ver- 
santes Therapeutrias ait appellari, causamque is- 
tius appellationis subjungit, seu quod tanquam me- 


Αλλά xaY τὸν βίον τῶν παρ) ἡμῖν ἀσκητῶν (57) ὡς 
ἕνι µάλιστα ἀχριθέστατα ἱστορῶν, γένοιτ ἂν ἔχδπλος, 
οὐχ εἰδὼς µόνον, ἁλλὰ xai ἀποδεχόμενος , ἐκθειάφων 
«€ xal σεμνύνων τοὺς κατ) αὐτὸν ἀποστολιχοὺς ἄνδρας, 
ἐξ Ἑθραίων ὡς Éotxe γεγονότας, ταύτῃ τε Ἰουδαϊχώτε- 
pov τῶν παλαιῶν ἔτι τὰ πλεῖστα διατηροῦντας ἐθῶν. 
Πρῶτον γὲ τοι τὸ μηδὲν πἐρα τῆς ἀληθείας οἴκοθέν τε 
xai ἐξ ἑαυτοῦ προσθήσειν, ἐν οἷς ἱστορήσειν ἔμελ- 
A£v (58) ἀπισχυρισάμενος, ἐν ᾧ ἐπέγραψελόγῳ Περὶ 
Βίου θεωΓητικοῦ (59) ἣ ἐκετῶν, θεραπευτὰς αὐτοὺς 
χαὶ τὰς σὺν αὑτοῖς γυναῖχας θεραπευτρίδας ἆποχα- 
λεῖσθαί φησι, τὰς αἰτίας ἐπειπὼν τῆς τοιᾶσδε προσ- 
ρῄήσεως, τοι παρὰ τὸ τὰς ψυχὰς τῶν προσιόντων 
αὐτοῖς. τῶν ἀπὸ χαχίἰας παθῶν, ἰατρῶν δίχην ἁπαλ- 


dici quidam , animos eorum qui ad ipsos accesse- B λάττοντας ἀχεῖσθαι καὶ θεραπεύειν, 7| τῆς περὶ τὸ 


rant, vitiosis affectibus liberatos curarent, seu 
quod ipsi divinum Numen caste ac sincere colerent. 
Porro utrum Philo ipse hanc illis appellationem 
indiderit , commentus vocabulum quod eorum ho- 
minum moribus institutisque congrueret ; an revera 


(57) Tov zap' ἡμῖν dcxncor. Musculus et Chri- 
stophorsonus monachos lis verbis significari existi- 
marunt; a quibus magnopere dissentio. ᾿Ασχητάς 
enim priscis illis temporihus vocabant eos qui inter 
Christianos strictius quoddam ac durius vitze genus 
profitebantur. Quam vocem a pliilosophis mutuati 
erant, qui exercitationem virtutis atque abstinentize 
ἄσχησιν vocabant. Est apud Arrianum in lib. ii 
Dissertationum, caput Περὶ ἀσκήσεως. Sic apud 
Artemidorum in lib. 1v, cap. 35, Alexander quidam 
philosophus 'Acxntfg vocatur. Ét Philo in illud : 
Excitatus εεί Noe, pag. 280, ἁσκητήν pietatis exer- 
citiis deditum vocat. ltecte igitur Rufinus hec Eu- 
sebii verba, tam de clericis quam de monacliis in- 
terpretatus est : Sed εἰ abstinentium | vitas, eorum 
duntaxat, qui nunc in ecclesiis vel monasteriis degunt, 
ilescribit ad (tiquidum, 18ο si animadvertisset Sca- 
liger, non tam facile reprehendisset Eusebium, Ne- 
que enim Eusebius monachos a Marco institutos 
esse dicit Alexandria, sed ascetas. lHiautem multum 
distant a. mornacliis, ut. genus distat a specie. Et 
asceiz quidem in Ecclesia. fuerunt. semper; mona- 
chorum vero nomen et institutum serius coepit. Scio 
Cassianum in lib. 1 Instiuutionum, capite 5, Sozo- 
menum et. alios, hunc. Eusehii locum de monachis 
accepisse. Verum lii ab Eusebii mente, meo quidein 
judicio, long aberrarunt. 

(58) Vulg. προσθήσειν οἷς ἱστορήσειν ἔμε.1εν. 
Ita quidem ex codice Regio edidit Rob. Stephanus. Ve- 
rum in tribus nostris codicibus Maz., Med. et Fuk. 
aliter scribitur hic locus, οἴχοθέν τε xal ££ ἑαυτοῦ 
προαθῄσειν, ἐν οἷς ἱστορήσειν ἔμελλεν ἀπισχυρισά- 
µενος. Qua quidem lectio rectior mihi videtur. 

(59) Περὶ βίου θεωρητικοῦ. Exstat hodieque hic 
Philonis lier in quo disserit Philo de vita quorum- 
dam philosophorum, qui, relictis civitatibus , in 
agro et solitudine degentes, orationibus et contem- 
plationi vacabant, quos θεραπευτάς diclos fuisse 
ait, et mulieres θεραπευτρίας. Hos Eusebius noster 
' vult fuisse Christiunos, qui ex llebrais conversi ab 
evangelista Marco, strictiorem. quamdam vivendi 
disciplinam fuerant amplexi. At Sealiger in lib. vi 
De emendatione temporum , Essenos illos fuisse 
contendit : et Eusebium graviter repreheudit, qui 
Christianos illos fuisse aflirmaverit. Duo emm 
genera Essenoruin fuisse scribit Scaliger ; οἱ alios 
quidem fuisse πρακτικούς, de quibus in priore libro 
disserit Philo; alios θεωρητικούς. Ego verp in hoc 
quidem libenter assentior Scaligero, quod θεραπεν- 


θεῖον χαθαρᾶς xaX εἰλικρινοὺς θεραπείας τε xat θρη- 
σχείας ἕνεχα. Εἶτ οὖν ἐξ ἑαυτοῦ ταύτην αὐτοῖς ἐπι- 
τέθειται thv προσηγορἰαν, οἰχείως ἐπιγράφας τῷ 
τρόπῳ τῶν ἀνδρῶν τοῦνομα, eive xal ὄντως τοῦτ αὖ- 
τοὺς ἐχάλουν καταρχὰς οἱ πρῶτοι, μηδαμῶς τῆς 


τὰς illos negat Christianos unquam fuisse. Idque 
paulo post pluribus argumentis demonstrabimus. 
Sed quod idem Scaliger dicit, illos Philonis θερα- 
πευτάς Essenos fuisse, id mihi persuadere non pos- 
sum. Nam primum quidem Philo in toto illo li- 
bro De vita contemplativa, nusquam illos Essenos 
nominat, Imo statim in. ipso libri exordio, θερα- 
πευτάς ait nuncupatos fuisse, et mulieres ejusdem 
instituti θεραπευτρίδας. Deinde Esseni quidem in 
Judza tantum erant ac Palaestina, ut diserte scribit 
Philo, tum in libro Quod omnis probus sit liber; 
tum in Apologia pro Judeis, quam citat Eusebius 
in libro vitii De preparatione. Therapeut::. vero per 
omnem Graxciam ac Barbariam diffusi erant. $ed 
precipue in Egypto circa Mareotem degebant, ut 
ait Philo, qui Mareoticam eorum patriam et quasi 
metropolim fuisse testatur, quo prastantissimus 
quisque Therapeutarum commigrabat. Denique Jo- 
sephus, diiüentissimus alioqui scriptor, cum de 
Essenorum secta duobus in locis ex professo disse- 
ruerit, tatiten de ilis Getopnsuxols Essenis ne verbum 
quidem dixit. Mitto quod Therapeutis illis multa at- 
tribuit Philo, qux: ab Essenorum secia longe ab- 
liorrent. Cujusmodi illud est quod de ;nulieribus 
therapeuticis dicil, cuim tamen Philo diserte teste- 
tur Essenos muliebrem sexum aversari. Jam illud 
quod ait Philo, Therapeutas pauimonium suum 
propinquis et amicis sponte relinquere, an non 
manifeste pugnat cum eo quod Josephus affirmat, 
Essenos scilicet nibil propiuquis suis donare, sed 


D oinnia in. cominune conferre. Fefellit Scaligerum 


Philonis locus, qui librum suum De vita contempla- 
tiva sic exorditur : Ἑσσαίων πὲρι διαλεχθεὶς ol τὸν 
πρακτιχὸν ἐζήλωσαν xai διεπόνησαν βίον, ἐν ἅπα- 
ctv, ἢ τὸ γοῦν εὐφορητότερον εἰπεῖν τοῖς πλείστοις 
µέρεσι διενεγχόντες, αὑτίχα xal περὶ τῶν θεωρίαν 
ἁἀσπασαμένων λέξω. Scilicet Scaliger Ἑσσαίων, sub- 
audiri existimavit, Sed nibil necesse est. At, in- 
quies, quinam igitur fuerunt Therapeute ? Judaice 
quidem religiouis cultores illos fuisse non diffiteor, 
maxime cum Philo nihil prater legem ac prophe- 
tas, eos leciitasse dicat, Sed Essenos illos non 
fuisse, ex iis quz dixi satis, ut opinor, liquet. Jdem 
nobiscum senut Photius in Bibliotheca cap. 105 : 
Ανεγνώσθησαν δὲ τῶν παρὰ 'loubatot; φιλοσοφη- 
σάντων τήν τὰ θεωρητικὴν xa τὴν πρακτιχὴν φιλο- 
σοφίαν βίοι ' ὧν οἱ μὲν Ἐσσηνοὶ, οἱ δὲ θεραπευταὶ 
ἐχαλοῦντο. 


477 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. II. 


1718 


Χριστιανῶν πω προαρῆσεως ἀνὰ πάντα τόπον ἐπιπε- A ab initio ita voeati sint , cum Christianorum no- 


φημισµένης (60), οὔτι πω διατείνεσθαι ἀναγχαῖον. 
Όμως δ᾽ οὖν Ev πρώτοις τὴν ἁπόταξιν αὐτοῖς τῆς 
οὑσίας μαρτυρεί, φάσκων ἀρχομένους φιλοσοφεῖν, 
ἐξίστασθαι τοῖς προσήχουσι τῶν ὑπαρχόντων., ἔπειτα 
κάσαις ἁποταξαμένους ταῖς τοῦ βίου φροντίσιν, ἔζω 
αιχῶν προελθόντας, Ev μοναγρίοις xai χήποις τὰς 
δἑιατριθὰς ποιεῖσθαι, τὰς Ex τῶν ἀνομοίων ἐπιμιξίας, 
ἁλυσιτελεῖς xal βλαθερὰς eU εἰδότας 'τῶν xav. ἐχεῖνο 
χαιροὺ τοῦ) ὡς εἰχὸς ἐπιτελούντων ἐχθύμῳ xa θερ- 
µοτάτη πίστει, τῶν τὸν προφητιχὸν ζπλοῦν ἁσχούν- 
των ῥίον. Τοιγαροῦν xàv ταῖς ὁμολογουμέναις τῶν 
ἁποστόλων Πράξεσιν ἐμφέρεται, ὅτι 6h πάντες οἱ τῶν 
ἁποστόλων γνώριµοι, τὰ χτήµατα χα. τὰς ὑπάρζξεις 
διαπιπράσχοντες, ἐμέριζον ἅπασι xa ὃ ἄν τις χρείαν 
εἴχεν, ὡς μηδὲ εἶναι τινα Ever, παρ᾽ αὐτοῖς ΄ ὅσοι 
ουν κτήτορες χωρίων T] οἰκιῶν ὑπῆρχον, ὡς ὁ λόγος 
φποὶ, πωλοῦντες ἔφερον τὰς τιμὰς τῶν πιπρασχοµέ- 
γων, ἐτίθεσάν τε παρὰ τοὺς πόδας τῶν ἀποστόλων, 
ὥστε διαδίδοσθαι ἑχάστῳ χαθ) 6 τι ἄντις χρείαν εἶχεν. 
Tx Γαραπλῄήσια δὲ τούτοις µαρτνρῄσας τοῖς ὅτλου- 
μένοις ὁ Φίλων, συλλαθαῖς αὐταῖς ἐπιφέρει λέγων 
ταῦτα περὶ αὐτῶν οὕτω c Πολλαχοῦ μὲν οὖν τῆς οἰχου- 
µέντς ἐστὶ τὸ γένος. Ἔδει γὰρ ἀγαθοῦ τελείου µε- 
τασχεῖν xa τὴν Ἑλλάδα χαὶ τὴν βάρβαρον. Πλεονάτει 
U ἐν Αἰγύπτῳ καθ) ἕχαστον τῶν ἐπικαλουμένων 
νομῶν, xal μάλιστα περὶ τὴν ᾽Αλεξάνδρειαν. Οἱ δὲ 
πανταχόθεν ἄριστοι, χαθάπερ εἰς πατρίδα θεραπευ- 
τῶν, ἀποιχίαν στέλλοντα, (61) πρός τι χωρίον ἐπιτη- 
δεώτατον, ὅπερ ἐστὶν ὑπὲρ λίµνης Μαρίας χείµενον 
ἐπὶ γεωλόφου χθαµαλωτέρου σφόδρα εὐχαίρως, ἆσφα- 
λείας τε Ένεχα xal ἀέρος εὐχρασίας. » Εἶθ᾽ &£r τὰς 
οἰχίσεις αὐτῶν ὁπυῖαί τινες σαν διαγράγας, περὶ 
τῶν χατὰ χώραν ἐκκλτσιῶν ταῦτά φησιν « Ἐν ἑχάστῃ 
G olxíz, ἔστιν οἴχημα ἱερὸν ὃ καλεῖται σεμνεῖον xal 
µοναστήριον, Ev ip µονούμενοι, τὰ τοῦ σεμνοῦ βίου 
μυστέρια τελοῦνται, μτδὲν εἰσχομίζοντες, ut ποτὸν, 
ph σ,τίον, µέτε τι τῶν ἄλλων ὅσα πρὸς τὰς τοῦ σώ- 
µατος χρείας ἀναγχαῖα, ἀλλὰ νόµους χαὶ λόγια θεσπι- 
σθέντα διὰ προφητῶν xal ὕμνους, xai τἆλλα οἷς 
ἐπιστήμι χαὶ εὐσέθεια συναύξονται χαὶ τελειοῦνται.» 
Καὶ μεθ) ἕτερά φησι’ « Tó δὲ ἐξ ἑωθινοῦ μέχρις 
ἑσπέρας διάστηµα σύμπαν αὐτοῖς ἐστιν ἄσχησις. 
Ἑντυγχάνοντες γὰρ τοῖς ἱεροῖς γράµµασι, Φιλοσο- 
φοῦσι τὴν πάτριον φιλοσοφίαν (02) ἀλληγοροῦντες, 
ἐπειδὴ σύμβολα τὰ τῆς ῥητῆς ἑρμηνείας νοµίζουσιν á- 
ποχεχρυμμµέντς φύσεως, Ev ὑπονοίαις δηλουµένης (63). 

(00) Ἐπιπεφημισ c. In tribus nostris codici- 
bus:Maz., Meu. ac Fuk. scriptum inveni. ἐμπεφη- 
µισµένης. 

(61) Εἰς πατρίδα ἁποιχίαν ccéAAovcai. Hic im- 
proprie loquitur Philo. Ναι coloni ex patria, potius 
quam in patriam migrare dicuntur. Et. tamen figu- 
ra est non inelegans, ἀποιχίαν εἰς πατρίδα στέλλε- 
σθαι. Nam Therapeutze qui, relicta patria, in ZEgy- 
ptum ad pagum Mareoticum commigrabant, merito 
dicuntur in coloniam mitti. Jam vero cum iidem 
Therapeutze locuin illum pro patria habuerint, recte 
dicuntur in patriam migrasse, cum illuc proficisce- 
rentur. 


(62) ΦιΙοσοφοῦσι τὴ» πάτριον φιλοσοφίαν. Tta 
ex codice Regio edidit Rob. Stephanus. Verum iu 


' 


men nondum ubique diffusum ac pervulgatum es- 
set, nihil opus est pertinaciter contendere. (ῴβίθ- 
rum ante omnia quidem facultates suas illos abji- 
cere lestatur. Ait enim simul atque ad hoc philo- 
sopliandi genus se contulerint , omnibus eos bonis 
ad propinquos suos transmissis ultro cedere. Dein- 
de abjecta omni rerum humanarum cura, extra ur- 
bem progressos, in hortis agellisque deviis degere : 
quippe qui intelligant dissimilis propositi hominum 
centubernia et commercia plurimum obesse philo- 
sophiz. Quod quidem illius temporis Christiani ge- 
neroso quodam ac divino fidei ardore succensi in- 
süituisse mihi videntur, cum proplheticam vivendi 
rationem zmulari studerent. Etenim in Actibus 
apostolorum , qui nihil przter sinceram veritatem 
continent , scriptum babetur, omnes apostolorum 
discipulos prediis eti facultatibus suis venditis , 
pretium fratribus prout cujusque necessitas flagi- 
tabat, divisisse, adeo ut inter ipsos nemo egenus. 
exsisteret. Quotquot enim possessores agrorum aut 
domorum erant, ut ait Lucas, vendentes afferebant 
pretia eorum qux vendebantur, et pouebant ante 
pedes apostolorum. Dividebatur autem singulis 
prout cuique opus erat. llis plane similia de Thera- 
peutis postquam Philo 55 testatus est, tum ista ad 
verbum subjungit: « Id genus hominum in variis 
orbis regionibus sparsum reperitur. Gr:ecos enim 
et barbaros tanti boni participes fleri decebat. Flo- 
ret tamen przcipue in /Egypto, per singulas ejus 
prefecturas diffusum, maxime vero circa Alexan- 
driam. Czterum ex omnibus terre partibus optimi 
quique in locum quemdam opportunissimum , qui 
est trans Mariam paludem in colle terreno satis hu- 
mili situs, et tum propter securitatem, tum ob coli 
teniperiem. commodissimus , tanquain. in patriani 
Therapeutarum migrant. » Hinc postquam cujus- 
modi essent illorum domicilia descripsit, de ec- 
clesiis quas variis in locis exstructas habent , ita 
dicit : « In singulis autem domiciliis est quoddam 
sacellum quod semneum et monasterium appellatur. 
1n quo soli, remotis arbitris, sanctioris vitze myste- 
ria peragunt. Nec cibum potumve, nec eorum qu;e 
ad corporis curam pertinent quidquam eo secum 


p infernnt : sed legem duntaxat et prophetarum ora- 


cula hymnosque et alia hujusmodi , quibus pietas 
simul ac scientia augentur et consummantur. » 


eodice Maz. ac Med. scriptum inveni τὴν πάτριον 
φιλοσοφοῦσι σοφίαν. lu codice autem Ευ. legitur 
τὴν πάτριον Φφιλοσοφοῦσι φιλοσοφίαν. Quod mihi qui- 
dem rectius videtur. Sic: enim Philo loqui solet de 
Judzis, ut in lib. u1 De vita Mosis , εἰσέτι νῦν φι- 
λοσοφοῦσι ταῖς ἑθδόμαις Ἰουδαῖοι τὴν más piov φιλο- 
σοφίαν ' et in Legatione ad Caium, καὶ μάλιστα ταῖς 
ἐθδόμαις, ὅτε δηµοσἰᾳ vv πάτριον παιθεύονται φι- 
λοσοφίαν. 

(06) ἕως. ἐν ὑπογοίαις δη.Ἰούμεγα. In Philone et 
in codice Maz., Med. εἰ Fuk. et Savil. legitur δηλου- 

ένης rectius. Porro quid significet ὑπονοίας voca- 
mlum , paucis notum esse arbitror. Antiquiores 
Graci ὑπονοίας vocabant, quas recentiores àÀÀn- 
γορίας dixere, cum scilicet aliud dicitur, aliud. iu- 


179 


EUSEBII CAIESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA. 


180 


Paucis deinde interpositis hee subjungit : « Totum A Ἔστι δ' αὐτοῖς καὶ συγγράµµατα παλαιῶν ἀνδρῶν, ol 


vero , inquit , diei spatium quod ab ortu solis ad 
vesperam interjacet , in meditatione philosophize 
traducunt, Sacra enim volumina lectitantes philo- 
sophantur more patrio, przcepta sapientiz? a majo- 
ribus tradita sllegorice explicando. Quippe existi- 
mant verba ipsa niliil aliud esse quam imagines et 
signa rerum abditarum , quz per allegorias decla- 
randz sint. Sunt etiam apud eos commentarii ve- 
terum quorumdam, qui sect: illius auctores, quam 
plurima eis monumenta docirinz illius ασ in al- 
legoriis posita est, reliquerunt. Quibus isti tanquam 
exemplaribus utentes , morem απο institutumque 
imitantur, » [πο certe ab eo homine videntur di- 
cla, qui nostros sacras litteras exponentes audive- 
rit. Quos autem ait penes illos fuisse veterum quo- 
rumdam commentarios, verisimile est ipsa esse 
Evangelia et apostolorum scrip!a , et expositiones 
quasdam veterum prophetarum : cujusmodi plures 
tum in aliis Pauli Epistolis, tum in illa qux ad He- 
breos scripta est, continentur. Postmodum vero 
de novis psalmis qui ab iisdem componuntur, ita 
scribit Philo : « lta, inquit, non solum 56 con- 
templationi vacant, sed etiam cantica hymnosque 
ad Dei laudem componunt omni metrorum ac mo- 
dulatíonum genere. Quos quidem gravioribus ut 
par est, nunieris. conscribunt. » Multa queque alia 
de iisdem in eo quem dixi libro commemorat. 
Sed hzc maxime seligenda el excerpenda esse du- 


τῆς αἱρέσεως αὐτῶν ἀρχηγέται (64) γενόµενοι, πολλὰ 
μνημεῖα τῆς £v. τοῖς ἀλληγορουμένοις ἰδέας ἀπέλιπον, 
ez χαθάπερ τισὶν ἀρχετύποις χρώµενοι, μιμοῦνται 
thc προαιρέσεως τὸν τρόπον. » Ταῦτα μὲν οὖν ἔοιχεν 
εἰρῆσθαι τῷ ἀνδρὶ, τὰς ἱερὰς ἐξηγουμένων ἔπακροα- 
σαμένῳ Γραφάς. Τάχα δ᾽ εἰχὸς & φησιν ἀρχαίων παρ) 
αὐτοῖς εἶναι συγγράµµατα, cá τε Εὐαγγέλια χαὶ τὰς 
τῶν ἀποστόλων γραφὰς [τυγχάνειν], διηγἠσεις τε 
τινὰς χατὰ τὸ εἰχὸς τῶν πάλαι πβοφητῶν ἕρμηνευτι- 
χὰς, ὁποίας Ἡ τε πρὸς "E6palouc, χαὶ ἄλλαι πλείους 
τοῦ Παύλου περιέχουσιν ἐπιστολαὶ, ταῦτα εἶναι. Ela 
πάλιν ἐξῆς περὶ τοῦ νέους αὐτοῖς ποιεῖσθαι φαλμοὺς 
οὕτως γράφει’ « Ὡστ' οὗ θεωροῦσι µόνον, ἀλλὰ xal 
ποιοῦσιν ἆσματα xaX ὕμνους εἰς τὸν Ocbv, διὰ παν- 
τοίων µέτρων χαὶ µμελῶν ῥνθμοῖ σεµνοτέροις 
ἀναγχαίως χαβάσσοντες. » Πολλὰ μὲν οὖν χαὶ ἄλλα 
περὶ ὧν ὁ λόγος, Ev ταὐτῷ διέξεισιν, ἐχεῖνα δ᾽ ἀναν- 
χαῖον ἑφάνη δεῖν ἀναλέξασθαι, δι’ ὧν τὰ χαραχτη- 
ριστιχἁὰ τῆς ἐκχλησιαστιχῆς ἀγωγῆς ὑποτίθεται. El 
66 τῳ uf δοχεῖ τὰ εἰρημένα ἴδια εἶναι τῆς xack τὸ 
Εὐαγγέλιον πολιτείας, δύνασθαι δὲ xol ἄλλοις παρὰ 
τοὺς δεδηλωµένους ἁρμόττειν, πειθέσθω xày ἀπὸ τῶν 
ἑξῆς αὐτοῦ φωνῶν, ἐν αἷς ἀναμφήριστον εἰ εὐγνωμο- 
νοίη, χοµίσεται τὴν περὶ τοῦδε uaptuplav. Γράφει 
γὰρ ὧδε' « Ἐγχράτειαν δ' ὥσπερ τινὰ θεμέλιον προ» 
χαταθαλλόμενοι τῇ φυχῇ. τὰς ἄλλας ἑἐποικοδομοῦσιν 
ἀρετάς. Σιτίον γὰρ 3| ποτὸν οὐδεὶς ἂν αὐτῶν προσ- 
ενέγκαιτο πρὸ ἡλίου δύσεως, ἐπεὶ τὸ μὲν φιλοσοφεῖν 


Xi, quibus ecclesiasticze discipline forma quzdam ᾳ φωτὸς ἄξιον κρίνουσιν εἶναι, σχότους δὲ τὰς του σώ- 


et imago descripta est. Quod si quis ea qua a Phi- 
lone dicta sunt , evangelicz disciplinze nequaquam 
propria esse, sed aliis etiain. prater illos quos dixi 
competere posse existimal, is cerle sequentibus 
Philonis verbis fidem adhibeat, in quibus, dummodo 
equus rerum zslimator sit , certissimum et extra 
emnem eontroversiam positum illius rei testimo- 
nium reperiet. Sic autem scribit : « Postquam, in- 


telligitur. Docet id Plutarchus in libro Quomodo le- 
jendi sint poete : Ἔχει δὲ ἀναθεώρησιν ὠφέλιμον 
πὶ τῶν διαθεθληµένων μάλιστα μύθων ; οὓς ταῖς 
πάλαι μὲν ὑπονοίαις, ἀλληγορίαις δὲ νῦν λεγομµέναις 
παραθιαζόµενοι, etc. Ita certe apud Platonem. su- 
mitur ὑπόνοια in lib. 11 De republica, sub finem ; et 
apud Philonem iufra, 

(64) Συγγράμματα παΛαιὼν ἀγδρῶν, οἳ τῆς al- 
ῥέσεως αὐτῶν ἀρχηγέται. Jam supra docuimus, 
Philonis Therapeutas diversos ab Essenis "fuisse. 
Restat nune ut probemus, eos non fuisse Christia- 
nos, ut sibi aliisque persuasit. Eusebius. Undenam 
vero id probare certius possumus, quam ex hoc 
Philonis loco quem prz manibus habemus. Ait igi- 
tur Philo, habuisse Therapeutas scripta veterum 
quorundam su: sect: auctorum, qui legem alle- 
gorice expesuissent. Quomodo hzc de Christianis 
3ccipi possunt, qui tum. uovelli erant et nudius- 
tertius nati? Quznam rogo sunt. scripta illa ; qui- 
nam vetusti auctores et principes illius secte ? Non 
eerte prophetarum libri. Hos enim diserte ab illis 
separat Philo. Respondebit Eusebius esse forsitan 
Evangelia et Epistolas apostolorum ; sed h:zec vixduin 
scripta erant Philonis :tate : nedum ut apostoli et 
evaugelistae pro vetustis auctoribus haberi etiam- 
unm possent, presertim a Philone, qui et apostoli- 
corum temporum fuit :equalis, et cuim Petro fainl- 


µατος ἀνάγχας, ὅθεν τῷ μὲν ἡμέραν, ταῖς δὲ νυχτὺς 
βραχύ τι µέρος ἀπάνειμαν. Ἔνιοι δὲ χαὶ διὰ τριῶν 
ἡμερῶν ὑπομιμνήσχονται τροφῆς, οἷς πλείων ὁ πόθος 
ἐπιστήμης ἑνίδρυται, τινὲς δ οὕτως ἐνευφραίνονται 
χαὶ τρυφῶσιν ὑπὸ σοφίας ἑστιώμενοι πλουσίως xai 
ἀφθόνως τὰ δόγµατα χορηγούσης, ὡς χαὶ πρὸς διπλα- 
σίονα χρόνον ἀντέχειν χαὶ µόγις δι’ ἓξ ἡμερῶν ἆπο- 
γεύεσθαι τροφῆς ἀναγχαίας ἐθισθέντες (65). » Ταύτας 


liariter Romx versatus est, si Eusebio credimus. Άη 
non ex his aperte colligitur, Philonem eo in libro 
de Christianis non loqui? Sunt et alia. argumenta 
ex quibus idem probari potest, ut cum dicit Philo 
Therapeutas bis tantum quotidie preces fecisse, 
oriente scilicet sole et occidente: quasi vero prin 
Christiani non tertia, sexta et nona hora, ut in 
Actibus legitur, et singulis non diei modo, sed ct 
noctis horis Deum oraverint. ltem quod ait Thera- 
peutas hymnos et cantica vario metrorum genere in 
honorem Dei composuisse, cadere non polest in 
primzvos illos Christianos. Serius enim novos 
hywnos contexere ceperunt, post Antoninorum 
scilicet tempora, cum viri docti sese ad nostram 
religionem applicuissent. Jam vero quod scribit 
Philo, Thlerapeutas per universum prope orbem 
diffusos fuisse, sed potissimum in /Egypto frequeu- 
tes fuisse, et Mareoticain pr:efecturain fuisse illis 
instar patrie, in quam przstantissimi quique illo- 
rum relictis patriis sedibus migrare soliti essent, 
quomodo de Christianis dici potest, qui et paucissi-« 
mi tunc erant, nec patriam sibi ullam esse prater - 
celestem Jerusalem existimabant? 

(63) ᾿Εθισθέντες. Aut hec vox delenda est, aut 
odjicienda sunt, qux sequuntur in. Philone ἐθισθέν- 
τες ὥσπερ φασὶ τὸ τῶν τεττίγων γένος ἀέρι τρά» 
σεσθαι. 


isi 


HISTORUE ECCLESIASTICAE LIB. Il. 


183 


«οὗ 6 ὡὦνος σαφεῖς xal ἀναντιῤῥίτους περὶ τῶν καθ᾽ A quit, temperantiam tanquam fundamentum aliquod 


ἡμᾶς ὑπάρχειν ἡγούμεθα λέξεις. El δ' ἐπὶ τούτοις 
ἀντιλέγων τις ἔτι σχληρύνοιτο, xaX οὕτως ἁπαλλατ- 
«έσθω τῆς δυσπιστίας, ἐναργεστέραις πειθαρχῶν 
ἀποδείξεσιν, ἃς οὐ παρά τισιν, 7] µόνῃ τῇ τῶν Χρι- 
ζτιανῶν εὑρεῖν ἕνεστι κατὰ τὸ Εὐαγγέχιον θρησχείᾳ. 
éncl vip τοῖς περὶ ὧν ὁ λόγος, xal yovalxaq σνν- 


ενα. ὧν αἱ πλεῖσται Υηραλέαι τυγχάνουσι παρθέ- 


νι, τὸν ἀγνείαν οὐχ ἀνάγχη, χαθάπερ ἔν'αι τῶν παρ' 
Ἕλληαιν ἱερειῶν, φυλάξασαι μᾶλλον, Ἡ καθ’ ἐχούσιον 
νώμην, διὰ ζῆλον xal πόθον σοφίας ᾗ συμθιοῦν 
απουδάσασα;, οὖν περὶ τὸ σῶμα ἡδονῶν ἡλόγησαν, 
οὐ θνητῶν ἐχγόνων, ἁλλ᾽ ἀθανάτων ὀρεχθεῖσαι, à 
μόνη τίχτειν ἀφ᾿ ἑαυτης ola τε ἑατὶν dj θεοφιλῆς 
Quyf. Εἰῑθ᾽ ὑποχαταθὰς ἐμφαντικώτερον ἐχτίθεται 
χα) ταῦτα" « Αἱ δ᾽ ἐξηγίσεις τῶν ἱερῶν γραμμάτων 
γίνονται αὐτοῖς δι ὑπονοιῶν ἐν ἀλληγορίαις. Απασα 
Υὰρ ἡ νοµοθεσία δοχεῖ τοῖς ἀνδράσι τούτοις ξοιχέναι 
ζώῳ, xal σῶμα uiv ἔχειν τὰς ῥητὰς λέξεις, doy 
δὲ τὸν ἑναποχείμενον ταῖς λέπεσιν ἀόρατον νοῦν, ὃν 
Ίρξατο διαφερόντως ἡ θρησχεία αὕτη θεωρεῖν, ὡς διὰ 
χατόπτρου τῶν ὀνομάτων, ἐξαίσια χάλλη νοημάτων 
ἐμφαινόμενα χατιδοῦσα. » Tl δεῖ τούτοις ἐπιλέγειν 
τὰς ἐπὶ ταὐτὸν συνόδους, xal τὰς ἰδίᾳ μὲν ἀνδρῶν, 
liq δὲ γυναιχῶν ἐν ταὐτῷ διατριδὰς, καὶ τὰς ἐξ 
ἔθους εἰσέτι xal νῦν πρὸς ἡμῶν ἐπιτελουμένας 
ἀσχέσεις, ἃς διαφερόντως χατὰ τὴν τοῦ σωτηρίἰου 
πάθους ἑορτὴν, ἓν ἁσιτίαις χαὶ διανυχτερεύσεσιν, 
προσοχαῖς τε τῶν θείων λόγων ἐχτελεῖν εἰώθαμεν. 


Ἄπερ ἐπαχριθὲς τὸν αὐτὸν (66) ὃν χαὶ εἰς δεῦρο ϱ 


τετήρηται παρὰ μόνοι ἡμῖν τρόπον, ἐπισημηνά: 
µενος ὁ δηλωθεὶς ἀνὴρ, τῇ ἰδίᾳ παραδέδωχε vpa- 
ej ' xai μάλιστα τὰς τῖς μεγάλης ἑορτΏς (67) 
παννυχίδας (08), καὶ τὰς ἐν ταύταις ἀσχήῆσεις, τοὺς 


(66) ᾿Επακριθὲς τὸν αὐτόν. Paulo aliter nostri 
codices Maz., Med. et Fuk., qui ita scripium exhi- 
bent : & καὶ ἑπαχριθέστερον αὐτὸς ὃν χαὶ εἰς δεῦ- 

, etc. 

(67) Της μεγάλης ἑορτῆς παν υχίδας. lntelligit 
totam illam hebdomadem quz Paschales ferias 
precedit, quam Μεγάλην Ἑδδομάδα Graci Patres 
appellant. Epiphanius in havresi Nozarxorum vocat 
ἑδδομάδα τῶν Πάσχων, ut et Cyrillus in Homiliis 
Pasebalibns. Ex quo discimus, hebdomadem illain 
in Alexaudrina Ecclesia a secunda duntaxat feria 
incepisse. Ait autem Epiphanius Philonem per eos 
dies venisse ad monasteria Therapeutarum quos 
ipse Jesszos nominat. Verum in Philonis libro 
nulla fit. mentio Paschalis solemnitatis. Meniinit 
quidem Philo τῆς Μεγάλης ᾿Ἑορτῆς, ubi scribit 
Therapeutas seorsum vixisse in monasteriis, septi- 
mu autem quoque die in unum convenire solitos : 
pest dies vero septies scptenos convivia frugalissi- 
ma celebrasse cum choreis et canticis in houorein 
Dei compositis. Quippe eos septenarium numerum 
coluisse ; nec solum simplicem hebdomadein in ho- 
nore habuisse, verum etiam repetitam ac per se 
multiplicatam, quippe qux vigilia sit. seu. προξόρ- 
τιος imagna festivitatis, Pentecostes videlicet. Huc 
sunt Philonis verba, qux profecto nihil faciunt pro 
Eusebio. Nam primum quidem Philo hebdomadis 
nomine Sabbatum intelligit, quod Therapeute re- 
ligiose colebant ex Mosis przecepto, αἱ tradit Philo. 
At hoc longe abhorret a Christianorum | rit, qui 
non Sabbata, sed dies Dominicos celebrabant. 
Deiude Μεγάλης Ἑορτῆς vocabulu Pentecosten de- 
signari iosemet Lestatur, non autem Pascha, ut allir- 


in animis suis jecerunt, reliquas deiuccps virtutes 
superstruunt. Cibum enim potumque nemo illorum 
ante solis occasum unquam sumpserit. Quippe phi« 
losophix studium luci convenire : curam autem 
corporis tenebris dignam esse existimant, Itaque 
illi quidem studio totum diem , corporis autem ne- 
cessitatibus exiguam noctis partem deputarunt. Non- 
nulli eorum toto triduo cibum capere omittunt , 
dum ardentiori discendi cupiditate rapiuntur. Qui-- 
dam vero tam incredibili voluptate, tantisque deli- 
ciis perfunduntur, dum pascuntur epulis sapientize, 
que salubria ipsis precepta tanquam opiparum 
convivium -apponit , ut duplo diutius famein perfe- 
rant, ac vix sexto die recessarium cibum degue 
stent. » Hac Philonis verba de primis nostra relie 
gionis viris perspicue et absque ulla dubitatione: 
dicta esse arbitror, Quod si quis adhuc pertinaci- , 
ter his refragari voluerit , is manifestioribus con- 
vietus indiciis , quz? noun alibi quam ín Christiano- 
rum religione ad Evangelii normam composita re- 
periuntur, pertinaciam suam tandem abjiciat, Ait 
igitur. Philo cum his viris de quibus fjam, diximus; 
versari etiam feminas quasdam , quarum plurimae 
ad extremam usque senectutem virgines manent. 
Qua quidem non coacta necessitate ut plerzque 
apud Grxecos sacerdotes, se] sua sponte castitatem 
corporis custodierunt, illeetx:€ amore ac desiderio 
sapienti: ; in cujus complexu ac contubernio dum 
vitam omnem traducere cupiunt , sprevere corporis 
voluptates, nee perituros partus. concupiverunt, . 
sed potius immortales feetus. Quos quidem solus . 
animus divino Numini: dicatus et aeceptus ex seipso 
edere potest, 57 Multis deinde interjectis, diser- 
mat Eusebius. Omitto choreas et saltationes The- 
rapeutarum in illis pervigiliis, qua* potius ad Dac- 
chanalium insaniam, quam ad Cliristianam δο- 
brietatem pertinent ; licet Philo, utpote gentis sud 
philosophis favens , ejusmodi furorem sacrum ac 
sobrium nominet, 

(68) Πανγυχίδας. Paulo supra διανυκτερεύσεις 
pro eodem dixit : Καὶ τὰς ἐξ ἔθους εἰσέτι xal νῦν 
πρὸς ἡμῶν ἐπιτελουμένας ἀσχήσεις, ἃς διαφερόντως 
χατὰ thy τοῦ σωτηρίου πάθους ἑορτὴν, £v ἀἁσιτίαις 
καὶ διανυχτερεύσεσιν, προσοχαῖς τε τῶν θείων λό- 
γων, eic. Qui locus imprimis notandus est, utpote 
ex quo antiquitas jejunii Paschalis manifestissime 
ostenditur. Quamvis enin concedamus, Philonis 
locum ex libro De vita contemplativa, de Christia 
nis non esse intelligendum, ex interpretatione lae 
men LEusebii hoc colligimus : Eusebüin non dubi- 
tasse quin Paschale jejunium Marci evaugelist:e 
temporibus jam tum in Ecclesia celebraretur. Cx- 
terum ul ad παννυγίδας seu pervigilia Paschalis festi 
redeamus, ce iisdem loquitur Eusebius cap. 9, Il. vi, 
ubi agit de miraculis Narcissi llierosolymorum 
episcopi ; et in libro iv De vita Constaniini, c. 23, 
τὴν ἱερὰν διανυχτέρευσιν appellat. Epiphanius iu 
epilogo operis De ligresibus, has vigilias varie in 
Ecclesia observatas esse testatur. Plerique enim per 
sex illos dies qu: Pascha priecedunt , pervigilia ce- 
lebrabant. Alij quinta duntaxat feria et Sabbato vi- 
gilias agebant, ἀγρυπνίαις δὲ διατελοῦσι τὰς EE, elc.; 
el paulo post, Ey τισι δὲ τόποις τὴν μετὰ την  méu- 
πτην ἀγρυπνοῦσιν, ἐπιφώσχουσαν eic. τὸ προσάθθᾳ- 
τον, xai την χυριακΏν µόνας. Qui locus cuim  muti- 
lus sit, it2 mibi suppleudus videtur, τὴν utsà τὴν 


U 


485 


ΕΙΡΕΡΗ CUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


184 


(115 adhuc loquitur his verbis: « Expositiones au- 4 τε λέγεσθαι εἰωθότας πρὸς ἡμῶν ὕμνους ἱστορῶν, xal 


tein, inquit, sacrorum voluminum ab iis fiunt figu- 
rate per allegorias, Universam enim legem similem 
esse existimant animali*: et verba quidem ipsa cor- 
poris instar esse ; occultum autem sensum qui sub 
verbis latet, animi speciem quamdam habere. Quem 
quidem sensum h:ec secta scrutari et contemplari pri- 
mitus instituit, in verbis ipsis velut in speculo quo- 
dum , admirabilem sententiarum pulchritudinem 


ὡς ἑνὸς μετὰ ῥυθμοῦ χοσµίως ἐπιψάλλοντος, ot Aovzol 
xa ἡσυχίαν ἀκροώμενοι, τῶν ὕμνων τὰ ἀχροτελεντια 
συνεξτχοῦσιν, ὅπως τε χατὰ τὰς δεδηλωµένας ἡμέρας 
ἐπὶ στιθάδων χαμευνοῦντες, ofvou μὲν τοπαράπαν. ὡς 
αὐτοῖς ῥήμασιν ἀνέγραφεν, οὐχ ἀπογεύονται, ἀλλ' 
οὐδὲ τῶν ἐναίμων τινὺς, ὕδωρ δὲ µόνον αὐτοῖς ἔστι τὸ 
ποτὸν, xai προσόψτµα μετ᾽ ἄρτου ἅλες χαὶ ὕσσωπον. 
Πρὸς τούτοις γράφει τὸν «fc προστασίας τρόπον (69), 


τῶν τὰς ἐχχλησιαστικὰς λειτουργίας ἐγχεχειρισµέ- 
νων, διαχονίας τε χαὶ τὰς ἐπὶ πᾶσιν ἀνωτάτω τῆς 
ἐπισκοπΏς προεδρίας. Τούτων δ᾽ 5: πόθος ἕνεστι 
τής ἀκριθοῦς ἐπιστάσεως, μάθοι ἂν Ex τῆς δτλωθείσης 
minicize passionis, quo tempore jejuniis atque vigi- τοῦ ἀνδρὸς ἱστορίας. "Οτι δὲ τοὺς πρὠτους χήρυχας 
liis, et. sacrorum librorum lectioni impensius να- τῆς χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον ὃ.δασχαλίας, τά τε ἀρχῖθεν 
care consuevimus. » Qux omnia vir ille toties jam g πρὸς τῶν ἁποστόλων ἔθη παραδεδοµένα χαταλαθὼν ὁ 
nominatus, eodem plane modo quo a nobis solis Φίλων «20x ἔγραφςξ, παντί τῳ δῆλον, 

hodieque observantur, accurate notata, scriptis suis tradidit, atque in primis pervigilia magn: solemni- 
latis, plasque in iisdem exercitationes, et hymnos qui a nobis recitari solent, commemorat. Et quo 
pacto, cum unus quispiam modulate ac decenter psalmum canere exorsus fuerit, ezieri cum silentio 
ausculiantes, extremas duntaxat hymnorum partes simul concinant. Utque per illos dies humi in stra- 
mentis recubantes, a. vino quidem, ut ejus verbis utar, penitus abstineant, neque carnes ullas degu- 
sient : sola autem aqua ad potum utantur, neque ad panem aliud quidquam adhibeant prater sal at- 
que hyssopum. Ad hac gradus atque, ordinem" przsidentium describit, eorum videlicet qui ecclesia- 
&iica obeunt munera : tuin ministeria diaconorum: postremo episcopatus apicem omnibus antistantem, 
Quae si quis accuratius nosse desiderat, ex ipso Philonis libro discere poterit. Ceeterum quin dum ista 
scriberet Philo, primos illos evangelicae doctrine przlicatores, et. ab apostolis primum traditam di- 


contuens. Quid praterea hic attiuet commemorare 
catus et virorum ac mulierum seorsum degentium 
studia atque exercitationes, qua apud nos etiam. 
nuni in usu sunt, precipue circa diem festum Do- 


sciplinam in mente habuerit, nemini dubium esse arbitror. 


58 CAPUT XVII. 
Qui Philonis libri ad nos pervenerint. 


Hic porro vir in dicendo copiosus, in sententiis 
locuples, in divin: Scriptura intelligentia sublimis 
atque excelsus, variam ac multiplicem sacroruin 
voluminum expositionem edidit, Ac primo quidem 
scripsit in Genesin, cuncta qua illic commemorantur, 
ordine explanans : quos libros sacrarum legum Alle- 
goriam inscripsit. Deinde vero capita quzedam sacre 
Scripture quz difficultatem habere videntur, sin- 
gillatim exposuit, objectiones eazumque solutiones 
npponens. Quos similiter libros Quaestionum ac So- 
lutionsm in Genesin et in Exodum titulo prznotavit, 
Sunt prxterea sb eodem seorsum conscripti de di- 
versis argumentis tractatus : verbi gratia, De agri- 
culiura libri duo, totidemque, De temulentia, et alia 
plurima opuscula variis pro cujusque argumento 
titulis insignita. Inter quie est illud De rebus quas 
»ens sobria optat et quas. exsecratur. lein. De. con- 


πέµπτην ἀγρυπνοῦσιν ἐἑπιρώσχουσαν el, τὸ προσάθδ- 
6ατον, xal τὴν μετὰ τὸ σάθδατον ἐπιφώσχουσαν εἰς 
την ΧυριαχΏν µόνας. Ác fortasse etitm plura desunt 
ju illo Epiphanii loco. Nam et nocte illa quz Pa- 
rascevem sequitur , Christiani vigilabant, ut docet 
Cyrillus Hierosolymitanus in catechesi 18, διὰ δὲ 
τὸν κάµατον τὸν προγενόµενον ὑμῖν Ex «e τῆς ὑπε 
θέσεως τῆς νηστείας τῆς παρασχευῆς, xai τῆς 
ἀγρυπνίας. 
. (69) Τὸν τῆς προστασίας τρόπον. Presbyteros 
intelligit, de quibus Philo in dicto libro De vita con- 
temnlativa, pag. 899 editionis Parisiensis. 

(70) ΠΛατὺς ταῖς διανοίαις. Rufinus legisse vi- 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IH'. 
"Oca tov ΦίΊωνος εἰς ἡμᾶς περιηᾶθε συγ- 
γράμματα (Nic. 4. E. n, 11, 18). 

Πολύς Ye μὴν τῷ λόγῳ, καὶ πλατὺς ταῖς δια- 
νοίαις (70), ὑψἹλός τε καὶ µετέωρος ἓν ταῖς εἰς τὰς 
θείας Γραφὰς θεωρίαις γεγενηµένος, ποιχίλην καὶ 
πολύτροπον τῶν ἱερῶν λόγων πεποίηται τὴν ὑφήγη- 
σιν' τοῦτο μὲν εἶρμῷ καὶ ἀχολουθίᾳ, τὴν τῶν εἰς τὴν 
Γένεσι διεξελθὼν πραγματεία», Ev οἷς ἑπέγραψε vó- 
por. ἱερῶν "AAAnyoplate, τοῦτο δὲ, χατὰ µέρος δια- 
στολὰς χεφαλαίων τῶν ἐν ταῖς Γραφαῖς ζητουµέ- 
νων, ἐπιστάσεις τε xal διαλύσεις ποιούμενος ἐν 
ol; xa αὑτοῖς χαταλλήλως τῶν àv Γενέσει xal 
τῶν ἐν Ἐξαγωγῇ ζητημάτων τε καὶ Avctox τε- 
θειται τὴν ἐπιγβαφήν. Ἔστι 8 αὐτῷ παρὰ ταῦτα, 
προθληµάτων τινῶν ἰδίως πεπονηµένα σπουδάσµατα. 
Οἷά ἐστι τὰ Περὶ γεωργίας δύο, και τὰ Περὶ µέθης 
τοσαῦτα, xat ἄλλα ἅττα διαφόρου xat οἰχείας ἐπιγρα- 
φῆς ἠξιωμένα. Οἷος Περὶ ὧν γήψας à νοὕς εὔχε- 
ται (71) καὶ καταρᾶται, καὶ ὁ Περὶ φυγῆς καὶ εὑρέ- 


detur. βαθύς, vertit enim in sensibus profundissimus. 
Nicephorus tamen et scripti codices vulgatam 
lectionem tuentur. Paulo post nostri codices Maz., 
Med. ac Fuk. vocem interserunt boc modo, ὑψηλός 
τε tov xal µετέωρος. 

(71) Περὶ ὧν νήψας ὁ vovc εὔχεται. Hic. Philo- 
nis liber hodie non exstat, Nam quod Nicolaus Fa- 
ler ad oram codicis sui adnotaverat, forie scriben- 
dum esse Περὶ τοῦ Εξένηύε Noe, id equidem  pro- 
bare non possum, licet in eo libro agat Philo de vo- 
tis et imprecationibus. Apud Suidam liber hic Phi- 
lonis inscribitur Περὶ ὦν xatà νοὔν τις εὔχεται 
εἷς. Sopbrouius vero sie habet: Περὶ ov κατὰ ον 


185 


σεως (73), χαὶ ὁ Περὶ τῆς πρὸς τὰ παιδεύματα συν- À 


tov. Περί τε τοῦ, τίς ὁτῶν θείων ἐστὶ κ.Ἰηρογόμος, 
1 Περὶ τῆς εἰς τὰ Ica καὶ ἐγαντία τομῆς, xax ἔτι ὁ 
Περὶ τῶν τριῶν ἀρετῶν, dc σὺν dA4atic ἀνέγρανε 
Νωσῆς. Πρὸς τούτοις, ὁ Περὶ τῶν μετογομαζοµένγω», 
xal ὧν ἔνεχα µετογοµάζονται, ἓν à φησι αυντεταχέ- 
vit xal περὶ Διαθηχῶν πρώτης xat δευτέρας (75). Ἔστι 
ὃ αὐτοῦ xat Περὶ ἁποιχίας, xaX Βίου σοφοῦ τοῦ κατὰ 
ἑκαιοσύγην τεειωθέγτος, 3) Περὶ γόµων ἀγράφων. 
Καῑξει Περὶ γιγάντων, καὶ Περὶ τοῦ μὴ τρἐπεσθαιτὸ 
θεῖον (14), Περί τε τοῦ, χατὰ Μωῦσέα, θεοπέµπτους 
εἶναι τοὺς ὀγείρους (15), πρῶτον, δεύτερον, τρίτον, τέ- 
«αρτον, πἐμπτον. Καὶ ταῦτα μὲν τὰ εἰς ἡμᾶς ἑλθόντα 
tuy Elc τὴν Γένεσιυ. Εἰς δὲ τὴν Ἔ ξοδον ἔγνωμεν αὖὐ- 
109 Ζητηµάτων καὶ Λύσεων πρῶτον, δεύτερον, τρί- 
τον, τέταρτον, πέμπτον. Καὶ τὸ Περὶ τῆς σκηγῆς, τό 
τε Περὶ τῶν δέκα »Ἰογίων, χαὶ τὰ Περὶ τῶν ávazepo- 
µένων £v εἶδει γόµων εἰς τὰ συντείνοντα χεφάλαια 
τῶν δέχα λόγων, πρῶτον, δεύτερον, τρίτον, τέταρτον. 
Καὶ τὸ Περὶ τῶν εἰς τὰς ἱερουρ]ίας ζώων, xa) τίνα 
τὰτῶν θυσιῶν εἴδη. Καὶ τὸ Περὶ τῶν προχειµένων 
ἑν τῷ »ὀόμῳτοῖς μὲν ἁγαθοῖς ἆθ.Ίων, τοῖς δὲ πονη- 
ροῖς ἑπιτιμίων xal dpa. Πρὸς τούτοις ἅπασι xal µο- 
νόδθιθλα αὐτοῦ φἑρεται, ὡς τὸ Περὶ Προγοίας (16), καὶ 
εὐχόμεθα xal ἀπομαρτουρόμεθα, .Ίόγος elc. Wiero- 
pymus dixerat, De íis qug sensu. precamur εἰ dete- 
siamur,liber unus. Übi notabis sensum poni pro in- 
tellectu, more illius saeculi. Sic idem Hieronymus 


in Indice hereseon, cap. 7, de Valentinianis, sensum 
semper vocat, qui Grace est. vooc, et in cap. 28 


HISTORIAE ECCLESIASTICJE LID. 1l. 


186 


fusione. Imguarum. Est et alius De fuga et inven- 
tione. ltem De congressu et consuetudine cum huma- 
nioribus disciplinis. Preterea. Quis rerum divinarum 
haeres sit, seu De divisione in partes equales et ἱπα- 
quales. liem De tribus virtutibus quas cum aliis Mo- 
ses descripsit. Est. insuper alius liber De nominum 
mutatione, εἰ quas ob causas nomina immulantur. 
]n quo libro de duobus Testamentis primo ac se- 
cundo se scripsisse testatur, Est ét alius liber De 
vuigratione. ltem. De cita sapientis qui per justitiam 
consummatus est, seu De legibus non scriptis: et al- 
ter De gigantibus; xum Quod Deus sit immutabilis. 
Adde his libros quinque De eo quod somnia immit- 
tantur a. Deo, ex sententia. Mosis. Atque hi sunt li- 
bri ab illo in Genesin conscripti , qui ad nos petrve- 


B nerunt. /n Exodum vero quinque libros Questio- 


num et Solutionum ab eo scriptos vidimus. ltem 
De tabernaculo, De decem praceptis. Sunt et quatuor 
ejus libri De specialibus legibus qux& ad summa De- 
calogi capita referuntur. Alius item De animalibus 
que sacrificiis deputata sunt, el que sunt. species 
sacrificiorum. De premiis οἱ suppliciis qua in lege 
proposita sunt tam bonis quam malis. Et De impre- 
cationibus. Praeter S9 hos omues circumferuntur 


consensu Testamentum dixerunt, alludentes potius 
ad vim ipsam nominis, qua Lestatio voluntatis desi- 
gnatur, quam ad niortis signilicationem. Ostendere 
scilicet voluerunt, pacta illa et promissa Dei non 
minus firma esse quam testamenta liominum rata 
esse solent. Secundum foedus fuit illud, quod Deus 


ejusdein. libri. lta etiam Eusebius  Emissenus, seu C pepigit cum Mose et Israelitis, ut est in Exodi cap. 


potius Eucherius in bomilia prima de Ascensione : 
Totus, inquit, homo in. animi intellectu, et sensus 
ezercitio, et in mentis ralione ac vigore consistit. Nul- 
la enim carnis utilitas est. Et in sermone de Pente- 
coste cum dicit : Ad hoc enim sensum rationabilem 
Ralurt munere, ei secunde mativitatis reparatione 
suscepimus. Ru(inus in expositione symboli : Conci- 
lium vanitatis estet lioc, quod olim. congregavit per- 
liRnax el prava contentio , asserens quidem Christum 
carnem humanam suscepisse, non lamen εἰ animam 
raiionalem, cum stique et carni et anima εἰ sensui 
εἰ menii una eademque salus a Christo collaia sit. 
Ubi delendze sunt voces illa et menti. 

(793) 'O περὶ φυγῆς xal εὑρέσεως. lta quidem 
scribitur ín codice Regio, quam scripturam confir- 
mat Rufinus. Vertit enim De natura εἰ inventione. 
Apnd Suidam hic liber inscribitur Περὶ φύσεως xal 
εὑρήματος. Quam inscriptionem Suidas ex Sophro- 


xxix. Quanquam duplex foedus cum Mose Deus per- 
cussit : prius quidem in monte Horeb, alterum ve- 
ro in agro Moabitarum, ut legitur in Deuteronomii 
cap. xxix. De duobus his feederibus librum sctipse 
rat Philo hoc titulo: Περὶ Διαθηκῶν πρώτης xal 
δευτέρας. Sic enim scribitur in quatuor nostris co- 
dicibus, Maz. scilicet, Med., Fuk. et Savil. Quod 
si quis vulgatam codicis Regii scripturam retinere 
maluerit, non valde repugnabo. Certe Philo diserte 
testatur duos se libros scripsisse Περὶ Διαθηκῶν. 
Sic enim ait in libro De nominum mutatione: Τὸν δὲ 
Περὶ Διαθηκῶν σύμπαντα λόγον, bv δυσὶν ἀναγέ- 
γραφα πράξεσι. 

(14) Vulg. ἢ περὶ τοῦ μὴ τρέἐπεσθαιεὺ θεῖο;.δυτῖ- 
bendum est xal περὶ τοῦ, eic. Est enim titulus al- 
terius libri, qui in vulgatis Philonis editionibus ita 
perscribitur : Περὶ τοῦ ὅτι ἄτρεπτον τὸ θεῖο». 

(75) Περὶ τοῦ κατὰ Μωῦὺσέα θεοπέµπτους εἶναι 


nio Hieronymi interprele desumpsit. Verum optimi p) τοὺς ὀνείρους a. B. v. δ. ε. Aliter hunc locum lc- 


codices Maz. ac Med., cum Fuk. et Saviliano, 
praeferunt xal ὁ Περὶ φύσεως xal αἱρέσεως. Quare 
assentior Nicephoro, qui duos Philonis libros recte 
distinxit : quorum alter inscriptus οΓλΙΠερὶρυγῆς 
xal αἱρέσεως, id est, De fuga εἰ electione; alter 
Περὶ φύσεως xal εὑρέσεως, hoc est, De natura et 
incentione, Ex quo apparet codicem Eusebianum quo 
usus est Nicephorus, hoc quidem in loco uostris 
exemplaribus emendatioreu fuisse. 

(75) Vulg. περὶ διαθηκῶν πρῶτον xal δεύτερον. 
Hieronymus et. Christophorsonus vertunt De pactis. 
Sed nos, Rufinum secuti, maluimus vertere (ο 
lestamentis. Διαθήχην LXX Interpretes posuerunt 
pro pactione quam Graci συνθήκην vocant, ut no- 
tavit lsidorus Pelusiota. Praecipue autem sic voca- 
Tunt federa qux» Deus inivit cum hominibus ; cu- 
josmodi mulia referuntur in Veteri Insirumento. 
Sed omnium imaximum est ey. sanctissimum quod 
Drus pepigit cum Abrahamo. lloc Latini oinnes uno 


gisse videtur Rufinus. Vertit enim De Moysis vita 
libros quinque. De eo quod a Deo mittantur somnia. 
Sed cum De vita Mosis libros tres duutaxal scripse- 
rit Philo, baec Rufini versio ferri non potest. De eo 
quidem quod a Deo mitiantur somnia, wes libros a 
Philone conscriptos fuisse constat ; quorum primus 
periit, secundus exstat pag. 465 editionis Pari- 
siensis : in cujus exordio mentionem facit. prioris 
libri, quem de eodem argumento. exaraverat. Ter- 
tius demun: exstat liber in eadem editioue p. 1108, 
non $uo loco positus. An autein plures his tribus 
scripserit libros, nobis uon constat. Suidas certe 
quinqug libros Philonis de somniis commemorat. 
(76) Vulg. τὰ περὶ Προνοίας. ln codice Maz. et Fuk. 
scripium est τὸ Περὶ Προνοίας, rectius; unicus 
enim fuit Philonis liber hoc titulo praenotatus Περὶ 
Προνοίας. in. manuscripto Philonis codice biblio- 
thecz Augustanz, hic Philonis liber De Providentia 
confunditur cum altero ejusdem Philonis libro ad- 


187 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS 1. —HISTÓRICA. 


etiam singulares ejusdem libri. De providentia. De A ὁ Περ) Ἰονδαίων (11) συνταχθεὶς αὐτῷ λόγος, χαὶ ὁ 


Judaeis. De homine civilem vitam agente. Alexander, 
sive De eo quod bruta animalia ratione sini predita. 
]tem Quod quicunque peccat servus est. Cui subjun- 
ctus est liber, De eo quod liber est quicunque virtuti 
studet, Sequitur liber ille De vita contemplativa seu 
De supplicibus, ex quo capita quedam de apostoli- 
corum hominum vita supra retulimus. Sed et He- 
braicorum nominum qua in lege et in prophetis oc- 
currunt ,. interpretationes ab ipso οοπιροβ!! esse 
dicuntur. ldem cum imperante Caio Romam venis- 
$"t, librumque de illius sceleribus et flagitiis con- 
scripsisset , quem per cavillationem De virtutibus 
iascripsit, postmodum Claudio ad imperium evecto, 
coram universo senatu librum illum fertur recitasse., 
Qui quidem tanta omnium admiratione exceptus 
est, ut. ejus scripta digna deinceps judicata sint, 
qua in bibliothecis publicis consecrarentur. Sub 
jdem tempus cum Paulus apostolus ab Hierosolymis 
el finitimis locis regressus ad Illyricum usque-pro- 
peraret, Claudius imperator Judzos Urbe expulit. 
Unde Aquila et Priscilla cum aliis Judeis Roma 
egressi, in Asiam appulerunt, ibique cum apostolo 
Paulo qui Ecclesiarum regionis illius fundamenta 


Πολιτικός ἔτι τε Ὁ "AA££ayópoc, 1 Περὶ τοῦ Aóyor 
ἔχειν τὰ ἆΊογα (oa. "En τούτοις ὁ Περὶ τοῦ δοῦ- 
Ίο εἶναι πάντα φαὔῦλον. Ὢ ἑξτς ἐστιν, ὁ Περὶ τοῦ 
πάντα σπουδαῖον ἐεύθερον εἶναι. Μεθ) οὓς συντέ- 
ταχται αὐτῷ, ὁ Περὶ βίου θεωρητικοῦ 1| ἱκετῶν, ἓξ οὗ 
τὰ περὶ τοῦ βίου τῶν ἁποστολικῶν ἀνδρῶν διεληλύθα- 
μεν ' καὶ Tov év γόμφ δὲ καὶ προφήταις 'E6patxor 
ὀνομάτων αἱ ἕρμηγειαι (18), τοῦ αὐτοῦ σπουδὲ εἶναι 
λέγονται (79). Οὗτος μὲν οὖν χατὰ Γάΐον ἑπὶτῆς Ῥώμις 
ἀφιχόμενος, τὰ περὶ τῆς Γαῖου θεοστυγίας αὐτῷ γρα- 
φέντα, ἃ μετὰ ἤθους xai εἰρωνείας ἐπέγραφεν Περὶ 
ἀρετῶν, ἐπὶ πάσης λέγεται τῆς Ῥωμαίων συγχλήτου 
χατὰ Κλαύδιον δ.ελθεῖν, ὡς καὶ τῆς ἐν βιθλιοθ/χαις 
ἀναθέσέως θαυμασθέντας αὐτοῦ καταξιωθῆναι τοὺς 


B λόγους. Τηνιχαῦτα δὲ xaX Παύλου τὴν ἀπὸ Ἱερουσα- 


λὴμ xal χύχλῳ πορείαν µέχρι τοῦ Ἰλλυρικοῦ &a 
νύοντος, Ιουδαίους Ῥώμης ἀπελαύνει Κλαύδιος (80). 
Ὅτε ᾿Αχύλας (81) καὶ Πρίσχιλλα μετὰ των ἄλλων 
Ἰουδαίων τῆς Ῥώμης ἁπαλλαγέντες, ἐπὶ viv. Ασία» 
xavaípoucty* ἑνταῦθά τε Παύλῳ τῷ ἀπηστόλῳ συν 
διατρἰθουσι, τοὺς αὑτόθι τῶν Ἐκχλησιῶν ἄρτι πρὺς 
αὐτοῦ καταθληθέντας θεµελίους ἐπιστηρίζοντι. Δι- 
δάσχαλος xa τούτων fj ἱερὰ τῶν Πράξεων γραφή. 


a se recens posita tum maxime (irmabat, commorati sunt, ut docet divinus Actuui apostolicorum liber. 


versus Flaccum. Periit quidem hic Philonis liber 
De Providentia. Sed ejus insigne fragmentum ha- 
bes apud Eusebium in lib. viu. Preparationis, cap. 
ultimo, et in lib. vti, c. 21. 


(11) Περὶ Ιουδαίων. Non dubito quin scribendum C 


sit Ὑπὲρ Ιουδαίων. Sic enim laudatur hic Philo- 
nis liber ab Eusebio in lib. vii De preparatione 
evangelica, cap. 16 , ubi locus profertur elegantis- 
simus £x τῆς Φίλωνος "Υπὲρ ἸἹΙουδαίων ἁπο.ο- 
Υ:ας. Emendationeni nostram confirmat Rufinus, qui 
liunc locum ita. vertit, deJudais apologeticus liber. 

(18) ᾿Εδραϊκῶν ὀνομάτων ἑρμηγεῖαι. De hoc 
Philonis libro ll:erouymus in interpretatione nomi- 
num Hebraicorum ita scribit: Philo, vir disertis- 
simus Judeorum, Origenis quoque lestimonio com- 
probatur edidisse librum lebraicorum: nominum, 
eorumque e(ymologias juxia ordinem litterarum e la- 
tere copulasse. Qui cum vulgo habeatur α Grecis, 
et bibliothecas orbis impleverit, studii mihi fuit. in 
Latinam eum linguam vertere. Porro cum Philo 
ea durtaxat nomina interpretatus fuisset quie in 
lege ac prophetis habebantur, postea Origenes ver- 
borum ac nominuro Novi Testamenti interpretatio- 
nem adjecit, supplens videlieet id quod in Philonis 
libro deesse videbatur, ut scribit Hieronymus ibi- 
dem. Origenes in lib. v Comment. in Evangelium 
Joannis : Invenimus ergo in interpretatione nomi- 
num, Joannes, eic, 

(79) Σπουδὴ εἶναι Aéyorca. Tres nostri codices, 
Maz., Med. ac Fuketii scriptum habent σπουδαί. 

(80) ᾿Ιουδωίους 'Poóync ἀπε.αύγει Κ.αύδιος. 
Desumpsit hoc ex Luca in Actibus apostolorum 
€ap. xviii, Et Orosius quidem anno Claudii nouo id 
gestum esse scribit ex Josepho. Anno, inquit, ejus- 
dem nono expulsos per Claudium urbe Judewos Jose- 
phus tradit, Verum Josephi locus cujus testimonio 
utitur Orosius, liodie non exstat. Itaque Orosius me- 
moria lapsus mihi videtur. Ác profecto nequaquam 
verisimile est, Claudium imp., qui tanta beuevolen- 
tia semper Judzos complexus est, ut patet ex multis 
ejus edictis qux apud. Josephum leguntur, ipsos 
noninatim Judzos urbe expulisse. Crediderim po- 
Lus, cum magna Ronie fames orta esset, id quod 
anno Claudii decimo refertur in Ghronico Eusebii, 


Claudium omnes peregrinos-urhe expulisse, inter 
quos etiam fuere δισ]. I4 enim antea ab Augusto 
factum fuerat ; et a secutis imperatoribus frequen- 
tissime postea usurpatum, quoties urbs Roma penu- 
ria annon:e laborabat. Atque ita explicandum cen- 
seo locum illum beati Luca. Quod si quis fultus 
auctoritate Suetonii, opinionem nostram respuat, 
equidem non magnopere repugnabo. Orosium sv- 
cuti sunt. deinceps omnes Chronographi, et Baro- 
nius in Annalibus. Quem tamen miror, cuim edictum 
illud Claudii contra Jud:eos referat anno Claudii 
nono, concilium Ilierosolymitanam in eumdem an- 
num conferre. At id manifesto pugnat cum Actibus 
apostolorum. Nam post concilium Hierosolymita- 
num , quod refertur cap. xv, Paulus regressus An- 
tiochiam apostolorum Epistolam fratribus tradidit, 
et aliquanto tempore ibidem moratus esse dicitur. 
Posth:ec sejunetus à Barnaba, abiit in Syriam ac 
Ciliciam , praedicans verbum Dei. Inde in Phrygiam 
εἰ Galatiain ac Mysiam profectus est, ubi in somnis 
a Spiritu sancto admonitus, in Macedoniam naviga- 
vit, ac primum quidem Philippis annuntiavit tidem 
Christi : posthx»ec Thessalonice et Berrhox. Εως 
Athenas cum navigasset, diutius ibi commoratus, 
dum Timotheum et Sylam exspectat, Atbeniensi- 
bus verbum Dei prz dicavit. Deinde Corinthum pro- 
fectus, Aquilam et Priscillam ibi reperit, qui nuper 
eo ab ltalia venerant ob edictum Claudii, quo omnes 
Judei compulsi erant Urbe excedere, ut est in 
cap. xvin. Áctuum apostolorum. Ex his apparet, 
inter concilium llierosolymis habitum, et edictuim 
Claudii , multum temporis. intercessisse. Quo tein- 
poris spatio cuncta hac qux compendiose retuli- 
nus, a Paulo apostolo sunt ges», In Clironico Ale- 
zandrino concilium Hierosolymitanum refertur anno 
Claudii sexto, melius dixisset septimo. Sic enim 
cuucia egregie conveniunt. Nam Paulus residuis 
mensibus anni illius quo concilium habitum fuerat, 
inansit Antiochize, tuin anuo sequenti Syriam et 
Ciliciam perlustravit cum Phrygia et Galatia. Anno 
demum Claudii mono veuit in Graeciam. 

(81) "Occ AxvJAac. ld est quo. tempore Aqnila, etc, 
Potest etiam legi disjunctim ὅ τε, ut in Regio et 
Fuk. codice scriptum inveni. 


119 BISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. II. . 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 10’. 

0ατοὺς ἐν Ἱεροσολύμοις Ἰουδαίουςσ - 
τζάθον. ἐν τῇ τοῦ Πάσχα ἡμέρα (Nic PM dE n 

"Ex δὲ Κλαυδίου τὰ τῆς βασιλείας διέποντος, xa- 
«τὴν τοῦ Πάσχα ἑορτὴν, τοσαύτην ἐπὶ τῶν Ἱε- 
ῥοσολύμων στάσιν xai ταραχὴν ἐγγενέσθαι συνέδη, 
ὡς µόνον τῶν περὶ τὰς ἐξόδους τοῦ ἱεροῦ Bia συν- 
ωουμένων, τρεῖς µνριάδας (82) Ἱουδαίων ἁποθανεῖν 
πρὸς ἀλλήλων χαταπατηθέντων, γενέσθαι τε τὴν ἑορ- 
thy πένθος μὲν ὅλῳ τῷ ἔθνει, θρΏνον δὲ καθ᾽ ἑχάστην 
ἀχίαν. Καϊταῦτα μὲν σχεδὸν κατὰ λέξιν ὁ Ἰώσηπος. 
Κλαύδιος δὲ ᾽Αγρίππαν, ἸΑγρίππου παῖδα,] "Dou- 
ἁίων «καθίστησι βασιλέα (82), Φήλιχα (84) τῆς 
χώρας ἁπάστς Σαµαρείας τε xai Γαλιλαίας, xal 
κροσέτι τῆς ἐπικαλουμένης Περαίας, ἐἑπίτροπον ἑκ- 


190 
CAPUT XIX. 


Cujusmodi calumitas Judeos Hierosolymis ipso 
Pasche die affíizerii. 


Cieterum Claudio Romanum adhuc imperium gu- 
bernante, tanta seditio tantusque tumultus Iliero- 
solymis in ipsa solemnitate Pascliz conflatus est, 
ut illorum duntaxat qui circa templi portas contrusi 
et conferti conculcatione mutua perierunt, numerus 
ad triginta hominum millia pervenisse dicatur. 
Adeo ut festus ille dies et universz genti lugubris, 
et singulis familiis lamentabilis fuerit. Hxc Jose- 
phus iisdem fere verbis memorat. Interea Claudius 
Agrippam Agrippz filium Judaorum regem consti- 
tuit, misso Felice qui Judz:x simul et Samaríz et 
Galile:w, et regionis trans Jordanem Q() procurator 


πέµψας. Διοιχήσας δὲ αὐτὸς τὴν ἡγεμονίαν ἔτεσι Β esset. Ipse cum tredecim annis et octo insuper 


τρισὶ καὶ δέχα πρὸς μησὶν ὀχτὼ, Νέρωνα τῆς ἀρχῆς 
ῥιάδοχον χαταλιπὼν τελευτᾷ. . 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K'. 
Ula καὶ κατὰ Νέρωνα £r τοῖς Τε μοι 
ἐκράχθη (Nie. H. E^, 36). LUpo : 

Κατὰ δὲ Νέρωνα Oxo; τῆς Ἰουδαίας ἔπιτρο- 
πεύοντος, αὐτοῖς ῥήμασι αὖθις ὁ Ἰώσηπος, τὴν εἰς 
ἀλλίλους στάσιν τῶν ἱερέων ὧδε πως ἓν εἰχοστῷ τῆς 
᾿Αρχαιοἱογίας γράφοι.« Ἑξάπτεται δὲ χαὶτοῖς ἁρ- 
χαρεῦσι στάσις πρὸς τοὺς ἱερεῖς, xal τοὺς πρώτους 
εο) πλήθους τῶν Ἱεροσολύμων, ἕκχαστός τε αὐτῶν, 
οτῖφος ἀνθρώπων τῶν θρασυτάτων xal νεωτεριστῶν 
ἑαυτῷ ποιῄσας, ἡγεμὼν ἣν. Καὶ συῤῥάσσοντες Exa- 
χολόγουν τε ἀλλήλους, χαὶ λίθοις ἔδαλλον. 0 δ' ἐπι- 
πλέξων, fv οὐδὲ efc, ἁλλ᾽ ὡς ἓν ἀπροστατεύτῳ πόὀλει 
*2ut' ἑπράσσετο μετ ἐξουσίας. Τοσαύτη δὲ τοὺς ἁρ- 
χιερεῖς χατέλαθεν ἀναΐδεια xal τόλµα, ὥστε ἐχπέμ- 
πειν δούλους ἑτόλμων ἐπὶ τὰς ἅλωνας, τοὺς ληδΦοµέ- 
νους τὰς τοῖς ἱερεῦσι ὀφειλομένας δεκάτας. Καὶ συν- 
ἔδαινε τοὺς ἁπορουμένους τῶν ἱερέων ὑπ ἑνδείας 


(83) Τρεῖς µυριάδας. ldem numerus ponitur in 
Chronico. Sed Josephus in lib. n De excidio plus 
quam decem millia. hominum exstincta esse dicit. 
In vicesimo autem libro Antiquitatum , qui libri post 
historiam belli Judaici ab eo coascripti sunt, viginti 
millia occisorum numerat. Quem quidem numeruin 
sequi malim, propterea quod bi libri posterius 
scripti sunt, ut dixi. 

(83) ᾽Αγρίππαν Ιουδαίων καθἰστησι Bacca. 
Πίο junior Agrippa, si proprie loquamur, nunquam 
Judeorum rex fuit. Nam post obitum patris Agrip- 

. qui anno iv Cloudii abiit e vita, cum adliuc 
infirma esset xlate, Claudius eum apud se detinuit, 
nec in patris regno succedere permisit. Postea dc- 
funeto Herode Clialcidis rege, Claudius reguum 
patrui ei donavit, Quod cum per quadriennium te- 
nuisset, Claudius anno imperii sui duodecimo Tra- 
conitidem quz tetrarchia Philippi fuerat, cum Ly- 
sanizd? regno ei concessit, adempta prius Chalcide. 
Jus quoque in templum, et eligendorum pontificum 
potestatem quam Herodes patruus habuerat, in eum 
wanstulit. Paulo post Nero partem Galile:x ejus 
adjunxit regno, ut scribit Josephus in lib. xx. Quie 
cuin ita sint, apparet falli Eusebium , qui bunc ju- 
hiorem Agrippam slatim post obitum patris in 
r'gnum ejus successisse, el regem. Judaeorum a 
Claudio factum esse tum hic, tum in Chronico scri- 
lat. Quanquam hoc loco Eusebius aperte non dicit 
slain. post obitum patris regem illum a Claudio 


mensibus imperium administrasset, Neronem írm- 
Derii successorem relinquens, e vita decessit. 
CAPUT XX. 
Qua acta sint Hierosolymis sub imperio Neronis. 


Neronis autem temporibus Felice Jud»am pro 
curante, aliam rursus inter sacerdotes exortam se- 
ditionem, Josephus in vicesimo Antiquitatum libro 
narrat his verbis : « Orta est, inquit, ingens sedi- 
tio pontificum adveraus sacerdotes primoresque ple- 
bis Hierosolymorum, adeo ut singuli illorum col- 
lecta manu perditorum hominum novisque rebus 
studentium, ductores se palam ferrent: congressi- 
que interdum conviciis et lapidibus se mutuo impe- 
terent : cum interim nemo esset qui eos objurga- 
ret, sed tanquam in civitate omni rectore destituta 
bxc licentius agerentur : tan!a porro pontificum 
erat impudentia et audacia, ut non dubitarent 'ser- 
vos suos ad areas mittlere, qui decimas sacerdoti- 
bus debitas raperent. Unde accidit ut nonnulli ex 


factum fuisse. Certe ipsius Josephi testimonio de- 
monstrari potest , juniorem Agrippam non continuo 
ost patris mortem regia dignitate ornatum fuisse. 

tenim Josephus in lib. 11 De bello Judaico, cay. 13, 
duodecimum Neronis aunuin quo cepit. bellum Ju- 
daicum, componit cum anno regis Agrippz xvir. 
Proinde junior Agrippa regnare orsus est anno 
Claudii octavo. Porro uon negaverim eum Judao- 
rum regem dici posse, cuin. rex fuerit Galil:eze, et 
inter Judzorum reges recenseatur a Justo. Sed 
nego illum Judex regem unquam fuisse. Nain post 
obitum senioris Agrippx, qui contigit anno 1v imp. 
Claudii, Judaea in provincia formam redacta cst, 
missique in eam quotaunis procuratores Casaris, 
ut docet Josephus. 

(84) Φή.Ίιχα. 1n Chronico Eusebii Felix ad pro- 
curaxoneis Judzz missus esse dicitur a Claudio 
anno xi. Sed in editione Scaligeri rectius id aseri- 
bitur anno x Claudii. Verius tamen videtur, Feli- 
cem anno Claudii nono missum esse in Judxam. 
Nam Tacitus in lib. xit, Sulla et Othone coss., qui 
est annus x Claudii, Felicem jampridem Jud;eis 
impositum fuisse dicil, et in cap. xxiv Actuum 
apostolorum Paulus causam agens apud eumdeiu 
Felicem , quod contigit auno Claudii xin, sic eum — 
alloquitur: Ex multis annis te esse judicem huie 
genti sciens, eic. Caeterum fallitur hic Rulinus , qui 
hiec verba Josephi esse existimavit, cuin sitit Euse- 
bii ipsius ut apparet. 


- 


191 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS Ἱ. — HISTORICA, 


192 


sacerdotum ordine, quibus res familiaris erat an- A ἀπολλυμένους θεωρεῖν. Οὕτως ἐχράτει τοῦ δικαίου 


gustior, prze alimentorum inopia deficerent. Ita se- 
ditiosorum violentia jus fasque penitus oppresserat.» 
IHem scriptor sub hi: tempora turmam quamdam 
grassatorum llierosolynis exstitisse dicit, qui in- 
terd.u obvios in civitate trucidabant. Praecipue vero 
ait, diebus festis plebi immisti, sicas sub vestibus 
occultantes, optinium quemque percutiebant. Cum- 
que vulnerati protinus corruissent , ipsi cum astan- 
Gbus indignari se simulabant. Quo facto, credulitate 
hominum nihil de iis sinistri suspicantium, diu tecti 
latuerunt. Ac primum quidem Jonatham pontificem 
ab illis ait. interfectum fuisse, deinde vero complu- 
res alios quotidie confossos. Adeo ut timor ipsa ca- 
lamitate acerbior esset, dum singuli lanquam in 
acie positi, quovis momento mortem sibi imminere 
crederent. 
G1 CAPUT XXI. 


D. homine /Egypiio, cujus mentio fit in Actibus 
apostolorum. 


Paucis deinde interjectis hzc subjungit : « Sed 
multo, inquit, graviore clade Judzos afflixit. ZEgy- 
ptius quidam falsus propheta. Namque is in regio- 
nem ingressus, homo magus, cum opinionem atque 
auctoritatem prophetz sibi conciliasset, usque ad 
triginta hominum millia quos prestigiis suis dece- 
perat, congregavit. Quos cum ex solitudine ad mon- 
tem usque Olivarum perduxisset, inde in urbein 
Iierosolymorum irrumpere statuerat, depulsoque 
Romanorum presidio, dominationem occupare, sa- 
tellites eos habiturus qui secum in urbem irruissent. 


παντὺς fj τῶν στασιαζόντων Bla. » Πάλιν δὲ 6 αὐτὸς 
συγγραφεὺς xavà τοὺς αὐτοὺς χρόνους ἓν Ἱεροσολύ- 
μοις ὑποφνῆναι λῃστῶν τι εἶδος ἱστορεῖ, « ot μεθ) ἡμέ- 
pa», ὥς qnot, xai Ev µέσῃ τῇ πόλει ἐφόνευον τοὺς 
συναντῶντας ' μάλιστα γὰρ ἐν ταῖς ἑορταῖς µιγνυµέ. 
νους τῷ πλῄθει, xal ταῖς ἐσθῆσιν ὑποκρύπτοντας µν 
χρὰ ξιφίδια, τούτους νύττειν τοὺς διαφόρους (85): 
πειτα πεσόντων, µέρος γίνεσθαι τῶν ἐπαγαναχτούν 
των αὐτοὺς τοὺς πεφονευχότας * διὸ xal παντάπασιν 
ὑπ ἀξιοπιστίας ἀνευρέτους Ὑενέσθαι. Πρῶτον μὲν 
οὖν ὑπ αὐτῶν, Ἰωνάδην τὸν ἀρχιερέα κατασφαγῇ. 
ναι, μετὰ 0 αὑτὸν, xa0' ἡμέραν ἀναιρεῖσθαι πολλοὺς, 
xai τῶν συμφορῶν τὸν φόθον εἶναι χαλεπώτερον, 
ἑκάστου χαθάπερ iv πολέμῳ χαθ᾽ ὥραν τὸν θάνατον 


B προσδεχοµένου. » 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KA'*. 


Περὶ τοῦ Αἱἰγυπτίου, οὗ καὶ τῶν dzoccóéAox al 
Πράξεις ἐμνημόνευσαν (Nic. H. E. 1, 96). 


Ἑξῆς δὲ τούτοις ἐπιφέρει μεθ) ἕτερα λέγων 
« Μείζονι δὲ τούτων πληγή Ἱουδαίους ἐχάχωσεν 6 
Αἰγύπτιος ψευδοπροφήῄτης. Παραγενόμενος γὰρ εἰς 
τὴν χώραν ἄνθρωπος Yónc, καὶ προφῄήτου πίστιν ἔπι- 
θεὶς ἑαυτῷ, περὶ τρισµυρίους μὲν ἀθροίζει τῶν Ἡπα- 
πτµένω»ν, περιαγαγὼν δ᾽ αὐτοὺς Ex τῆς ἑρημίας εἰς 
τὸ Ἐλαιῶν χαλούμενον ὄρος, ἐχεῖθεν οἷός τε fv εἰς 
Ἱεροσόλυμα παρελθεῖν βιάζεσθαι, καὶ χρατήσας (86) 
τῆς τε Ῥωμαϊκῆς φρουρᾶς xa τοῦ δήµου τυραννεῖν, 
χρώμενος τοῖς συνεισπεσοῦσι δορυφόροις. Φθάνει «* 
αὑτοῦ τὴν ὁρμῆν Φῆλιξ, ὑπαντῆσας μετὰ τῶν Ῥω- 


Verum Felix conatum hominis przvenit, obviam C μαϊκῶν ὁπλιτῶν. Καὶ xdg ὁ δημος συνεφήψατο τῆς 


adversus eum progressus cum Romanis militibus, 
Et universus populus pro salute patri:  certaturus 
Romaros strenue adjuvabat. Facto igitur congressu, 
JEgyptius quidem ipse cuim paucis evasit; ceteri 
partim trucidati, partim capti sunt. » llc Josephus 
in secundo Historiarum libro retulit. Operz pretiuin 
3utem fuerit iis qux a Josepho de homine /Egy- 
ptio dicta sunt, illa subjungere qu: in Actibus apo- 
elolorum scripta habentur : quo loco tribunus mili- 
tum Hierosolymis cum plebs adversus Paulum sedi- 
tionem concitasset, Felice Judzeam procurante, dixit 


ἀμύνης, ὥστε, συμθολῖς γενομένης, τὸν μὲν Αἱγύ- 
πτιον φυγεῖν μετ’ ὀλίγων, διαφθαρῆναι 65 xal ζω- 
γρηθῆναι πλείστους τῶν σὺν αὐτῷ. » Ταῦτα iy τῇ 
δευτέρᾳ τῶν Ἱστοριῶν ὁ Ἰώσηπος' ἐπιστῆσαι δὲ 
ἄςιον (517) τοῖς ἐνταῦθα xazà τὸν Αἰγύπτιον δεδπλω- 
µένοις, χαὶ τοῖς ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν ἁἀποστόλων, 
Ἔνθα κατὰ Φῄλιχα ὑπὸ. τοῦ £v Ἱεροσολύμοις χιλιάρ- 
you εἴρηται τῷ Παύλῳ, ὁπηνίχα κατεστασίαζεν αὐ- 
τοῦ τὸ τῶν Ἰουδαίων πλΏθος: « Οὐκ ἄρα σὺ εἶ ὁ πρὸ 
τούτων τῶν ἡμερῶν ἀνάστατώσας (88) xai ἐξαγαγὼν 
εἰς την ἔρημον τοὺς τετραχισχιλίους (89) ἄνδρας 


(85) Νύττειν τοὺς διαφόρους. Inimicos vertit D in hoc libro, cap. 18, dicuntur not: seu observatio- 


Gelenius quod non probo. Nam τοὺς διαφόρους Jo- 
sephus dixit pro τοὺς διαφέροντας. 

(80) Kal κρατήσας. Mic est Josephi vulgata 
editio in lib. 1, eap. 12 De bello Judaico, cui con- 
sentit codex Regius. Sed nostri codices Maz., Med., 
cum Ευ], ac Savil. , aliter scriptum exhibent, xal 
κρατῆσαι τῆς τε ᾿Ρωμαϊκῆς φρουρᾶς xai τοῦ δίΔιου 
τυραννικῶς, χρώμµενος τοῖς συνεισπεσοῦσιν δορυ- 

όροις. Subauditur autem ἀπὸ κοινοῦ verbum βιά- 
P edat quod paulo ante prxcessit. Nec aliter legisse 
videiur Rufinus. Sic enim vertit : Paratus inde ir- 
ruere Hierosolymam , et vi ac potestate urbem te- 
nere , simulque Romanorum prasidia ac plebem ty- 
ramnidi suc subjugare. 

(87) Ἐπιστησαι δὲ ἄξιον. Proprie ἐπιστῆσαι est 
attendere , seu observare. Sic Eusebius in lih. i1, 
ΟΡ. 34, oig χα) ἐπιατήααντι, οὐχέτ᾽ ἂν δόξᾳι οιαφω- 
vei) ἀλλήλοις τά Εὐαγγέλια. Hinc ἐπιστάσεις supra 


nes. Occurrit ea vox apud Athen:um, Polybium οἱ 
alios. 

(88) 'Araccacocac. Vets interpres in cap. xxt 
Actuum apostolorum vertit, tumultum concitasti, 
male, ut equidem sentio. Nam ἀναστατῶσαι idem est 
quod ἀνάστατον ποιῆσαι, abducere, asportare, Ita- 
que recte Musculus vertit, qui tecum ezcivisti. Po- 
test etiam verti , qui subverlisti quatuor millia ho- 
minum. Sic eniin llesychius interpretatur ἆναστα- 
τοῦντας, ἀνατρέποντας, el ἀναστάτους, χατεστραμ- 
µένους. Hinc qui xre alieno oppressi solum vertuut, 
ἀναστατωθῆναι dicuntur teste  Harpocratione et 
auctore ktynmologici. 

(89) Tezpgaxio xiAovc. Αι Joscphus triginta mil- 
lia hominum | dicit, Quod ita intelligendum est, ut 
pumerus quidem proiniscuze multitudinis ad triginta 
usque millia hominum pervenerit; ex illis vero, 
quatuor tantum ελ ία fuerint sicariorum, Atque 


195 


IllSTORLE ECCLESIASTICJE Ll3. 1l. 


194 


τῶν Gwapluv ; » "AJ τὰ μὲν χατὰ Φῄλικα A Paulo: « Nonne tu es /Egyptius ille qui ante hos 


σιαυτα. 


dies asportasti οἱ eduxisti tecum in solitudinem 


quatuor millia hominum sicarioramn?» Sed de iis que sub Felice gesta sunt, hactenus dictum sit, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KB'. 


'üc àx της  lcovóa/ac εἷς τὴν "Pony. ἑέσμιος 
draxspuy0slc IlavJoc, ἁπο.-ογησόμεγος,πάσης 
ἀπελύθη αἰτίας (Nic. Hl. E. n, 28.55). 

Τούτου δὲ (roto; ὑπὸ Népuvog διάδοχος πέµπεται’ 
xi" ὃν διχαιολογησάµενος ὁ Παῦλος, δέσµιος ἐπὶ 
Ῥώμης ἄγεται. Αρίσταρχος δ᾽ αὐτῷ συνῆν, ὃν xal 
εἰχότως συναιχµά)ωτόν που τῶν ἐπιστολῶν ἁποχαλεῖ. 
Καὶ Λουχᾶς δὲ ὁ τὰς Πράξεις τῶν ἁποστόλων γραφῇ 
παραδοὺς, bv τούτοις χατέλυσε τὴν ἱστορίαν διετἰαν 
ἅην ἐπὶ τῆς Ῥώμης τὸν Παῦλον ἄνετον διατρίγαι, 


χα) τὸν τηῦ θὲοῦ λόγον ἀχωλύτως χτρύδξαι ἐπισημη- B 


γάµενος. Τότε μὲν οὖν ἀπολογγσάμενον, αὖθις ἐπὶ τὴν 
τοῦ χηρύγµατος διαχονίαν λόγος ἔχει στεἰλασθαι τὸν 
Ἀπόστολον, δεύτερον δ) ἐπιέάντα τῇ αὐτῇ πόλει, τῷ 
χατ αὐτὸν τελειωθῆναι µαρτυρίῳ. Ἐν ᾧ δεσμοῖς ἐχό- 
µενος, την πρὸς Τιµόθεον δευτέραν ἐπιστολὴν συν- 
τάττει, ὁμοῦ σηµαίνων τὴν τε προτέραν αὐτῷ γενο- 
μέντν ἀπολογίαν, χαὶ τὴν παραπόδας τελείωσιν. Δε- 
yo» δη xal τούτων τὰς αὐτοῦ μαρτυρίας. « Ἐν τῇ 
πρώτῃ µου, φησὶν, ἀπολογίᾳ οὐδείς µοι συµταρεγέ- 
νετο, ἀλλὰ πάντες µε ἑγχατέλιπον. Μὴ αὐτοῖς λο- 
Ἰισθείη. 'Ο δὲ Κύριός uot: παρέστη xat ἐνεδυνάμωσέ 
με, ἵνα δι) ἐμοῦ τὸ χ{ρυγµα πληροφορτθῇ, xal ἀχού- 
εωσι πάντα τὰ ἔθνη. Καὶ ἐῤόύσθην ἐχ στόματος λέον- 
ες. » Σαφῶς δὴ παρίσττσι διὰ τούτων, ὅτι δὴ τὸ 


πρότερον, ὅπως ἂν τὸ χήρυγµα τὸ 67 αὐτοῦ πληρω- C 


(n, ἐῤῥύσθη ix στόματος λέοντος, τὸν Νέρωνα 
ταύτῃ ὡς ἔοιχε, διὰ «b ὠμόθυμον προσειπὠν. 0ὔχουν 
Kf προστέθειχε παραπλήσιόν τι, τὸ (90), «Ρύσεταί 
µε Ex στόματος λέοντος' » ἑώρα γὰρ τῷ Πνεύματι 
«ἣν ὅσον οὕπω µέλλουσαν αὐτοῦ τελευτήν. Διό φησιν 


ita Joseplius conciliabitur cum Luca. Ceterum non 
assentior Eusebio, qui hxc sub Nerone gesta esse 
seribit, Nam in cap. xxi. Actor. /Egyptius ille ma- 

s fusus fuisse dicitur paulo ante adventum Pauli 

ierosolyma. Venit autem illuc Paulus anno Clau- 
dii ultimo. Quod ex eo colligitur quod in cap. xxiv 
Actorum scribit Lucas, successorem niissuim esse 
Felici Porcium Festum. Cuin ergo Festus in Judzeam 
missus fuerit anno Neronis secundo, strages /Egy- 
piii illius in extremum Claudii annum cadat necesse 
est. Fefellit Eusebium Josephi narratio qui hzc 
sub Nerone referre videtur. Sed animadvertere 
debuerat Eusebius, Josephum eo loco cuncta simul 
et acervatim commemorare quz a Felice gesta es- 
sent, tam sub Claudio quam sub Nerone. 

(90) Vulg. O0xoUr ἑξῆς προστέθειχεπαραπ.1ήσιόν 
ti, τό. lta quidem codex Regius, Sed in Maz. Med. 
ac Fuk. codice scribitur παραπλήἠσιόν τι τῷ. Certe 
bic locus valde obscurus est , et idcirco a Musculo 
pratermissus. Re tamen diu multumque perpensa, 
landem verum hujus loci sensum deprehendi. Ait 
igitur Eusebius, ex verbis Pauli in secunda ad Ti- 
πιοίλευμι Epistola id colligi, ipsum in prima quidem 
defensione, sententia judicum absolutum fuisse ; 
postea vero in secunda accusatione fuisse damna- 
lum, Prius quidem illud aperte designat his. ver- 
bis : 1n prima mea defensione nemo mihi ad[uit; et 
cum ail: Liberatus eum ab ore leonis : quod idem 
est ac si diceret : Ereptus sum ex Neronis faucibus. 


CAPUT XXII. 


Qualiter Paulus e πάσα Romam ín vinculis missus, 
ad causam dicendum, judicum sententia absolu - 
tus est. 
lluic successor a Nerone mittitur Festus. Quo 

Judeam procurante Paulus in judicium adductus 

causam cum dixisset, vinctus Romam perductus est. 

Erat cum Paulo Aristarchus quidam, quem ipse in 

quadam Epistola idcirco captivitatis socium appel- 

lat. Atque hic Lucas qui Actus apostolorum litteris 
tradidit, historiz suz finem fecit, Paulum IRRomz in 

libera custodia biennium egisse, et verbum Dei li- 

bere przedicasse testatus. Tandem vero cum causam 

suam $2 apud judices perorasset, rursus przdi- 
candi causa peregre profectus esse dicitur : postea- 
que cum Romam iterum venisset, vitam martyrio 
finiisse. Atque hoc demum tempore alteram ad 
Timotheum Epistolam scripsit, in qua et de priore | 
sua defensione, et de immiuente vitz exitu non 
obscure loquitur. Audi, si placet, ipsa illius verba, 
quibus ea qux dixi testatur : «In prima, inquit, 
mea defensione nemo mihi adfuit, sed omnes me 
dereliquerunt : non illis id imputetur. Dominus au- 
tem mihi astiti!, et. corroboravit ine, ut per me 
praedicatio impleatur, et audiant oinnes geutes. Et 
liberatus sum de ore leonis. » Quibus verbis satis 
aperte significat, se prius quidem ex leonig rictu 
servatum fuisse; quo per ipsum Evangelii preedica- 
tio compleretur, Neronem scilicet ita designans 
propter aniini crudelitatem. Sed paulo post non huic 
simile aliquid adjunxit, puta : « Liberabit me de 
ore leonis:» jam eniu divino afflatus Spiritu immi- 


De secunda autem accusatione longe aliter loquitur 
Pàulus. Neque euim dicit : Liberabit se Deus de 
ore leonis, sicut antea locutus fuerat, Quippe prie- 
videbat Paulus, Deo id ipsi revelante , se nequa- 
quam persecutoris gladio ulterius subtractum iri, 
sed glorioso martyrii exitu. consummandum. Pro- 
inde cum de prima accusatione dixisset : Liberatus 
sum ez ore leonis, de secunda qua iunc maxime 
premebatur , lic subjungit: Liberabit me Dominus 
ab omni opere malo, et salvum faciet in regno suo 
celesti : mortem suam his verbis aperte designans., 
Hic est sensus hujus loci, quem nec interpretes, nec 
ego ipse prius animadverteram. Quare in Euseb 
distinctis vocibus scribendum est ox οὖν , vcl. iu- 
talo acceniu οῦχουν. Certe in Maz. codice distinctis 
vocibus οὐκ οὖν scribitur, Porro hunc Eusewii lo- 
cuin descripsit Hierouymus in libro. De scriptoribus 
ecclesiasticis, ubi de Paulo loquitur ; sed. Eusebii 
sensuum minime est assecutus, ut patebit legenti. 
Quare et Sophronius duin locum illum Hieronymi 
in Grecum sermouem verteret , aliquot verba pr:- 
terinisit, qux Scilicet sensui obesse videbantur. 
Eusebii sensum quem dixi expressit Theodoretus 
in. Epistolam II ad Timotheum ad illa verba : Libe- 
rabit me Dominus ab omni opere malo. Ox εἶπεν 
ὅτι, Ῥύσεται µε πάλιν ἀπὸ A£ortoc, ἀλλ ἀπὸ παγ- 
tóc ἔργου πονηροῦ. "Ἠδει γὰρ ὡς δέξεται πάντως 
τοῦ βίου τὸ τέλος. 


195 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


196 


nentem sibi mortem przvidebat. Quocirca postquam A ἐπιλέγων τῷ,ε xat ἐῤῥύσθην Ex στόματος λέοντος, » 


dixit : « Liberatus sum ex ore leonis, » statim addit : 
« Liberabit me Dominus ab omni opere malo, et 
servabit ia regnum suum coeleste,» martyrium suum 
jamjam adfore significans. Quod quidem etiam evi- 
dentius in eadem Epistola pr:edixerat his verbis : 
« Ego enim jam delibor, εἰ tempus dissolutionis 
inez instat. » Et in liac quidem secunda ad Timo- 
theum Fpistola, Lucam solum sibi adesse testatur ; 
in priore vero defensione ne hunc quidem adfuisse 
dicit. Quam ob causam videtur Lucas Actuum apo- 
stolicorum historiam illo tempore conclusisse, cuin 
omnia qux: quandiu cum Paulo versatus est gesta 
fuerant, commemorasset. Illzc idcirco a nobis dicta 
sunt, ut ostendamus Paulum non in primo illo cujus 


τό « Ῥύσεταί µε ó Κύριος ἀπὸ παντὸς ἔργου πονη- 
ροῦ, xaX σώσει εἰς τὴν βασιλείαν αὐτοῦ τὴν ἑπουρά- 
νιον, » σηµαίνων τὸ παραντίχα μαρτύριον, ὃ xai σα- 
φέστερον ἐν τῇ αὐτῇ προλέγει γραφῇ φάσκων. « Ἐγὼ 
γὰρ ἔδη σπένδοµαι, καὶ ὁ καιρὸς τῆς ἀναλύσεώς µου 
ἐφέστηχεν. » Nov μὲν οὖν ἐπὶ τῆς δευτέρας Ἔπιστο- 
λῆς τῶν πρὸς Τιµόθεον, τὸν Λουχᾶν µόνον γράφοντι 
αὐτῷ συνεῖναι δηλοῖ, xat& δὲ τὴν προτέραν ἆπολο- 
γίαν οὐδὲ τοῦτον. "O0tvy εἰχότως τὰς τῶν ἁποστόλων 
Πράξεις ἐπ᾽ ἐχεῖνον ὁ Λουχᾶς περιέγραφε τὸν χρό- 
voy, τὴν μέχρις ὅτε τῷ Παύλῳ συνῆν ἱστορίαν ύφη- 
Υησάµενος. Ταῦτα δὲ ἡμῖν εἴρηται παρισταµένοις, 
ὅτι μὴ xa0' fiv ὁ Λουχᾶς ἀνέγραψεν ἐπὶ τῆς "Pope 
ἐπιδημίαν τοῦ Παύλου, τὸ μαρτύριον αὐτῷ συνεπεράν- 


meminit Lucas, in urbem Romam adventu, πιαγἰγτίο fj θη. Εἰχός γε τοι χατὰ μὲν ἀρχὰς Ἠπιώτερον τοῦ Νέ- 


esse perfunctum. Quippe probabile est Pauli pro fide 
nostra defensionem a Nerofle qui circa initia impe- 
rii clementius se gerebat, benigue admissam faisse : 
verum cum postea ad teterriana quaeque facinora 


ρωνος διαχειµένου, ῥᾷον τὴν ὑπὲρ τοῦ δόγματος τοῦ 
Παύλου xazaóey05vat ἀπολογίαν. προελθόντος δὲ εἰς 
ἀθεμίτους τόλµας, μετὰ τῶν ἄλλων χαὶ τὰ χατὰ τῶν 
ἀποστόλων ἐγχειρισθῆναι (903. 


idem Nero prorupisset, apostolos quoque cum ceteris savitioin ejus expertos. 


63 CAPUT XXIII. 


Quomodo Jacobus qui frater Domini dictus est, 
martyrium subiit. 


Ceterum eum Paulus ad Cxsarem provocasset, 
Romamque a Festo missus esset, Judzi qui insidias 
ipsi struxerant, spe sua frustrati, in Jacobum fra- 
trem Domini, cui episcopalis Hierosolymorum sedes 
ab apostolis tradita fuerat, rabiem convertunt, at- 
que hoc fere modo illum adorti sunt. Productum 
in medium, abnegare fidem Christi coram omni 
populo jubent. Sed cum is preter omnium exspe- 
citationem libera voce et majore quam sperabant 
fiducia, Servatoreim ac Dominum nostrum Jesum 
Dei Filium esse coram omni multitudine confessus 
fuisset ; tum illi impatienter ferentes testimonium 
tanti viri, quippe qui ob singularem cohtinentiam 
3c religionem, omnium consensu justissimus babe- 
batur, arrepta ex norte rectoris licentia eum tru- 
cidant. Quippe per idem tempus mortuo in Jud:ea 
Festo, absque ullo przside ac moderatore provincia 
remanserat. Ac jam quidem superius modum οἱ 
Jacobi ex allatis Clementis verbis cognovimus, qui 
ex templi fastigio eum pracipitatum, et fullonis 
vecte percussum interiisse testatus est. Sed omnium 
accuratissime llegesippus qui apostolorum tempo- 
ribus proximus fuit, in quinto Commentariorum li- 
bro de Jacobo praescripsit his verbis : « Ecclesiae, 
inquit, administrationem una cum apostolis susce- 
pit Jacobus frater Domini, qui jam inde a Christi 


(903) Ἐγχειρισθῆναι. ἵπ quatuor nostris codicibus 
Maz., Med.,Fuk. ac Savil. scriptum est ἔπιχει- 
ρῆσαι. Quam lectionem in quibusdam codicibus se 
reperisse testatur Stephanus. Verum si ita legamus, 
necessario scribendum erit προελθόντα δὲ εἰς ἆἀθε- 
µίτους τόλµας, etc. Certe Nicephorus in lib. i, cap. 
94, ita videtur legisse. Sic enim hunc Eusebii lo- 
eum interpolavit, εἰς 5' ἀθεμίτους ἑξοκείλαντα mpá- 
Ez, μετὰ τῶν ἄλλων xal τὰς τῶν ἁποστόλων ἐπιτολ- 
μῆσαι σραγάς. 

(91) Vuly. ráxatá tovtov τοὰμᾶται. Quatuor nos- 


ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ ΚΙ’. 

Ὡς ἑμαρτύρησεν "IáxoCoc ὁ τοῦ Κυρίου χρηµα- 
. ere lode / Nie. H. E. PS). ) 
Ἰουδαῖοί γε uv, tou Παύλου Καΐσαρα ἔπιχαλεσα- 

µένου, ἐπί τε τὴν Ῥωμαίων πόλιν ὑπὸ Φήῄστου πα- 

ῥραπεμφθέντος , τῆς ἐλπίδος καθ ἣν ἐξήρτνον αὐτῷ 
τὴν ἐπιθουλὴν , ἀποπεσόντες, ἐπὶ Ἰάχωθον τὸν τοῦ 

Κυρίου τρέπονται ἁδελφὸν, ᾧ πρὸς τῶν ἁποστόνων ὁ 

τῆς ἐπισχοπῆς τῆς ἐν Ἱεροσολύμοις ἐγχεχείριστο θρό- 

voc. Τοιαῦτα δὲ αὐτοῖς xal τὰ κατὰ τούτου τολµή- 
µατα (91). Εἰς μέσον αὐτὸν ἀγαγόντες, ἄρνησιν τῆς εἰς 
τὸν Χριστὸν πίστεως ἐπὶ παντὸς ἐζήτουν τοῦ λκαοῦ. 

Τοῦ δὲ παρὰ τὴν ἁπάντων γνώμην ἐλενθέρᾳ φωνῇ xat 

μᾶλλον f] προσεδύχησαν ἐπὶ τῆς πληθύος ἁπάσης παῤ- 

ῥησιασαμένου, καὶ ὁμολογήσαντος Υἱὸν εἶναι τοῦ θεοῦ 
τὸν Σωτῆρα xai Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν τὸν Χριστὸν, 
μηχέθ᾽ οἷοί τε τὴν τοῦ ἀνδρὸς µαρτυρίαν φέρειν, τῷ 
δικαιότατον αὐτὸν παρὰ τοῖς πᾶσι δι' ἀχρότητα, ἧς 
µετῄει χατὰ τὸν βίον,φιλοσοφίας τε xat θεοσεθείας 
πιστεύεσθαι, χτείνουσι, χαιρὸν εἰς ἑξουσίαν λαδόντες 
τὴν ἀναρχίαν, ὃτι δη τοῦ Φήστου κατ αὐτὸ τοῦ χαι- 
ροῦ ἐπὶ τῆς Ἰουδαίας τελευτῄσαντος, ἄναρχα xaX ἀν- 
επιτρόπεντα τὰ τῆς αὐτόθι διοιχήσεως χαθειστήχει. 


p Τὸν δὲ τῆς τοῦ "laxw6ou τελευτῆς τρόπον, ἤδη μὲν 


πρότερον αἱ παρατεθεῖσαι τοῦ Κλήμεντος φωναὶ δε- 
δηλώκασιν, ἀπὸ τοῦ πτερυγίου βεθλήσθαι, ξύλῳ τε 
τὴν πρὸς θάνατον πεπλῆχθαι αὐτὸν ἱστορηχότος. 
Ἀκριθέστατά γε μὴν τὰ κατ) αὑτὸν ὁ Ἡγήσιππος ἐπὶ 
τῆς πρώτης τῶν ἀποστόλων γενόμενος διαδοχῆς (92), 


tri codices Maz. , Medic., Fuk. et Savil. pro τολμᾶται 
scriptum exhibent τολμήµατα. Quod equidem magis 
probo. Nam si τολμᾶται tegerimus, supérfluum erit 
τὰ, cum sufficiat dixisse τοιαύτα δὲ αὐτοῖς κατὰ τούτου 
τολμᾶται. Paulo ante iidem codices Maz., Med. ac 
Ευκ.,ρτοἐγχεχείριστο scriptum habent ἐγχεχείρισται. 

(93) Ὁ Ηγήσιππος ἐπὶ τῆς πρώτης τῶν ἀποστό- 
«ων γεγόµενος διαδοχῆς. Rutinus legisse vultur, 
ἐπὶ τῇ πρώτῃ διαδοχῃ. Sic enim vertit : Hegesippus 
qui posl ipsas.siatun. primas apostolorum succese 


197 


HISTORLE ECCLESIASTICJE L'B. II. 


198 


ἐν τῷ πέμπτῳ αὐτοῦ Ὑπομνήματι τοῦτον λέγων Α temporibus ad nostram usque ztatem Justus cogno- 


ἱστορεῖ τὸν τρόπον’ « Διαδέχεται δὲ τὴν Ἐκκλησίαν 
μετὰ τῶν ἀποστόλων (95), ὁ ἀδελφὸς τοῦ Κυρίου Ἰά- 
χωθος, ὁ ὀνομασθεὶς ὑπὸ πάντων Δίχαιος (94) ἀπὸ 
«v τοῦ Κυρίου χοόνων µέχρι xaX ἡμῶν. Ἐπεὶ πολ- 
le Ἰάχωθοι ἐχαλοῦντο. Οὗτος δὲ Ex κοιλίας μιτρὸς 
αὐτοῦ ἅγιος ἣν. Otvov xaY σίχερα οὐκ ἔπιεν, οὐδὲ ἕμ- 
ένχον ἔφαγε. Ξυρὸν ἐπὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ οὐχ ἀνέ- 
65, ἔλαιον οὐχ ἠλείψατο, χαὶ βαλανείῳ οὐκ ἐχρήσατο. 
Ἱούτῳ µόνῳ ἔδην (95) εἰς τὰ ἅγια εἰσιέναι. Ο0ὐδὲ γὰρ 
ἐρεοῦν ἑφόρει , ἀλλὰ σινδόνας. Καὶ μόνος εἰσήρχετο 
εἰς τὸν vaóv, πὑρίσχετό τε χείµενος ἐπὶ τοῖς Υόνασι, 
καὶ αἰτούμενος ὑπὲρ τοῦ λαοῦ ἄφεσιν, ὡς ἀπεσχλη- 
χέναι τὰ γόνατα αὐτοῦ δίκην χαμίλου , διὰ τὸ ἀεὶ 
χάµπτειν ἐπὶ vóvu (96) προσχυνοῦντα τῷ Oc, xal 
αἰτεῖσθαι ἄφεσιν τῷ λαῷ. Διά γε τοι τὴν ὑπερθολὴν 
τῆς διχαιοσύνης αὑτοῦ , ἐχαλεῖτο Δίχαιος χαὶ Ὡό- 
Mac (97) - 6 ἐστιν Ἑλληνιστὶ περιοχὴ τοῦ λαοῦ xa 
διχαιοσύνη, ὡς οἱ προφῆται δηλοῦσι περὶ αὑτοῦ. Τινὲς 
(y τῶν ἑπτὰ αἱρέσεων τῶν ἐν τῷ λαῷ, τῶν προγε- 
γραμμένων pov (98) ἐν τοῖς Ὑπομνήμασιν, ἐἑπυνθά- 
νοντο αὐτοῦ, tig ἡ θύρα τοῦ Ἰησοῦ (99). Καὶ ἔλεγε 
siones fuit, eic. Vulgata. tamen lectio minime re- 
pudian!a est, cum egesippi zeas in primam 
spostolorum successionem inciderit. Prima enim 
apostolorum successio usque ad tempora Marci Αη- 
tonini producitur. Eo namque imperante, Polycar- 
pus, Joannis apostoli discipulus, coronam martyrii 
rportavit. Recte igitur Hegesippus in prima apo- 
siolornm successione vixisse dicitur, quippe qui 


floruit Antoninorum principatu. Cumque Romam 
venisset pontificatu Auniceti, ibidem permansit us- 


minatus est. Nam multi quidem eodem nomine Ja- 
cobi vocabantur. Sed hic ab ipso watris utero san- 
ctus fuit. Nec vinum unquam bibit nec siceram : ab 
animantium carnibus penitus abstinuit. Comam 
nunquam totondit, Neque ungi, neque lavare bal- 
neo corpus unquam solitus. Unus ex omuibus in 
intimum templi sanctuarium ingrediendi jus facul- 
tatemque habebat. Neque enim lanicio, sed linea 
tantum. veste utebatur. In templum solus intrare, 
atque ibi genibus flexis pro peccatis populi supplex 
Deum orare consueverat. Adeo ut genua ipsius in- 
star cameli occalluerint, dum assidue Deui vene- 
rans, et pro G/$ salute populi vota faciens humi 
sterneretur. llic ergo ob singularem justitiam co- 
gnominatus est Justus et Oblias, quod Latine muni- 
mentum populi et justitiam significat, quemadmedum 
etiam prophelz de eo prdixerunt. Quidam autem 
ex septem sectis qux: apud Judsos erant, de quibus 
in superioribus libris scripsisse meminimus, inter- 
rogarunt eum, quodnam esset ostium Jesm Quibus 
ille Jesum esse Servatorem respondit. His auditis, 
ribus usque ad nostram ctatem Jvstus ab. omnibus 
cognominalus est. EA hanc quidem distinctionem iu 
interpretatione mea sequi malui, post Musculum ct 
Christophorsonum, quippe qu:e certior el. sequen- 
tibus Hegesippi verbis magis congruere mihi vide- 
retur. Suhjicit enim. Hegesippus, ἐπεὶ πολλοὶ μὲν 
Ἰάχωθοι ἐχαλοῦντο, eic. Qu» verba sine dubio re- 
feruntur ad ea qu:e przcesserunt, ὁ ὀνομασθεῖς ὑπὸ 
e 


πάντων Δίκαιος. fteddit enim rotionem Hegesippus, 
cur Jacobus Justus ab omnibus cognominatus sit. 


qie ad pontificatum Eleutheri. In Chronico Alexan- C Quippe, iuquit, multi fuere Jacobi; sed hic prs» 


érino, quod quidem Antiochenum libentius voca- 
verim, lHlegesippus mortuus esse. dicitur principatu 
Commodi Augusti. /Equalis igitur fuit Irenzo : quem 
eiiam prima apostolorum successioni contiguum 
fuisse testatur Eusebius in lib. v, cap. 90, ubi de 
libro ejus agit qui inscriptus erat De Ogdoade : Ἐν 

xai ἐπισημαίνεται τὴν πρώτην τῶν ἁποστόλων 
χατειληςέναι ἑαυτὸν διαδοχἠν. 

(93) Μετὰ τῶν ἁποστόλων. Mieronymos in Ca- 
lalogo hunc locum ita vertit : Suscepit. Ecclesiam 
Bierosolyme, post apostolos frater Domini Jacobus. 
Quasi legeretur μετὰ τοὺς ἀποστόλους, Longe rectius 
adversarius Hieronymi Rufinus interpretatus est 
cum apostolis. Nam apostoli una cum Jacobo episcopo 
llierosolymitanam rexzerunt Ecclesiam. Quare per- 
peram Rufinus in cap. 2 hujus libri, Jacobum apo- 
stolorum episcopum nominavit. Atqui Clemens 
cujus verba illie interpretatur Rufinus, Jacobum 
Ron apostolorum, sed Hierosolymorum episcopum 
factum esse dicit. Porro Rufinus id hausisse videtur 
ex Clementis Recognitionibus, quas vel ipse vel Pau- 
linus Latine vertit. Nam in lib. i1 ejus operis Clemens, 
Jacobum fratrem Domini, quem ipse archiepisco- 
pum. nominat et principem episcoporum, episcopali 
auctoritate apostolis omnibus pr:ecipientem inducit, 

(94) Ὁ ὀνομασθεὶς ὑπὸ πάντων Αίκαιος. Post 
hzc verba in. codice Mazarino ac Εικ. apposita est 
distinctio. Quam quidem interpunctionem secutus vi- 
detur Rutinus, Sic enim vertit : Suscepit Ecclesiam 
cum apostolis (rater Domini Jacobus, qui ab omnibus 
cognominatus est. Justus, ab ipsis Domini (empo- 
ribus perdurans usque ad mos. Verum in codice 
Regio ac Med. et apud Nicephorum nulla est ascri- 
pta distinctio post. vocem Δίχαιος, sed !otus locus 
uno spiritu. continuatur. hoc modo, ὁ ὀνομασθεὶς 
ὑπὸ πάντων Δίχαιος ἀπὸ τῶν τοῦ Κυρίου χρόνων 
μέχρι xal ἡμῶν, id est, quiab ipsis Christi tempo- 


celeris justitia excelluit, ut multis argumentis 
deinceps probat Hegesippus. Deinde si priorem 
distinctionem sequamur cum ltufiuo, falsum erit 
illud quod sequitur, Jacobum scilicet episcopum a 
temporibus Domini usque ad llegesippi atatem 
permansisse. Nam Jacobus quidem Justus cxsus 
es! Nerouis principatu. Hegesippus vero Autoni- 
norum temporibus floruit, ut superius observavi. 
(95) Τούτῳ µόνῳ é&£nv, etc. Totum hunc Hegesippi 
locui jam pridem examinavit Scaliger in Animad- 
versionibus Eusebianis, pag. 178, multaque in eo re- 
prehendit, qua operzs pretium erit legere. Adde etiain 
us adversus Scaligeri censuram scripsit Dionysius 
Betavius in notis ad h:eresim r.xxviiu Epiphanii, et P. 
Hailoizius in notationibus ad Vitam Iegesippi, c. 3. 
(96) Aid τὸ ἀεὶ κάμαπτειν ἐπὶ γόνυ. Duis po- 
8lrem:e voces absunta codice Εικ. ct apud Nicepho- 
rum. Verum in codice Maz. ac Med. totus hic locus 


D ita legitur, διὰ τὸ ἀεὶ χάµπτειν προσχυνοῦντα τῷ 


Θεῷ τὰ Ὑόνατα. 

(97) Ἐκαλεῖτο Δίκαιος xal Ὡδ.ίας. Nicolaus 
Fullerus in lib. i1 Miscellaneorum sacrorum, hunc 
locum sic emendat, ἐχαλεῖτο Eaóbix xal Ὠσλιὰμ, 6 
ἐστιν δίκαιος, καὶ περιοχη Auov. Quam doctissimi 
viri emendationem libenter amplector. Tamen cum 
Epiphanius in bzrresi Lxxviu et. Jovius monachus, 
quem vulgo inale Jobium vocant, Jacobum Obliaiun 
dictum esse Lestentur, retinenda est vulgaris lectio; 
maxime cum Ophlilias Hebraice arcem populi signi- 
ficet. Sel et Rufinus atque Nicephorus vulg;tim 
lectiouem tuentur. 

(93) Tor ἑπτὰ αἱρέσεων τῶν προγεγραμµένων 
pot. Locus ΠΗερεδὶρρὶ, in quo de septem Judaici 
populi sectis se scripsisse testatur, exstat in libro 
1v Eusebii uostri, cap. 22. Ad quem locuin, Deo 
juvante, plura dicturi sumus de septem illis sectis. 

(99) Τίς ἡ θύρα τοῦ Ἰησοῦ. Ostium lioc loco 


199 


EUSEBII CAIESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


nonnulli eorum Jesum revera Christum esse credi- A τοῦτον εἶναι τὸν Σωτῆρα. Ἑξ ὧν τινες Enlo 


derunt, Supra scripte vero sectz? nec resurrectio- 
nem, nec futurum "Christi adventum ut unicuique 
pro meritis mercedem tribuat, credebant. Quotquot 
veto ex iis crediderunt, Jacobi opera ac ministerio 
utique crediderunt. Cum ergo multi ex ipsis etiam 
primoribus crederent, tumultuari cceperunt Judzi 
el scribe ac Pharisei: eo jam ventum esse cla- 
mantes, ut prope omnis populus Jesum quasi Chri- 
stum exspectaret. Proinde in unum congregati Ja- 
cobum adeunt, hisque eum verbis compellant : llor- 
tamur te, inquiunt, ut populi errorem comprimas, 
qui falsam de Jesu opinionem imbibit, perinde quasi 
Christus esset. Persuade igitur omnibus qui festo 
Pasch:e die buc conveniunt, ut de Jesu recte sen- 
tiant. Tibi enim omnes fidem habemus, et cum 
universo populo hoc tibi testimonium perhibemus, 
justissimum te virum esse, nec ullum apud te per- 
sonarum discrimen valere. Proinde plebi persuade 
ne circa Jesum deinceps aberret. Nam et universus 
populus, et nos libenter tibi obtemperamus, Ascende 
igitur in fastigium templi, ut in sublimi loco positus, 
ab omnibus conspici et exaudiri facile possis. 
Nam paschalis solemnitatis gratia, cunctae Judzo- 
rem tribus et ex gentibus non pauci huc convene- 
runt. Posthzc àupradicti scribe et Pharisei cum 
Jacobum in fastigio templi collocassent, contenta 
voce sic eum alloqui coeperunt : O Juste cui nos 
omnes fidem adliibere par est, quandoquidem popu- 
lus omnis errat, Jesum sectans crucifixum, doce 


ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ Χριστός. Al δὲ αἱρέσεις al 
ρηµέναι, οὐκ ἐπίστενον οὔτε ἀνάστασιν (1), ο 
χόμενον ἁποδοῦναι ἑχάστῳ κατὰ τὰ ἔργα 

Ὅσοι δὲ χαὶ ἐπίστευσαν, διὰ Ἰάχωθον (2). ᾿ 
οὖν καὶ τῶν ἀρχόντων πιστευόντων, ἣν θόρυί 
Ἰουδαίων xaX γραμµατέων χαὶ Φαρισαίΐων λε’ 
ὅτι χινδυνεύει πᾶς ὁ λαὸς Ἰησοῦν τὸν Χριατὸ 
δοχᾷν. Ἔλεγον οὖν συνελθόντες τῷ Ἰαχώθῳ' 
καλοῦμέν σε, ἐπίσχες τὸν λαὸν ἐπεὶ ἐπλανήθη . 
σοῦν, ὡς αὐτοῦ ὄντος τοῦ Χριστοῦ. Παραχαλοϊ 
πεῖσαι πάντας τοὺς ἑλθόντας εἰς τὴν ἡμέρ 
Πάσχα περὶ Ἰησοῦ. Σοὶ γὰρ πάντες πειθόµεθα. 
γὰρ μαρτυροῦμέν σοι xal πᾶς ὁ λαὸς, ὅτι δίχι 
χαὶ ὅτι πρόσωπον οὐ λαµβάνεις. Πεῖσον οὖν 


B ὄχλον περὶ Ἰησοῦ μὴ πλανᾶσθαι. Καὶ γὰρ πᾶς 


xai πάντες πειθόµεθά σοι. Στηθι οὖν ἐπὶ τὸ 

γιον τοῦ ἱεροῦ, ἵνα ἄνωθεν ᾗς ἐπιφανὴς, καὶ 

χουστά σου τὰ ῥήματα παντὶ τῷ λαῷφ. Διὰ 

Πάσχα συνεληλύθασι πᾶσαι αἱ φυλαὶι μετὰ χι 
ἐθνῶν (6). Ἔστησαν οὖν οἱ προειρηµένοι γραμ 
xaX Φαρισαῖοι τὸν Ἰάκωθον ἐπὶ τὸ πτερύγιον το 
χαὶ ἔχραξαν αὐτῷ καὶ εἶπον ' Δίχαιε, ᾧ πάντες 
σθαι ὀφείλομεν , ἐπεὶ ὁ λαὸς πλανᾶται ὀπίσω 

τοῦ σταυρωθέντος, ἀπάγγειλον ἡμῖν τίς ἡ 65, 
Ἰησοῦ τοῦ σταυρωθέντος. Καὶ ἀπεχρίνατο qu 
Yà^n* Τί µε ἑπερωτᾶτε περὶ Ἰησοῦ τοῦ Υἱοῦ τ 
θρώπου; xai αὐτὸς χάθηται ἓν τῷ οὐρανῷ ἐκ 
τῆς μεγάλης δυνάµεως, χαὶ μέλλει ἔρχεσθαι & 
νεφελῶν τοῦ οὐρανοῦ. Καὶ πολλῶν πληροφορηθ. 


nos quod sit ostium Jesu suffixi cruci. Tunc Jaco- C καὶ δοξαζόντων ἐπὶ τῇ µαρτυρίᾳ τοῦ Ἰαχώδοι 


bus edita voce iis respondit : « Quid me, inquit, 


est introductio, seu institutio atque initiatio. Ostium 
igitur Christi nihil est aliud quam (des in Deyn 
Patrem et in Filium ac Spiritum sanctum. De hoc 
ostio dicitur in Psalmis: Hac est porta Domini et 
justi intrabunt. per eam, ut explicat Clemens in lib. 
vi Στρωμµατέων. Et ostium quidem Joannis Baptista: 
erat peeniepntia; Christi vero ostium est remissio 
peccatorum quae fit per baptismum. 

(1) Ovx. ἐπίστευον οὔτε ἀγάστασι». Male Ru- 
finus, eumque secutus Christophorsonus, vertit non 
crediderunt, quasi legeretur οὐχ Emlaveucav. Longe 
melius Musculus vertit non credunt. Nam Graeca 
vox hane habet significationem. Falsum tamen est 
eas sceclas non credidisse resurrectionem. Nam 
Pharisai eam credebant. 

2) Ὅσοι δὲ καὶ ἐπίστευσαν, διὰ Ἰάκωδον. Vox 
ἐπίστευσαν iterum repetenda est : quod virgula illa 
qui in manuscriptis etiam codicibus appicta est, 
salis declarat, In vetustisimo codice Mazarino post 
ἑπίστευσαν punctu:za ascriptum est ad pedes litter, 
quod virgule nostrz:? respondet, et Grece quidem 
vocatur ὑποστιγμή, a Latinis auteur subdistin- 
ctio. 

(9) Μετὰ καὶ τῶν ἐθνῶν, Merito Scaligerum hic 
repreliendit Dionysius Petavius, quod negasset li- 
cuisse ulli gentili interesse festis diebus Judzorum. 
Nam preter locum illum quem citat Petavius ex 
Evangelio Joannis cap. xi, plurima suppetunt Jo- 
sephi testimonia, e quibus discimus, geutiles Azy- 
morum soleimnuitati spius interfuisse. Certe Vitel- 
lius, legatus Syrie, festo Paschx ingressus est 
Hierosolyma, et a Judzis honorifice exceptus, ut 
legitur in lib. xviii Originum Judaicarum, cap. 6. 
ldem de Quadrato, legato Syrie, in lib. xx. scri- 
Dil. 


λεγόντων (4) Ὡταννὰ (5) τῷ υἱῷ Δαθιδ, τότε π 


(4) Καὶ Aeyórtow. Ὥσανγὰ τῷ vio Δαθίδὸ 
liger in. Animadversionibus Eusebianis hoc « 
cobo dicta esse existimavit; cui in eo quide 
cile assentior. Sed quod negat idem Scaliger 
bum filium David dici potuisse, in hoc gt 
hallucinatur. Fuit enim Jacobus lilius Josep 
proinde oriundus ex stirpe David. Porro veris: 
est quod ait Scaliger, eos qui Osanna acclam: 
palnas manibus gestare debuisse, Cui rei il 
exemplum est in Jtinerario Hierosolymitano 
nini mouachi, pag. 50. Ex quo discimus, n 
olim fuisse Christianorum, ut episcopis ac pi 
teris advenientibus obviam procedentes 
causa, acclamarent Osanna. ]bi venerunt mti 
in occursum nobis cum infantibus, palmas in st 
tenentes, el ampullas cum rosaceo oleo; et proi 


D pedibus nostris, Planias nostras ungebant , « 


banique lingua /Egyptiaca. ysallentes. antipho 
« Benedicti vos α Domino, benedictusque adi 
vesler, Osanna in excelsis. » ldem testatur 
Hieronymus inm cap. xxi Matthai : Videant 
episcopi et quantumlibet sancti homines, cum q 
periculo dici ista sibi patiantur : si Domino, cu 
hoc dicebatur (quia necdum | erat solida crede. 
fides) pro crimine impingitur. Caeterum voces 
Osanna filio David, quas a quibusdam Judzi 
clamatas tunc fuisse dicit Hegesippus, non imu 
quis existimet de Christo potius quain de Jacobo 
l'gi oportere. Nam cum Jacobus in fastigio t 
positus, Jesum revera Christum esse ac Kedei 
rem generis humani pradicasset, Judaei qu 
Christi fidem amplectentes, acclamare copi 
Osanna filio David, id est, Jesu Christo pala 
victoria. 

(5) Ὡσανγά. ln omnibus nostris exemnla 


IIISTORLE ECCLESIASTIC,E LID. 1l. 


202 


αὖτοὶ Υραμματεῖς χαὶ Φαρισαῖοι πρὸς ἀλλήλους ἔλε- & interrogatis de Jesu Filio hominis? lpse sedet in 


Ὃν  Καχῶς ἔπο,ἔσαμεν τοιαύτην papvoplav παρα- 
σιόντες τῷ Ἰτσυῦ' ἀλλὰ ἀναθάντες, καταθάλωµεν 
ϱὐ ὃν ἵνα φοθηθέρτες μὴ ΊΠιστεύσωσιν αὑτῷ. Καὶ 
ἔχραξαν λέγοντες' Ὢ ὢ, χαὶ ὁ δίχαιος ἐπλανίθη. Καὶ 
ἑπλέρωσαν τὴν Γραφὴν thy Ev τῷ 'Hootz (6) γεγραμ- 
μέντν Ἄρωμεν τὸν δίκαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν 
ἐστι τοίνυν τὰ Tervriuiaca τῶν ἔργων αὐτῶν cá- 
qrtat, ᾽Αναθάντες οὖν χατέθαλον τὸν Δίχαιον, κα) 
ἔενον ἀλλήλοις Λιθάσωμεν Ἰάκωθον τὸν Alxatov. 
Καὶ ἕρξαντο λιθάζειν αὐτὸν, ἐπεὶ χαταθληθεὶς οὐχ 
ἀπέθανεν, ἀλλὰ στραφεὶς ἔθηχε τὰ Ὑόνατα λέγων: 
Περαχαλῶ, Κύριε cb Πάτερ, ἄφες αὐτοῖς o2 γὰρ 
οἶδασι τί ποιοῦσιν. Οὕτω ὃξ καταλιθοθολούντων σὐτὸν, 
ες τῶν ἱερέων τῶν vlov Ῥηχάθ vloo Ῥαχαθεὶμ (7) τῶν 
μαρτυρουµένων ὑπὸ Ἱερεμίου τοῦ mpozfitou, ἔχρασε 
λέγων’ Παύσασθε ! τί πο.εῖτε (8) ; εὔχεται ὑπὲρ ὑμῶν 
ὁ Δίχαιος. Kot λαδών τις ἀπ᾿ αὐτῶν elg τῶν γναφέων 
eb ξύλον (9) ἐν ᾧ ἀπεπίεζε τὰ ἱμάτια (10), ἤνεγχε 
χατὰ τῆς χεφαλῆς τοῦ Διχαίου. Καὶ οὕτως ἑμαρτύρτ- 
ev. Καὶ ἔθαφαν αὐτὸν Ev τῷ τόπω (11), καὶ ἔτι αὑ- 
«οὐ ἡ στζλη μένει παρὰ «o vao (19). Μάρτυς οὗτος 


duo sunt. vocabula ὡς ἀννά. Τὰ etiam apud Πίογυ- 
mum iu Interpretatione nominum [lebraicorum: 
liosanna, salvifica, quod Grace aicitur ὡς ἀννά. 
Ütwumque autem nomen per exiensam litteram legen- 
dum. id est, Hosanna !am in llebra quam in 
Ceca lingua primam syllabam producit. Isidorus 
Quoque in lib. νι Originum, llosanna ex duobus vo- 
&bulis Hosi et Aunacompositum esse testatur, elisa 
silicet una littera, sicut in versibus cum scandi- 
mus. Hosi enim salcifica interpretatur; Anaa inter- 
jJetio est, motum animi significans sub deprecantis 
affectu. Qu:e Isidori verba desumpta sunt cx IHiero- 
nymi epistola 115, ad Damasuim. ; 

(6) "Ex τῷ 'Hcata. Memoria lapsum esse Ifcge- 
sippum affirmat Scaliger. Neque enim hunc locum 
ipud [saiam exstare, sed in lib. qui inscribitur 
Sapientia Salomonis, cap. 1. Sed. fallitur. ipsemet 
Scaliger qui Hegesippum temere reprehendit. Re- 
vera euim hic locus legitur in Isaia cap. i, δήσω- 
pev τὺν δίχαιον, ὅτι δὐσχρηστος ἡμῖν ἐστι’ τοίνυν τὰ 
γεννῆµατα τῶν ἔργων αὐτῶν φάγονται. Sed οἱ in eo 
lallitur, quod apud Rutinum pro 1saia Jeremiam 
scribi dicit. Porro Ilegesippus hunc Isai locui 
quem dixi, iu mente hubuil paulo supra, cum di- 
ceret Jacobum a prophetis Justum esse appella- 
tum, ἐχαλεῖτο Alxatoz, ὡς οἱ 000r tat 0730030 περὶ 
αὐτοῦ. 

(7) Yíov 'Ῥαχαδείμ. Merito Nicephorus li::c duo 
vocabula expunxii, ut jampridem notavit Scaliger, 
tum in Animadversionibus Eusebianis, tum in Elen- 
cho Triheresii, cap. 95. Sed tamen. cum apud Iufi- 
num legantur, etin omnibus nostris exemplaribus 
eXstent, ferri commode possunt. Ac si rem atten- 
lius expendamus, non sunt ita inepta atque insulsa 
ut putavit Scaliger. Ef; τῶν ἱερέων τῶν υἱῶν 'Pryx6 
viov Ῥαχαθείμ, unus ez sacerdotibus de [iliis liechab 
pi Rechabim. lJem enim est ac si. diceret, unus 
ex sacerdotibus, lilius Rechab de genere Rechabi- 
larum; quz postrema verba consulte edita sunt, ut 
lieciab pater illius sacerdotis, ab aliis Rechab dis- 
lngueretur. Plures enim eodem nomine appella- 
bantur Rechab; verum hic de quo loquitur Hege- 
sippus, erat ex stirpe Rechabitarum illurum, de 
quibus locutus esl Jeremias. 

(8) Παύσασθε! Ti ποιεῖτε. Epiphanius in hz- 
resi Lxxviuy non a Rechabita sacerdote. hxc dicta 
esse scribit, sed a Simeone Clopze lilio, qui Jacobi 


PaATROL. GR. ÀX. 


coelo a dextris summ: virtutis, ct venturus est in 
nubibus coeli. Cumque multi, hoc Jacobi testimo- 
nio G8 contirmati, glorifiearent Jesum dicentes, 
Hosanna Filio David : tunc iidem Scribze ac Pha 
riszi inter se collocuti, Male, inquiunt, (erimus, 
qui lanto testimonio Jesum ornaverimus. Verur 
ascendamus, cumque pracipilem dejiciamus, ut 
czteri couterriti fidem illi babere desinant. Con- 
clamare deinde ceperunt ac dicere : O o, ipse 
etiam Justus erravit. Et. impleta sunt ea qua apud 
Isaiam scripta sunt : Tollamus e medio justum, 
quia molestus est. nobis. Propterea fructum operum 
suorum manducabunt. Mox ergo conscendentes, 
eum pricipitem egerunt. Et quoniam pr:ecipitatus 
pon statim mortem obierat, sed conversus flexis 
genibus orabat dicens : — Domine et Deus Daier, 
rogo ut ignoscas iliis, quia nesciunt quid faciunt, — 
illi inter sedixerunt : — Lapidemus Jacobum Justum, 
Coeperunt igitur lapidibus cum impetere, Cuuique 
hominem saxis obruerem, unus e sacerdotibus, ex 
filiis Rechab filii Rechabim qui Jeremi:x suffragio 


Justi frater patruelis erat. 

(9) Λαδώνγ cic àx' αὐτῶν εἷς τῶν γγαφέων τὸ 
ξύὐ.Ίοῦ. Hxc verba duobus modis construi possunt : 
nempe hoc modo, εἷς τις àz' αὐτῶν λαθὼν τὸ τῶν 
γναφέων ξύλον, id cst, unus ex illis arrepto fulloms 
vecte ; aut in hunc modum, cio &v' αὐτῶν, εἷς τῶν 
γναφέων, λαθὼν τὸ ξύλον, quam distinctionem se- 
cutus est Rufinus, ita enim vertit : Et unus ez ipsis 
(ullo, arrepto fuste, in quo vestes exprimere. solent, 

eque aliter. ceteri. interpretes. Atque hunc sen- 
sum confirmat Clemens Alexandrinus in libro vii 
Il ypotyposeon, ubi Jacobum a fullone interemptum 
esse scribit, Verba Clementis habentur supra in 
cap. 1 hujus libr. Apollonius Collatius in lib. 1 De 
excidio llierosol. Jacobum non fullonis vecte, sed 
securi percussum interiisse scribit. 

(10) Tó ξύ.Ίον ἐν  daszlete τὰ ἱμάτια. Hiero- 
nymus in libro De scriptoribus ecclesiasticis hunc 
locum ita expressit: Fullonis fuste, quo uda vesti- 
menia extorqueri solent, in cerebro percvssus. in- 
terit. Wieronymi verba. Grece ita. vertit Sophro- 
nius : Τῷ τε γναρικῷ μοχλῷ ᾧ τὰ ἰμάτια ἐχπιέζειν 
εἰώθασι, Musculus quidem Eusebfi locum ita vertit : 
Unus ex fullonibus arrepto instrumento quo vesti- 
menta exculiunt ac purgant. Langus vero Nicephori 
interpres sic reddidit : Et fullonum quidam ligno 
quo vestes complanabat arrepto. Mihi quidein magis 
plaeet. Rufini et Christophorsoni expositio, qui ve- 
$les premere seu exprimere interpretati sent. [d 
enim significat vox πιέειν, ex qua fit πιεστη - 
prov, quod est Latine pressorium seu prelum. Duplex 
fuit fullonum officium. Nam et maculas eluebant e 
vestibus, οἱ eas dealbabant, ac splendorem iis eon- 
ciliabant; ulebantur autem ad id pressori.s seu 
prelis, ut notavi ad lib. xxvm Amm. Marcellini, 
pag. 966. Porro in manuscriptis nostris Maz., Med. 
ac Fuketii scriptum est ἀποπίεζε. 

(41) Ἔθαγφαν αὐτὸν ἐν τῷ τόπφ. ha quidem 
codex Regius quem secutus est Steplianus. Verum 
reliqui tres, Maz. scilicet, Med. ac Fuk., aliquot 
voculis auctiores sunt lioc modo, xai Eüaxyav αὐτὸν 
ἐπὶ τῷ τόπῳ παρὰ τῷ ναῷ. Quan quidem lectionem 
confirmant Nicephorus ac. Rufinus. ) 

(12) "Ec. αὐτοῦ ἡ ccn μένει παρὰ τῷ vago. 
Quomodo fieri potest, ut lie cippus (id enum signi- 
licat στήλη, ut supra notavimus) et hoc Jacobi se- 
pulcrum adliuc permanserit post urbem a lKomais 


1 


203 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP, PARS 1, — HISTORICA. 


204 


commendati sunt, cotlenta voce : Parcite, | in- A ἀληθῆς Ἰουδαίοις τε xoi Ἕλλησι γεγένηται, ὅτι Ἰη- 


quit, quid facitis ? Justus orat pro vobis. Interim 
unus ex iis fullo, arrepto fuste quo vestes expri- 
mére solebat, caput Justi percussit. Atque ita felici 
martyrio vitam finiit. Sepultus est codem in loco, 
manetque adliuc cippus illius prope templum. Ilic 
Jacobus tum Judxis tum Graecis locuples fuit te- 
siis, Jesum vere t ;ristum fuisse. Nec multo post 
obsidio Vespasiani, et Jud;irorum captivitas sub- 
gccuta est. » πο lHegesippus prorsus cum Clemente 
consentiens, paulu fusius retulit, Porro Jacobus 
ob singularem justitiam adeo celebris apud omnes 
ct admirabilis fuit, ut. Jud:eorum prudeutissimi 
lianc fuisse causam existimaverint secut:e mox ob- 
sidionis llierosolymorum. Quam quidem non ob 
aliud sibi contigisse quam propter scelus in Jaco- 
bum admissum, ipse etiam Josephus scripto testari 
minime dubitavit, cum ait : « Hzc omnia. contigc- 
runt Judxis propter Jacobum Justum , fratrem 
Jesu qui dicitur Christus. Qui cum esset. omnium 
consensu justissimus, nihilominus a Jud:is necatus 
fuerat. » Idem in vicesimo Antiquitatum libro mor- 
temilliuscommemorat his verbis: « Comperta morte 
Festi Casar Albinum Procuratorem in Judeam 
mittit. Interea Ananus junior quem pontificatum 
accepisse jam diximus, vir audax imprimis ac te- 
merarius, GG et qui sectam Sauduczorum seque- 
batur, quos quidem prz caeteris Judzis in judiciis 
exercendis inunites esse supra retulimus, opportu- 


num sibi tempus adesse ratus, eo quod Festus (c 


quidem obiisset, Albinus vero adhuc iter faceret, 


excisam? Sed neque verisimile est, quod ait Hege- 
sippus, Jacobum juxta ten plum sepultum fuisse. 
Nam Judai extra urbem corpora condebant, ut 
colligere est tum. ex Evangelio, tum ex sepulcro 
Helenz;, Adiabenorum reginz, de quo superius lo- 
cuti sumus. Merito igitur Rulinus totam hanc peri- 
copen in versione sua przltermisit. Hieronymus 
vero in libro De scriptoribus ecclesiasticis , cujus 
maxima pars ex Historia ecclesiastica Eusebii µο- 
stri desumpta est, ας lHegesippi verba interpre- 
tans ita emollivit: Titulum usque ad. obsidionem 
Titi, ei uliimam lladriuni, notissimum habuit. Ubi 
tamen illud probare non. possum, quod de ultima 
Mariani obsidione dicit. Nam in eo secutus est er- 
rorem Eusebii, quem jampridem alii confutarunt. 
Porro Hieronymus titulum dixit, pro eo quod in 
Grxco est στήλη. Àd quam vocem in vetustissimo 
codice Mazarino hoc scholium ascriptum inveni : 
"Iozéov ὅτι ἡ στήλη αὕτη λίθος ἣν ἄμορφος, ἔπιγρα: 
φὴὰν ἔχων τὸ ὄνομα τοῦ τεθαμμµένου Ἰακώόον. Ἐξ οὗ 
xaX ἔτι vov οἱ Ἀριστιανοὶ ἓν τοῖς µνῄµασιν αὐτῶν 
λίθους ἱστᾶσιν, χαὶ 1| Tpápqasa ἐν αὐτοῖς Υράφουσιν, 
ἡ τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ ἐγχαράττουσιν. Sciendum 
est columnam hanc ninil aiiud [uisse quam lapidem 
informem, in quo nomen Jacobi illic sepulti erat in- 
cisum, Unde et Chrisiiani in sepulcris suis etiumnum 
lapides statuunt, ín quibus aul litteras inscribere, aul 
crucis figuram insculyere consueverunt. 

(13) HoAtopxet αὐτούς. Codex Regius, πολιορχεῖ 
τὴν Ἰουδαίαν αἰχμαλωτίσας αὐτούς. Verum tres re- 
liqui, Maz., Med. ac Ευκυδὶ, voces illas τὴν Ἰου- 
δαίαν αἰχμαλωτίσας nou agnoscunt. Ac meo qui- 
dein judicio prorsus superflua sunt el insulsze. Ne- 
que enim Grace dici polest πολιορχεῖν τὴν "lou- 
δαίαν. cum id verbum de urbibus dicatur, non au- 


D 


σοῦς ὁ Χριστός ἐστιν, Καὶ εὐθὺς, Οὐεσπασιανὸς 
πολιορχεῖ αὐτούς (413). » Ταῦτα διὰ πλάτους 
συνῳδὰ τῷ Ys Κλήµεντι xaX ὁ Ἡγήσιππος. .05- 
τω δὲ ἅρα θαυμάσιό τις Tv, χαὶ παρὰ τοῖς 
ἄλλοις ἅπασιν ἐπὶ O:xatosovm βεθόητο 5 Ἰάκωξος, 
ὡς xal τοὺς Ἰουδαίων ἔμφρονας δοξάζειν, ταύ- 
την εἶναι τὴν αἰτίαν τῆς παραχρῆμα μετὰ τὸ papto- 
ριον αὐτοῦ πολιορχίας τῆς Ἱερουσαλὴμ, ἣν δι’ οὐδὲν 
ἕτερον αὐτοῖς συμθῆναι, fj διὰ τὸ xav αὐτοῦ τολµη- . 
02v ἄγος. 'O γοῦν Ἰώσηπος (14) obx ἁπώχνησε xal 
τοῦτ ἐγγράφως ἐπιμαρτύρασθαι, δι’ ὧν φησι λέξεων * 
« Ταῦτα δὲ συµθέδθηχεν Ἰουδαίοις, xav ἑχδίχησιν 
Ἰακώδονυ τοῦ διχαἰου, ὃς ἣν ἁδελφὺς Ἰησοῦ τοῦ λε- 
γοµένου Χριστοῦ ' ἐπειδήπερ διχαιότατον αὑτὸν ὄντα 
οἱ Ἰουδαῖοι ἀπέχτειναν. » 'O δ᾽ αὐτὸς χαὶ τὸν θάνα- 
τον αὐτοῦ ἐν εἰχοστῷ τῆς ᾿Αρχαιολογίας δηλοῖ διὰ 
τούτων * c Πέμπει δὲ Καΐσαρ ᾿Αλθϊνον εἰς τὴν "Ioo- 
δαίαν ἔπαρχον, Φήστου τὴν τελευτῖν πυθόµενος. Ὁ 
6t νεώτερος "Avavoz, ὃν τὴν ἀρχιερωσύνην εἴπομεν 
παρειληφέναι, θρασὺς ἣν τὸν τρόπον xal colunt 
διαρερόντως. Αἴρεσιν δὲ µετῄει τὴν Σαδδουχαίων, οἵ- 
περ εἰσὶ περὶ τὰς χρίσεις (pol παρὰ πάντας τοὺς 
Ἰουδαίους, καθὼς Ίδη ὁξδηλώχαμεν. "Axe 6h οὖν τοι- 
02102 (ov ὁ "Avavo;, νοµίσας ἔχειν χαιρὸν ἐπιτήδειον, 
διὰ τὸ τεθνάναι μὲν Φῆστον, ᾿Αλθΐνον δὲ ἔτι χατὰ τὴν 
ὁδὺν ὑπάρχε:ν, χαθίζει συνέδριον χριτῶν. Καὶ παρα- 
γαγὼν εἰς αὐτὸ τὸν ἀδελρὸν Ἰησοῦ τοῦ Χριστοῦ λε- 
γοµένου, Ἰάχωθος ὄνομα αὐτῷ, xal τινας ἑτέρους ὡς 
παρανοµησάντων κατηγορίαν ποιησάµενος, παρέδωκε 
λευσθησομένους (15). Όσοι δὲ ἐδόχουν ἐπιειχέστατοι 


tem de gentibus. Rufinus quoque et Nicepliorus eas 
voces non habent. 

(14) 'Ο yovv Ἰώσηπος. Wc est scriptura codi- 
cis Regii, a qua paululum disseritiunt nostri codices 
Mazar., Med, Ευ. ac Savilii, Sic enim habe.t 
Αμέλει vé zot χαὶ ὁ Ἰώσηπος. 

(5) llapéóuxs «Ἱευσθησομένους. Quid magis 
contrarium esse potest, quam hac Josephi et illa 
Megesippi narratio? Nam Joseplius quidem Jacobum 
damnatum esse scribit in publico Jud:orum consi- 
lio ; Hegesippus. vero per seditionem ac tumultum 
populi occisum, Et llegesippus quidein fuste fullo- 
nis necatum in media urbe ; Josephus autem lapi- 
datum occubuisse narrat. Fiebat autem  lapidatio 
extra portas civitatis, ut notum est, Porro Jose- 
phus annum quo mortuus est Jacobus, duabus no- 
lis nobis designavit, pontificatu scilicet Auani, εἰ 
adventu Albini in Judam, Eusebius in Chronico, 
Albinum Festo successisse scribit anno vi imperii 
Neronis. idem tamen Jacobi martyrium confert. in 
annum sequentem. Quod manifeste pugnat cum Ju- 
sepho, qui diserte testatur Jacobum necatum prius- 
quam Albinus in provinciam venisset. Eodem igitur 
anuo initium Albini et Jacobi cxedem Eusebius in- 
cludere debuerat. Verum reclamat Baronius; et 
Jacobi martyrium anno septimo Neronis contigis-e 

robat, tuin ex consensu omnium veterum, tui ex 

osephi libro secundo De bello Judaico, capite duo- 
decimo. Ego vero llieronymum, Nicephorum et 
alios qui Eusebii Clironicon secuti sunt, οἱ exscri- 
pseruut, non discussa ejus sententia, haud. nume- 
randos pulo. Josephi autem locus nihil aliud pro- 
bat quam Albinuim quarto 4110 antequam bellum 
inchoaretur Judaicum, et septimo antequam. urbs 
caperetur, fuisse praesidem Juda. Verum ex ευ : 


£05 


HISTORUE ECCLESIASTICAE LID. Il. 


206 


τῶν χατὰ τὴν πόλιν εἶναι xol τὰ περὶ τοὺς νόμους A coucilium judicum cogit. Inductoque in judicium 


ἀχριθεῖς, βαρέως Ίνεγχαν ἐπὶ τούτῳ. Καὶ πέµπονσι 
πρὸς τὸν βασιλέα χρύφα, παραχκαλοῦντες αὐτὸν ἔπι- 


στεῖλαι τῷ ᾽Ανάνῳ (16) µηχέτι τοιαῦτα πράσσειν". 


μηδὲ γὰρ τὸ ποῶτον ὀρθῶς αὐτὸν πεποιτκέναι. Τωὲς 
8t αὐτῶν xal τὸν ἸΑλθϊνον ὑπαντιάκουσιν ἁπὸ τῆς 
Αλεξανδρείας ὁδοιπηροῦντα, xax διδάσχκουσιν, ὡς οὐκ 
ἐξὸν Tv ᾽Ανάνῳ χωρὶς τῖς αὐτοῦ γνώµτς χαθίσαι συν- 
έδριου. Ἁλθίνως Gb πεισθεὶς τοῖς Ἀξνοικένοις, Ὑρά pi 
μετ ὀργυῆς τῷ Ανάν, λήγεσθαι παρ) αὐτοῦ δίχας 
ἀπειλῶν. Καὶ ὁ βασιλεὺς 65 Αγρίππας διὰ τοῦτο την 
ἀρχ.ερωσύυντν ἀφελόμενος αὖ-οῦ ἄράβαντος UT: 
εἲς, Ἰησοῦν τὸν τοῦ Δαιικαΐου (Mi) χατέστησεν. ) 
Τοιαῦτα χαὶ τὰ κατὰ τὸν Ἰάχωβον, οὗ ἡ πρώτη τῶν 
ὀνομαςο μέἔνων καθολικῶν Ἐπιστολῶν εἶναι λένεται. 
Ἱστέον 6$ ὡς νοθεύεται μέν (18) * οὐ πολλοι γοῦν τῶν 
παλαιὼν αὐτῖς ἐμνγμόνευταν, ὡς οὐδὲ τῆς λεγομᾶ- 
vr$ Ἰοῦδα, μιᾶς καὶ αὐτῆς οὔστς τὼν ἑπτὰ λεγοµέ- 
wo) χαθολ.κῶν. ΄Ὅμως δὲ ἴσμεν καὶ ταύτας μετὰ 
των λοιπῶν ἐν πλείσταις δελημοσιευμένας Ἐ «κλη- 
σίις. 


Jacobo fratre Jesu ejus qui dicitur Christus, οἱ 
cum eo quibusdam aliis, crimen jllis violata legis 
impeg't, statimque lapidandos tradidit, Sed qui- 
cumque inter cives modestissimi legisque obser- 
vandi studiosissimi habebantur, graviter id factum 
tulerc. Itaque clam legatos ad. regem mittunt, hor- 
lantes ut Ánanum per litteras moncre vellet ue 
deinceps talia gereret ; neque enim prius illud recte 
atque ex jure ab eo factum fuisse. Quin etiam non- 
nulli eorum Albino ab urbe Alexandria iter fa- 
cienti occurrerunt, eumque monuerunt non licuisse 
Anano absque ipsius consensu concilium judicum 
convocare. Quibus auditis, Albinus litteras plenas 
furoris et iracundi» ad Ananum scribit, minatus 
se de illo poenas sumpturum., Proinde rex Agrippa 
adempto ei pontificatu quei per tres menses ges- 
serat, Jesum Damn:ei filium pontificem corstituit. » 
Ilec sunt que de Jacobo memorantur, cui etia;a 
adscribi solet epistola prima earum quae Catholica» 
dicuntur. Quam quidem nonnulli spuriam ac suppo. 


siilam existimant. Sane pauci admodum ex vetustioribus, tum lujus Epistole ium illius Jud» qu:s 
εἰ Ίρια in septem Catliolicarum numero recensetur, mentionem fecere. Verumtamen hasquoque cium 
Crleris in. plurimis Ecclesiis publice lectitari cognovimus. 


ΚΕΦΛΑΛΙΟΝ ΚΑ’. 


Üc μετὰ Μάρκο» πρῶτος ἐπίσχοπος τῆς 'AJe- 
ξαγδρέων 'ExxAncíac "Avriaróc κατέστη (Nic. 
H. E. v, 45). 


Νέρωνος δὲ ὕνδοον ἄγοντος τῆς βασιλείας ἔτος, 
πρῶτος μετὰ Μάρχον τὸν ἁπόστολον χαὶ εὐαγγελι- 
ety (19), τῆς ὃν ᾽Αλεξανδρεία παροιχίας, Άννια- 
Wi; «by λειτουργίαν διαδέχέται, üvbp θεοφιλὲς ὧν 
χαὶ τὰ πάντα θανμόσιος (20). 


colligi non potest, Albinum septimo anno ante 
expugnationem Hierosolymorum, Judsain. adinini- 
sirare ceep:sse. 1o verius mihi videtur, eum anno 
tv Nerouis in Judzam venisse. Nam Porcius Fe- 
stus biennii spatio Jud:eam administravit, ut cx 
ejus gestis apparel, quie pauca admodum a Josepho 
zeferuntur. 1uic. successit Albinus, anno Neronis 
quarto, mansitque usque ad annum decimum, ut ex 
Josepho recte ponit Eusebius. Anno igitur Neronis 
quarto czesus est Jacobus. Conjecturam porro Πο: 
stram confirmat Epiphanins in hzresi Lxxvin, ubi 
Jacobum hunc ait priefuis:e Ecclesi llierosolymi- 
tanz? annos circiter quatuor οἱ viginli ab ascensu 
Domini. 

(16) To 'Ardrq. Nicephorus in libro secundo, 
eap. 4, hunc Ananum eumdem esse existimavit cuin 
Anánia illo qui Paulum colaphis cixdi jussit, de 
quo Lucas iu Actibus apostolorum. Sed in co longe 
[alitur. Naw Ananias, Nebedai filius, de que lo- 
quitur Lucas, pontifex fuit principatu Claudii, ab 
3nno ejus septimo usque ad Neronis initia ; vir 
omnium aetatis suze Jud:eorum potentissimus, teste 
Josepho in libro vicesimo. Sed οἱ series illa ponti- 
ficum qu: ibidem recensetur a Nicephoro, ex Ja- 
sephi libris supplenda est : et post Josephum Cama 
filum ponendus est Ananias, Nebedmi filius, de 

uo Josephus capite tertio libri vicesimi. Post hunc 
uit Ismaelus Phabzei filius, ab Agrippa juniore fa- 
ctus, Joseplius pagiua 690. Cui successit Josephus, 
cognomento Cabi, Siinonis filius. Post quem Ana- 
Bus, Anani fllius, de quo hic serino est. 

u1) ov. Apud Josephum et Nicephorum 

. €nbitur Δαμναίου. 


CAPUT XXIV 


Ut post Marcum primus — Klexandrinorum episcopus 
ordinulus est -Annianus. 


Interea, Nerone octavum imperii annum agente, 
primus post Marcum evangelistam Alexandrin;e 
Ecclesix* administrationem suscepit Annianus, vir 
Deo acceptus et omni ex parte mirabilis, 


(18) Νοθεύεται (έν. Vunc locum Rufinus οἱ 
Christophorsonus ita verterunt, quasi haec quorum- 
dam esset opinio. Quem sensui nos etiam in inter- 
pretatione nostra seculi suuus. Sed nune, re atten- 
lius perpensa, aliter sentimus, Eusebium scilicet 
absolute hanc Jacobi epistolam. spuriam pronun- 
tiare. Hieronymus de Jacobo : Unan, inquit, scri- 
psit Epistolam, que el ipsa ab alio quodam sub no- 
mine ejus edita asseritur, licet. paulatim. tempore 
procedente obtinuerit aucloritatem. 

(19) Μάρκον τὺν ἁπόστο.ον xal evarye Acer. 
Ita codex ltegius. Verum in reliquis codicibus Maz., 
Med., Fuk. ac Saviliano, desunt hax voces ἁπόστο- 
λον xal, qui etiam in interpretatione Rufini non 


D leguntur. Scio quidem Mareum merito apostolum 


dici posse, quippe qui primus Cliristi fidem Alexan- 
drinis nuntiaverit, Sane Athanasius in Synopsi 
Marcum et Lucam apostolos vocat. ln. Fastis quoque 
ldatii Timotheus οἱ Lucas apostoli dicuntur. Vide 
qua supra notavi ad caput ultimum libri primi, ubi 
de Tliadd:eo et Abgaro agitur. Verum hoc loco non 
quirimus quem Litulum siereatur Marcus, sed tan« 
tum quid Eusebius scripserit. ! 
(20) 'Axàp 0cogrAi]c ὢν καὶ τὰ πάντα θαυμά- 
σιος. Tota liec. pericope in tribus nostris codicibus 
Maz., Med. ac Fuketiauo, et in interpretatione Itu- 
fini desideratur. Quia tamen in codice Regio habe- 
batur, ipsam retinui, Sed et ipsu:u Anniaui nomen 
per duplex » restituimus ex auctoritate codic, Maz. 
ac Medic., quibus Rufiuus ac flieronymus aliique 
subscribunt. Quippe uomen Latiuum est. Annianus, 


e ab Annio deducitur. 


907 
CAPUT XXV 67. 


Deo Neronis persecutione, in qua Petrus et Paulus 
lioma wgrtyrium pro religioue subierunt. 


Caterum Nero, confirmatum jam sibi imperium 
videns, ad impios et nefarios actus prolapsus, ip- 
&nm quoque veri Numinis cultum oppugnare insti- 
tuit. Et qualis quidem quantaque ejus fuerit im- 
probitas, non est przesents otii hic describere. Sed 
cum multi res ab eo gestas diligentissime perscri- 
pserint, poterit qui volet, incredibilem hominis im- 
manitatem et furorem ex ipsis cognoscere. Qui 
iulinitis hominibus temere nulloque adhibito con- 
cilio trucidatis, co tandem crudelitatis processit, 
ul ne a proximis quidem et cliarissimis cruentas 
manus abstinuerit : sed matrem cum fratribus οἱ 
uxorem et alios innumerabiles propinquitate gc- 
neris sibi conjunctos, non secus ac hostes οἱ ini- 
míicos variis suppliciorum generibus exstinxerit. 
Yerum hoc unum adhuc illi deerat, quod ca'teris 
ejus titulis ascriberetur, ut scilicet primus Roma- 
norum imperatorum, hostis Christianz religionis 
diceretur fuisse. Cujus rei etiam Tertullianus me- 
minit his verbis : « Consulte, inquit, commenta- 
rios vestros. lllic reperietis primum Neronem iu 
hanc sectam tum maxime Doinz. orientem Cxsa- 
riano gladio ferocisse. Sed lali dedicatore damna- 
Uonis nostre etiam gloriamur. Qui enim scit illum, 
intelligere potest, nonnisi grande aliquod bonum 
a Nerone damnatum. » Sic igitur omnium divini 
Numinis hostium princeps et antesignanus Nero, 
in ipsos etiain apostolos szviit. Ac Paulus quidem 
Roni? capite truncatus, Petrus vero cruci. suffixus 
fuisse, eodem regnante traduntur. Quam quidem 
narrationem abunde confirmant Petri Paulique no- 
: miue insignita monumenta, qua in urbis Rome 
. eoemeteriis etiamnum visuntur. Sed et Caius qui- 


(21) Τὴν ἀνατολ]γ πᾶσαν ὑποτάξας. Quisquis 
Tertulliani Apologeticum Latine vertit, sive is Eu- 
sehiys sit, quod non pulo, sive quis alius, Tertul- 
liani verba non intellexit, Neque id iu hoc uro 
Tertulliani loco ei contigit, sed etiam in aliis plu- 
r.bus Tertulliani locis, qui ab Euscbio Grace iu 
iioc opere proferuutur. 

(32) Ὑπὺ Νέρωγος xacaxpurai Nicephorus hune 
Tertulliani locum ex Eusebio citaus, addit verbum 
εἶχε, quod quidem necessarium videtur ad explen- 
damn totlus loci sententiam. 

(25) Κοιμητηρίων πρέσρησις. Post has voces in 
manuscriptis codicibus Mediceo οἱ Fuketiano le- 
guntur hic verba ταῦτα μὲν οὗτος. Quz in Maz ιτὶ- 
no etiam codice adduntur ad niarginem. Veruin 
li:ec prorsus aliena sunt ab hoc loco. Videntur au- 
tem addita fuisse ab imperito scholiaste, qui puta- 
vit cuncta illa quz:e de Petro et Paulo prizemisit Eu- 
sebius, desuinpla esse ex Teriulliani Apologetico, 
quod tamen verum non est. 

(24) Εκκλησιααχιχὸς ἀγήρ. Tribus molis dici- 
ἔιη ecclesiasticus. Interdum enim. accipitur pro 
Cüristiano, et opponitur gentil:, ut apud Hierony- 
mum in praefatione libri De scriptoribus ecclesiasti- 
cis. Atque ita sumpsisse videtur Cyrillus in catechesi 
Xv, cum ail, σημεῖον ἐχχλησιαστιχὸν ζητοῦμεν οἱ Ex- 
κλησιαστικοί. Interdum vero ecclesiasticus designat 
Catkolicum, et opponitur hare'ico, ut apud lliero- 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ι. — HISTORICA. 


Α 


C 


D 


908 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ ΚΕ’. 

Περὶ τοῦ κατὰ Νέρωνα διωγμοῦ, καθ ὃν ἐπὶ 'Po- 
[mc Παῦ.ος xal Πέτρος, τοῖς ὑπὲρ εὐσεθείας 
μα. χατεχοσµήθησα» (Nic. H. E. i, 
Κραταιουµένης δὲ Έδη τῷ Népuvt τῆς ἀρχῆς, εἰς 

ἀνοσίους ἑξοχέείλας ἐπιτηδεύσεις, κατ αὐτῆς ὡτλί- 

ζετο τῆς εἰς τὸν τῶν ὅλων θεὸν εὐσεθείας. Γράφειν 
μὲν οὖν οἵός τις οὗτος γεγένηται τὴν µοχθηρίαν , οὐ 
της παρούσης γένοιτ᾽ ἂν σχολῆς. Πολλῶν γε μὴν τὰ 
xav αὐτὸν ἀχριθεστάταις παραδεδωκότων διηγἠσεσι, 
πάρεστιν ὅτῳ φίλον, ἐξ αὐτῶν τὴν σχαιότητα τῆς 
τἀνδρὸς ἑχτόπου χαταθεωρῆσαι μανίας, καθ) fiv οὐ 
μετὰ λογισμοῦ, µυρίων ὅσων ἁπωλείας διεξελθὼν, 
ἐπὶ τοσαύτην ἤλασε μιαιφονίαν, ὡς μτδὲ τῶν olxcto- 
τάτων τε χαὶ φιλτάτων ἁποσχέσθαι, μητέρα δὲ 
ὁμοίως καὶ ἀδελφοὺς καὶ γυναῖχα σὺν xaX ἄλλοις µυ- 
piotg τῷ γένει προσέχουσι, τρόπον ἐχθρῶν χαὶ πο- 
λεµίων, ποιχίλαις θανάτων ἰδέαις διαχρίσασθαι. "Evi- 
δει δὲ ἄρα τοῖς πᾶσι xal τοῦτ' ἐπιγραφΏναι αὐτῷ, 
ὡς ἂν πρῶτος αὐτοκρατόρων, τῖς εἰς τὸ Θεῖον εὖσε- 
θείας πολέμιος ἀναδειχθείη. Τούτου δὲ πάλιν ὁ Ῥω- 

palo; Τερτυλλιανὸς, ὧδέ πως λέγων μνημονεύει * 

€ Ἐντύχετε τοῖς ὑπομνήμασιν ὑμῶν. Ἐχεῖ εὑρήσετε 

πρῶτον Νέρωνα τοῦτο τὸ δόγµα , ἡνίκα μάλιστα ἓν 

Ῥώμῃ τὴν ἀνατολὴν πᾶσαν ὑποτάξας (21), ὠμὸς ἣν 

εἰς πάντας, διώξαντα. Τοιούτῳ τῆς χολάσεως ἡμῶν 

ἀρχηγῷ κανχώµεθα. 'O γὰρ εἰδὼς ἐχεῖνον, νοῆσαι 
δύναται, ὡς οὖχ ἂν εἰ μὴ µέγα τι ἀγαθὸν ἓν, ὑπὸ 

Ἱέρωνος κατακριθῆναι (32). » Ταύτη γοῦν οὗτος 

θεοµάχος ἐν τοῖς µάλιστα πρῶτος ἀναχηρυχθεὶς, ἐπὶ 

τὰς κατὰ τῶν ἀποστόλων ἐπήρθη σφαγάς. Παῦλος δὴ 
οὖν ἐπ αὐτῆς Ῥώμης τὴν κεφαλὴν ἀποτμηθῆναι, 
καὶ Πέτρος ὡσαύτως ἀνασκολοπισθῆναι vac! αὐτὸν 
ἱστοροῦνται. Καὶ πιστοῦταί γε τὴν ἱστορίαν ἡ Πέ- 
τρου xaX Παύλου εἰς δεῦρο χρατήσασα ἐπὶ τῶν αὖ- 
τόθι κοιµητηρίων πρόσρησις (25). Οὐδὲν δ' ἆττον xol 
ἐχχλησιαστιχὸς &vhp (24) l'áio; ὄνομα , χατὰ Ζεφυ- 


nymum in przfatione in Mattheum, et in Commen- 
tlariis in. Ecclesiastem, pag. 27, εἰ in cap. xii Eze- 
chielis. là Origenes in tomo xvi. Explanationum in 
Joannis Evangelium : Dicet profecto IH«racleon, et 
secum fortassis sentiens alius. ecclesiasticus. Et Cy- 
rillus in catechesi xv, supra citata, ubi dicit, ταύ- 
την δὲ εἶναι τῶν ᾿Ῥωμαίων οἱ boxratacvtxol παρα- 
δεδώχασιν ἐξηγηταί. Epiphanius in lizeresi Audiano- 
rum, pag. 821. Denique ecclesiasticus interdum de- 
nolat eum, qui in clero est constitutus : et opponi- 
tur. Szeculari seu. laico, ut apud eumdem Iierony- 
mum in epistola ad Paimachium de optimo ge- 
nere interpretandi, et in epistola 46, ad Husticum. 
ltefi iu praefat. Commentariorum in. Danielem, et 
iu libro secuudo Apologic adversus Rufinum. Atque 
it sumit hoc nomen Cyrillus in catechesi xvin, cum 
ait : Καθὼς µέχρι σήμερον βλέπομεν ἄρχοντας xo- 
σμιχοὺς ὑπὸ τῶν ἐχχλησιαστικῶν ἀγμένους καὶ δι - 
δασχομένους. Auctor (ucstionum Veteris et Nori 
Testamenti, cap. 121. Et imperatores in lege xx, 
codice Theod., de episcopis el clericis : Ecclesiastici 
aut ex ecclesiasticis, vel qui continentium se volunt 
nomine nuncupari, eic., et in lege 21, eodem titu- 
lo : Hi qui Ecclesia jugo obsequium deputarunt , cu- 
riis habeulur immunes, eic. kt paulo post : ceteri 
revocentur, qui se post id tempus. ecclesiasticis cen- 
gregarunt. Cuin. igitur hzc. vox. iriplicem habeat 
siguiflicationem, quaeri on iminerito potest quomo- 


209 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. Π. 


210 


pivov Ῥωμαίων γεγονὼς ἑτίσχοπον ' ὃς 6th Πρόχλῳ A dam, vir catholicus, qui Zephyrinl Roman:ze urbis 


τῆς χατὰ Φρύγας προϊσταμένῳ γνώμης ἑἐγγράφως 
διαλεχθεὶς, αὐτὰ δὴ ταῦτα περὶ τῶν τόπων ἔνθα 
τῶν εἰρημένων ἁποστόλων τὰ ἱερὰ σχηνώµατα xa- 
τατέθειτα:, onalv* «Ἐγὼ δὲ τὰ τρόπαια τῶν ἀποστό- 
λων ἔχω δεῖξαι. Ἐὰν Υὰρ θελήσης ἀπελθεῖν ἐπὶ τὸν 
Βατιχανὸν (25), ἢ £zY τὴν 605v την "slav, εὑρήσεις 
τὰ τρόπαια τῶν ταύτην ἱδρυσαμένων τὸν Ἐκκλτ- 
σίαν. » Ὡς δὲ χατὰ τὸν αὐτὸν ἄμφω χαιρὺν ἔμαρ- 
τύρησαν, Κορινθίων ἐπίσχοπος Διονύσιος ἐγγράφως 
Ἑωμαίοις ὁμιλῶν, ὧδέ πως παρίσττσιν' « Ταῦτα 
xat ὑμεῖς (26) διὰ tr; τοσαύτης νουθεσίας (21), τὴν 
ἁπὸ Πέτρου xaX Παύλου φυτείαν γενηθεῖσαν (38) 
Ῥωμαίων τε xat Κορινθίων συνεχεράσατε. Καὶ γὰρ 
ἄμφω καὶ εἰς τὴν ἡμετέραν Κόρινθον φοιτήσαντες 
(29) ἡμᾶς, ὁμοίως 65 καὶ εἰς τὴν Ἱταλίαν, ὁμόσε δι- 
δάξαντες, ἐμαρτύρησαν xazà τὺν αὐτὸν χαιρόν (30). » 
Καὶ ταῦτα δὲ, ὡς ἂν ἔτι μᾶλλον πιστωθείτ τὰ τῆς 
ἱστορίας. 


᾿ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ κα’ 


"Qc µυρίοις καχοῖς περιη.]άθησαν Ἴουδαιοι, xal 
ὡς τὸν ὕστατον πρὸς Ῥωμαίους ἤραντο πό.Ίεμογ 
(Nic. H. E. i, ὅ). 


Άυθις δ᾽ 6 Ἰώσηπος (61) πλεῖστα ὅσα περὶ τῆς τὸ 


do hic aceipienda sit. Equidem in secunda signifi- 
catione malim accipere hoc loco, tum quia hxc 
freqnentior lujus vocabuli significatio est, tum 
qinod Eusebius de Caii libro adversus Proclum lo- 
quens, utrumque proprjo epitheto designavit. Caium 
enim ecclesiasticum hominem appellat : Proclum 
vero Cataphrygarum secte patronum, id est hare- 
ticum : *0c δη Πρόχλῳ τῆς χατὰ Φρύγας «poisza- 
µένῳ γνώμης ἐγγράφως διαλεχθείς, etc. Quippe Ca- 
taphrvgarum secia in duas partes divisa est. Altc- 
rius princeps fuit Proclus : alterius vero /Eschyues. 
Qui Proclum sequebantur, dicebantur οἱ χατὰ 
Πρόχλον. Qui JEschyni favebant, d.cebantur οἱ xa- 
τὰ Αἰσχύνην, ut docet Tertullianus in l.bro De pra- 
scriptione haereticorum. 

(25) 'Exl τὸν Βατικανόν. Mirum est in omnibus 
nostris codicibus uno consensu haberi βασικανόν, 
nec aliter legitur ia. Chronico Georgii Syncelli. lu 
sequentibus verbis ?) ἐπὶ «hv ὁδὸν τὴν Ὡστίαν omnes 
postri codices 'Octíav habent. Verum in hoc dis- 
sentiunt, quod Mazarinus quidem et Medicmus co- 
dex cum leni spiritu scriptum habent Ὁστίαν, Re- 
gius autem οἱ Frketianus asperum adhibent spiri- 
tam. Porro Vaticanus quidem ad D. Petrum referri 
debet, qui sepultus est jn Vaticano. Ostiensis autem 
via Paulum denotat, qui sepultus e-t in via Ostiensi. 

(26) Ταύτῃ xal ὑμεῖς. Sic scribendum, non ταῦ- 
τα. Vocem ταύτῃ interpretatio nostra expressit, At- 
que itavidetur legisse Rufinus, qui sic vertit :Sed et 
kabentes commonitionem a Petro et Paulo, plantatio- 
aem R'omane et Corinthiorum Ecclesie conjunzxistis. 

(27) Διὰ τοσαύτης νουθεσίας. ld est, per hujus- 
modi vestram  cohortationem. Respondet Dionysius 
epistola: Soteris et cleri Romani, qui, missis ad Co- 
rinthios litteris, eos benevole admonuerat, ut iufra 
docet Eusebius in lib. iv, cap. 22. Quod jam antea 
Clemens Romanus episcopus: fecerat, datis ad Co- 
rinthios litteris. Ait igitur Dionysius Soteri : Vos 
per vestram hanc commonitionem, plantationem Πἱο- 
παπα et Corinthiorum Ecclesie α Petro Pauloque 

olim factam, nunc denuo conjunzistis. lec ideo [u- 
v.us exposui, quia interpretes, ac praecipue Christo- 
phorsopus, iw hujus loci versione magnopere ab- 


C 


! 


Nf 


episcopi temporibus floruit, in eo libro quem scri- 
psit Adrersus. Proclum patronum secte Cataphry- 
garum, de loco in quo przdictorum apostoloruin 
sacra corpora deposita sunt, ita loquitur : « Ego 
vero, 68 inquit, apostolorum tropea possum os- 
tendere. Nam sive iu Vaticanum, sive ad Ostiensem 
viam pergere libet, occurrent tibi tropaea eoruin 
qui Ecclesiam illam fundaverunt. » Porro ambos 
uno eodemque tempore martyrium subiisse, Dio- 
uysius Corinthiorum episcopus ad Romanos scri- 
bens, testatur his verbis : « lta et vos, inquit, 
lanta admonitione vestra, sementem qua Petri ac 
l'auli satione succereverat, Romanos scilicet et Co- 
rinthios, simul commiscuistis. Ambo enim illi in 
urbem nostram Corinthum ingressi, sparso evan- 
gelice doctrine semine nos instituerunt; et in 
ltaliam simul profecti, cum vos similiter instituis- 
sent, codem tempore martyrium pertulerunt.»Atque 
ας idcirco retuli, ut rei gestz2? memoria magis ac 
magis flrmaretur. 
CAPUT XXVI 


Quomodo Judei innumeris malis vexati sunt, tau- 
demque adversus lomanos bellum susceperunt. 


Josephus vero, commemorans calamitates qui- 


errarunt. 

(98) ΓΠενηθεῖσαν. 1n Chronico Georgii Syncclli 
scribitur γεννηθεῖσαν, Sed nostri codices lMegius, 
Maz., Med. ac Fuk., habent γενηθεῖσαν per simplex 
y, quod equidem magis probo. 


(29) Φοιτήσαντες. Sie Georgius Syncellus in 
Chronico rectius quam vulgo editum φυτεύσαντες. 
Sed et in his quze sequuntur ὁμοίως δὲ χαὶ εἰς hv 
Ἰταλίαν, supplendum est φοιτῄσαντες. 

(00) Κατὰ τὸν αὐτὸν καιρό». Non dicit aperte 
Dionysius Petrum ac Paulum uno eodenique die 
passos fuisse, sed tantum eodem tempore ; quod de 
plurium dierum intervallo explicari potest. Pru- 
dentius Περὶ στεφάνων eodem quidem die ciesos 
ait, sed non eodem auno; verum inter utriusque 
necem annispatiumintercessisse.Cum Prudentio con- 
sentit. Augustinus in sermone 28, De sanctis, et in 
sermone nuper edito Parisiis in. supplemento Ope- 
rum Augustini. Arator lib. 11 Hist, apost. Sincon 
tamen Metaphrastes hzc Dionysii verba ita accepit, 
quasi dicere voluisset, Petrum ae Paulum eodein 
die simul subiisse martyrium. Verba ejus sunt in 
commentario fe peregrinationibus l'etri ac Pauli 
apud Surium in tomo Ill : Caius vero. quidam, vi 
ecclesiasticus, el Zeplhyrinus Jmanorum episcopus, 
et. Dionysius Corinthius scribunt uno tempore οἱ si- 
mul Petrum εἰ Paulum subiisse martyrium. Sed 
primo falsum est, quod ait Metaphrastes de Caio. 
Quod si quis objiciat Caium forte id dixisse alio inu 
loco quem non adduxit Eusebius, respondeo Euse- 
bii nostri eam fuisse diligentiam, ut nunquam id 
omissurus fuerit, si a Caio dictum fuisset. 1d enim 
agit in hoc capite, ut doceat Petrum ac Paulum 
Homz passos esse eodem tempore. Ac prius qui- 
dem probat Caii testimonio; alterum vero verbis 
Dionysii. Quod si Caius de tempore martyrii apo- 
stolorum idem dixisset quod Dionysius, cur Euse- 
bius id tacuisset hoc loco. Fallitur etiam Meta- 
phrastes, dum Zephyrinum ejus rei citat auctorem, 
Videtur enim legisse in Eusebio, καὶ Ζεφνρῖνος 
Ῥωμαίων γεγονὼς ἐπίσχοπος. 

(51) Αὖθις δ' à ἹἸώσηπος. Ab his verbis eaput 


21! EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — IISTORICA. 913 


bus universz*Judzeorum gens conflictata est, narrat A xdv Ἰουδαίων ἔθνος χαταλαθούσης διελθὼν συµφο- 
eiiam "inter cera, quam plurimos ex Jud:orum — pd, δηλοῖ κατὰ λέξιν ἐπὶ πλείστοις ἄλλοις µυρίους 
nobilissimis atque honoratissimis, flagris czesos in ὅσους τῶν παρὰ ἹἸουδαίοις τετιµηµένων, µάστιξιν 
ipsa Ilierosolymorum urbe, jussu Flori in erucem αἰχισθέντας, ἓν αὐτῇ τῇ Ἱερουσαλὴμ ἀναστανυρωθῆ- 
sublatos fuissc. Erat hic procurator Judex, quo ναι ὑπὸ Φλώρου. Τοῦτον δὲ εἶναι τῆς Ἰουδαίας ἐπί- 
tempore bellum Judaicum conflatum est, anno impe- — «pozov, ὁπηνίκα τὴν àpyhv ἀναῤῥιπισθῆναι τοῦ πο- 
rii Neronis duodeciino. Subjicit deinde, post de- —3Aépou, ἔτους δωδεχάτου τῆς Νέρωνος ἡγεμονίας, συν- 
fectionem gentis Judzorum, maximos motus per £65. Eixa δὲ καὶ xa0' ὅλην τὴν Συρίαν ἐπὶ τῇ τῶν 
universam Syriam esse excitatos, dum singularum  Ἱουδαίων ἀποστάσει, δεινἠν cst κατειληφέναι va pa- 
urbium incolze Judaeos in iisdem degentes, tanquam χὲν, πανταχόσε τῶν ἀπὸ τοῦ ἔθνους πρὸς τῶν κατὰ 
hostes absque ulla miseratione delerent. Adeo ut πόλιν ἑνοίχων, ὡς ἂν πολεµίων, ἀνηλεῶς πορθουµέ- 
cernere esset civitates cadaveribus insepultis re- — vov * ὥστε ὁρᾷν τὰς πόλεις μεστὰς (52) ἁτάφων σω- 
feros, projectos mixtim cum infantibus senes, οἱ — &tov, xat νεχροὺς &pa νηπἰοις γέροντας ἑῤῥιμμέ- 
mulierum corpora ipso pudoris velamento nudata, νους, γύναιά τε μηδὲ τῆς ἐπ' αἰδοῖ σχέπης µετειλη- 
Ac tota quidem provincia plena erat incredibiliuon τα. Καὶ πᾶσαν μὲν τὴν ἐπάρχιον (33) μεστὲν 
calamitatum. Sed tamen iis αυ ubique perpetra- D ἁδιηγήτων συμφορῶν, μείζονα δὲ τῶν ἑχάστοτε τολ- 
bantur malis, longe gravior erat formido eorum μµωμένων τὴν ἐπὶ τοῖς ἀπειλουμένοις ἀνάτασιν (54). 
quas intentabantur. [φο Josephus iisdem verbis re- Ταῦτα κατὰ λέξιν ὁ Ἰώσηπος. Καὶ τὰ μὲν κατὰ "Iou- 
fert. Ei hic quidem rerum Judaicarum tunc ἴθιη-  δαίους, &v τούτοις Tv. 

poris status erat. TéAoc τοῦ τῆς éxxAnciuctuxnc Ἱστορίας 

Finis libri secundi ecclesiastice Ilistori«. Aórov B'. 








gv ILLAE 


EYXEDIOY 
TOY ΠΑΝΦΙΛΟΥ 


ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΠΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 


ΛΟΓΟΣ ΠΓ. 


EUSEBII PAMPHILI 


ECCLESIASTICIE HISTORLE 
LIBER TERTIUS. 


G3 TAAE KAI H ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΒΙΒΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. 


q. "Ore Tuc ἐκήρυξαν τὸν Χριστὺν οἱ ἀπό- C 9'. Τίς πρῶτος τῆς ΓῬωμαίων Εκκ.Ίησ-ας προέστη. 
στο.]ει. Y'- Περὶτω» Επιστοιών τῶν ἀποστό ων». 


Inchoavi, secutus auctoritatem codicis Regii. Jn co- — sic enim vertit Rufinus : Ut innumeris Judei malis 
dice autem Mazarino aliam lectionem ac distin- — afflicti sint, ac novissime contra lhomanos arma mo- 
ctionem reperimus. Caput enim orditur ab his ver- verint. 

bis, η paulo antea leguntur, χαὶ ταῦτα δὲ, ὡς ἂν (32) Τὰς πο.εις μεστὰς. Verba sunt Josephi ex 
ἔτι μᾶλλον, elc. Et totum locum ita legit ac distin- — lib. i1 De beilo Judaico, pag. 814 editionis Genc- 
guit: Καὶ ταῦτα δὲ ὡς ἂν ἔτι μᾶλλον πιστωθείη τὰ — vensis, 

τῆς στορίας, αὖθις ὁ Ἰώσηπος πλεῖστα ὅσα περὶ — *. (5) Τὴν ἑπάρχιον. Apud Josephum et Niceplio- 
τῆς, etc. Et post verba illa quie sequuntur δηλοῖ κατὰ — rum scriptum est. τὴν ἐπαρχίαν. Nostri tamen co- 
λέξιν apposita est distinctio. Eamdem lectlonem — dices nihil mutant. Sic etiau iu lib. 11, cap. 35, de 
servant codd. Medicus ac Fuketiauus. Verum co» — Plinio Secundo:f;yoduevog τῆς ἐπαρχίου. Provinciam 
dicis Regii lectio atque distinctio longe rectior niihi — autem hoc loco intelligimus Jud:eam, qua post obi- 
viletur, quam seculi sunt eliam Nicephorus ac — tum majoris Agrippa in provinci» formam redacta 
Biufinus. Pene omiseram monere in titulo bujusca- — fuerat, et a procuratoribus Casaris regebatur. 

pitis »cribendum videri τὸ ὕστατον adverbialiter, (543) Thr ἐπὶ τοῖς ἀπει]ουμένοις ἁγάτασιν. 


316 
&. Περὶ τῆς πρώτης τῶν ἁποστόλων διαδοχῆς. 


5’. Περὶ τῆς μετὰ τὸν Χριστὸν ὑστάτης Ἱουδαίωγ 


ztoAtopxíac. 

c*. Περὶ τοῦ πιέσαντος αὐτοὺς Auc). 

C. Περὶ τῶν τοῦ Χριστοῦ προῤῥήσεων,. 

η’. Περὶ τῶν τοῦ πο-έμου σηµείω». 

€. Περὶ Ἰωσήπου, καὶ ὧν κατἐλειψε συ]γγΓαµ- 
μάτων. 

v. "Oxoc τῶν θείων druoreve: B6lov. — 

μα. Ὡς μετὰ Ἰάχωθον ἡγεῖται Συμεὼν τῆς ἐν 
ἹεροσοΛύμοις Εκκ.]ησίας. - 

(8’. Ὡς Οὐεσπασιανὸς τοὺς ἐκ Δαθὶδ ἁγ αζητεῖ- 
σθαι προστάττει. ] 

ΕΥ’. Ὡς δεύτερο "Ade£arügéor ἡγεῖται 'ACI- 


toc. 

v. Ὡς xal Ρωμαίων δεύτερος "Avéyx.lntoc. éxi- 
σχοπεῖ. 

εε’. Ὡς τρίτος μετ αὐτὺν Κ.]ἡμης. 

ic. Περὶ της KAnpevcoc éxictoAnc. 

εζ’. Περὶ τοῦ κατὰ Δομετιαν ἐγ διωγμού. — 

ry. Περὶ Ἰωάννου τοῦ ἀποστό-ου καὶ τῆς που 
χα.λὐύύεως. 

0’. Ὡς Δομετιαγὸς τοὺς ἀπὸ γένους Δαξὶδ áreai- 
ρεῖσθαι προστάττει. 

x'. Περὶ τῶν πρὸς γένους τοῦ Σωτήρος ἡμῶ». 

χα’. Ὡς τῆς AAstarüpéur 'ExxAnc(ac τρίτος ἡγεῖ- 
ται Κέρδωγ. 

xQ'. Ὡς τῆς ἈΑγτιοχέωγ δεύτερος Ἰγγάτιος. 


HISTORUE ECCLESIASTICAE LIB. ΠΠ. 
A ΧΥ. Ἱστορία περὶ Ἰωάννου τοῦ ἁποστεό.ονυ. 


214 


xb. Περὶ τῆς τάξεως τῶν EvarreAlov. 

κε’. Περὶ τῶν ὁμιο.ογουμένων θείων Γραφῶν καὶ 
τῶν μὴ τοιοὐτωγ. 

xc'. Περὶ Merávópov τοῦ γόητος. 

x$'. Περὶ τῆς τῶν Ἐθδιωγαίων αἱρέσεως. 

xt/. Περὶ Κηρίγθου τοῦ αἱρεσιάρχου. — 

χθ’. Περὶ INixoAdov καὶ τῶν 66 αὐτου κεχ.1ημά- 
ων. 

}’. Περὶ τῶν ἐν συζυγίαις ἐξετασθέντων ἁποστό- 
Aot. 

λα’. Περὶ τῆς Ἰωάν»ου καὶ Φι.Ιίππου τε ευτῆς. 

AB'. Ὅπως Συμεὼ» ὁ Ἱεροσολύμων ἐπίσκοπος 
ἐμαρτύρησεν. 

ÀY'. Ὅπως Τραϊαγὲς ζητεῖσθαι Χριστιαροὺς ἑκώ- 
Avocsr. 

A8. Ὡς τῆς Ῥωμαίων 'ExxAnoíac τέταρτος Εὖὺ- 
ἀρεστος ἡγεῖται. 

)s', Ὡς τῆς Ἱεροσο.λύμων "ExxAnclac τρίτος ἡγει" 
ται Ἰοῦστος. 

Ac". Περὶ τοῦ Ἰγνγατίου xai τῶν ἐπιστο-]ῶ» αὖ- 
τοῦ. 

λ. Περὶ τῶν εἰσέτι τότε διαπρεπό’των εὐαγγε- 
Auc tox. . 
λπ’. Περὶ τῆς Κ.ήμερτος ἐπιστοϊῆς καὶ των 
φευδῶν εἰς αὐτὸν áragtocpéror. 
20’. Περὶ cor Παπτίου cvmyyugtátov. 


0 IN TERTIO ECCLESIASTIC.E HISTORIA Lliino Ill.EC CONTINENTUR. 


l. Apud quas gentes Christum | apostoli pradica- 
verint. 

IW. Quisnam primus Romane Ecclesie pra fuerit, 

Wl. De epistolis apostolorum. 

IV. De prima apostolorum successione. 


V. De postrema Juda'orum expugnatione post Christi C 


necem. 

Vl. De fame que Judaeos oppressit. 

Vll. De predictionibus Christi. 

VIII. De signis aute bellum. 

IX. De Josepho et de libris quos scriptos reliquit. 

X. Quomodo idem Josephus sacrorum Librorum men- 
lionem fecerit. 

X. Quomedo Simeon post Jacobum Ilierosolymorum 
rexit Ecclesiam. 

Xll. Quomodo Vespasianus eos qui a Davide genus 
ducerent, conquiri jussit. 

Xlll. Quomodo item secundus Alexandrina Ecclesie 
pre [uit Avilius. 

XIV. Ui llomanorum | Ecc'esic — secundus 
Anencletus. 

XV. Ut tertius Ποπιαπα Ecclesie episcopus fuit Cle- 
nens. 

XVI. De epistola Clementis. 

XVII. De persecutione Christianorum. sub. Domi- 
Liano. 

XVIII. De Joanne apostolo et ejus Revelatione. 

XiX. Quomodo Domitiunus Davidis posteros jussil 
occidi. 

XX. De vropinquis Servatoris nostri. 


pra [uit 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A'. 
Ὅποι 1ης ἐκήρυξαν τὸν Χριστόν οἱ ἁποστοοι 
(Nic. H. E. n, 59-45; 11, 1). 
Τὰ μὲν δἡ χατὰ Ἰουδαίους, ἓν τούτοις tv. Τῶν δὲ 
ἱερῶν τοῦ Σωτῖρος ἡμῶν ἁποστόλων τὲ xal par, zv 
L7 ἅπασαν χατασπαρέντων τὴν οἰχουμένην, θωμᾶς 


Apud Josephzim legitur µετάστασιν, quo sensu ca- 
τει. [taque Josephi interpres. Gelenius divinavit 
pouus quam vertit. Nicephorus in libro 111 babet &va- 
στ ^, (1311 scripturam reperi etiam in codie. 
Εν. εἰ Saviliano, Est autem ἀναστάτωσις [ga seu 


XXI. Quod Alexandrinorum Ecclesie tertius profuit. 
Cerdo. 

XXil. Ut Antiochenorum Ecclesie duodecimus axti- 
stes fuit Ignatius. 

XXIII. Narratio de Joanne apostolo. 

XXIV. De ordine Evangeliorum. 

XXV. De sacris Scripturis omnium consensu receptis, 
et de iis que non sunt hujusmodi. 

XXVI. De Menandro prastigiatore. —— 

XXVII. De Ebioneorum heresi. 

XXVII. De Cerintho haresiarcha. 

XXIX. De Nicolao εἰ sectatoribus ab eo. cognc:ni- 
nalis. 

XXX. De apostolis qui in conjugio vixerunt. 

XXXI. De Joannis et Philippi obitu. 

XXXII. Quomodo Simeon Hierosolymorum eptsco- 
pus martyrium subiit. 

XXXIII. Quomodo Trajanus Chri:tianos. vetuit in- 
quiri. 

XXXIV. Quo4 Ecclesiam lom. post Clementem quare 
(us rexerit Evarestus. 

XXXV. Quod po: Simeonem tertius. IHlierosolymo- 
rum Ecclesie pre [uit Justus. 

XXXVI. De Iguatii martyrio et ejus epistolis. 

XXXVII. De Evangelii predicatoribus qui etiam tum 
florebant., 

ἈΧΧΥΗΙ. De Clementis epistola, aliisque qua [alsa 
ei tribuuntur, 


XXXIX. De libris Papia. 


91 CAPUT I. 
Apud quas gentes Christum apostoli praictverint. 


Dum rcs Judiorum hoc in statu essent, apostoli et 
discipuli Domini ac Servatoris nostri per univer- 
sum crbem dispersi Evangelium preedicabant. Et 


migratio, ut supra notavi ad caput 91. Hinc in glos- 
sis veleribus recte exponilur ἀνάστατος dress 
solum vertit, Verum in optimis codicibus Mazarino 
ac Medicao diserte scriptum est ἀνάτασιν. Qus 
quidem scriptura rectior mihi videtur. Sane Rufinus 


» 


215 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 7. — HISTORICA. 


216 


Thomas quidem, ut a. majoribus traditum accepi- A μὲν, ὡς ἡ παράδοσις περιέχει, ty Παρθίαν (53) εἴ- 


mus, Partbiam sortilus est, Andreas vero Scythiam. 
Joanni Asia obvenit, qui plurimum temporis in ea 
commoratus, Ephesi tandem diem obiit, At Petrus 
per Pontum, Galatiam, Bithyniam, Cappadociam 
atque Ásiam Judieis qui in dispersione erant, prz 
dicasse existimatur. Qui ad extremum Romam ve- 
niens, cruci sulfixsus est capite deorsum demisso : 
sic enim ut in eruce collocaretur oraverat. De Pau- 
lo jam quid attinet. diecre, qui ab Hierosolymis 
usque ad lilyricum munus evangelica» przxdicationis 
implevit, ac postremo Romx sub Nerone martyrio 
perfunctus esi?llzec Origenes iu tertio,volumine Expo- 
sitionum in Genesim disertis verbis commemorat. 
CAPUT η. 
Quisnam primus Homana Ecclesie prefuerit. 


Czterum post Pauli Petrique martyrium primus 
Ecclesie Romanz episcopatum suscepi! Linus. Ilu- 
jus mentionem facit Paulus in Epistola quam ab 
urbe Roma ad Timotheum scripsit, inter salutatio- 
nes qux ad calcem Epistol:e leguntur: « Salatat te, 
inquit, Eubulus, Pudens, Linus et Claudia. » 

CAPUT III. 
De Epistolis apostolorum. 


Quod vero ad Petrum attinet, una ejus Epistola, 
“11 prior dici solet, tanqnam germana ab omni- 
bus since controversia admittitur, Cujus etiam testi- 
timonio '49 veteres rcligionis nostre antistites, ut- 
pote exira omnem dubitationem positz, in scriptis 


suis frequentissime usi sunt. Qu:xe vero secunda ap- ϱ 


pellatur, eam quidem inter sacros Novi Testamenti 


non aliter legisse mihi videtur. Sic enim vertit : 
Sed (amen tam diro hoc et tam atroci spectaculo, 
multo gravius eos futurorum et per dies augescentium 
malorum metus el formido terrebat. Adde quod Jo- 
sephus eamdem usurpat sententiam in lib. xx An- 
Jiquitatum, ubi de sicariis agit, xat τῶν συμφορῶν 
τὸν φόδον εἶναι χαλεπώτερον. Qum Josephi verba 
retulit Eusebius supra cap. 20. Certe non ovum ovo 
similius est, quam sunt iuter se similia li:xc. duo 
Josephi loca. Tantum pro co quod. φόδον dixit. iu 
lib. αχ Antiquitatum, hic. pouit ἀνάτασιν, quod 
eamdem habet significationem. 

(95) Θωμᾶς μὲν τὴν» Παρθίαν. Mem scribit 
Pseudo-Clemens in lib. ix Recognitionum, | apud 
quem Petrus ita loquitur : Denique apud Parthos, 
sicut nobis Thomas, qui apud illos Evangelium pre- 
dical,scripsit, non multi jam erga plurima matrimo- 
nia diffunduntur : nec multi apud Medos canibus 
objiciunt mortuos suos ; neque Perse matrum con- 
jugiie, aut filiarum incestis matrimoniis delectantur, 
Fortunatus in carmine primo libri quinti : 

Bellica Persidis Thome subjecta vigori, 

Fortior efficitur viciatiara Deo. 
Vide notationes Baronii ad Martyrologium Romanum. 

(56) Τοῖς ἐν διασπορᾷ Ἰουδαίοις. Sie. codices 
Mazar. et Med., cuui Fuk. ac. Savil., rectius quam 
vulgo edu τοῖς Ex διχαπορᾶς Ἰουδαίοις. | 
Epistola Catholica B. Petri legitur παρεπιδήµοις 
διασπορᾶς Πόντου, etc. Verum. in. Epistola Jacobi 
&cribitur δώδεχα φυλαῖς ταῖς £y τῇ διασπορας. Porro 
Jud:ei per totuin orbem dispersi sunt variis tempo- 
ribus et varias ob causas. Primo quidem cum ab- 
ducti sunt ab hostibus in Babyloneia. et in. Agy- 


pium ac Syriam, cunique a Romanis duce f'ompeio 


ληχεν, Ανδρέας δὲ τὴν Σχυθίἰαν, Ἰωάννης thv Ασίαν, 
πρὸς οὓς καὶ διατρἰφας ἓν Ἐφέσῳ τελευτᾷ. Πέτρος 
ὃς ἐν Πόντῳ καὶ Γαλατίᾳ καὶ Βιθυνίᾳ, Καππαδοχἰᾳ 
τε καὶ "Aoía, κεχηρυχέναι τοῖς ἐν διασπορᾷ "lov- 
δαίοις (90) ἔοικεν * ὃς καὶ ἐπὶ τέλει Ev "Pour vevó- 
µενος, ἀνεσχολοπίσθη χατὰ χεφαλῆς, οὕτως αὑτὺς 
ἀξιώσας παθεῖν. Τί δεῖ περὶ Παύλου λέγειν, ἀπὸ Ἱε- 
ρουσαλὴμ. μέχρι τοῦ Ἰλλυρικοῦ πεπληρωχότος τὸ Εὐ- 
αγγέλιον τοῦ Χριστοῦ, χαὶ Ὁστερον ἐν τῇ Ῥώμῃ iri 
Κέρωνος µεμαρτυρηγχότος: Ταῦτα Ὠριγένει (57) 
χατὰ Aéztw Ev τρἰτῳ τόμῳ τῶν εἰς τὴν Γένεσιν En 
γητ'κῶν cage εἴρηται. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ P. 


Τίς πρῶτος τῆς Ρωμαίων 'ExxAnciac. προέστη 
(Nie. I. E. 11, 2). 

Tn: δὲ Ῥωμαίων Ἐκκλισίας μετὰ tbv Παύλον 
xa Πέτρου µαρτυρίαν, πρῶτος χληροῦται «tv ἔπι- 
σχοπΏν Aivog. Μνημονεύει τούτου, Τιμοθέῳ γράφων 
ἀπὸ ᾿Ῥώμης ὁ Παῦλος, κατὰ τὴν ἐπὶ τέλει τῆς Ἐπι- 
στολΏς πρόσρησιν, «᾿Ασπάςεταί σε, λέγων, Εὔθουλες 
xo Πούδης καὶ Λῖνος καὶ Κλαυδία (38). » 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΓ”. 
lIgp! tov Επιστο.]ῶν τῶν» ἁπεστό,ῖων (Nic. Π. E. 
ui, 45, 10;. 

Πέτρου μὲν οὖν Ἐπιστολὴ µία fj Aeyop£vr αὐτοῦ 
προτέρα, ἀνωμολόγηται. Ταύτῃ δὲ xal οἱ πάλαι πρε- 
σθύτδροι ὡς ἀναμφιλέχτῳ ἐν τοῖς σφῶν αὐτῶν χατα- 
χἐχρηνται ᾽συγγράµµασι. Thv δὲ φερομένην αὐτοῦ 
δευτέραν, οὐκ ἑνδιάθηχον μὲν εἶναι παρειλήφαμεν. 
"Opto; δὲ πολλοῖς χρήσιμος φανεῖσα, μετὰ τῶν ἅλ- 
λων ἑσπουδάσθη Γραφῶν. Τό γε μὲν τῶν ἐπικεχλημέ- 


victi οἱ in servitutem redacti sunt. Deinde spon- 
tanea migratione, ut coutigit temporibus Maccha- 
hxorum, cum quidam spoute ex Judza in. "Egyptum 
sedes transtulerunt. Lex enim non vetabat ne Ju- 
dzei in alias terras migrarent, ut ex libro Ruth col- 
ligere est. Tertio id contingebat ob proselytos, quod 
cum ex omnibus gentibus admitterent Judi, hine 
fiebat ut. per totum orbem dispergerentur. Spera- 
hant autem Juda, venturum quandoque Messiam, 
qui ipsos it», ut diximus, dispersos ac dissipatos, in 
unüm colligeret, Πα in cantico Aggai ct Zachariae 
qui esL psalmus cxLvi :: Οἰκοδομῶν Ἱερουσαλὴμ ὁ 
Κύριος, χαὶ τὰς διασπορὰς τοῦ "lopat;À ἐπισυνάσει. 


(57) Ταῦτα Ὡριγένει. Cum. Eusebius hic dicat, 
superiora ex libro ni Explanationum Origenis in 
Genesim. esse desumpta, dubitari merito potest, 
unde incipiant Origenis verba, »n a vocibus illis 
θωμᾶς μὲν, ὡς fj παράδοσις, ctc., au potius ab istis 
Πέτρος δὲ ἐν Hóvtt», etc. Neque enim £uscbius satis 
distincte nobis notavit, quoduam csset initium Ori- 
genis verborum. In codic. Mazarino ac Med. a1 
latus hujus linc:* hanc notam appositam inveni 4, 
De qua nota jam multa dixi ad initium libri primi. 
Verum quid hic significet, difllicile est affirmare. 
Neque enim ὡραῖον denotat, cum nulla ventustas et 
elegantia in hoc loco possit τορογὶτὶ. l'orte igitur 
liec nota est quam Isidorus vocat Q. et p., qua 
monemur intendendum esse sollicite, undenanm in- 
cipiant Origenis verba. 

(38) Ασπάξᾶταί σε,λέγων, Εὔδου.Ίος καὶ Πούδ 
καὶ pU xal KAavó(a. Hxc verba non habentur 


in codicibus nostris Maz., Med. ac Fukctiano, nec 
apud Nicephoruw, Certe non valde necessaria suut, 


i11 


HISTORLE ECCLESIASTICJE 118. IIT. 


2918. 


νων αὐτοῦ Πράξεων, καὶ τὸ κατ αὐτὸν ὠνομασμένον A libros censitam non esse a majoribus accepimus. 


EvarréAwov, τότε λεγόμενον αὐτοῦ Κήρυγμα, xol 
«ὖν χαλουµένην 'AzcxaAvyur (39), οὐδ' ὅλως ἓν καθο- 
λιχοῖς ἴσμεν παραδεδοµένα, ὅτι µήτε ἀρχτίων, μήτε 
τῶν χαθ) ἡμᾶς τις ἐχχλησιαστιχὸς συγγραφεὺς, ταῖς 
ἔξ αὐτῶύ συνεχρῄσατο µαρτυρίαις. Προϊούσης δὲ τῆς 
ἑστορίας (40), προῦργο» ποιῄσομαι σὺν ταῖς διαδο- 
χαῖς ὑποσημήνασθαι, τίνες τῶν κατὰ χρόνους ἔκκλη- 
σιαστιχῶν συγγραφέων ὁποίαις χέχρηνται τῶν ἀντι- 
λεγομένων, τίνα τε περὶ τῶν ἑνδιαθίχων xal ὁμο- 
λογουμένων Γραφῶν , xat ὅσα περὶ τῶν μὴ τοιούτων 
αὐτοῖς εἴρηται. ᾽Αλλά τὰ μὲν ὀνομαζόμενα Πέτρου, 
ὧν µίαν μόντν γνησίαν ἔγνων Ἐπιστολὴν, xal παρὰ 
τοῖς πάλαι πρεσθυτέροις ὁμολογουμέντν (41), τοσαῦτα. 
Τοῦ δὲ Παύλου πρόδηλοι xaX σαρεῖς, αἱ δεχατέσσαρες. 
Ὅτι Ye μήν τινες Ἰθετήκασι «Lv πρὸς Ἑδραίους, 
πρὸς της Ῥωμαίων Ἐκκλτσίας (42) ὡς u* Παύλου 
οὖσαν αὐτὴν ἀντιλέγεσθαι φῄσαντες, οὗ δ/χαιον 
ἀγνοεῖν. Καὶ τὰ περὶ ταύτης δὲ τοῖς πρ) ἡμῶν clpn- 
μένα, κατὰ χαιρὸν παραθ]ῄσοµαι. 0ὐδὲ μὲν τὰς λεγο- 
µένας αὐτοῦ Πράξεις, ἓν ἀναμφιλέχτοις παρείληφα. 
Ἐτεὶ δὲ ὁ αὐτὸς ᾽Απόστολος ἐν ταῖς ἐπὶ τέλει προσ- 
ρἱσεσι τῆς πρὸς Ῥωμαίους, μνέμτν πεποίτται µε- 
τὰ τῶν ἄλλων xal 'Epu3, οὗ φασιν ὑπάρχειν τὸ τοῦ 
Ποιμένος θιθλίων (15), ἱστέον ὡς xaX τοῦτο πρὸς μέν 
τινων ἀντιλέλεχται, δι οὓς οὑχ ἂν £v ὁμολογουμένοις 
τεθείη, ὑφ) ἑτέρων δὲ ἀναγχαιότατον οἷς μάλιστα δεῖ 
στοιχειώσεώς εἰσαγωγικῆς, χέχριται. "O0sy ἤδη xal 
ἐν Ἐχχλησίαις ἵομεν αὐτὸ δεδτμοσιξευµένον , καὶ τῶν 
παλαιοτάτων δὲ συγγραφέων κεχρηµένους τινὰς αὖ- 


τῷ χατείληφα. Ταῦτα εἰς παράστασιν τῶν τε ἆναν- C 


τιῤῥέτων xal τῶν μὴ παρὰ πᾶσιν ὁμολογουμένων 
Ὀξίων γραμμάτων. εἱρήσθω. 

« brein 
dicatur, iis presertim qui primis religionis nostra 


(39) Τό τε .1εγόμενον αὐτοῦ Κήρυγμα xal τὴν 
κα-ου Y Αποχάλυνιν. Miror quod hic Eusebius 
dicit, Petri librum qui Κήρυγµα dicebatur, ejusque 
Apocalypsim a nemine veterum presbyterorum ci- 
tari. Certe Clemens in libris lH ypotgposeon, Pl'etri 
Apocalypsim laudat, teste ipso Eusebio in cap. {4 
libri vr. Quod. spectat ad librum qui Κήρυγμα, seu 
Predicatio Petri dicebatur, citatur etiam ab eo- 
dem Clemente in libris Iypotyposeon, sive in Ex- 
cerptis Theodoti, ut dicemus ad cap. 14 lib. τι. 
Origenes quoque in tomo xin Expositionum | in 
Joannis Evangelium, mentionem facit hujus libri, 
et ex eo profert testimonium; sed utrum liber ille 
genuinus sit, an nothus, an mixtus, alibi se di- 
ctorum pollicetur. Vetus auctor in traetatu. De he- 
reiicis non rebaptizandis, quem Nicolaus Rigaltius 
edidit in notis suis ad Cyprianum, hunc librum ab 
lereticis conficlum esse testatur : Est autem αάκί- 
terini hujus, imo internecivi baptismatis, si quis ulius 
auctor, tum etiam quidam ab. iisdem ipsis hereticis 
propter. hunc eumdem errorem confictus liber, qui 
inscribitur Petri praedicatio. Denique Lactantius in 
lib. 1v, cap. 20, hujus libri mentionem facit. 

' (40) Προϊούσης δὲ τῆς locoplac. Pessime hunc 
locum interpretati sunt lufinus et Christophorso- 
nus, ut eruditus lector facile deprehendet, si utrius- 
WA) πρὸς consulere voluerit ; 

341) Παρὰ τοῖς πά.αι πρεσθυτέροις ódpodorov- 

mv. Codic. Mazarinus ac Med., cum Fuk. ei 

Bavil,, seriptum babent ὠμολογημένην. 

(2) Πρὸς τῆς ᾿Ρωμιπίωςν Ἐκκ.ησίας. Wafinvs 


Sed tamen cum utilis esse videretur quam plurimis, 
una cuim reliquis sacra Scripturze libris studiose 
lectitata est. Librum vero qui Actus Petri dicitur, 
et Evangelium cjus nomine inscriptum, Predicatio- 
nis quoque et flevelationis ejusdem libros, pro εὰ» 
tholicis scriptis nunquam esse habitos constat, 
quandoquidem ncc velustiorum quisquam nec re» 
cenliorum Ecclesi: scriptormn, desumpto ex iis 
libris testimonio usus fuit. Porro procedente dein- 
ceps opere diligenter indicalurus sum una cum suc- 
cessionibus apostolorum, qui subinde Ecclesia 
scriptores, scripturarum de quibus ambigitur, au- 
ctoritate sint usi : et quxnam illi tum de Scripturis 
canonicis eL omnium consensu receptis tum de iis 


B qux non sunt ejusmodi, in suis libris pronuntiave- 


rint. Et hec. quidem sunt. qux Petri nomine cire 
cumferuntur, ex quibus unam duntaxat. Epistolam 
ab antiquis etiam Patribus pro germaua habitam 
esse cognovi. Pauli vero quatuordecim Epistolis no- 
t: sunt omnibus et perspicux. Sciendum (tamen 
est Epistolam ad Hebr:eos a nonnullis ideo esse re- 
pudiatam, quod dicerent eam ab Ecclesia Romana 
pro certa ac genuina Pauli Episto'a non haberi. Sed 
de ista quidem quid veteres tradiderint, suo tem- 
pore proferemus, Quod spectat ad librum qui Actss 
Pauli inscribitur, neque illum inter indubitatz fidel 
et auctoritatis libros accepimus, Quoniam vero 
apostolus Paulus in s3lutationibus ilis qu:xe sub fi- 
nem Epistol:e ad Romanos leguntur, inter czteros 
mentionem fecit llermz, cujus esse fertur is liber 
qui Pastor inscriptus est, sciendum est eum librum 
a nonnullis quidem in dubium esse revocatum. Quaur- 


inter recep x: ancloritatis libros censeri non potest. Ab aliis vero maxime necessarius ju- 
elementis instiuiendi. sunt. Unde etiam in Ecclesiis 


vertit : Scio lamen apud Latinos de ea que ad H»- 
breos inscribitur haberi dubitationem. Optime meo 
quidem judicio. Nam Eusebius Ῥωμαίους vocare 
solet omnes Latinos, ut in lib. n, cap. 25, ubi 
Tertullianum vocat. Romanum, τούτου δὲ πάλιν ὁ 
Ῥωμαῖος Τερτυλλιανός, etc. Et in cap. 2 ejusdein 
lihri de eodem Tertulliano ita loquitur, &vhp τά τε 
ἄλλα ἔνδοξος, xaX τῶν µάλιστα ἐπὶ Ῥώμης λαμπρῶν. 
Si quis tamen Romauz urbis Ecclesiam hoc loco 
intelligere maluerit, equidem non valde repugnabo. 
Id enim sensisse videtur Caius in disputatione quam 
scripsit Rom Adversus Proclum. Ejus verba babes 
infra in lib. v1, cap. 20. Porro hunc Eusebii locum 
innuit Theodoritus in progemio Commermtariorum 
in Epistolam ad [lebreos, uhi ait. Eusebium hane 
Epistolam Paulo apostolo adjudicasse. 

(A3) Ἑρμᾶ οὗ φασιν ὑπάρχειν có τοῦ Ποιμέγος 
JBi6ALov. Quidam existimant hunc librum, qui di- 
citur Pastor, non ab llerma illo cujus meminit 
Paulus in Epistola ad Romanos, sed ab alio llerma 
multo recentiore scriptum fuisse, qui Pii Romani 
pontificis frater fuit, ut tradit auctor libri De pon- 
tificibus Romanis. Exstat hodie hic Pastoris liber ia 
Latinum sermonem translatus, ejusque testimoniis 
utuntur Origenes, lIrenzeus et Atlianasius. lufinug 
in Interpretatione Symboli, inter libros qui in Ec- 
clesia quidem leguntur, auctoritateu tamen sacrze 
Scripture non babent, memorat librum  Pustoris 
seu Hermetis, qui dicitur Dus Vice vcl Judiciwn 
Petri. 


919 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA. 


—23 4 


270 


eum publice legi comperimus, et quosdam ex vetustissimis scriptoribus, ipsius testimonio usos fuisse. 
Atque hzc de discrimine Scripturarum, qu:xe vel recepte apud omnes auctoritatis, vel dubie et vacil- 
lantis apud plerosque fldei babentur, hactenus dicta sint, 


943 CAPUT IV. 
De prima apostolorum successione, 


Porro Paulum gentibus przedicantem, ab Hiero- 
solymis et fluitimis locis usque ad lllyricum, 
Ecclesiarum ubique fundamenta jecisse, tum 
ex ipsius verbis constat , tum ex iis que ο 
Luca in Actibus referuntur. Quibus item in 
provinciis Petrus Christum Jud:is praedicans, no- 
vi Feederis doctrinam tradiderit, satis aperte eolli- 
gitur ex ea Epistola qux ipsi ab omnibus, ut dixi, 
sine controversia ascribitur : quam quidem ille 
Webrzis per Pontum, Galatiam, Cappadociam, per- 
que Ásiam atque Dithyuiam in dispersione ageuti- 
bus scribit. Quot vero et quinam horum apostolo- 
rum veri imitatores, corumdem judicio digni judi- 
cati sint, qui fundatas ab ipsis Ecclesíizs pastorali 
oflicio gubernarent, nequaquam facile est dicere : 
pr:terquam illos, quos ex ipsius Apostoli verbis 
facile quivis possit colligere. lujus enim prope in- 
numerabiles adjutores, οἱ, ut ipse nominat, commi- 
litones fuerunt : quorum ille plerosque immortali 
Epistolarum suarum testimonio ornatos, perpetuz 
hominum memoriz commendavit. Sed et Lucas in 
Actibus discipulos Pauli enumerans, singulos nomi- 
natim appellat. Ex his Timotheus quidem Ephesinz 
Ecclesi: cpiscopatum primus accepisse dicitur, 
quemadmodum ctiam Titus insule Crete Eccle- 
$ arum episcopus fuisse memoratur. Lucas vero, 
, como Antiochenus, arte medicus, qui et cum Paulo 


diu conjunctissime vixit, et cum reliquis apostolis ( 


studiose versatus est, artis illius ad sanandos ho- 
minum animos institutz,, quam sibi ex apostolorum 
doctrina comparaverat, duos nobis libros divinitus 
inspiratos reliquit, Alter eorum Evangelium est, 
qnod quidem ita se prorsus exarasse testatur, prout 
25 ipsis verbi divini ministris, et qui ab initio 
Christum viderant, acceperat : quos ctiam omnes 
se jam dudum assectatum esse profitetur. Alter liber 
inscribitur Áctus apostolorum, quos ille non jam 
auditione acceptos, sed oculis suis spectatos scri- 
piís tradidit. Hujus porro Evangelium aiunta Paulo 
designari solitum esse, quoties tanquam de proprio 
quodam Evangelio sermonem faciens, dicit : « Se- 
cundum Evangelum meum. » Ex "44 rcliquis 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A. 
Περὶ τῆς πρὠτης ἁποστόλων CiaCoxnc (Nic. H 
E. 11, 1,3). 

"Ότι μὲν οὖν τοῖς ἐξ ἐθνῶν κηρύσσων ὁ Παῦλος 
τοὺς ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ xal χύχλῳ μέχρι τοῦ Ἰλλυ- 
ρικοῦ τῶν Ἐχχλησιῶν χα-αθέδληται θεµελίους, δτλον 
Ex τῶν αὐτοῦ γένοιτ᾽ ἂν φωνῶν, καὶ ἀφ᾽ ὧν ὁ Aouxüg ἐν 
ταῖς Πράξεσιν ἱστόρησεν. Καὶ ἐκ τῶν Πέτρου δὲ λέ- 
ξεων, Ev ὁπόσσις καὶ οὗτος ἑπαρχίαις τοὺς ἐκ περιτο- 
μῆς τὸν Χριστὸν εὐαγγελιζόμενος, τὸν τῆς καινΏς Δια- 
θίχης παρεδίδου λόγον, σαφὲς ἂν εἴη, ἀφ᾿ fic εἰρί- 
χαυεν ὁμολογουμένης αὐτοῦ Ἐπιστολῆς, ἣν τοῖς 5 
Ἑδθραίων (44) οὖσιν ἓν διασπορᾷ Πόντου xai Γαλα- 
τίας, Καππαοκίας τε xai ᾿Λσίας καὶ Βιθυνίας, 
γράφει. "Όσοι δὲ τούτων, xaX τίνες γνέσιοι ζηλωταὶ 


Β γεγονότες, τὰς πρὺς αὐτῶν ἱδρυθείσας lxavoi mot- 


µαΐνειν ἐδοχιμάσθησαν Ἐκχλησίας, o) ῥᾷδιον εἰπεῖν, 
μὲ ὅτ, Ye ὅσους ἄν τις Ex τῶν Παύλου φωνῶν ἀἆνα- 
λέξοιτο. Τούτου γὰρ οὖν μυρίοι συνεργοὶ, xal ὡς 
αὐτὸς ὠνόμασε συστρατιῶται Ὑεγόνασιν, ὧν οἱ 
πλείους ἀλήστου πρὺς αὐτοῦ µνήµης Ἱξίωνται, διη- 
νεχη τὴν περὶ αὐτῶν μαρτυρίαν ταῖς ἰδίαις Ἐπιστο- 
λαῖς ἐγχαταλέξχντος. O2 μὴν ἀλλὰ χα) ὁ Λουχᾶς ἐν 
ταῖς Ἡράξεσι τοὺς γνωοίµους αὐτοῦ χαταλέγων, ἐξ 
ὀνόματος αὐτῶν μνημονξύει. Τιμόθεός γε μὴν τῆς ἓν 
Ἐφέσῳ παροιχίας ἱστορεῖται πρῶτος τὴν ἐπισχοπὴὶν 
εἰληχέναι, ὡς xaX Τίτος τῶν ἐπικρήτης Ἐκκλησιῶν. 
Λουκᾶς δὲ τὸ μὲν γένος ὢν τῶν ἀπ Αντιοχείας, τὴν 
δὲ ἐπιστήμην ἰατρὸς, τὰ πλεῖστα συγγεγονὼς τῷ 
Παύλῳ, xaX τοῖς λοιποῖς δὲ o) παρέργως τῶν ἆπο- 
στόλων ὠμιληνὼς, Tc; ἀπὸ τούτων προσεκτήσατο 
Ψυχῶν θεραπευτιχῆς, ἓν δυσὶν ἡμῖν ὑποδείγματα 
θεοπνεύστοις χαταλέλοιπε βιθλίοις' τῷ τε Εὐαγγε- 
λίῳ, à xo χαράξαι µαρτύρεται, χαθὰ παρέδοντο 
αὐτῷ οἱ ἀπαοχῆς αὑτόπται xaX ὑπηρέται γενόµενοι 
τοῦ λόγου, οἷς xal φησιν ἑπάνωθεν ἅπασι maprxo- 
λουθηέναι, xa ταῖς τῶν ἁποστόλων ἩΠράςεσιν, à; 
οὐχέτι δ. ἀχοῆης, ὁρθαλμοῖς δὲ αὐτοῖς παραλαθὼν 
συνετάξατο. (aol δὲ ὡς ἄρα τοῦ κατ αὐτὸν Εὔαγγε- 
Alou μνημονεύειν ὁ 113930; εἴωθεν, ὁπηνίκα ὡς περὶ 
ἰδίου tty); Εὐαγγελίου γράφων ἔλεγξ. «Κατα τὸ 
Εὐαγγέλιόν µου.» Τῶν δὲ λοιπῶν ἀκολούβων τοῦ 
Παύλο», Κρίσχης μὲν ἐπὶ τὰς Γαλλίας (45) στειἀ- 
ενος $7 αὑτοῦ μαρτυρεῖται, Λϊῖνος δὲ οὗ μέμντται 
συνόντος ἐπὶ Ῥώμτς αὐτῷ κατὰ τὴν δευτέραν πρὸς 


(M) "Hv τοῖς ἐξ ᾿Εδραίων. la codex Regius. D teres quidam, atque in his Eusebins, legisse vi- 


Verum quatuor reliqui iiserte scriptam habent ἓν 
4j τοῖς ἐξ Ἑδραίων, etc.Quam scripturam confirmat 
eiiam Jiufiuus : Sed et Petrus in quibus etiam ipse 
provinciis his qui ex circumcisione sunt, pradicave- 
fit. Christum, propriis vocibus in ea. Epistola quam 
ipsius nomine absque ambiguitate claruit esse, desi. 
gna! : in qua ad ευε qui in dispersione sunt, scribis 
sine dubio Ilebraos, lpsi etenim dispersi dicuntur, 
tanquam propriis sedibus pulsi, et positi in. disper- 
sione ut ipse ait, Pouti, Galatie, etc. 

(45) Kploxnc μὲν ἐπὶ τὰς Γαίας. Locus Pauli 
exstat in posteriore Epistola ad Timotheum, υ0ἱ 
bodie quidein legitur Κρίσης εἰς Γαλατίαν. Sed ve- 


dentur εἰς Γαλλίαν. Et sic scribendum esse in Epi- 
stola Pauli, contendit Epiphanius in h:eresi Alogo- 
rui, numero 11. Euscbii scripturam seeutus est 
Hieronymus in Catalogo, ejusque interpres Sophro- 
nius et alii recentiores, Verior tamen est altera le- 
clio εἰς τὴν Γαλατίαν, quam confirmat Clemens in. 
Constitutionibus apostolicis. Theodoritus in loco illo 

B. Pauli legit quidem Γαλατίαν, sed eo nomrine 
G.llias ait significari, ad quas missus erat Crescens. 
Certe Galli Crescentem sibi viudicant, Vienuenses 
et Moguntini. Vide Serarium in lib. i Moguntina- 
rim antiguitatum. 


431 


ΗΙ5ΤΟΒΙΑ; ECCLESIASTICAE LIB. ΠΠ. 


993 


Τιµόθεον Ἐπιστολὴν, πρῶτος μετὰ Πέτρον ^54. Ῥω- A Pauli comitibus Crescens quidem ab eo missus in 


µσίων Ἐκκλησίας τὴν ἐπισχοπὴν ἤδη πρότερον χλη- 
ρωθεὶς δεδήλωται. ᾽Αλλὰ χαὶ 6 Κλήμης τῆς Ῥω- 
µαίων xa αὐτὸς Ἐχχλησίας τρίτος ἐπίσχοπος xa- 
ταστὰς, Παύλου συνεργὸς xal συναθλητὶς γεγονέναι 
ποὺς αὐτοῦ μαρτυρεῖται. Ἐπὶ τούτοις καὶ ον 
Ἀρειοπαγίτην ἐχεῖνον, Διονύσιος ὄνομα αὐτῷ, ὃν ἓν 
Πράξεσι μετὰ τὴν ἓν ᾿Αρείῳ πάγω πρὸς ᾿Αθηναίους 
Παύλου δηµπγορίαν, πρῶτον πιστεῦσαι (A6) ἀνέ- 
Υραγεν ὁ Λουχκᾶς, τῆς ἐν Αθήναις ᾿Ἐκχλησίας πρῶ- 
τον ἐπίσχοπον, ἀρχαίων τις ἕτερος Διονύσιος τῆς 
Κορινθίων παροικίας ποιμὴν ἱστορεῖ γεγονέναι. 
"AX γὰρ ὁδῷ προθαίνουσιν, ἐπὶ xatpoo τὰ τῆς χατὰ 
χρόνους τῶν ἀποστόλων διαδοχᾶς ἡμῖν εἰρήσεται. 
Nov δὲ ἐπὶ τὰ ἑξῆς ἵωμεν τῆς ἱστορίας. 


ΚΕΦΑΛΔΙΟΝ E. 
Περὶ τῆς μετὰ τὸν Ἀριστὸν ὑστάτης Ἱουξαίων 
πο.λιορχίας (Nic. I. E. wm, 5-8). 

Μετὰ Νέρωνα Σέχα τρὸς τρισὶν ἔτεσι τὴν ἀρχὴν 
ἐπιχρατήσαντα, τῶν ἁμοὶ Γάλθαν καὶ "Όθωνα ἔνιαν- 
ον ἐπὶ μγσὶν EQ διαγενοµένων, Οὐεσπασιανὸς ταῖς 
Χχ]τὰ Ἰουδα-ων παρατάξεσι.λαμπρυνόµενος, βασιλεὺς 
ἐς αὐτῆς ἀναδείχνυτα: τῖς Ἰουδαίας, αὐτοχράτωρ 
πρὸς τῶν αὐτόθι στρατοπέδων ἀναγορευθείς. Tr,v ἐτὶ 
Ῥώμης οὖν αὐτίκα στειλάµενος, Τίτῳ τῷ παιδὶ τὸν 
χατὰ Ἰονδαίων ἑἐγχειρίζει πόλεµον. Μετά γε μὴν τὴν 
$92 ΣωτΏρος ἡμῶν ἀνάληφιν, Ἰουδαίων πρὸς τῷ κατ᾽ 
αὐτοῦ τολμήµατι, ἤδη xaX κατὰ τῶν ἁποστόλων αὖ- 
τοῦ πλείστας ὅσας ἐπιθονυλὰς μεμτχαντμένων, πρώ- 
102 τε Στεφάνου λίθοις ὑπ αὐτῶν ἀνηρημένου, εἶτα 
63 μετ) αὐτὸν Ἰαχώθου, ὃς ἣν Ζεθεδαίου μὲν παῖς, 
ἀδελφὸς δὲ Ἰωάννου, τὴν χεφαλὴν ἀποτμτθέντος, ἐπὶ 
πᾶσί τε Ἰαχώθου τοῦ τὸν αὐτόθι τῆς ἐπισχοπῆς θρό- 
νον, πρώτου μετὰ τὴν τοῦ ΣωτΏρος ἡμῶν ἀνάλτιψιν 
χ:χληρωμένου, τὸν προδτλωθέντα τρόπον µεταλλά- 
ξαντος, τῶν τε λοιπῶν ἁποστόλων µνρία sl; θάνα- 
τον ἐπιθεθουλευμένων, xal τῆς μὲν Ἰουδαίας γῆς 
ἀπεληλαμέγων, ἐπὶ δὲ τῇ τοῦ κηρύγματος διδασχαλίᾳ 
τὴν εἰς σύµπαντα τὰ ἔθνη στειλαμένων πορείαν σὺν 
δυνάμει τοῦ Χριστοῦ φῄήσαντως αὐτοῖς ' «Πορεν- 
θέντες μαθττεύσατε πάντα τὰ ἔθνηπ ἐν τῷ ὀνόματί 
µου.» οὗ μὴν ἀλλὰ καὶ τοῦ λαοῦ τῆς ἐν Ἱεροσολύ- 
µοις Ἐκκλησίας, χατά τινα χρησμὸν τοῖς αὐτόθι 
ὀρχίμοις BU ἁποχαλύφεως δοθέντα, mpb τοῦ πολέμου 
μεταναστΏναι τῆς πόλεως, xal τινα τὶς Περαίας 
πόλιν οἰχεῖν χεχελευσµένου, Πέλλαν αὐτὴν ὀνομά- 
ζουσιν (47), ἓν f$ τῶν εἰς Χριστὸν πεπιστευχότων 


(6) Πρῶτον πιστεῦσαι. Antea editi m πρῶτον 
ἐπίσχοπον πιστεῦσαι,ινίρις verbis; quorum duo prie- 
ra in lineolis subnotata sunt, et ad marginem scri- 
tum est ea superflua esse. Certe Christophorsonus 
in interpretatioue sua utramque vocem prztermisit. 
Ego vero posteriorem «duntaxat, nempe ἐπίσχο- 
τον, expungendamnm, priorem vero esse retinen- 
lam puto. Idque confirmat. versio ΠΠ], qui hunc 
locum ita interpretatus est : Sed et Dionysium Areo- 
pagitam apud. Athenas, quem Lucas scripsit primum 
Paulo predicante credidisse, etc. Conjecturam no- 
siam plane confirmant codd. Maz., Mei. et Fuk., 


Gallias Pauli ipsius testimonio declaratur. Linus 
vero, quem in secunda ad Timotlieum — Epistola 
Rom secum versari testatur, primus post Petrum, 
ut supra jam diximus, Ecclesie Remanz episco- 
patum adeptus est. Clemens quoque, is qui tertius 
Kceclesio Romanz episcopus est constitutus, adjutor 
Pauli sociusque certaminum fuisse, ipsiusmet te- 
stiinonio perhibetur. Denique Areopagitam illum 
nomine Dionysium, quem post concionem illam 
quam Paulus in Áreopago ad Athenienses habuit, 
primum credidisse Lucas in Actibus scribit, Atlie- 
niensis Ecclesi: primum episcopum fuisse tradit 
alter quidam Dionysius Corinthiorum episcopus, 
antiquissimus scriptor. Sed quinam subinde per or- 


B dinem temporum apostolis successerint, in progressu 


eperis suo loco dicemus. Nunc ad reliqua pergamus. 
CAPUT VY. 


De postrema Judeorum expugnatione. post. Cliisti 
neccm. 


Post Neronem, qui per tredecim annos imperium 
tenuit, cum Galba atque Oiho anno duntaxat et sex 
mensibus regnassent, Vespasianus in praeliis ad- 
versus Jud:os spectatus, imperator in ipsa Judica 
ab exercitu qui illie erat, renuntiatur. Qui confe- 
stim lh'omam versus contendens, curam belli adver. 
$us Judzos Tito filio commisit. Porro cum Judici 
post Servatoris nostri in ceelos ascensum, non con- 
lenti eo scelere quod in ipsum admiserant, ejis 
quoque apostolos s»pissime insidiis appetissent ; ac 
primum quidem Stephanum lapidibus obruissent : 
deiude Jacobum Zebedazi filium, Joannis fratrem 
capite truncassent: ac postremo Jacobum illum 
qui primus post ascensum Domini episcopalem Ec- 
clesize illius sedem obtinuit, eo quem diximus mo- 
do peremissent : cum reliqui item apostoli infinitis 
prope modis non sine magno vitze sux discrimine 
ab iisdem vexati essent, et ex Judzea fugati, ad prze- 
dicandam Evangelii doctrinam omnes ubique terra- 
rum gentes adire coepissent, freti potentia Christi qui 
75 olim ipsis dixerat : « Euntes docete omnes 
gentes in nomine meo; » 'sed et cum universa plebs 
fidelium Ecclesi: llierosolymitanz:e, ex oraculo 
quod viris quibusdam sanctissimis divinitus edi- 


p tum fuerat, ante initium belli ex civitate migrare, 


οἱ oppidum quoddam trans Jordanem, Pellawm 
nomine, iucolere jussa fuisset; jamque omnes qui 
in Christum crediderant, relictis Hierosolymis, 
sedes suas Pellam transtulissent: ita et regia urbe, 


in quihus diserte scribitur πρῶτον πιστεῦσαι. Porro 
hunc Eusebii locum in mente habuit Maximus, cuur 
ait in prologo Commentariorum in Dionysium Areo- 
pagitam : Μνημονεύει δὲ τοῦ ᾿Αρειοπαγίτου xaX Ato- 
νύσιος ἀρχαῖος Κορινθίων ἐπίσκοπος, xat Πολύχαρπος 
ἐν τῇ πρὸς Αθηναίους ἐπιστολῇ. Ubi delenda puto 
μας verba xat Πολύκαρπος. 

(47) HéAJav αὐτὴν ὀνομάζουσω. ldem tradit 
Epiphanius in. hzresi Nazareorum, cap. 7, Chri- 
stianos scilicet qui Hierosolymis habitabant, de im- 
minente obsidione a Christo przemonitos, Pellam se 
contulisse. In libro autem De ponderibus et mensus 


sanctis destituta, tum demum divina illos ultio ob 
tot admissa tum iu Christum, tum in ejus apostolos 
scelera corripuit, totamque illam impiorum sobolem 
funditus delevit. Et quot quidem quanteque tunc 
calamitates universe genti ubique contigerint : et 
quomodo bi priecipue qui Judzam incolebant, 
extremis cladibus oppressi sint; quot hominum 
millia cum pueris simul ac feminis ferro et fame et 
cujusque modi mortis generibus accubuerint : ur- 
bium praeterea Judaicarum quot qualesque fuerint 
oppugnationes : quot quamque incredibilia mala hi 
qui llierosolyma tanquam in munitissimam urbem 
$e receperant, oculis suis aspexerint; quis belli 
totius ordo, quis singularum rerum fuerit eventus ; 
denique quemadmodum abominatio desolationis 
quam prophetze praxdixerant, in ipso quondam cele- 
berrimo Dei templo constituta sit, (unc cum 
desiructum funditus atque incendio consumptum 
est : cuicunque libuerit, facile est ex Josephi 
Historia accurate cognoscere. Qualiter vero idem 
scriptor usque ad tricies centena hominum millia 
qui ex universa Judza ad diem festum Paschz 
confluxerant, Hierosolymis tanquam jin carcere 
Inclusa fuisse commemorat, opera pretium est pro- 
latis ipsius verbis ostendere. Quippe zquum erat, 
ut quibus diebus benignum omnium Servatorem εἰ 
Christum Dei Jesum morte affecerant, iisdem omnes 
velut in unum carcerem contrusi , a divina justitia 
sceleris sui poenam exciperent. Porro, omissis iis 
ιδ] quzcunque illi aut ferro aut alio quovis 
genere singillatim perpessi sunt, eas duntaxat 
calamitates commemorandas puto, quas dira fame 
oppressi pertulerunt 7 : ut vel ex his lectores 
nostri operis intelligant, quo pacto admissi in 
Christum Dei piaculi ponas ab illis non longe 
postea cceleste Numen expetiit. 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 
qu: totius gentis capul est, et universa Judaea viris A ἀπὸ τῆς Ἱερουσαλὴμ μετῳκισμένων, ὡσὰν παντελῶς 





221 


ἐπιλελοιπότων ἁγίων ἀνδρῶν αὐτὴν τε τὴν Ἰουδαίων 
βασιλιχὴν µητρόπολιν xal σύμπασαν τὴν Ἰουδαίαν 
γην, ἡ ἐκ Θεοῦ δίχη λοιπὸὺν αὐτοὺς ἅτε τοσαῦτα εἷς 
τε τὸν Χριστὸν xat τοὺς ἀποστόλους αὐτοῦ παρη- 
νοµηχότας µετῄει, τῶν ἀσεθῶν ἄρδτν τὴν γενεὰν 
αὐτὴν ἐχείνην ἐξ ἀνθρώπων ἀφανίζουσα. Ὅσα μὲν 
οὖν τηνιχάδε κατὰ πάντα τόπον ὅλῳ τῷ ἔθνει συνεῤ- 
fon χαχὰ, ὅπως τε αὖ μάλιστα οἱ τῆς Ἰουδαίας οἱ- 
κῄτορες εἰς ἔσχατον περιηλάθησαν συμρορῶν, óné- 
σαι τε μυριάδες ἠθηδὸν γυναιξὶν ἅμα xaX παισὶ, ξί- 
est xal λιμῷ καὶ µυρίοις ἄλλοις περιπεπτώχασιν 
εἴδεσι θανάτου, πόλεών τε Ἰουδαϊχῶν ὅσαι τε xaX οἷαι 
γεγόνασι πολιορχίαι, ἀλλὰ xaX ὁπόσα οἱ ἐπ᾽ αὐτὴν 
τὴν Ἱερουσαλὴμ ὡσὰν ἐπὶ µγτρόπολιν ὀχυρωτάτην 
χαταπεφευγότες, δξινὰ xal πέρα δεινῶν ἑωράχασι, τοῦ 
τε παντὸς πολέμου τὸν τρόπον, καὶ τῶν ἓν τούτῳ γεγε- 
νηµένων ἓν μέρει ἕχαστα, xaX ὡς ἐπὶ τέλει τὸ πρὸς 
τῶν προφητῶν ἀνηγορευμένον βδέλυγµα τῆς Épm- 
µώσεως, ἐν αὐτῷ χατέστη τῷ πάλαι τοῦ θεοῦ περι. 
θοήτῳ veto, παντελῆ φθορὰν xal ἀφανισμὸν ἔσχατον 
τὸν διὰ πυρὸς ὑπομείναντι, πάρεστιν ὅτῳ φίλον Ez' 
ἀχριθὲς Ex τῆς τῷ Ἰωσήπῳ Υραφείσης ἀναλέξασθαι 
Ἱστορίας. Ὡς δὲ αὐτὸς οὗτος τῶν ἁθροισθέντων ἀπὸ 
τῆς Ἰουδαίας ἁπάσης ἓν ἡμέραις τῆς τοῦ Πάσχα 
ἑορτῆς, ὥσπερ ἐν εἱρχτῇ, ῥήμασιν αὐτοῖς, ἁποχλει- 
σθῆναι εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα ἀμφὶ τριαχοσἰας µυ- 
ριάδας τὸ πλῆθος ἱστορεῖ, ἀναγχαῖον ὑποσημήνασθαι, 
Χρῆν γοῦν (48), iv ai; ἡμέραις τὸν πάντων Σ- 
τηρα xai εὐεργέτην τὸν Χριστὸν τὸν τοῦ θεοῦ τὰ 

χατὰ τὸ πάθος διατέθεινται, ταῖς αὐταῖς ὥσπερ iv | 
εἰρχτῇ χαταχλεισθέντας, τὸν µετελθόντα αὐτοὺς ὅλε- 
θρον πρὸς τῆς θείας δίχης καταδέξασθαι. Παρελθὼν 
6h τὰ τῶν ἓν µέρει συµθεθηχότων αὐτοῖς, ὅσα διὰ 
ξίφους καὶ ἄλλῳ τῳ τρόπῳ κατ αὐτῶν ἐγχεχείρη- 
ται, µόνας τὰς διὰ τοῦ λιμοῦ ἀναγχαῖον ἡγοῦμαι 
συμρορὰς παραθέσθα:, ὡς ἂν Ex µέρους ἔχοιεν οἱ 


τῇδε τῇ γραφῃ ἐντυγχάνοντες εἶδέναι, ὅπως αὐτοὺς τῆς εἰς τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ παρανοµίας οὐκ εἰς 


μακρὸν fj £x θεοῦ µετηλθε τιμωρία. 
CAPUT VI. 
De fume quae Judemos oppressit. 


Agedum ergo, sumpto iterum quinto Zístoria- 
rm Josephi libro, luctuosam rci gest:e tragoediam 
recitemus. « Ditioribus quidem, manere perinde 
exitiosum erat. Nam propter divitias necabantur, 
quasi transfugere ad hostes voluissent. Coterum 


simul cum inopia cresceba: in dies furor seditioso- 


ris, Christi discipulos ab angelo admonitos, Pellam 
migrasse scribit : postea vero cum lladrianus Hiero- 
solyina instourasset, et ex suo.nomine Eliam colo- 
niam appellasset, eo reversos esse. Porio cum Eu- 
scbius nullum hujus rei citet auctorem, satis appae 
ret illum ex veterum traditione ista scripsisse, cum 
aoi ipse vicinus esset iis locis. 

(48) Χρην vovv. Aute huc verba Christoplior- 
sonus locum integrum Josephi inseruit ex lib. τι De 
bello Judaico, conira üdem manuscriptorum ουυἱ- 
cum, ei absque ulla necessitate, Corte nec Rufinus 
nec Nieepborus illum Josephi locum inseruerunt, 
οἱ us. satis habuit illum indicare, et verba 


KEPAAAION GT. 


Περὶ τοῦ πιέσανγτος αὐτοὺς JAipob (Nic. H. E. 
it, 6 


Φέρε bh οὖν τῶν Ἱστοριῶν τὴν πέµπτην τοῦ Ἰω- 
σήπου μετὰ χεῖρας ἀὖθις ἀναλαθὼν, τῶν τότε πρα- 
χθέντων δίελθε τὴν τραγῳδίαν: « Tot; γε μὴν εὐπό- 


D ροις, φησὶ, καὶ τὸ µένειν πρὸς ἁπωλείας ἴσον fjv. 


Προφάσει γὰρ αὐτομολίας ἀνῃρεῖτό τις διὰ τὴν οὐὗ- 
σίαν. To λιμῷ δὲ fj ἀπόνοια τῶν στασιαστῶν ουν- 


quedam ex eo depromere, ut sunt illa ὥσπερ ἓν 
εἰρχτῇ. Quze quiuen ipsamet verba Josephi esse sa- 
lis indicavit. Eusebius cum dixit: Ὥσπερ ἐν εἰῤχτῇ 
ῥήμασιν αὐτοῖς ἀποχλεισθῆναι εἰς τὰ Ἱεροσόλυμα 
ἀμφὶ τριαχοσίας µυριάδας τὸ πληθος ἱστορεῖ. ln 
vulgatis editionibus deerant ho voces [ipao αὖ- 
τοῖς, quas uos ex vetustis codicibus Maz., Meu. et 
Ευ. supplevimus. Easdem etiam voces reperi in 
codice legio, quo usus est Rob. Stephanus. 
Qui ' prefecto. nimis indulsit. conjectur:e sux, dum 
has voces expuuxit hiuc, et paulo iufra resti- 
uit, hoc modo: évayxatoy ῥήμασιν αὐτοῖς 
ὑποστμήνασθαι, contra fident omnium exemplarium, 


9225 


ΠΙΡΤΟΠΙΑ ECCLESIASTIC/E LIB. Ill. 


290 


fixpase, καὶ καθ ἡμέραν ἀμφότερα προσεξεγάστο τὰ A rum, et utrumque malum magis ac magis quotidie 


δεινά. Φανερὸς µέν γε οὐδαμοῦ σἵτος ἣν, ἐπεισπτ- 
δῶντες δὲ διηρεύνων τὰς οἰχίας. "Έπειθ) εὑρόντες 
μὲν, ὡς ἀρνησαμένους Ἱκίζοντο' μὴ εὑρόντες δὲ, ὡς 
ἐπιμελέστερον χρύφαντας ἑθασάνιζον. Τεκμήριον 
ὃ} τοῦ τ' ἔχειν χαὶ μὴ, τὰ σώματα τῶν ἁθλίων Tv. 
"Qv οἱ μὲν ἔτι συνεστῶτες, εὐπορεῖν τροφῖς ἐδό- 
χουν, οἱ τηχόµενοι δὲ ἔδη, παρωδεύοντο (49), καὶ 
χτείνειν ἄλογον ἑἐδόχει τοὺς ὑπ' ἑνδείας τεθνη- 
ξρμένους αὐτίχα. Πολλοὶ δὲ λάθρα τὰς κτήσεις 
ἑνὸς ἀντικατηλλάξαντο μέτρου, πυρῶν μὲν, εἰ πλου- 
σιώτεροι τυγχάνοιεν ὄντες, οἱ δὲ πενέστεροι, χριθῆς. 
Ἔπειτα χαταχλείοντες ἑαυτοὺς εἰς τὰ µυχαίτατα 
τῶν οἰχιῶν, τινὲς μὲν ὑπ' ἄχρας ἑνδξίας, ἀνέργαστον 
τὸν οἵτον ἤσθιον, οἱ δὲ ἔπεσσον, ὣς f) τε ἀνάγχη καὶ 
τὸ δέος παρῄᾖνει. Καὶ τράπετα μὲν οὐδαμοῦ παρε- 
τίθετο, τοῦ δὲ πυρὸς ἑφέλχοντες (50), ἔτ ὠμὰ τὰ 
σιτία διήρπαζον. Ἐλεεινὴ δ fjv ἡ τροφὴ καὶ δαχρύων 
ἄξιος ἡ θέα, τῶν μὲν δυνατωτέρων πλεονεχτούντων, 
ὧν δὲ ἀσθενῶν ὀδυρομένων. Πάντων μὲν δὴ παθῶν 
ὑπερίσταται λιμός, οὐδὲν δ οὕτως ἀπόλλωυσιν ὡς 
αἱδῶ. Τὸ γὰρ ἄλλως ἐντροπῆς ἄξιον, Ev τούτῳ χατα- 
φρονεῖται. Γυναῖχες γοὺν ἀνδρῶν, καὶ παῖδες πατέ- 
ρων, καὶ τὸ οἰχτρότατον, µπ-έρες νηπίων ἑξβρπαςον 
ἐξ αὐτῶν τῶν στοµάτων τὰς τρογάς. Καὶ τῶν φιλ- 
τίτων ἐν χεραὶ µαραινοµένων, οὐχ ἣν φειδὼ τοὺς τοῦ 
($9 ἀφελέσθαι σταλαγμούς. Τοιαῦτα δὲ ἑσθίοντες, 
ὅμως οὗ διελάνθανον. Πανταχοῦ δ᾽ οὖν ἐφίσταντο οἱ 
6τασιασταὶ xal τούτων ταῖς ἁρπαγαϊς. Ὁπότε γὰρ 


ingravescebat, Et palam quidem nullum in urbe 
frumentum erat. Sed seditiosi irruentes in domos, 
omnia scrutabantur : et si quid reperisseut, aedium 
dominos, utpote qui frumentum se habere negas- 
sent, crudeliter verberabant. Quod si forte nibil 
juvenerant, quasi diligentius occultassent, tormeutis 
exeruciabant, Porro an cibos haberent, necne, in- 
dicio erant corpora miserorum. Nam qui adhuc 
fira erant valetudine, cos alimentorum copia 
abundare censebant. Qui vero jam contabescerent, 
cos missos facicbant. Quippe a ratione alienum 
videbatur, homines jamjamque pre incdia mori- 
turos, ferro interficere. Multi vero clam facultates 
suas uno frumenti quidem, si divites cessent, sin 
pauperes, hordei modio permutabant. Deinde in 
intimos a: dium rece:sus sese abdentes, nonnulli 
quidem famis ultima nccessitate adacti fruges non- 
dum molitas comedebant; alii vero panem conficie- 
bant, quantum necessitas nietusque suadebat. El 
uwensa quidem nullibi apponebatur : sed. crudos 
adhuc cibos ex igne abstrahentes singuli diripie- 
bant. Miserabilis porro erat alimonia , dignumque 
lacrymis spectaculum : cum valentiores quidem 
cuneta prariperent, infirmiores vero vicem suam 
dolerent. Omnes quidem animi affectus longe supe- 
rat fames : nullum tamen zque cvertit ac verecun- 
diam, Nam quidquid alias honore dignum cst ae 
reverentia, in famis necessitate contemnitur. Deni - 


χατίδοιεν ἁποχεχλεισμέντν olzíav, σημεῖον ἣν τοῦτο, 6 que uxores viris, filii parentibus, οἱ quod omnium 


τοὺς ἕνδον προσφέρεσθαι τροφἠν. Εὐθέως δὲ cloa- 
ῥάξαντες τὰς θύρας (51), εἰσεπίδων xal µόνον οὐχ 
ἐχ τῶν φαρύγγων ἀναθλίθοντες τοὺς ἀχόλους ἀνέ- 
c:pov. Ἐτύπτοντο δὲ γέροντες ἀντεχόμενοι τῶν οι- 
τίων, xai χόμης ἑσπαράσσοντο γυναῖχες, συγχα- 
1ήπτουσαι τὰ ἓν χερσίν ' οὐδέ τις fv οἴχτος πολ.ᾶς, 
ἡ νυγπίων, ἀλλὰ συνεπαἰροντες τὰ νήπια (52) τῶν 
ζωμῶν ἐχχρεμάμενα, γχατέσειον εἰς ἔδαφος, τοῖς 
i ᾳθάσασι την εἰσδρομὴν αὐτῶν χαὶ προχαταπιοῦσι 
4b ἁρπαγησόμενον, ὡς ἁδικηθέντες ἔσαν ὠμότεροι. 
Δεινὰς δὲ βασάνων ὁδοὺς ἐπενόουν πρὸς ἔρευναν τρο- 
ete, ὀρόθοις μὲν ἐμφράττοντες τοῖς ἁθλίοις τῶν αἱ- 
δρίων τοὺς πόρους, ῥάθδοις δὲ ὀξείαις ἀναπείροντες 
τὰς ἔδρας. Τὰ οριχκτὰ δὲ καὶ ἀχοαῖς ἔπασχέ τις εἰς 
ἐξομολόγησιν ἓνλς ἄρτου χαὶ ἵνα μγνύσῃη δράχα μίαν 
χεχρυμμέντν ἁλφίτων. Οἱ βασανισταὶ δ᾽ οὐκ ἐπεί- 
νων, Χαὶ γὰρ ἂν ἧττον ὠμὸν ἦν τὸ μετ ἀνάγχης, 


(49) "Ηδη, παρωδεύοντο. Prava hujus loci iuter- 
punctio quae habe:ur in editione Stephani, Christo- 
phorsouum in errorem induxit. Atqui facile erat 
eam restituere in ώμο modum, οἱ τηχόµενοι δὲ 
δη, παρωδεύοντο, ut. seribitur apud Nicephorum, 
et in codice Maz. et Med. 

(50! Tov δὲ zvpóc égéAxovcec. Nicephorus habet 
ὑφέλχοντες. Sed vulgata lectio agis placet, 
quippe qua violentiam famis clarius designat. 
Singuli, inquit Josephus, crudos adhuc et semi- 
coctus. cibos ad sese attraliebant ac. diripiebant. 
M enim significant voces illa ἐφέλχοντες διἠρ- 

παζον. Quod tamen nec Rufinus nec Christophor- 
$epus intellexerunt, ut ex utriusque versioue appa- 


maxime miserabile erat, matres infantibus cibum 
ex 77 ipso ore rapiebant. Et marcescentibus inter 
brachia liberis, vitales lactis guttas adimere uon 
pigebat. llujusmodi cibos dum caperent , latere 
lamen non poterant. Nau ubique seditiosorum na- 
nus, prd: istorum 3c rapinis imminebat : quippe 
hi sicubi clausam domum conspexcerant, eos qui 
intus essent, cibum sumere hoc jndicio suspica- 
bantur, Statimque effractis foribus irruebant, et 
prope ex ipsis faucibus expressa ciborum frusta 
revocabant. Vapulabant senes qui escain e manibus 
dimittere nolebant. Mulieres quoque occuliantes ea 
quie in manibus habebant, sparsis crinibus raptas 
bantur. Nulla canorum, nulla infanti: miseratio 


D erat:sed raptos in sublime parvulos cum ipsis 


quibus penduli inhzrebant buccellis, solo allide- 
bant. Si qui vero incursum eorum pravenissent, 


ret. Nam Christophorsonus vertit, acide ore abri- 

piebant, quod a. siente Josephi longe abest. Signi- 

ficat enim Josephus, miseros illos cibaria sibi τι” 

tio rapuisse. ldque ex sequentibus Josephi verbig 

manifeste convincitur. In codice Maz. et Med. 

gir ἀφέλκοντες. Sic etiam in codd. Fuk. et 
avil. 

(51) Εἰσαράξαντες τὰς θύρας. Sic Josephus ac 
Nicepliorus ; ita quoque codd. Mazar. et Fuk., hane 
lectionem omnes inlerpretes uno consensu. secuti 
sunt. In. Mediceo εἰσαράξαντες habctur. Editi, ἐξά- 
pavseg τὰς χεῖρας. 

(52) Τὰ νήπια. Melius apud Josepbum et Niceplo» 
rum legitur τὰ παιδία. 


221 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1. — ΠΙΘΤΟΒΙΟΑ. 


223 


idque quod ipsi rapturi erant, deglutire occupassent, Α γυµνάνοντες δὲ τὴν ἀπόνοιαν, xai προπαρασχευά- 


eos longe inhuimanius tractabant, quasi injuriam ab 
lis accepissent. Porro dira tormentorum genera 
excogitabant ad. pervestigauduim. alimentum. Nam 
miseris hominibus, ipsos quidem genitalium meatus 
ervis obturabant ; podicem vero pr:zeacutis sudibus 
transfigebant, Utque panein. unum se habere quis 
fateretur, aut. pugillum farina: occultum indicaret, 
ea perferebat quie vel ipso auditu horrorem incu- 
tiunt, Interim tortores ip-j penuria minime labora- 
baut. Minus enim crudele visui fuisset, si necessi- 
tate adacti lalia perpetrassent. Sed id agebant , ut 
audaciam suam hujusmodi exercitatione confirnia- 
rent, et commeatum sibi in multos dies compara- 
rent. Λο si qui noctu usque ad stationes Romano- 
rum erepsevaut, agrestium olerum et herbarum 
colligendarum causa : occurrentes iis qui se jam 
hostium manus effugisse credebant , quidquid attu- 
lerant, deripiebant. Quin etiam supplicantibus ssepe 
miseris, οἱ per tremendum Dei nomen olsecranti- 
bus, ut partem eorum, qux? cum vitz periculo attu- 
leraut, sibi concederent, niliil prorsus impertierunt. 
Gratandumque erat si spoliati, non etiam necareu- 
tur.sDeinde. interjectis quibusdam hac subjungit: 
«Judicis vero simul cum egrediendi facultate , spes 
quoque omuis salutis prz:eclusa erat. Et auz;escens 
faines, per domos οἱ familias populum depasceba- 
tur. Ac tecta quidem plena erant mulieribus el 
infantibus fame enectis : angiportus vero senibus 


mortuis referti. Pueri autem οἱ adulti, turgidi velut ϱ 


Bimulacra quxdam per fora oberrabant, et ubicun- 
que quis labe correptus fuerat, corruebat,. Porro 
propinquorum cadavera sepelire neque volebant 
"8 gri : et qui adhuc integris vrribus erant, tum 
multitudine mortuoruin, tum quod sibi ipsi metue- 
rent , absterrebantur. Plerique enim dum alios 
sepelirent, ipsi mortem obierunt. Multi etiam 
antequam fatalis liora adesset, ad sepulcra locu- 
losque properarunt.:C:eterum nec luctus in iis cala- 
mitatibus, nec questus erat ullus; sed hujusmodi 
animorum afífectus fames superaverat. Nam qui 
segre adhuc spiritui trahebant, siccis oculis aspi- 
ciebant eos, qui fato celerius functi, perpetua jam 
quiele fruerentur. Altum vero silentium et dira 
quedam mortis caligo civitatem obsederat. Sed his 


malis graviores erant pradones. Effossis eniw ἆυ- 


(53) Enpotc toic ὄμμασιν. In Josepho et Nicephoro 
additur xat σεσηρόσι τοῖς ὄμμασιν, id est. renidentes. 
Male Gelenius ea Josephi verba interpretatur. 
Paulo post in codic. Maz. et Mei. scribitur ἐφεώ- 

ν τοὺς φθάσαντας. Atque ita codd. Fuk. εἰ 

avil. 

(54) Αχμὰς τῶν ξιφῶν. Apud Josephum scribitur 
αἰχμάς. Sed nostrorum codicum lectio magis placet. 
Grazci enim &xpfjv dicunt, quam Latini aciem. Ul 
cum dicunt ἐπὶ ξνροῦ ἀχμῇ. 

(55) Εἰς τὸν vaór égsopa. Notanda est. religio 
Judzorum, qui ubicunque, terrarum essent, oculis 
inurbem sacram et in templum conversis, Deu 


supplices orabant, Cujus oris exemplum est. in 


capite vi Danielis ; Εἰσῆλθε «by οἶχον αὐτοῦ. καὶ αἱ 


ζοντες ἑαυτοῖς εἰς. τὰς ἑξῆς ἡμέρας ἑφόδια. Τοῖς δ᾽ 
ἐπὶ την ᾿Ῥωμαίων φρουρὰν νύχτωρ ἐξερπύσασιν ἐπ 
λαχάνων συλλογην ἀγρίων χαὶ πόας, ὑπαντῶντες, 
0v ἤδη διατεφευγέναι τοὺς πολεμίους ἑδόχουν 
ἀφίρπαςον τὰ χηωμισθέντα. xal πολλάκις ἰχετευόν- 
των, χαὶ τὸ φρικτότατον ἐπιχαλουμένων ὄνομα τοῦ 
Θεοῦ µεταδοῦναί τι µέρος αὐτοῖς, ὧν χινδυνεύσαντες 
{νεγχαν, οὐδοτιοῦν µετέδοσαν. ᾿Αγαπητὸν δ' fy, τὸ 
ph καὶ προσαπολέσθαι σεσυληµένον,» Τούτωις Cb 
μεθ) ἕτερα ἐπιφέρξι λέγων, « Ἰουδαίοις δὲ μετὰ τῶν 
ἐδύδων ἀπεχόπη πᾶσα σωτηρίας ἐλπίς, Καὶ βαθύνας 
ἑαυτὸν ὁ λιμὸς, xax' οἴχους xaY γενεὰς τὺν ὅημον 
ἐπεθόσκετο. Καὶ τὰ μὲν τέγη πεπλβρωτο γυναικῶν 
καὶ ῥρεφῶν λελυμένων, οἱ στενωποὶ δὲ γερόντων νε- 
κρῶν. Ilaizeg δὲ καὶ νεανίαι διοιδοῦντες, ὥσπερ εἴ- 
δωλα χατὰ τὰς ἀγορὰς ἀνειλοῦντο xal χατέπιπτον, 
ὅποι τινὰ τὸ πάθος χαταλαμθάνοι' θάπτειν δὲ τοὺς 
προσήἠχοντας, οὔτε ἴσχνον οἱ χάµνεντες, xal τὸ διευ- 
τονοῦν ὤχνει, διά τε τὸ πλήθος τῶν νεκρῶν, xal τὸ 
κατὰ σῳᾶς ἄδηλον. Πολλοὶ γοῦν τοῖς ὑπ' αὐτῶν 
θαπτοµέγνοις ἑπαπέθνησχον, πολλοὶ ὃ ἐπὶ τὰς θήχας 
πρὶν ἐπιστῆνα: τὸ χρεὼν, προῆλθον, Οὔτε δὲ θρΏνος 
ἐν ταῖς συμ;οραῖς, οὔτε ὁλοφυρμὸς Tiv, ἀλλὰ 6 λιμὸς 
Ώλεγχε τὰ πάθη. Ξηροῖς óà τοῖς ὄμμασιν (55) οἱ 
δυσθανατοῦντες ἑφεώρων τοὺς ᾠφθάσαντας ἀναταῦ- 
σασθαι. Βαθεῖα δὲ τὴν 1.όλιν περιεῖχε σιγὴ, χαὶ νὶξ 
θανάτου γέµουσα. Καὶ τούτων οἱ λησταὶ χαλεπώ- 
περοι. Τυμθωρυχοῦντες γοῦν τὰς οἰχίας, ἐσύλων 
τοὺς νεχροὺς, xa τὰ καλύμματα τὼν σωμάτων πε- 
ρισπῶντες, μετὰ Ὑέλωτος ἐξήσσαν. Τάς τε ἀχμὰς 
τῶν ξιφῶν (54) ἐδοχίμαξον ἓν τοῖς πτώµασι, xol 
τινας τῶν ἑῤῥ'μμένων ἔτι ξῶντας διήλαυνον, ἐτὶ 
πείρα τοῦ σιδἑρον. Τοὺς δὲ ἱχετεύοντας χρῖσαί σφισι 
δεξιὰν καὶ ξίφος, τῷ λιμῷ χατέλιπον ὑπερηφανοῦν- 
τες. Καὶ τῶν ἑἐχπνεόντων ἕχαστος, ἁτενὲς εἰς τὸν 
vaby ἐφεώρα (59), τοὺς στασιαστὰς ζῶντας ἁπολι- 
πών. Οἱ δὲ τὸ μὲν πρῶτον, ἐκ τοῦ δημοσίου θησαν- 
ροῦ θάπτειν ἐχέλευον τοὺς νεχροὺς, τὴν ὀσμὴν οὐ 
φέροντες ' ἔτειθ) ὡς οὗ διῄρχουν, ἀπὸ τῶν τειχῶν 
ἔῤῥιπτον εἰς τὰς φάρα"Ύας. Περιῖὼν óX ταύτας (oU) 
ὁ Τῖτος, ὡς ἐθεάδατο πεπλησμένας τῶν νεκρῶν, 
xai βαθὺν ἰχῶρα μυδώντων τὸν ὑποῤῥέοντα τῶν co 
µάτων, ἑστέναξέ τε χα) τὰς χεῖρας ἀνατείνας χατε 


D μαρτύρατο τὸν θὲὸν, ὡς οὖν εἴη τὸ ἔργον αὐτοῦ.» Τού 


τοις ἐπειπών τινα μεταξὺ, ἁπ.φέρει, λέγων’ « Οὐκ ἂν 


θυρίδες ἀνεωγμένα, αὐτῷ ἐν τοῖς ὑπερῴοις αὐτοῦ 
χατέναντι Ἱερουσαλὴμ' χαὶ καιροὺς τρεῖς τῆς ἡμέ-. 
pas ἣν χάµπτων ἐπὶ τὰ γόνατα αὐτοῦ. Ad qua verba; 
notat Hieronynus : ÜÓrat autem secundum preceptum. 
Dei, dictaque Salomonis, qui contra templum oran-, 
dum esse admonuit, Sic eliam. in. Esdraz cap. iv! 
juvenis ille Jud:eus oculis in coelum sublatis versus 
Jerusalem Deum laudasse dicitur. Atque hinc ma- 
nasse milii videtur consuetudo Cfiristianorum, qui 
ad ortum solis conversi Deum oraliant, more acce- 
pto a συ qui ex circumcisione ad Christum 
transierant. 

(56) Περιϊὼν δὲ ταύτας. Sic ex Jose; ho scr.bene 
dum est, et sic codd, Muz., M:d., Fuk. οἱ Savil, 
Male edilerat Siephonus περιιδών. ; 


225 


HISTORIE ECCLESIASTICJE LIB. Ill. 0 


ὑποστειλαίμην εἰπεῖν, & pot χελεύει τὸ πάθος. Οἶμαι, A mibus, qui jam in sepulera conversa erant, eada- . 


Ῥωμαίων βραδυνάντων ἐπὶ τοὺς ἁλιττρίους, 7| xa- 
εαποθηναι ἂν ὑπὸ χάσματος, ἡ χαταχλυσθῖῆναι τὴν 
πόλιν, f) τοὺς τῆς Σοδομτνῆς (07) μεταλαθεῖν χε- 
ραυνούς. Πολὺ vào τῶν ταῦτα παθόντων Άνεγχε 
γενεὰν ἀθεωτέρα». Tf γοῦν τούτων ἁπονοία πᾶς ὁ 
Àz5g συναπώλετο.» Καὶ ἐν τῷ ἕχτῳ 65 β.θλίῳ, οὕτω 
γράφει” € Tov δ) ὑπὸ τοῦ λ,μοῦ φθειροµένων κατὰ 
εἲν πόλιν, ἄπειρον μὲν ἔπιπτε τὸ πληθος, ἁδιήγττα 
δὲ συνέθαινε τὰ πάθη. Καθ ἑκάστην vip οἰχίαν, 
εἴπου τρορΏς παραφανείη σχιὰ, πόλεμος ἓν, xaX διὰ 
χειρῶν ἐχώρουν οἱ φίλτατοι πρὸς ἀλλέλους, ἐξαρπά- 
ζοντες τὰ ταλαίπωρα τῆς φυχῖς ἐφόδια. Πίστις δ᾽ 
ἁπορίας (58) οὐδὲ τοῖς θνῄσχουσιν fv. ᾽Αλλὰ καὶ 
τους ἐμπνέοντας οἱ λησταὶ διγρεύνων, µή τις ὑπὸ 
χόλπον ἔχων τροφην, σχἡπτοιτο τὸν θάνατον αὐτοῦ. 
Οἱ δε ὑπ' ἑνδείας χεχηνότες, ὥσπερ λυσσῶντες χύνες 
ἐσφάλλοντο, xai παρεφέροντο, ταῖς τε θύραις ἐνσειό- 
pivot µεθυόντων τρόπον, καὶ ὑπὸ ἁμτχανίας εἰς 
τὼς αὐτοὺς οἴχους εἰσετήῆδων δις T] τρὶς Opa pii. 
Πάντα δ᾽ ὑπ' ὁδόντας γεν ἡ ἀνάγχη. Καὶ τὰ μτδὲ 
τος ῥυπαρωτάτοις τῶν ἁλόγων ζώων πτρόσφορα 
συλλέγοντες, ἐσθίείν ὑπέφερον. Ῥωστήμων γοῦν xaY 
ὑποδγμάτων τοτελευταῖον o)x ἀπέσγοντο, xaY τὰ δἑρ- 
gata τῶν θυρεῶν ἀποδέροντες ἐμασῶντο. Τροφῇὴ δὲ 
Tv χαὶ χόρτου τιοὶ παλαιοῦ σπαράγµατα. Τὰς γὰρ 
ἵνας ἔνιοι συλλέγοντες, ἑλάχιστον σταθμὸν ἐπώλουν 
Ἁττιχῶν τεσσάρων. Καὶ τί δεῖ τὴν ἐπ ἀφύχοις 
ἀναίδτιαν τοῦ λ.μοῦ λέγειν; εἶμι γὰρ αὐτοῦ δηλώ- 
σων ἔργον, ὁποῖον pite παρ᾽ Ἕλλησ., μήτε παρὰ 
βαρθάροις ἱστόρητα:, φριχτὸν μὲν εἰπεῖν, ἄπιστον δ' 
ἀχοῦσαι. Καὶ ἔγωγε p δύξαιµι τερατεύεσθαι τοῖς 
αὖθις ἀνθρώποις, χἂν παρέλιπον τὴν συμφορὰν 
ἠδέως, εἰ pf] τῶν χατ᾽ ἐμαυτὸν εἶχον ἀπείρους µάρ- 
τυρας, ἄλλως τε xai φυγρὰν ἂν χαταθείµην τῇ 
πατρίδι χάριν γαθυφέµενος τὸν λόγον (59), ὧν πέ- 
πηνθε τὰ ἔργα. l'uvh τῶν ὑπὲρ τὸν Ἰορδάνην χατοι- 
χούντων, Μαρία τοῦνομα, πατρὸς Ἐλεαζάρου, χώµτς 
Βαθεζώρ ' σηµαίνει δὲ τοῦτο οἶκος ὑσσώπου' διὰ γέ- 
vos καὶ πλοῦτον ἐπίσημος, μετὰ τοῦ λοιποῦ πλήθους 
ti; τὰ Ἱεροσόλυμα χαταφυγοῦσα συνεπολιορχεῖτο. 
Ταύτης τὴν μὲν ἄλλην χτῆσιν οἱ τύραννοι δινρπασαν, 
ὅσην Ex τῆς Περαίας ἀνασκενασαμένη, μετ/ήνεγχεν 
εἰς την πόλιν" τὰ δὲ λείψανα τῶν χειµηλίων xày εἴτι 
τροφῃΏς ἑπινοπθείη, καθ) ἡμέραν εἰσπηδῶντες T prx oov 
οἱ δορυφόροι. Δεινὶ δὲ τις τὸ Ύύναιον ἀγανάχτησις 
εἰσᾖει. Καὶ πολλάχις λοιδοροῦσα xal χαταρωμµένη, 
οὓς ἅρπαγας bg" ἑαυτὴν Πρέθισεν. Ὡς δ’ οὔτε παρ: 
οξυνόμενός τις οὔτ᾽ ἐλεῶν αὐτὴν ἀνβρει, καὶ τὸ μὲν 


57) Τῆς Σοδοµηνῆς. Sic in codic. Regio. Maz., 
Fuk. et Saviliano scriptum reperi, sieque legitur 
apud Nicephorum et Josephum. Quie lectio melior 
est quam vulgata ΣοδομικΏς. — Dicendum enim es- 
sel Σοδομιτικῖς, non Σοδομιχῆς. uu 

(55) Πίστις δ' ἀπορίας. Hunc locum Christophor- 
sonus longa verboriun ambage, ut fere solet, invol- 
vit potius quam exposuit, nec magis fideliter Gele- 
nius. Rufinus autem brevius quidem quam nos ver- 
üt, fides aulem nec mortuis erat. Scd. verbum Xz0- 

ρίες omisit, et morientibus dicere debuit, uon. 


vera spoliabant, et velamina corporibus detrahen- 
tes cum risu egrediebantur. Quin etiam gladiorum 
mucronem in ipsis cadaveribus experiri solebant : 
et quosdain jacentium adhuc spirantes , ad proban- 
dam ferri aciem transfigebant. Quod si qui ipsos 
rogabant, ut manum sibi ac ferrum commodarent, 
arrogantia elati, fami conficiendos relinquebant, 
Porro morientium singuli cum seditiosos sibi su- 
perstites relinquerent, fixis oculis templum spectas 
bant. AL seditiosi principio quidem ex publico 
wrario mortuos humari jusserant, cum cadaverum 
fa'torem ferre non. possent. Postea. vero cum liu- 
man's corporibus nequaquam sufficerent, in pro» 
fundas voragines de iuro projiciebant. Quas qui- 
dem circumiens Titus, ubi oppletas cadaveribus 
vidit, altamque saniem putrefactis corporibus 
diffluentem, ingemuit, sublatisque in ccelum mani« 
bus, Deum testatus. est, facinus illud suum non 
esse. » luterpositis deinde nonnullis, idem Jose- 
phus hzc adjicit : « Nequaquam. verebor, inquil , 
palam dicere qux» dolor jubet. Equidem arbitror, si 
Romani sceleratis istis exitium inferre cessassernt, 
aut híatu terrx, aut aquarum inundatione, aut. ful- 
minui jactu instar agri Sodomitici civitatem fuisse 
perituram. Quippe genus hominum  protulerat 
multo scelestius iis qui talia quondam perpessi sunt, 
Itaque simul cum istorum furore ac vesauia univer» 
sus populus interiit.» Sed et in libro sexto ita scribit; 
«Eorum vero, inquit, qui per civitatem fame inter « 
ibant,innumerabilis erat multitudo. Nec dicendo satis 
explicari possunt mala, qux assidue contingebant., 
Per singulas enim domos sicubi vel unibra apparuis« 
set cibi, pugna erat, et conjunctissimi quique inter se 
79 dimicabant, infelicis vitz subsidia vicissim sibi 
rapientes. Nec mors ipsa fldem penurizx faciebat. 
Sed eos qui extremum spiritum exhalabant, per- 
scrutabantur latrones , ne quis forte cibum in sinu 
abditum gerens, mori se simularet. Ipsi latrones 
prz inedia hiantes, liuc illuc tanquam rabidi canes, 
vagi atque incerti. ferebantur : et foribus illisi in- 
star ebriorum , prz cousilii inopia in easdem do- 
imos iterum ac sz pius unius hore spatio irruebant. 
l'orro omnia absque discrimine necessitas mandere 
cogebat, eaque etiam qu:e ne sordidissimis quidem 
animalibus usui sunt, comedere sustinebant. Po- 
stremo nec cingulis nec calceamentis abstinuerunt. 
Ipsa quoque scutorum coria avulsa dentibus couft- 


mortuis. — Mox legendum, ni fallor, ἑκπνέοντας. 
Εριτ. 

(59) Καθυφέμεγος τὸν Aóyor. In optimo codice 
Mazarin:eo. legitur τῶν λόγων, quod rectius videtur. 
Sequitur enim ὧν πέπονθε τὰ ἔργα. Tamen o super- 
scriptum est eadem manu. Totus autem híc locus iu 
codem codice ita perscriptus est : ἄλλως τε xat que 
χρὰν ἂν χατεθέμην τῇ πατρίδι χάριν, χαθυφέµενης 
τῶν λόγων, Qv πέπονθε τὰ ἔργα. Codd. quoque Med, 
ac Fuk. cum Saviliano scriptum habent χατεθό» 


px». Neque aliter Nicephorus in lib. wu cap. 6. 


r4 


251 


ciebant. Nonnullis vetusta foeni presegmina usui A εὑρεῖν σιτίον (60) 


fuere. Quidam enlm cum festucarum levissimum 
pondus collegissent, quatuor Atticis drachmis ve- 
numdabant, Sed quid opus est impudentiam atque 
improbitatein famis in rebus inanimatis ostendere? 
Facinus dicturus suin , cujusmodi nec apud Gre- 
cos nec apud barbaros gestum fuisse meinoratur, 
et quod tum dictu horrendum , tum audilu incredi- 
bile videbitur. Itaque libens certe acerbissimum 
hunc casum silentio prieteriissem , ne posteri fabu- 
las ac portenia me loqui existiment, nisi ex nostra 
etatis hominibus testes haberem prope innumera- 
biles. C:eterum leve ac frigidum quoddam officium 
patrie prestarem , si quz mala re ipsa perpessa 
est, oratione dissimularem. Mulier quadain Maria 
nomine, Eleazari filia, ex regione αιι traus Jorda- 
nem sita est, vico Batliczor, qua vox hyssopi do- 
mum significat, genere atque opibus illustris, cum 
Hierosolyma perfugisset , una cum reliqua homi- 
num multitudine obsessa tenebatur. llujus reliquam 
omnem supellectilem , quam illa ex ulteriore Jor- 
danis ripa raptim collectam in urbem advexerat, 
jam tyranni diripuerant. ipsas autem magnarum 
opui reliquias, et quidquid aiimenti ipsa sibi con- 
quirere poterat , irruentes 3uotidic satellites aufe- 
rebant. Ea res mulieris animum acerbissima qua- 
dam indignatione commovil. 32 smpenuniero con- 
viciis et diris imprecationibus pradones de induw- 
etria in semetipsam incitabat, Sed cum nemoillorum 
seu ira seu miseratione commotus, ipsam iuterfi- 
ceret , tzederetque ipsam aliis cibum parare , nec 
.vero jam parandi ullus modus superesset : cumque 
interim fames visceribus ac Θ0 medu!lis penitus 
Insiderel , et indignatio longe magis quam inedia 
effervesceret , mulier malis consultoribus usa fu- 
Tore ac necessilale , adversus naturam ipsam con- 
surrexit; arreptoque filio quem adhuc lacteutem 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


252 
ἄλλοις Exorla, πανταχόθεν o' 
ἅπορον T» fon xai τὸ εὑρεῖν, 6 λιμὸς δὲ διὰ σπλάγ- 
χνων τε καὶ μυελῶν ἐχώρει, xaX τοῦ λιμοῦ μᾶλλον 
ἐξεχαίοντο οἱ θυμοὶ, σύμθουλον λαθοῦσα τὴν ὀργὴν 
μετὰ τῆς ἀνάγχης, ἐπὶ τὴν φύσιν ἐχώρει. Καὶ τὸ 
τέχνον, ἣν δ αὐτῇ mai; ὑπομάσθιος, ἁρπασαμέντ, 
« Βρέφος, εἶπεν, ἄθλιον, £y πολέμω καὶ λιμῷ xal στά- 
σει, τίνι σε τηρῶ; τὰ μὲν παρὰ Ῥωμαίοις, δουλεία 
xàv ζήσωμεν &x' αὐτοῖς (61), φθάνει δὲ καὶ δουλείαν 
ὁ λιμὸς, οἱ στασιασταὶ δὲ ἁμφοτέρων χαλεπώτεροι. 
Ἴθι, vevoo pot τροφὶ, xai τοῖς στασιασταϊς ἑἐριν- 
vog (62), xaX τῷ Bio µθόθος, ὁ µόνος ἑλλείπων ταῖς 
Ἰουδαίων συμροραῖς.» Καὶ ταῦθ' ἅμα λέγουσα, χτε[- 
νει τὸν υἱόν. Ἔπειτ ὁπτήσασα, τὸ μὲν ἥμισυ χατ- 
εσθἰει, τὸ δὲ λοιπὸν χαταχαλύφασα, ἐφύλαττεν. Εὐ- 


D θέως ὃ' οἱ στασιασταὶ παρῆσαν, xal τῆς ἀθεμίτου 


χνίσσης σπάσαντες, Ἱπείλουν εἰ μὴ δείξειε τὸ ma- 
ρασχευασθὲν, ἁποσφάξειν αὐτὴν εὐθέως. Ἡ δὲ xal 
μοῖραν αὐτοῖς εἰποῦσα καλὴν τετηρηχέναι, τὰ λεί- 
qaa τοῦ τέχνον δ.ανεκἀλυψεν. Τοὺς δ᾽ εὐθέως φρίχη 


"καὶ φρενῶν ἕἔχστασις Ἶρει, xal παρὰ τὴν ὄψιν 


ἐπεπήγεσαν. Ἡ δ', « Ἐμὸν, ἔφη, τοῦτο τὸ τέχνον γνή- 
σιον, xai τὸ ἔργον ἐμόν. Φάγετε, καὶ γὰρ ἐγὼ βέ- 
6poxa. Mh γένησθε µήτε μαλαχώτεροι Ὑυναιχὸς, 
μήτε συµπαθέστεροι µητρός. El δ' ὑμεῖς εὐσεθεῖς, 
xai τὴν ἐμῆν ἀποστρέφεσθε θυσίαν, ἐγὼ μὲν Άμισυ 
βέθρωχα, χαὶ τὸλοιπὸν δ᾽ ἐμοὶ µεινάτω. » Μετὰ ταῦθ' 
οἱ μὲν τρέµοντες ἐξῄεσαν, πρὺς By τοῦτο δειλοὶ, xai 
μόλις ταύτης τῆς τροφῆς τῇ μητρὶ παραχωρέααντες. 
Ἀνεπλήσθη 8' εὐθέως ὅλη τοῦ µύσους ἡ πόλις, xal 
πρὺ ὁμμάτων ἔχαστος τὸ πάθος ἀναλαμθάνων, ὡς 
παρ αὐτῷ τολμηθὲν (63) δεινῶς ἔφριττε. Σπουδὴ 
δὲ λοιπὸν τῶν λιμµωττόντων ἐπὶ τὸν θάνατον ἣν, xai 
µαχκαρισμὸς τῶν φθασάντων πρὶν ἀχοῦσαι χαὶ θεά- 
σασθαι xaxà τηλικαῦτα.» Τοιαῦτα τῆς οι Ἰαίων εἰς 
τὸν Χριστὸν τοῦ Θεοῦ παρανοµίας τε xai ὃ .σσεθείας 
τἀπίχειρα. 


habebat : lufortunate puer, inquit , inter tot belli , famis, ac seditionis mala, cui te server 1 Apud Ro- 
manos quidem , tametsi vivere detur, servitus nos manet. Sed nunc servitutem ipsam przvenit fa- 
mes : factiosi vero utraque calamitate acerbiores sunt. Proinde esto mili quidem cibus, factios3 
vero furia, hominibus autem fabula, quod solum adhuc deest cladibus Judaeorum. llc dicens, 4- 
lium jugulat. Coctum deinde ipsa qnidem dimidiam partem comedit : quod reliquum erat, opertum in* 
terim servabat, Cum cece repente superveniunt seditiosi , et sceleratissimo nidore naribus hausto, 
mortem mulieri statim minantur, nisi cibum quem paraverat, sibi exhiberet. At illa, bonam ipsis par- 


(60) Eópsiv σιτἰον ἆ-.οις. ld. est predonibus, D Dido ait: 


non sibi. ltaque non placet lectio illa quz ad margi- 
nem cditionis Genevensis ascribitur ἄλλως, quam 
Savilius quoque ad oram libri sui apposuit. Porro 
codices uostri Maz., Med. ac Fuk. voculam hic iu- 
terserunt. εὑρεῖν τι σιτίον ἄλλοις ἑχοπία, quomodo 
legitur etiam apud Nicephorum. 

(61) Ζήσωμε» ἐπ᾽ αὐτοῖς. Sic apud Nicephorum 
legitur, atque ita codex Maz., Mel. οἱ Savilii. Vul- 
gaze Josephi editioues, ἐπ᾽ αὐτοὺς. 

(02) Τοις στασιασταϊῖς épiwroc. Erinnyn dixit 
Josephus non eodem sensu quo Grzci, qui deas 
quasdam apud inferos esse credebant, qu: noxios 
homines ac precipue csdis reos persequerentur. 
Sed Erinnyn dixit pro ποινἠν. Credebant enim Ju- 
ἀπὶ, perinde ac Gizci, umbras eorum qui occisi 
fueran!, persequi interfectores suos, et poenas ab 
illis exposcere. Sic apud Virgilium in libro quarto 


Omnibus umbra locis adero. 

Eodem seusu accipio verba illa quzxe leguntur ia 
cap. iv Geneseos: Voz sanguinis (ratris tui clamat 
ad me de terra. ld est: Frater tuus quem impie oc- 
cidisti, postulat utillum ulciscar, et c:edis illius poenas 
a te exigam. Sequitur deinde : Vagus οἱ pro[ugus 
eris super terram. l|. est, umbra fratris tui. quein 
occidisti, persequetuf le ubique, et aderit in- 
festa. 

(05) Παρ) αὐτῷ το.μηθέν. In. Nicephoro lcgitur 
παρ) αὑτοῦ, quomodo Kutinus οἱ Gelenius in Jose- 
pho videntur legisse. Ferri tamen potest vulgata 
eclio; ut sensus sit, singulos cives Lanto facinoris 
illius horrore perculsos fuisse, quasi apad se οἱ in 
propriis 2dibus perpetratum [uisset. Tamen in 
codic. Maz. et Med. scribitur ταρ) αὐτοῦ «ολ- 
μηθέν, Atque ita codex Fukeiii. 


UN UU UUUUNES 0 U0G0GUunbn o 


$53 HiSTORLE ECCLESIASTICJE LID. IIT. 934 


tem .68 reservasse respondens, reliquias filii sui detexit. llorror confestim stuporque eos invosit, 
Stabant spectaculo attoniti. Tum mulier, Meus, inquit, est fllius, meum hioc facinus. Edite vos, quando 
et ipza comedi. Nolite aut femina molliores, aul matre penigniores videri. Quod si fortasse religiosi 
estis, et ab esu victime mex abhorreds, ego dimidiam quidem partem jam consumpsi, reliquum 
perinde mihi maneat. Post hzc ilh trementes abscessere, ad hoc unum pavidi atque imbelles , et 
loc genere alimenti egre matr) rencto. Fama continuo tanti sceleris per totam civitatem dispersa 
est , et quisque faciuus illud ante oculos proponens , tanquam a seipso perpetratum essct, horrebat. 
Exinde cuncti fame oppressi ad mortem omni studio contendebant, et heatos illos censebant, qui 
antequam tantas ealamitates aut oculis aut auditu accepissent , fato abrepti fuerant. Igitur Judzorutü 


scelus atque impietatem adversus Deum Jesum Christum hujusmodi ultio corsecuta est. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Z'. 

Περὶ τῶν τοῦ Χριστοῦ προῤῥήσεων (Nic. H.E. 11,4). 

Παραθεῖναι δ᾽ αὐτοῖς ἄξιον, τὴν ἀφενδῆ τοῦ Σω” 
τΏρος ἡμῶν πρόῥῥηαιν, δι f; αὐτὰ ταῦτα δηλοῖ ὧδέ 
Ίσως προφητεύων ΄ «€ Ojal δὲ ταῖς ἐν γαστρὶ ἑἐχού- 
σαις xal ταῖς θηλαζούσαις ἐν ἐχείναις. ταῖς ἡμέραις ' 
προσεύχεσθε δὲ, ἵνα μὴ Τέντται ὑμῶν ἡ φυγἡ γει- 
µῶνος, μηδὲ σαθθάτῳ. "Esta. Ὑὰρ τότε θλίψις 
µεγάλη, ofa οὐκ ἐγένετο ἁπ᾿ ἀργῖς χόσμου ἕως τοῦ 
vov, οὐδὲ μὴ γένηται.» Συναγαγὼν δὲ πάντα τὸν 
τῶν ἀνηρημένων ἀριθμὸν ὁ συγγραφεὺς, λιμῷ καὶ 
ξίφει µυριάδας ἑχατὸν χαὶ δέχα διαφθαρΏναί «πσι, 
εοὺς δὲ λοιποὺς στασιώδεις καὶ λγστρικοὺς, ὑπὸ ἆλ- 
λήλων μετὰ τὴν ἅλωσιν ἐνδειχνυμένους, ἀντρῆσθαι, 
τῶν δὲ νέων τοὺς ὑφηλοτάτους καὶ χάλλει σώματος 


CAPUT VII. 
De pradictionibus Christi. 


Opere pretium autem fuerit his adjongere cer- 
tissimum Servatoris nostri oraculum, quo hzc ipsa 
predixerat his verbis : « Va pregnantibus et na- 
tricibus in illis diebus. Orate autem ne fuga 81 
vestra contingat hieme vel Sabbato. Erit enim tunc 
temporis calamitas magna , cujusmodi nondum fuit 
ab initio mundi , nec postbac erit. » Porro idem 
ille historiz scriptor universum numerum eorum 
qui vel gladio vel fame perierunt, simul colligens, 
undecies centena hominum millia periisse scribit : 
seditiosos vero et przedones qui superíuerant, post. . 
urbis excidium mutuo indicio damnatos, pcenas de- 
disse : et ex juventute quidem eos, qui proceritate 


διαφέροντας, τετηρῆσθαι θριάµθῳ, τοῦ δὲ λοιποῦ B corporis et forma caeteris prastarent, ad ornamen- 


πλήθους, τοὺς ὑπὲρ ἑπταχαίδεχα ἔτη, δεσµίους ci; 
τὰ. χατ᾽ Αἴγυπτον ἔργα παραπεμῳθῆναι, πλείους Ck 
εἰς τὰς ἑἐπαρχίας διανενεμῆσθαι φθαρησομένους iy 
τοῖς θεάτροις σιδήρῳ χαὶ θηρίοις, τοὺς δ' ἐντὸς 
ἑπταχαίδεχα ἐτῶν, αἰχμαλώτους ἀχθέντας διατε- 
πρᾶσθαι, τούτων δὲ µόνων τὸν ἀριθμὸν, εἰς ἑννέα 
µυριάδας (64) ἀνδρῶν συναχθΏναι. Ταῦτα δὲ τοῦτον 
ἐπράχθη τὸν τρόπον, δευτέρῳ τῆς Οὐεσπασισνοῦ 
βασιλείας ἔτει, ἀχολούθως ταῖς προγνωστιχαῖς τοῦ 
Κυρίου χαὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ προῤῥί- 
αετιν, Otia δυνάµει ὥσπερ Ίδη παρόντα προεωρα- 
Χότος αὐτὰ, ἐπ.δαχρύσαντός τε xal ἀποχλαυσαμένου 
κατὰ την τῶν ἱερῶν εὐαγγελιστῶν Γραφὴν, ot. καὶ 
αὐτὰς αὑτοῦ παρατέθεινται τὰς λέξεις, τοτὲ μὲν gf 
σαντος ὡς πρὸς αὐτὴν τὴν Ἱερουσαλέμ' « EU ἔγνως 
xal ve σὺ Ev τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ τὰ πρὸς εἰρήνην σοι " 
yov δὲ ἐχρύθη ἀπὸ ὀφθαλμῶν σου. "Οτι Ίξουσιν ἡμέ- 
pax ἐπὶ σὲ, xaX περιβαλοῦσί σοι οἱ ἐχθροί σου χά- 
ραχα, xaX περιχυχλώσουσί σε, καὶ συνέξουσί σε 
πάντοθεν, xal ἑδαφιωῦσέ σε xaX τὰ τέχνα Goo* 
τοτὲ δὲ, ὡς περὶ τοῦ λαοῦ' « Ἔσται γὰρ ἀνάγχη µε- 
γάλη ἐπὶ τῆς γῆς, χαὶ ὀργὴ τῷ λαῷ τούτῳ. Kal 
πεσοῦνται ἓν στόµατι µαχαίρας xa αἰχμαλωτισθή- 
σηνται εἰς πάντα τὰ EÓvm- xol Ἱερουσαλὲὶμ ἔσται 
πατουµένη ὑπὸ ἐθνῶν, ἄχρις οὗ πληρωθῶσι xatpol 
ἐθνῶν. Καὶ πάλιν» « Ὅταν δὲ [onze χυχλουμένην 
ὑπὸ στρατοπέδων τὴν Ἱερουσαλὴμ, τότε γνῶτε, ὅτι 


tum triumphi reservatos : ex reliqua autem mul- 
titudine eos, qui septimum decimum zeatis annum 
excesserant, vinctos ad metalla exercenda in /Egye 
ptum perductos esse : plurimos vero per provin- 
cias distributos, qui in publicis spectaculis aut 
ferro aut bestiis consumerehtur : quicunque autcm 
minores essent annis septemdecim , eos in servi- 
tutem abductos sub corona veniisse. Quorum qui- 
dem numerum ad nonaginta usque hominum πεδία 
pervenisse affirmat. Et hzc quidem anno secumnjo 
principatus Vespasiani Augusti ad bunc moduin ge- 
sta sunt, juxta Servatoris nostri vaticinium. Qui 
divina praeditus virtute, ea qux ventura erant, tan- 
quam przsentia multo aute prividerat : et illaery- 
maius fuerat atque ingemuerat, ut evangelistarum 
scripta testantur. Hi enim ipsa quoque illius verba 
retulerunt , quibus modo civitatem ipsam compele 
lans , aiebat 39 : « Si cognovisses el tu in,die illo 
qux» ad pacem tuam cenducunt. Nunc autein abs - 
condita sunt ab oculis tuis : quia venient dies su- 
per te, et circumdabunt te inimici tui vallo, et cin. 
gent te undique, et expugnabunt te , el solo adz- 
quabunt, et filios tuos elident; » modo de populo 
ipso aiebat : « Erit enim clades magna et ira Dei 
adversus hunc populum ; et cadent. in ore gladii , 
et captivi ducentur in omnes gentes. Et Jerusalem 
caleabitur a gentibus, donec impleantur tempora 


Έγγιχεν ἡ ἑρήμωσις αὐτῆς.» Xuyxplva; δέ τις τὰς D gentium. » Et rursus: « Cum auteni videritis cir- 


3* Loc. xix. 


(64) Elc ἐνγέα µυριάδας. Hallucinatur Eusebius, 
Neque enim Josephus hoc dicit, sed tantum  affir- 
mat, numerum eorum qui toto belli tempore capti 
Sunt à Momanis, ad nonaginta seplem hominum 


PaTROL. απ. XX. 


millia pervenisse. Locus est in fine libri vr. Itaque 
inmerito Christophorsonus lioc loco Eusebii verla 
aliquantulum immutavit, 


ευ. 


EUSEBII CJESARIENS:S ΟΡΡ. PARS I. — HISTORICA, 


236 


eumdari ab exercitu Jerusalem , tunc scitote quia A τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν λέξεις ταῖς λοιπαΐς τοῦ συγγρα- 


appropinquavit desolatio ejus **. » Quod si quis 
Servatoris nostri verba cum iis comparet, quz ab 
eodem; Scriptore de universo bello commemorata 
Sunt, fieri non potest quin admiretur preescientiam 
ac praedictionem Servatoris nostri , eamque vere 
divinam et supra $9 modum stupendam esse fa- 
teatur, Ac de iis quidem qui universe Judaeorum 
genti post passionem Domini contigerunt , εἰ post 
voces illas quibus latronem quidem et homicidam 
mortis supplicio liberari, ipsum vero auctorem vi- 
tx e medio tolli populus omnis succlamaverat, Jo- 
sephi narrationi quidquam addere minime necesse 
est. llla vero adjicere αυ fuerit , quibus divini 
Numinis clementia ac providentia declaratur : quz 
quidem post piaculum in Christum admissum, qua- 
dragiuta annorum spatio , exitium illorum distulit. 
Quo in tempore apostoli ac discipuli pene omnes, 
ei Jacobus ipse primus loci illius episcopus, is qui 
frater Domini dicebatur, adhuc superstites, et in 
ipsa Hierosolymorum civitate degentes , firmissi- 
mum loci munimentum perstabant, cum divina Pro- 
videntia adhuc eos patientissime sustineret, si forte 
commissorum criminum poenitentiam agentes, ve- 
niam et salutem consequi possent : cumque ejus- 
inodi patientia minime conienta Dei benignitas, 
horrendis quibusdam signis ac portentis divinitus 
editis, calamitates ipsis, nisi paenitentiam egissent, 


φέως ἱστορίαις ταῖς περὶ τοῦ παντὸς πολέμου, πῶς 
οὑχ ἂν ἀποθαυμάσειεν, θείαν ὡς ἁληθῶς xai ὑπερ- 
φυῶς παράδοξον τὴν πρόὀγνωσίν τε καὶ πρόῤῥησιν τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν ὁμολογήσας. Περὶ μὲν οὖν τῶν μετὰ 
τὸ σωτήριον πάθος xal τὰς φωνὰς ἐχείνας ἐν alg ἡ 
τῶν Ἰουδαίων πληθὺς τὸν μὲν λῃηστὴν xai φονέα τοῦ 
θανάτου παρῄΏτηται, τὸν δὲ ἀρχηγὸν τῆς ζωῆς ἐξ 
αὐτῶν ἱχέτευσεν ἀρθηναι, τῷ παντὶ συµθεθηχκότων 
ἔθνει, οὐδὲν ἂν δέοι ταῖς ἱστορίαις ἐπιλέχειν (05). 
Ταῦτα 8 ἂν εἴη δίχαιον ἔτι προσθῆναι, ἃ Yévovz ἂν 
παραστατιχὰ φιλανθρωπίας τῆς παναγάθου προ- 
νοίας, τεσσαράχοντα ἐφ) ὅλοις ἔτεσι μετὰ την κατά 
τοῦ Χριστοῦ τόλµαν, τὸν χατ᾽ αὐτῶν ὕλεθρον ὑπερθε- 
µένης, ἓν ὅσοις τῶν ἁποστόλων χαὶ τῶν μαθητῶν 
πλείους, Ἰάχωθός τε αὑτὸς ὁ τῇδε πρῶτος ἐπίσχο- 
πος, τοῦ Κυρίου χρηµατίζων ἁδελφὸς, ἔτι τῷ βίῳ 
περιόντες, χαὶ ἐπ αὐτῆς τῆς Ἱεροσολύμων πόλεως 
τὰς διατριθὰς ποιούμενοι, ἔρχος ὥσπερ ὀγυρώτατον 
παρέµενον τῷ τόπῳ, τῆς θείας ἐπισκοπῆς εἰσέτι 
τότε µακροθυµούσης, εἰ ἄρα ποτὲ δυνηθεῖεν Ez' ofc 
ἕδρασαν µετανοήῄσαντες, συγγνώµης xol σωτηρίας 
τυχεῖν, χαὶ πρὸς τῇ τοσαύτῃ µαχκροθυµίᾳ, παρα- 
δόξους θεοσηµίας τῶν µελλόντων αὐτοῖς μὴ µετα- 
νοῄσασι συµθῄσεσθαι παρασχοµένης. "A xaX αὐτὰ 
µνήµης Ἰξιωμένα πρὸς τοῦ δεδηλωµένου συγγρα- 
φέως, οὐδὲν olov τοῖς τῇδε προσιοῦσι τῇ Υραςῇ 
παραθεῖναι. 


eventuras prenuntiaret. Qua quidem signa cum a supradicto historiz scriptore litteris mandata siut» 
non incominodum fuerit nostri quoque operis lectoribus exhibere 


CAPUT Vill. 
De signis ante bellum. 

Sumpto igitur in. manus libro , recita mihi qus 
in sexto Historiarum volumine referuntur his ver- 
bis: « Et falsis quidem illis vatibus, seque a Deo 
missos mentientibus , infelix populus fidem adhi- 
hebat. Evidentibus autem prodigiis, et futuram so- 
lIitudinem prienuntiantibus, neque advertebant ani- 
mos neque credebant. Sed tanquam atlonili, ocu- 
lisque et mente capti, ipsius Dei prz:econia ac vaticinia 
insuper habuerunt; primum cum supra civitatem 
stetit sidus simile gladio, et anni spatio ardere per- 
severavit cometes; deinde cum ante defectionem 
primosque belli motus, populo ad festum diem 
Azymorum congregato, sexto idus Aprilis hora 
noctis nona, tanta repente lux circa altare tem- 
plumque circumfusa est, ut die jam clarissi - 
mus esse videretur : eaque lux hore $3 ii- 
midie spalio permansit. Quod imperitis quidem 
bonum omen esse videbatur sed sacrorum 


5: lLuc. xxi. 


(05)Ταῖς ἱστορίαις &xiAéyew. Male Christophor- 
80nus vertit in hae historia disserere non est omnino 
necesse, Rectius Musculus, non opus est ut historiis 
addamus aliquid. Mistorias vocat Eusebius libros 
Josephi De excidio urbis Bierosolymitance, non hi- 
&toriam suam, ut putavit Christophorsonus. 

(66) Vulg. τοῦτο μὲν ὅτε. Scribo ὅτε, ut est apud 
Josephui iu lib. vir, pag. 960. Ceterum. Nicephorus 
quidem astrum hoc gladio simile, et cometen qui 


ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ IT. 

Περὶ τῶν πρὸ τοῦ πολέμου σημείων (Nic. H .E.,4). 

Καὶ δη λαθὼν ἀνάγνωθι τὰ κατὰ τὴν ἕχτην τῶν 
Ἱστοριῶν αὐτῷ δ-δηλωµένα Ev τούτοις’ « Τὸν 69v 
ἆθλιον ὅημον, οἱ μὲν ἀπατεῶνες χαὶ χαταφευδόµενοι 
τοῦ θεοῦ, τηνικαῦτα παρέπειθον, τοῖς δ' ἑναργέσι καὶ 
προσημαίνουσι τὴν μέλλουσαν ἔσεσθαι ἑρημίαν τἐρα- 
ety οὔτε προσεῖχον οὔτε ἐπίστευον, QA) ὡς ἐμέξ- 
θροντηµένοι, xal µήτε ὄμματα μήτε φυχὴν ἔχοντες, 
τῶν τοῦ Θεοῦ χηρυγµάτων παρήχουον᾽ τοῦτο μὲν, 
ὅτε (66) ὑπὲρ τὴν πόλιν ἄστρον ἕστη ῥομφαίᾳ παρα- 
πλήσιον, xal παρατείνας ἐπ᾽ ἐνιαντὸν χοµίτης" τοῦ- 
πο δ) ἠνίχα πρὸ τῆς ἀποστάσεως χαὶ τοῦ πρὸς πὺν 
πὀλεμον χινήµατος, ἀθροιζομένου τοῦ λαοῦ πρὸς τὴν 
τῶν ἀζξύμων ἑορτὴν, ὀγδόῃ Ξανθιχοῦ μηνὸς χατὰ vu- 


D χτὸς ἑννάτην ὥραν, τοσοῦτο φῶς περιἐλαµφΦε τὸν 


βωμὸν xa τὸν ναὸν, ὡς δοχεῖν ἡμέραν εἶναι λαμ- 
mpáv* χαὶ τοῦτο παρέτεινεν bo' ἡμίσειαν ὥραν. "O 
τοις μὲν ἀπείροις ἀγαθὸν ἐδόχει εἶναι, τοῖς δὲ ἱερο- 
γραμματεῦσι (07) τρὸ τῶν ἀποθεθηχκότων εὐθέως 


per annum continuum apparuit, unum idemque si- 
dus esse existimavit, non recte, ut opinor. 

(67) Τοῖς δὲ ἱερογραμματεῦσι. Legis peritos ver- 
tit Rufinus, non male. Scribe enim apud Judzos 
lidem erant ac legis periti seu legis doctores, u' 
recte notavit Petavius in animadversionibus ad h:c- 
resim xv Epiphanii. Horum munus erat sacros legis 
libros custodire, eosdemque legere coram populo 
in templo et in synagoga. Unde in eapite vut 


271 


HISTORLE ECCLESIAGTIC/E 118. IIT. 


ἐχρίθη (68). Καὶ χατὰ «hv αὐτην ἑορτὴν, βοῦς μὲν A scribe , ea qux posthec evenerunt , portendi 


ἀχθεῖσα ὑπὸ τοῦ ἀρχιερέως πρὸς τὴν θυσίαν, ἔτεχεν 
ἄρνα ἓν τῷ ἱερῷ µέσῳ. Ἡ δ᾽ ἀνατολικὴ πύλη τοῦ 
ἑνδοτέρω xax, μὲν οὖσα xal στιθαρωτάτη, κλειομένη 
δὲ περὶ δείλην μόλις ὑπ ἀνθρώπων εἴκοαι, xa μοχλοῖς 
μὲν ἑπερειδομένη (09) σιδηροδέτοις, χατάπηγας (70) 
δ᾽ ἔχουσα βαθυτάτους, ὤφθη χατὰ νυχτὸς ὥραν ἔχτην 
αὐτομάτως Ἡνοιγμένη. Μετὰ δὲ τὴν ἑορτὴν ἡμέραις 
οὗ πολλαῖς ὕστερον, pid καὶ εἰχάδι ᾿Λρτεμισίου µη- 
νὸς, φάσμα τι δαιµόνιον ὤφθη μεῖζον πἰστεως. Τέρας 
& ἂν ἔδρξεν eivai τὸ ῥηβησόμενον, εἰ μὴ xal παρὰ 
τοῖς θεασαµένοις ἱστόρητο, xal τὰ ἐπαγχολουθήσαντα 
πάθη, τῶν σημείων ἣν ἀξία. Πρὸ γὰρ ἡλίου δύσεως 
ὤφθη μετέωρα περὶ πᾶσαν τὴν χώραν ἄρματα xai 
φάλαγγες ἔνοπλοι διάττουσαι τῶν νεφῶν, xal χυχλού- 


, illo signo statim judicarunt, In eadem quoque 5ο0- 


lemnitate vacca cum a pontifice ad sacrificium ad- 
duceretur, agnum in medio teinplo enixa est. Sed 
et janua interioris sacrarii orienti obversa, quas 
tota srea et immensi ponderis erat, et quz sub 
vesperam vix a viginti hominibus claudebatur, et 
vectibus quidem ferro obvinctis sustinebatur, pes- 
&ulos vero altissime in terram demissos habebat, 
circa sextam noctis horam visa est sponte pate- 
facta. Paucis deinde post festivitatem exactis die- 
bus, prodigiosum quoddam spectrum apparuit fi- 
dem omnem superans. Ας profecto id quod dictu- 
rus sum, fabula esse videretur, nisi ab iis, qui il- 
lud spectarunt, proditum esset, et subsecut: cla- 


μενα: τὰς πόλεις. Κατὰ δὲ τὴν ἑορτὴν ἢ Πεντηχκοστὴ B des ejusmodi ostentis haudquaquam impares exsti- 


χαλεῖται, νύχτωρ οἱ ἱερεῖς παρελθόντες εἰς τὸ ἱερὸν 
ὥσπερ αὗτοῖς ἔθος ἣν, πρὸς τὰς λειτουργίας, πρῶτον 
μὲν κινήσεως ἔφασαν ἀντιλαμθάνεσθαι xal χτύπου, 
μετὰ δὲ ταῦτα φωνῆς ἀθρόας' Μεταθαίνωμεν (71) ἓν- 
τεῦθεν. Τὸ δὲ τούτων φοθερώτερον’ Ἰησοῦς Υάρ τις 
υἱὸς ᾿Ανανίου, τῶν ἰδιωτῶν, ἄγροιχος, πρὸ τεσσάρων 
ἑτῶν τοῦ πολέμου, τὰ μάλιστα τῆς πόλεως εἶρηνευο- 
µένης xai εὐθυνούσης, ἐλθὼν ἐπὶ τὴν ἑορτὴν ἐν f] 
σκηνοποιεῖσθαι πάντας ἔθος tv τῷ Oso (79) χατὰ τὸ 
ἱερὸν, ἑξαπίνης ἀναθοᾷν Πρξατο' Φωνὴ &*' ἀνατολῆς, 
Φωνὴ ἁπὺ δύσεως, φωνὴ ἀπὸ τῶν τεσσάρων ἀνέμων, 


Esdr» scriba et legis doctor pro eodem sumitur. 
Sed hzc jam ab aliis notata sunt. Quod vero a ne- 
mine adhuc observatum est, prmrceipuum illorum 
officium fuit, ut pontificibus assiderent uua cum se- 
nioribus in judiciis οἱ publico concilio quod συν- 
ἑδριον vocabont. Docetid Lucas in capp. vi et xxin 
Actuum apostolorum. Fuit. igitur id nomen magi- 
stratus apud Judzos, sicut apud Graecos. Et quem- 
admodum γραμματεῖς in Graecia. concionibus et jn- 
diciis intererant, legumque et plebiscitorum ac se- 
matus-cousultorum custodiam habebant, sic etiam 
scribae apud Judzos legis eránt custodes. Eum certe 
honorem non exiguum fuisse, apparet ex multis 
Evangelii locis, in quibus fastus eorum et insolentia 
a Servatore perstringitur. Eodem plane modo apud 
Gracos γραμματεῖς, id estscribe publici, in magna 
erant dignitate. Nain et nomen eorum senatus-con- 
sulis ac plebiscitis prefigebatur, uL ex Aristophane 
alibi notavi : et jn concionibus magnam habebaut 
auctoritatem, ut patet ex iis αυ refert B. Lucas de 
scriba publico civitatis Ephesiorum in capite xix. 
Apud Judzos quidem eo honoratiores erant scribz, 


quu Judzi pra ceteris gentibus suam legem venera- D 


bantur. Cujus scribx: nou solum custodes, veruin 
eiiam interpretes erant. Quin etiam consulebantur 
tanquam prophete quidam et antistites et omnium 
sapientissimi, qui optime interpretarentur signa ac 
prodigia, et qui legis arcana penitus cognita habe- 
rent. Sic in Mattligi cap. xi Herodes scribas consulit, 
Et in hoc Josephi loco quem prz nianibus biabeinus, 
prodigia in colo visa quid significent, pradicunt 
scribae. Eosdem λογίους paulo post vocat Josephus. 
Porro magistratus urbis leierosolymorum qui στρα- 
τηχός dicebatur, suum liabebat scribam, ut docet 
Jesephus in lib. xx. Sed an hic scriba fuerit ex 
numero illorum legis interpretum, difficile est 
dicere. Ceterum ἱερογραμματεῖς erant apud /Egy- 
ptios quidam sacerdotes, qui sacrorum discipligain 
KLarcanas litteras custodiebant, et futura praedice- 

ι. De quibus Josephus in lib. n, cap. 5, ubi le- 
Εέας vocal quos supra ἱερογραμματεῖς vocaverat. 


tissent. Etenim ante solis occasum per universam 
regionem currus in aere sublimes ferri, et armate 
phalanges per ccelum discurrere, urbesque cireum- 
vallare sunt vise. Festo autem die qui Pentecoste 
appellatur, sacerdotes noctu templum ingressi ad 
obeunda ex more ministeria, primum quidem mo- 
tum ac strepitum se exaudisse dixerunt, tum 
deinde vocem quasi! confert: multitudinis simul 
clamantis : Migremus hinc. Quod vero his omnibus 
longe terribilius est : Jesus quidam Ananiz filius, 
vir plebeius et rusticus, quadriennio priusquam 


Hi post cantorem et horoscopum, tertio loco pro- 
cedebant in templum, alas in capite gestantes, atra 
mentum et calamum cum libro pra/ferentes in. ma- 
nibus. Libros item Mercurii hieroglyphicos et de 
cosm;ographia, deque ierrarum el JEgypii situ, 
item de Nilo ac de locis in honorem deorum conse- 
cralis, custodie sux creditos habebant, ut scribit 
Clemens Alexandrinus in lib. vt. Lucianus in Longz- 
visgentein hanc seu familiam fuisse ait apud /Egy- 
tios, 

d (68) Πρὸ τῶν ἀποδεθηκότων ἐκρίθη. Ita. diserte 
quinque nostri codices, Regius scilicet, Maz. ac Med. 
cum Fuk. ac Saviliano, Atque sic legitetiam Gelenius, 
ut ex versione ejus apparet. Vulgate Josephi editio- 
nes, πρὸς τῶν ἀπ., quod ferri non potest. Neque 
enim Grace dicitur πρὸς τῶν ἀποθεθηχότων ἐχρίθη. 
Dixisset potius πρὸς τὰ ἀποθεβηχότα. —— 

(69) Μοχ.ἰοῖς μὲν ἑπερειδομένη. Intelligere vide- 
tur cardines quos Gallice gonds, Latine gonfos voca- 
mus. lis enim appensa est janua. Male interpretes 
seras verterunt. Posthac Eusebius omisit nonnulla 
quz apud Josephum leguntur, de eo prodigio con- 
festim magistratui nuntiato. Sic enim interpretor 
eum qui στρατηγός a Jesepho appellatur. De quo 
officio multa notavi ad librum ultimum Anm. 
Marcellini. Ejus dignitatis meminit etiam Josephus 
in lib. vit De excidio, pag. 960, et Lucas in Actibus 
cap. 5, ubi magistratus templi recte vertitur in. vul- 
gata editione. . 

(70) Κατάπηγας. Melius χαταπῆγας, ut est apud 
Nicephorum et Josephum. Atque jio scribitur. in 
codice Maz. et Med., quibus consentiunt Fuketia- 
nus et Savilianus, 

(71) Μεταθωίνωµεγ. 1n. codice Maz., Med. ac 
Fuk. scribitur µεταβαίνομεν, quod non displicet. — 

(72) Σκηγοποιεῖσθαι πάντας ἔθος "v τῷ 869. 
Post hec verba virgula noiatur iu codice Regio, 
Maz. et Fuk. et apud Josephum ; quam  interpun- 
clionem seculi suiit Musculus et Christophorsonus. 
Ego vero cuim Gelenio alteram distinctionem sequi 
walui. 


*39 


bellum esset exortum, adhuc pacata civitate et Α φυνὴ ἐπὶ Ἱεροσόλυμα xaX τὸν vaby, φωνὴ ἐπὶ vun.- 


rerum omnium copiis abundante, cum ad festum 
diem venisset quo tabernacula in honorem Dei 
jexta templum defigi ab omnibus mos cst, repente 
exclamare cepit : Vox ab oriente, vox ab occasu, 
. vox a quatuor ventis : vox in Hieroso!yma et in 
templum, vox in sponsos et in spousas, vox in 
universum populum. Idque noctu et interdiu cla- 
mitans omnes civitatis vicos circuibat. Nonnulli 
vero ex primoribus populi diritatem ominis zgre 
ferentes, hominem corripiunt, multisque verberi- 
bus afficiunt. At ille nec pro se quidquam locutus, 
nec eos qui ipsum verberabaut, privatim depreca- 
tus, cadem qui prius verba inclamare non desti- 
tit. Proinde magistratus Judzorum, rati, id quod 
erat, divinum quemdam esse bominis motum at- 
que afllatum, euin ad. presidlem. Romanum perdu- 
eunt. Apud &/$ quem flsgris ad ossium usque de- 
nudatjionem laniatus, ncc preces, nec lacrymas 
ullas effudit. Sed quantum maxime poterat flebili 
&c lugubri modo vocem inflectens, ad singula ver- 
bera accinebat : Vx, v2 llierosolymis! Aliud etiam 
majori admiratione dignum ab eodem scriptore 
memoratur. Oraculum scilicet quoddam in sacris 
libris repertum fuisse, quo praedicebatur, illis cir- 
citer temporibus quemdam ex ipsorum finibus pro- 
fectum orbis terrarum imperio potiturum. Quod 
ille quidem scriptor in Vespasiano expletum esse 
existimavit. Verum Vespasianus mon totius orbis 
terrarum, sed Romanum duntaxat 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — IIISTORICA.- 





210 


φίους xaY νύμφας, φωνὴ ἐπὶ πάντα τὸν λαόν. Τοῦτο 
μεθ) ἡμέραν καὶ νύχτωρ χατὰ πάντας τοὺς στενω- 
ποὺς περιῄει χεχκραγώς. Τῶν δ᾽ ἐπισήμων τινὲς δη- 
μοτῶν ἁγαναχτήσαντες πρὸς τὸ χαχόφηµον, xa ὁρ- 
γ:σθέντες (70) συλλαμθάνουσ, τὸν ἄνθρωπον, xa δει- 
ναῖς ἅμα χαὶ πολλαῖς αἰχίζονται πληγαϊῖς. 'O δὲ o0" 
ὑπὲρ ἑαυτοῦ φθεγξάµενος, οὔτε ἰδίᾳ πρὸς τοὺς παί- 
οντας (74), ἃς καὶ πρότερον φωνὰς βοῶν διετέλει, 
Νομίσαντες ὃ οἱ ἄρχοντες (75), ὅπερ ἣν, δχιμονιώτε- 
pov εἶναι χίνηµα τἀνδρὺς, ἄγουσιν αὐτὸν ἐπὶ τὸν 
παρὰ Ῥωμαίοις ἔπαρχον (76) ἔνθα µάστιξι µέχρι 
ὁστέων ῥαἽνόμενος, οὔ0) ἰκέτευσεν οὔτ᾽ ἐδάχρυσεν, 
ἁλλ᾽ ὡς ἑνην μάλιστα τὴν φωνἣν ὁλοφυρτιχῶς παρ- 
εγχλίνων, πρὸς ἑχάστην ἀπεχρίνατο πληγἠν' ε«Αἱ at 


D ᾿Ἱεροσολύμοις: » Ἕτερον δὲ τι τούτου παραδοξότερον 


ὁ αὐτὸς ἑστορεῖ συγγραφεὺς, χρησμόν τινα φάσχων 
ἐν ἱεροῖς Υράµµασιν εὑρῆσθαι περιέχοντα, ὡς χατὰ 
τὸν καιρὸν ἐχεῖνον ἀπὸ τῆς χώρας αὑτῶν (11) τις 
ἄρξει τῆς οἰχουμένης' ὃν αὑτὸς μὲν ἐπὶ Οὐξεσπασια- 
νὸν πεπληρῶσθαι ἐξείληφεν. Αλλ'οὐχ ἁπάσης ve οὗ- 
τος f µόντς Ἶρξε τῆς ὑπὸ Ῥωμαίους. Atxatécepoy δ᾽ 
ἂν ἑτὸ τὸν Χριστὸν ἀναχθξίη, πρὸς ὃν εἴρητο ὑπὸ τοῦ 
Πατρός" « Λἴτησαι παρ᾽ ἐμοῦ, xal δώσω σοι ἔθνη «tv 
Χληρονδμίαν σου, χαὶ τὴν κατάτχεσίν σου τὰ πέρατα 
τῆς γῆς.» Οὗ δὴ κατ) αὐτὸ δὴ ἐκεῖνο τοῦ χαιροῦ « εἰς 
πᾶσαν τὴν γην ἐξῆλθεν ὁ φθόγγος τῶν ἱερῶν ἁποστά- 
λων, xai εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμέντς τὰ ῥήματα 
αὐτῶν. ) 


linperium, obtinuit, Rectius ergo id referatur ad Christum, cvi 


dictum est 4 Patre: « Postvla a. me, et dabo tibi gentes hzreditatem tuam, et possessionem tuam 
terminos terre 33, » et per cujus apostolos circa idem tempus « in omnem terrara exierat sonus, et 


ad (ines orbis terrarum verba pervenerant 92, ) 
CAPUT ΙΧ. 
De Josepho et de libris quos scriptos reliquit. 


. Porro his rebus tandem ad exitum perductis, 
rationi consentaneum videlur de Josepho ipso qui 
histori: quam pra manibus habemus tantum ad- 
jumentum contulit, quis et unde, quove genere 
prognatus fuerit, exponere. ld vero etiam ipse de- 
clarat de se loquens his verbis: « Josephus, Mat- 
tatbize fllius, natione Hlebrzus, domo llierosoly:ni- 
tanus, ex numero sacerdotum, qui et initio adver- 
.. Psal. i, ?* Psal. xvin. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 8. 


Περὶ ᾿Ιωσήπου, xal ὧν κατέΊιπε συγγραμμάτων» 
(Nic. H. E. , 18). 


Ἐτὶ τούτοις πᾶσιν, ἄξιον μηδ' αὐτὸν τὸν Ἰώστ- 
πον, τοσαῦτα τῇ μετὰ χεῖρας συμθεθλημένον tacopia, 
ὁπόθεν τε xaX d2' οἵου γένους ὠρμᾶτο, ἀγνοεῖν. Δηλοῖϊ 
δὲ πάλιν αὐτὸς xal τοῦτο λέγων (Oz ε Ἰώσηπος 
Ματταθίου παῖς (78), ἐξ Ἱεροσολύμων ἱερεὺς, αὐτός 
τε Ῥωμαίους πολξμήσας ταπρῶτα, xaX τοῖς ὕστειον 
παρατυχὼν £5 ἀνάγχης. » Μάλιστα δὲ τῶν κατ Eyc?- 
νο καιροῦ Ἰονδαίων οὗ παρὰ µύνοις τοῖς ὁμοεθνέτιν, 


(16) Kal ὀργισθέντες. Prio? vox deest in codice p) cibus nostris Maz., Med. et Fuk. li'c locus ita legi- 


- Regio. Josephus nec priorem nec posteriorem agno- 
$cit; cui consentit codex Maz. οἱ Fuk. lu Med. ad- 
. duntur ad marginem. | 
(14) Vulg. πρὸς τοὺς παρόντας. Scribendum est 
| kalovxas, ut legitur apud Josephum: quanquam Ru- 
finus vulgatam lectionem secutus est. 
.. (i9) οἱ ἄρχοντες. Id. est magistratus templi, et 
» poutilices εἰ! ου. Hi enim. erant magistratus Ju- 
" daeorum, penes quos erat jurisdictio. 

(16) "Exapxor. Rufinus judicem vertit, recte. Crze- 
teri interpretes prefectum interpretantur, gravi er- 
rore. ls erat Albinus prxses οἱ procurator Jud:ez., 
" Recte igitur Musculus praesidem flomanum iuter- 
pretatus est. Quod idcirco moncaduin existimavi, ut 
lector agnoscat Musculum plerisque in locis feli- 
cius vertisse quani Cbristophorsonum. 
^O 4"T) Ὡς ἀπὸ τῆς χώρας αὐτῶν τις. In codici- 


tur ac distinguitur : ὡς ἀπὸ τῆς χώρας τις αὐτῶν, 
ἄρξει τῖς οἰχουμένης. Atque ita legitur apud Jose- 
phum pag. 961. Nicephorus quoque eamdem traje- 
cionem retinuit, quamvis Josephi verba paululum 
immutavit. Porro in codice Regio ac Maz. τίς acui- 
tur. Neque id in hoc. solum loco, sed semper in 
iisdem libris ita fieri observavi, licet nulla sit in- 
terrogatio. . 

(78) Ματταθίου παῖς. In. codice Regio legitur 
Ματθίου. Et ista apud Josephum in libro De vita sta 
el in proaemio Historiarum belli Judaici. Apud So- 
phronium quoque in libro De scriptoribus ecclesia- 
sticis scribitur Ἰώσηπος Ματθίου υἱός. Nec aliter 
vocat. Sozomenus initio libri primi. Rufinus quo- 
que Matthiam vocat patrem. Josephi : Josephus, in- 
quit, Μαιιμία filius, ex Hierosolymis sacerdos. lta 
scribitur in optimo codice Parisiensis: 


241 


IHSTORLE ΕΟΕΘΙ ΕΡΙΑΡΤΙΟ LIB. Il. 2;3 


ἀλλὰ xaX παρὰ Ῥωμαίοις γέγονεν Gvhptnibotótatog, A sus Romanos pugnavi, et rebus postca" gestis nc» 


ὡς αὐτὺν μὲν ἀναθέσει ἁνδριάντος ἐπὶ τῆς Ῥωμαίων 
τιμηθῖῆναι πόλεως, τοὺς δὲ σπουδασθέντας αὑτῷ λό- 
Ύους βιθλιοθήχης ἀξιωθῆναι. Οὗτος δὴ πᾶσαν τὴν 
Ἱουδαϊκὴν Ἀρχαιο.Ίογίαν ἓν ὅλοις εἴχοσι χαταξέ- 
Θληται συγγράµµασι, τὴν δ' 'Ἱστορίαν τοῦ χατ αὖ- 
τὸν ᾿Ιουδαϊκοῦ πο.]έμου ἐν ἑπτὰ (19), ἃ χαὶ οὐ 
μόνον τῇ Ἑλλήνων, ἀλλά καὶ τῇ πατρἰῳ φωνῇ πα- 
ῥαδοῦναι αὑτὸς ἑαυτῷ μαρτυρεῖ, ἄξιός ve ὢν διὰ τὰ 
λοιπὰ πιστεύεσθα.. Καὶ ἕτερα δὲ αὐτοῦ «φέρεται 
σπονδης ἄξια δύο, τὰ Περὶ τῆς Ιουδαίων ἀρχαιό- 
τητος, Ev οἷς xal ἀντιῤῥήσεις πρὸς ᾿Απίωνα «by 
γραμματιχὸν χατὰ Ἰονυδαίων τηνικάδε συντάξαντα 
λόγον (80) πεποίηται, καὶ πρὸς ἄλλους, ot διαθάλλειν 
xaX αὐτοὶ τὰ πάτρια (81) τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους ἔπει- 
ράθησαν. Τούτων ἐν τῷ προτέρῳ τὸν ἀριθμὸν τῆς 
λεγομένης Παλα.ᾶς τῶν ἑνδιαθίχων Γραφῶν τίθησι, 
εἶνα παρ) Ἑδραίοις ἀναντίῤῥητα, ὡς ἂν ἓξ ἀρχαίας 
παραδόσεως, αὐτοῖς ῥήμασι διὰ τούτων διδάσχων. 


cessitate coaetus interfui. » Hic vir, omnium tunc 
temporis Judzorum praestantissimus fuit, non moo 
popularium suorum, sed etiam Romanorum judi- 
cio : adeo ut ipse quidem in urbe ltoma statua do- 
natus sit, l.bri vero ab eo conscfipti in bibliotheca 
publica fuerint collocati. Scripsit autem Antiquita- 
tes quidem Judaicas v:ginii libris ; Historiam vero 
belli Judaici, quod a Romanis sua xtate gestum 
est, septem voluminibus complexus est, quam non 
solum Grzco, sed etiam patrio sermone ab se edi-. 
tam esse testatur zt dignus omnino cui et hic et in. 
c:eteris fides habeatur. Exstant etiam duo ejusdem. 
libri De Judeorum vetustate lectu 89 dignissimi. . 
In quibus et Apioni grammatico respondet qui illa 


B ;ctate volumen adversus Judzos composuerat, et 


aliis nonnullis qui Judaorum origines perinde ca- 
lumniari tentaverant. In priore autem NWorum libros . 
rum, numerum sacrorum voluminum quibus Vetus 


Testamentum constat, quanam sint apud Hebraeos extra omnem controversiam posita, utpote a ma- 


joribus tradita, declarat his verbis. 
ΚΕΦΛΛΛΙΟΝΤ. 
Ὅπως τῶν θείων μγημογεύει «Φιθλίων Ιώσηπος 
ο (Nic if. E. ni, 9). 

« O9 μυριάδες οὖν clot βιθλίων map ἡμῖν ἆσυμ- 
Φώνων xaX µαχομένων, δύο δὲ µόνα πρὸς τοῖς εἴχο- 
σι (82) βιθλία, τοῦ παντὸς ἔχοντα χρόνου τὴν àva- 
γραφἢ», τὰ δικαίως Octa πεπιστευµένα. Καὶ τούτων 
πέντε μὲν ἔστι τὰ Μωῦσέως, ἃ τούς τε νόμους πε- 
ριέχει xaX τὴν της ἀνθρωπογονίας παράδοσιν, μέχρι 
τῆς αὐτοῦ τελευτῆς. Οὗτος ὁ χρόνος ἀπολείπει τρισ- 
γιλίων ὀλίγον ἑτῶν (85). ᾿Απὸ δὲ της Μωῦσέως τε- 
λευτης µέχρι τῆς ᾿Αρταξέρξου, τοῦ μετὰ Ξέρξην 
Περσῶν βασιλέως, οἱ μετὰ Μωῦσην προφῆται τὰ κατ᾽ 
αὐτοὺς πραχθέντα συνέγραφαν ἓν τρισὶ χαὶ δέχα βι- 
θλίοις. Al δὲ λοιπαὶ τέσσαρες, ὄμνους εἰς τὸν θεὸν, 


(79) Vulg. 2v ἑπτὰ .Ίόγοις. Posterior vox delenda 
est, quam nec Regius codex agnoscit. Subauditar 
antem συγγράµµασιν. Atque ita legendum esse ap- 
paret ex iis qu:e sequuntur, & xat, etc. 

(80) Συντάξαντα Aóvov. In. Nicephoro scribitur 
λόγους. Quod confirmare videtur Josephus, qui plu- 
res libros contra Judeorum gentem ab Ápione 
scriptos esse testatur. Vallgatam tamen scripturam 
tuelur lieronymus in Catalogo, ubi de Josephi 
scriptis. 

(81) Τὰ πάτρια. Interpreves omnes, Langus sc - 
licet, Musculus et Christophorsonus cum Rufino, 
patrios ritus. et instituta interpreta sunt. Verum 
ioc vocabulo amplius aliquid significari existimo. 
Nam Josephus in libris contra Apionem, non iis so- 
lum respondet qui Judxorum leges atque institula 
calumniati fuerant, sed prz:cipue adversus eos scri- 
bit, qui de origine atque antiquitate Judzorum 
falsa quaedam commenti fuerant, «t patet ex libro 
primo. Sub finem autem secundi libri respondet 
Apollonio, Moloni et Lysimacho, qui de legibus in- 
stitutisque Judzorun falsa quzedam conscripseraut, 
Πάτρια igitur hoc. loco. utrumque. designat, anti- 
quitatem scilicet et leges. Notum est vel. imediocri- 
ter doctis, πάτρια sumi pro antiquitatibus, eoque 
titulo multi apud veteres exstabant libri, partim 
&oluta oratione, partim versibus scripti. Sic llerm:e 
lHermopolite Πάτρια τῆς "Epjcvac.teeq. iambico. 


CAPUT X. 


Quomodo idem Josephus divinorum librorum men- 
lionem fecerit. 


« Apud nos, inquit, nequaquam jnnumerabilis 
est librorum multitudo dissentientium atque inter 
se pugnantium ; sed duo duntaxat et viginti libri, 
totius preteriti temporis historiam complectentes, 
qui merito creduntur divini. Ex his quinque qui- 
dem sunt Mosis, qui el leges continent, et seriem 
rerum gestarum, a conditu generis humani usque 
ad ipsius Mosis interitam. Atque hoc spatium tem- 
poris tria propemodum annorum millia compre- 
liendit. A Mosis autem interitu ad imperium usque 
Artaxerxis, qui post Xerxem regnavit apud DPer- 
s3s, prophetz: qui Mosi successere, res sua :etate 


versnscripta laudat Photius in Bibliotheca, cap. 279; 
et llerapollinis Grammatici Περὶ πατρίων» τῆά 
AJc£avópelac , Christodori quoque poete plures 
ejusmodi libros citat Suidas. Unicus hodie liber 
Codini exstat hoc titulo inscriptus. 

(82) Δύο δὲ μόνα πρὸς τοῖς εἴκοσι. Totidem 
erant apud Hebrzos libri sacri, quot elementa seu 
littere, ut docet Origenes in ezrpositione primi psal- 
mi , et Hieronymus in Procmio galeato, ubi etiam 
tres ordines sacrorum voluminum apud illos fuisse 
testatur. l'rimus ordo legem continebat, secundus 
prophetas, tertius hagiograplha, Οι cum Josepho 
optime conveniunt, sed in hoc differunt, quod Jo- 
sephus quidem tredecim libros secundi ordinis fa- 
cit, secutus scilicel seriem temporum, in tertio 
autem ordine quatuor tantum recenset libros, aliter 
ac Hieronymus tum in illo Proemio, tum in prefa- 
lione in Danielem , qui octo quidem prophetarum li-. 
bros numerat, liagiographorum autem novein. Sed 
Josephus librum Josue et Judicum, Regum item ac 
P.ralipomenon libros et Esdram inter prophetica. 
volumina reposuisse videlur, non quod prophetias 
continerent, quemadmodum prophetarum libri, sed 
ideo quod a prophetis essen! conscripti. 

(85) Τρισχιλίων ὀ1ίγον éco. In. tribus nostris 
codicibus M»z., Med. ac. Savil. ita. sevibitur bie 
locus ; ᾽Απολείπει τρισχιλίων ὀλίγῳ ἑτῶν. 


9245 


qui hymnos in Dei laudem, et precepta vite homi- 
num exhibent utilissima. Catterum ab imperio Ar- 
taxerxis ad nostram usque memoriam, sunt qui- 
dem singula litterjs mandata, sed nequaquam tan- 
tam fidem aucloritatemque meruerunt, quantam 
superiores ii libri, propterea quod minus explorata 
fnit successia prophetarum. Quanta porro venera- 
tione libros nostros prosequamur, re ipsa apparet. 
Cum enim tot jam szcula effluxerint, nemo adliuc 
nec adjicere quidquam illis, rec demere, nec com- 
1uutare ausus fuit. Sed omnibus nobis statim ab 
ipso nascendi exordio hoc insitum atque innatum 
est, Dei ut hec esse pr:cepta. credainus, iisdem- 
Que constanter adlierescamus, et eorum causa, si 
opus fuerit, libentissime mortem perferamus. » 
Atque haec Scriptoris illius verba non sine fructu, 
uL arbitror, hic a nobis inserta sint. Est et aliud 
non ignobile opusculum ab eodem elaboratum De 
ratione summo imperio prazdita. Quod quidem a 
nonnullis Machabaicum inscriptum est, eo quod 
eertamina contineat 86 Heureorum quorumdam, 
qui, ut in Machabzorum libris proditum est, pro 
divini Numinis cultu fortiter propegnarunt. Sed. et 
sub finem vicesimi Antiquitatum Judaicarum libri, 
propositum sibi esse significat quatuor. libros con- 
scribere De Dco deque ejus substantia, ex opinione 
Judaeorum quam ipsi a majoribus aeceperunt : 
ltem De legibus, cur earum przcepto quxdam per- 
missa sint, quedam vetita. Alia przterea ab se 


elucubrata esse ipse in suis libris commemorat.'Ad C 


hsec congruum videtur ad confirmandam auctorita- 
tem eorum quas ex illo deprompsimus, etiam verba 
ejus appenere, quiz in epilogo Antiquitatum inse- 
ruit, Arguens euim mendacii Justum Tiberiensem, 
qui illorum temporum historiam perinde ac ipse 
scribere instituerat, multaque alia eidem objiciens 
crimina, hac ad extremum adjungit : « At non 


(84) 'Ex' αὐτοῦ τῆς Apxarodoylac τοῦ τέ- 
«ους. In libello scilicet De vita sua, pag. 1026 edi- 
tionis Genevensis. Qui quidem libellus epilogus est 
vicesimi et ultimi Antiquitatum libri, a quo male 
divulsus est in Graco-Latinis editionibus. Epilogum 
autem esse docet ipse Josephus in calce libri vice- 
simi, et in fine ipsius opusculi De vita sua. liaque 
fallitur Scaliger in Animadversionibus Eusebianis, 
pag. 188, qui Eusebium memoria lapsum hzc scri- 
psisse ait. Fallitur etiam Christophorsonus, qui hunc 

usebii locum eorruptum esse existimans interpo- 
lavit. Qui si Graecos Josephi eodices manu exara- 
105, aut certe Basiliensem editionem consuluissent, 
facillime deprehendissent id quod dixi, librum sci- 
. licet Josephi De vita sua. nihil alind esse quam ap- 
pendicem vel epilogum libri vicesimi Antiquitatum. 

(85) Ἱοῦστον Τιδεριέα. Nostri codices Maz., 
Med. οἱ Fuk. scriptum. exhibeut Τιθερέα, male, ut 
opinor. Nam et Stephanus Byzantius Τιθεριέα pa- 
tronyinicum agnoscit. Hieronymus in libro De scri- 
ptoribus ecclesiasticis Justum — Tiberiensem vocavit, 
quem et nos secuti sumus. Rufinus vero Justum 
vocat ex Tiberiade. At Scaliger Tiberiadensem  ili- 
cere maluit. Hic Justus Historiam belli Judaici scri- 
pserat, ut docet Josephus iu libro De vita sua, et 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


gestas tredecim libris complexi sunt. Quatuor reli- A καὶ τοῖ ἀνθρώποις om081xa; τοῦ βίου περιέχουσιν. 





244 


Ἀπὸ δὲ ᾽Αρταξέρεόν μµέχρ. τοῦ χαθ᾽ ἡμᾶς χρόνου, 
γέγραπται μὲν ἕχαστα, πίστεως δ᾽ οὐχ ὁμοίας Ἠξίω- 
ται τοῖς πρὸ αὐτῶν, διὰ τὸ μὴ γενἐσθαιτὴν τῶν προ 
φητῶν ἀκριθη διαΡοχήν. Δῆλον δ' ἐστὶν ἔργῳ, πῶς 
ἡμεῖς πρόσιµεν τοῖς ἰδίοις γράµµασι. Τοσούτου γὰρ 
αἰῶνος ἤδη παρῳχηκάτος, οὔτε προσθεῖναί τις, οὔτε 

ταθεῖναι τετόλµηχε, πᾶσι δὲ σὐμρυτόν ἐστιν εὐθὺς 
Ex πρώτης Ὑενέσεως Ἰουδαίοις, τὸ νοµίζειν αὐτὰ 
Θεοῦ δόγματα. xal τούτοις ἐπιμένειν, καὶ ὑπὲρ αὖ-- 
τῶν, εἰ δέαι, θνῄσχειν ἡδέως. » Καὶ ταῦτα δὲ τοῦ 
συγγραφέως χρησίµως ὧδε παρατεθείσθω. Πεπόντηται 
δξ καὶ ἄλλο οὐχ ἁγεννὲς σπούδασµα τῷ ἀνδρὶ Περὶ 
αὐτοχράτορας λογισμοῦ, ὅ τινες Μακκαέαϊκὸν ἐπ- 
ἐγραφαν, τῷ τοὺς ἀγῶνας τῶν ἐν τοῖς οὕτω καλουµέ- 


B νοις ΝΙακχαθαϊκοῖς συγγράµµααιν ὑπὲρ τῆς εἰς τὸ 


O:iov εὐσεθείας ἀνρισαμένων ᾿ἘΕδραίων περιέχειν. 
Ra πρὸς τῷ τέλει δὲ τῆς εἰχοστῆς ᾿Αρχαιον]ογίας 
ἐπισημαίνεται ὁ αὐτὸς, ὡς ἂν προηρηµένος ἐν τέτ- 
ταρσι συγγράψαι βιθλίοις χατὰ τὰς πατρίους δόξας 
τῶν Ἰουδαίων, περὶ θεοῦ xai τῆς οὐσίας αὐτοῦ, xat 
περὶ τῶν νόμων, διὰ τί κατ αὐτοὺς τὰ μὲν ἔξεστε 
πράττειν, τὰ δὲ κεχώλυται. Καὶ ἄλλα δὲ αὐτῷ σπου- 
ἔχαθτνα, ὁ αὐτὸς Ev τοῖς ἰδίοις αὑτοῦ μνημονεύει 
λόγοις. Πρὸς τούτοις εὔλογον χαταλέξαι χαὶ ἃς ἐπ) 
αὐτοῦ τῆς Ἀρχαιολογίας τοῦ τέλους (84) φωνὰς πα- 
ρατέθειται, εἰς πίστωσιν τῆς τῶν ἐξ αὐτοῦ παρα- 
ληφθέντων ἡμῖν μαρτυρίας. Διαθάλλων δῆητα Ἰοῦύστον 
Τιβεριέα (85) ὁμοίως αὑτῷ τὰ χατὰ τοὺς αὐτοὺς loto- 
prisa: χρόνους πεπειραμένον, ὡς μήὴτ ἀληθῃ συγγε- 
γραφότα (86) πολλάς τε ἄλλας εὐθύνας ἑπαγαγὼν 
τῷ ἀνδρὶ, χαὶ ταῦτα αὐτοῖς ῥῆμασιν ἐπιλέχει' « Οὰ 
μὴν ἐγώ σοι τὸν αὐτὸν τρόπον περὶ τῆς ἑμαντου vpa- 
φῆς ἔδεισα, ἀλλ᾽ αὐτοῖς ἑπέδωχα τοῖς αὐτοκράτορσι 
τὰ βιθλία, µόνον οὐ τῶν ἔργων ἤδη βλεπομένων. 
Συνῄδειν γὰρ ἐμαντῷ τετηρηχότι «hv τῆς ἀληθείας 
παράδοσιν, ἐφ᾽ ᾗ μαρτυρίας τεύξεσθαι προσδοχῄσας, 
οὐ διἠµαρτον. Καὶ ἄλλοις δὲ πολλοῖς ἐπέδωχα τὸν 


Stephanus in voce Τιδεριάς. Prater hanc historiam 
scripsit etiam Chronicon regum Judaorum, ut te- 
statur Photius in Bibliotheca. Quod opus Agripp:e 
regi abillo dicatum fuisse affirmat Scaliger in Anim- 
adversionibus Eusebianis, pag. 176, additque liec 
verba : Nemo de obitu. regis Agrippae certius pro- 


D suntiare potuit quam is qui illi opus suum dedica- 


vit. Qux profecto nollem excidisse viro acutissimo. 
Quomodo enim testari potest historicus de obitu 
illius cui historiam suam nuncupat? Nisi forte dica- 
mus Justum Agrippx: mortuo Chronicon suum nun- 
cupasse, quod est absurdum. Sed ut sine auctore 
illud asseruit Scaliger, Justum Tiberiadeusem Cliro- 
nicon suum Agrippz regi dicavisse; sic etiam ab- 
surdum est quod ex eo astruxit. Ex Photii autem 
testimonio constat, id opus a Justo editum fuisse 
post mortem, Agripp:e regis. Historiam quoque belli 
Judaici post ejusdem obitum a Justo evulgatam 
fuisse refert Josephus, cum vigiuti ante annis con- 
scripta fuisset. [jjusdem Justi liber eui titulus erat 
Στέµµατα laudatur a Laertio in. Socrate ; quem 
eumdem fuisse cum Chronico testatur Photius. 


86) Ὡς μήτ ἀληθῆ coyrerpapóra. lu. codi- 
) cius nostris Maze ed. et Fuk. scriptum esl Gv 


Υράφοντα, quod non displicet. 


“15 


lIISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. ΠΠ. 


216. 


Ἱστορίαν, &vfvtot καὶ παρατετυχἠχεσαν τῷ πολέμῳ, Α ego, inquit, de meis libris perinde ac tu sum veri- 


χαθάτερ βασιλεὺς ᾿Αγρίππας, xal τινες αὐτοῦ τῶν 


συγγενών (87). Ὁ μὲν γὰρ αὐτοχράτωρ Τῖτος οὕτως 
ix µόνων αὐτῶν ἐθουλήθη τὴν γνῶσιν τοῖς ἀνθρώποις 
παραδοῦναι τῶν πράξεων, ὥστε χαράξας τῇ αὑτοῦ 
χειρὶ, τὰ βιθλία (88) δημοσιεῦσα, προσέταξεν (89). 
'O δὲ βασιλεὺς Αγρίππας ἑξήχοντα δύο ἔγραφεν ἔπι- 


στολὰς, τῇ τῆς ἀληθείας παραδόσει μαρτυρῶν. » "ES. 


ὧν χαὶ δύο παρατίθησιν. ᾽Αλλὰ τὰ μὲν χατὰ τοῦτον 
ταύτῃ πη δηλώσθω' ἴωμεν δ᾽ ἐπὶ τὰ ἕξῖς. 


tus. Sed ipsis imperatoribus eos obtuli, cum reg. 
gest:? pene adliuc ante. omnium oculos versareu- 
ur. Quippe conscius eram inihi servatx:e ubicunque 
veritatis. Αο proinde cum testimonium illorum 
Speravissem, nou sum exspectatione mea frustratus. 
Quinetiam pluribus aliis Historiam meam commu- 
nicavi, quorum nonnulli bello inteifuerant. Inter 
quos fuit rex Agrippa, et quidam cx ejus propin- 
quis. Titus quidem imperator ex iis solis rerum 


gestarum notitiam hominibus tradi tantopere voluit, ut manu sua subscriptos publicari pr:eceperit. 
Rex vero Agrippa duas et sexaginta scripsit epistolas, quibus veritatem a me expositam esse te- 
statur. » Ex quibus duas ibidem subjicit Josephus. Sed de illo hactenus dictum sit ;-nunc ad sequentia 


pergamus. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ’. 
Ὡς μετὰ Ἱάκωθον ἡγεῖται Συμεὼν τῆς x. “Ἱερο- 
σο.Ίύμοις Ἐκκ.]ησίας (Nic. Π. E. i, 9). 


ετὰ τὴν Ἰακώδου μαρτυρίαν xaX τὴν αὐτίχα γε- 


νομένην ἅλωσιν τῆφ Ἱερουσαλὴμ, λόγος κατέχει, τῶν 
ἀποστόλων χαὶ τῶν τοῦ Κυρίου μαθητῶν τοὺς εἰσέτι 
τῷ βίῳ.λειποµένους, ἐπὶ ταὐτὸ πανταχόθεν συνελθεῖν, 
ἅμα τοῖς πρὸς γένους χατὰ σάρχατοῦ Κυρίου * πλείους 
Υὰρ xal τηύτων περιῆσαν εἰσέτι τότε τῷ Blo* βου- 
fjv τε ὁμοῦ τοὺς πάντας, περὶ τοῦ τίνα χρὴ τῆς Ἰα- 
Χώδου διαδοχῆς ἐπιχρῖναι ἄξιον, ποιίσασθαι. Καὶ Oh 
ἀπὸ μιᾶς γνώμης τοὺς πάντας Συμεῶνα τὸν τοῦ 
Ἑλωπᾶ (90), οὗ xai ἡ τοῦ Εὐαγγελίου μνημονεύει 
Γραφη , τοῦ τῆς αὐτόθι παροικίας θρόνου ἄξιον εἶναι 
ὀοχ:μάσαι, ἀνεφιὸν, ὥς γε φασὶ, γεγονότα τοῦ Σω- 


(87) Βασιλεὺς Αγρίππας xal τιγες αὐτοῦ τῶν C 


ων. Julium Archelaum intelligit et Herodem, 
ut ipse Josephus indicat in libro 1 Contra Apionem. 
Ex his Julius Archelaus sororius erat Agrippz re- 
fis; quippe Mariamnem sororem ejus duxerat, teste 
Josepho in fine libri xix et xx. 

(88) Ὥστε χαράξας τῇ αὑτοῦ χειρὶ τὰ BiC.Ua, 
Nicephorus in lib. ii, cap. 11, h»c Josephi verba in- 
terpretans ait, Titum libros Josephi de bello Ju- 
daico manu sua descripsisse. Ad quem locum vide 
que notavit Joannes Langus. ldem quoque scribit 
jn libro n, cap. 18, his verbis : 'Eztà δὲ αὐτῷ εἰς 
thv Ἱεροσλλύ ων συντάττοντχι ἅλωσιν οὓς λόγος 
ἔχει xai τὸν Καίσαρα Τῖτον ἰδίαις γεγραφότα xepat, 
δημοσιεύεσθαι πανταχοῦ προστάξαι, xal τῇ Ev. Ῥώ- 
prj τῶν βιθλίων ἀναθέσει χαταλεγῆναι. Qua tamen 
verba Langus contra. Nicephori mentem ita ἱπίογ- 
pretatus est : Quos fama fert Titum Cesarem ma- 
nuum suarum subscriptione, publicari ubique, aique 


CAPUT XI. 


Quomodo Symeon post Jacobum, Hierosolymorum 
rexil Ecclesiam. 


Post martyrium Jacobi et continuo subsecutam 
llierosolyimorum expugnationem, fama est aposto- 
los ceterosque Domini discipulos, qui adhue super : 
stites agebant, ex. variis locis in unum convenisse, 
et una cum iis qui Dominum secundum carnegm 
propinquitate generis contingebant (plerique enim, 
eorum adhuc in vivis supererant) in commune con-.. 
suluísse, quis in Jacobi locum succedere 87 me- 
reretur. Omnes itaque uno consensu Symeonem [i- 
lium Cleopz, illius cujus in Evangeliis fll. mentio, 
episcopali sede dignum judicaverunt. Creditur au- 
tem Symcon patruelis fuisse Servatoris. Nam Cleo- 


σιεύεσθαι, Quam lectionem secuti videntur omnes 
interpretes. Rufinus quidem primus ita vertit, Ut 
manw.sua  subscriberet, publice ab omnibus legi de- 
bere. Gelenius vero in. hunc modum, ut manu sua 
aubscriptos in bibliotheca publicari jusserit. Sed ne-. 
scio quid causs fuerit Gelenio, ut has voces adde-.. 
ret, in bibliotheca, nisi forte quia apud Eusebium, 
legerat in superiori capite, Josephi libros Romse in. 
bibliotheca publica esse repositos. Quod testatur. 
etiau Hieronymus in libro De scriptoribus ecclesia- 
sticis. Wufini tamen versionem magis probo, qui 
ónpoateósoBacinterpretatur, publice legi. Sic enim 
lioc verbum sumit Eusebius in.lib. n, cap. 22, ubi 
de Epist. Catholicis Jacobi.et Judz; et in lib. iil, 
cap. 9. Ceterum ex his Josephi verbis. colligere est, 
Historiam belli Judaici ab ipso editam esse impe- 
rante adhuc Vespasiano ; Antiquitatum autem libri 
diu postea publicatj suut, priucipatus Domitiant 
Aug. anno xit, ut ipse testatur in fine lib. xx, et 


etiam in llomana bibliotheca reponi jussisse. Oranes [) ad calcem lib. De vua. sua. Quod autem librum De 


tamen interpretes qui hunc Josephi locum in Lati- 
num sermonem transtulerunt, eumdem quein Lon- 
gus sensum secuti sunt, et Josephi libros Titi 
Czsaris manu notatos ac subscriptos, non antem 
ab eo descriptos esse intellexerunt. Ego vero Nice- 
phori sententiam libentius sequi malim. Neque enim 
aliud mihi sonare videntur hzec Josephi verba, ὥστε 
χαράξας τῇ αὐτοῦ χειρὶ τὰ βιθλία, Δημοσιεύεσθαι 
προσέταξεν. lta distinguitur hic locus in cuncti 
exemp!aribus, tam scriptis quam editis. Quod si Jo- 
sephi locus de sola manus subscriptione intelligen- 
dus esset, tum post vocem χε,ρί, apponenda esset 
distinctio. 

(89) Δημοσιεῦσαι προσέταξεν. Ya quidem legi- 
tur in codice Regio et iu. vulgatis Josephi editioni 
bus, Sedin optimis codicibus Maz., Med., Fuk. ac 
Savil. οἱ spud Nicephorum, scriptum est δηµο 


vita sua septem aunis post Antiquitatum libros a Jo- 
sepho editum esse scribit Scaliger in Animadversio- 
nibus Eusebianis, p. 187, id mihi non videtur pro- 
babile. Nam liber ille epilogus est duutaxat lib. xx, 
ut supra docui, et in ejus calce Josephus imp. Ἡυ- 
Inanos recensens, in Domitiano desinit. 4 

(90) Συμεώνα τὺ» τοῦ Κλωπᾶ..Ηας rusebii 
narralio non convenit cum iis quas scripsit in Chro- 
nico. Nam in Chronico quidem statim post Jacobi 


mortem, Symeonem electum esse scribit, anuo Ne- 


rouis septimo. Hie vero post caedem Jacobi cessa- 
visse epáscopatuin testatur octo aut novem circiter 
annis. Hanc tot annorum lacunam ut suppleret au- 
clor Chronici Alexandrini, Jacobi mortem contuli 
iu annum primu Vespasiani Augusli. 


9*9 ϱ n 


919 WHISTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. ΠΠ. $250 
πρὸς τοῖς εἴχοσιν ἀποπλίσας Ec (94) τελευτᾷ , δια- A exactis abiit e vita. Cui secundus ordine successit 


δένεται δ᾽ αὐτὸν δεύτερος ᾿Αθίλιος (95). Avilius. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝΙΕ. CAPUT XV. 
Ὡς τρίτος ᾿Ῥωμάίων ἐπίσκοπος Κλήμης. Ut tertius Ecclesie Romane episcopus fuit Clemens. 
Δωδεχάτῳ δὲ ἔτει τῆς αὐτῖς ἡγεμονίας, τῆς Ῥω- Ánno autem ejusdem imperatoris duodecimo , 


µαίων Ἐχχλησίας ᾿Ανέγχλητον ἔτεσιν ἐπισχοπεύ- — Anencletus, exactis in episcopatu annis duodecim , 
σαντα δεχαδυο, διαδέχεται Κλήμης. "Ov cuvepybv — successorem reliquit Clementem. Quem quidem 
ἑαυτοῦ γενέσθαι Φιλιππησίοις ἐπιστέλλων ὁ ἀπόστο- — Paulus apostolus in Epistola ad Philippenses scripta, 
λος διδάσχει λέγων * « Μετὰ xai Κλήμεντος xal τῶν — adjutorem sugm fuisse docet his verbis: « Cum 
λοιπῶν συνεργῶν µου, ὧν τὰ ὀνόματα ἐν βίθλῳ ζωῆς.» — Clemente, inquit, et czeteris adjutoribus meis quo- 
rum nomina sunt in libro vitz. » | 


KEOAAAION I7 88 CAPUT XVI. ^ 
Περὶ τῆς Κ.1ήμεντος &xiovoAnc. De epistola Clementis. 
Τούτου δη οὖν τοῦ Κλήμεντος ὁμολογουμένη µία Hujus Clementis exstat epistola ab omnibus uno 


ἐπιστολὴ φέρεται, µεγάλη τε χαὶ θαυμασία, fiv ὡς — consensu recepla : eximia prorsus atque mirabilis, 
ἀπὸ τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας τῇ Κορινθίων διετυ- D quam nomine Ecclesie Romanz ad Corinthiorum 
πώσατο, στάσεως τηνικάδε κατὰ τὴν Κόρινθον Ύενο- — Ecclesiam scripsit, cum apud eos gravis esset ex- 
µένης. Ταύτην δὲ καὶ Ey πλείσταις ἐκχλησίαις ἐπὶ — orta dissensio. Παπο in plerisque ecclesiis οἱ nostra 
τοῦ χοινοῦ δεδημοσιευµένην πάλαι τε καὶ καθ) ἡμᾶς οἱ superiori memoria palam recitari consuevisse 
αὐτοὺς ἔγνωμεν. Καὶ ὅτι κατὰ τὸν δηλούμενον τὰ — comperimus. Porro supradicti Clementis tempore 
τῆς Κορινθίων χεχίνητο στάσεως, ἀξιόχρεως µάρ- seditionem inter Corinthios esse commotam, locu- 


τως 6 ἩἨγήσιππος. pletissimus testis est Hegesippus. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IZ. CAPUT XVII. 
Περὶ τοῦ κατὰ Aogeciavóv διωγ μοῦ (Nic. Π. E. 1,9). De persecutione Christianorum sub Domitiano. 
Πολλήν vs μὴν (96) εἰς πολλοὺς ἐπιδειξάμενος ὁ ^ Αι Domitianus cum jam multa in multos crude- 


Δομετιανὸς ὠμότητα, υὐκ ὀλίγον τε τῶν ἐπὶ) Ῥώμης — litatis suz specimina edidisset, nec paucos nobi- 
εὐπατριδῶν (97) καὶ ἐπισήμων ἀνδρῶν πλῆθος οὐ lium atque illustrium virorum urbis Romze injuste 
μετ’ εὐλόγου κρίσεως ἀποχτείνας, µυρίους τε ἄλλους — interemisset, alios praeterea innumerabiles summae 
ἐπιιανεῖς ἄνδρας ταῖς ὑπὲρ την ἑνορίαν ζημιώσας — dignitatis viros licet insontes exsilio et bonorum pro- 
φυγαῖς χαὶ ταῖς τῶν οὐσιῶν ἀποθολαῖς ἀναιτίως, τε- — scriptione multasset, ad extremum Neronianz im- 
λευτῶν τῆς ἸἹέρωνος θεοεχθρἰας τε xaY θεοµαχίας "' pietatis, bellique et odii adversus Deum , succes- 
ὃ άδοχον ἑαυτὸν χατεστήσατο. Δεύτερος δῆτα τὸν καθ ^ sorem seipsum professus est. Quippe hic secundus 


Μάρχον, ut fecit Nicephorus. Vide Seldeni notas ad — incipit ab his verbis : Verum de seditione facta apud 
Eutychbium patriarcham Alexandrinum. Corinthios, quemadmodum in Maz. 8ο Fuk. coldic. 
(94) Avo πρὸς τοῖς εἴκοσιν ἁποπ.ήσας ἔτη. facium observavi. Vulgarem tamen scripturam ac 
Nosti codices Maz., Med. ac Fuk., scriptum ha« — distinctionem mais probo. 
bent δύο πρὸς εἴχοσιν ἀναπλίσας ἔτη. Praterea in (07 Tov ἐπὶ Ρώμης εὐπατριδῶν. Christophor- 
optimo codice Maz., εἴχοσι scribitur absque v. At-. sonus. patricios vertit, magno errore. Qui tamen 
que ita semper hoc nomen in eo codice perscriptum — error communis est ipsi cum plerisque interpreti- 
esse observavi, quamvis sequens dictio incipiata — bus Grzece doctissimis. Gregorius Nazianzenus in 
vocali. Ac mihi guidem hujusmodi scriptura magis — oratione 18:lIap0cvog τις ἦν τῶν εὐπατριδῶν. Bil- 
probatur. lius interpretatur patricio genere ortam, pari errore, 
(95) Δεύτερος "A6[Avc. Tunc Abilium vocant Idem Gregorius in oratione quadragesima : ΜΗ ἆπα- 
Rufinus et reliqui interpretes, ipseque adeo Hiero-  Κξιώσῃς συμθαπτισθῆναι πένητι, πλούσιος (v, ὁ εὖπα- 
nyimus in Chronico, minus recte, uLeqnideim sentio. — tpíóng τῷ δυσγενεῖ. lic etiam Billius patricius ver- 
Avilium enim dici oportuit, quod nomen Romanum — tit. Parii errore. vertit. Christophorsonus Socratis 
est, perinde ac Anniani, qui ante Avilium episco- D locum in lib. vi, ubi Joanues Chrysostomus oriun- 
pus fuerat. Avilius Flaccus, prxíectus AEgypti, —dus fuisse dicitur ἐξ εὐπατριδῶν. In his omnibus 
memoratur 3 Philone. Porro capitum ordo hocloco — locis nobilem verti oportuit, non patricium. Et sic 
perturbatus erat in editionibus. Nam priore loco — lulinus optime vertit hunc Eusebii locum, et Ilie- 
positum erat caput illud de successione Avilii, Ale- — ronymus in Chronico, anno vri Domitiani; Domi- 
xandrinorum episcopi; sequebatur deinde caput de — tianus plurimos nobilium in exsilium mittit atque 
pontificatu Anencleti. Nos ex cod. Maz. et Fuk., occidit. Εὐπατρίδης enim idem est ac εὐγενής, ut 
verum ordinem restituimus. Est autem hic error — docet Gregorius Naz. tum in oratione supra citata, 
antiquissimus, Nam et in indice capitum qui pre- — tumin carinine iambieo 19. Quod si quis existimat 
fixus e»! lib. 11, in interpretatione Kufini, etin om- — patricios et nobiles nihil inter se differre, is vehe- 
nibus Grzcis exemplaribus preterquam jn Fuk., — menter fallitur. Patricius enim apud Romanos dice- 
idem error admissus ,est. Sed in corpore ipso libri, — batur, qui erat ex gente. patricia, et opponebatur 
Maz. codex, qui capitum titulos suis locis diligenter — plebeio, non autem nobili. taque patrie? quidam 
appositos habet, errorem hunc emendavit. fuerunt apud. Romanos, qui non erant nobiles, ut 
(96) Πολ 1ήν T8 μή». Male :Rutinus hiec verba — docuit Sigonius in libro De nominibus Bomanorum. 
esse putavit Heyesippi, quem in line superioris ca- — Observavi autem nobilem apud Homanos dictum 
pus laudavit Eusebius. Ex quo patet Hulfinumi ita — esse, respectu habito ad familiam, non 44 gentem. 
tgisse, ut habetur in nosiris codicibus Maz., Med. Proinde ex eadem gente alii erant nobiles, alii igno- 
ac Fuk., υς Ó γήσριππος λέγων, Πολλήν γεµήν, — biles. Nobiles quiuem, quorum pater et avus 1η” 
er Quis e in optimo codice Rufini, caput 17, — gistratum curulenm gessissent, ignobiles contra 








Qi 


ipsius Vespasianus nullam unquam injuriam nobis 
inferre tentasset. 
CAPUT XVIII. 


De Joanne apostolo et ejus Revelatione. 


ln hac persecutione »oannes apostolus idem et 
evangelista, qui etiam tum in vivis supererat, ob 
testimonium quod divino Verbo perhibebat, in in- 
isulam Patmum traditur esse releyatu& lrenzus qui- 
em in quinto Adversus haereses libro, scribens de 
numero quem efliciunt littere nominis Antichristi , 
ide quo in Joannis Revelatione fit mentio, de Joanne 
loquitur his verbis : « Quod si hoc tempore no- 
men ipsius Antichristi palam praedicandum fuisset, 


ΕΙδΕΡΙ CUESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA. 


persecutionem in nos eoncitavit , quamvis pater Α ἡμῶν ἀνεχίνει διωγμὸν, χαιπερ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ 





252 


Οὐεσπασιανοῦ ιιηδὲν xaO" ἡμῶν ἄτοτον ἐπινοῄσαντος. 


ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ IH', 


Περὶ "Ioávrov τοῦ ἀποστόλου καὶ τῆς 'Axoxa- 
Αύψεως (Nic. H. E. 1n, 9). 


'Ev τούτῳ κατέχει λόγος τὸν ἁπόστολον ἅμα xal 
εὐαγγελιστὴν Ἰωάννην ἔτι τῷ βίῳ ἐνδιατρίδοντα, τῆς 
εἰς τὸν θεῖον Λόγον ἔνεχεν μαρτυρίας, Πάτμον οἰχεῖν 
καταδικασθῆναι τὴν νήσον. Γράφων γέ τοι ὁ Eipnvatog 
περὶ τῆς ψήφου τῆς χατὰ τὸν ᾽Αντίχριστον προσηγο- 
plac φεροµένης ἐν τῇ Ἰωάννου λεγοµένῃ Αποκα.λύ- 
yet, αὐταῖς συλλαθαῖς ἐν πἐμπτῳ τῶν Πρὸς τὰς alpé- 
σεις ταῦτα περὶ τοῦ Ἰωάννου qnaív: « Εἰ δὲ ἔδει ἆνα- 
φανδὸν Ev τῷ νῦν χαιρῷ χηρύττεσθαι τοῦὔνομα αὐτοῦ, 


predictum id. fuisset ab eo qui revelationem vidit. p δι &xelvou ἂν ἑῤῥέθη τοῦ καὶ τὴν ἁποχάλυψιν ἕωρα- 


Neque enim dudum, sed nostra propemodum «etate, 
sub exitum scilicet imperii Domitiani hzc revelatio 
visa est. » Porro his. ipsis temporibus do-trina fidei 
nostrz 89) tantopere florebat, ut scriptores ewama 
a. r3ligione nostra alienissimi, οἱ persecutionem et 
martyria nostrorum monumentis suis tradere non 
dubitarint Qui quidem etiam tempus ipsum persce- 
cutionis accurate notaverunt. Scribunt enim anne 
principatus Domitiani quinto decimo, Flaviam Do- 
mitillam Flavii Clementis ejus qui tuuc temporis 
Roms consul fuit, ex sorore neptem, una cum aliis 
plurimis ob confessionem Christi iu insulam Pon- 
tiam fuisse deportatam. 


CAPUT XIX. 
Quomodo Domitianus Davidis posteros jussit occidi. 


Com vero idem Demitianus universos qui a Da- 


vide generis sui originem ducerent, interfici jussis- 
set, velua fama est posteros Judz ejus qui secundum 
carnem frater Christi fuerat, a quibusdam h:ereti- 
eis esse delatos , utpote qui et Davidis stirpe es- 
sent oriundi, et ipsius Christi propinquitate fulge- 
rent. Et hsec quidem testatur Hegesippus his verbis. 
CAPUT XX. 
De propinquis Servatoris nostri. 

« His, inquit , temporibus adhuc supererant qui- 
dam ex cognatione Christi, nepotes Judz illius qui 
secundum carnem frater Christi vocabatur. Hos a 


Χότος. Οὐδὲ γὰρ mpb πολλοῦ χρόνου ἑωράθη , ἀλλὰ 
σχεδὸν ἐπὶ τῆς ἡμετέρας γενεᾶς, πρὸς τῷ τέλει τῆς 
Δομετιανοῦ ἀρχῆς. Eig τοσοῦτον δὲ ἄρα χατὰ τοὺς 
δηλουµένους ἡ τῆς ἡμετέρας πίστεως διδασκαλία διέ- 
λαμπεν, ὡς xai τοὺς ἄποθεν του χαθ)᾽ ἡμᾶς λόγου 
ουγγραφεῖς μὴ ἀποχνῆσαι ταῖς αὐτῶν ἱστορίαις τόν 
τε διωγμὺν χαὶ τὰ ἓν αὐτῷ μαρτύρια παραδοῦναι. 
Οἵἴγε xal τὸν χκαιρὸν ἐπ᾽ ἀχριθὲς ἐπεσημήναντο, ἐν 
ἔτει πεντεχαιδεχάτῳ Δομετιανοῦ μετὰ πλείστων ἑτέ- 
pov xai Φλαθίαν Δομετίλλαν ἱστορήσαντες, ἐς ἁδελ- 
φῆς γεγονυῖαν Φλαθίου Κλήμεντος, ἑνὸς τῶν ττνι- 
χάδε ἐπὶ ᾿Ῥώμης ὑπάτων, τῆς εἰς Χριστὸν µαρτ.- 
ρίας ἔνεχεν, elg νῆσον Ποντίαν κατὰ τιµωορίαν δε- 
δάσθαι. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ I8', 

' óc τοὺς ἀπὸ ους Δαδὶὸ ἁναι- 
ὃς posi προστάττει (Nie! Hi. É. "« t? i 

Tou ὃ αὐτοῦ Δομετιανοῦ τοὺς ἀπὸ γένους Δαδὶὸ 
ἀναιρεῖσθαι προστάξαντος, παλαιὸς χατέχει λόγος 
τῶν αἱρετικῶν τινας χατηγορησαι τῶν ἀπογόνων 
Ἰούδα . τοῦτον δὲ εἶναι ἁδελφὸν χατὰ σάρχα τοῦ 
Σωτῆρος ὡς ἀπὸ γένους τυγχανόντων Δαθὶδ, xal 
ὡς αὐτοῦ συγγένειαν τοῦ Χριστοῦ φερόντων. Ταῦτα 
δὲ δηλοῖ χατὰ λέξιν ὧδέ πως λέγων ὁ Ἡγήσιππος. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ K'. 
Περὶ τῶν πρὸς γένους τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν. 
«Ἔτι δὲ περιῆσαν.οἱ ἀπὸ γένους τοῦ Κυρίου vitovot 
Ἰούδα (98) , τοῦ κατὰ σάρχα λεγομένου αὐτου ἁἆδελ- 


(98) Υϊωνοὶ Ἰούδα. In codice Regio ac Med. et D Judam fratrem Domini exstitisse. Sed contra est 


apud Georgium Syncellum legitur viv Ἰούδα levi 
discrimine. Caterum miror Scaligerum, qui in. 
Animadversionibus Eusebianis pag. 187, tam Euse- 
bium quam Ilegesippum immerito reprehendit. Nain 
meque Hegesippus posteritatem Davidis ad duos 
tantum homines tunc esse redactam dixit, ut falso 
ei objicit Scaliger, sed posteritatem Judzx qui erat 
frater Domini. Nec Eusebius llegesippi verba aliter 
accepit. Certe Hegesippus diserte Lestatur Symeo- 
nem Clopa filium, qui tunc erat episcopus Hiero- 
soly moruip, ortum fuisse ex gente Davidica. Verba 
ejus habes infra cap. $2. ltaque nec Hegesippus 
erravit, nec Eusebius. Ipse potius Scaliger repre- 
bendendus est, qui adversus auctoritatem Hege- 
sippi, vetustissimi scriptoris οἱ apostolicis tempo- 
ribus proximi, obstinate contendit, nullum unquam 


Epiphanius in heresi rLxxvi, qui Josephum ex 
priore conjugio quatuor ait suscepisse liberos, Jaco- 
bum, Symeonem, Josetem et Judam, Cui consentit 
Ηἱρροϊγίας Portuensis episcopus apud Nicephoruur 
in libro u, cap. 5, nisi quod pro Symeone Simo- 
nem dicit, rectius, ut. supra nolavi,. et filias aliter 
nominat. His accedit Hieronymus in libro Adversus 
Helvidium. Dicet fortasse aliquis id quod a Scali- 
gero dictum est, nullam in Evangelio mentionen 
ejus Judz fieri. ]mo vero Mauhzus in cap. xii, de 
illo sic loquitur : Nonne mater ejus dicitur Maria, 
et [ratres ejus Jacobus, Joseph, Simon et Judas? 
Idem legitur in Marci cap. vi. Vides ut Scaliger, 
nimio reprehendendi studio abreptus, merito ipse 
ία reprehensionem incurrit. Porro bic Judas uxo- 
rem a nonnullis dicitur habuisse Mariam, teste. Xi- 


23 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. Π. 


254 


φοῦ, οὓς ἑδηλατόρευσαν, ὡς Ex γένους ὄντας Aa6ió. A nonnultis delatos quod ος regia Davidis stirpe pro- 


Τουτους δ' 6 Ἰουόχατος (99) fivavs πρὸς Δομετιανὸν 
Καΐσαρα : ἐφοθεῖτο γὰρ τὴν παρουσίαν τοῦ Χριστοῦ 
ὡς χαὶ ἨἩρώδης. Καὶ ἐπηρώτησεν αὐτοὺς sl ἐχ Δαθίδ 
εἰσι. Καὶ ὡμολόγησαν. Τότε ἠρώτησεν αὐτοὺς, πόσας 
χτῄσεις ἔχουσιν, f) πόσων χρημάτων χυριεύουσιν. Ul 
δὲ εἶπον ἀἁμφότεροι, ἐνναχισχίλια δηνάρια ὑπάρχειν 
αὐτοῖς μόνα, ἑκάστῳ αὐτῶν ἀνήκοντος τοῦ ἡμίσεως. 
Καὶ ταῦτα οὐχ ἐν ἀργυρίοις ἔφασκον ἔχειν, ἀλλ ἐν 
δ,ατιµήσει γῆς πλέθρων τριάχοντα ἑννέα µόνων, ἐξ 
ὧν χαὶ τοὺς φόρους ἀναφέρειν (1), χαὶ αὐτοὺς αὐ- 
τουρχοῦντας διατρέφεσθαι. Εἶτα δὲ xai τὰς χεῖρας 
τὰς ἑαυτῶν ἐπιδειχνύναι, μαρτύριον τῆς αὑτουργίας 
«Lv τοῦ σώματος σχληρίαν, xal τοὺς ἀπὸ τῆς συν- 
εχοὺς ἐργασίας ἑναποτυπωθέντας ἐπὶ τῶν ἰδίων χει- 


gnati essent, evocatus ad Domitianum Caesarem 
perduxit, Quippe Domitianus de adventu Christi 
perinde ac llerodes sibi metuebat. Interrogati igi- 
tur ab illo utrum ex stirpe Davidis essent oriundi, 
id verissimum esse confessi sunt. Deinde sciscita- 
tus est ex illis Domitianus, quantas possessiones, 
quantumve pecunix haberent. llli vero novem tan- 
tummodo denarigrum millia sibi ambobus suppetere 
dixerunt, quorum dimidia pars singulis compete- 
ret : eas vero faculiates nequaquam $c in argente 
habere, sed in zstimatione agrorum, novem sci- 
licet ac triginta soli jugerum : ex quorum fructibus 
et tributa persolverent, et sibi ipsis non sine pro- 
prio 9Q labore victum compararent. Simulque ma- 


ρῶν τύλους (2) παριστάντας. Ἑρωτηθέντας δὲ περὶ B nus ostendere coeperunt, duritiem cutis, impressum- 


τοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ, ὁποία τις εἴη 
xa πότε xal Tol φανησομένη, λόγον δοῦναι, ὡς οὗ 
χοαμιχὴ μὲν οὐδ' ἐπίγειος, ἑπουράνιος δὲ xa ἀγγε- 
λιχὴ τυγχάνει, ἐπὶ συντελείᾳ τοῦ αἰῶνος γενησοµένη, 
ὁπηνίχα ἐλθὼν ἐν δόξῃ χρινεῖ ζῶντας (5) καὶ νεχροὺς, 
xai ἀποδώσει ἑχάστῳ χατὰ τὰ ἐπιτηδεύματα αὐτοῦ. 
«Ἔφ ofc μηδὲν αὐτῶν χατεγνωχότα τὸν Δομετιανὸν, 
ἀλλὰ xal ὡς εὐτελῶν χαταφρονῄσαντα, ἑλευθέρους 
μεν αὐτοὺς ἀνεῖναι, χαταπαῦσαι δὲ διὰ προστάγµατος 
τὸν χατὰ τῆς Ἐχχλησίας διωγµόν. Τοὺς δὲ ἁπολυ- 
θέντας ἠγήσασθαι τῶν Ἐχχλησιῶν, ὡς ἂν 6 µάρτ»- 
ρᾷς ὁμοῦ xai ἀπὸ γένους ὄντας τοῦ Κυρίου, Υενο- 
µένης τε εἰρήνης, µέχρι Τραϊανοῦ παραμεῖΐναι αὐτοὺς 
τῷ Bip.» Ταῦτα μὲν ὁ Ἡγήσιππος. Οὐ μὴν ἀλλὰ 
καὶ ὁ Τερτυλλιανὸς τοῦ Δομετιανοῦ τοιαύτην πε- 
ποίηται μνήμην ΄ εΠεπειράχει πατὲ xoi Δομετιανὸς 
ταὐτὸ ποιεῖν ἐχείνῳ, µέρος Gv τῆς τοῦ Νέρωνος 
ὠμότητος, 'AXX οἶμαι ἅτε ἔχων τι συνέσεως (4), 
τάχιστα ἐπαύσατο, ἀναχαλεσάμενος xai οὓς ἑξηλά- 
cephoro in lib. 1, cap. 33. Ex hac igitur liberos 
suscepit; a quibus propagati sunt δεσπόσυνοι, de 
quibus Africanus in epistola ad Aristidem. Hos 
'"orro Scaligeri errores jamdudum reprehendit 
P. Halloixius in notationibus ad Vitam Hegesippi ; 
quod quidem serius οἱ absolutis jam  animadver- 
sionibus meis didici. 

(99) Ὁ Ίονοκατος. Ἰόκατος ex codice Mediczo 
edidit Rob. Stephanus. In codice Regio scriptum 


inveni ὁ ἰχουθάτος, quod monuerat etiam idem Ste- 
plianus in variis lectionibus quas ad calcem editio- 


que alte manibus callum ex laboris assiduilate, in 
testimonium operis sui proferentes. Postremo in- 
terrogati de Christo et de regno illius , cujusmodi 
id esset, et quando, quibusve in locis appariturum : 
responderunt non hujus mundi nec terrarum im- 
perium illud esse, sed angelicum et celeste, quod 
in fine sz::culorum futurum esset, tunc cum Christus 
adveniens cum gloría, vivos simul οἱ morjuos judi- 
cabit, et unicuique operum' suorum mercedem tri- 
buet. His auditis, Domitianus nihil adversus illos 
asperius decrevit : sed vilitatem hominum asperna- 
tus, liberos abire jussit ; missoque edicto persecu- 
tionem adversus Ecclesiam commotam compescuit. 
Illos vero ad hunc modum ditnissos, Ecclesiis post- 
hac prefuisse narrant, utpote Christi martyres si- 
mul ac propinquos ; et pace demum Ecclesi reddita 
ad Trajani usque tempora vitam perduxisse. » [Ic 
quidem Hegesippus. Sed et Tertullianus de Domi- 
tiano ita scribit : « Tentaverat et Domitianus, portio 
Christophorsonus vertit vectigalia, quasi vectigali& 
agrorum solverentur. Atqui φόροι tributa sunt, 
quie ex agris solvebantur, atque in ipsis speciebus 
fere pendebantur, id est in tritico, hordeo, vino 
et similibus, ut patet ex Codice Theodosiano. Ve- 
ctigalia vero sunt qux Grazce dicuntur τέλη, quz a 

ublicanis conducebantur et exigebantur; cuin tri- 

uta a susceptoribus vel ab apparitoribus presidum . 
ae przfectorum exigi solerent. 


(2) Τύους. Cum initio vertissem callos, dubi- 
tare postea cepi, an callus masculino genere dice- 


nis.áu: conjecit. In Chronico Georgii Syncelli legi- D retur. Tandem vero callos a Rufino dici comperi 


tur ὁ Ἰουόχατος. Nos ex tribus nostris codicibus, 
Maz., Fuk. et Saviliano, veram hujus loci scriptu- 
ram restituimus, τούτους ὃ ὁ Ἰουάχατος fyaye.Con- 
' firmant hanc lectionem Nicephorus et RHulinus. 
Nam in Rufino quidem dicitur Revocatus. Hos Re- 
tocatus quidcm nomine qui ad hoc missus fuerat, 
perduxit ad Domitianum. Nicephorus vero in lib. i1, 
cap. 10, scriptum babet ó Ἠουόχατος. Qui sint evo- 
cali, notum est ex Dione, inilites scilicet honora- 
Horis loci, qui, confectis jam stipendiis, dimissi, 
ad militiam evocabantur a principe. norum mentio 
fit in vewstis inscriptionibus, EVOK. AUG. ld esi, 
Evocatus Augusti. Ne quis autem miretur, Hegesip- 
pum Graecum scriptorem Romano vocabulo usum 
fuisse. Non id novum aut infrequens Hegesippo, 
quippe qui δηλατορεύειν et δηνάρια usurpat in hac 
narratione quam prz manibus habemus, εἰ plebeio 
sermone utitur. 

(4) Ἐξ dv xal τοὺρ φόρους dragépsw. Male 


in lib. n, ubi de morte Jacobi fratris Domini. 

(8) Κρινεἴ ζῶντας, In codic. Maz., Med. ac Fuk. 
necnon apud Nicephorum legitur χρίνειεν. Sed et 
codex Regius ita diserte scriptum habel. Quare 
meudum est typographicum quod in Rob. Stepha- 
ni editionem irrepsit. 

d) "τε ἔχων τι cvréceoc. Quisquis Tertulliani 
Apolegeticum Grace vertit, verba illius minime est 
assecutus. Ait enim Tertullianus, post Neronem, 
qui primus szviit in Christianos, Domitianum ques 
que,utpote alterum Neronem, idem tentavisse, sed 
ut homines levi ac mobili sunt ingenio, cito ab in- 
cepto destitisse. At Eusebius seu quis alius fuit in- 
terpres Apologetici, verba illa Tertulliani, sed qua 
εἰ homo, ita accepit, quasi Tertullianus dicere νο” 
luisset, Domitianum quidem aliquatenus hominem 
fuisse, Neronem vero belluam potius fuisse quam 
hotnineimn. 


255 EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS L — HISTORICA. | 256 


Neronis de crudelitate. Sed quia et homo, facile A χει.» Μετὰ δὲ τὸν Δομετιανὸν πεντεχαίδεχα ἔτεσιν 
coeptum repressit, restitutisetiam quos relegaverat.» ῥἐπιχρατήσαντα, Nepooa τὴν ἀρχὴν διαδεξαµένου, 
Post obitum vero Domitiani, qui per annos quinde- καθαιρεθῆναι μὲν τὰς Δομετιανοῦ τιμὰς, ἐπανελθεῖν 
cim imperium tenuit, cum Nerva in cjus locuin δὲ ἐπὶ τὰ οἰχεῖα μετὰ τοῦ xaX τὰς οὐσίας ἁἀπολαθεῖν 
successisset, Domitiano quidem omnes honorum ti- τοὺς ἀδίχως ἐξδεληλαμένους, ἡ Ῥωμαίων σύγχλητος 
tulos aprogari senatus decrevit ; iis vero qui injuste µβονλὴ ψηφίζεται * ἱστοροῦσιν οἱ γραφῇ τὰ χατὰ τοὺς 
ub illo deportati fuerant, reditum in patriain, et sua. χρόνους παραδόντες. Τότε δὴ οὖν xa τὸν ἁπόστολον 
cuique bona restitui : quemadmodum referturab iis Ιωάννην ἀπὸ τῆς χατὰ τὴν νῆσον φυγῆς τὴν ἐπὶ 
qui rerum tunc temporis ᾳεδίαγυῷ historiam con-:. τῆς Ἑφέσου διατριθὴν ἀπειληφέναι, ὁ τῶν παρ᾽ 
diderunt. Tunc igitur et Joannem apostolum insu- ἡμῖν ἀρχαίων παραδίδωσι λόγος. 

lari exsilio liberatum, suum in urbe Epheso domicilium postliminio recepisse , vetustiorum nobis 
wadidit fides. 


CAPUT XXI. B ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΚΑ’, 
Quemadmodum Alexandrinorum Ecclesia tertius Ὡς τῆς 'AAstavópéov 'ExxAnc (ac τρίτος ἡγεῖ- 
pre[uit Cerdo. . ται Κέρδω». 
Post hxc defuncto Nerva, qui paulo. plus quam. Μικρῷ δὲ πλέον ἐνιαυτοῦ βασιλεύσαντος Νερούα, 


anni spatio regnaverat, Trajanus imperium obtinuit, — διαδέχεται Τραϊανός. Οὗ δη πρῶτον ἔτος fv, iv ᾧ 
Hoc primum adhuc principatusannum agente, cum τῆς χατ Αλεζάνδρειαν παροιχίας, ᾿Αθ/λιον δέχα 
Avilius, qui per tredecim annos Alexandrinam rexit πρὸς τρισὶν ἔτεσιν ἠγησάμενον, διαδέχεται Κέρδων. 
Ecclesiam, mortuus esset, in ejus locum successit Τρίτης οὗτος τῶν αὐτόθι μετὰ τὺν πρῶτον ᾽Αννιανὺν 
Cerdo. Tertius hic ab Anniano ejus civitatis auti- προέστη. Ἐν τούτῳ δὲ 'Ῥωμαίων εἰσέτιι Κλίμης 
etes fuit. Eodem tempore adhuc Clemens lkomanz Ἅἡγεῖτο, τρίτον xal αὐτὸς ἐπέχων τῶν τῇδεα μετὰ 
Ecclesie przsidebat, qui 91 et ipse tertius a Paulo Παῦλόν τε xal Πέτρον (5) ἐπισχοπευσάντων βαθµόν. 
ac Petro inter episcopos ejus urbis proinotionis er- — Aivoz; δὲ ὁ πρῶτος ἣν, καὶ μετ αὐτὸν Ανέγχλη- 
dine numeratur. Primus enim fuit Linus: sécun- τος (6). ' 

dus Anencletus. un 


CAPUT XXII. C ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KP. 
Ui Antiochenorum Ecclesie secundus. antistes. [uit Ὡς τῆς Ἀγτιοχέων δεύτερος Ἰγγάτιος 
1 gnaiius. (Nic. H. E. iu. 11). 
Apud Antiochiam vero defuncto Evodio, qui pri- ᾽Αλλὰ xaX τῶν Em Αντιοχείας Εὐοδίου πρώτον 


mus ejus loci constitutus fuerat episcopus, secundus Χαταστάντος, δεύτερος Ey τοῖς δηλουµένοις Ἰγνάτιος 
tum maxime florebat Ignatius. lHierosolymis *quo- ἑγνωρίτετο. Συμεὼν ὁμοίως δεύτερος μετὰ τὸν τοῦ 
que Symeon, secundus post Jacobum Servators Σωτήρος ἡμῶν ἁδελφὸν, «T; Ev Ἱεροσολύμοις 'Ex- 
nostri fratrem, eodem tempore administrationem κλησίας κατὰ τούτους τὴν Actvoupylav ἐΥχέχειρ.'σµέ- 


Ecclesi: susceperat. νος tv (1). 
CAPUT XXIII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KT'*. 
Narratio de Joanne apostolo. Ἱστορία περὶ ᾿Ἱωάνγου τοῦ ἀποστό]ου. 
(Νίο. H. E. m, 11;1, 42). 
lisdem temporibus in Asia apostolus ille et evan- Ἐπὶ τούτοις χατὰ τὴν Ασίαν ἔτι τῷ βίῳ.περιλει- 


gelista Joannes quem Jesus prazcipue dilexeral, πόµενος, αὐτὸς ἐχεῖνος ὃν ηγάπα ὁ Ἰησοῦς, ἁπόστο- 
adhuc in vivis agens Ecclesias regionis illius gu- — Ao; ὁμοῦ xat εὐαγγελιστῆς Ἰωάννης τὰς αὐτόθι διεῖ- 
bernabat, post Domitiani mortem reversus ab exsi- πεν Ἐχχλησίας, ἀπὸ τής χατὰ τὴν νῆσον μετὰ τὴν 
lio quod in insula pertulerat, Quod autem Joannes Δομετιανοῦ τελευτῆν ἐπανελθὼν .φυγῆς. "Οτι δὲ εἰς 


(5) Μετὰ IIavAór τε xal Πέτροχ. Duo hic obser- τον χλῆρον τῆς ἐπισχοπιχῆς διαδοχΏς ἀπὸ τῶν ἀπο- 
vanda sunt, tum quod Paulum Petro przpouit Eu- p στόλων ἔχοντος, et in lih. i1, cap. 5 et 4. Quippe Ire- 
sebius, tum quod utrumque urbis lom episcopum — nus, perinde ac Eusebius noster, Petrum ac Pau- 
facere videtur. Quod ad primam quaestionem atti-. Ium apostolos Romanam quidem Ecclesiam funda- 
net, etiam alibi idipsum fecit Eusebius. Non lamen — visse dicil; sed eos in episcoporum ordine nequa- 
existimandum est Paulum idcirco anteferri Peiro,.— quam recenset. Eodem sensu in. hxresi Cerdonia- 
Supe enim honoratiores posteriore loco nominau- — norum Epiphauius ait Hygiuum post Jacobum, Pe- 
tur. Denique in sigillis Ecclesia Homauz Paulus — trum ac Paulum apostolos , nonum — episcopalis 
semper a dextra ponitur, Petrus » sínistra, ut no- — successionis locum tenuisse. Si quis ex hoc loco 
tavit Daronius in Expositione corelii Niceni.Quod — contenderet Jacobum fuisse episcopum urbis Ro: 
aJ secundam diflicultatem aitinel, sciendum est — una cum Petro, is profecto ridiculus baberetur. 
Eusebium apostolos in ordine episcoporum minime — ldem quoque putandum cst de Paulo. 
numerare, ut supra notavi. Et Paulum quidem una (6) Aivoc δὲ 0 πρῶτος ἦν, καὶ μεθ’ αὐτὸν Ἀνγέγ- 
cum Petro Roinanam | Ecclesiam  fundasse ac plan-— xJmqczoc. Hec verba in interpretatione. sua ouisit 
"tasse supra dixit ex Dionysio Corinthiorum episco- — lulinus, nec sine causa. Sunt euim prorsus super- 
po, et infra dicet ex lrenzo. Tamen cum deepisco- — flua, et a scholiaste primum addita esse, ac postea 
patu Rou. loquitur, soli Petro eum tribuit, ut patel— iu textum videntur admissa. 
ex Chronico Eusebiano. Vide quie in hanc rem do- (1) Tix. Asvcovpyiav ἐγχεχειρισμέγος ἡν. Va 
ctissime disputata sunt a Petro [laberto, Vabreusi — quidem codex Regius. Verum quatuor reliqui, Maz. 
episcopo, in libro De primatu Petri. a intelligen- — scilicet ac Med. cum Fuk. ac Saviljiano, scriptum 
dus est lren:eus in libro1 de Hygino loquens, Éva-— habent τὴν λειτουργίαν εἴἶχεν. 


2:1 


HISTORLE ECCLESIASTICAE 118, ΠΠ. 958 


τούτους ἔτι τῷ βίῳ περιῆν, ἀπόχρη διὰ δύο πιστώ- A ad hic usque tempora pervenerit, duorum testium. 


6ασθαι τὸν λόγον μαρτύρων. Πιστοὶ δ᾽ ἂν εἴεν οὗτοι, 
τῆς ἐχχλησιαστιχῆς πρεσθεύσαντες ὀρθοδοξίας. Οἱ 
δὴ τοιοῦτοι Εἱργναῖος και Κλήμης ὁ Αλεξανδρεύς. 
Ὃν ὁ μὲν πρότερος ἐν δευτέρῳ τῶν Πρὲς τὰς αἱρέ- 
σεις, ὧδέ πως γράφει κατὰ λέξιν' «Καὶ πάντες οἱ 
πρεσθύτεροι (8) μαρτυροῦσιν, οἱ χατὰ τὴν Ασίαν 
Ἰωάννη τῷ τοῦ Κυρίου μαθητῇ συµθεθλτχότες, πα- 
ραδελωχέναι τὸν Ἰωάννην. Παρέμεινε γὰρ αὐτοῖς 
µέχρι τῶν Τ ραϊανοῦ χρόνων. » Καὶ £v τρίτῳ δὲ τῆς 
αὐτῖς ὑποθέσεως ταὺτὸ τοῦτο δηλοῖ διὰ τούτων" 
« ᾽Αλλὰ xai ἡ ἐν Ἐφέσῳ 'Exxinoía ὑπὸ Παύλου 
μὲν τεθεµελιωµένη, Ἰωάννου δὲ παραμµείναντος αὖ- 
το µέχρι τῶν Τραϊανοῦ γρόνων, µάρτυς ἁληθής 
ἐστι τῆς τῶν ἁποστόλων παραδόσεως. » 'O δὲ Κλή- 
pne ὁμοῦ τὸν χρόνον ἐπισημηνάμενος, χαὶ ἱστορίαν 
ἀναγχαιοτάτην olg τὰ χαλὰ xai ἐπωφελήη φίλον 
ἀχούειν, προστίθησιν, ἐγ ᾧ Tíc ὁ σωζόµενος π.]ού- 
σεες ἐπέγραφεν αὐτοῦ συγγράµµατι. Λαβὼν δὲ ἀνά- 
Ύνωθι ὧδέ πως ἔχουσαν καὶ αὐτοῦ τὴν γραφήν" 
ε ” Αχουσον μῦθον οὗ μῦθον, ἀλλὰ ὄντα λόγον, 
περὶ Ἰωάννου τοῦ ἁποστόλου παραδεδομένον (9) 
xat μνήμῃ πεφυλαγµένον. Ἐπειδὴ Υὰρ τοῦ τυ- 
ῥάννου τελευτίσαντος, ἀπὸ τῆς Πάτμου τῆς νίσου 
μετηλθεν εἰς τὴν Ἔφεσον, ἀπῄει παρακαλούμε- 
νος χαὶ ἐπὶ τὰ πλησιόχωρα τῶν ἐθνῶν, ὅπου μὲν 
ἐπισχόπους χαταστήσων, ὅπου δὲ ὅλας Ἐκγλησίας 
ἁρμόσων, ὅπου δὲ χλήρῳ ἕνα Yé τινα χληρώσων (10) 
τῶν ὑπὸ τοῦ Πνεύματος σηµαινοµένων. Ἐλθὼν οὖν 
xal ἐπί τινα τῶν οὗ μακρὰν πόλεων, fic χαὶ τοὔνομα 
λέγουσιν ἔνιοι (11), καὶ τἆλλα ἀναπαύσας τοὺς ἁδελ- 
φοὺς (12), ἐπὶ πᾶσι τῷ καθεστῶτι προσθλέψας ἐἔπισ- 
χόπῳ, νεανίσκον ἱχανὸν τῷ σώματι, xal τὴν ὄψιν 
ἁστεῖον, χαὶ θερμὸν τὴν φυχὴν lov, Τοῦτον, ἔφη, col 
χαραχατατίθεμαι μετὰ πάσης σπουδῖς, ἐπὶ της Ἑκ- 
χλησίας καὶ τοῦ Χριστοῦ μάρτυρος. Tou δὲ δεχοµένου 
χαὶ πἀνθ) ὑπισχνουμένου, xal πάλιν τὰ αὐτὰ διελέ- 
ἵετο xal διεμαρτύρετο. Εἶτα ὁ μὲν ἀπῆρεν ἐπὶ τὴν 


(8) Καὶ πάντες οἱ πρεσθύτεροι. Tres nostri co- 
dices, Maz., Med. ac Fuk., vocem interserunt hoec 
modo, xai πάντες δὲ οἱ πρεσθύτεροι. Locus hic lre- 
nai exstat in lib. n, cap. 59, ubi lrenaus disputat, 
quot annos in terris vixerit Christus, et ex rela- 
Lone seniorum qui cum Joanne apostolo in Asia 
familiariter vixerant, asserit Christum plus quam 
quadraginta annorum spatio vitam prorogasse. 
Yerba ejus hzc sunt ex veteri interpretatione : 
Sicut Evangelium et omnes seniores testantur, qui in 
Asia apud Joannem discipulum Domini convenerunt, 
id ipsum tradidisse eis Joannem. Permansit autem 
cum iis usque ad Trojani tempora. ' 

(9) Vulg. περὶ Ἰωάννου τοῦ ἁποστόλου Aeryópe- 
ycv, καὶ ἡμῖν παραδεξοµένον. |n tribus nostris co- 
dicibus, Maz., Med. ac Fuk., hic Jocus ita legitur..... 
περὶ Ἰωάννου τοῦ ἁποστόλον παραδεδοµένον, expunctis 
tribus illis vocibus, qux» profecto parum necessariae 
videntur. 

(10) Vulg. ὅπου δἐγεκ.Ίηρον eva ca xAnpoc' wr. 
Hunc locum ex (ide atque auctoritate trium codicum 
Maz., Med. ac Fuk. egregie restituimus, rejecta co- 
dicis Regii lectione, qu: ferri omniuo rou potest. 
Quid enim sibi vult κληρον ἕνα τῶν ὑπὸ τοῦ Πνεύ- 
µατος σγµἀινομένων. At in lectione quam ex codici- 
bus restituimus, plana sunt omnia. Sed οἱ lwfini 


auctoritate probare sufficiet. Sunt porro hi testes 
fide dignissimi, quippe qui rect: semper catholicz- 
que doctrinz propuguatores exstiterint : Irenazum 
dico et Clementem Alexandrinum. Quorum prior in 
secundo Adversus lareses libro ila scribit : « Et om- 
nes, inquit, presbyteri qui cum Joanne Domini 
discipulo in Asia familiariter versati sunt, ita sibi 
a Joanne traditum esse testantur. Vixit enim apud 
illos usque ad tempora Trajani. » [n tertio quoque 
ejusdem operis libro, id ipsum declarat his verbis : 
« Sed et Ephesina Ecclesia, qux a Paulo quidem fun- 
data est, Joannem vero usque ad Trojani tempora 
habuit przesidentem, testis locupletissima est apo- 
$tolic:e traditionis. » Clemens autem ineolibro quem 
inscripsit, Quisnam dives salutem possit, consequi, 
simul et tempus ipsum designavit, et narrationein 
quamdam adjunxit inprimis necessariam iis prz- 
sertim quos rerum honestarum atque utilium com- 
memoratio delectat, Sumpto igitur in manus libro, 
recita mihi historiam qua sic habet : « Ausculta, in» 
quit, fabulam : imo non fabulam, sed verissimam 
historiam de Joanne, qux nobis fideliter tradita et 
memorisx studiose $9. commendata est, Cum post 
obitum tyranni ex insula Pauno  Ephesum' rediisset 
Joannes, ad finitimas quoque provincias rogatus so 
contulit, partim ut episcopos constitueret, partim 
ut Ecclesias integras disponeret ac formaret, partim 
etiam ut homines sibi a divino Spiritu indicatos in 
clerum quemdam seu sortem Domini seponeret. 
Cum ergo ad quamdam urbem venisset haud longe 
dissitam a civitate Epheso, cujus etiam nomen a 
nonnullis refertur, fratresque suis sermonibus con- 
solatus fuisset, ad extremum viso juvene quodam 
statura corporis egregio, vultu non invenusto, et 
ferventi indole pradito, conversus ad eum quem 
ordinarat episcopum : Hunc, inquit, coram univere 
δα Ecclesia et sub testimonio Cbristi studiose tibi 


versio nostram emendationem confirmat, Sie enim 
habet : fiogabatur etiam vicinas lustrare provincias, 
quo vel Ecclesias funduret, in quibus non erant locis: 
vel in quibus erant, sacerdotibus ac ministris instrue- 
ret, secundum quod ei denuo quoque Spiritus sanctus 
indicasset. 

(41) Ἡς xal cotroya Aérovouy. ἔγιοι. Smyrnam 
vocat hauc urbem auctor Chronici Alexandrini. 

(12) Kal cdAÀa ἀναπαύσας τοὺς ἀδελφούς. 
Hujus verbi viu: ac proprietatem non intellexit 
Chiristophorsonus. Vertit enim hoc modo : Cum alia 
quaque officia que ad animos fratrum inter se dissi- 
dentium conciliandos pertinebant, obiisse, eXc. Atqui 
Clemens nihil dixit de fratrum discordia. Neque 
vero Grasca vox conciliationemsignilicat, sed tantuin 
consolationem. Ait igitur Clemens, Joannem apo- 
stolum,cum in illam urbem venisset, fratresadventu 
8UO consolatuim esse, cum post diuturnum exsilium 
quo Domitiani principatu exsulaverat, enm reducem 


Landem viderent. Potest etiam hoc verbum intelligi 


de praedicatione, qua Joannes Ecclesiam illius loci 
consolatus est. Uiitur eadem voce Heyesippus infra 
lib. 1v, cap. 23. Porro in codicibus nostris Maz., 
Med. ac Fuk. scriptum est siue apostrophe xol τὰ 
ἄλλα, rectius. 





959 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Ἱ. — HISTORICA. 


260 


commendo. Cum "vero episcopus eum juvenem A Ἔφεσον, ὁ δὲ πρεσθύτερος ἀναλαθὼν οἴχαδε τὸν πα- 


&uscepisset, el curze sibi in posterum fore pollice- 
retur, iterum Joannes eadem quz prius mandare et 
contestari non destitit, Post πο Joannes quidein 
Ephesum regressus est, Presbyter vero adolescen- 
tem sibi traditum in domum suam suscipiens edu- 
cavit, fovit, atque continuit : tandemque sacra- 
mentum baptismi eidem tradidit. Deinceps sacer- 
dos de pristina cura atque custodia paulatim remi- 
sit, quippe cum perfectissimo custode apposito, 
Christi videlicet signaculo juvenem communiisset. 
lllum ergo przematura potitum libertate, zquales 
quidam sibi adjungunt, desides ac dissoluti, et fla- 
gitiis omnibus assuefacti. Λο primum quidem ma- 
gnificis 'conviviis adolescentem ' illiciunt : noctu 
deinde ad spoliandos obvios egressi, secum illum 
abducunt: inde ad majorum scelerum socielatem 
cohortantur. At ille sensim assuescebat pravitati, 
et tanquam generosus et eífrenis equus a recto 
tramite abreptus, ac frenum commordens, quanto 
majore animi indole przditus erat, tanto acrius in 
praeceps ferebatur. Postremo abjecta spe salutis 
quam in Deo posuerat, nihil jam mediocre animo 
designabat, sed grandi aliquo scelere perpetrato, 
quando quidem jan de salute sua penitus despera- 
verat, parem cum czteris poenam subire dedigna- 
batur. Assuuptis igitur illis ipsis sodalibus, et in- 
stituto latronum collegio, ipse prompto animo dux 
eorum effectus, violentia, c:zedibus atque atrocitate 


ῥαδοθέντα νεανίσχον, ἔτρεφε, συνεῖχεν, ἔθαλπε, τὸ 
τελευταῖον ἐφώτισε. Καὶ μετὰ τοῦτο ὑφιχε τῆς 
πλείονος ἐπιμελείας xal παραφυλαχῆς, ὡς τὸ τέλειον 
αὑτῷ φυλαχτήριων ἐπιστήσας τὴν σφραγῖδα τοῦ Ku- 
ρίου (45). Tip δὲ ἀνέσεως πρὸ ὥρας λαθομένῳ προσ- 
φθείρονταί (14)΄τινες ἤλιχες ἀργοὶ καὶ ἀπεῤῥωγότες, 
ἐθάδες χαχῶν. Καὶ πρῶτον μὲν δι ἑστιάσεων πολυ- 
τελῶν αὐτὸν ἑπάγονται, εἴτά που νύχτωρ ἐπὶ λωποδυ- 
σίαν ἐξιόντες, συνεπάγονται’ εἶτά τι χαὶ μεῖζον συµ- 
πράττειν Ἠξίουν. Ὁ δὲ κατολίγον προσειθίζετο. Καὶ διὰ 
μέγεθος φύσεως, ἐχστὰς ὥσπερ ἄστομος χαὶ εὕρω- 
στος ἵππος ὀρθῆς ὁδοῦ, xal τὸν χαλινὸν ἑνδαχὼν, 
µειζόνως χατὰ τῶν βαράθρων ἐφέρετο. ᾿Απογνοὺς 65 
τελέως τὴν Ev θεῷ σωτηρίαν, οὐδὲν ἔτι μικρὸν διε- 


B νοεῖτο, ἀλλὰ péva τι πράδας, ἐπειδῆπερ ἅπαξ ἁπολώ- 


λει, ἴσα τοῖς ἄλλοις παθεῖν Ἠξίου (4 5) .Αὐτοὺς δῆ τούτους 
ἀναλαθὼν, χαὶ λῃστήριον συγχροτήσας, ἔτοιμος λήσταρ- 
χος Ίν, βιαιότατος, μαιφονώτατος, χαλεπώτατος. Χρό- 
vog ἓν µέσῳ' χαἰ τινος ἐπιπεσούσης χρείας, ἀναχαλοῦσι 
τὸν Ἰωάννην. Ὁ δὲ, ἐπεὶ τὰ ἄλλα ὧν χάριν fixe κατ- 
εστήσατο, "Αγε δὴ, ἔφη, ὦ ἐπίσχοπε, τὴν παρα- 
χαταθήχην ἀπόδος ἡμῖν, ἣν ἐγώ τε xal ὁ Χριστός 
σοι καραχατεθέµεθα ἐπὶ τῆς Ἐκκλησίας, $c προχα- 
θέξτ, μάρτυρος. Ὅ δὲ τὸ μὲν πρῶτον ἐξεπλάγη, 
χρήματα οἱόμενος ἅπερ οὐκ ἔλαθε, συχοφαντεῖσθαι, 
καὶ οὔτε πιστεύειν εἴχεν ὑπὲρ ὧν οὐκ εἶχεν, οὔτε ἆ- 
πιστεῖν Ἰωάννῃ. Ὡς δὲ, Τόν νεανίσκον, εἶπεν, ἁπαιτῶ 
χαὶ τὴν Ψυχὴν του ἀδελφοῦ, στενάξας χάτωθεν ὁ 
πρεσθύτης, xal τι xal ἐπιδαχρύσας, Ἐκχεῖνος, ἔφη, 


cunctos superabat. Aliquanto post tempore, cum C τέθνηκε. Πῶς καὶ τίνα θάνατον ; θεῷ τέθνηχεν, εἶπεν. 


negotii cujuspiam necessitas incidisset, iterum in 


(49) Tv σφραγιδα τοῦ Κυρίου. Veteres Chri- 
stiani ità baptismum vocabant, uL prater cateros 
docel Gregorius Nazianzenus in oratione quadrage- 
sima, ubi baptismum diversis nominibus a Chri- 
stianis vocari observat : Δῶρον καλοῦμεν, χάρισμα, 
βάπτιαµα, χρίσμα, Φώτισμα, ἀφθαρσίας ἔνδυμα, λου- 
τρὸν παλιγγενεσίας, σφραγῖδα, πᾶν 6 τι τἰµιον. Cau- 
$am vero cur baptismuin vocarent σφραγῖδα, idem 
Gregorius subjungit, qued scilicet baptismus sit 
conservatio et dominii nota. Male ergo Christophor- 
sonus hunc Eusebii nostri locum de sacramento 
confirmationis interpretatus est; sic enim vertit : 
Postea vero ubi sigillo Domini, id est. sacramento 
confirmalionis, lanquam perfecta tutaque ejus animi 
custodia obsignasset, nonnihil de cura remisit, Atqui 
Graeca id non sonant. Nam Clemeus ait, episcopum 
cum adolescentem illum aliquaudo fovisset atque 
instituisset studiosissime, tandem illum baptiza- 
visse; postea vero euram illius adolescentis abje- 
cisse, quippe cui perfectissimum custodem appo- 
suisset, Dominicum sigaaculum, ὡς τὸ τέλειον αὐτῷ 
φυλακτήριον ἐπιστήσας τὴν σφραγῖδα τοῦ Κυρίου. 
Christophorsonus illa verba ὡς ἐπιστήσας vertit, 
ubi obsignasset, cum vertere potius debuisset, ut- 
pote qui obsignasset. Hanc enim vim habet Graeca 
particula, et lectori indicat, id quod dicitur ad 
superiora referri debere. Cum igitur antea de ba- 

tisimo locutus sit Clemens (id enim significat ver- 
bum illud ἐφώτισε), in bac etiam periodo de bapti- 
simo eum loqui necesse est. Sed et Eusebius in Jib. 
vi, cap. 7 ubi de Basilide agit, baptismum vocat 
σφραγίδα. Latini quoque eodem modo vocant signa- 
culum fidei. Sic Rulinus in lib. 1 adversus Hierong- 
mun, uitio, et vetus auctor De hereticis non bapti- 


* H. e. parem cum cateris sortem habere. Ev. 


Απέέη γὰρ πονηρὺς xat EgioXnc, χαὶ τὸ χεφόλαιον, 


zandis, a Nic. Rigaltio editus, signum fidei bis 
appellat baptisma, et signum simpliciter pag. 191. 
Clemens Alexandrinus in Prdagogo, pag. 41, ait 
baptismum multis nominibus appelari, χάρισμα, 
φώτιαμα, τέλειον. Et in. Excerptis Theodoti, pag. 
544, vocat baptismum σφραγίδα, et σφράγισµα τῆς 
ἀληθείας, causamque affert nominis eamdem quam 
Gregorius. Plnra vide apud P. Halloixium in nota- 
tionibus ad Vitam sancti Polycarpi, cap. 9. Qui- 
bus side Epiphanium in hzresi Ebionzorum, cap. 

et 55. . 

(14) Προσφθείρονγται. Hujus verbi vim non in- 
tellexit Christophorsonus, ut ex versione ejus ap- 
paret. Προσφθείρεσθαι idem est quod προσέρχε- 
σθαι, nisi quod in malam partem sumitur. Eodem 


D sensu εἰσφθείρεσθαι dicunt Graeci pro. εἰσέρχεσθαι, 


ut notat Suidas, Quam vocemn legere memini apud 
Gregorium Naz. in oratione 24, ὥσπερ τι νόσιµα 
δεινὸν ταῖς ἐχχλησίαις εἰσεφθάρη. Et pauld post 
de Gregorio Ariano loquens, τῇ πολιτείᾳ παρείσ- 
φθαρεν. Plura de hoc verbo alibi notavi, qua in- 
presentia non sunt ad manum. 

(15) "Ica τοῖς &AJ4oic παθεῖν ἠξίου". Gruterus 
negativam particulam hic addidit: οὐχ ἡξίου. Atgue 
ita legisse videntur Rufinus et Musculus. Mihi ma- 
gis placeret ἀπηξίου. Ferri tamen potest vulgata 
scriptura, si voce illa τοῖς ἄλλοις non sodales ado- 
lescentis illius intelligas, sed alios latrones et sica- 
rios. ín codice Maz., Med. et Fuk. legitur πράττειν 

ξίου. Sed ea lectio ferri non potest, cum in ea- 
em periodo precedant hzc verba µέγα τι πρά- 
ξας, eic. Ubi tamen nostri codd. Maz., Mel. et 
Fuk. scriptura habent μέγα τι πρᾶξαι, absque ullo 
sensu. 


lIISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. ΙΠ. 


ληστής. Καὶ νῦν ἀντὶ τῆς Ἐκκλησίας τὸ ὄρος χατεί- A eam urbem accitus est Joannes. Qui cum venisset, 


ληφε μεθ) ὁμοίου στρατιωτὶκοῦ. Καταῤῥτξάμενος 
οὖν τὴν ἐσθῆτα ὁ Απόστολος, xal μετὰ μεγάλης 
οἰμωγῆς πληξάµενος τὴν χεφαλὶν, Καλόν ΥΕ, ἔφη, 
φύλαχα τῖς τἀδελφοῦ φψυχῆς (16) χατέλιπον. AXI 
ἵππος ἵδη pot παρέστω, xal ἡγεμὼν γινέσθω μοί 
τις τῆς ὁδοῦ. "Ηλαυνεν ὥσπερ εἶχεν, αὐτόθεν ἀπὸ 
της Ἐκχλησίας. Ἑλθὼν δὲ εἰς τὸ χωρίον, ὑπὸ τῆς 
προφυλαχῖς τῶν ληστῶν ἁλίσχεται, μήτε φεύγων, 
μήτε παραιτούµενος, ἀλλὰ ouv: Ἐπὶ τοῦτ' ἑλῆ- 
Ἄυθα, ἐπὶ τὸν ἄρχοντα ὑμῶν ἀναγάγετέ µε. "Og 
τέως ὥσπερ ὤπλιστο, ἀνέμενεν. Ὡς δὲ προσιόντα 
ἐγνώρισε τὸν Ἰωάννην, εἰς φυγὴν αἰδεσθεὶς ἑτρά- 
πετο (17). 'O δὲ ἐδίωχεν ἀνά κράτος, ἑἐπιλαθόμενος 
τῆς ἡλιχίας τῆς ἑαυτοῦ, χεχραγώς; Τί µε φεύγεις, 


τἔχνον, τὸν σαυτοῦ πατέρα, τὸν γυμνὸν, τὸν γέρον- B 


τα; ἑλέησόν µε, τέχνον, μὴ φοξοῦ. Ἔχεις ἔτι ζωῖς 
ἑλπίδα. Ἐγὼ Χριστῷ δώσω λόγον ὑπὲρ σοῦ, ἄν δέη, 
τὸν σὺν θάνατον ἑχὼν ὑπομενῶ, ὡς ὁ Κύριος τὸν ὑπὲρ 
ἡμῶν. Ὑπὲρ σοῦ τὴν Φφωχῖν ἀντιδώσω τὴν ἑἐμήν. 
Στῆθι, πίστευσον, Χριστός µε ἀπέστειλεν. Ὁ 5 
ἀχούσας, πρῶτον μὲν ἔστη κάτω βλέπων, εἶτα ἕῤρῥι- 
Φε τὰ 673a, εἶτα τρέµων ἔχλαε πικρῶς. Προσελθόντα 
δὲ τὸν γέροντα περιέλαθεν ἀπολογούμενος ταῖς οἵμω: 
γαῖς ὡς ἐδύνατο, xal τοῖς δάχρυσι βαπτιζόµενος Ex 
δευτἑρου (18), µόνην ἀποχρύπτων τὴν δεξιάν. '0 8 
ἑγγνώμενος, ἐπομνύμενος, ὡς ἄφεσιν αὐτῷ παρὰ τοῦ 
Σωτῆρος πηὕρηται (19), δεόµενος, γονυπετῶν, αὐτὴν 
την δεξιὰν ὡς ὑπὸ τῆς µετανοίας χεκαθαρμένην κα- 


ταφιλῶν, ἐπὶ τὴν Ἐκχλησίαν ἐπανήγαγε. Καὶ δαψι- σ 


λέσι μὲν εὐχαῖς ἐξαιτούμενος, αυνεχέσι δὲ νηστείαις 
συναγωνιζόμενος (20), ποιχίλαις δὲ ῥῆσεσι λόγων (21) 
χατεπάδων αὐτοῦ τὴν γνώµην, οὗ πρότερον ἀπῖλθεν, 
ὥς γασι, πρὶν αὐτὸν κατέστησε τῇ Ἐκχκλησίᾳ (22), 


(16) Ka.tór ve, ἔφη, ού.-ακα tnc τἀδε.1φοῦ yv- 
χῆς. Codex Εικ. et Savilii vocem interserunt hoc 
modo : Χαλόν γε,ἔφη,φύλαχά σς τῆς, qui vox non 
mediocrem addit elegantiam. Porro in vetustissitno 
codice Maz. post vocem χατέλιπον ascriptum est 

nnctum cum virgula, qux& nota est indignationis. 

vc enim verba cum vehementi quadam indigna- 
tione pronuntiari debent. 

(417) Εἰς φυγἠν αἰδεσθεὶς ἑτράπετο. Hxc est 
scriptura codicis Regii; sed reliqui codices Maz., 
Med., Fuk. et Savil. scriptum habent ἑτρέπετο. 

(48) Bazciópevoc ἑκ δευτέρου. Eleganter lo- 
cotus est Clemens Alexandrinus. Nam p«enitentia 
alter baptismus est, qui lacrymarum fonte perfici- 
tur, ut ait Gregorius Naz. in oratione de baptismo. 
Porro in codicibus nostris Maz., Med. et Fuk. scri- 
ptum inveni βαπτιζόµενος Ex τοῦ ἑτέρου. Sed. legii 
codicis lectionem magis.probo. . 

(19)Παρὰ τοῦ Σωτηρος ηὕρηται. Rufinus et reli- 
qui interpretes in futuro verterunt, quasi legeretur 
εὑρήσεται, quod non probo. Efficacius enim erat ad 
coulirmandam juvenis mentem, jurare se veniam 
scelerum illius iipetrasse a Deo, quam polliceri se 
impetraturum. Nostri codices Maz., Med. et F.k. 
scriptum habent "0pnza«* alibi, εὕρηται. 

(20) Νηστείαις συγαγωγιζόµεγος. ln codice Re- 
gio scriptum reperi ἐξευμενιζόμενος. Vulgata tanien 
ocriptura magis placet, quam in nostris exemplari- 
sus invenimus. Sed et Rufinus eamdem lectionem 
secutus est, cum ita vertil, e£ cum ipso pariter du- 
cens crebra jejunia. Nicephorus quoque habet συναι- 
ρόμενος, quod idem est ac συναγωνιζόµενον. Porro 





et cuncta, quorum gratia advenerat, ordinasset : 
Agcdum, inquit, episcope,redde nobisO93 depositum, 
quod ego et Christus tibí commendavimus sub  te- 
süimonio Ecelesi:& cui praesides. Ad hac episco- 
pus primo quidem mirari, cum existimaret pecu- 
niam, quam non accepisset, a se per calumniam 
repeti. Et sicut. adhibere fidem non poterat repo- 
scenti ea que minime laberet, ita nec Joanni dif- 
fidere audebat. Sed ubi Joannes : Juvenem, inquit, 
et animam fratris reposco : tum senex deinisso vultu 
suspirans atque illacrymans : Is, ait, mortuus est. 
Quomodo, inquit Joannes, et quonam mortis ge- 
nere? Deo mortuus est, ait ille. Malus quippe evasit 
et perditus, et ad extremum latro. Itaque nunc pro 
Ecclesia montem occupavit cum sui simillimis 
commilitonibus. Ilis auditis apostolus scissa veste, 
et cum ingenti gemitu caput feriens : Bonum, iu- 
quit, animz [fratris custodem reliqui. Sed jam equus 
mihi praesto sit, et aliquis ductor itineris. Inde 

Eccleàia, ita ut erat, profectus, conscenso equo 
properavit. Cumque ad locum venisset, ab iis qui 
excubias agebant latronibus capitur : non ille fu- 
gam parans, nec veniam deprecans, sed vociferans : 
Ad hoc ipsum veni, deducite me ai ducem vestrum. 
[s vero ut erat armatus interim exspectabat, Sed 
ubi accedentein propius agnovit Joannem, prz pu- 
dore in fugam se convertit. At Joannes concito 
cursu hominem persequi iustitit, oblitus eetatis sua, 
identidem clamans : Quid me patrem tuum fugis, 
fili, inermem et senem ? miserere mei, fili : noli ti- 
mere : adhuc superest tibi spes salutis. Ego pro te 
satisfaciam Christo. Tua causa mortem libenter 
excipiam, quemadmodum Dominus pro nobis mori 


verbum ἐξευμενιζόμενος videtur esse scholion seu 
Inlerpretalio vocis praecedentis ἐξαιτούμενος. 


(21) Ῥήσεσι «Ἰόγων. Longe elegantior videtur 
lectio codicis Regii, σειρῆσι λόγων, quo medo etiam 
legitur apud Nicepliorum in lib. i, cap. 42. Vulga- 
tàin tamen scripturam tuetur Rufinus, qui sic ver- 
ti& : Sed et variis sermonum consolationibus, velut 
quibusdam precantationibus, efferos el exterritos 
ejus animos mitigabat. Sane σειρΏνες nimis molle 
hoc loco vocabulum est, Ῥήσεις autem λόγων sunt 
dicta vel sententi2 ex sacris voluminibus excerptze, 
quibus Joannes juvenis illius penitentiam agentis, 


D animum atque aures demulcebat. 


(223) Κατέστησε τῇ 'ExxAncíg. Rufinus hune 
locum ita vertit: Nec prius abstitit quam eum. in 
omnibus emendatum etiam Ecclesie pra'ficeret, Ku- 
finum secutus est Christophorsonus, quorum tamen 
interpretationem probare non possum. Neque eniin 
convenit apostolice discipline, ut homo cxdis ac 
latrocinii reus, licet peracta poenitentia, episcopus 
fuerit ordinatus. Itaque magis placet scriptura quam 
jn quatuor nostris codicibus inveni Maz., Med., 
Fuk. et Saviliano, ἀποχατέστησε τῇ Ἐκχλησίᾳ, 
quam lectionem secuti videntur Langus et Muscu- 
lus. Nicephorus quidem hnjus loci seusum ita ex- 
pressit, πρὶν 7] στεῤῥῶς αὑτὸν ἐπιστῆσαι τῇ "Exxàn- 
σίᾳ. Eodem verbo usus est Georgius Syueellus in 
hujus historiz:e narratione, xa τῇ Ἐκχλησίᾳ &7cv- 
στήσας. Sed fortasse quidam nostrorum codicum 
lectionem repudiabunt, eo quod Clemens jam di- 
xerit, juvenem illum a Joanne apostolo in Ecclesiam 


965 EUSEDII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. $64 


sustinuit. Animam meam pro tua vicariam dabo. A διδοὺς μέγα παράδειγµα µετανοίας ἁληθινῆς, xmi 
Sta modo, et mihi crede; a Christo missus sum. His µέγα γνώρισμα παλιγγενεσίας, τρόπαιον ἀναστάσεως 
ille auditis, primum quidem vultu in terram demis- — fAezopg£vnc. » 

$0 substitit: deinde armis abjectis, tremens in lacrymas effusus est. Et accedentem senem con- 
plexus, gemitu ac lamenüs quantum maxime poterat veniam rogabat, et lacrymis quasi altero 4uo* 
dam baptismo expiabatur, solam dexteram occultans. Tum apostolus spondens ac dejerans se ve- 
niam ipsi a Servatore impetravisse, oransque ac in genua provolutus, et dextram ipsam juvenis, utpote 
poitentia expurgatam, deosculans, ipsum in Ecclesiam reduxit. Exinde partim crebris orationibus 
Deum deprecans, partim continuatis una cum juvene jejuniis simul 9/4 decertans, omnibus denique 
verborum illecebris animum ejus demulcens, non prius abscessit quam illum Ecclesie restituisset, 
magnumque sincere ponitentiz exemplum, οἱ iteratze regenerationis ingens documentum, et^ conspi- 


cum resurrectionis tropzeum omnibus ostendisset. » 
CAPUT XXIV. 
De ordine Evangeliorum, 

Hzc a Clemente scripta, in hunc operis nostri 
Jocum conjecimus, tum ad notitiam rerum, tum ad 
ullitatem legentium profutura. Jam vero ejusdem 
apostoli scripta, qux omnium consensu ei ascri- 
buntur recenseamus. Et primo quidem Evangelium 
. ipsius universis per orbem terrarum Ecclesiis no- 
tissimum sine ulla dubitatione suscipiendum est. 
Quod vero recte et cum ratione quarto illud loco, 
post trium aliorum Evangelia a veteribus colloca- 
ium sit, planum fiet hoc modo, Admirabiles illi 
prorsusque divini apostoli Servatoris nostri , cum 
essent vita quidem ac moribus castigatissimi, 
et omnibus virtutibus ornati, sermone autem ipso 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KA. 


«Περὶ τῆς τάξεως τῶν EvaryeAlov (Nic. H. E. n. 45). 


Ταῦτα τοῦ Κλήµεντος, ἱστορίας ὁμοῦ xal ὠφελείας 
τῆς τῶν ἑντευξομένων ἕνεχεν, ἐνταῦθά µοι χείσθω. 
Φέρε δὲ καὶ τοὺῦδε τοῦ ἁποστόλου τὰς ἀναντιῤῥήτους 
ὑποσημηνώμεθα (23) Υραφάς. Καὶ δὴ τὸ χατ αὖ- 
&by Εὐαγτέλιον ταῖς ὑπὸ τὸν οὐρανὸν διεγνωσµένον 
Ἐχκλησίαις, πρῶτον ἀνωμυλογήσθω 24)."Οτι γε μὲ» 
εὐλόγως πρὸς τῶν ἀρχαίων ἐν τετάρτῃ µοίρᾳ τῶν 
ἄλλων τριῶν χατείλεχται, ταύτῃ ἂν Yévouzo δΏλον. Οἱ 
θεσπέσιοι καὶ ὡς ἁληθῶς θεοπρεπεῖς, φημὶ δὲ τοῦ 
Χριστοῦ τοὺς ἁποστόλους, τὸν βίον ἄχρως χεχαθαρ- 
µένοι, xal ἀρετῇ πάσῃ τὰς ψυχὰς κεχοσµημένοι , τν 
δὲ γλῶτταν ἰδιωτεύοντες, τῇ γε μὴν πρὸς τοῦ Σωτῇ» 
pog αὐτοῖς δεδωρηµένῃ θείᾳ xal παραδοξοποιῷ δυνά» 


rudes essent atque {πουλί : freti divina οἱ mirifica C µει θαρσοῦντες, τὸ μὲν ἐν περινοίᾳ xal τἐχνῃ λόγων 


virtute ipsis a Servatore concessa, artificioso ver- 
borum ornatu Magistri sui praecepta exponere ne- 
que noverant, neque item conabantur. Sed adju- 
vantis ipsos Spiritus sancii demonstratione, et vir- 
tute Christi quz per ipsos plurima perpetrabat mi- 
racula, tantummodo utentes, notitiam regni οσρίο- 
yum orbi terrarum nuntiabant, Neque cure illis 
erat libros scribere, quippe qui longe prastantiore 
ministerio et supra humanas vires posito funge- 
rentur. Paulus certe qui iuter omnes apostolos et 
verborum apparatu et sententiarum pondere facile" 
prastabat, preter "paucissimas Epistolas nihil om- 
nino scriptum reliquit : tametsi innumera mysteria 
exponere potuerit, quippe qui ad earum rerum 


τὰ τοῦ διδασκάλου µαθήµατα πρεσθεύειν͵, οὔτε ἴδεσαν 
οὔτε ἐνεχείρουν' τῇ δὲ τοῦ θείου Πνεύματος τοῦ συν- 
εργοῦντος αὑτοῖς ἀποδείξει, καὶ τῇ δι) αὐτῶν συντε- 
λουμένῃ θαυματουργῷ τοῦ Χριστοῦ δυνάµει µόνῃ 
χρώμενοι, τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας τὴν γνῶσιν ἐπὶ 
πᾶσαν χατῆγγελλον τὴν οἰχουμένην, σπουδής τῖς 
περὶ τὸ λογογραφεῖν μικρὰν ποιούµενοι Φροντίδα. 
Καὶ τοὺτ) ἔπραττον, ἅτε µείζονι xaX ὑπὲρ ἄνθρωπον 
ἑξυπηρετούμενοι διαχονίᾳ. Ὁ γοῦν Παῦλος πάντων (25) 
Ev παρασχευῇ λόγων δυνατώτατος, vof aal ce ἱχανώτα- 
τος γεγονὼς, οὗ πλέον τῶν βραχυτάτων Ἐπιστολῶν (26) 
γραφῇ παραδέδωκε, xaltot µυρία γε xal ἀπόῤῥητα ^£- 
γειν ἔχων, ἅτε τῶν μέχρις οὐρανοῦ τρἶτου θεωρηµάτων 
ἐπιφαύσας, ἐπ᾽ αὐτόν τε τὸν θευπρεπῃη παράδεισον 


qua in tertio sunt clo, contemplationem perti- D ἀναρπασθεὶς, καὶ τῶν ἐχεῖσε ῥημάτων ἀῤῥήτων ἀξιω- 


reductum fuissez£t τὴν Ἐκχλησίαν ἐπανήγαγε. Quod 
ài hoc loco legamus ἁποχατέστησε τῇ Ἐκχλησίᾳ, 
inepta erit ac superflua ejusdem rei repetitio. lte- 
spondeo restituere Ecclesie non idem esse ac redu- 
cere in Ecclesiam. Reducitur enim ad Ecclesiam, 
qui paenitentiam acturum se esse profitetur; resti- 
. titur autem. Ecclesi:e is qui, peracta. paeniteutia, 
reconciliatoriam manus impositionem accepit. 

(20) Ὑποσημηγώμεθα γραφάς. Magis placet 
altera lectio quam reperi iu codice Maz., ἐπιση- 
μηνώμεθα, cui fere consentit codex Melic., nisi 
quod ἐπισημεινώμεθα scriptum. habet. At in codice 

uk. scripurm est ἐπισημειώμεθα.! 

(24) Vulg. Καὶ Ó xal τὸ xat' avcór Εὐαγγέ- 
«2105... ἀνομοογήσθω. Posterius xal expungendum 
est, utpote ineptum ac superfluum. Abest certe a 
tribus nostris codicibus Maz.. Med. et Fuketiano. 
Scribendum quoque ἀνωμολογίσθω, producta se- 

. euuda syllaba, sicut in iisdem codicibus habetur. 


(25) O γοῦν HavAoc πάντων. Codic. Maz. et 
Med. vocem interserunt hoc modo, Ὁ γοῦν Παῦλος 
ὢν πάντων ἓν παρασχευῇ λόγων δυνατώτατος. Sed 
nihil opus est hac voce, cum sequatur verbum γε- 

0VtUG, 

(26) OD zAéov τῶν βραχυτάτων ἐπιστολῶν. 
Ambiguum est utrum paueas an breves Epistolas 
velit dicere, Utrumque enim de Pauli Epistolis dici 
potest : eas scilicet et paucas esse, quippe quz qua- 
tuordecim numerum non excedant : et breves, iis 

uidem, quí illas pie ac religiose perlegerint. Certe 

rigenes eas ὁλιγοστίχους vocat in lib. v Expositio- 
num in Evangelium Joannis. Origenis verba si quis 
legere desiderat, habeutur infra in lib, vi, cap. 25. 
ln codice Εως, hic locus ita perscriptus est : €? 
πλέον τῶν βραχυτάτων lov Ἐπιστολῶν γραφῇ πα- 
ῥαδέδωχεν, ubi ἰδῶν compendiosa scribendi nul 
positum est pro ὃσχατεσσάρων 


265 


HISTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. Ill. 


266 


θεὶς ἐπαχοῦσαι. Obx ἄπειροι μὲν οὖν ὑπῆρχον τῶν A gisset, οἱ ad ipsum usque divinum paradisum ra- 


αὐτῶν xal οἱ λοιποὶ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν φοιτηταὶ, 
δώδεχα μὲν ἁπόστολοι, ἑθδομή κοντα δὲ µαθηταὶ, ἄλλοι 
τε ἐπὶ τούτοις µυρίοι. Ὅμως δ οὖν ἐξ ἁπάντων τῶν 
τοῦ Κυρίου μαθητῶν, ὑπομνήματα Ματθαῖος ἡμῖν 
xat Ἰωάννης pivot χαταλελοίπασιν' οὓς xal ἐπάναγ- 
χες ἐπὶ τὴν γραφἣν ἐλθεῖν κατέχει λόγος. Ματθαῖος 
μεν Υὰρ πρότερον Ἑδθραίοις χηρύξας, ὡς ἔμελλε xat 
ἐφ᾽ ἑτέρους ἱέναι, πατρίῳ γλώττη γραφῇ παραδοὺς τὸ 
κατ αὐτὸν Εὐαγγέλιον, τὸ λεῖπον τῇ αὐτοῦ παρου- 
cta. (27), τούτοις ἀφ᾽ ὧν ἑστέλλετο, διὰ τῆς Υρα-ῆς 
ἀπεπλήρονυ. "dón δὲ Μάρχου xai Λουχᾶ τῶν κατ 
αὐτοὺς Εὐαγχελίων τὴν ἔχδοσιν πεποιηµένων, Ἰωάν- 


ην φασὶ τὸν πάντα χρόνον ἀγράφῳ χεχρηµένον κη- 


ρύγματ:, τέλος xaY ἐπὶ την γραφἣν ἐλθεῖν τοιᾶσδε 


ptus, arcana quxdam verba ibi auscultare meruisset, 
Sed et reliqui Servatoris nostri adjutores, duo: 
decim videlicet apostoli, et septuaginta disci- 
puli, 95 alii denique prater eos innumerabiles, 
earumdem rerum minime expertes fuerunt. Soli 
nihilominus ex cunctis Domini discipulis Matthaeus 
et Joannes scriptos nobis rerum commentarios re- 
liquerunt; quos quidem necessitate quadam ad 
scribendum impulsos fuisse perhibent, Nama Mat- 
tius cum Hebrzeis prinum fldem pradicasset, 
inde ad alias quoque gentes profecturus, Evange- 
lium suum patrio sermone coüscribens, id quod 
przseniiz: sux adhuc superesse videbatur, scripto 
illis quos relinquebat, supplevit. Postea vero cum 


χάριν αἰτίας. Τῶν προαναγραφέντων τριῶν εἰς πάν- B Marcus jam et Lucas Evangelia sua seorsum sin- 


τας fb» χαὶ εἰς αὑτὸν διαδεδοµένων, ἁἀποδέξασθαι 
μὲν φασιν, ἀλήθειαν αὐτοῖς ἐπιμαρτυρήσαντα, µόνην 
δὲ ἄρα λείπεσθα: τῇ Υραφῇ τὴν περὶ τῶν £v πρὠτοις 
xaX xav ἀρχὴν τοῦ κηρύγματος ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ 
πεπραγμένων διἠγησιν ' xal ἀληθής Ye ὁ λόγος. Τοὺς 
ἄλλους γοῦν τρεῖς εὐἀγγελιστὰς συνιδεῖν πάρεστι, 
μόνα τὰ μετὰ τὴν ἓν τῷ ὃξσμωτηρίῳ Ἰωάννου τοῦ 
Βαπτιστοῦ κάθειρξιν ἐφ᾽ ἕνα ἐνιαυτὺν πεπραγμένα 
τῷ Σωτῆρι συγγεγραφότας, αὐτό τε τοῦτ ἐπισημη- 
γαμάνους χαταρχὰς τῆς αὐτῶν ἱστορίας. Μετὰ γοῦν 
οὖν τεσσαραχονταήµερον νηστείαν , xal τὸν ἐπ) 
αὐτῇ Ἠπειρασμὸν, τὸν χρόνον τῆς ἰδίας γραφΏς ὁ 
μὲν Ματθαῖος δηλοῖ λέγων « ᾿Αχούσας δὲ ὅτι 
Ἰωάννης παρεδόθη, ἀνεχώρησεν ἀπὸ τῆς Ἰουδαίας 


guli edidissent, aiunt Joannem, qui hactenus nuda 
voce verbum Domini praedicaverat, tandem ob hu- 
jusmodi causam ad scribendum se contulisse. Per- 
latis jam in omnium ipsiusque adeo Joannis noti- 
tiam supradictis tribus Evangeliis, approbavisse ca 


'Joannes, ei veritatem scriptorum suo testimonio 


confirmasse dicitur : solam vero narrationem ea- 
rum rerum quas Christus cirea przdicationis ini- 
tium gesserat, desiderasse : et profecto ita se res 
habet. Nam superiores quidem tres evangellstas, 
ea duntaxat qus post conjectum in vincula Joan- 
nem Baptistam, unius aiuni curriculo a Servatore 
nostro gesta sunt, litteris mandasse perspicuum 
est : idque ipsum in principio operis sui aperte si- 


εἰς τὴν Γαλιλαίαν. » Ὁ δὲ Μάρχος ὡσαύτως: C guifleasse. Matthzeus certe post quadraginta dierum 


« Μετὰ δὲ «b παραδοθῆναι , φησὶν, Ἰωάννην, 
ᾖλθεν Ἱπσοὺς εἰς τὴν Γαλιλαίαν. » Καὶ ὁ Λουκᾶς δὲ 
πρὶν ἄρξασθαι τῶν τοῦ Ἰησοῦ πράξεων, παραπλησίως 
ἐπιτηρεῖ φάσχων « Ὡς &pa προσθεὶς Ἡρώδης οἷς 
ὅ,επράξατο πονηροῖς, χατέχλεισε τὸν Ἰωάννην ἓν 
ςυλαχῇ. » Παρακληθέντα δὴ οὖν τούτων ἔνεχά φησι 
«ὺν ἀπόστολον Ἰωάννην, τὸν ὑπὸ τῶν προτέρων εὖὐαγ- 
γελιστῶν παρασιωπηθέντα χρόνον, xaX τὰ χατὰ τοῦτον 
πεπραγμένα (98) τῷ Σωτῆρι (ταῦτα ὃ ἣν τὰ πρὸ τῆς 
τοῦ Βαπτ:στοῦ χαθείρξεως), τῷ xaz' αὑτὸν Εὐαγγελίῳ 
παραδοῦναι, αὐτό τε τοῦτ᾽ ἐπισημήνασθα:, τοτὲ μὲν 
φήσαντα, « Ταύτην ἀρχῆν ἐποίησε τῶν παραδόξων ὁ 
Ἰησοῦς, » τοτὸ δὲ μνημονεύσαντα τοῦ Βαπτιστοῦ 
μεταξὺ τῶν Ἰησοῦ πράξεων , ὡς ἔτι τότε βαπτίζον- 


jejunium, et post illam tentationem quz jejunium 
subsecuta est, histori: sus tempus designat his 
verbis : « Audiens, inquit, quod Joannes traditus 
erat, ex Judza secessit in Galileam. » Similiter 
eliam Marcus : « Postquam, inquit, traditus est 
Joannes, venit Jesus in Galilaeam. » Sed et Lucas 
antequam res a Christo gestas ordiatur, eodem 
modo tempus designal, cuin ait : « Adjecit, inquit, 
et hoc Herodes czeteris qux» gesserat malis, οἱ cone 
clusit Joannem in carcerem. » lis de causis aiunt 
Joannem ab amicis rogatum, et tempus ipsum 
quod superiores evangelistae silentio prztermise- 
rant, et res tunc a Servatore nostro gestas, eas 
videlicet qu: Joannis Baptiste carcerem przcesse- 


(97) Τὸ JAeizov τῇ αὑτοῦ παρουσίᾳ. Nicephorus D xv post ascensum Christi ab eo factum fuisse tra- 


in |. i, c. 45, liabet 10 λεῖπον τῆς αὐτοῦ παρουσίας, 
id est, Defectum prasentig suc iis quos relinquebat, 
scripto compensavit.ltufinus quoque et Musculus hunc 
quem dixi sensum seculi sunt. Christophorsonus ve- 
ro,verbis ipsis pressius adhzecens,aliter interpretatus 
est in hunc modum : Et quod illis a quibus discessit, 
deesse dum prasens apud eos eral, videbatur, illud se- 
dulitate et labore scribendi ommbus suis quasi numeris 
explevit ; in qua interpretatione lioc primo reprehen- 
dendum est, quod Matth:eum scripsisse ait Evange: 
lium, cum ab Ilebrzis jam discessisset, cum tamen 


Eusebius contrarium dicat. Nam in Graeco est ἀφ᾽ Óv 


ἑστέλλετο, id est, a quibus discessurus erat.Certe Atha- 
nasius in tractatu De libris sacre Scriptura, εἰ Chry- 
sostomus scribit Mattheum primum omnium liero- 
 solymis Evangelium suum conscripsisse; idque anuo 


PaTROL, (κ. XX. 


dit Nicephorus, et auctor Chronici Alexandrini, 
Deinde verba illa τὸ λεῖπον τῇ αὐτοῦ παρουσία, nullo 
Μιοίο id significare possunt quod voluit Christo- 
phorsonus; *ed id potius siguilicant, si ad verbum 
interpreteris, et. quod prasentie sue adhuc. super. 
esse videbatur (ad pre«edicaltionis scilicet consumma- 
lionem) scripto supplevit. Hie est sensus verborum 
Eusebii. At Christophorsonus verba illa τούτοις &e' 
ὧν ἑστέλλετο retulit ad verbum, λείπον, cum tamen 
referantur ad. vocem ἀπεπλήρου. Certe in scriptis 
codicibus Regio, Maz. et Meu. post vocem «a pouaíz, 
et post ἑστέλλετο apponitur subdistiuctio. s 

(33) Καὶ τὰ κατὰ τοῦτον πεπραγμένα. In qua- 
tuor nostris codicibus Maz., Μοι., Εις. et Savi- 
liano scriptum est, καὶ τὰ xaz' αὐτὸν πεπραγμένα. 
Supple, τὸν χρόνον. 

9 


967 


EUSKBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1, — HISTORICA. 


305 


rant, in Evangelium suum conjecisse : idque ab A τος £v Αἰνὼν ἐγγὺς τοῦ ZaXfj (29): σαφῶς τε τοῦτο 


ipso indicari primum cum dicit: « Hoc initium mi- 
raculorum fecit Jesus; » deindecum in ipso jain pro- 
gressu narrationis rerum a Jesu gestarum, meutio- 
nem interserit Joannis Baptistze tanquain in non 
juxta 96 Salem etiamtum baptizantis. Quod qui- 
dem apertissime ostendit his verbis : « Nonduin, 
inquit, Joannes coujectus eral in carcerem. » 
Preinde Joannes quidem res a Cliristo gestas pri- 
usquam Joannes Baptista custodi: mancipatus 
fuisset, Evangelio &uo complectitur. Reliqui vero 
tres evangeliste res Christi gestas, ex quo Bapti- 
sila conjectus est in carcerem,  persequuniur. 
Quod quicunque attentius observaveril, nequaquam 


Evangelia iuter se dissidere posthac exislimabit : ' 


quippe cum Joannis quidem Evangelium initium 
&cluum Christi, cztera autem Evangelia sequentis 
temporis historiam contineant, Et seriei quidem 
ipsam generis Christi secundum carnem, utpote a 
Matibixco et Luca. prius traditam, Joannes merito 
praetermisit, Ab ipsa vero ejus divinitate sumpsit 
initium, quippe qux a Spiritu sancto ipsi tanquam 
prastantiori fuissel reservata, Atque liec de Joan- 
nis Evangelio dicia sint a nobis. Marcum vero 
quaenam causa ad scribendum impulerit, jam supe- 
rius commemoravi, Àt Lucas in ipso Evangelii sui 
exordio qux scribendi sibi eausa essel exposuit. 
Ait enim multos temere atque imprudenter aggres- 
£08 fuisse narrationem earum rerum quay ipse ex- 
ploratas haberet : ac proinde se necessitate addu- 
ctum, ut nos ab incertis opiuionibus liberaret, cer- 
tissimam ac fidelissiimam wuarrationem earum re- 
rum, quarum ipse veritatem partim ex Pauli con- 
tubernio, partim ex reliquorum apostolorum ser- 
monibus hauserat, Evangelio suo tradidisse. Sed 
hzc a nobis quidem nuuc dieta sint haclenus ; alias 
sero cominodius allatis veteruu scriptorum locis, 
quid reliqui de eodem argumento tradiderint, do- 
eere conabimur. Porro inter Joannis scripta prz- 
ter Evangelium, prior quoque Epistola uin a re- 


δηλοῦν ἓν τῷ λέγειν“ε Οὕπω γὰρ ἣν, φησὶν, Ἰωάννης 
βεθλημένος εἰς φυλαχήν. » Οὐχοῦν ὁ μὲν Ἰωάννης 
τῇ τοῦ χατ᾽ αὐτὸν Εὐαγγελίου γραφῇ, τὰ µηδέπω τοῦ 
Βαπτιστοῦ εἰς φυλαχὴν βεθλημένου πρὸς τοῦ Χριστου 
πραχθέντα παραδίδωσιν’ οἱ δὲ λοιποὶ τρεῖς εὐαγγελι- 
σταὶ, τὰ μετὰ τὴν εἰς τὸ δεσμωτήριον χάθειρξιν τοῦ 
Βαπτιστοῦ μνημονεύονσιν. Οἷς xal ἐπιστήσαντι, 
οὐχέτ) ἂν δόδαι διαφωνεῖν ἀλλήλοις τὰ Εὐαγγέλια, τῷ 
τὸ μὲν χατὰ Ἱωάννην τὰ πρῶτα τῶν τοῦ Χριστοῦ 
πράξεων περιέχειν, τὰ δὲ λοιπὰ τὴν ἐπὶ τέλει τοῦ 
χρόνου αὐτῷ γεγενηµένην ἱστορίαν. Εἱχότως δ᾽ οὖν 
τὴν μὲν τῆς σαρχὺς τοῦ Σωτῆρος f μῶν γενεαλογίαν, 
ἅτε Ματθαίῳ xal Λουχᾷ προγραφεῖσαν, ἁποσιωπῆσαι 
τὸν Ἰωάννην, τῆς δὲ θεολογίας ἀπάρξασθαι, ὡσὰν 
αὐτῷ πρὸς τοῦ θείου Πνεύματος οἷα χρείττονι παρα- 
πεφυλαγµένης. Ταῦτα μὲν οὖν ἡμῖν περὶ τῆς τοῦ 
χατὰ Ἰωάννην Εὐαγγελίου γραφῆς εἰρήσθω. Καὶ τῆς 
xatd Μάρχον δὲ ἡ γενοµένη αἰτία, ἓν τοῖς ἔμπροσθεν 
ἡιιῖν δεδἠλωται. 0 δὲ Λουκᾶς ἀρχόμενος xal αὐτὸς 
τοῦ χατ αὐτὸν συγγράµµατος, τὴν αἰτίαν προῦθηχε, 
& ἦν πεποίηται τὴν σύνταξιν' δηλῶν, ὡς ἄρα πολλών 
xai ἄλλων προπετέστερον ἐπιτετηδευχότων διἠγησιν 
ποιήσασθαι, ὧν αὐτὸς πεπληροφόρητολόγων,ἀναγχαίως 
ἁπαλλάττων ἡμᾶς τῆς περὶ τοὺς ἄλλους ἀμφηρίστου 
ὑπολήψεως, τὸν ἀσραλῃ λόγον, ὧν αὐτὸς ἱχανῶς τὴν 
ἀλήθειαν κατειλήφει, ἐχ τῆς ἅμα Παύλῳ συνουσίας 
τε xaY διατριδῆς, χαὶ τῆς τῶν λοιπῶν ἁποστόλων 
ὁμιλίας ὠφελημένος, διὰ τοῦ ἰδίου παρέδωχεν Εὐαγγε- 
λίου. Καὶ ταῦτα μὲν ἡμεῖς περὶ τούτων) οἰχειότερον 
δὲ χατὰ χαιρὸν διὰ τῆς τῶν ἀρχαίων παραθέσεως, τὰ 
xaX τοῖς ἄλλοις περὶ αὑτῶν εἰρημένα πειρασόμεθα 
ὁηλῶσαι. Tiv δὲ Ἰωάννου συγγραμμάτων, πρὸς τῷ 
Εὐαγγελίῳ xa fj προτέρα τῶν Ἐπιστολῶν, παρά τε 
τοῖς νῦν xai τοῖς ἔτ ἀρχαίοις ἀναμφίλεχτος ὡμολό- 
γηται, ἀντιλέγονται δὲ αἱ λοιπαὶ δύο. Tuc 6 Άποχα- 
λύψεως ἐφ᾽ ἑχάτερον ἔτι νῦν παρὰ τοῖς πολλοῖς πε- 
ῥριέλχεται ἡ δόξα. Ὅμως Ys μὴν Ex τῆς τῶν ἀρχαίων 
μαρτυρίας ἐν οἰχείῳ xatpip τὴν ἐπίχρισιν δέξεται xat 
αὐτή. 


centioribus tum ab antiquis omnibus citra controversiam adinittitur ; reliqua autem duz iu dubium 
revocantur. De Revelatiouis autem libro adhue in utramque partem opinionum varielate certator. 
Sed haec etiam controversia velustiorum testimonio competenti tempore disceptabitur. 


97 CAPUT XXY. 


De divinis Scripturis omnium consensu receptis, 
εἰ de iis qu& non. sunt ejusmodi. 

Caeterum opporiunum videtur hoc loco Novi 
Testamenti libros de quibus jain diximus, summa- 
tiu recensere, Primo igitur collocanda est sacra 
Evangeliorum quadriga ; quam deinde consequun- 
ter Actus apostolorum. Post hos numerand:» sunt 
Pauli Epistolze. Inde prior illa Joannis, ac similiter 
Petri Epistola suscipienda est. Postremo aljuu- 


genda est, si ita videbitur, Joannis Revelatio: de . 


qua quid veteres senserint, suo loco exponemus. 
Et h:ec quidem communi omnium consensu rece- 


(29) "Errbc τοῦ XaAfjp. Yn vetustissimo codice Maz, scriptum inveni Σαλείµ cum diphihongo. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ’. 


n Ao ων θείων Γραφῶν καὶ vor 
Παρ τον opidum (Nie. ll. E. fi). 

Εὔλογον δ᾽ ἐνταῦθα vevopévoug, ἀναχεφαλαιώσα- 
σθα. τὰς δηλωθείσας τῆς Καινῆς Διαθήχης Υραφάς. 
Καὶ δὴ τακτέον ἓν πρώτοις τὴν ἁγίαν τῶν Εὐαγχε- 
λίων τετραχκτύν’ οἷς ἔπεται ἡ τῶν Πράξεων τῶν ἆπο- 
στόλων γραφή. Μετὰ δὲ ταύτην, τὰς Παύλου xaza- 
λεχτέον Ἐπιστολὰς, alg ἑξῆς την φεροµένην Ἰωάν- 
νου προτἐραν, xal ὁμοίως τὴν Πέτρου χυρωτέον 
Ἐπιστολήν. Ἐπὶ τούτοις τακτέον , &'re φανείη, τὴν 
Αποχάλυψιν Ἰωάννου, περὶ fi; τὰ δόξαντα κατὰ 
χαιρὸν ἐχθησόμεθα. Καὶ ταῦτα μὲν bv ὁμολογουμέ- 


269 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. Ilf. 


92719 


νοις. Τῶν 5 ἀντιλεγομένων, Ὑνωρίµων δ᾽ οὖν ὅμως A pta sunt. Ex iis vero qux in dubium revocantur, 


τοῖς πολλοῖς, ἡ λεγομένη Ἰαχώδου φέρεται, xal ἡ 
Ἰούδα, f, τε Πέτρου δευτέρα Ἐπιστολὴ, xa ἡ ὀνομα- 
ζομένη δευτέρα xal τρίτῃ Ἰωάννου, εἶτε τοῦ εὖὐαγγε- 
λιστοῦ τυγχάνουσαι, εἴτε xal ἑτέρου ὁμωνύμου ἐχείνῳ. 
Ἑν τοῖς νόθοις (30) κατατετάἀχθω xol τῶν Παύ.Ίου 
Πράξεων f γραφη, 6 τε λεγόμενος Hour, xa ἡ 
Αποχά.υψις Πέτρου. Καὶ πρὸς τούτοις, 1j φερο- 
µένη Βαρνάθα Ἐπιστο-ῃ, καὶ Tov ἁἀποστό-ων ai 
λεγόµεναι Διδαχαί (51): ἔτι τε, ὡς ἔφην, ἡ Ἰωάννου 
Αποχάλυψις, εἰ φανείη, fv τινες, ὡς ἔφην, ἀθετοῦ- 
σιν, ἕτεροι δὲ ἐγχρίνουσι τοῖς ἁμολογουμένοις. "Ηδη 
& kv τούτοις τινὲς καὶ τὸ Καθ) Εδραίους Εὐαγγέ- 
Jtov (52) χατέλεξαν, i μάλιστα Ἑθραίων οἱ τὸν 
Χριστὸν παραδεξάµενοι χαίρουσι. Ταῦτα μὲν πάντα 
τῶν ἀντιλεγομένων ἂν ef. ᾽Αναγχαίως δὲ χαὶ τοντων 
ὅμως τὸν χατάλογον πεποιήµεθα, διακρἰναντες τάς 
τε χατὰ τὴν ἐχχλησιαστιχὴν παράδοσιν ἀληθεῖς xal 
ἁπλάστους, xaX ἀνωμολογτμένας Γραφὰς, xai τὰς 
ἄλλας παρὰ ταύτας, οὐκ ἑνδιαθήχους μὲν, ἀλλὰ xal 
ἀντιλεγομένας, ὅμως δὲ παρὰ πλείστοις τῶν ἐχχλη- 
σιαστιχῶν γιγνωσχοµένας, ἵν' εἰδέναι ἔχοιμεν αὐτάς 
τε ταύτας, xal τὰς ὀνόματι τῶν ἀποστόλων πρὸς τῶν 
αἱρετικῶν προφεροµένας, ᾖτοι ὡς Πέτρόν χαὶ θωμᾶ, 
xai Ματθία, f) xal τινων παρὰ τούτους ἄλλων Evay- 
γέλια περιεχούσας, T) ὡς Ανδρέου xaX Ἰωάννου, xal 
τῶν ἄλλων ἁποστύλων Πράξεις, ὧν οὐδὲν οὐδαμῶς ἓν 
συγγράµµατι τῶν κατὰ διαδοχὰς ἐχχλησιαστικῶν (55) 
τις àvhp εἰς μνήμην ἀγαγεῖν Ἠδίωσεν. Ἱόῤῥω δέ 
που xai ὁ τὶςφράσεως παρὰ τὸ Ίθος τὸ ἀποστολιχὸν 


a multis tamen commemorari videmus, est Epistola 
qu:e dicitur Jacobi, et qux Jude, et secunda Petri ; 


Joannis item altera et tertia, sive ille ab ipso re- 


vera evangelis'a, sive ab altero ejusdem nominis 
composite sunt. Pro spuriis habendi sunt ctiam 
Actus Pauli, et liher Pastoris titulo inscriptus, et 
flrevelatio Petri : Barnabae item epistola, et qux di- 
cuntur 7nstitutiones apostolorum. His adjunge, si 
lubet, Joannis Revelationem, quam nonnulli, ut 
superius dixi, ex albo Scripturarum expungunt, 
alii inter libros omnium consensu probatos annu- 
werant, Séd et in eumdem ordinem jam a quibus- 
dam relatum est Evangelium secundum Hebreos, 
quo maiime delectantur Hebrzei iili qui Christi Π- 
dem susceperunt. Atque hi sunt libri qui in dubium 
revocantur. Quorum tamen indicem contexere id- 
circo necessarium putavi, ul cum ex Ecclesie tra- 
ditione, veras ac sinceras Scripturas, et omnium 
consensu proba!as, ab iis distinxerimus, qua» da. 
biz quidem auctoritatis sunt, nec in Novi Testa- 
menti corpus relata, a plerisque tamen ecclesia- 
sticis scriptoribus aguoscuntur : hoc modo tum hos 
ipsos librus facilius dignoscere possimus, tum alios 
sub apostolorum notniue ab hizreticis evulgatus, 
qui Petri, Thom, Matthiz, et quorumdam  alio- 
rum Evangelia, Andre:e quoque, Joannis, aliorum- 
que apostolorum Actus continent. Quos quidem li- 
bros nullus unquam, qui continuata ab apostolis 
successione in Ecclesia docwit, in scriptis suis 


(30) 'Ev coicvó6occ.Wnpropriefhoc nomen usurpat C Coteler, Proleg. ad S. Ignat., Patr. Gr., t. 1. Epim. 


Eusebius, pro libris scilicet qui ambigua suut au- 
ctoritatis, cum νόθοι dici deheant libri adulterini et 
ab bzreiicis conficti, de quibus mentio fit in fine 
hujus capitis. Quod ut manifestius appareat, intel- 
ligendum est tres esse species librorum sacrorum. 
Alii sunt extra controversiam veri, alii eztra con- 
troversiam falsi, tertii sunt de quibus interantiquos 
ambigitur. [li postremi νόθοι dici non possunt, cum 
a multis habiti siat pro veris. ltestat igitur ut se- 
cundi dicautur νόθοι sive adulterini. Hujusmodi est 
Pauli Epistola ad Laodiceuses, quain Ilieronymus 
uno consensu ab omnibus explosam fuisse dicit. 
Porro Athanasius, seu qui alius auctor est (ractatus 
de sacre Scripture libris, eadem ἀχυρολογίᾳ utitur 
qua Eusebius, dum libros ἀντιλεγομένους cunfundit 
cum libris apocryphis εἰ adulterinis. Sed Eusebius 
iufra in cap. 31 seipsum emendat, et adulterinos li- 
bros ab ambiguis aperte distinguit, Sed et, Grego- 


rius Naz. in iambico carmine ad Seleucum nostram p 


seutentiam aperte confirmat. Nam ex sacre Seri- 
ptura libris alios ait esse genuinos ac legitimos, 
quos ibidem omnes recensel ; alios vero suppositi- 
tios, quos appellat νόθους, et adullerin:e moneta 
comparat; lertios vocat medii ordinis; qui ad ve- 
ros illos ac genuinos libros proxime accedant. 
Quam divisionein hausit Gregorius ex Origenis tomo 
xi. Explanationum in Joannem. lbi enim Origenes 
de libro qui Predicaiio Petri inscribitur, ait : Di- 
squirentes sitne genuinus liber, an nothus, an misius. 
Caterum οἱ proprie loqui velimus, duo tantum sunt 
gerera librorum sacrorum : veri scilicet, et dubii 
sive ἀντιλεγόμενοι. Nam spurii in numerum $acro» 
rum librorum referri non merentur. 

(91, Tov ἀποστόλων gi Asyóueva: Διδαχαί. De 
hoc libro vide quz» notavit Usserius in dissertatione 
de sancti Ignaui epistolis cap. 7. — Vide preterea 


(33) Τὸ καθ Ἑδραίους EvarryéAiov. De hoc 
Hieronymus iu Catalogo. ubi de Jacobo fratre Do- 
inini sie ait : Evangelium quoque quod appellatur 
secundum Hebreos, et a me nuper in Graecum  Lati- 
numque sernonem (ranslatum est, quo et. Oriqeues 
sempe ulitur, etc. De hoc evangelio loquitur Julia. 
nus Pelagianus in libro iv, ubi Hieronymum accu- 
sal, quod in Dialogo adversus-Pelagianos, usus sit 
testimonio quiuti evangelii quud in Latinum ipse 
sermoneir transtulerat. Quod autem subjungit Eu- 
Sebius, eo evangelio prxcipue delectari Judeos 
illos qui Christum ;usceperunt, intelligere videtur 
Nazarzos et Ebionitas. Hi enim evangelium illud 
Hebraico sermone conscriptum legere consueverant, 
ut docet idem Hieronymus in Isaiam, cap. ΧΙ, et ín 
Ezechielem, cap. νι, et. in. Mattheum, Recte 
ergo ulinus vertit : Quo precipue utuntur. Hebrai 
ill qui Christum suscipere videntur. 

(95) Τῶν κατὰ διαδοχὰς ἐχχλησιαστικῶν, Nice- 
pliorus in libro n, cap. 46, h»c. Éusebii verba in- 
terpoiavit hoc modo : Οὔτις τῶν ἀποστολιχῶν διαδό- 
yov xal τῶν χαθεξῆς ἐχχλησιαστικῶν συγγραφέων. 
Sed nihil opus erat bujusinodi emeudatione, Neque 
enim Eusebius hic loquitur de apostoloruin succes- 
soribus, qui titulus solis convenit episcopis, sed de 
ecclesiasticis scriptoribus loquitur, qui perpetua 
successione in Ecclesia floruerunt. Itaque τῶν χατὰ 
διαδοχὰς ἐχκλησιαστιχῶν, idem valet ac τῶν καθ 
ἑχάστους χαιροὺς ἐχχλησιαστιχῶν, vel τῶν ἀεὶ ἔχχλη- 
σιαστιχῶν. Nam ut apud Hebraeos fuit olim succes- 
sio prophetarum, licet aliquoties interrupta, queni- 
adinodum tradit Josephus in libro 1 contra Apionem, 
sic in Ecclesia fuit. seinper successio doctorum et 
tractatorum, qui. ecclesiastici dicebantur, ut. supra 
notavi. Hieronymus in cap. x1 /saie : ld in 
Evangelio Matihesi omnes quarunt ecclesiastici ct 


271 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 


272 


conunemorare dignatus est. Sed et ipsum dicendi A ἐναλλάττει χαραχτὴρ, ἡ τε γνώμη xat ἡ τῶν ἐν αὓ- 


genus longe ab apostolica simplicitate 98 discre- 
pat. Sensus quoque ipse, et qua ibidem traditur 
fides, cum a vera et catholica doctrina plurimum- 
quantum  aberret, hec haereticorum hominum 
figinenta esse manifeste coarguit, Quocirca ne qui- 
dem inter spurios collocandi sunt hi libri, sed tan- 
quam absurdi et impii, prorsus repudiandi. Nunc 
ad seriem historia nostra redeamus. 


CAPUT XXVI. 
De Menandro prestigiatore. 


Simonis Magi successor Menander, diabolic:ze 
pravitatis alterum telum priore illo nequaquam 
inferius semetipse at mores suos prestitit. Hic 
quoque Samarites, ad summam magicarum artium 
peritiam perinde ac magister progressus, pluribus 
adhuc et absurdioribus figmentis exuberavit. Nam 
seipsum quidem Servatorem esse asserebat, ad lio- 
minum salutem ex avis quibusdam invisibilibus ah 
alio destinatum. Neminem vero aiebat ipsos mundi 
conditores angelos posse superare, nisi qui prius 
magica disciplina a se institutus, et baptisme, 
quein ipse tradebat, initiatus fuisset. Quem ba- 
ptismum quicunque suscipere meruissent, eos per- 
petuam in hoc ssculo immortalitatem adepturos 
affrmabat: non amplius morti obnoxios, sed hic 
in sevum permansuros, juvenes semper atque im- 
mortales futuros. Atque hzc quidem ex lrenzi li- 
bris licet cognoscere. Sed et Justinus similiter 
postquam de Simone retulit, de Menandro quoque 
subjungit hz:ec verba : « Menandrum item quemdam 
 Samaritanum ex vico Caparattea oriundum, disci- 
pulum Simonis, demonum stimulis agitatum An- 
tiochiam venisse, atqve ibi plurimos arte magica 
delusisse novimus. Qui etiam sectatoribus suis per- 
suagerat ipsos nuaquam esse morituros. Et ex il- 
Éss disciplina adhuc supersunt ποιµι qui idein 
pro(itentur.» Fuit hoc diabolicz calliditatis commen- 
tum, ut per maleficos homines Chrigianorum no- 
men falso sibi vindicantes, magnum illud religionis 
nostrz: sacramentum magicis artis infamia asper- 
geret, et ecclesiastica dogmata de animorum iue 


non inveniunt, etc. Porro in codicibus nostris Maz., 


τοῖς φερομένων προαίἰρεσις, πλεῖστον ὅσον τῆς ἆλη- 
θοῦς ὀρθοδοξίας ἁπάδουσα (34), ὅτι δῇ αἱρετιχῶν 
ἀνδρῶν ἀναπλάσματα τυγχάνει, σαφῶς παρίστησιν * 
ὅθεν οὐδ) ἐν νόθοις αὐτὰ χαταταχτέον, ἁλλ ὡς ἄτοπα 
πάντη χαὶ δυσσεθῃ παραιτητέον. Ἴωμεν 05 λοιπὺν 
χαὶ ἐπὶ τὴν ἑξής ἱστορίαν. 


:ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KG*. 

Περὶ Meváyópov τοῦ γόητος (Nic. I. E. wi, 19). 

Σίμιονα τὸν µάγον Μένανδρος διαδεξάµενος, ὅπλον 
δεύτερον (65) οὗ (εῖρον τοῦ προτέρου, τῆς διαθολικΏς 
ἑνεργείας ἁποδείκνυται τὸν τρόπον, ἣν xal οὗτος 
Σαμαρεὺς (56), εἰς ἄχρον δὲ τῆς γοητείας οὖκ ἕλατ- 
τον τοῦ διδασχάλου προελθὼν, µείζδοσιν ἐπιδαψι- 
λεύεται τερατολογίαις , ἑαυτὸν μὲν, ὡς ἄρα εἴη, λέ- 
γων, ὁ Σωτὴρ, ἐπὶ τῇ τῶν ἀνθρώπων ἄνωθέν ποθεν 
ἐξ ἀοράτων αἰώνων ἀπεσταλμένος σωτηρία, διδάσχων 
δὲ uh ἄλλως δύνασθαί τινα χαὶ αὐτῶν τῶν xocpo- 
ποιῶν ἀγγέλων περιγενήσεσθαι, μὴ πρότερον διὰ τῆς 
πρὺς αὐτοῦ παραδιδοµένης μαγιχῆς ἐμπειρίας ày- 
θέντα, xal διὰ τοῦ µεταδιδοµένου πρὸς αὐτοῦ βαπτί- 
σµατος. OU τοὺς χατηξιωµένους, ἀθανασίαν ἁῑδιο) 
ἐν αὐτῷ τούτῳ µεθέξειν (57) τῷ βίῳ, µηχέτι θνή- 
σχοντας, αὐτοῦ δὲ παραμένοντας, εἰς τὸ ἀεὶ ἀγήρως 
τινὰς xal ἀθανάτους ἑσομένους. Ταῦτα μὲν οὖν xal 
àx τῶν Εἱρηναίου διαγνῶναι ῥδιον. Καὶ ὁ Ἰουστί- 
vog δὲ χατὰ τὸ αὐτὸ τοῦ Σίμωνος μνημονεύσας, xal 
τὴν περὶ τούτου διήγησιν ἐπιφέρει, λέγων « Mévav- 
ὃρον δὲ τινα xal αὐτὸν Xapapéa τὸν ἀπὸ χώµης Κα- 
παρατταίας, Ὑενόμενον μαθητὴν τοῦ Σίμωνος, οἱ- 
στρηθέντα χαὶ αὐτὸν ὑπὸ τῶν δαιμόνων, χαὶ Ev "Av- 
τιοχεἰᾳ Υενόµενον, πολλοὺς ἑξαπατῆσαι διὰ μαγιχῆς 
τέχνης οἴδαμεν) ὃς καὶ τοὺς αὐτῷ ἐπομένους, ὡς μὴ 
ἀποθνῄήσκοιεν ἔπεισε. Καὶ νῦν τινές clotv àx' ἐχείνονυ, 
τοῦτο ὁμολογοῦντες. » "Hy δ᾽ ἄρα διαθολικῆς ἑνερ- 
γείας, διὰ τοιῶνδε Ὑοήῄτων τὴν Χριστιανῶν προσ- 
ηγορίαν ὑποδυομένων, τὸ μέγα τῆς θεοσεθείας µυστή- 
pov ἐπὶ µαγείᾳ σπουδάσαι διαθαλεῖν, διασῦραί τε δι) 
αὑτῶν τὰ περὶ φυχῆς ἀθανασίας χαὶ νενρῶν ἀναστά- 
σεως ἐχχλησιαστιγὰ δόγµατα. 'AXX οὗτοι μὲν τού- 


Ὅπλον δεύτερον οὗ χεῖρον τοῦ προτέρου, τῆς δια- 
po χειρ e τη 


Med. et Fuketiano scriptum est xatà τὰς διαδο- ]) θολιχῆς ἑνεργείας ἁποδείχνυται τὸν τρόπον * ἣν xal 


χάς, cum articulo. 

(54) Ὀρθοδοξίας ἁπάδουσα. Tres nostri codices, 
Maz., Med. et Fuk. scriptum habent ἁποδέουσα. 
Rectior tamen inibi videtur codicis Regii scri- 
ptura. 

(95) "OzAov δεύτερον. In hujus vocis interpreta- 
tione omnes iuterpretes lapsos esse miror. Rufinus 
sculum vertit, Langus et musculus armaturam, 
Christophorsonus propugnaculum. Atqui ὅπλον hoc 
loco siguificat telum. Igitur ὅπλον τῆς διαθολιχῆς 
ἑνεργείας, idem est ac ὄργανον, instrumentum. da- 
moniace pravitatis. 

(96) Vulg. Ἀποδείκγυται τὸν τρόπον ἦν καὶ αὐ- 
tóc Zapapevc. In quatuor nostris codicibus, Maz., 
Med., Ευ]. et Savil., longe aliam liujus loci interpun- 
ctionem inveni, quam secutus est Christophorsonus, 


ut ex versione ejus apparet. Sic enim scribitur : 


οὗτος Σαμαρεύς. Ác profecto hxc distinctio longe 
rectior est quam vulgata. Quis enim sensus est ho- 
rum verborum τὸν τρόπον ἣν xaV αὑτὸς Xapuapsuc! 
Scio quidem Saraaritanos odio fuisse Judsis, tan- 
quam omnium hominum deterrimos, adeo ut Sama- 
ritani nomen instar gravissimi | probri Judzis ha- 
beretur. Verum hic de patria Menandri sermo est, 
De moribus autem infra Joquitur Eusebius. Porro 
Menauder Sawarzus dicitur, eodem modo quo Si- 
motn Samareus appellatur a Justino in. Apologetico 
et a Clemente in libris Recognitionum, id est ex 
proviucia seu regione Samaria, non autem ex ipsa 
urbe Samaria. Nam Simon quidem ex vico Gitthis; 
Menander vero ες Caparattea, ἀπὸ χώµης Καπα- 
ῥραττέας. Sic enimin Maz., Med. εἰ Εικ. 

1) i iav ἀῑδιον µεθέξεύ’. In codice Fuk. 
et Savil. legitur ἀθανασίας àiblov, 


2/5 


HISTORL£ ECCLESIASTICJE LIB. ΠΙ. 


2174 


τους σωτΏρας ἐπιγραψάμενοι τῆς ἀληθοῦς dmoms- A mortalitate, ac de mortuorum resurrectione ludi- 


πτώκασιν ἑλπίδος. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KZ. 

Περὶ της Ἐδιωγαίων αἱρέσεως (Nic. H. E. n, 19). 

"Άλλους δὲ ὁ ποντοὸς δαίµων τῆς περὶ τὸν Χριστὸν 
409 Θεοῦ διαθέσεως ἁδυνατῶν ἐχσεῖσαι, θατεραλή- 
στους (38) εὑρὼν, ἑσφετερίςετο. Ἐθιωναίους τούτους 
οἰχείως ὀπεφήμιςον οἱ πρῶτοι, ττωχῶς χαὶ ταπεινῶς 
τὰ περὶ τοῦ Χριστοῦ δοξάκοντας. Λιτὺν μὲν γὰρ αὖ- 
ὃν καὶ xotvóv ἠγοῦντο, xaxà προχοπὴν ἤθους 
αὑτὸ µόνον ἄνθρωπον δεδιχαιωµένον, ἐξ ἀνδρός τε 
χοινωνίας καὶ τῆς Μαρίας γεγεννγμένον  δεῖν δὲ 
πάντως αὐτοῖς τῆς νομιχΏς θρησχείας, ὡς μὴ ἂν διὰ 


µόνης τῆς εἰς τὸν Χρ.στὸν πίστεως xal τοῦ κατ B 


αὐτὴν βίου σωθησομένοις. "Αλλοι δὲ παρὰ τούτους 
τῖς αὐτῃς ὄντες προσηγορίας, τὴν μὲν τῶν εἰρημέ- 
νων ἔχτοπον διςδίδρασχον ἀτοπίαν, ἐκ Παρθένου xal 
τοῦ ἁγίου Πνεύματος μὴ ἀρνούμενο: γεγονέναιτὸν Κύ- 
ριον, οὗ μὴν Ei ὁμρίως xaY οὗτοι προῦπάρχειν αὐτὸν, 
θεὸν Λόγον ὄντα καὶ Σοφίαν Πατρὸς ὁμολογοῦντες, τῇ 
τῶν προτέρων περιετρέποντο δυσσεθείᾳ, μάλιστα ὅτε 
χαὶ τὸν σωματιχὴν περι τὸν νόµμον λατρείαν ὁμοίως 
ἑχείνοις περιέπειν ἑσπούδαζον. Οὗτοι δὲ τοῦ μὲν 
Αποστόλου πάσας τὰς Ἐπιστολὰς ἀρνττέας ἡγοῦντο 
εἶναι δεῖ), ἁποστάτην ἀποχαλοῦντες αὐτὸν τοῦ νόµου, 
Εὐαγγε-ίῳ δὲ µόνῳ τῷ καθ Εδραίους λεγομένῳ 
χρώμενοι, τῶν λοιπῶν σμιγρὸν ἐποιοῦντο λόγον, Καὶ 
*) μὲν Σάθόατον καὶ τὴν Ἰουδαϊχὴν ἄλλην ἀγωγὴν 
ὁμοίως ἐκχείνοις παρεφύλαττον, ταῖς 6' a5 Κυριαχαῖς 
Ίμέραις ἡμῖν τὰ παραπλίσια εἰς μνήμην τῖς τοῦ 
Κυρίου ἁναστάσεως ἐπετέλουν. "Ο0εν παρὰ τὴν 
τοιαύττν ἐγχείρησιν τῆς τοιᾶσδε λελόγχασι προστγο- 
ρίας, τοῦ Ἐθιωναίων ὀνόματος, τὴν τῆς διανοίας 
πτωχείαν (59) αὐτῶν ὑποφαίνοντος. Ταύτῃ γὰρ ἑπί- 
χλτν ὁ πτωχὸς παρ) Ἑθραίοις ὀνομάζεται. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KH'. 
Περὶ Κηρίγθουτοῦ αἱρεσιάρχου (Nic. H. E. 11,14). 
Κατὰ τοὺς δεδηλωμένους χρόνους, ἑτέρας αἱρέσεως 
ἀρχηγὸν γενέσθαι Κ{ρινθον παρειλήφαμεν. Γάϊος, οὗ 
Φωνὰς fón πρότερρν παρατέθειµαι, ἐν τῇ φεροµένῃ 
αὐτοῦ Ζητήσει, ταῦτα περὶ αὐτοῦ γράφει’ « ᾽Αλλὰ 
χαὶ Κήρινθος ὁ δι ἁποχαλύψεων ὡς ὑπὸ ἀποστόλου 


brio exponere omnibus modis conaretur. Sed isti 
quidem $9 qui ejusmodi servatores sibi ascive- 
rani, spe verz salutis penitus exciderunt. 


CAPUT XXVII. 
De Ebioneorum heresi. 

Alios vero quos ab amore Christi malignus  dze- 
mon dimnovere non potuerat, alia ex parte iufirmos 
esse deprelendens, in. ditionem suam redegit. Hi 
ab antiquis cognowinati sunt Ebionxi , quippe qui 
humiliter admodum atque abjecte de Christo senti- 
rent, Eum enim simplicem ac vnlgarem, nec aliud 
quam hominem esse censebant, qui profectu virtu- 
tis justus factus fuisset ; cxterum ex viri cum Ma- 
ria concubitu procreatum. Porro legis observatio- 
nem sibi omnino necessariam ducebant, quasi per 
solain in Christum fldem, vitamque ex ea lide tra- 
ductam, salutem consequi pon valerent. Alii ab his, 
eodem nomine nuncupati, 3bsurdam príorum sen- 
tentiam refugientes, Christum quidem ex Virgine, 
et ex Spiritu sancto genitum esse non negant: sed 
iidem nihilominus cum Christum utpote Deum Ver- 
bum ac Sapientiam Patris ante omnia substitisse 
minime fateantur, in eamdem cum prioribus impie- 
tatem delapsi sunt ; cum przsertiim corporales le- 
gis Mosaic:e cxremonías, perinde ac illi accurate 
custodiant. Hi Epistolas quidem Pauli prorsus 
rcjiciendas esse censebant, desertorem illum legis 
vocantes : solum autem Evangelium illud, quod se- 
cundum Hebreos dicitur, amplexi, reliqua parvi 
faciebant. Et Sabbatum quidem aliosque Judaicos 
ritus non secus ac Jud»i observabant. Diebus vero 
Dominicis eadeni qux: nos in memoriam resurre- 
ctionis Doinini peragebant. Cujus rei causa Ebio- 
nzorum cognomen sortiti sunt, quo intelligentiz 
illorum inopia satis indicatur. Sic enim mendici 
apud Hehrzos vocantur. 


CAPUT XXVIII. 
De Cerintho heresiarcha. 

Eadem tempestate alterius haeresis auctorem fuisse 
Cerintium accepimus. De quo Caius is cujus verba 
superius 100 retulimus, hxc in. Disputatione sua 
scribit: « Sed et Cerinthus, inquit, per revelationes 
quasdam a se tanquam a magno quodam apostolo 


μεγάλου Ὑεγραμµένων, τερατολογίας ἡμῖν ὡς δι p conscriptas, portenta quzdam quasi ab angelis sibi 


ἀγγέλων αὐτῷ δἐδειγµένας φευδόµενος, ἐπεισάχει λέ- 
qw», μετὰ τὴν ἀνάστασιν ἐπίγειον εἶναι τὸ βασίλειον 
τοῦ Χριστοῦ, xal πάλιν ἐπιθυμίαις καὶ ἡδοναῖς ἓν 
Ἱερουσαλὴμ τὴν σάρχα πολιτευοµένην δουλεύειν. Καὶ 
ἐχθρὺς ὑπάρχων ταῖς Γραφαῖς τοῦ Θεοῦ, ἀριθμὸν χι- 
ἁωονταετίας Ev áp ἑορτῆς, θέλων πλανᾷν (40), λέγει 


(38) θατερα.]ήπτους. Nova dictio, ex duabus. in- 
solenti compositione compacta. Idem enim est ac si 
dicerent θατέρᾳ ληπτούς. 

9) Tov Ἐδιωναίων ὀἀνόματος τὴν τῆς διανο/ας 
Zcoxelax. Idem scribit Origenes in lib. iv De prin- 
cipiis.: 09x ἐλαμθάνομεν ταῦτα ὡς οἱ πτωχοὶ τῇ 
δ.ανοίᾳ Ἐθιωναῖοι, τῆς πτωχείας τῆς διανοἰας ἑπ- 
ῴνυμοι; ᾿Εόίων γὰρ ὁ πτωγὸς παρ' Ἑδραίοις ὀνομά- 


ostensa commentus nobis introducit, affirmans post 
resurrectionem regnum Christi in terris futurum , 
ac rursus homines Hierosolymis degentes cupidita- 
tibus et voluptati corporis obnoxios fore. Additque 
hostis ille divinarum Scripturarum, mille annorum 
spatium in nuptialibus festis transactum iri, quo 


ζεται. "Doce ὑπολαθεῖν ἐπὶ τοὺς σαρχίνους Ἴσραη. 
λίτας προηγουμένως τὸν Χριστὸν ἐπιδεδημηχέναι, 
Porro in codice Maz. ac Med. id nomen cum aspe- 
ro spiritu perscriptum est, tum hoc in loco, tum 
in libro sexto, ubi agitur de Symmaclio, Veteris 
Testamenti interpret». 

(40) θέΊων π.Ίανᾷν. Σπλανᾷν in editione Rob. 
Stephani uescio quo casu excusum est, Ouein tvyo- 


2:5 


uysius, qui nostra setate Alexandrinz Ecclesiz epi- 
scopus fuit, in secundo De promissionibus libro , 
postquam nonnulla de Joannis Revelatione ex ve- 
teri Ecclesie traditione dixit , ejusdem Cerinthi 
mentionem facit his verbis : « Cerinthbum vero, in- 
quit, qui h:eresim illam qux ab ipso Cerinthiana 
cognominata est condidit, [aiunt eum librum com- 
posuisse , indito Joannis nomine , | dum auctorita- 
tem figmentis suis ex Joannis nomine mutuari vel - 
let. [νου enim fuit illius opinio, regnum Christi ter- 
renum futurum. Et quarum rerum cupiditate ipse 
flagrabat , utpote voluptatibus corporis obnoxius 
. carnique addictus , in iis regnum Dei situm fore 
somniavit, in ventris, et earum qua infra venirem 
sunt, partium explenda libidine : hoc est in cibo 
εἰ potu, 40 nuptiis, atque ut honestiori vocabulo 
ejusmodi voluptates velaret, in festis et. sacrificiis 
et hostiarum mactationibus,. » 9ο Dionysius. lre- 
n:us vero in primo Adversus hereses libro secre 
tiora quzdam ejusdem figmenta. commemorat. Sed 
et in tertio libro historiam quamdam plane dignam 
qux memori:w mandetur, scriptis prudidit, Ait enim 
ita se a Polycarpo accepisse, Joannem apostolum , 
cum aliquando in balneum lavandi causa introisset, 
et Cerinthum intus esse didicisset, statim ex co 
loco fuga se proripuisse, cum ne tectum quidem 
ider cum Cerintho subire sustineret ; hbortatumque 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 
facilius imperitos homines decipiat. » Quinetiam Dio- A 


976 


γίνεσθαι. » Καὶ Διονύσιος δὲ, ὁ τῆς xav Αλεξάν- 
δρειαν παροιχίας xa0' ἡμᾶς τὴν ἐπισχοπὴν εἰληχὼς, 
ἓν δευτέρῳ Περὶ τῶν ἐπαγγε.λιῶν (41) περὶ τῆς Ἰωάν- 
νου ᾿Αποχαλύψειυς εἰπών τινα ὡς Ex τῆς ἀνέχαθεν 
παραδόσεως, τοῦ αὐτοῦ µέμνηται ἀνδρὸς τούτοις ῥή- 
pact: « Κήἠρινθον δὲ, τὸν χαὶ thy ἀπ᾿ ἐχείνου χλη- 
θεῖσαν Κηρινθιανὴν αἴρεσιν συστησάµενον, ἀξιόπι- 
στον ἐπιφρημίσαι θελίσαντα (42) τῷ ἑαυτοῦ πλάσματι 
ὄνομα ' τοῦτο γὰρ εἶναι τῆς διδασκαλίας αὐτοῦ τὸ 
δόγμα, ἐπίγειον ἔσεσθαι τὴν τοῦ Χριστοῦ βασιλείαν" 
xai ὧν αὐτὸς ὠρέγετο, φιλοσώματος (v xal mávo 
σαρχιχὸς, ἓν τούτοις ὀνειροπολεῖν ἔσεσθαι, γαστρὸς 
χαὶ τῶν ὑπὸ Υαστέρα πλησμλνῶν, τουτέστι σιτίοις 
χαὶ ποτοῖς, xai γάµοις, xaX δι ὧν εὐφημότερον (45) 
ταῦτα (für ποριεῖσθαι, ἑορταῖς, καὶ θυσίἰαις, καὶ le- 
ρείων σφαγαῖς. » Ταῦτα Διονύσιος. 'O δὲ Εἱἰρηναῖος 
ἀποῤῥητοτέρας δἠ τινας τοῦ αὐτοῦ ψευδοδοξίας ἓν 
πρὠτῳ συγγράµµατι τῶν Πρὸς τὰς αἱρέσεις προσ- 
θεὶς (44), kv τῷ τρίτῳ χαὶ ἱστορίαν οὐκ ἀξίαν λἡ- 
θης τῇ Υραφῇ παρέδωχεν, ὡς ἐκ παραδόσεως Ilo. 
λνχάρπου, φάσχων Ἰωάννην τὸν ἆ πόστολον εἰσελθεῖν 
ποτε bv βαλανείῳ, ὥστε λούσασθαν, Υνόντα δὲ ἕνδον 
ὄὕντα τὸν Κήρινθον, ἀποπηδῆσαί τε τοῦ τόπου xal 
ἐχφυγεῖν θύραζε, μηδ ὑπομείναντα τὴν αὐτὴν αὐτῷ 
ὑποδῦναι στέγην, ταὺτὸ δὲ τοῦτο xal τοῖς σὺν αὐτῷ 
παραινἑέσαι, φῄσαντα’ Φύγωμεν μὴ χαὶ τὸ βαλανεῖον 
συµπέσῃη, ἔἕνδον ὄντος Κηρίνθου τοῦ τῆς ἁληθείας 


ἐχθροῦ. 


esse comites suos ut idem facerent : Fugiamus, inquit, ne balneum corruat in quo Cerinthus est ve- 


ritatis inimicus. 
101 CAPUT XXIX. 
De Nicolao ei seciaioribus ab eo cognominaiis. 


Sub idem tempus haresis quz? dicitur Nicolaita- 
rum, brevissimo temporis spatio permansit ; cnjus 
etiam mentio fit in Revelatione Joannis. Hi Nico- 
laum q"emdiam, unum ος illis qui ad curam ino- 
pum gerendam una cum Stepliano ab apostolis con- 
stituti fuerant ministri, aectte sux auctorem jacta- 
bant. De hoc autem Clemens Alexandrinus in tertio 
operis quod Στρωματεύς inscribitur libro, hzc nar- 
rat ad verbum : «Cum haberet formosam uxorem , 
post ascensum Domini objurgantibus apostolis, et 


ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ K8'. 


Περὶ Νικολάου xal τῶν ἀπ αὐτοῦ xexAnpéror 
(Nic. H. E. wi, 15). 


Ἐπὶ τούτων 852a (45) xal ἡ λεγοµένη τῶν Nixo- 
λαϊτῶν αἴρτσις ἐπὶ σµικρότατον συνέστη χρόνον * ὃς 
6h xal d$ τοῦ Ἰωάννου ᾿᾽Αποχάλυψις μνημονεύει. 
Οὗτοι Νιχόλαον, ἕνα τῶν ἀμφὶ τὸν Στέφανον διαχόνων, 
πρὸς τῶν ἁποστόλων ἐπὶ τῇ τῶν ἑνδεῶν θεραπείᾳ 
προλεχειρισµένων, πῦὂχουν. "Ὁ γε μὴν ᾽Αλεξανδρεὺς 
Κλήμης £v τρίτῳΣτρωματεῖ ταῦτα περὶ αὐτοῦ χατά λέ- 
ξιν ἱστορεῖ' «Ὡραίαν, φασὶ, γυναῖχα ἔχων οὗτος, μετὰ 
τὴν ἀνάληψιν τὴν τοῦ Σωτῆρος, πρὸς τῶν ἁποστόλων 
ὀνειδισθεὶς ζηλοτυπίαν, εἰς μέσον ἀγαγὼν, γῆμαι τῷ 


raphorum errorem secuti sunt postea Genevenses, D ritatem dogmatibus suis compararet. 


Nos vero ex manuscriptis codicibus et ex Nicephori 
libro, veram hujus loci scripturam restituimus. 

(M) Vulg. ἐν' δευτέρῳ τῶν Ἐπαγγελιῶν. Scriben- 
dum estéy δευτέρῳ περὶ τῶν Ἐπαγγελιῶν. Scripserat 
enim Dionysius Alexandrinus duos libros De promis- 
sionibus, seu de primiis qux promisit Deus se post 
hanc vítam justis hominibus redditurum. Ex his li- 
bris secundus erat adversus Nepotem quemdam 
episcopum Egypti , qui ex Joannis Apocalypsi 
astruere voluerat, regnum Christi terrenum futu- 
rum esse, ut docet Eusehius in libro septimo. 

(42) Αξιόπιστον ἐπιφημίσαι θε.ήσαντα. Hic 
locus Dionysii integer exstat ini lib. vn hujus. Πἱς- 
torie, cap. 25. Inde igitur petenda est hujus loci 
explicatio. Quidam, inquit Dionysius, aiebant li- 
brum illum Apocalypseos compositum esse a Ce- 
rintho heresiarcha, qui sub Joannis apostoli nomine 
eai Revelationem publicavit, quo majorem aucto- 


(45) Εὐφημότερον. Christophorsonus leg εὖθυ- 
µότερον ex cap. 25, lib. vn. Verum locus ille libri 
aepiiini ex hioc potius loco emendandus erat, quam 
hie ex illo depravandus. Certe in lib. vii, eognué- 
«epoy habent manuscripti codices Maz. et Med. lta 
etiam Nicephorus in lib. rit, eap. 44. Nec aliter le- 
gisse Rufinum ex versione ejus apparet. Sic. enim 
verlit : Et ut aliquid sacratius dicere videretur, legales 
aiebat festivitates rursum celebrandas. Festorum 
scilicet et sacrificiorum uomine libidines suas vela- 
bat Cerinthius, ut honestatem quamdam in. speciein 
przeferret. 

(44) Ἐν πρώτῳ συγγράµµατι τῶν Πρὸς τὰς ai- 
ρέσεις προσθείς. Scribenaum videtur προθείς, licet 
reclatnantibus libris. 

(45) 'Ex1 τούτων δῆτα. In codice Med., Maz. ac 
Saviliano scriptum est ἐπὶ τούτῳ. id est. post hune, 
Cerinihuin scilicet. Codex Fuk. habet ἐπὶ τουτο. 


27] 


HISTORIAE ECCLESIASTICAE LIB. Hil. 


92178 


βονλομένῳ ἑπέτρεψεν. ᾿Αχόλουθον γὰρ εἶναί φασι A zelotypiam ei objicientibus, productam in medinm 


τὴν πρᾶξιν ταύτην Exelvr τῇ φωνῇ, τῇ’ Ὅτι παραχρᾶ- 
αθαι τῇ σαρχὶ δεῖ. Καὶ δη χαταχολουθήσαντες τῷ γε- 
γενηµένῳ, τῷ τε εἱρημένῳ ἁπλῶς καὶ ἁθασανί- 
στως (46), ἀναίδην ἐχπορνεύουσιν οἱ τὴν αἴρεσιν 
αὐτοῦ µετιόντες. Ἠννθάνομαι δ ἐγὼ τὸν Νικόλαον, 
μηδεμιᾷ ἑτέρᾳ map! ἣν ἔγημε χεχρῃσθαι vovatxt, 
τῶν -τε ἐχείνου τέχνων, τὰς μὲν θτλείας χαταγη- 
ρᾶσαι παρθένους, ἄφθορον δὲ διαμεῖναι τὸν υἱόν. "Dv 
οὕτως ἐχόντων, ἀποθολὴ πάθους fiv, ἡ εἰς µέσον τῶν 
ἁποστόλων τῆς ζηλοτυπουµέντς ἐγχύχλησις γυναιχὸς, 
χαὶ ἡ ἑἐγχράτεια (47) τῶν περισπουδάστων ἡδονῶν, 
ϱ) παραχρᾶσθαι τῇ σαρκὶ ἐδίδασχεν. OS γὰρ, οἶμαι, 
ἐδούλετο χατὰ τὶν τοῦ Σωτῆρος ἐντολὴν (48), δυ σὶ 
χυρίοις δουλεύειν, ἡδονῃ vat Κυρίῳ. Λέγουσι γοῦν 
xai τὸν Ματθίαν οὕτω διδάξαι, σαρχὶ μὲν µάχεσθαι 
xai παραχρᾶσθαι, μηδὲν αὐτῇ πρὸς ἡδονὴν ἑνδιδόντα, 
φυχὴν δὲ αὖξειν διὰ πίστεως xal γνώσεως. » Ταῦτα 
μὲν οὖν περὶ τῶν κατὰ τοὺς δηλουµένους χρόνους 
παραθραθεῦσαι τὴν ἀλήθειαν ἐγχεχειρηχότων, λόγου 
χε μὴν θᾶττον εἷς τὸ παντελὲς ἀπεσθηχότων εἰρή- 
σθω. 


uxorem, €ui vellet. ducere permisit. Hoc ehim 
factum affirmant plane consentire cum illo ejusdem 
dicto: Sua quemque carne abuti oportere. Hoc igi- 
tur factum dictumque temere atque imprudenter 
pro exemplo sibi proponentes Nicolai sectatores , 
licenter in. omne genus stupri feruntur. Átqui «de 
Nicolao sic accepimus, nullius eum mulieris pr:r- 
terquam illius quam uxorem duzerat, concub'ta 
usum fuisse : et ex ejus liberis filias quidem usque 
ad extremam ztatem virgines permansisse : filium 
vero ipsum quoque veneris expertem vixisse, Quse 
cum ita sint, illa uxoris, ob quam zelotypiz* argue- 
batur, coram apostolis productio, indicium erat af- 
fectus domiti atque exstincti : et verbis illis, sua 
quemque carne abuti oportere, voluptatum quas 
homines tantopere appetunt, fuga et continentia 
doccbatur. Nam juxta Domini preceptum duobus 
simul dominis servire nolebat, voluptati et Christo. 
Quin et Matthias idem docuisse dicitur, carni qui 
dem bellum indicendum, eaque abutendum esse, 
neque ullam ei permittendam voluptatem : animam 


vero fide ac scientia augend:m esse. Atque lh:ec de his qui circa hzc tempora veritatem corrumpere 
adorti, diclo citius exstincti sunt, a nobis dicta sufficiant. 


ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ A. 


Περὶ τῶν àv συζυγίαις ἐξετασθέντων ἁποστό- 
«ων (N.c. H. E. 11, 44). 


'O μέντοι Κλήμης, οὗ τὰς φωνὰς ἀρτίως ἀνέγνω- 


CAPUT XXX. 
De apostolis qui in conjugio vixerunt. 


Porro Clemens, cujus verba modo recitaviimus , 


μεν, tol; προειρηµένοις ἑξης διὰ τοὺς ἀθετοῦντας — post illa quze a nobis relata sunt, enumerat aposto 
Táuov, τοὺς τῶν ἁποστόλων ἐξετασθέντας ἓν συζυ C los qui uxores habuerant, in gratiam quorumdam 


TU χαταλέχει φάσχων' « Ἡ χαὶ τοὺς ἀποστόλους 
ἀποδοχιμάσονσι;, Πέτρος μὲν γὰρ xal Φίλιππος ἕπαι- 
δοποιῄσαντο' Φίλιππος δὲ xal τὰς θυγατέρας ἀνδρά- 
σιν ἐξέδωχε. Καὶ 6 γε Παῦλος οὖν ὀχνεῖ ἔντινι Ἐπι- 
στολῃ τὴν αὑτοῦ προσαγορεῦσαι σύζυγον, fiv οὐ 
περιεχόµιζε, διὰ τὸ τῆς ὑπηρεσίας εὐσταλές. » "Ens 
& τούτων ἐμνήσθημεν, οὐ λυπεῖ χαὶ ἄλλην ἀξιοδι- 
Ίγητον ἱστορίαν τοῦ αὐτοῦ παραθέσθαι, fiv ἐν τῷ 
ἑθδόμῳ Στρωματεῖ τοῦτον ἱστορῶν ἀνέγραφε τὸν 
τρόπον’ « Φασὶ γοῦν «bv μαχάριον Πέτρον θεασάµε- 
yov την ἑαυτοῦ γυναῖκα ἀπαγομένην τὴν ἐπὶ θανάτῳ, 
ἡσθηναι μὲν τῆς χλήσεως χάριν καὶ τῆς ἐπ᾽ olxov 
ἀναχομιδῆς (49), ἐπιφωνῆσαι δὲ εὖ µάλα προτρεπτι- 
Xi xal παραχλητικῶς ἐξ ὀνόματος προσειπόντα" 


. (46) Ἀπ.1ῶς xal ἁδασαγίστως. Hec verba refer- 
ri debent ad χαταχολουθήσαντες, non autem ad vo- 
eem εἰρημένῳ. Quod cum non animadvertisset 
Christophursonus, a Clementis sensu longe abher- 
favit. Neque enim illud tum dictum, tum factum 
Nicolai, temere et inconsiderate ei excidisse ait 
Clemens. hno lioc Nicolai zpophthegma fuisse do- 
cet in libro n Stromatei sub finem, Ast. παραχρᾶ- 
σθαι τῇ capxt. Quod quidem dictum sectatores ejus 
ita interpretati sunt, quasi Nicolaus unumquemque 
earne sua ad omnein voluptatem et lasciviam abu- 
tU oportere przecepisset, cum tamen Nicolaus plane 
conirarium hoc dicto intellexisset, neque carni 
haudquaquam indulgeudum esse, sed eam doman- 
dam et assidua virtutis exercitatione fatigandam, 
Porro de bzresi Nicolaitarum Victorinus Petabio- 
Bensis episcopus in. Commentariis in Apocalypsim : 


102 qui nuptias damnabant. «An forte, inquit, apo- 
stolos improbabunt? Petrus enim et Philippus libe- 
ros ex legitimis nuptiis procrearunt. Philippus etiau 
filias viris collocavit. Paulus quoque in quadam Epi- 
stola suain. ipsius conjugem cempellare non verc- 
tur. Quam tamen ideo secum minime circumduxit, 
ut expeditior ministerium suum obiret, » Sed quo- 
niam in hunc sermonem incidimus, non. pigeblt 
aliam quoque memoratu diguam ejusdem Cleuentiis 
narrationem apponere, qua in septimo ejusdem ope- 
ris libro refertur in hune modum : « Aiunt, inquit, 
beatum Petrum, cum uxorem suam duci ad suppli- 
cium vidisset, gaudio exsultasse, quod a Deo vocata, 
ac mox in patriam reditura esset : eamque proprio 


D Nicolaite autem erant illo tempore. ficti homines. et 


pestiferi, qui sub nomine Nicolai ministri fecerunt 
sibi heresim, ut. delibatum exorcizaretur et mandn- 
cari posset ; et quicunque (ornicatus est, octava die 
pacem. acciperet. 

(47) Καὶ 1) érxpáceia. Mac 
tur a Clemente Alexandrino. 
sunt quasi diceret τὸ παραχρᾶσθαι τῇ σαρχὶ, τὴν 
ἐγχράτειαν ἡδονῶν ἐδίδασχε. Quod Rulinus et Chris- 
tophorsonus nou intellexerunt. 

(48) Κατὰ τὴν τοῦ Σωτῆρος ἐντο.λήν. Nostri co- 
dices Maz.. Med. et Fuk, scriptum habent. xazà 
την τοῦ Κυρίου xal Σωτῆρος ὀντολὴν. Qua tamen 
dui voces apud Clementem hodie non leguntur. 

(49) Kal τῆς ἐπ᾽ olxov ἀγακομιδῆς. Sic iu que- 
tuor nostris codicibus Maz., Med., Fuk. et Saviliauo 
legitur, rectius quam vulgo editum χαὶ τῆς εἰς olov. 


per enallagen dicun- 
ic enim. accipienda 


419 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 250 


nomine compellantem, hortatorio et consolatorio A Μέμνησο, ὦ αὗτη, τοῦ Κυρίου. Τοιοῦτος fj» ὁ τῶν 


vocis sono inclamasse 1 Mulier, memento Domini. 
Ilujusmodi erant sanctorum connubia : hujusmodi 
erat charissimorum perfecta dilectio.» Atque bzc ut- 
pote praesenti argumento accommodata, opportune in 
bunc locum conjecitnus. 
CAPUT XXXI. 
De Joannis εἰ Philippi obitu. 


De Paulo quidem et Petro, tempus et modum 
cxdis, locumque in quo cadavera ipsorum deposita 
sunt, jam superius retulimus. De Joanne vero tem- 
pus quidem ipsum aliqua ex parte designavimus : 
locus vero in quo sepultus est, ex Polycratis qui 
Ephesinorum Ecclesix episcopus fuit, epistola de- 


µακαρίων γάμος, xai ἡ τῶν φιλτάτων τελεία διάθε- 
σις. » Καὶ ταῦτα ὃ) οἰχεῖα ὄντα τῇ μετὰ χεῖρας ὑπο- 
θέσει, ἐνταῦθά µοι χατὰ χκαιρὸν χείσθω. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AA'. 


Περὶ τῆς Ἰωάνγου καὶ Φιλίππου τε]ευτῆς 
(Nic. H. E. 1, 55) 


Παύλου μὲν οὖν χαὶ Πέτρου τῆς τελευτῆς Ó τε 
χρόνος xal ὁ κρόπος, xal προσέτι τῆς μετὰ τὴν 
ἁπαλλαγὴν τοῦ βίου τῶν σχηνωµάτων αὐτῶν κα- 
ταθέσεως ὁ χῶρος, ἤδη πρότερον ἡμῖν δεδήλωται. 
Τοῦ δὲ Ἰωάννου, τὰ μὲν του χρόνου ἤδη πως εἷ- 
ρηται, τὸ δέ ve τοῦ σχηνώματος αὑτοῦ χωρίον, 


monstratur. In qua scribens ad Victorem Romanz B ἐξ ἐπιστολῆς Πολυχράτους (τῆς δ' ἓν Ἐφέσῳ 


urbis episcopum, Joannis simul ac Philippi apostoli, 
ejusdemque filiarum mentionem facit lis verbis: « Nam 
et in Asia, inquit, magna quxdam lumina exstincta 
&unt, qu:e suscitabuntur in novissimo die adventus 
Domini, tunc cum de ccelo veuiet cum gloria, et uni- 
versos sanctos requiret : Philippum intelligo, qui 
fait unus ex duodecim apostolis, mortuusque est [lie- 
rapoli cum binis filiabus qux in virginitate conse- 
nuerunt, Altera quoque ejus filia qu: spiritualem 
quamdam vitam duxit, Ephesi sepulta est. Sed et 
Joannes, qui supra pectus Domini recubuit, fuitque 
sacerdos Dei laminam gestans, et martyr et doctor, 
^ic, inquam, Joannes in urbe Eplieso conditus jacet. » 
103 Et hzc quidem de illorum obitu. Preterea 


hm Dialogo Caii cujus supra fecimus mentionem, C 


(50) ΜεγάΊα στοιχεῖα. TVlieronymus οἱ Musculus 
οιεπιρµία vertit, Cliristophorsonus seminaria : sed 
optime Rufinus /umina interpretatur. Nam Grzci 
signa zodiaci στοιχεῖα solent appellare. Sic apud 
Diogenem Laertium in Vita Menedemi : Πῖλος 'Ao- 
καδικὸς ἐπὶ τῆς χεφαλῆς ἔχων ἑνυφασμένα τὰ δώ- 
δεχα στοιχεῖα. Sic autem vocabant ea signa genti- 
les, quod principia vitae hominum ac fortunas in 
iis posita esse existimarent , ut. docet Epiphanius 
in h:resi Pharisseorum : Τὰ µαταίως νοµιζόµενα 
εἰς ἀριθμὸν στοιχείων τοῖς πεπλανημµένοις ὀνόματα & 
ζώδια χκαλοῦσιν. Ubi εἰς. ἀριθμόν ponitur pro εἰς 
λόγον. Quare fallitur Salmasius in lihro De annis 
climactericis, pag. 971. Neque enim Gr:eci. στοιχεῖον 
unquam dixerunt imaginem aut figuram. 

(51) dix xor cór τῶν δώδεκα. Christophorse- 


nus lioc loco nequaquam boni interpretis officio D 


(unctus est, qui pro Philippo uno ex duodecim 
apostolis, Philippum unum ex septem diaconis 
substituit, Vetus quidem hic error fuit, ut Philip- 
pum diaconum et evangelistam cum Philippo apo- 
stolo confunderent. Et quia in Actibus apostolorum 
cap. xxi, Philippi evangeliste quatuor filias virgi- 
mes proephetasse legerant , Philippum apostolum 
conjugein habuisse et lilias suscepisse dixerunt. 
])ta przier. Polycratem Clemens Alexandrinus supra 
in capite 20, et Papias infra, Verum ex Actibus 
apostolorum manifesto colligitur Philippum diaco- 
num, eum a quo eunuclius baptizatus est, et qui 
quatuor habuit filias proplietantes, alium fuisse a 
Philippo apostolo. Vide l1sidorum Pelusiotam in 
libro primo, epistola 447, et sequentibus, ubi id 
épertissime demonstrat. 

(52) Καὶ ἡ ἑτέρα αὐτοῦ. Tertiam hanc Philippi 
filiam scejungit Polycrates a duabus aliis quie in 


παροικίας ἐπίσκοπος οὗτος ἦν) ἐπιδείκνυται’ fy 
Οὐίχτορι Ῥωμαίων ἐπισχόπῳ γράφων, ὁμοῦ τε αὐτοῦ 
χαὶ Φιλίππου μνημονεύει τοῦ ἁποστόλου, τῶν τε τού- 
του θυγατέρων ὧδέ πως « Καὶ γὰρ χαὶ χατὰ τὴν 
"Acíav μεγάλα στοιχεῖα (50) χεχοίµηται ’ ἅτινα ἆνα- 
στήσεται τῇ ἑσχάτῃ ἡμέρᾳ τῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου, 
ἐν f. ἔρχεται μετὰ δόξης ἐξ οὐρανοῦ, χαὶ ἀναξητήσει 
πάντας τοὺς ἁγίους, Φίλιππον τὸν τῶν δώδεχα (51) 
ἁποστόλων, ὃς χεχοίµηται ἓν Ἱεραπόλει, xat δύο 
θυγατέρες αὐτοῦ γεγηραχυῖαι παρθένοι, xaX fj ἑτέρα 
αὐτοῦ (52) θυγάττρ &v ἁγίῳ Πνεύματι πολιτευσαµένη, 
f| ἐν Ἐφέσῳ ἀναπαύεται. "Ext δὲ καὶ Ἰωάννης ὁ ἐπὶ 
τὸ στῆθος τοῦ Κυρίου ἀναπεσὼν, ὃς ἐγενήθη ἱερ-ὺς 
τὸ πέταλον πεφορηχὼς, καὶ µάρτυς, xal διδάσχαλος, 
οὗτος ἐν Ἐφέσῳ κεχοίµηται. » Ταῦτα xal περὶ τῆς 


virginitate consenuerunt, Ex quo colligitur, tertiam 
hanc viro nuptam fuisse. Neque vero id pugnat 
cum capite xxi Actuum apostolorum. Respondeiá 
enim potest, ium quidem cum ea gererentur quz 
memorat Lucas, Philippi filias fuisse virgines : 
postea tamen unam ex illis a patre nuptum datar. 
Idque innuere videtur Clemens Alexandrinus in 
verbis quz supra citantur ab Eusehio. Porro Chri- 
stophor-onus tertiam hanc Philippi Ελα, cum 
duabus illis prioribus confudit. Cujus versio me- 
rito turbavit Baronium, nt patet ex. Annalibus. ad 
annum Christi 58, cap. 115. Kepetit hunc Polycra- 
tis locum Easebius noster in lib. v, cap. 24 , uhi 
Christophorsonus tres Philippi filias recte distinxit, 
el priorem suum errorem. emendavit, Ceterum 
qu:ri hic. merito potest cur Polycrates tres dun- 
taxat. Philippi filias memoraverit, cum in Actibus 
quatuor filie Philippi numerentur. Respondeo Po- 
lycratem earum duntaxat mentionem fecisse, quz 
in Asia mortuz sepulleque essent, ut. videre esL 
in integra ipsius epistola quie refertur in libro v. 
Cum igitur una. ex quatuor illis filiabus Cxsarez 
aut alibi mortua esset, ideo nullam ejus mentione 
fecit Polycrates. Porro ex filiabus Philippi una 
Hermione, altera Eutychis dicebatur. Sic enim 
scribitur in Mengo Graecorum : Die 4 Septembris 
commemoraiio S. Hermione, unius ex quatwor flia- 
bus Philippi apostoli, qui baptizavit eunuchum Can- 
daces. Hec. ei soror ejus Éutychis in Asiam venit 
post moriem | Joannis. apostoli, eic, Sepulta | est 
Ephesi. gitur ex Meneo discimus, tertiam | illam 


 Puülippi filiam, de qua hic loquitur Polycrates, 


llermionem appellatam fuisse. Etenim | Polycrates 
eau Ephesi sepultam esse dicit, cum dua ejus 
Sorures sepulte essent Ilierapoli. 


981 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. ΙΙ. 


τῶνδε τελευτῆς. Καὶ &v τῷ Γαΐου δὲ, οὗ μιχρῷ πρό- A Proclus adversus quem instituta est disputatio, de 


σθεν ἐμνήσθηµεν, Aia Ao, Πρόχλος, πρὸς ὃν ἑποιεῖτο 
τὴν ζήτησιν, περὶ τῆς Φιλίππου xal τῶν θυ/ατέρων 
αὐτοῦ τελευτῆς συνάδων τοῖς ἐχτεθεῖσιν, οὕτω φησίν : 
« Μετὰ τοῦτο δὲ προφήτιδες τέσσαρες αἱ Φιλίττου 
χεγένηνται bv Ἱεραπόλει τῇ χατὰ τὴν Ασίαν: ὁ 
τάφος αὐτῶν ἐστιν ἐχεῖ, xal ὁ τοῦ πατρὸς αὐτῶν. » 
Ταῦτα μὲν οὗτος. Ὁ δὲ Λουχᾶς ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν 
ἀποστόλων, τῶν Φιλίππου θυγατέρων ἓν Καισαρείᾷ 
της Ἰουδαίας ἅμα τῷ πατρ) τότε διατριθουσῶν, προ- 
φητιχοὺ τε χαρίσµατος ἠξιωμένων, μντμονεύει χατὰ 
λέξιν ὧδέ πως λέγων" ε Ηλθομεν εἰς Καισάρειαν, 
xai εἰτελθόντες εἰς τὸν οἴκον Φιλίππου τοῦ εὔαγγε- 
λιστοῦ ὄντος ἐκ τῶν ἑπτὰ, ἐμείναμεν παρ αὐτῷ. 
Τούτῳ δὲ ἦσαν παρθένοι θυγατέρες τέσσαρες προ- 
φητεύουσαι. » Τὰ μὲν οὖν εἰς ἡμετέραν ἑλθόντα 
γνῶσιν περί τε τῶν ἁποστόλων (59) xal τῶν ἆπο- 
στολικῶν χρόνων, ὧν τε χαταλελοίπασιν ἡμῖν ἱερῶν 
γραμμάτων, xaX τῶν ἀντιλεγομένων μὲν, ὅμως δ᾽ ἐν 
πλείσταις Ἐκχλησίαις παρὰ πολλοῖς δεδηµοσιευµένων, 
τῶν τε παντελῶς νόθων χαὶ τῆς ἀποστολιχῆς ὀρθο- 
δοξίας ἀλλοτρίων ἐν τούτοις διειληφότες, ἐπὶ τὴν τῶν 
iine προῖωμεν ἱστορίαν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AB'. 
Ὅπως Συμεὼν ὁ Ἱεροσο.ύμων ἐπίσκοπος égap- 
τύρησεν (Nic. H. E. ni, 16). 

Μετὰ Νέρωνα xaX Δομετιανὸν, χατὰ τοῦτον οὗ νῦν 
τοὺς χρόνους ἐξετάζομεν, μεριχῶς xal κατὰ πόλεις 
ἐξ ἑπαναστάσεως δήµων, τὸν καθ) ἡμῶν χατέχει λό- 
Yos ἀναχινηθῆναι διωγµόν. Ἐν ᾧ Συμεῶνα τὸν τοῦ 
Κλωπᾶ, ὃν δεύτερον καταστήναι τῆς ἐν Ἱεροσολύ- 
µοις Ἐχχλησίας ἐπίσχοπον ἑδηλώσαμεν, μαρτυρίῳ 
τὸν βίον ἀναλῦσαι παρειλήφαμεν. Καὶ τούτου µάρτυς 
αὐτὸς ἐχεῖνος, οὗ διαφόροις ἤδη πρότερο) ἐχρησά- 
µεθα φωναῖς, Ἡγήσιππος * ὃς δὴ περ τινων αἱρετι- 
χῶν ἱστορῶν, ἐπιφέρει δγλῶν, ὡς ἄρα ὑπὸ τούτων χατὰ 
τόνδς τὸν χρόνον ὑπομείνας κατηγορίαν, πολυτρόπως 
ὁ δηλούµενος, ὡσὰν Χριστιανὸς ἐπὶ πλείσταις aixt- 
οθεὶς ἡμέραις, αὐτόν τε τὸν δικαστὴν καὶ τοὺς áp 
αὐτὸν ei; τὰ μέγιστα χαταπλήξας, τῷ τοῦ Κυρίου 
πάθει παραπλἠσιον τέλος ἁπηνέγχατο. 0ὐδὲν δὲ οἷον 
xai τοῦ συγγραφέως ἑπαχκοῦσαι, αὐτὰ 6h ταῦτα κατὰ 
λέξιν ὧδέ πως ἱστοροῦντος" « "Amb τούτων δηλαδη 
τῶν αἱρετικῶν χατηγοροῦσέ τινες Συμεῶνος τοῦ 
Κλωπᾶ (54), ὡς ὄντος ἀπὸ Δαθὶδ καὶ Χριστιανοῦ. 
Καὶ οὕτω μαρτυρεῖ ἑτῶν (v Exatby εἴχοσιν, iz 
Τραϊανοῦ Καίσαρος xai ὑπατιχοῦ Αττιχοῦ (55). » 


(53) Περί τε τῶν áxcccóAov. Iu quatuor nostris 
codic. Maz , Mel , Fuk. et Saviliano scriptum in- 
veni περί τε τῶν ἁποστόλων αὐτῶν. 

(54) Συμεῶνος τοῦ Κ.λωπᾶ. In codice Regio le- 
gitur Σίμωνος, ul notavit etiam Rob. Stephanus. 
llieronymus in Chronico, hujus episcopi Hierosoly- 
. mitani nomen duplici modo scribi testatur, Symeo- 
nem scilicet et. Simo»em. ldem habet Georgius Syn- 
cellus, et auctor Chronici Alexandrini. 

(95) Ka) ὑπατικοῦ "Actixov. ld est cum. Atticus 
essel legatus Syris. Solebant enim Syri horum 
presidum nomine annos designare, ut constat ex 
Josephi Antiquitatibus. Sed et in reliquis provinciis, 
recioruim nauine tempora desiguari consueverant. 


-— 
ww 


Philippt ejusque filiarum exitu, plane consentiens 
cum'iis qui modo retulimus, sic ait : « Quatuor post 
hxc Philippi filie prophetides fuerunt lierapoli 
Asia civitate, ubi etiam earum et patris Philippi 
sepulcrum visitur. » Hzc ille. Lucas vero in Actibus 
apostolorum, Philippi filiarum meminit, qux dono 
propheti:* ornatz, apud Caesaream Judem tunc 
temporis cum patre degebant. « Venimus, inquit, 
Cxsaream : et ingressi in domum Philippi evange- 
liste, qui erat unus e septem, mansimus apud eum. 
Huic autem erant quatuor filie virgines prophetan- 
lea. » Expositis igitur hactenus quacunque ad noti- 
tiam nostram pervenerunt, tum de apostolis ipsis 
et de tempore obitus singulorum, tum de sacris 
volmninibus quz nobis reliquerunt : ad hzc de iis 
Kbris qui in dubium quidem revocantur, in plurimis 
tamen Ecclesiis palam leguntur : postremo de illis 
qui plane spurii sunt , et a recta fide doctrinaque 
apostolorum alieni, nunc ad sequentium rerum 
narrationem progrediamur. 


CAPUT XXXIII. 
Quomodo Symeon Hierosolymorum episcopus mar- 
Iyrium subiit. 

Post Neronis ac Domitiani persecutionem, sub 
hoc cujus nunc tempora commemoramus Trajano, 
particularem quamdam per singulas civitates popu- 
lari motu adversus nostros excitatam esse perse- 
cutionem accepimus. In qua Symeon Cleopa: filius, 
quem secundum Ecclesiz llierosolymitanz episcopum 
constitutum esse docuimus, martyrio vitam finiisse 
memoratur. llujus rei testis est is cujus verba jam 
toties retulimus, Hegesippus. Qui de hzreticis qui- 
busdam verba faciens, ab iisdem circa li:c tempora 
accusatum subjungit csse Symeonem, variisque 
tormentorum generibus per dies plurimos excrucia- 
tum, eo quod Christianus esset, admirationi fuisse 
tum judici, tum satellitibus ac ministris : tandem- 
que eoden: sapplicii genere quod Dominus pertulit, 
vitam 10/4 clausisse. Sed satius est verba ipsius 
scriptoris hacc narrantis audire. « Ex eorum, inquit, 
h:xreticorum numero, quidam Symeonem Cleopze 


p ilium detulerunt, quod ex stirpe Davidis oriundus, 


el Cliristianus esset. Atque ita Symeon cum annos 
centum ac viginti natus esset, martyrium subiit, 


l'orro ex legatis C:saris alii erant consulares, alii 
pr:etorii. Quocirca Atticus hie ὑπατιχός appellatur, 
"uL eum consularem fuisse constet. Ex his apparet 
male Rufinum vertisse : Martyr. effectus. est. cum 
esset annorum centum et viginti , sub Trajano Cesare, 
apud Atticum consularem, Grzeca Wegesippi sic ha- 
bent : Ἐτῶν ὢν ἑχατὸν εἴχοσι ἐπὶ Tpaiavou Καΐσα- 
ρος, xaX ὑπατικοῦ ᾽Αττιχκοῦ. Sed primo quidem prz- 
positio illa ἐπί non significat apud, verum id tau- 
tun designat, Symeonem — martyrio perfunctum 
fuisse principatu Trajani, Attieo Syriam admini- 
strante,. Deinde vox illa ὑπατικοῦ non. simpliciter 
consularem denotat, sed legatum consularem, ut 
dixi, Erant quidem :etate. Ruflni consulares qui 


EUSEDI CASARIENSIS OPP, PARS 1. — HISTORICA. 


9284 


principatu Trajani Augusti, Attico consulari legato A Φησὶ δὲ ὁ αὐτὸς, ὡς ἄρα χαὶ τοὺς χατηχόρους αὐτοῦ) 


Syriam administrante. » ldem preterea scribit, eos 
ipsos Symeonis accusatores, cum tunc temporis 
omnes ex regia Judzorum tribu oriundi sollicite 
investigarentur, eonvictos esse quod ex ea stirpe 
originem ducerent. Porro hunc Symeonem non 
absurde quis dixerit et spectatorem et auditorem 
Domini fuisse; cum et diuturnitas vitze ipsius, et 
Evangeliorum fldes id struere videatur, in quibus 
Maria quadam commemoratur Cleope filia, cujus 
Symeonem fllium fuisse supra docuimus. Alios 
prelerea nepotes unius ex Domini fratribus, cui 
nomen erat Judz, 3d hoc usque Trajani imperium 
vitam produxisse idem scriptor refert, cum jam 
antea sub Domitiano, ut diximus, Christi. fidem 


ζητουµένων τότε τῶν ἀπὸ τῆς βασιλιχῆς Ἰουδαίων 
φυλῆς, ὡσὰν ἐξ αὐτῆς ὄντας, ἁλῶναι συνἐδη. Λο- 
γισμῷ δ᾽ ἂν χαὶ τὸν Συμεῶνα τῶν αὐτοπτῶν xat ab- 
τηχόων εἴποι ἄν τις γεγονέναι τοῦ Κυρίου, τεχµή- 
pl τῷ µήχει τοῦ χρόνου τῆς αὐτοῦ ζωῆς χρώμενος, 
καὶ τῷ μνημµονεύειν τὴν τῶν Εὐαγγελίων γραφῖν 
Μαρίας τῆς τοῦ Κλωπᾶ, οὗ γεγονέναι αὐτὸν (56), xal 
πρότερον ὁ λόγος ἑδήλωσεν. Ὁ δ᾽ αὐτὸς συγγραφευς 
χαὶ ἑτέρους ἀπὸ γένους ἑνὸς τῶν φεροµένων ἀδελφῶν — 
*oU Σωτῆρος, ᾧ ὄνομα Ἰούδας, φησὶν εἰς τὴν αὐτὴν —- 
ἐπιδιῶναι βασιλείαν, μετὰ τὴν Ίδη πρότερον ἱστο- 
ρηθεῖσαν αὐτῶν ὑπὲρ τῆς εἰς τὸν Χριστὸν πίστεως 
ἐπὶ Δομετιανοῦ μαρτνρίαν. Γράφει δὲ οὕτως ' « Ἔρ- 
χονται οὖν xal προηγόῦνται πάσης Ἐχχλησίας ὡς 


constanter professi fuissent, Sic autem scribit : B μάρτυρες xal ἀπὸ γένους τοῦ Κυρίου. Καὶ γενοµέ- 


« Adsunt, inquit, illi et universe Ecclesiz president, 
utpote martyres et agnati Christi. Tandemque pro- 
funda pace Ecclesie restituta, ad Trajani usque 
tempora superstites fuerunt. Donec Symeon supra- 
dictus, Cleopze filius ejus qui patruus erat Domini, 
accusatus similiter ab hereticis, et ob eamdem 
causam in jus vocatus est coram Attico consulari ; 
et per niultos dies acerbissimis tormentis excrucia- 
tus, fidem Christi constantissime professus est ; 
adeo ut et consularis ipse, et omnes qui aderant, 
magnopere mirarentur, qua ratione vir centum ac 
viginti annos natus, tot tormenta perferre potuis- 
set. Tandem vero sententia judicis cruci suffizus 
est. » Post hiec idem scriptor res illa ztate gestas 
commemorans, addit Ecclesiam ad hzc usque tem- 
pora instar cujusdam virginis, integram atque 
incorruptam  permansisse : adhuc in obscuro 
recessu delitescentibus, quicunque rectam predi- 
cationis evangelic:e regulam depravare niterentur. 
Sed postquam sacer apostolorum coetus vario mor- 
tis genere exstinetus est, effluxeratque jam ztas 
hominum illorum , qui divinam ipsam Sapientiam 
suis auribus auscultare meruerant : tunc. demum 
exorta est impii erroris conspiratio, 105 fraude 


Palzestinam regebant, ut ex imperii Romani Notitia 
notissimum est. Verum hic magistratus diu post 
Trajani tempora est institutus. Cieterum supra ci - 
tatus Rufini locus in manuscripto codice bibliothec:e 
Regi» ita perscribitur : Martyr effectus est. cum 
essel annorum centum xxv. 

(56) οὗ γεγονέναι αὐτόν. Nostri codices Maz., 
Med, et Εικ. vocem addunt hoc modo. οὗ xal γε- 
γονέναι αὐτὸν, καὶ πρότερον ὁ λόγος ἑδήλωσεν. 

(57) 'O éx θείου τοῦ Κυρίου. Male Christophor- 
sonus hsc verba accepit quasi θείου adjectivum 
essel, et subaudiretur γένους. Sed Langus qui Ni- 
cephorum Latine iuterpretatus est, optime patruum 
vertit. Clopas enim revera frater erat. Josephi, ac 
proinde patruus Christi. Quare Symeon Clopz fi- 
lius, cognatus erat Domini, ut dicitur in capite 14, 
supra, ubi male consobrinum vertunt Musculus et 
Christophorsonus. κ 

(58) Συκοφαντηθεὶς ὑπὸ τῶν αἱρέσεων. Cerin- 
thianos et Nicolaitas intelligit auctor Chronici Ale- 
randrini, cui non assentior. Intelligit enim Hege- 
vippus sectas illas quae tunc temporis Hiérosolyuis 


; codicibus nostris Maz., 


νης εἰρήνης βαθείας ἓν πἀσῃ Ἐκχλησίᾳ, µένουσι 
μέχρι Τραϊανοῦ Καΐσαρος. Μέχρις οὗ ὁ ἐχ θείου τοῦ 
Κυρίου (57), ὁ προειρηµένος Συμεὼν νἱὸς Κλωπᾶ, 
συχοφαντηθεὶς ὑπὸ τῶν αἱρέσεων (58) ὡσαύτως χατ. 
ηγορήθη χαὶ αὐτὸς ἐπὶ τῷ αὐτῷ λόγῳ (59) ἐπὶ 'Ac- 
τικοῦ τοῦ ὑπατιχοῦ. Καὶ ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας αἰχιζό- 
µενος, ἑμαρτύρησεν, ὡς πάντας ὑπερθαυμάζειν, xal 
οὖν ὑπατιχὸν, πῶς ἑχατὸν εἴχοσι τυγχάνων ἑτῶν 
ὀπέμεινε΄ xal ἐχελεύσθη σταυρωθῆναι. » Ἐπὶ τού- 
τοις ὁ αὐτὸς &vhp διηγούµενος τὰ χατὰ τοὺς δηλου. 
µένους, ἐπιλέχει ὡς ἄρα µέχρι τῶν τότε χρόνων 
παρθένος (60) χαθαρὰ xai ἁδιάφθορος ἔμεινεν d 
Ἐκχχλησία, ἐν ἁδήλῳ που σχότει φωλευόντων εἰσέτι 
τότε τῶν, εἰ xal τινες ὑπῆρχον, παραφθείρειν ἐπι- 
χειρούντων τὸν ὑγιῆ χανόνα τοῦ σωτηρίου χηρύγμα- 
τος. Ὡς δ' ὁ ἱερὸς τῶν ἁποστόλων χορὸς διάφορον 
εἰλήφει τοῦ βίου τέλος, παρξληλύθει τε ἡ γενεὰ ἐχείνη 
τῶν αὐταῖς ἀχοαῖς τῆς ἐνθέου Σοφίας ἐπαχοῦσαι xat- 
Πηξιωμένων, τηνικαῦτα τῆς ἀθέου πλάνης τὴν ἀρχὴν 
ἑλάμθανεν fj σὔστασις, διὰ τῆς τῶν ἑτεροδιδασχάλων 
ἁπάτης' ol xaY ἅτε μηδενὸς ἔτι τῶν ἁποστόλων Ἆει- 
ποµένου, γυμνῇ λοιπὸν ἤδη τῇ χεφαλῇ, τῷ τῆς ἆλη- 
θκίες χηρύγματι τὴν φευδώνυμον γνῶσιν ἀντιχη- 
ρύττειν ἐπεχείρουν. [Καὶ ταῦτα μὲν οὗτος περὶ 


vigebant, Phariszorum scilicet, Sadduc:eorum et 
alias, de quibus infra lib. iv, cap. 22. 

(59) Ἐπὶ τῷ αὐτῷ Aóqp. ld est quod. Christi 
fidem przedicaret, ut supra dixi, et rursus in lib. 1v, 
cap. 22, ex fHegesippo, τὰ τὸ μαρτυρῆσαι 
Ἰάκωθον τὸν Δίχαιον ὡς xal i Κύριος ἐπὶ τῷ αὐτῷ 


φ. 
(60) Μέχρι τῶν τότε χρόνων παρθένος. Hxc de 
Hierosolymorum Ecclesia specialiter dixerat Hege- 
sippus, eam scilicet usque ad mortem Symeonis, 
id est usque ad Trajani tempora, virginem dictam 
esse. Verba llegesippi habes infra in lib. 1v, cap. 
22. Videtur autem Eusebius toti Ecclesix tribuisse 
id quod de unica Hierosolymorum Ecclesia «i- 
ctum fuerat ab Ilegesippo* Porro tam Eusebii quam 
Hegesippi verba benigne intelligenda sunt. Certum! 
est enim. Ecclesiam catholicam semper integram 
atque intemeratam permanere, et castitatem ejus 
nullo modo ab hzreticis Dosse corrumpi. Porre in 
ed. et Fuk. scriptum ha- 
betur ἁδιάφθορος ἔμένεν, non autem ut in Regic 
exemplari εἰ apud Nicephorum ἔμεινεν. 


15 HISTORLE ECCLESIASTICAE LID. ΠΠ. 236 


τούτων διαλαδὼν (61) ὧδέ πως ἔλεξεν. Ἡμεῖς δὲ ἐπὶ A et malitia falsorum doctorum. Qui utpote nullo am- 
τὰ ἕξης τῆς ἱστορίας, ὁδῷ προδαίνοντες ἴωμεν.] plius ex apostolis superstite, posthz2ec nudo , quod 
aiunt , capite adversus przdicationem veritatis adulterínam doctrinam  obirudere — aggressi sunt. 
Et lHegesippus quidem de iis rebus in hunc fere modum scribit. Nos vero sensim atque ordine pro- 


gredientes, ad sequentia veniamus. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΓ’. 


"Όπως Τραϊανὸς ζητεῖσθαι Χριστιανοὺς ἑκώ- 
Jvctx (Nic. H. E. wi, 17). 


Τοσοῦτός Ye μὴν ἐν πλείοσι τόποις ὁ χαθ᾽ ἡμῶν 
ἐγετάθη τότε διωγμὸς, ὡς Πλίνιον Σεχοῦνδον ἔπιση- 
µότατον Ἠγεμόνων, ἐπὶ τῷ πλήθει τῶν μαρτύρων xt- 
νηθέντα, βασιλεῖ χοινώσασθαι περὶ τοῦ πλήθους τῶν 
ὑπὲρ τῆς πἰστεως ἀναιρουμένων, ἅμα δ' ἐν ταὺτῷ 
μηνῦσαι, μηδὲν ἀνόσιον μηδὲ παρὰ τοὺς νόµους 


. CAPUT XXXIII. 

Quomodo Trajanus Christianos vetuit. inquiri. 

Tanta porro et tam gravis plerisque in locie 
adversus nostros persecutio (unc temporis sevie- 
bat, ut Plinius Secundus, inter provinciarum recto- 
res celeberrimus, motus anartyrum multitudine, 
ad principem retulerit de numero eorum qui fidei 
causa obtruncabantur : simulque indicaverit, de- 
prehendisse se nihil ab illis impie, nihil adversus 


πράττειν αὐτοὺς χατειληφέναι, πλὴν τό γε ἅμα τῇ Eg B leges actitari : nisi quod priino diluculo excitati, 


διεγειροµένους, τὸν Χριστὸν θεοῦ δίχην ὑμνεῖν ' τὸ δὲ 
μοιχεύειν xa φονεύειν, χαὶ τὰ συγγενή τούτοις ἀθέ- 
µιτα πλημμελήματα, χαὶ αὑτοὺς ἁπαγορεύειν, πάντα 
τε πράττειν ἀχολούθως τοῖς νόµοις. Πρὸς ἃ τὸν Τραῖα- 
vby δόγµα τοιόνδε τεθειχέναι, τὸ Χριστιανῶν φῦλον 
μὴ ἐχζητεῖσθαι μὲν, ἐμπεσὸν δὲ χολάζεσθαι οὗ Υενο- 
μένουν, ποσῶς μὲν τοῦ διωγμοῦ σθεσθῆναι τὴν ἀπειλὴν 
σφοδρότατα ἐγχειμένου, οὐ χείρονάς γε μἡν τοῖς χαχουρ- 
γεῖν περὶ ἡμᾶς ἐθέλουσι λείπεσθαι προφάσεις, ἔσθ᾽ ὅπη 
μὲν τῶν δήμων, ἔσθ' ὅπη δὲ xal τῶν χατὰ χώρας &p- 
χόντων, τὰς xa' ἡμῶν συσχευαχοµένων ἐπιθουλὰς, ὡς 
xai ἄνευ προφανῶν διωγμῶν, μεριχοὺς xat' Enapylav 
ἑξάπτεσθαι, πλείους τε τῶν πιστῶν διαφόροις ἕναγω- 
νίξεσθαι µαρτυρίοις. Εἴληπται δ᾽ ἡμῖν fj ἱστορία, ἐξ 
ἧς ἀνωτέρω δεδηλώχαμεν τοῦ Τερτυλλιανοῦ Ῥωμαϊχῆς 
Ἀπο]ογίας, Ἶς ἡ ἑρμηνεία τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον * 
« Καίΐτοι εὑρήχαμεν xaX τὴν εἰς ἡμᾶς ἐπιζήτησιν xe- 
χωλυµένην. Πλίνιος γὰρ Σεχοῦνδος Ἡγούμενος τῆς 
ἐπαρχίου, καταχρίνας Χριστιανούς τινας xal τῆς 
ἀξίας ἐχθαλὼν, ταραχθεὶς τῷ πλήθει, δικγνόει τί a3- 
τῷ λοιπὸν εἴη πραχτέον. Τραϊανῷ οὖν τῷ βασιλεῖ &v- 
εχοινώσατο λέγων, ἔξω τοῦ μὴ βούλεσθαι αὐτοὺς εἰδω- 
40a tpelv, οὐδὲν ἀνόσιον &v αὐτοῖς εὑρηχέναι. Ἑμή- 
νυε δὲ χαὶ τοῦτο, ἀνίστασθαι ἕωθεν τοὺς Χριστιανοὺς, 
καὶ τὸν Χριστὸν θεοῦ δίχην ὑμνεῖν, xal πρὸς τὸ τὴν 
ἐπιστήμην αὐτῶν δ.αφυλάσσειν (62), χωλύεσθαι φο- 
νεύειν, μοιχεύειν. πλεονεχτεῖν, ἀποστερεῖν xal τὰ 
τούτοις ὅμοια. Πρὸς ταῦτα ἀντέγραψε Τραϊανὸς, τὸ 


Christo tanquam deo hynimos canerent : cseterum 
adulteria, homicidia, et reliqua hujusmodi crimina 
illos etiam aversari, cunctaque ex praescripto legum 
agere. Quibus respondens Trajanus, edixit: 
Christianos quidem requirendos non esse, oblatos 
vero puniri oportere. Quo facto, persecutionis 
incendium quod nobis violentius incumbebat , 
restinctum quidem aliqua ex parte videbatur : iis 
(lamen qui nos maligne et fraudulenter aggredi 
vellent, non minor opportunitas suppetebat : alibi 
populo, alibi praesidibus provinciarum adversus 
nostros insidias comparantibus. Adeo ut si non 
palam et publice, locales tamen in aliquot provin- 
ciis persecutiones exardescerent, et plurimi ex flde- 
libus multiplicis martyrii certamen subirent. Porro 
ex Tertulliani Apologetico Latine conscripto , cujus 
jam supra mentlonem fecimus, hac a nobis est 
desumpta narratio. « Atqui invenimus, inquit, inqui- 
sitionem quoque in nos prohibitam. Plinius eniu 
Secundus cum provinciam regeret, damnatis qui- 
busdam Christianis, quibusdam gradu pulsis , ipsa 
tandem multitudine perturbatus, quid de caetero 
ageret, consuluit tunc Trajanum imperatorem : 
allegans prater obstinationem non sacrificandi, 
nibil aliud se de sacramentis eorum comperisse, 
quam cotus antelucanns ad canendum. 1068 
Christo ut deo, e! ad confaeederandam disciplinam: 

homicidium , adulterium, fraudem, perfidiam et 


τῶν Χριστιανῶν φῦλον ph ἐχζητεῖσθαι μὲν, bpme- D cxtera. scelera. prohibentes, Tunc Trajanus rc- 


σὺν δὲ χολάζεσθαι (05). » Καὶ ταῦτα μὲν ἐν τούτοις 
fv. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΔ’. 


Ὅπως τῆς "Popaluv Ἐκκ.λησίας τέταρτος Εὐὺ- 
άρεστος ἡγεῖται (Nic. H. E. 11, 25). 
Tov δὲ ἐπὶ 'Ῥώμης ἐπισχόπων ἔτει τρίτῳ τῆς τοῦ 


(61) Καὶ ταῦτα μὲν οὗτος περὶ τούτων δια-Ία- 
6ών, eic. Tota hzc pericope usque ad finem hujus 
rapitis deest in codicibus nostris Maz., Med. et 
Fuk. Sed neque Rufinus eam aguoscit, ut ex ver- 
sione ejus apparet. Ac mihi quidem videtur tota 
bxc clausula spuria esse ac supposititia. Putavit 
enim quisquis banc addidit, ea qua praecedunt 
verba esse Hegesippi, cum tamen non sint Hege- 
sippi, sed ipsius Eusebii, uL discimus ez capite 23, 


scripsit, boc genus inquirendos quidem non esse, 
oblatos vero puniri oportere. » Et hzc quidem ita 


se habebant. 
CAPUT XXXIV. 


Quod Ecclesiam Romanam quartus. rexerit 
Evarestus. 


Ex Romanis autem pontificibus Clemeus auno 


lib. iv. 

(62) Καὶ πρὸς τὸ τὴν ἐπιστήμη» αὐτῶν διαφρυ- 
Ἰάσσειν. Tertulliani verba Grzceus interpres infe- 
liciter reddidit. Neque enim ἐπιστήμη cst disci- 
plina, nec διαφυλάσσειν idem est quod. confederare. 
Mallem igitur ita interpretari locum Tertulliani, xal 
ἵνα ὥσπερ τι αύμδολον ἔχωσι τῆς αὐτῶν πολι- 


τείας. 
(03) Ἐμπεσὸν δὲ κο.άζεσθαι. Male item hoc 


287 


EUSEBI CAIESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


288 


supradicti imperatoris terlio abiit e vita, Evaresto A προειρηµένου βασιλέως ἀρχῆς, Κλήμης Εὐαρέστῳ 


sacerdotium relinquens, cum novem (totos annos 
predicationem verbi divini procurasset. 


CAPUT XXXV. 


Hierosolymorum | Ecclesie pre[uit 
Justus 


. Symeone quoque ad hunc quem diximus modum 
vita defuncto, Ilierosolyiitani episcopatus sedem 
Justus quidam Judzus capessit. Quippe ea tem- 
pestate innumerabiles ex circumcisione ad Christi 
lidem transierant. 
CAPUT XXXVI. 
De Ignatio et ejus epistolis. 


Quod tertius 


lisdem temporibus florebat in Asia Polycarpus 
apostolorum discipulus, qui a familiaribus ac mi- 
nistris Domini, Smyrnensis Ecclesi: episcopatum 
acceperat. Papias quoque, Hierapolitanus episco- 
pus, eadem :etate celebris fuit, vir imprimis diser- 
tus et eruditus, ac Scripturarum peritus. Ignatius 
praterea multorum sermonibus nostra etiam ztate 
celebratus, secundus post Petrum Antiochensem 
Ecclesiam sortitus est. Hic ob (idem Christi e Syria 
ad urbem Romam perductus, bestiis objectus esse 
dicitur. Et cum per Asiam sub accuratissima satel- 
litum eustodia ductaretur, singularum nihilominus 
civitatum quas ingrederetur, Ecclesias sermonibus 
et cohortationibus suis confirmans, monebat impri- 
mis ut sibi a pravis h:xreticorum opinionibus ca- 


verent, qua tunc primum in lucem emergere cum ϱ 


cepissent , copiosius pullulabant, Mhortatusque 
est ut apostolorum traditionibus tenaciter inhzre- 
rent : quas quidem ad certiorem posteritatis 
107 notitian testimonio suo con(irmatas scriptis 
mandare necessarium duxit. ltaque cum Smyrnaun 
venisset , in qua tum erat l'olycarpus , unam qui- 
dem epistolam scripsit ad Ecclesiam Ephesioruim , 
in qua Onesimi ipsorum pastoris mentionem facit. 
Alteram quoque dedit ad Ecclesiam Magnesiz civi- 
tatis qux» ad Meandrum sita est, in qua etíam Da- 
mam episcopum nominat. Aliam item ad Ecclesiain 
Trallianorum , cujus antistitem tunc fuisse memo- 


rat Polybium. Przter has est et alia ejus epistola - 


ad Ecclesiam urbis Romz, in qua orat atque hor- 
tatur Romanos , ne martyrium a se' depellentes ac 
deprecantes , spe ac voto se fraudare velint. Sed 
operz pretium fuerit ad confirmationem eorum qux 


loco Graecus interpres Tertulliai£.. Oblatos enim 
dicit Tertullianus seu potius Trajanus, eos qui ju- 
dicibus exhibentur. Sic enim Latini loqui solent. 
Sensus igitur rescripti imp. Trajani adversus Chri- 
stianos hic est : Rectores provinciarum non debere 
per speculatores οἱ satellites suos curiosius inda- 
gare genus et sectam Christiauorum. Si qui tamen 
Christiani ab officialibus fortuito deprehensi sint, 
el in judicium adducti, vel si οὗ accusatoribus de- 
nuntiati sint, eos omnino puniri oportere. 

(64) Παπίας, ἀνἣρ τὰ πάντα ὅτι μἀ.Ίιστα Ao- 
γιώτατος, καὶ τῆς Γραφῆς εἰδ ο Totum hoc 
elogium Papiz deest in noswis codicibus Maz., Med. 
ct Fuk, Sed ueque Rufinus hac verba in suis exem- 


παραδοὺς vir λειτουργίαν, ἀναλύει τὸν βίον, τὰ πάντα 
προστὰς ἕτη ἑννέα τῆς τοῦ θείου λόγου διδα- 
σχαλίας. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝΛΕ. 
Ὡς τρἰτος τῆς Ἱεροσολύμων  Ιοῦστ ἴ 
c np tue ue (Nic. H, ανα óc "eines 
Αλλά xal τοῦ Συμεῶνος τὸν ὁηλωθέντα τελειωθέν- 
τος τρόπον, τῆς ἓν Ἱεροσολύμοις ἐπισχοπῆς τὸν θρό- 
voy Ἰουδαῖός τις ὄνομα Ἰοῦστος, µυρίων ὅσων Ex πε- 
ριτομῆς εἰς τὸν Χριστὸν τηνιχαῦτα πεπιστευχότων εἷς 
χαὶ αὐτὸς ὧν, διαδέχεται. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Αα. 


Περὶ "Iyraciov καὶ τῶν ἐπιστοιῶν αὑτοῦ 
(Nic. IH. E. τν 29). 


Διέπρεπέ vc μὴν χατὰ τούτους ἐπὶ τῆς Ασίας τῶν 
ἁποστόλων ὁμιλητῆς Πολύχαρπος, τῆς χατὰ Σμύρναν 
Ἑκχλησίας πρὺς τῶν αὐτοπτῶν xal ὑπτρετῶν τοῦ 
Κυρίου τὴν ἐπισκοπὴν ἐγχεχειρισμένος. Καθ) ὃν 
ἐγνωρίζετο Παπίας τῆς ἐν Ἱεραπόλει παροιχίας xai 
αὑτὸος ἐπίσχοπος, [ἀνῆβ τὰ πάντα ὅτι μάλιστα λογιώ- 
τατος χαὶ τῆς Γραφῆς εἰδήμων (04), ]ὅ τε παρὰ πλεί- 
ὅτοις εἰσέτι νῦν διαθόητος Ἱγνάτιος, τῆς xav' Αντιό- 
χξιαν Πέτρου διαδοχῆς δεύτερος τὴν ἐπισχοπὴν χεχλη- 
ρωμένος. Λόγος δ᾽ ἔχει τοῦτον ἀπὸ Συρίας ἐπὶ τὴν 
Ῥωμχπίων πόλιν ἀναπεμφθέντα, θηρίων γενέσθαι Bo- 
ρὰν τῆς εἰς Χριστὸν μαρτυρίας Évexev* χαὶ δη την óc 
"Actas (65) ἀναχομιδὴν μετ᾽ ἐπιμελεστάτης φρουρῶ» 
φυλαχΏῆς ποιούμενος, τὰς χατὰ πόλιν alg ἐπεδήμει 
παροιχίας, ταῖς διὰ λόγων ὁμιλίαις τε χαὶ προτρο- 
Tale ἐπιῤῥωννὺς, ἓν πρώτοις μάλιστα προφυλάττεσθαι 
τὰς αἱρέσεις ἄρτι τότε πρῶτον ἀναφνείσας xat ἐπι- 
πολαξούσας παρῄνει, προὔτρεπέ τε ἀπρὶς ἔχεσθαι τῆς 
τῶν ἁποστόλων παραδόσεως, ἣν ὑπὲρ ἀσφαλείας xat 
ἐγγράφως ἤδη µαρτυρόµενος, διατυποῦσθαι ἀναγχαῖον 
ἡγεῖτο. Οὕτω δῆτα Ev Σμύρνη γενόμενος, ἔνθα ὁ Πο- 
λύχαρπος ἣν, ulav μὲν ἐπιστολὴν τῇ κατὰ τὴν Ἔφε- 
σον Ἐκχλησίᾳ γράφει, ποιµένος αὐτῆς µνηµονεύων 
Ὀνησίμον, ἑτέραν δὲ τῇ £v Μαγνησία τῇ πρὸς Μαιάν- 
δρῳ, ἔνθα πάλιν ἐπισχόπου Δάμα μνήμην πεποίηται’ 
xai τῇ £v Τράλλεσι δὲ ἄλλην, ἧς ἄρχοντα τότε ὄντα 
Πολύδιον ἱστορεῖ, Πρὸς ταύταις xa τῇ Ῥωμαίων 
Ἐχκχλησίᾳ γράφει, fj xa παράκλησιν προτείνει, ὡς 
ph παραιτησάµενοι τοῦ μαρτυρίου, τῆς ποθουµένης 
αὑτὸν ἀποστερήσαιεν ἐλπίδος. "ES ὧν xal βραχύτατα 


D εἰς ἐπίδειξιν τῶν εἰρημένων παραθέσθαι ἄξιον. Γρά- 


φει Ó οὖν χατὰ λέξιν’ « ᾿Απὺ Συρἰάς µέχρι Ῥώμης 
θηριομαχῶ διὰ γῆς xaX θαλάσσης, νυκτὸς xai ἡμέ- 


plaribus legerat, υἱ ex ejus interpretatione colli- 
gitur. Quare non dubito quin hxc verba ab impe- 
rito quodam scholiaste adjecta sint, prxter Eusebii 
mentem. atque sententiam. Quomodo enim fieri 
potest ut Eusebius Papiam hic appellet virum do- 
ctissimum, et Scripturarum peritissimuim, cum ipse- 
met in fine hujus libri Jiserte affirmet, Papiam 
fuisse mediocri ingenio preeditum, planeque rudem 
ac simplicem. 

(65) Kal δὴ τὴν δι Ἀσίας. lta legitur in co- 
dice Regio quem secutus est Rob. Stephauus. Sed 
quatuor alii codices, Mazarinus scilicet ac Medi- 
czeus, enm Fuk, et Saviliano, seriptam babent οὗτος 
bh οὖν τὴν δὺ Ασίας ἀνφκνμιδὴ», θὰ... 


Uf." . . Hi » ;t 


HISTORIAE ECCLESIASTICA LIB. lil. 


290 


pas, ἑνδεδεμένος δέχα λεοπάρδοις, Ó ἐστι στρατιωτι- A diximus, nounulla ex iis litteris hic ascribere. Scri- 


xbv τάγμα, o! xal εὔεργετούμενοι, χείρους Υίγνον- 
ται (66). "Ev δὲ τοῖς ἀδιχήμασι αὐτῶν μᾶλλον µαθη- 
τεύοµαι, ἀλλ᾽ οὗ παρὰ τοῦτο δεδικαίωµαι. Ὀναίμην 
τῶν θηρίων τῶν ἐμοὶ ἑτοίμων' ἃ χαὶ εὔχομαι σύντο- 
Má µοι εὑρεθῆναι, ἃ xal χολαχεύσω συντόμως µε xa- 
ταφαγεῖν, οὐχ ὥσπερ τινῶν δειλαινόµενα οὐχ ἤψαντο” 
χᾶν αὐτὰ δὲ ἄχοντα μὴ θέλῃ, ἐγὼ προσθιάσοµαι. 
Συγγνώμην got ἔχετε. Τί uot συµφέἑρει, ἐγὼ γινώ- 
σχω. Nov ἄρχομαι μαθητῆς εἶναι. Μηδέν µε ζηλῶ- 
ca: (67) τῶν ὁρατῶν xal ἀοράτων, ἵνα Ἰησοῦ Χριστοῦ 
ἐπιτύχω, πΌρ καὶ σταυρὸς,θηρίων τε συστάσεις, σχορ- 
πισμοὶ ὁστέων, συγχοπαὶ μελῶν, ἁλεσμοὶ (68) ὅλου 
τοῦ σώματος, χολάσεις τοῦ διαθόλου εἰς ἐμὲ ἐρχέσθω- 
σαν, µόνον ἵνα Ἰησοῦ Ἀριστοῦ ἐπιτύχω. » Καὶ ταῦτα 


bit igitur in hunc modum : « A Syria Romam usque 
cum bestiis depugno , terra marique, noctu et in- 
terdiu , colligatus decem leopardis , lioc est, mani- 
pulo inilitum : qui beneüciis a me affecti, seviores 
fiunt. Verum ego injuriis quidem illorum erudior : 
non ideirco tamen justiflcatus sum. Utinam fruar 
bestiis illis quze mihi paratz sunt ! Quas equidem 
opto ut quamprimum inveniam. Palpaturus sum 
eas, ut me celeriter devorent, nec metu absterritg 
mihi parcant, quemadmodum aliquibus peperce- 
ruut, Quod si forte recusabunt, ego eas vi adigam. 
Veniam mihi date. Novi quidnam mihi conducat. 
Nunc tandem incipio esse discipulus Christi. Nulla 
res tam earum quz adspectabiles sunt, quam ea- 


pb» ἀπὸ τῆς δηλωθείσης πόλεως ταῖς χαταλεχθείσαις D rum quae sub oculos non cadunt , animum' meum 


Ἐχκλησίαις διετυπώσατο. δη δ ἐπέχεινα τῆς Σμύρ. 
γης Ὑενόμενος, ἀπὸ Τρωάδος τοῖς τε ἐν Φιλαδελφείᾳ 
αὖθις διὰ γραφης ὁμιλεῖ, καὶ τῇ Σµυρναίων Ἐκχλη- 
σίᾳ, ἰδίως τε τῷ ταύττς προηγουμένῳ Πολυχάρπῳ' ὃν 
οἷα δη ἀποστολιχὸν ἄνδρα εὖ µάλα γνωρίζων, τὴν xat 
ἉΑντιόχειαν αὐτῷ ποίµνην, ὡσὰν γνήσιος xat ἀγαθὸς 
ποιμὴν παρατίθεται, τὴν περὶ αὑτῆς φροντίδα δ.ὰ 
σπουδῖης ἔχειν αὐτὸν ἀξιῶν. ὉὉ δ' αὐτὸς Σµυρνά(οις Υρά- 
φων, 09x οἵδ' ὁπόθεν ῥητοῖς (09) συγχέχρηται, τοιαῦτά 
τινα περὶ τοῦ Χριστοῦ διεξιών: ε Ἐγὼ δὲ χαὶ μετὰ 
thv ἀνάστασιν (70) ἐν σαρχὶ αὐτὸν οἶδα, xal πιστεύω 


(66) Χείρους γἰγνονται. In codice Maz., Mel. et 
Fuketiauo legitur χείρονες γίνονται. Paulo post lego 
cuin 193360 Vossio ἃ xat εὔχομαι σύντονά µοι εὑρε- 
Ürvac. Quam emendationem. confirmat Rufini ver- 
$io. Sie enim vertit : (Quas et ego opto acriores pa- 
rari. Σύντονα igitur legit Rulinus, non σύντομα, 
ldem error a nobis castigatus est infra in libro vi, 
obi de martyrio Apollonia. Illic euim συντόµως ex- 
cusum erat pro συντόνως. 

(67) Μηδέν µε (Acca. Ànte has voces in om- 
nibus nostris codicibus apposita est media distiu- 
ctio, non autem finalis. Rufinus tamen et Musculus 
ac Christophorsouus ante liec. verba. finalem. di- 
sünctionem videntur. posuisse. Nam Rufinus qui- 
dem ita vertit: Nunc incipio esse discipulus Christi, 
Facessat. invidia vel humani affeclus, vel. nequitiee 
spiritalis, ut Jesum Christum merear adipisci. Mu- 
sculus vero ita vertit : Nunc incipio esse discipulus. 
Nihil visibilium moror, nihil invisibilium, ut Jesum 
Christum. acquiram. At Christophorsoni interpre- 
tatio bzc est: Jam incipio Christi discipulus esse, 
Fucessat a me rerum omnium sive oculis subjecla- 
Tum, sive eorum aciem [ugientium admiratio, ut 
Jesum Christum assequar. Sed vetus interpres lyna- 
tii, et Joannes Langus mediam duntaxat distinciio- 
nem ante hec verba posuerunt. Laungi quidem 
versio hz:ec est: Nunc demum discere incipio : nihil 
ορίατε aut desiderare rerum omnium et invisibilium 
ει visibilium, ut ad Jesum Christum veniam. Quae- 
nam porro harum interpretationum optima sit ac 
veriasima, dilficile est atfirmare, przesertiim cum de 
vera hujus loci lectione non satis constet, Omnes 
quidem interpreles verbum ζηλῶσαι ita acceperunt, 
quasi in infinitivo positum esset. Certe in omnibus 
codicibus nostris circumflectitur, przierquam — in 
Mazarino qui accentum oinisit. At Rulinus verbum 
ζηλώσαι accepit pro aoristo primo optativi modi, 
uL cx ejus versione colligitur. Quam quidem interpre- 
 ttlonem reliquis preferendam duco, quippe qua 
verbis beati lgnatil aptius conveniat. ldem igitur 


capiat, ut Jesu Christo possim potiri, Ignis, crux, 
bestiarum impetus , ossium distractio , confractio 
membrorum , ac totius corporis contusio , diaboli 
denique supplicia in me unum incursent, duminodo 
Christo frui mihi liceat. » Et hzc quidem ille ex 
Asia ad Ecclesias superius memoratas perscripsit. 
Postea vero a Smyrna ulterius progressus , cum 
Troadem venisset, inde ad Philadelphenses litteras 
dedit, et ad Smyrnzorum Ecclesiam , privatimque 
ad Polycarpum eorum episcopum. Quem eun? apo- 
stolicum virum esse plane cognosceret, ipsi tanquam 


est ac si dixisset Ignatius : Nemo mihi invideat 
lianc gloriam discipuli Christi, nemo me ab ejus 
complexu divellat. Alludit enim sanctissimus mar- 
tyr, ut et alibi solet, ad verba illa apostoli Pauli : 


— Quis me separabit a chafitate Christi ? Si quis ta- 


men Christophorsoni ac Musculi versionem sequi 
malit, quod quidem et nos fecimus, subaudiendum 
est verbum συµθαίνοι. Posset etiam nou incommode 
locus hic ita restitui: Nuv ἄρχομαι μαθητὴῆς elvat, 
μηδέν τε ξηλῶσαι τῶν ὁρατῶν xat ἁοράτων. Qui ἰο- 
cá» mihi quidem valde placet, 

(68) 'AAec'uol. ᾽Αλησμοί ex codice Regio edidit 
Stephanus, Sed in tribus reliquis scriptum est. ἆλε- 
σµοί, quod est usitatius. . 

(09) οὐκ οἵδ' ἐπόέθεν ῥητοῖς. Ilec de Christo 
narratio B. lguatii desuuipta est ex. Evangelio se- 
cundum llebrzos, quod, 3b Eusebio omissum | aut 
ignoratum, docuit nos Hierouymus in libro De scri- 
ptoribus | ecclesiasticis, ubi de lgnatio loquitur his 
verbis : Inde egrediens scripsit ad. Smyrnaos ei 
proprie ad Polycarpum, conimendans. illi Antio- 


D chensem Ecclesiam. 1n. qua ei de Evangelio quod 


nuper a me iranslutum est, sub persona Christi 
ponit testimonium , dicens » « Ego vero εἰ post re- 
surrectionem in. carne eum vidi, el credo quia sil. 
Et quando venit ad Petrum, et ad eos qui cum Petro 
erant, dixit eis ; Ecce palpate me εἰ videle me quia 
non sum daemonium incorporale, » etc. Idem scribit 
iu lib. xvin (Commentariorum in. 1saiam. Vide Us- 
serium iu. adnotationibus ad epistolas Ignatii, pag. 
48, et Petru Halloixium in noitationibus ad Viam 
1gnatii, cap. 4, pag. 585. 

(70) Ἐγὼ δὲ xal μετὰ τὴν dváccaciw. 1n co- 
dice Meditzo lioc scholion ad marginem ascriptuia 
inveni : "Opa τὸν ἄνδρα τοῦτον μὴ τὴν ὀρθὴν δόπαν, 
xal περὶ τῆς Ex νεκρῶν μετὰ σώματος εἶνα, χρείττο- 
vo; xai ἀφθάρτου ἀναστάσεως, ἔχοντα, Χάν τοῖς 
ἄλλοις ἐστὶν ἀξιάγαστος. ld est: Vide ul vir iue, 
alioqui admiratione dignus, non recte sentit de resur- 
reciioue mortuorum. 1n qua corpus mulio per[ec.ius 


291 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 


992 


bonus ac. fidelis pastor, gregem Antiochenz Eccle- A ὄντα. Καὶ ὅτε πρὸς τοὺς περὶ Πέτρον ἐλήλυθεν, ἔφη 


si» commendavit : rogans ut omni cura ac diligen- 
tía illum fovere vellet. ldem in epistola ad Smyr- 
naos de Servatore nostro 108 loquens , quedam 
ejus verba recitat, que unde acceperit ignoro. « Ego 
vero, inquit, post resurrectionem Dominum ipsum 
in corne apperuisse scio οἱ credo. Qui cum ad Pe- 
trum et. czeleros ejus comites accessisset , dixit il- 
lis : Apprebendite, contrectate me, et videte, quod 
non sum incorporeus spiritus. Statimque eum 
contrectantes, crediderunt. » Hujus porro Ignatii 
ei martyrium et epistolas commemorat lIren:eus his 
verbis : « Quemadmodum dixisse ferlur quidam e 
nostris ob Christi (idem damnatus ad bestias : Fru- 
mentum ego sum Dei , et ferarum dentibus molor 


atque comminuor, ut panis mundus efflciar. » Sed B 


et Polycarpus in sua ad Philippenses epistola ea- 
rumdem meminit epistolarum : « Obsecro, inquit, 
vos omnes, uL pareatis przepositis vestris, omnem- 
que patientiam exerceatis, quam spectastis non 
solum in Iguatio , Rufo ac Zosimo viris beatissi- 
miis, sed etiam in aliis civibus atque inquilinis ve- 
stris; et in ipso przcipue Paulo , exterisque apo- 
stolis : pro certo habentes , quod bi omnes non 
frustra cucurrerunt, sed in fldeac justitia ingressi, 
ad locum sibi a Deo debitum pervenerunt, quan- 


doquidem et passionum ejus participes exstiterant. ' 


Neque enim przsens s:culum, sed eum qui pro no- 
bis passus et a Deo suscitatusest adamarunt. » Et 
paulo post addit : « Scripsistis ad me et vos el 
Ignatius, ut si quis forte iu Syriam proficisceretur, 
vestras litteras eo deferret. Quod quidem perficiam 
si tempus opportunum nactus fuero : vel ego ipse, 
vel per alium quempiam, cui id munus vesira causa 


αὐτοῖς' Λάδετε, φηλαφἠσατέ µε xo ἴδετε, ὅτι οὐκ 
εἰμὶ δαιµόνιον ἀσώματον' xal εὐθὺς αὐτοῦ Ίψαντο, 
xai ἐπίστευσαν. » ὐἶδε δὲ αὐτοῦ τὸ μαρτύριον xa ὁ 
ΕΙρηναῖος, xal τῶν ἐπιστολῶν αὐτοῦ μνημονεύει λέ- 
γων οὕτως « Ὡς εἶπέ τις τῶν ἡμετέρων διὰ τὴν 
πρὸς θεὸν μαρτυρίαν χαταχριθεὶς πρὸς θηρία” "Οτι σἵ- 
τός εἰμι θεοῦ, καὶ δι ὁδόντων θηρίων ἀλήθομαι, ἵνα 
χαθαρὸς ἄρτος εὑρεθῶ. » Καὶ ὁ Πολύχαρπος δὲ τού- 
των αὐτῶν µέμνηται Ey τῇ φερομένῃ αὐτοῦ Πρὺς Φι- 
Autznclovc ἐπιστοιϊῇ, φάσχων αὐτοῖς ῥήμασι’ 
« Παραχαλῶ οὖν πάντας ὑμᾶς πειθαρχεῖν xai ἀσχεῖν 
πᾶσαν ὑπομονὴν, ἣν εἴδετε xac ὀφθαλμοὺς o) µόνον 
ἐν τοῖς µαχαρίοις Ἰγνατίῳ xaX '᾿Ῥούφῳ, χαὶ Ζωσίμῳ, 
ἀλλὰ xaX ἓν ἄλλοις τοῖς ἐξ ὑμῶν, καὶ ἓν αὐτῷ Παύλῳ 
χαὶ τοῖς λοιποῖς ἁποστόλοις, πεπεισµένους ὅτι οὗτοι 
πάντες οὐχ εἰς χενὸν ἕδραμον, ἀλλ᾽ ἐν πίστει χαὶ δι- 
χαιοσύνῃ, xat ὅτι εἰς τὸν ὀφειλόμενον αὑτοῖς τόπον 
εἰσὶ παρὰ Κυρίῳ, ᾧ xal συνέπαθον. Οὐ γὰρ τὸν νῦν 
ἠγάπησαν αἰῶνα, ἀλλά τὸν ὑπὲρ ἡμῶν ἀποθανόντα, 


κχαὶ δι ἡμᾶς ὑπὸ τοῦ θεοῦ ἀναστάντα. Καὶ ἑξῆς 


ἐπιφέρει᾽ « Ἐγράψατέ pot xaX ὑμεῖς χαὶ Ἰγνάτιος, 
ἵνα k&y τις ἀπέρχηται εἰς Συρίαν, xaX τὰ παρ) ὑμῶν 
ἀποχομίσῃ γράµµατα. Όπερ ποιῄσω, ἐὰν λάδω χαι- 
ρὸν εὔθετον, εἴτε ἐγὼ, εἴτε ὃν πέµπω πρεσθεύσοντα 
xat περὶ ὑμῶν. Τὰς ἐπιστολὰς Ἰγνατίρυ τὰς πεµφθεί(- 
σας ἡμῖν ὑπ αὐτοῦ, xal ἄλλας ὅσας εἴχομεν παρ) 
ἡμῖν, ἐπέμψαμεν ὑμῖν καθὼς ἑνετείλασθε. Αἴτινες 
ὑποτεταγμέναι εἰσὶ τῇ ἐπιστολῇ ταύτῃ’ ἐξ ὧν µεγά, 
λα ὠφεληθῆναι δυνῄσεσθε. Περιέχουσι γὰρ πίστιν 
καὶ ὑπομονὴν καὶ πᾶσαν οἰχοδομὴν τὴν εἰς «6v Κύριον 
ἡμῶν ἀνήχουσαν. » Καὶ τὰ μὲν περὶ τὸν Ἰγνάτιον 
τοιαῦτα. Διαδέχεται δὲ uev! αὐτὸν τὴν Αντιοχείας 


ἐπισχοπὴν "Hpox. 


delegabo. Epistolas omues lgnatii quas ad we scripsit, et quascunque demum apud nos reperire po- 
tuimus , quemadmodum nobis mandastis, ad vos misimus. Quas quidem huic epistolae subjecimus, 
Ex iis màgnam utilitatem percipere vobis licebit. Continent enim fidem, patientiam, et czxlera quie 
ad augendum Domini nostri cultum pertinent. » Atque bxc quidem de lguatio. Quo defuncto , ερἰ- 


scopatum Antiochenz Ecclesiz suscepit Heros. 
109 CAPUT XXXVII. 


De Evangelii predicatoribus qui adhw Le 
florebant. 3 N 
Eadem tempestate floruit. etiam Qua » qui 


κ Μας. 






ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AZ'. 


Περὶ τῶν εἰσέτι τότε διαπρεπόντων εὖα t- 
ctor (Nic. 4 Ε. m, 31). me 


Τῶν δὲ χατὰ τούτους διαλαμφάντων xal Κοδράτος 


eum Philippi filiabus prophetica gratia illustris p fjv* ὃν ἅμα ταῖς Φιλίππου θυγατράσι προφητικῷ 


fuisse memoratur. Przter hos alii quoque complu- 
res eodem tempore viguerunt, iuter apostolorum 
successores principem obtinentes locum. Qui utpote 
discipuli tantorum virorum admirabiles plane ac 
divini, Ecclesiarum fundamenta quz variis in locis 


erit «ες corruptioni obnozium. Ego vero quid hic 
scholiastes sibi voluerit, prorsus iguoro. Neque 
enim in verbis Ignatii quidquam est reprehenden- 
dum. Sed fortasse Grxculus ille qui hoc scholion 

rimus scripsit, Eutychianaw hieresim sectabatur. 
De qua vetustissimus scriptorin Vita Gregorii Magni 
ita scribit : Qui cum adhuc esset in eadem urbe positus, 
nascentem ibi novam heresim de statu nosire resur- 
reciionts , ipso quo exoria est initio, juvante Dei 
gratia catholicas veritatis, atirivit. Siquidzm. Euty- 
chius, ejusdem urbis episcopus, dogmatisabat,corpus 


χαρίσµατι λόγος ἔχει διαπρέφαι. Καὶ ἄλλοι 0 ἐπὶ 
τούτοις πλείους ἑγνωρίξοντο χατὰ τούσδε, τὴν πρὀ- 
την τάξιν τῆς τῶν ἀποστόλων ἐπέχοντες διαδοχῆς ’ 
ot xai ἅτε τηλιχῶνδε ὄντες μαθηταὶ θεοπρεπεῖς (71), 
τοὺς χατὰ πάντα τόπον τῶν Ἐχχλησιῶν προχαταδλη- 


nostrum in illa resurrectionis gloria impalpabile, 
ventis aereque. subiilius esse. futurum. Quibus ille 
auditis,et. ratione veritatis εἰ exemplo Deminica re. 
surreciionis ostendit, hoc dogma orlhodozxe fidei in 
omnibus esse contrarium, eic. Exstat hzec Vita in 
manuscripto codice Musciacensi, digna profecto 
qua& typis edatur. Est enim longe antiquior ac pu- 
rior illa quam Henricus Canisius edidit, 

(71) Μαθηταὶ θεοπρεπεῖς. Mectius in codicibus 
nostris Maz., Med. et Fuk. et Savil. scriptum est 
διαπρεπεῖς µαθητα(. 


v395 


HISTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. ΠΠ. 


294 


θέντας Οπὺ τῶν ἁποστόλων θεµελίους ἐπῳχοδόμουν, A apostoli prius jeecrant , additis zdificiis exstruxe- 


αὈζοντες εἰς πλέον τὸ xfpuyua, xai τὰ σωτήρια 
σεέρµατα τῆς τῶν οὐρανῶν βασιλείας ἀνὰ πᾶσαν εἰς 
π.)άτος ἐπισπείροντες τὴν οἰχουμένην. Καὶ γὰρ δη 
πλεΐῖστοι τῶν τότε μαθητῶν σφοδροτέρῳ φιλοσοφίας 
ἔρωτι πρὸς τοῦ θείου Λόγου τὴν quytv πληττόμενοι, 
«tv σωτήριον πρότερον ἀπεπλήρουν παραχέλενσιν, 
ἑνδεέσι νέµοντες τὰς οὐσίας. Ἔπειτα δὲ ἁποδημίας 
στελλόμενοι, ἔργον ἑπετέλουν εὐαγγελιστῶν , τοῖς ἔτι 
πάμπαν ἀνηχόοις τοῦ τῆς πίστεως λόγου χηρύττειν 
εὺν Χριστὸν φιλοτιμούμενοι, xal thv τῶν θείων 
Εὐαγγελίων παραδιδόναι γραφήν. Οὗτοι δὲ θεµελίους 
τῆς πίστεως ἐπὶ ξένοις τισὶ τόποις αὐτὸ µόνον χατα. 
6αλλόμενοι, ποιμένας τε χαθιστάντες ἑτέρους, τού- 
τοις τε αὐτοῖς ἐγχειρίζοντες τὴν τῶν ἁρτίως εἰσ- 
αχθέντων γεωργίαν, ἑτέρας αὐτοὶ πάλιν χώρας τε xal 
ἕἔθνη µετῄεσαν, αὺν τῇ Ex Θευῦ χάριτι καὶ cvvepyrla, 
ἐπεὶ χαὶ τοῦ θείου Πνεύματος εἰσέτι τότε δι αὐτῶν 
πλεῖσται παράδοξοι δυνάµεις ἐνήργουν, ὥστε ἀπὸ 
πρώτης ἀχροάσεως, ἀθρόως αὕτανδρα πλήθη προθύ- 
pex τὴν εἰς τὸν τῶν ὅλων Δημιουργὸν εὐσέθειαν αὖ- 
εαῖς ψυχαῖς χαταδἐχεσθαι (13). ᾿Αδυνάτου δ' ὄντος 
ἐμῖν ἅπαντας ἐξ ὀνόματος ἀπαριθμεῖσθαι, ὅσοι ποτὲ 
χατὰ τὴν πρώτην τῶν ἁποστόλων διαδοχὴην ἐν ταῖς 
χατὰ τὴν οἰχουμένην Ἐκκλησίαις γεγόνασι ποιμένες 
$ xai εὐαγγελισταὶ, τούτων εἰκότως iG ὀνόματος 
γραγῇ µόνων τὴν μνήμην χατατεθείµεθα, ὧν ἔτι xal 
vuy εἰς ἡμᾶς δι ὑπομνημάτων τῆς ἀποστολικῆς δι- 
δασχαλίας ἡ παράδοσις φέρεται. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AH'. 


Μερὶ της KA ος ἐπιστοῆς xal τῶν ευδῶς 
εἰς αὐτὸν ἀγαγερομένων (Nic. H. E. wi, 18). 
Ὥσπερ οὖν ἀμέλει τοῦ Ἰγνατίου ἓν αἷς κατελέξα- 

μεν ἐπιστολαῖς, καὶ τοῦ Κλήμεντος ἓν τῇ άνωμολο- 

Υημένῃη παρὰ πᾶσιν, ἣν &x προσώπου τῆς Ῥωμαίων 

Ἐχχλησίας τῇ Κορινθίων διετυπὠσατο. Ἐν f] τῆς 

πρὸς Εδραίους πολλὰ νοήµατα παραθεὶς, Ίδη δὲ xal 

αὐτολεξεὶ ῥητοῖς τισιν ££ αὐτῆς χρησάµενος, σαφέ- 
στατα παρίστησιν ὅτι μὴ νέον ὑπάρχει τὸ σύγχραµ- 
μα. ὍΌθεν εἰχότως ἔδοξεν, αὐτὸ τοῖς λοιποῖς ἑγκατα- 
λεχθῆναι γράµµασι τοῦ Αποστόλου. Ἑδραίοις γὰρ 
διὰ τῆς πατρίου γλώττης ἐγγράφως ὠμιληχότος τοῦ 

Παύλου, oi μὲν τὸν εὐαγγελιστὴν Λουχᾶν, οἱ δὲ τὸν 

Κλήμεντα τοῦτον αὐτὸν ἑρμηνεῦσαι λέγουσι τὴν 

γραφήν. Ὁ xaX μᾶλλον cf ἂν ἀληθὲς, τῷ τὸν ὅμοιον 

ες Φράσεως χαραχτῆρα τὴν τε τοῦ Κλήμεντος ἔπι- 
στολὴν, xai τὴν πρὸς Ἑθραίους ἀποσώξειν, xai τῷ 
ph πόῤῥω τὰ ἐν ἑχατέροις τοῖς συγγράµµµασι νοήµα- 
τα χαθεστάναι. Ἱστέον δ' ὡς xal δευτέρα τις εἶναι 
λέχεται τοῦ Κλήμεντος ἐπιστολή. Οὔ μὴν E0' ὁμοίως 

n προτέρᾳ xal ταύτην γνώριµον ἐπιστάμεθα , ὅτι 

μηδὲ xaY τοὺς ἀρχαίους αὑτῇ χεχρηµένους ἴσμεν. δη 

δὲ xal ἕτερα πολυεπῆ χαὶ μαχρὰ συγγράµµατα ὡς 
τοῦ αὐτοῦ χθὲς xal πρώην τινὲς προήγαχον, Πέτρου 


runt : predicaüonem Evangelii magis ac magis 
promoventes , et salutaria regni celestis semina 
per universum terrarum orbem ]ate spargentes. 
Siquidem plerique ex illius temporis discipulis, 
quorum animos ardeutioris pliilosophize desiderio 
Verbum divinum incenderat, Servatoris nostri pra- 
ceptum jam antea. expleverant , divisis inter egene 
tes facultatibus suis. Deinde relicta patria peregre 
proficiscentes , munus obibant evangelistarui, iis 
qui fidei sermonem uondum audivissent , Christum 
predicare , et sacrorum Evangeliorum libros tra- 
dere ambitiose satagentes. lli postquam in remotis 
quibusdam ac barbaris regionibus fundamenta (idei 
jecerant, aliosque pastores eonstituerant, et uovel- 
ize plantationis curam iisdem comiuiserant, eo cone 
tenti ad alias gentes ac. regioues , comitante Dei 
gratia ac virtute properabant. Quippe divini spiri- 
tis vis 2€ poteatia, multa per eosdem miracula 
etiamtum operabatur. Adeo ut prima statim audita 
predicatione , universi simul populi veri Numinis 
eulium promptissimo animo susciperent. Czterum - 
cum fleri nullo modo possit ut singulos nominatim 
recenseamus , quotquot primis illis apostolicze &uc- 
cessionis teniporibus per omnes orbis terraruin Ec- 
clesias antistites aut evangeliste fuerunt : eorum 
duntaxat nomina hic commeworare statuimus , 
quorum monumenta apostolicam illorum doctri- 
nam continentia adhuc supersunt, 


110 CAPUT XXXIII. 


De Clementis Epistola, aliisque que falso ei 
tribuuntur. 


Verbi gratia lguatii, quas recensuimus epistolz, 
et Clementis illa ab omnibus recepta , quam Eccle- 
sie Romanz nomine ad Corinthiorum Ecclesiam 
scripsit. In qua cum multas inserat sententias de- 
sumptas ex Epistola ad Ilebravos , iisdemque inter- 
dum verbis utatur, satis indicat opus illud nequa- 
quam recens esse. Quamobrem cum reliquis Apo- 
stoli scriptis non sine causa hoc etiam receusitum 
videtur. Cum enim ad lebr.eos patrio sermone 
scripsisset Paulus, alii Lucam evangelistam , alii 
hunc de quo loquimur Clementem , Epistolam illam 
esse interpretatum ferunt. Quod quidem verius vi- 
detur, cum prasertim et Clementis , et illa ad He- 
braosEpistola eumdem habeat stylum, nec utriusque 
scripti sententie valde inter se discrepent. Scien- 
dum tamen est alteram quoque Clementis epistolam 
circumferri, Verum hanc non perinde receptam 
atque approbatam fuisse, pro certo habemus : quan- 
doquidem vetustiores ejus testimonio nequaquam 
usos esse comperimus. Quidam porro alia etiam 
opera prolixa et copiosa sub ejus nomine heri ac 
nudius tertius in lucem protulerunt : puta Petri et 


aic κα ψυχαῖς καταδέχεσθαι. lidem tres codices cum Saviliano scriptum habent iv ταῖς αὐ- 
φὼν . 


χαταδέχεσθαι, quod magis probo.| 


295 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


296 


Apionis disputationes, quarum apud antiquos nulla A δὴ (73) καὶ ᾿᾽Απίωνος (74) διαλόγους περιέχοντα ΄ ὧν 


omnino exstat mentio. Neque enim sincera rectz 
fidei ab Apostolis tradit:e nota in illis expressa re- 
peritur. Et Clementis quidem qux genuina et om- 
nium consensu recepta sint scripta, jam satis liquet. 
De Ignatii quoque et Polycarpi scriptis abunde di- 
ximus. . 
CAPUT XXXIX. 

De libris Papia. 

Papizx vero quinque omnino feruntur libri, quorum 
titulus est : De interpretatione oraculorum Do - 
minicorum. llorum quinque duntaxat Papi: li- 
brorum meminit lrenzeus his verbis : « Testa- 
tur, inquit, h:ec Papias Joannis auditor, el so- 
dalis Polycarpi scriptor antiquus in quarto operis 
sui libro. Sunt enim al eo quinque libri compo- 
siti. » Et hec quidem lreuzus. At vero Papias 
ipse in procmio librorum suorum, se quidem 
111 ssnctorum apostolorum spectatorem atque 
auditorem fuisse non dicit, sed ab eoruin familia- 
ribus normam fidei se accepisse Lestatur his ver- 
his: « Nec pigebit, inquit, ea qua quondam a se- 
nioribus didici ac memorie mandavi, cum inter- 
pretationibus nostris ascribere, ut veritas eorum 


(15) Hécpov δὴ xal ἉΑπίωνος διαἸόγους. In 
lib. x. Recognitionum Clementis Romani, mentio 
quidem fit Appionis, qui in urbem Antiochiam ad- 
venisse dicitur cum Auubione, sub idem fere tempus 
quo Petrus apostolus illuc venerat. Verum de Petri 


eum Appione disceptatione nulla ibi fit mentio. C 


Quid igitur dicemus? Αη librum Clementis qui Petri 
cum Appione disputationem continebat, alium esse 
a libris Recognitionum? Mihi quidem non videntur 
duo fuisse libri. Nam si duo fuissent libri Clemen- 
tig, alter Recognitionum, alter vero disputationein 
coutineus Petri cum. Áppione, cur Eusebius unum 
duntaxat commemorasset, alterum vero prztermi- 
sisset? Unus igitur fuit liber ille Cletaentis, qui 
Πράξεις seu Περίοδοι Πέτρου inscribebatur. Sed 
hic duas in partes erat divisus. Prior Matidiam et 
Faustinianum a liberis suis agnitos commemorabat ; 
iu secuuda vero parte continebatur dialogus Petri 
cum Aj;pione. Sane Rufinus qui illum Clementis 
librum tatine interpretatus est, in Epistola ad 
Gaudentium episcopum testatur, duo fuisse hujus li- 
bri corpuscula apud Graecos; quorum in altero 
quaida;n legerentur, quz alterum nonu habebat. Scri- 
bit eliam se consulto quiedam omisisse, propterea 
quod a verz fidei doctrina abhorrerent. 

(74) Kal ᾽Αππίωγος. lta legitur hoc nomen in 
omnibus nostris codicibus, preterquam in. Fuk. In 
quo Apionis nonien scribitur per simplex v, quem- 
admodum apud Josephum et alios. Photius tamen 
in Bibliotheca cap. 112, cum nostris exemplaribus 
consentit. et Clemens iu lib. κ Hecognitionum, ubi 
ait Appionem Plistouicensem cum Anubioue venisse 
ab Antiochia. Denique Agellius in libro sexto : Ap- 
pion, inquit, Grecus homo qui Plistonices est. appel- 
latus. 1n. Lexico Suid: scriptum est, ᾽Απίων ὁ 
Πλιστονίχου. Sed ex serie litterarum qui in Lexi- 
cis observari debet, satis apparet scribendum esse 
Αππίων, Certe. ᾽Αππίων nouen Romanum est, in 
Graecam speciem detortum, ut Μαρχίων, Κοδρατίων, 
et similia, Apion quidem familiare ZEgzyptiis nomen 
luit, ab Api quem colebant, deductum ; ut Serapiou, 
Amubion, et sunilia. Certe Ptolemius, Cyrenaruin 
rex, Apion est appellatus. Quare cum grammaticus 
ille Plistonicis filius ZEgyptius fuerit, Apiou dicen- 


oU8' ὅλως μνήμη τις παρὰ τοῖς παλαιοῖς φέρεται (15). 
Οὐδὲ γὰρ χαθαρὸν τῆς ἀποστολικῆς ὀρθοδοξίας (76) 
ἀποσώζει τὸν χαρακτΏῆρα. Ἡ μὲν οὖν τοῦ Κλήμεντος 
ὁμολογουμένη Υραφὴ, πρόδηλος. Ἐΐρηται δὲ xal τὰ 
Ἰγνατίου xaX Πολυχάρπου. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AQ, 

Περὶ τῶν Παπία συγγραμμάτων (Nic. H. F.. wi, 90). 

Τοῦ δὲ Παπία συγγράµµατα πέντε τὸν ἀριθμὸν 
φέρεται, à xal ἐπιγέγραπται Λογίων Κυριακών 
Ἐξηγήσεως. Τούτων xaX Εἱρηναῖος ὡς µόνων αὐτῷ 
γραφέντων μνημονεύει, ὧδέ πως λέγων «Ταῦτα 
δὲ χαὶ Παπίας Ἰωάννου μὲν ἀχουστῆς, Πολυχάρπου 
δὲ ἑταῖρος γεγονὼς, ἀρχαῖος ἀνῆρ, ἐγγράφως ἔπι- 


B μαρτυρεῖ ἐν τῇ τετάρτῃ τῶν αὐτοῦ βιθλίων. "Ἔστι 


γὰρ αὐτῷ πέντε βιθλία συντεταγµένα. » Καὶ ὁ μὲν 
Eipnvalog ταῦτα. Αὐτός γε μὴν ὁ Παπίας xata τὸ 
προοίµιον τῶν αὑτοῦ λόγων, ἀκροατῆν μὲν xat αὑτό- 
πτην οὐδαμῶς ἑαυτὸν γενέσθαι τῶν ἱερῶν ἀποστόλων, 
ἑμφαίνει, παρειληφέναι δὲ τὰ τῆς πίστεως παρὰ τῶν 
ἐχείνοις Υνωρίµων διδάσχει, δι ὧν φησι λέξεων ' 
« Οὐχ ὀχνήσω δὲ σοι χαὶ ὅσα ποτὲ παρὰ τῶν πρε- 
σθυτἐρών χαλῶς ἔμαθον xal χαλῶς ἐμνημόνευσα, 


dus potius videtur quam Appion. Eadem est scri- 
bendi varietas in Fastis consularibus. Nam Appio- 
nem qui consul fuit principatu Justiniani Augusti, 
Latini fasti. fere Appionem vocan ; at in. Chronico 
Alexandrino Apion dicitur. 

(75) 'Qv οὐδ' Aoc µνήµη τις παρὰ τοῖς πα- 
«Ααιοῖς φέρεται. Λιηυἱ Origeues iu libro i1 Expla- 
nalionum in Genesim, mentionem facit eorum Cle- 
mentis librorum,et quemdam locum ex iis adducit, 
qui etiamnum legitur in libris Recognitionum : Καὶ 
Κλήμης δὲ 6 Ῥωμαῖος Πέτρου ἁποστόλου μαθητὴς, 
συνῳδεῖ τούτοις £v τῷ παβόντι προθλήµατι πρὸς τὸν 
πατέρα ἓν Λαοδιχείᾳ εἰπὼν ἐν ταῖς Περιόδοις, etc. 
Exstat hic locus in cap. 22 Philocalie. Et iun vulga- 
tis quidem editionibus locus iste profertur tanquam 
ex libro un contra Celsum, cum tamen in. libris con- 
tra Celsum qui hodie exstant, non legatur. Est au- 
tem revera ex lib. m Explanationum in. Genesim, 
ex quo luculentissimum fragmentum primo loco 
affertur in supradicto capite Philocalie, a pa- 
gina $30 usque ad paginam 3252. Cui fragwento 
copulandum est illud quod sequitur pagina 337 : 
Φέρε δὲ ἀγωνισώμεθα, ει reliqua. usque ad finem 
capitis. Sic enim continue absque ulla interruptione 


p citatur ab Eusebio in (ine libri sexti De prepara- 


tione, Caeterum observavi, Origenem non raro uti 
solere testimoniis librorum apocryphorum. lta ta- 
men illis utitur, ut nonnisi optima quaque ex illis 
decerpat. !n quo quidem apiculas imitatur, qui ex 
floribus etiam venenatis mellis ουσια suavi- 
talein. 

(10) Οὐδὲ γὰρ καθαρὺν τῆς àxoccoAixnc ὀρθο- 
δοξίας. ldem testatur Photius, in  Bibiiotheca, 
cap. 112, et aute eum. Rufinus iu epistola ad Gau- 
dentium. episcopum : in illis scilicet Clementis /ie- 
cognitionum libris qu:edam de Filio Dei dicta fuisse, 
qui a recto fidei dogmate deviarent, et cum Aria- 
norum polius senteutia consentirent. Denique Epi- 
phanius in li:eresi Ebiouxorum, c. 15, diserte allir- 
mat, libros Clementis Romaui qui Περίοδοι Πέτρου 
inscribebantur, ab Ebion:eis corruptos fuisse atque 
falsatos. Libri porro illi De peregrinationibus Peiri 
iidem sunt cum Recognitionum libris, ut supra ex 
Origeue ostendimus. Quare Eusebium hioc loco iin- 


231 


HISTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. ΗΙ. 


223 


συγκατατάται ταἲς ἑρμηνείαις (71). διαθεθαιούµξ- A nostra quoque asserüone (ürmelur. Non enim, ut 


νος ὑπὲρ αὐτῶν ἀλίθειαν. 02 γὰρ τοῖς τὰ πολλὰ λέ- 
Υουσιν ἔχαιρον ὥσπερ οἱ πολλοὶ, ἀλλὰ ^oi; τἀληθη 
δ:δάσχουσιν ' οὐδὲ τοῖς τὰς ἀλλοτρίας ἐντολὰς uvm- 
μονεύουσιν, ἀλλὰ τοῖς τὰς παρὰ τοῦ Κυρίου τῇ πίστει 
δεδοµένας, xal ἀἁπ᾿ αὐτῆς παραγινοµένας τῆς ἆλτ- 
θείας. EL δέ που xal παρηχολουθηχώς τις τοῖς πρε- 
σθυτέροις ἕλθοι, τοὺς τῶν πρεσθυτέρων ἀνέχρινον λό- 
γους ^ τί Ανδρέας. ἡ τί Πέτρος εἴπεν, ἡ τί Φίλιττος, 
ἡ τί θωμᾶς, ἡ Ἰάκωθος: 7j 5i Ἰωάννης, ἡ Ματθαϊῖος: 
ἡ τις ἕτερος τῶν τοῦ Νυρίου μαθητῶν, & τε "Api- 
στίων, xai ὁ πρεσθύτερος Ἰωάννης, οἱ τοῦ Κυρίου 
μαθηταὶ, λέγουσιν. OO γὰρ τὰ ἐκ τῶν βιθλίων τοσοῦ- 
τόν µξ ὠφελεῖν ὑπελάμθανον, ἔσον τὰ mapÀ ζώσης 
φωνης xai μενούσης. » Ἔνθα xai ἐπιστῃησαι ἅξιον 
δὶς καταριθμοῦντι αὑτῷ τὸ Ἰωάννου ὄνομα * ὧν τὸν 
μὲν πρότερον Πέτρῳ καὶ) Ἰαχώθῳ, xal Ματθαίῳ, καὶ 
τοῖς λοιποῖς ἀποστόλοις συγκαταλέγε., σαρῶς δηλῶν 
τὸν εὐαγγελιστήν * τὸν δ᾽ ἕτερον Ἰωάνντν διαστείλας 
τὸν λόγον, ἑτέροις παρὰ τὸν τῶν ἀποστόλων ἀρ.θμὸν 
χατατάστει, προτάξας αὑτοῦ τὸν ᾿Αριστίωνα. Σαφῶς 
τε αὐτὸν πρεσθύτερον ὀνομάξει. Ὡς xa διὰ τούτων 
ἁτιοῦσίχνυσθαι τὴν ἱστορίαν ἀλπθῃ τῶν δύο χατὰ την 
ἉΑσίαν ὁμωνυμίᾳ κχεχρησθαι εἱρηχότων, δύο τε ἐν 
'Egísy γενέσθαι: μνήµατα xax ἑχάτερον Ἰωάννου ἔτι 
νὸν λέγεσθαι ' oí; καὶ ἀναγχαῖον προσέχειν τὸν νοῦν. 
Εἰχὸς γὰρ τὸν δεύτερον , εἰ μή τις ἐθέλοι τὸν πρῶ- 
τον, την ἐπ ὀνόματος φερομένην Ἰωάννου Αποχά- 
kuy:v ἑωραχέναι. Καὶ ὁ νῦν δὲ ἡμῖν δηλουµενος Πα- 
πίας, τοὺς μὲν τῶν ἁποστόλων λόγους παρὰ τῶν 
εὐτοῖς παρηχολουθτχότων ὁμολογεῖ παρειληφέναι, 
Ἀριστίωνος δὲ χαὶ «o9 πρεσθυτέρου Ἰωάννου αὐτί- 
χοον ἑαυτὸν φησι γενέσθαι. Ὀνομαστὶ γοῦν πολλάχις 
αὐτῶν μνγμονεύσας, ἓν τοῖς αὑτοῦ συγγράµµατσι τί- 
θτσιν αὐτῶν παραδόσεις. Καὶ ταῦτα ὃ ἡμῖν οὐχ εἰς 
«à ἄχρεστον εἰρήσθω. "Άξιον δὲ ταῖς ἀποδοθείσαις 
του Παπία φωγναῖς , προσάψαι λέξεις ἑτέρας αὐτοῦ, 
Ó ὧν παρἀδοξά τινα ἱστορεῖ xal ἄλλα, ὡς ἂν ἐκ 
παραδόσεως εἰς αὐτὸν ἐλθόντα. Τὸ μὲν οὖν κατὰ τὴν 
Ἱεράπολιν Φίλιππον τὸν ἀπόστολον ἅμα ταῖς θνγα- 
τράσι διατρίφα:, διὰ τῶν πρόσθεν δεδήλωται. Ὡς Cb 
χατὰ τοὺς αὐτοὺς ὁ Παπίας γενόμενος, δ.ἠγησιν παρ- 
ειληφέναι θαυμασίαν ὑπὸ τῶν τοῦ Φιλίππου θὐγα- 
τέρων μνημονεύει, τὰ νῦν σημειωτέον. Νεχροῦ γὰρ 
ἀνάστασιν xat' αὐτὸν γεγονυῖαν ἱστορεῖ, καὶ ao πά- 
hv ἕτερον παράδοξον περὶ Ἱοῦστον τὸν ἐπ'χληθέντα 
Βαοσαθᾶν (78) γεγονὸς, ὡς δγλητ{ρ:ον φάρμαχον 
ἐμπιόντος καὶ μηδὲν ἀπδὲς διὰ την τοῦ Κυρίου χάριν 
ὑπομείναντος. Τοῦτυν δὲ τὸν Ἰοῦστον μετὰ τὴν τοῦ 
Σωτῆρος ἀνάληψιν, τοὺς ἱεροὺς ἁποστόλους μετὰ 
Ματθία στῆσαί τε xxt ἐπεύξασθαι ἀντὶ τοῦ mpooó- 


merito reprehendit vetus scholiastes his verbis, 
qux ad marginem codicis Mazarini ascripta sunt : 
Tí cot xal τοῖς τοῦ ἱεροῦ Κλήμεντος διαλόγοις, ἐνοῖς 
ὅσον τὸ ὄφελος οἱ ὀρθοδόξως xal εἰλικρινῶς ἐντετυ- 
Ἰηχότες σαφῶς ἴσασιν. Απαγε τῶν διασυρμῶν, ὢ λο- 
γιώτατε * πείσεται γάρ σοι τῶν ὅλων οὖδεὶς της τοῦ 
coU Ἐχχλησίας' τοῦ Κλῆμεντος ἅπαντα £y σεμνυ- 
νοµένοις ἑστὶ τοῖς τροφίμοις τῆς εὐσεθείας, ὑφ᾿ ὧν 
σπουδάζεται. 
(1T) Συγκαεατάξαι ταῖς ἐρμηγείαις. Ma legitur 
PArBOL. Gn. XX. 


B 


plerique solent, eos unquam sectatus sum qui ver- 
bis affluerent, sed eos potius qui verum docerent ; 
nec eos qui nova quxdam et inusitata pr:ecepta, 
sed illos qui Domini mandata in figuris tradita, et 
ab ipsa veritate profecta memoralant. Quod &i 
quis interdum mili occurrebat qui cum senioribus 
versalus fuisset, ex eo curiose sciscitabar quznam 
essent seniorum dicta : quid Andreas, quid Pe- 
trus, quid Philippus, quid Thomas, quid Jacobus, 
quid Joannes, quid Matthaeus, quid exteri Domini 
discipuli dicere soliti essent : quidnam Aristion, et 
Joanues presbyter, discipuli Domini, przedicarent, 
Neque eniu ex librorum lectione tantam me utili- 
tatem capere posse existimabam, quantam ος ho- 
minum adhuc superstitum viva voce. » Quibus in 
verbis illud etiam observandum est, bis ab eo po- 
situm esse nomen Joannis. Et priorem quidem una 
cum Petro, Jacobo, Matthzeo et reliquis apostolis 
recenset, satis indicans se de evangelista Joanne 
verba facere. Postea vero adhibita sermonis dis- 
tinctione, alterum. Joanneim cum. iis. collocat. qui 
extra nuinerum sunt. apostolorum, praponuens illi 
Aristionem quemdam : eumdemque presbyterum 
diserte nominat, Quo flt ut vera videatur esse nar- 
ratio illorum, qui duos eodem nomine appellatos 
in Asia vixisse dixerunt : et apud Ephesum duo 
esse sepulcra, et. utrumque Joannis hactenus no- 
minari. Atque hoc animadvertere in primis neces- 
sarium puto. Verisimile est enim Revelationem il- 
lam Joannis nomine inscriptam, si non a priore 
illo, certe ab hoc posteriore visam fuisse. Et Pa. 
pias quidem de quo nune sermonem habemus, 
apostolorum dicta, ab iis qui cum apostolis versati 
fuerant, se accepisse profitetur : Áristionis autem et 
Joanuis presbyteri auditorem se dicit fuisse. Multa 
certe quz ab iis tradita acceperat, ipsorum nomi- 
natim mentione facta, in Commentariis suis retu- 
lit. Atque h::c quidem non superflue, 1319 ut ar- 
bitror, a nobis dicta sint. Porro opere pretium fu- 
erit, supra citatis Papiz verbis alia etiam ejusderme 
testimonia adjungere, in quibus miracula quaedam 
ex aliorum fide a« traditione commemorat. Phi- 
lippum quidem apostolum una cuin filiabus Hiera- 
poli degere solitum superius docuimus. Nunc vero 
quemadinodum Papias, qui iisdem temporibus vi- 
xit, mirabilem quamdam narrationem a Philippi ft- 
liabus accepisse se refert, exponamus. Scribit 
euim mortuum sua :etate ad vitam esse revocatum. 
Alterum quoque ingens miraculum refert de Jusio 
qui Barsabas cognominatus est ; qui cum lethale 


in codice Regio, et recte quidem, ut opinor. Certe 
Rufinus hunc locum ita legit, ut ex versioue cjus 
apparet : Non pigebit? autem. nos tibi omnia que 
quondam a presbyteris didicimus, et bene retinemus, 
recordantes exponere cum interpretationbus.— suis, 
Reliqui tamen codices Maz., Med. ac Fuk. cum Ni- 
ceploro scriptum habent συντάξαι. . 

(78) ᾿Ιοῦστον τὸν ἐπικηθέντα Bapca6av. ἵη 
tribus nostris codicibus Maz., Med. et Εκ  leyitur 
Bap3a66ày. 


10 


29€ 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 


900 


poculum ebibissel, tamen Dei adjutus gratia, nul- A του Ἰούδα ἐπὶ τὸν χλῆρον τῆς ἀναπληρώσεως τοῦ 


lum inde accepit incommodum. Hunc autem Ju- 
stum post Domiui ascensum a sanctis apostolis 
productum esse in medium cum Matthia, factam- 
que ad Deum precationem, ut alter eorum sorte 
duceretur, qui in locum proditoris Jud: substitu- 
tus numerum ipsorum expleret, Actuum liber com- 
memorat his verbis : « Et statuerunt duos, Joseph 
qui vocabatur Barsabas, qui cognominatus est Ju- 
stus, et Matthiam. 'Et orantes dixerunt. » ldem 
preterea scriptor alia nonnulla nuda vocis tradi- 
tione ad se pervenisse lestatur, novas quasdam 
scilicet Servatoris paraholas ac praxedicationes, alia- 
que fabulis propiora. Inter qux et mille annorum 
spatium post corporum resurrectionem fore dicit, 


αὐτῶν ἀριθμοῦ, ἡ τῶν Πράξεων ὧδέ πως ἱστορεῖ 
γραφή: εΚαὶ ἕστησαν δύο, Ἰωσῆφ τὸν χαλούµενον 
Βαρσαθᾶ» ὃς ἐπεχλήθη Ἰοῦστος, xaX Ματθίαν' xo 
προσευξάµενοι εἶπον. » Καὶ ἄλλα δὲ ὁ αὐτὸς συγγρα- 
φεὺς ὡς Ex παραδόσεως ἀγράφου εἰς αὐτὸν Έχοντα 
παρατέθειται, ξένας vé τινας παραθολὰς τοῦ Σωτῃ: 
poc καὶ διδασκαλίας αὐτοῦ, καὶ τινα ἄλλα μνθικώ- 
τερα. Ἐν οἷς καὶ χιλιάδα τινᾶ φησιν ἑτῶν ἔσεσθα, 
μετὰ τὴν ἐκ νεχρῶν ἀνάστασι», σωματιχῶς τῖς τοῦ 
Χριστοῦ βασιλείας ἐτὶ ταυτησὶ τῆς γῆς ὑποστησο- 
µένης. "A καὶ ἡγοῦμαι τὰς ἀποστολιχὰς παρεκδεξά- 
µενον διηγήσεις, ὑπολαθεῖν. τὰ Ev ὑποδείγμασι πρὸς 
αὐτῶν μυστιχῶς εἰρημένα ut συνειωραχότα. Σφό2ρχ 
γάρ τοι σμιχρὸς ὧν τὸν νοῦν, ὡς ἂν ἐκ τῶν αὑτοῦ 


quo regnum Christi corporaliter siet. in. orbe ter- B λόγων τεχμηράµενον εἰπεῖν, φαίνεται * πλὴν χαὶ τοῖς 


rerum. Quas quidem ita cpinatus esse videtur Pa- 
pias ex male intellectis apostolerum narrationibus, 
cum ea qua arcano quodam sensu et exempli causa 
ab illis dicebantur, non satis pervidisset. Fuit enim 
mediocri admodum ingenio przditus, ut ex scriptis 
illius conjicere licet. Plerisque tamen post ipsum 
ecclesiasticis scriptoribus ejusdem erroris occasio- 
nem przbuit, hominis vetustate sententiam suam 
iuentibus: puta [renzo, et si quis alius ejusdem 
opinionis fautor exslitit. Alias quoque supradicti 
Aristionis enarratioues sermouum Domini, et Jo- 
annis. presbyteri traditiones refert in suis libris. 
Quas discendi studiosis indicasse contenti, rem il- 
lam, quam de Marco evangelista idem scriptor 


commemoravit, superioribus ejus verbis subnecte- C 


mus. « Aiebat etiam, inquit, presbyter ille Marcum, 
Petri interpretem, £13 quacunque memoriz man- 
daverat, diligenter perscripsisse : non tamen or- 
dine pertexuisse qu:e a Dowino aut dicta aut gesta 
fuerant, Neque enim ipse Dominum audiverat aut 
sectatus fuerat unquam. Sed. cum Petro, ut dixi, 
postea versatus est, qui pro audientium. utilitate, 
non vero ut sermonum Domini historiam contexe- 
τοι, Evangelium przdicabat. Quocirca nihil pec- 
cavit Marcus, qui nonnulla ita scripsit, prout ipse 
memoria repetebat. ld quippe unum studebat, ut 
ne quid eorum quz audierat, pritermitteret, aut 
ne quid falsi eis affingeret. » Haec de Marco Papias 
narrat. De Matthaeo vero sic liabet :eMatthieus qui- 
dem, inquit, Hebraico sermone divina scripsit ora- 
€ula : interpretatus est autem unusquisque illa 
prout potuit. » Porro idem Papias testimoniis ex 
oriore Joanuis Epistola, et ex priore itidem Petri 


(19) Τῶν τοῦ Κυρίου Aóyvv διηγήσεις. Recte Mus- 
culus enarrationes vertit. lloc euim seusu διηγήσεις 
usurpat Eusebius non semel. Sic paulo antea iu hoc 
capite dixit : "À xal ἡγοῦμαι τὰς ἆ ποστολ.χὰς παρεχ- 
δεξάμενον διηγήσεις. Origenes in lib. ιν De princi- 
piis, Διὰ τοῦτο fusi; xal τὸ ἐν τῷ ὑπό τινων xava- 
«ο ουμένῳ βιθλίῳ τῷ Ποιμένι, οὕτω διηγούµεθα. 
Vide qux notavi ad cap. 14 lib. vii. 

(80) Μάρκος ἑρμηνευτῆς Πέτρου. Marcum in- 
terpretem Petri vocat etiam Hieronyaus in. Cata- 
logo, ex hoc Papiz loco, ut opinor. llinc est quod 
plerique Grecorum Marci Evangelium a Petro di- 


μετ᾽ αὐτὸν πλείστοις ὅσοις τῶν ἐχχλησιαστικῶν , τῆς 
ὁμοίας αὑτῷ δόξης παραίτιος ]έγονς, τὴν ἀρχαιότητα 
τἀνδρὸς ᾿προθεύληµένοις, ὥσπερ οὖν Εἱρηναίῳ, xal 
εἴ τις ἄλλος τὰ ὅμοια φρονῶν ἀναπέφηνεν. Καὶ ἄλλας 
δὲ τῇ ἰδίᾳ γραφῇῃ παραδἰδὼσιν ᾿Αριστίωνος τοῦ πρό- 
σθεν δεδηλωµένου τῶν τοῦ Κυρίου λόγων διηγήσεις 
(79), καὶ τοῦ πρεσθυτέρου Ἰωάννου παραδόσεις, ἐφ᾽ 
ἃς τοὺς φιλομαθεῖς ἀναπέμψαντες, ἀναγχαίως νῦν 
προσθήσοµεν ταῖς προεχτεθείσαις αὐτοῦ φωναῖς πα- 
ῥάδοσιν, fj περὶ Μάρκου τοῦ τὸ Εὐαγγέλιον Yevpa- 
φότος ἐχτέθειται διὰ τούτων « Καὶ τοῦτο ὁ πρεσδύ- 
τερος ἔλεγε' Μάρχος μὲν ἑρμηνευτῆς Πέτρου (80) 
γενόμενος, ὅσα ἐμνημόνευσεν, ἀχριθῶς ἔργαφεν, οὐ 
μέντοι τάξει τὰ ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ ? λεχθέντα f) πρα- 
χθέντα ’ οὔτε γὰρ ἤχουσε τοῦ Κυρίου, οὔτε  mapnxo- 
λούθησεν αὐτῷ, ὕστερον δὲ, ὡς ἔφην, Πέτρῳ, ὃς 
πρὸς τὰς χρείας ἑποιεῖτο τὰς διδασχαλίας, ἀλλ οὐχ 
ὥσπερ σύνταξιν τῶν χυριαχῶν ποιούµενος λόγων 
ὥστε οὐδὲν Άμαρτε Mápxoz , οὕτως ἔνια γράγας ὡς 
ἀπεμνημόνευσεν. 'Evb; γὰρ ἐποιῄσατο πρόνοια», τοῦ 
μηδὲν ὧν ἤχουσε παραλιπεῖν, f| ψεύσασθαί τι &v αὐ- 
τοῖς. » Ταῦτα μὲν οὖν ἱστόρηται τῷ Παπίᾳ περὶ τοῦ 
Mápxov. Περ) δὲ τοῦ Ματθαίου ταῦτ᾽ εἴρηται' εΜατ- 
θαΐος μὲν οὖν ᾿ΕἙδραΐδι διαλέκτῳ τὰ λόγια συνεγρά- 
φατο. Ἡρμήνευσε ὃ αὐτὰ ὡς Γδύνατο ἕχαστος (81).» 
Κέχρηται ὃ ὁ αὐτὸς µαστυωρίαις ἀπὺ τῆς Ἰωάννου 
προτέρας Ἐπιστολῆς. καὶ τῆς Πέτρου ὁμοίως. Ἐκ- 
τέθειται δὲ χαὶ ἄλλην ἱστορίαν περὶ γνναιχὸς, ἐπὶ 
πολλαῖς ἁμαρτίαις διαθληθείσης ἐπὶ τοῦ Κυρίου. Ἡν 
τὸ Κατ Εέραίους Εὐαγγέ-ιον περιέχει. Καὶ ταῦτα 
ὃ ἡμῖν ἀναγχαίως πρὺς τοῖς ἐχκτεθεῖσιν ἔπιτετη- 
ρήσθω. 
Τέ.Ίος τοῦ τῆς ἐχκ.λησιαστικῆς Ἱστορίας 
᾽όγου τρίτου. 


ctatum esse scribunt. [ta Athanasius in tractatu 
De libris sacre Scripture. Quod quomodo  intelli- 
gendumsit, docet hic Papiz locus. Neque enim exi- 
stimandum est, Marcum ex ore dictautis Petri 
Evangelium suum excepisse; sed cum Petrum au- 
disset verbum Dei Jud:is llebraice praedicantem, 
Marcum singula qua ad Christum pertinebant, stu- 
diose digessisse Greco sermoue. 

(81) 'Qc ἠδύνατο ἕκαστος. Nicephorus habet, 
ὡς fjv δυνατὸς ἕχαστος, cui subscribunt quatuor no- 
sui codices Maz., Med., Fuk. εἰ Savilianus. 


301 HISTORLE ECCLESIASTICAE LID. 1V. 202 


desumptis utitur. Aliam quoque exponit historiam de muliere, qua multorum criminufn coram Domino 
accusata est. Qua quidem historia iu Evangelio secundum — Hebraos Scripta habetur. Atque hasc 
cum aliis que supra posuimus, pon sine causa a nobis observata sint. 

Explicit liber tertius Historie ecclesiastica. 





EY XEBIOY 
: TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 


ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 
ΛΟΓΟΣ A'. 


EUSEBII PAMPHILI 


ECCLESIASTIC/E HISTORLE 
LIBER QUARTUS. 


ΤΑΔΕ ΚΑΙ H TETAPTH ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΒΙΒΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. 
d. Τίνες ἐπὶ τῆς Τραϊανοῦ βασι.είας, ᾿Ρωμαίων A 114, tc. "Oxoc Ἱουσεῖνος ὁ φιλόσοφος τὸν 


xal Ἀ.λεξανδρέων γεγόνασιν ἐπίσκοποι. 

β’. Ὁποῖα Ἰουδαῖοι κατ αὑτὸν πεπόνθασιν. 

«. Οἱ κατὰ ᾿Αδριανὸν ὑπὲρ τῆς πίσζεως ἀπο.ο- 

άμενοι τίνες. 
b. lOi vac αὐτὸν Ρωμαίων xal 'AAsCarópéov 
ατίσαγτες éz(loxoaxot. 

6. Οἱ ἀνέχαθεν áxó τοῦ Xwocnpoc xal ἐπὶ τοὺς 
δη ουμέγους Ἱεροσο.-ἱύμων ἐπίσκοποι. 

e. Ἡ κατὰ ᾿Αδριανὸν ὑστάτη Ἰουδαίων πο.]ιορ- 
χία. 

Q. Τίνες κατ ἐχεινο καιροῦ γεγόγασι γευδωνύ- 
µου γνώζεως ἀρχηγοί. . 

Ü Tivsc éxxAnciactuxol CvTTpagetc. —— 
. "EziccoAt ᾿Αδριανγοῦ ὑπὲρ τοῦ ui] δεῖν ἁκρί- 
ζως ἡμᾶς éAaorew. 

v. Τίνες ἐπὶ τῆς Αντωγίγου βασιείας ἐπίσκο- 
ποι Ῥωμαίων xa) ᾽Αεξαγδρέων γεγένασιν. 

ια’. Περὶ τῶν κατ αὐτοὺς γεγοµέχων αἱρεσιαρ- 


yo». . 
i£. Περὶ τῆς Ἰουστίνου πρὸς ᾽Αγτωγίνον ἁπο.ο- 


tr. Αντωνίνου πρὸς τὺ Κοιγὸν τῆς Ασίας ἐπι- 
στοΆἡ περὶ τοῦ καθ ἡμᾶς «Ίόγου. 

Ww. Τὰ περὶ Πολυκάρπου τοῦ τῶν ἁἀποστόλων 
TYoplpov μγημογευόµεγα. 

u'. Ὅπως κατὰ Οὐῆρον à. Πο.)ύχαρπος ἅμα ἑτέ- 
ροις ἐμαρτύρησεν ἐπὶ τῆς Σµυργαίων πόλεως. 


Χριστοῦ Aóyor ἐπὶ τῆς Ῥωμαίων πόλεως πρε- 
σθεύων ἑ ρησε». 

ιζ’. Περὶ ov. Ἰουστῖνος ἐν ἰδίῳ συγγράμµατι µνη- 
μονεύει μαρτύρων». 

wy. Τίνες εἰς ἡμᾶς ᾖ.1θον τῶν Ἱουστίνου «ἳό- 
qur. 

ιθ’. Tíivec ἐπὶ τῆς Οὐήρου βασιλείας, τῆς Ῥω- 
µαίων καὶ ᾽Αεξαγδρέων Εκκ.λησίας προὔστη- 
σαν. 

x'. Τίνες κατ αὐτὸν τῆς ΑἉγτιοχέων rxxAnc(ac 
γεγόνασιν ἐπίσχοποι. 

χα’. Περὶ τῶν κατὰ τούτους διαΊαμϕάγτων éxxAn- 
σιαστικῶν συγ]ραφέω». 

χβ’. Περὶ Ἡγησίππου xal ὧν οὗτος μνημονεύει. 

κΥ.. Περὶ Διοκυσίου Κορινθίων ἐπισκόπου , xal 
ὧν ἔγραψεν ἐπιστοι]ῶν. 

χδ’. Περὶ θεοφἰ.Ίου τοῦ ᾿Αντιοχέων ἐπισκόπου. 

χε’. Περὶ Φιλίππου καὶ ΜἩοδέστου. 

xc'. Περὶ Μείτωνος καὶ ὧν οὗτος ἐμνημόγευσε. 

χζ’. Περὶ Αποι.ιγαρίου τοῦ τῆς Ἱεραπο.ιτῶὼν 'Ex- 
xAncíac ἐπισκόπου. 

xw. Περὶ Μουσανοῦὺ καὶ ὧν οὗτος συγεγρά- 


yaco. 

x9'. Περὶ Τατιανγοῦ xal της κατ αὐτὸν αἱρέ- 
σεως. 

X. Περὶ Βαρδησάνου τοῦ Σύρου, καὶ τῶν φερο- 
µέγωγ αὐτοῦ Aóqov. 


ΙΝ QUARTO HISTORIE ECCLESIASTIC.E LIBRO HAEC CONTINENTUR. 


L Quinam Romanorum et Alexandrinorum episcopi 
fuerint imperante Trojano. 

ll. "Qualia Judei sub eodem imperatore perpessi sint. 

Ill. Qui, -mperaute Adriano, pro del[ensione [fidei li- 
bros scripserint. 

]V. Qui sub eodem imperatore. eviscopi Rome Ífu- 
erint et Alexandria. 

V. Qui jam inde a Servatore nostro usque ad hec 


tempora — Hierosolymorum — episcopi fuerint. 
VI. Postrema Judgorum exzpugnatio — temporibza 
Adriani. 


Vli. Quinam eo tempore false doctrine duces exsti- 
terint. 

ΥΠ. Quinam tunc (uerint ecclesiastici scriptores. 

IX. Epistola Adriani ne quis Christianorum indieie 
causa puniretur. 


905 


EUSEBII CIESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


504 


. X. Qui Romo εἰ Alexandrig episcopi [uerint impe- A XX. Quinam eo tempore Ánliochenam | Ecclesiom 


rante Antonino. 

Xl. De his qui eodem tempore seclarum | auctores 
[verunt. 

ΧΙΙ. De Justini Apologetico ad Antoninum. 

Xlll. Epistola Antonini ad Commune Αξία de reli- 
gione nostra. 

XIV. Que de Polycarpo apostolorum discipulo com- 
memorantur. 

XV. Quomodo Polycarpus una cum aliis Smyrne 
passus est imperante Vero. 

XVI. Quomodo Justinus philosophus religionem 
Christi Rome predicans martyrium meruit. 

XVII. De martyribus quorum Justinus. in suis libris 
menlionem (acit. 

XVIII. Quinam ad nos pervenerint Justini libri. 

XIX. Quinam regnante Vero Ecclesie Romane εἰ 
Alexzandring pra [uerint. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α’. 


Τίνες ἐπὶ τῆς 1Τραϊανοῦ βασιλείας Ῥωμαίων καὶ 
AAsE£ay δρέων ἐπίσκοποι γεγόνασιν. 


"Aui δὲ τὸ δωδέκατον (82) τῆς Τραϊανοῦ βασιλείας 
έτος, ὁ px pip πρόσθεν ἡμῖν τῆς ἐν Αλεξανδρείᾳ πα- 
potxiag δηλωθεὶς ἐπίσχοπος τὴν Qut µεταλλάττει, τέ- 
εαρτος δὲ ἀπὸ τῶν ἁποστόλων τὴν τῶν αὐτόθι λειτουρ- 
ria» χληροῦται Πρίμος. Ἐν τούτῳ xal Αλέξανδρος 
επὶ Ῥώμης ὄγδοον ἔτος ἁποπληρώσαντος Εὐαρέστου, 
πέµπτην ἀπὸ Πέτρου xai Παύλου χατάγων διαδοχὴν, 
τὴν ἐπισχοπὴν ἁπολαμθάνει. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ B'. 
Ὁποῖα "IovOatot κατ αὐτὸν πεπόὀνθασι 
(Nic. H. E. m, 22) 

Καὶ τὰ μὲν τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν διδασκαλίας τε 

καὶ Ἐχχλησίας ὁσημέραι ἀνθοῦντα ἐπιμεῖσον ἐχώρει 


προχοπῆς, τὰ δὲ τῆς Ἰουδαίων συμφορᾶς χαχοῖς C 


ἐπαλλήλοις Ἠχμαςεν. "Ηδη γοῦν τοῦ αὑτοχράτορος 
εἰς ἐνιαυτὸν ὀντωχαιδέχατον ἐλαύνοντος, αὖθις Ἰου- 
δαίων χίνησις ἐπαναστᾶσα, πἆάμπολυ πλῆθος αὐτῶν 
διέφθειρεν. "Ev τε γὰρ ᾿Αλεξανδρείᾳ καὶ τῇ λοιπῇ 
Αἱγύπτῳ, xai προσέτι χατὰ Κυρήνην ὥσπερ ὑπὸ 
πνεύματος δεινοῦ τινος xal στασιώδους ἀναῤῥιπι- 
σθέντες, ὥρμηντο πρὸς τοὺς συνοίχους Ἕλληνας (85) 
στασιάζειν, αὐξήσαντές τε el; µέγα τὴν στάσιν, τῷ 
ἑπιόντι ἐνιαυτῷ πόλεμον οὐ σμικρὸν συνηψαν, Ίγου- 
µένου τηνικαῦτα Λούππου τῆς ἀπάστς Αἰγύπτου. 


(82) Αμοὶ τὸ δωδέκατον. ln Chronico Eusebii 
initium Primi, Alexandri episcopi, cadit in an- 
num x Trajani. Alexandri quoque Romaui ponti- 
ficis iuitium collocatur anuo x Trajani. Sed et in 
annis episcoporum tam Romanoruu quam aliarum 
urbium digerendis, observavi Chronicon Eusebii 
plerumque dissentire ab flistoria ecclesiastica, sive 
ea exscriptorum culpa est, sive llieronyimi interpre- 
tis, sive ipsius Eusebii. Nam in tanta differentia, 
diflicile est erroris causam assiguare. Porro cuin 
Historia ecclesiastica post libros Ch*onicorum ab 
Eusebio scripta sit, ubicunque ejusmodi dissensio 
occurrit, id potius sequendum videtur quod in Hi- 
aloria ecclesiastica scriptum est. 

(83) Ηρὸς τοὺς συγοίχους " EAAnvac. Rufinus ver- 
tit, Primo simul commanentibus vicinisque gentilibus 
inferre certamina. Sic euim legitur in manuscripto 
codice Bibliothecz:e Regie. Hieronymus autem. in 
Chronico interpretatur, adversus cohabitatores alie- 
migenas. Langus vertit adversus cives suos Gracos. 


rexerint. 

XXI. De scriptoribus ecclesiasticis qui eadem atate 
floruerunt. 

x De Hegesippo, deque iis quorum mpnuüoncm 
acit. 

ΧΧΙΗΙ. De Dionysio Corinthiorum episcopo οἱ de 
epistolis ab eo scriptis. 

XXIV. De Theophilo Antiochensium episcopo. 

XXV. De Philippo et Modesto. 

XXVI. De Melitone, deque lis quorum ille mentio- 
nem fecit. 


XXVII. De Apollinare Hierapotitane Ecclesie eji- 


$COpo. 
XXVII. De Musano et ejus. scriptis. 
XXIX. De Tatiano et ejus heresi. 
XXX. De Bardesane Syro e de libris ejus qui su- 
persunt 


115 CAPUT I. 


Quinam Romanorum et Alexandrinorum episcopi 
[uerini. imperante Trajano. 


Circa duodecimum annum imperii Trajani Cerdo, 
Alexandrinz Ecclesix episcopus, cujus paulo supra 
mentionem fecimus , abiit e vita; quartusque ab 
apestolis ministerium ejus Ecclesi: sortitus est 
Primus. Eolcm tempore cum Evarestus aunos octo 
in pontificatu exegisset, Rom: cpiscopatum susce- 
pit Alexander, quintum a Petro et Paulo successio- 
nis obtinens locum. 

CAPUT 1l. 
Qualia Judei sub eodem imperatore perpessi sint. 


Ac Servatoris quidem nostri doctrina atque Ec- 
clesia magis ac magis in dies efflorescens, conti- 
nuis iucrementis augebatar. Judxorum autem ca- 
lamitates novis subinde cladibus cumulabantur. 
Nam cum imperator anuum jam imperii octavum 
decimum attigisset, rursus Judsorum tumultus 
exorius, maximam gentis illius multitudinem ex- 
stinxit. Qui ppe Alexandri: et per totam J£gyptum 
ac Cyrenaicam , velut a violento quodam et scedi- 
tioso dzemnone exagitati, Judzi adversus Grzecos et 
gentiles qui una cum ipsis habitabant, tumultum 
excitare ceperunt. Progressa deinde iu majus sc- 
ditione, sequenti anno bellum non mediocre conila- 


D Musculus autem et Christophorsonus gentes verte- 


runt, nimis laxo et ambiguo vocabulo. Aut gentiles 
euim, aut Grecos vertere oportet, aut utrumque 
pariter, ut fecimus. Jud:ei qui cum Grazeis seu geu- 
tilibus in urbibus et oppidis habitabant, et aequum 
jus civitatis cum iisdem habebant, saepenumero cum 
illis jurgabantur, ut solent seditiones ac tumultus 
nasci ex religionum diserepantia. Graci enim Ju- 
dzxos cives habere dedignabantur; contra Juda, 
deteriori conditione quam reliqui cives agere nole- 
baut. llinc frequenter rixze per singulas urbes, tuii 
in Zgypto, tiun in Syria, ut Philo et Josephus te- 
stantur. Idcirco autem gentiles et Grecos in inter- 
pretatione mea simul posui, quod unica vox non 
sufficere videbatur, Neque enim solus Grzcos tuuc 
adorti sunt Judi, sed etiam indigenas AEgyptios et 
Libyas. Neque rursus solos gentiles, verum etiain 
Cliristianos, quorum non mediocris tunc. erat niul- 
titudo in z;Egypto οἱ Cyrenaica. 


505 


IHSTORLE EGCCLESIASTIC/E LIB. ΙΤ. 


506 


Καὶ. δὴ ἐν τῇ πρώ-ῃ συμβολῇ ἐπικρατῆσαι αὑτοὺς A runt, Lupo tunc temporis totius ZEgypti przfeetu 


συνέθη τῶν Ἑλλήνων, οἳ καὶ καταφυγόντες εἰς τὴν 
Αλεξάνδρειαν, τοὺς Ev τῇ πόλει Ἰουδαίους ἐκώγρη- 
σάν τε xal ἀπέχτειναν. Tr; δὲ παρὰ τούτων συµµα- 
χίας ἀποτυχόντες ο) χατὰ Κυρήντν, τὴν χώραν τῆς 
Λἰγύπτου λεηλατοῦντες χαὶ τοὺς ἐν αὐτῇ νομοὺς (84) 
ᾠθείροντες διετέλουν, ἠγουμένου αὐτῶν Λουχούα ” 
ig οὓς ὁ αὑτοχράτωρ ἕπεμνε Μάρκιον Τοῦρθωνα (85) 
σὺν δυνάμει mST τε χαὶ ναυτιχῇ, Ext 05 καὶ Vxor. 
Ὁ δὲ πολλαῖς µάχαις ἓν οὐχ ὀλίγῳ zz χρόνω τὸν 
πρὸς αὐτοὺς διαπονἠσας πόλεμον, πολλὰς µυριάδας 
Ἰουδαίων, οὐ µόνον τῶν ἀπὸ Κυρύνης, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀπ᾿ 
Λαγύπτου συνα!ροµένων Λουχούᾳ τῷ βασιλεῖ αὐτῶν, 
ἀναιρεῖ. Ὅ δὲ αὐτοχράτωρ ὑποπτεύσσας xal τοὺς iv 
Μεσοποταμία Ἰο0δαίους ἐπιθήσεσθαι τοῖς αὐτόθι, Λου- 
zie Κοΐῖτῳ (86) προσέταςεν ἐχχαθᾶραι τῆς ἐπαρχίας 
αὐτούς. "Oz xaX παραταξάµενος, πάμπολυ πλῆθος 
τῶν αὐτόθι φονεύει, ἐφ᾽ ᾧ χατορθώματι, Ἰουδαίας 


(84) Τοὺς £v αὑτῇ νομούς. Castella vertit Rufinus 
magno errore, cum prefecturas vertere debuisset, 
»ut nomos, ut Plinius. Tota enim 7Egyptus in. no- 
mos divisa erat. Porro de hac totius. ZEgypti el 
Liby;:e vastatione a Judiis facto, prater. Dionem 
Orosius in lib. vu hiec. habet : Jncredibili deinde 
molu sub uno tempore Judei quasi rabie efferati, 
per diversas terrarum μαγίέ exarserunt.. Nam οἱ 
per tolam Libyam adversus incolas atrocissima bella 
gesserunt : que adeo lunc interfectis culloribus de- 
solata est, ut nisi postea. Adr:anus. imp. collectas 
illuc aliunde colonias deduxisset, vacua penitus terra 
ubraso habitatore mansisset. Wec Orosius ex. Chro- 
nico Eusebii. De his coloniis ab Adriano imp. in 
Libyam missis, intelligendum esse videtur vetus 
Epigramma incerti auctoris nondum editum : 


Ἐσχατιαὶ Λιέύων Νασαμωγνίδες, οὐκέτι θηρῶν 

"Εὐνεσιν ἠπείρου γὠτα βερυνόμεναϊν 
Hoi ἐημαίῃσι» ἐπιπτήσσεσθε Aéorcovr 

Ὠρυτγαις, vapá)ovc ἄχρις ὑπὲρ ομάδων" 

Óv 1ον ἐπεὶ ἀνάριθμον ἐν ἰχοπἐδῃσω' ἀγρευθὲν' 

"Ec µίαν αἰχμηταῖς Καϊσαρ ἔθηχεν ὁ zat 
Αἱ δὲ πρὶν ἀγραύ.Ίων ἑγκοιτάδες ἀκρώρειαι 

Onpovr, vv» ádrópor elect BonAacíat. 

Id est : 
Fines Libye Nasamonibus vicini, non amplius fera- 

Agmina. continentis vesirg dorso portantes, — |rum 
Soliturios leonum expavescalis rugitus, 

liesonantes ultra ipsas nomadum arenas : 
(Quandoquidem innumerabilem turbam laqueis captam 

Casar militibus sub unum simul aspectum subjecil, 
Et montium verlices qui prius fuerant cubilia ferarum, 

Nunc ab hominibus incoluntur el arantur. 

Corruptus est versus antepenullimus, quem sic 
restituendum puto : 

'Ec µίαν αἰχμηταῖς Καῑσαρ ἔθηκεν ὅπα. 

(85) Μάρκιο» Τούρθωγα. Ab hoc Judxos «eletos 
esse scribit etiaai Spartiauus in. Adriano. Marcio, 
inquit, Turbone, Judeis comyressis, ad deprimen- 
dum tumultum Mauritanie destinalo. A4 quem locum 
hallucinatur Salinasius, qui putat Spartianum loqui 
de tumultu Judieorum sub Ariano, cui bello fiuem 
ait imposuisse Marcium Turbonem. In. quo longe 
fallitur. Nam bellum Julaicum sub. Adriano con- 
fecit Julius Severus, ut docet Dio, multo post ini- 
lium imperii Adriani de quo hic loquitur Spartianus. 
Marcius autem Turbo extremis απ imperii Tra- 
jani Juuzos conmpresserat, quemadmodum hic. te- 
statur Eusebius, Itaque Adriauus. imperium recens 
adeptus, cum Mauri post obitum Trajani tuimultua- 
rentur, Turbonem qui recens Judazos conipresserat, 
adversus Mauros müit, ut eadem felicitate qua Ju- 


B 


e 


ram gerente. Et primo quidem conflictu forte Judzi 
geutiles superaverant. Qui mox Alexandriam con- 
fugientes, Judzos qui in ea urbe degebant, captos. 
interfecerunt. Horum igitur auxilio 116 destituti 
Judii qui Cyrenem incolebant, duce Lucua, JEgyp- 
tiorum regiQuem proedationibus ac latrociniis in- 
festare, et priefecturas ejus vastare institerunt. Ita- 
que imperator Marcium Turbonem adversus eos 
misit cum pedestribus ac navalibus copiis, et eum 
equitatu. Mic multis praeliis consertis, belloque in 
longum tempos protracto, infinita Jud:eorum mil- 
lia, qui partim ex Cyrenaica provincia, partim ex 
/Egypto Lucus regi ipsurum opem laturi confluxe- 
rant, neci dedit, Sed imperator, veritus ne Judzi 
qui Mesopotamiam habitabant, incolas perinde ag- 
grederentur, mandavit Lucio Quieto, ut eos extra: 
provincie fines deportaret. Qui instrucia adversus 


daos contriverat, Mauros etiam compesceret. Hic 
est sensus Spartiani. 


(86) Λουκίῳ Κοήτῳ. Rectius apud. Nicephorum 
legitur Aouxito Κυέτῳ * apud Rufinum in. vetustis- 
simis editionibus scriptum est Lusio Quieto. Codices 
Mazariu»us, Fuk. et Savilii Κυήτῳ scriptum ha- 
bent. Κύντος Νούσιος dicitur in Excerptis ex Dione 
Cassio quie ante. viginti annos edidimus. Erat hic 
Maurus genere, non ex proviucia Mauritania , sed 
ex Mauris barbaris qui Romano imperio faerati 
erant. Et initio quidem prafecturaim alie Maurorum 
gesserat. Sed non multo post damnatus ob uequi- 
liam, cum ignominia diniissus iuerat. Postea verc 
bello Dacico, cum exercitus avxilio Maurorum ege- 
rel, ipse egregiam operam navavit. Quam ob cau- 
sam pramiis atque honoribus atlectus, longe plura 
ac majora facinora altero. bello Dacico edidit. Tau- 
dem vero bello Parthico quod adversus Partlioa 
Trajanus gerebat, eo fortitudinis ac [ον si.nul 
processit, ut iuter prztorios relatus, consulatuu- 
que adeptus sit, et provincia Palaestinam rexerit. 
Qu:e res ei primo invidiam, postea odium ac perni- 
ciem attulere. Hac Dio in luculentis illis Excerpiis 
Quibus addam insignem eiiam. Thewistii locum in 
gratiarum actione ad Theodosium Augustum pro 
pace, et pro consulatu Saturnini Magistri equitum : 
Οὕτω xai ὁ σὸς Tpóyovog xai ἀρχηγέτης' παῖδες 

ty οὐκ Ίσαν αὐτῷ, παῖδες δὲ ἁδελφῶν xal ἁδελφι- 
δῶν * ἀλλ ὅμως οὐδένα ἐχείνων τῆς εὐνοίας Λνσίου 
προὐτίμησεν * ἀλλ' οὐδὲ Ρωμαίων ὄντα τὸν ἄνδρα, 
ἀλλ οὐδὲ Λίβυν ἐκ τῆς ὑπηχόου Λιθύης, ἀλλ ἐξ ἀδό- 
ξου καὶ ἀπῳκχισμένης ἐσχατ.ᾶς, ἐπειδη Μαρδοὺς χατ- 
εστρατ{γησεν. ἀνέδειςξ πρότερον ὕπατον, εἶτα τῆς 
βασιλείας διάδοχο» χατεστήσατο. ld est: Sic plane 
parens εἰ auctor generis (ui Trajanus , cum liberos 
quidem non haberet, sed sororum atque ex sororibus 
nej.0Uun [ilios haberet , nulium tamen ez illis Lusio 
pra'[ereudum. putavit. Sed virum qui nec Romanus 
erat , ac ne Α[ετ quidem ex yrovincia A[rica , sed ex 
ignobili el remoto limite, proplereu quod Mar4os de- 
bellasset, primo consulem renuntiavit, ac deinde 
successorem imperii desiqnavit. ιο T hemistii lo- 
cum eo libentius hie adduxi, quod oratio illa non- 
dum edita est, cujus copiam mihi fecit Gabriel Cos- 
sariius, vir eloquentissimus. Porro quod Theini- 
stius dicit Lusiutu. à Trajano successorem imperii. 
esse designatum , id alibi legere non memini, ld 
quidem in auimo habuisse 1rajanum facile credi- 
gerim. Sane Spartianus Lusium Quietuim suspectum 
juperio fuisse dicit. Lusium Quietum, sublatis gene 
tibus. Mauris quas regebat, quia suspectus imperio. 
[uerat, exarmavit. 


907 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 908 


illos acie, ingentem eorum multitudinem prostravit. À ἡγεμὼν (87) ὑπὸ τοῦ αὐτοχράτορος ἀνεδείχθη. Ταῦτα 


Ob quam victoriam legatus Jude ab imperatore 
est designatus, Sed liec gentilium quoque scripto- 
res, qui res gestas temporum  illoruin. memori: 
mandarunt, iisdem fere verbis retulere. 


CAPUT Iii. 
Qui imperante Adriano pro defensione fidei libros 
scripserint, 


Cum Trajanus per viginti annos demptis sex 
mensibus principatum tenuisset, /Elius Adrianus 
suscepit imperium. Huic Quadratus obtulit oratio- 
nem, quam pro defensione religionis nostrz idcirco 
conscripserat, quod quidam malevoli homines, 
vexare nostros atque incessere conabantur. Exstat 
hodieque apud plerosque ex fratribus hsc oratio, 


xaX Ἑλλήνων οἱ τὰ χατὰ τοὺς αὐτοὺς χρόνους γραφῇῃ 
παραδόντες, αὐτοῖς ἱστόρησαν ῥῆμασι. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ T" 
Οἱ κατὰ Ἀδριανὺὸν ὑπὲρ τῆς πἰστεως ἀπο.Ίογη- 
σάµεγοι (Nice. H. E. 11, 21). 

Τραϊανοῦ δὲ ἐφ᾽ ὅλοις ἔτεσιν εἴχοσι τὴν ápyhv 
μησὶν ἓξ δέουσι κρατῄσαντος, Αἴλιος ᾿Αδριανὸς ὅ-α- 
δέχεται τὴν ἡγεμονίαν. Τούτῳ Κοδράτος λόγον προσ- 
φωνίσας ἀναδίδωσιν, ἀπολογίαν συντάξας ὑπὲρ τῆς 
χαθ᾽ ἡμᾶς θεοσεθείας͵ ὅτι δή τινες ποντροὶ ἄνδρες τοὺς 
ἡμετέρους ἐνοχλεῖν ἐπειρῶντο. Εϊσέτι δὲ φέρεται 
παρὰ πλείστοις τῶν ἀδελφῶν, ἁτὰρ καὶ παρ᾽ ἡμῖν τὸ 


quam nos eliam habemus, ex qua et ingenium ejus B σύγγραμμα, ἐξ οὗ χατιδεῖν ἔστι λαμπρὰ cexp pua 


viri, et rectam apostolice fidei doctrinam perspicue 
licet cognoscere. Porro idem scriptor suam ipsius 
antiquitatem satis declarat his verbis : « Servato- 
ris autem, inquit, nostri opera semper conspicua 
erant, quippe qux vera essent : ii scilicet qui mor- 
bis liberati, aut qui ex morte ad vitam revocati 
fuerant. Qui quidem non solum dum sanabantur, 
aut dum ad vitam revocabantur, conspecti sunt ab 
omnibus , sed secuto deinceps tempore. Nec solum 
quandiu in terris moratus est Servator noster, ve- 
rum etiam post ejus discessum diu superstites fue- 
runt, adeo ut nonnulli eorum etiam ad nostra usque 
tempora pervenerint. » II:ec de Quadrato. Aristides 
oroque vir fidelis ex religionis 117 nostrz secta- 


toribus, Apologeticum pro fide nostra perinde ac € 


Quadratus Adriano Cesari nuncupatum reliquit. 

Qui quidem liber etiamnum servatur a plurimis, 
CAPUT ΙΥ. 

Qui sub eodem imperatore episcopi Rome [fuerint et 
Alexandria. 

Άηπο autem principatus Adriani tertio Alexander 
Romana urbis episcopus fato (nnctus est, cum de- 
cem annos administrationis explesset. Cui suecessit 
Xystus. Eodem circiter tempore mortuo Primo, 
anno episcopatus sui duodecimo, Alexandrine Ec- 
clesi:e sacerdotium suscepit Justus. 

CAPUT V. 
Qui jam iude a Servatore nostro usque ad hec tem- 
pora Hierosolymorum episcopi fuerint. 


τῆς τε τοῦ ἀνδρὸς διανοίας, καὶ τῆς ἁποστολιχῆς 
ὀρθοτομίας (88). Ὁ δ᾽ αὐτὸς την καθ ἑαυτὸν ἁρ- 
χαιότητα παραφαίνει, δι ὧν ἱστορεῖ ταῦτα ἰδίαις 
φωναῖς * « Τοῦ δὲ Σωτῆρος ἡμῶν τὰ ἔργα ἀξὶ maprv. 
Ἀληθή γὰρ ἂν οἱ θεραπευθέντες, οἱ ἀναστάντες ix 
νεκρῶν, ot οὐχ ὤφθησαν µόνον θεραπενόµενοι, xaY 
ἀνιστάμενοι, ἀλλὰ xai ἀεὶ παρόντες ' οὐδὲ ἐπιδη- 


.poUvzog µόνον τοῦ Σωτῆρος, ἀλλὰ xat ἁπαλλαγέν- 


τος, hoav ἐπὶ χρόνον ἱχανὸν, ὥστε καὶ εἰς τοὺς ἥμε- 
τέρους χρόνους τινὲς αὐτῶν ἀφίκοντο. » Τοιοῦτος μὲν 
οὖν οὗτος. Καὶ Αριστείδης δὲ πιστὸς ἀνλρ τος χαθ' 
ἡμᾶς ὁρμώμενος εὐαεθείας, τῷ Κοδράτῳ παραπλη- 
σίως ὑπὲρ τῆς πίστεως ᾿Απολογίαν ἐπιρωνῆσας 
Αδριανῷ, καταλέλοιπε. Σώζεται δὲ γε εἰς δεῦρο 
παρὰ πλείστοις καὶ fj τούτου Ὑραφῃ. 


ΚΕΦΑΑΛΑΙΟΝ A'. 

Οἱ κατὰ ταὐτὸν Ῥωμαίω» καὶ Αάεξαγδρέων 
χρηµατίσαντες ἐπίσκοποι (Nic. ΠΠ. E. wi, 25). 
Ἔτει δὲ τρίτῳ τῆς αὐτῆς ἡγεμονίας, ᾽Αλέξανδνὸς 

Ῥωμαίων ἀπίσχοπος τελευτᾷ, δέχατον τῆς οἰκονομίας 

ἀποτλέσας ἔτος. Ξύστος ἣν τούτῳ διάδοχος. Καὶ της 

ἸΑλεξανδρέων δὲ παροικίας ἀμφὶ τὸν αὐτὸν χρόνον, 

Πρίμον µεταλλάξαντα δωδεχάτῳ τῆς προστασίας 

ἔτει, διαδέχετα. Ἰοῦστος. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε’. 


Οἱ ἀνέκαθεν án) τοῦ Σωτῆρος καὶ ἐπὶ τοὺς δη- 
Ἰουμένους. ἹεροσοΛύμων} ἐπίσκοποι 


Eorum autem cpiscoporum tempora qui Hiero- D Τῶν γε μὴν ἐν Ἱεροσολύμοις ἐπισχόπων τοὺς 


(87) Ιουδαίας ἡγεμών. Male Hieronymus et Ru- 
finus procuratorem ο μάσκα verterunt. Nec. melius 
Chiristophorsonus prefectum | interpretatur. Scribit 
enim Dio in. Excerptis nostris, Lusium Quietum or- 
namentis prietoriis honovatum fuisse, et ad consu- 
latum pervenisse, ac provinciam Palzstinam rexisse. 
Quz res , inquit, ei invidiam conflavil. At Palesti- 
na procuratio non lauta. erat dignitas, ut invidiain 
Lusio conílare posset : nec vir senatorit ordinis 
el consularis procurator esse poluit, Fuit igitur 
legatus Augusti. pro prztore provincie Palestinz; 
quam dignitatein gessit Tinius Rufus sub Adriano, 
ut imiox. videbimus. Neminem porro turbare debet, 
quod Palzstina tunc legatum babuit, qua antea 
procuratori paruerat. Nam ünperatores pro arbi- 
irati. mutabant. administrationem. provinciarum ; 
οἱ modo legatoc, modo procuratores mittebant, 


prout usus reipublice exigebat. 'taque Trajanus 
cum Palzstinam assiduis Judzeorum motibus tur- 
bari videret , legatum ei przfecit Lusium consula- 
rem, virum strenuum , qui dignitate sua et arinis 
provinciam contineret. Sed et ante Lusium Atticus 
ille, de quo paulo ante locuti sumus cum de Simeo- 
nis Clop: marlyrio ageretur, videtur fuisse lega- 
tus provinci:e Palaestinae. 

(88) Τῆς ἁἀποστο.ικῆς ὀρθοτομίας. lta loquitur 
Clemens Alexandrinus in lib. «t1. Stromateon : 'O 
γνωστικὸς ἄρα ἡμῖν μόνος ἐν αὐταῖς καταγηράσας 
γραφαῖς, τὴν ἀποστολικὴν xal ἐκχλησιαστικην σώζων 
ὀρθοτομίαν τῶν δογμάτων. Videtur autem hiec locu- 
tio desumpta esse ex Epistola ad Timotheum, in qua 
Apostolus dixit, ὀρθοτομρῦντα τὸν λόγον τῆς ἁλη- 
θείας. 


909 


IHSTORLE ECCLESIASTICAE LIB. IV. 


510. 


χβόνους γραβῖ, σωςομένους οὐδαμῶς εὗρον' χκομιδῆ A solvmis pra fuerunt, nusquam reperire potui, Omnes 


130 οὖν βοαχνθίους αὐτοὺς λόγος χατέχει γενέσθαι. 
Ἱοσαῦτον δ' ἐξ ἐγγράφων παρείληφα, ὡς µέχρι τῆς 
χατὰ ΛΑδριανὸν Ἱουδαίων πολιορχίαφ, πεντεχαίδεχα 
7i» ἀριθμὸν αὐτόθι γεγόνασιν ἐπισχόπων διαδοχαὶ, 
οὓς πάντας Ἑθραίους φασὶν ὕντας ἀνέκαθεν, τὴν 
γνῶσιν τοῦ Χριστοῦ γνησίως χαταδέκασθαι. "Doc" 
Ίδη πρὸς τῶν τὰ τοιάδε ἐπιχρίνειν δυνατῶν, καὶ τῆς 
τῶν ἑἐπισχόπων λειτουργίας ἀξίους δοχιµασθῆναι " 
συνεστάναι γὰρ αὐτοῖς τότε τὴν πᾶσαν Ἐχχλπσίαν 
ἐς Ἑθραίων πιστῶν, ἀπὸ τῶν ἁποστόλων χαὶ εἰς 
την τότε διαρχεσάντων πολιορχίαν, καθ) fv Ἰουδαῖο: 
Ῥωμαίων αὖθις ἁποστάντες, οὗ μιχροῖς πολέμοις 
ὕλωσαν. Διαλελοιπότων δ᾽ οὖν τηνιχαῦτα τῶν Ex πε- 
ρ'τὀμῆς ἐπισκόπων, τοὺς ἀπὸ τοῦ πρώτου (89) νῦν 
ἀναγχαῖον àv εἴῃ χαταλέξαι. Πρῶτος τοιγαροῦν Ἱά- 
χωβος ὁ τοῦ Κυρίου λεγόμενος ἀδελφὸς hv μεθ) ὃν 
δεύτερος Συμεὼν, τρίτος Ἱοῦστος, Zax/atoz τέταρτος, 
πέμπτος Τωδίας, ἕκτος Βενιαμὶν, Ἰωάννης ἔέδομος, 
ὄγδοος Ματθίας, ἔννατος Φίλιππος, δέχατος Σενεχᾶς, 
ἑνδέχατος Ἰοῦστος, Λευῖς δωδέχατος, Ἐφρῖς τρισ- 
χα:δέχατος, τεσσαρεσχαιδέχατος Ἰωσήφ (90): ἐπὶ 
πᾶσι πεντεχαιδέχατος Ἰούδας. Τοσοῦτοι xaY oi ἐπὶ 
τῆς Ἱεροσολύμων πόλεως Σπίσκοποι ἀπὸ τῶν ἀποστό- 
λων εἰς τὸν δτλρύµενον διαγενόµενοι χρόνον, οἱ máv- 
τες Éx περιτομῖΏς. "Ηδη δὲ δωδέχατον ἐχούσης ἔτος 
τῆς ἑγεμονίας ᾿Αδοιανοῦ, Ξύστον δεκαέτη χρόνον 
ἁτοπλήέσαντα ἐπὶ v5; ᾿Ῥωμαίων ἐπισχοπῖΏς, ἔθδο- 
pog ἀπὸ) τῶν ἀποστόλων διαδέχεται Τελεσφόρος: 
ἐνιαυτοῦ δὲ μεταξὺ xaX ur viv διαγενοµένων (91), τῆς 
Αλεξανδρεων παροικίας τῆν προστασίαν Εὐμενὶς 
ἔκτῳ χλέρῳ διαδέχεται, τοῦ πρὸ αὑτοῦ ἔτεσιν ἔνδεχα 
ξιαρκέσαντυς. 


Β 


quippe brevi admodum tempore sedisse perhiben- 
iur. lllud tantum ex veterum scriptorum inonumen- 
tis didici, ad illam usque obsessionem Judaeorum 
qua imperaute Adriano contigit, quindecim ορὶ- 
scopos continua successione illi Ecclesize prxfuisse : 
quos omnes origine ILxbrzos fuisse memorant, et 
fidem Christi sincere atque ex animo suscepisse. 
Adeo ut ab illis qui de hujusmodi rebus judicium 
ferre poterant, episcopali officio dignissimi cense- 
rentur. Quippe tunc temporis universa llierosoly- 
morum Ecclesia conflata erat ex Ilebrzis fidelibus, 
qui jam inde ab apostolorum atate ad illam usque 
obsidionem permanserant , qua Jud:ei iterum a Ro- 
manis deficientes, maximis przliis domiti atque 
expugnati sunt. Proinde cum episcopi qui ex cir- 
cumcisione erant, per id temporis defecerint , om- 
nes a primo usque ad ultimum ordine suo recen« 
sere necessarium puto. Primus igitur fuit Jacobus, 
is qui Domini frater vocabatur; secundus Simeon, 
tertius Justus, quartus Zacchazus, quiutus Tobias, 
sextus Benjamin , septimus Joannes , octavus Ma- 
thias, nonus Philippus, decimus subrogatus est 
Seneca, cui successit undecimus Justus. Post quem 
Levi duodecimus ordine fuit. Ephres deinde secutus 
est, post hxc Joseph. 118 Omnium postremus 
luit Judas ordine quintus decimus. Ataui hi omnino 
sunt Illierosolymorum episcopi, qui jam inde ab 
apostolis, usque ad Judam et ad illa quz:& designavi- 
mus tempora omnes ex circumcisione fuerunt. Por- 
ro annum imperii sui duodecimum agente Adriano, 
cum Xystus episcopatum urbis Roma decem annis 
obtinuisset , septimus ab apostolis Telesphorus in 


ejus locum successit, Anno deinde et mensibus aliquot intérjectis, Eumenes Alexandrinz Ecclesizm 
administrationem sextus ordine suscepit, cum decessor ipsius annos undecim prxfuisset. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ q'. 


H κατὰ 'ACpiavór ὑστάτη Ἰουδαίων πο.λορκία 
ος (Nic. H. E. 11, 24). 


Καὶ 65 τὰ τῆς '"Dovbaiov ἀποστασίας αὖθις εἰς 
μέγα χαὶ πολὺ προελθούσης, (92) Ῥοῦφος ἐπάρχων 
της Ἰουδαίας (92), στρατιωτικής αὐτῷ συμμαχίας 


(89) Τοὺς ἀπὸ τοῦ πρώτου. Nostri codices Maz., 
Med. ac Fuketii, scriptum haheut τοὺς ἀπὸ πρώτου, 
quod quidem mihi videtur elegantius. Paulo post 
ἔνατος per simplex » scribitur in optimis exempla- 
ribus Mazariuo ac Medic:eo. 

(90) Ἰωσής. In. Chronico Eusebii Joses dicitur, 
et apud Epiplianium in haxresi Manichaoruin. Sic 
Joseph frater Domini, de quo Matthzeus et Marcus 
loquuntur in Evangelio, Joses ab llieronymo et aliis 
appellatur. Ephres similiter in. Chironologia Nice- 
phori patriarchae Ephirem dicitur. Ceterum non 
sine causa mirari subit, undenam Nicephorus 
annos illos acceperit, quos singulis Hierosolvmo- 
rum episcopis assignat, eum Eusebius qui in Palae- 
stina degebat, εἰ qui omnes episcoporum illius Ec- 
clesiz indice- perlegerat, nihil se de annis eoruin 
legisse testetur. 

(91) Καὶ μηνῶν διαγεγοµένων. Wectius in nostris 
codicibus Maz., Med., Fuk. et Saviliano bic locus 
scribitur hoc modo : Ἐνιαυντοῦ δὲ pcva$o χαὶ um- 
νῶν Guavzvogévoy. Quanquam. Savilius post vccem 
μηνῶν ad oram libri sui addiderat τινῶν, ex con- 
jectura , vt opioor. Rufinus vero in. suo exemplari 
legisse videtur µηνός, sic enim vertit ; Anno post 


CAPUT VI. 
Postrema Judaeorum expugnatio temporibus Adriani, 


Czterum cum defectio Judi:eoruin. magis ac. ma- 
gis iterum cresceret, lWufus legatus Judzez, auxiliis 
sibi ab imperatore submissis, amentiam ac despe- 


quem et uno mense , Alexaudring Ecclesie modera- 
men Eumenes serta successione suscepit. ' Porro 
hic Eumenes in Chronico Eusebii quod Hieronymus. 
Latiue vertit, dicitur Hymeneus; vel ipsius Hiero- 
nymi , ναι, quod libentius crediderim , librariorum 
errore. 

(92) ᾿Ροῦφος ἑπάρχων τῆς Ἰουδαίας. Eusebius 
in Chronico , anno sextodecimo imperii Adriani : 
Juda, inquit, in arma versi Palestinam depopulag- 
lur, tenente provinciam Tinio liufo, cui ud opprimen- 
dos rebelles Adrianus misit exercitum. In Chronico 
Georgii Syncelli, qui Eusebii scrinia compilavit, 
dicitur Τίννιος Ῥοῦφος. De hoc Tinio Rufo lIliero- 
nymus in Danielem, cop. 1x, ita scribit : Quo mor: 
iuo, iransaciis seplem hebdomadis , id est annis 
xLix, ές Adrianus (a quo postea de ruinis Ilie- 
rusalem urbs /Elia condita est) rebellantes Judeos, 
Tinio llufo magistro exercitus pugnaute superavil. 
Ita scribendum est ος veteri codice; vulgo male 
legitur. Timo fiuffo. 

(95) ᾿Επάρχων τῆς Ἰουδαίας. M»le Langus et 
Christophorsouus prefectum Jude vertit. Nam 
Romani iiperatores noun. mittebant. przffectos ad 
regendas provincias , sed tantum ad gentes barba- 


9l 


tens , eos acerbissime ultus est, cesa. innumerabili 
hominum multitudine cum conjugibus ac liberis, 
agroque illorum jure belli in populi Romani ditio- 
nem redacto. Erat tunc temporis Judieorum ductor 
Barebochehas quidam, quod nomen stellam siguili- 
cat : vir alioqui cruentus εἰ latrocipandi. avidus, 
sed qui nomine suo auditoribus utpote vilissimis 
mancipiis fucum faciebat, quasi sidus e ccelo de- 
lapsum esset, ut. ipsis a:irumnarum mole oppressis 
lucem afferret. Auno demum octavo decimo imperii 
Adriani, cum totius belli vis circa DBetibera. urbein 
munitissimam nec procul Ilierosolymis dissitam 
exarsisset, οἱ protracta diutius a Romanis obsidione, 
rebelles fame ac siti oppressi essent , ipseque adco 
seditionis auctor debitas poenas dedisse', ex eo 
deinceps tempore universa Judz:orum gens in re- 
gionem cirea. HKEerosolymam sitain. pedem inferre 


ras quie Bhomauis federatze erant. Sic gentes Mau- 
rorum per prixfectos a Romanis imperatoribus mis- 
80s regebantur, ut ex Augustiuo aliisque scripto- 
ribus notavi ad Ammianum Marcellinum. Ex quo 
interpretari soleo locum Spartiani in Adriuno : Mar- 
cium Turbonem post praefecturam Mauritanie, infulis 
ornalum Pannonie, Dacie quoque ad lempus prov[ecit. 
Sola ex yroviuciis A2gyptus erat, quam pr:efeeti re- 
gcbant loco regum. Quare hoc loco ἑπάρχων τῆς 
Ἰουδαίας non est exponendus prefectus. Judae, 
cum Judaea nunquam α prifeciis administrata sit, 
sed potius pre'ses aut legatus provincie Palasstina. 
Να Palzestina seu Judica. tuuc temporis per lega- 
(ος Ca'saris regebatur , ut superius observavi. Fuit 
ergo Tiuius lufus legatus Cesaris propraetore 
proviuci:e Jude seu. Palzestinz, sicut aitea Lusius 
Quietus fuerat sub Trajano. 
(94) Βαρχοχεέᾶς ὄνομα, ὃ 61] áccépa 6nAot. Tres 
nostri corices Maz., Med. ac Fuketii hune. locum 

aulo aliter scriptum exhibent , Βαρχωχέθας ὄνομα, 

στέρα δηλοῖ τοῦτο. In ftegio autem exemplari legi- 
tur: Βαρχωχεθᾶς, ὃ δῆ ἁστέρα δηλοῖ. Atqueita plane 
Nicephliorus in capite xxiv, lib. i1. De hoc Barcho- 
«heba Hieronymus in. Apolog. 2 adversus Rufinum 
H3 scribit : Tu videlicet flammeus , imo fulmineus, 
iui in loquendo fuliminas. Atque ut. ille Barchoche- 
bas auctor seditionis Judaica, siipulam in ore suc- 
censam  anhelitu ventilabat , ut flammas evomere vi- 
deretur , etc. Simili quondam fraude. Euinus Syrus, 
qui bellum Servile in Sicilia concitavit, iu ore abdi- 
lam nucem gestans, quam sulfure et igne stipaverat, 
ac leniter iuspiraus, flammam iuter verba fundebat, 
ut scribit Florus in lib. t, c. 19. 

(95) Φογικὸς καὶ «ῃστρικός τις ἁγήρ. Dec est 
lectio codicis Μουρ Verum in. Maz., Med. οἱ Fuk. 
ita scriptum. habetur, λῃστριχὺς καὶ φονιχὸς àvf,p. 
Nicephorus tamen cum codice Regio consentit, pror- 
sus ut illum videatur exscribere. 

(96) Ula àx' ἀνδραπόδων. |n quatuor nostris 
codicibus Maz., Med., Fuk. et Savil. et spud Nice- 
phorum legitur ἐπ pro antca edito ἐξ, et hanc lectio- 
nem secuti sunt Rutinus εἰ Clirisioplorsonus. Ju- 
dios vocat mancipta , ob ignobilitateun atque. ege- 
statem, et quod plerique eorum ex captivis qui sub 
Tito venuudati fuerant, originem ducebant. 

(93) Κατὰ Dyu00nfa zéAw. ha legitur in codice 
[tegio , quem secutus est Stephauus, Verum iu co- 
dice. Maz., Mei. ac Fuketiano, nec. non apud. Ni- 
c-pliorum Βίθθηρα scriptum est. Scripti codices 
ltulini liabent apud. Bethara oppidum. Quare viden- 
dui est an eadem sit cum Betthar, quie in Jtinerarío 
Rurdiqgalensi mutatio dicitur, quinquaginta οἱ duo- 


EUSEBI!. CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


rationem hominum in occasionem saxviendi ver- A ὑπὸ βασιλέως πεµφθείσης, ταῖς ἀἁπονοίαις αὐτῶν 





912 


ἀφειδῶς γρώμµενος ἔπεξφει, pupráóag ἀθρόως &voptr, 
ὁμοῦ xal παίδων καὶ γυναικῶν διαφθείρων, πολέμου 
τε νόµῳ τὰς χώρας αὐτῶν ἐξανδραποδιζόμενος. 
Ἑστρατήγει δὲ Ἰωυδαίων τηνιχαῦτα Βαρχωχεέᾶς 
ὄνομα, ὃ δὴ ἀστέρα δηλοϊῖ (94), τὰ μὲν ἄλλα Φφονιχὸς 
καὶ ληστρ'κός τις &vhp (95), ἐπὶ δὲ τῇ προσηγορ:α 
ofa Ex ἀνδρατόδων (96), ὡς 65 ἐξ οὐρανοῦ φωστῖρ 
αὐτοῖς κατελτλυθὼς, χαχουµένοις τε ἐπιλάμιαι τε- 
ῥατευόμξνος. ᾿Αχμάσαντος δὲ τοῦ πολέμηυ ἔτους 
ὀχτωκαιδεχάτου cnc Τγεμονίας Αδριανοῦ χατὰ ΕΠ{0- 
θηήρα πόλιν (91), τις fj» ὀχυρωτάττ, τῶν Ἱεροσολ”- 
pov οὐ σφόδρα πόῤῥω διεστῶσα, τῆς τε ἔξωθεν 

λιορχίας χρονίου γενομένης, λιμῷ τε γαὶ δίψει τῶν 
νεωτεροποιῶν εἰς ἔσχατον ὀλέθρου περιελαθέντων, 


πο” 


B καὶ τοῦ τὶς ἁπονοίας αὐτοῖς αἰτίου ctv ἀξίαν ἑχτί- 
i? » » n - 


C 


σαντος δίχην, τὸ πᾶν ἔθνος ἐξ ἐκείνου χαὶ της περὶ 
τὰ Ἱεροσύλυμα γῆς πάµπαν ἐπ.θαίνειν εἴργεται (98), 


bus millibus passuum distans ab urbe llierosoly 
mitana.. Est et Bethar villa in eodem Itinerario xi 
millibus distans ab urbe llierosolyma. lHieronyimus 
in Epitaphio Paule utramque. Bethioron vocare vi- 
detur. lter enim Paule describeus à. Cesarea Hie- 
rosolymam usque : A Nicopoli, inquit, proficiscens 
ascendit Dethoron inferiorem et superiorem , urbes a 
Salomone condilas , sed postea varia bellorum tem- 
pestate deletas. 

(08) Τῆς περὶ τὰ ᾿Ιεοσό.υμα γῆς πάμαπαν éxi- 
δθαΐνειν εἵργεται. ldem scribitur in Chronico Euse- 
bii , auno xvii imperii Adriani : Bellum Judaicum 
quod in Palestina gerebatur finem accepit, rebus Ju- 
deorum penitus oppressis : ex quo tempore, etiam in- 
troeundi eis. Hierosolyma licentia ablata, prinum 
Dei nutu, deinde liomanis interdictionibus. Ejusdem 
interdicti meminit Tertullianus. iu. libro contra Ju- 
deos, cap. 159 : Et exinde quod interdictum est, ve 
in confinio ipsius regionis demoretur quisquam Ju- 
deorum. Et paulo post : Quod vobis pro meritis 
vestris post. expugnalionem  Jerusaiem, prohibitis 
ingredi in lerram vestram, de longinquo eam tantum 
oculis vestris videre permissum est. liem quoque 
Tertullianus in. Apologetico, cap. 16, eleganter de 
Judais dicit : Dispersi, palabundi , οἱ coli ei sol, 
tui extorres vagantur per orbem, sine hoyine , sine 
Deo rege : quibus nec. advenarum jure terram pa- 
triam saltem. vestigio. salutare. conceditur. Celsus 
quoque apud Origenem lib. vui, in fine, eadem te- 
satur de. Judaeis : Οἷς 035' ὁποία τις βῶλος, οὐδ' 
ἑστία χαταλείπεται. Gregorius. Naz. in oratione 12, 
pag. 202, de postrema  Judzorum dispersione lu- 


p quens, testatur Judas fas non fuisse pawiam adire, 


et Hierosolymorum solo. insistere ,. aisi unico auui 
die, quatenus patriam prospectantes, lugere solitu- 
dinem οἱ exsilium suum possent, Quem locum non 
intellexit Dillius. Μία στήλη τούτοις τῆς συμφορᾶς T) 
οἰχουμένη πᾶσα χαθ᾽ ὃς ἐσπάρτσαν , xat ἡ λατρεία 
πεπαυµένη, χαὶ αὐτῖς τῆς Ἱἱερουσαλὴῆμ τὸ ἔδαςος, 
MÓytg Ὑινωσχόμενον ' T; τοσοῦτον ἐπ,θατὸν αὐτοῖς 
εστι µόνον, καὶ τοσοῦτον ἀπολαθουσι τῆς ποτε αὐτὼν 
δύξης, ὅσον ἐν ἡμέρᾳ φανέντες θρηνΏσαι την ἐρημίαν. 
ld est, unum ids monumnen um catumilatis est Lotus 
terrarum. orbis per quem dispersi sunt : et sublatus 
Dei culius : ei ipsius Hierosolyme solum vix. [a- 
c.e cognitu : quam. hacienus ipsis introire licel , el 
velere sua gloria hactenus [ruuntur, ul uno die con- 
specti vastitatem οἱ excidium ejus lugeant. Die. scili- 
cet quo capta. et eversa quondam fuerat a. Roua- 
nis lierosulyma, Judaei ex variis gentibus in Pa- 
lzstinam conveniebant, et mercede militibus per- 
soluta introibaut in eam urbis partem , ubi quoim 


$15 


HISTORILE ECCLESIASTICJE LIB. 1V. 


3515 


νόµου δόγματι xal ὁιατάξεσιν ᾿ΛΑδριανοῦ, ὡς ἂν μηδ᾽ A prohibita est, lege et constitutione Imperatoris 


ἐς ἁπόττου θεωροῖεν τὸ πατρῷον ἔδαφος (99), ἔγχε- 
λευσαμέναυ, Αρίστων ὁ Πελλαῖος ἱστορεὶ (1). Οὕτω 
65 τῆς πόλεως ci; ἑρημίαν τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους, 
καὶ παντελή φθορὰν τῶν πάλαι οἰκητόρων ἐλθούσης, 
ἐς ἆλλοφύλου τε γένους συνοιχισθείσης, ἡ μετέπειτα 
ζυστᾶσα Ῥωμαϊχὴ πόλις (35) τῆν ἐἑπωνυμίαν ἁἀμεί- 


. υ 


dam fuerat templum Salomonis ; ibique excidium 
templi et civitatis sie plangebant, ut ex Hieronymo 
et ex Ttimerario Burdigalensi dudum observavit Sca- 
lig-r in Animadversionibus Eusebianis, p. 198. Ac 
mili quidem videtur, Judzxis id permissum fuisse 

Nr eos dies quibus mereatus solemnis fiebat ad 

erebinthum. Cum enim ad eum mercatum multi ex 
barbaris convenirent, hac occasione etiam Judazi eo 
coufluebant ; non quidem. ob mercatum quem vel 
maxime vitabant, eo quod olim majores ipsorum ibi 
venundati fuissent, sed ut ruinas templi inviserent 
50 salutarent. Idque conjicio ex militibus, quos Ju- 
diis plangentibus appositos fuisse testatur lliero- 
nymus. Nam in mercatibus illis qui ad limitem fle- 
bant , appoueb2tur centurio cuim inilitibus , ut no- 
tavi ad librum xxvi Ammiani Marcellini. Conjectu- 
rain autein. nostram adjuvat [lieronymi locus in 
cap. xxxi Jeremiam, uli scribit exsecrabile fuisse 
Judzis, mercatum celeberrimum: qui quotannis 
fiebat ad Terebinthum invisere. Cxiterum notandum 
est , Eusebium quidem tum hic , uin in. Chronico 
id tantum dicere, a temporibus Adriani vetitum 
fuisse Judaxis in urbem Hierosolymam, et iu vicinum 
urhi agrum introire. Quod quidem confirmat Gre- 
gorii lucus a nobis «Iatus. Alii tamen nou modo in 
urbem sacram, sed universam Palzstinie regiuneun 
ingredi vetitos scripserunt. Jta prater Tertuliianuim 
Eusebius. ipse iun. hbro octavo De demoustratione : 
Πᾶσαι αἱ φυλαὶ τοῦ Ἰουδαίων ἔθνους θρήνων καὶ xo- 
πετῶν ἄξια πετόνθασι, διὰ την καταλαθοῦσα» αὐτοὺς 
ἐχ Θεοῦ smt, ὑφ᾽ ὃς xaxd) αητρόπολις αὐτῶν ἆλ- 
λοφύλοις ἔθνεσιν ἐξεδόθτ,, xal τὸ ἱερὸν χατεσκάφη, 
αὐτοί τε τῃΏς ἰδίας χώρας ἀτελίλαντο, ἓν τῇ πολε- 
µίᾳ ἐχθρωῖς δουλεύοντες, 

(99, Ὡς ἂν μὴδ᾽ ἐξ ἀπόπτου θεωροῖε» τὸ πα- 
ζρφο» ἐἔδαφος. badem loquendi forma Philo in libro 
(Quod oumis probus liber, Q5 µόνον οὐκ ἐπιθτναι τς 
χώρας, &AM' οὐδ' ἐξ ἁπόπτου τὸ πατρῷον ἔδαφος 
ῥξἀσασθαι δυναμένοις. 

(1) Ἀρίστων ὁ IHlzAlatoc ἱστορεῖ. ld est ex urbe 
Syria Pella, quie post escisamra Tito urbein Ilie- 
rusoly : am, sedes fuit episcopatus IH:erosolymitaui, 
ut scribit. Eusebius. Citeruin. Scaliger. Aristonis 
Pelri verba esse existimavit. quieunque. leguntur 
supra ab his vocibus ἀκμάσαντος δὲ τοῦ πολέμον, 
eaque passim Aristonis nomine citat, in quo tamen 
ei assentiri non possum. Nain et verba. ipsa Euse- 
bii stylum prorsus redolent; et Aristo Pellaus obsi- 
dioneu illam Beuliaraz et expugiationeu Judaeorum 
fusius prosecutus fuerat, Quod si ipsa essent Ári- 
Stonis verba, nequaquam id tacuisset. Eusebius. 
Nam quoties verba ipsa auctorum  adduciurus est, 
seniper de eo lectoreià acmonet.. Cum autem addit 
ἱστορεῖ vel ἱστοροῦσι, indicat eam iem a scriptori- 
bus illis quos laudat, fusius commemorari. Porro 
hic Aristo Pellaus auctor esse dieitur libelli cujus- 
dam, cui titulus erat, Disputatio Jusonis ei Pupisci. 
lta. sciibit Maximus in scholiis ad. librum Dionysii 
De mystica. (iheologia, cap. 1: ᾿Ανέγνων δὲ τοῦτο 
ἑπτὰ οὐρανοὺς καὶ ἐν τῇ συγγεγραμµένη ᾿Αρίστωνι 
τν Πελλαίῳ Αια.]έξει Hazicxov καὶ Ἰάσογος, ἣν 
Κλήμης ὁ ᾽Αλεξανδρεὺς ἐν ἕχτω βιθλίῳ τῶν '}πυ- 
{υπώσεων, τὸν ἅγιον Λουκάν φησίν ἀναγράψαι, 
Hujus libelli meminit. Celsus, et Origenes. in lib. iv 
Goutra. Celsum, Eundem ex Grico. in. Latiuum 
sermonem vertit. Celsus quidam. Sed sola ejus 
prafatiu hodie superest inter opuscula Cypriani. 


D 


C 


D 


Adriani : adeo ut ne prospicere quidem e longin- 
quo potrium solum ipsis liceret, ut scribit Aristo 
Pell:eus. In hunc igitur modum cum civitas Judao- 
runi gente nudata esset, et veteribus incolis peni- 
tus vacuefacta , posthzec. alienigenis eo confluenti- 
bus, urbs et colonia civium Romanorum effecta , in 


(9) 'H µετεπειτα συστᾶσα 'Popatrxn πό.ἑις. Du- 
pliciter hic fallitur Eusebius, tun quod urbem Ηίε- 
rosolymam sub Adriano penitius eversau fuisse scri- 
hit, tum. quod. ZEliam — Capitolinaumn. ab. eodem 
Adriano conditam esse existimavit post expugna- 
tionem Dettlharze. Quod ad primun attinet, constat 
ex Josepho llierosalyma prorsus eversa fuisse a 
Tito, ita ut aratrum etiam ejus solo fuerit impres- 
sum. Quomodo igitur iterum eversa sunt ab Adria- 
no quie jamdudum esse desierant? Certe. Eusebius 
hoc quidem in loco, aperte non dicit Jerusalem 
ab Adriano eversam fuisse, sed id tautum. obscure 
iunuit. In. libris autem De demonstratione et in 
Chronico, diserte affirmat Jerusalem funditus ab 
Adriano eversam fuisse. Ex quo obiter perspici 
potest, hos ecclesiastice  [listorie libros longe ac- 
curalius ab Eusebio elaboratos esse P reliqua 
ejus scripta. Quod vero ad conditum /Eliz spectat, 
(lantum abest. υἱ condita fuerit ab Adriano posl 
partam de Judieis victoriam. Imo bellum Judaicum 
ex Αλ conditu originem cepit. Nam cum Judzi 
urbis su: solum ab alienigenis occupatum — vide- 
rent, et in eo ipso loco in quo Dei templum olim 
luisset, sacra fleri Jovi Capitolino animadverterent, 
eam injuriam minime lereudam rati, arma corri- 
puerunt, et initium fecerunt hujus. belli quod. hic 
narrat Euscbius : quodque anuo xvi Adriani 
ceptum, octavo deciuo aut. nouo. finem tandem 
accepit, ία vero Capitolina diu ante. condita 
fuerat, anno scilicet n Adriani, ut. scribitur in 
Chronico Alexandrino. Plura. Scaliger in Ani'nad- 
versionibus : quem iu. hac quien: parte libenter 
sequor. Sed quod pag. 199 Hilarium reprehendit 
el Athanasiuz quod. dixerint. sua. azetate. nullam 
amplius. fuisse Jerusalem, 10 hoc. non. assentior 
Scaligero. Hecte eniin. id dicium est a; sanctissimis 
Patribus, cum ea urbs qux tunc temporis dicebatur 
Jerusalem, Elia potus essct, nee nisi abu ive 
Jerusalem vocaretur, Neque. euin. [lierosolymam 
instauravit Adrianus, cum Judei liostes tuuc essent 
populi Romani. Sed zEliam coloniam. civium  Ro- 
manorum condidit, a cujus iugressu eliam Judaeos 
arceri voluit, Γιο a. temporibus. Adriani usque 
ad Coustanunum Magnunr, semper ZElia vocata 
est, À tempore autem Constantini Magni, Hieroso- 
lyiorum nomen quasi posuiminio repeliit, tuin 
ob splendorem illius nominis, tum ob primitiva 
sedis przerogativam. Hevera tamen ZElia erat, nou 
Jerusaleui.. Adeoque in canone 7 concilii Nicani 
episcopus /Elix: vocatur. Verum post celeberriuuin 
illud martyrium à. Constantino. zdilicatum iu re- 
rurrectionis. Dominice. loco, ambitio episcoporum 
obtinuit, ul Jerusalem potius quam. zia dicere- 
tur. Sed. id χαταχρτστιχκὼς lactum est, ut dixi. 
haque recte locuu sunt. Hilarius et Athanasius : 
quibus addepdus est etiain Eusebius in sermone 1. 
De resurrectione : Si. autei«. dubitant, ostendant ci- 
viulem suum post *a qua  aust sunl stantem, Et in 
lib. v Demonstrationis, cap. 19. rA Gregorius Na- 
ziánzenus in orat. 12: Kat αὐτῆς τῆς Ἱερουσαλὴμ τὸ 
ἔδαφος µόγις Ὑινωσχόμενον ' ἧς τοσοῦτον ἐπιθατὸν 
αὐτοῖς ἐστι µόνον, eic. Vides ut Gregorius testatur, 
solum JM:erosolymorum sua aetate vix. agnosci po- 
tuisse, et Judxos vastitatem ejus etiam tuin luxisse, 
respiciens videlicet ad veraim et priscam Jerusaa- 
lem, non ad novam illam que. vetus nomen lalso 
usurpaverat. limproprie igitur locutus est Hicrony- 


915 


nuncupata ὁ8δί. Et cum Ecclesia ejusdem loci ex 
gentibus coaluisset, primus post episcopos ος cir- 
eumcisione sacerdotium illius civitatis suscepit 
Marcus. 

CAPUT VII. 


Quinam eo tempore (alse doctring duces exstiterint. 


Porro Ecclesiis jam per universum orbem instar 
clarissimorum siderum fulgentibus, et vigente per 
omnes nationes fide in Dominum ac Servatorem 
nostrum Jesum Christum , malignus ille daeinon, 
utpote veritatis inimicus, et humanz salutis hostis 
semper infestissiimus, omnes machinas adversus 
Ecclesiam movens, prius quidem externis eam per- 
secutionibus oppugnaverat : tum vero hac via ipsi 
praclusa, improbis quibusdam ac maleficis homi- 
nibus tanquam instrumentis et ministris utens ad 
exitium ac perniciem animarum comparatis, alias 
belli artes tentavit, nihil non commiuiscens, ut 
praestigiatores ac subdoli homines religionis nostrze 
vocabulum sibi assumentes, tum eos ex fidelibus 
quos forte deceperant,ia profundum exitii gurgitera 
abducerent, tum fidei nostrz ignaros vitze ipsorusa 
exemplo deterritos, a via qux ad. salutare Dei ver- 
bum ducit, procul averterent. Igitur ex Menandro 
illo, quem Simonis successorem fuisse supra retu- 
limus, exorta venenata quadam bestia bilinguis ac 
biceps, duarum Lzreseon inter se discrepantium 
duces constituit : Saturmnum domo Antiochenum, 
et Basilidem Alexandrinum. Quorum ille quidem iu 
Syria, hic vero apud /Egyptum impiz doctrinz 
scholas condidit. Et Saturninum quidem eadem fere 
cum Menandro ementitum esse declarat Irenzus : 
Basilidem vero specie arcanorum quorumdam, por- 
tentosas fabulas commentum , opinionis impix ma- 
chinamenta in immensum extendisse. Porro cum 
eodem tempore plurini ecclesiastici viri patrocinium 
veritatis. susciperent, et pro ecclesiastica apostoli- 


mus in Epitaphio Paule, cum dicit : Ingressa est 
Hieroso!'ymam, urbem trinominem, Jebus, Salem, 
Jerusalem : que ab /Elio postea Adriano de ruinis 
el cineribus civitatis in /Eliam suscitata esl. Nam, ut 
sepe dixi, nunquam ea meus Adriani fuit, ut urbem 
Hierosolymam suscitaret, quippe qui infeusissimus 
esset Judieis, qui tune hostes erant populi Romaui ; 
sed Eliam urbe condidit, et iv ea. templum Jovis 
Capitolini, quo Jud:os ab eo loco quem summa 
veneralione prosequebantur, penitus. arceret, Re- 
ctius ergo Beda, seu quis alius, in expositione loco- 
Tum et αυτος quarum meutio lit iu. Actibus apo- 
stolorum : Jerusalem, inquit, metropolis quondam 
Jude, que nunc ab /Elio Adriano Cesare, quod 
eum a Tuo destruciam latiore. sil. instauraverit, 
4Elia cognominata. est : cujus. opere factum. est, ut 
loca sancta, id. est, Dominice passionis et. resurre- 
clionis, quondam extra urbem jacentia , nunc. ejus- 
dem urbis muro sep.entrionali circumdeutur.. Porro 
JElia diu post. Constantini tempora nomen. suum 
reimuil, Certe in. JZtinerario Antonini εἰ in. Tabula 
l'eutiugeriana uon. aliler vocatur quam Elia; vitio 
ramen librariorum Helia Capitolina vulgo scribitur. 
Sed et Chrysostomus in oratione 5, adversus Ju- 
deos, ita appellatam fuisse :wlate sua teslatur : 


EUSEBII C[;ESARIENSIS OPP. PARS ]. — HISTORICA4. 


honorem 119 Eli Λάίαυ imperatoris /Elia A ψασα, εἰς την τοῦ κρατοῦντος Αἱλίου ᾿Αδριανοῦ τι- 


B 





δι 


pv, Aa προσαγορεύεται. Καὶ δη τῆς αὐτόθι Ἐκ. 
Χλησίας ἐξ ἐθνῶν συγκΓοτηθείσης, πρῶτος μετὰ τοὺς 
Ex περιτομῖς ἐπισχόπους. ctv τῶν ἐχεῖσε λειτουργίαν 
ἐγχειρίξεται Μάρχος. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 7’. 
Τίνες κατ ἐκεῖγο καιροῦ γεγόνασι νευδωνύμωυ 
γΡώσεως ἀρχηγοί (Nic. H. E. v, 9-4). 

"Hér δὲ λαμτροτάτων δίχην φωστήρων τῶν ἀνὰ 
τὴν οἰκουμένην ἀποστιλθουσῶν Ἐκκλησιῶν, ἀχματου- 
σης τε εἰς ἅπαν τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος τῆς εἰς τὸν 
Σωτήρα χα) Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν πίστεως, 
ὁ µισόχαλος δαίµων ota zr; ἀληθείας ἐχθρὺὸς xal τῆς 
τῶν ἀνθρώπων σωτηρίας ἀεὶ τυγχάνων πολεμιώτα- 
τος, πάσας στρέφων κατὰ τῖς Ἐχχκλησίας μιηχανὰς, 
πάλαι μὲν τοῖς ἔξωθεν διωγμοῖς xav αὐττς ὡπλίζετο' 
τότε γε μὴν τούτων ἀποχεχλεισμένος, πονηροῖς xai 
γόησιν ἀνδράσιν ὥσπερ τισὶν ὀλεθρίοις ψφυχῶν ὁργά- 
vote, διαχόνοις τε ἁπωλείας χρώμενος, ἑτέραις χατε- 
στρατήγει µεθόδοις, πάντα πόρον ἐπινοῶν, ὡς ἂν 
ὑποδύντες γόητες xaX ἁπατηλοὶ τὴν αὑτὴν τοῦ δόγµα- 
τος ἡμῖν προσηγορίαν, ὁμοῦ μὲν τῶν πιστῶν τοὺς 
πρὺς αὐτῶν ἁλισχομένους, εἰς ῥυθὸν ἁπωλείας ἄγοιεν, 
ὁμοῦ δὲ τοὺς τῆς πίστεως ἀγνῶτας δι ὧν αὐτοὶ 
δρῶντες ἐπιχειροῖεν, ἀποτρέποιντο τῆς ἐπὶ τὸν σω- 
τἠριον λόγον παρόδου. Απὸ γοῦν τοῦ Μενάνδρου ὃν 
διάδοχον τοῦ Σίµωνος Ίδη πρότερον παραδεδώκαµεν, 
ἀμφίστομος ὥσπερ xal δικέφαλος ὀφιώδτς τις προελ- 
θοῦσα δύναμις, δυοῖν αἱρέσεων διαφόρων ἀρχηγοὺς 
χατεστήσατο, Σατορνῖνόν τε .Ἀντιοχέα τὸ γένος, καὶ 


C Βασιλείδην ᾽Αλεξανδρέα, ὧν ὁ μὲν κατὰ Συρίαν, ὁ δὲ 


κατ Αἴγυπτον, συνεστήσαντο θεομισῶν αἱρέσεων δι- 
δασχαλεῖα (3). Τὰ μὲν οὖν πλεῖστα τὸν Σατορνῖνον τὰ 
αὐτὰ τῷ Μενάνδρῳ ψενδολογῆσα: ὁ Εἱἰργναῖος δηλοῖ, 
προσχήµατι δὲ ἁποῤῥητοτέρων, τὸν Βασιλείδην εἰς τὸ 
ἄπειρον τεῖναι τὰς ἐπινοίας (4), δυσσεθοῦς αἱρέσεως 
ἑαυτῷ τερατώδεις ἀναπλάσαντα µυθοποιίας. Πλεί- 
στων οὖν ἐχχλησιαστιχῶν ἀνδρῶν κατ ἐχεῖνο χαιροῦ 
τῆς ἁληθείας ὑπεραγωνιζομένων, λογιχώτερόν τετῆς 


Ἐπειδὴ Υὰρ Λῖλιος ᾿Αδριανὺὸς ἐχρημάτιξεν, οὕτω 
καὶ τὴν πόλιν καλεῖσθαι ἐνομοθέτησεν  ἐχεῖθεν Αἱλία 
µέχρι τοῦ νῦν ὀνομάζειαι, ἀπὸ της ἐπωνυμίας τοῦ 
χρατήσαντος xaX χαθελόντος αὐτὴν. 

(3) Αἱρέσεω» διδασκα-τεῖα. 1n optimis codicibus 
Mazariuo ac Medico seriptum. inveni διδασχάλια. 
Alque, t& semel monean, ita. semper hoc nomeu 
perscriptum est in nostris codicibus. Pro quo Rob. 
Stephanus, Regio exemplari semper inhzrens, ma- 
luit. edere διδασκαλεῖα. Idque nobis mutare religio 
fuit. Tantam: tamen. codicum nostrorum constan- 
tiam haudquaquam spernendam esse existimo. 

(4) Εἰς τὸ ἄπειρον τεῖγαι τὰς ἐπινοίας. Vetus 
interpres. lrenwi vertit, Zn. immensum eztendit sen- 
tentiam docirinee sue. Ἐπινοίας igitur vocat com- 
meuta seu / adinventiones  Basilidis quas ibidem 
refert. Ireuzeus, Eas. in. immensum  exten.lisse ait 
Basilideis. quippe qui fabulosa quadam continxisset 
et vana, [fec euim natura. ineudacii est, ul. sit in- 
termiuatum et veguin, nullo certo modo ac :ermino 
definitum. Veritas vero cerla est, ac suis spatiis 
circumscripta, quibus nihil addi aut demi potest, 
ltaque recte. Plato in Theecteto, ui fallor, veritatem 
ἑμμετρίαν seu. coucinnitalem esse dixit. Et Hewe- 
rus Thersiten ἁμετροεπῆ Vocavit, id esi rauum ας 
iendacem. 


FR 


IIISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. IV. 918 


€me3-0ltxng xal ἐχχλησιαστιχῖς δόξης ὑπερμαχούν- A caque doctrina disertissime decertarent , nonnulli 


των, Fàr| τινὲς xal διὰ συγγραμμάτων τοῖς μετέπειτα 
σροφυλαχτικὰς αὐτῶν δη τούτων τῶν δηλωθεισῶν 
αἱρέσεων παρεῖχον ἑφόδους. "Qv εἰς ἡμᾶς κατῖλθεν 
ἐν τοῖς τότε Ὑνωριμωτάτου συγγραφέως Αγρίππα 
Κάστορος ἱκανώτατος κατὰ Βασιλείδου ἔλεγχος, τὴν 
δεινότητα τῆς τἀνδρὺς ἁποκαλύπτων Ὑοπτείας. Ἐκ- 
Φαίνων δ᾽ οὖν αὐτοῦ τὰ ἀπόῤῥττα, Φποὶν αὐτὸν εἰς 
μὲν τὸ Εὐαγγέλιον τέσσαρα πρὸς τοῖς εἴχοσι συντάξαι 
Ριδλία (5), προφίτας δὲ ἑαυτῷ ὀνομάσαι Βαρχαθέᾶν 
xaX Bapxóx (6), καὶ ἄλλους ἀνυπάρκτους τινὰς (T) 
ἑαυ-ῷ συστησάµενο», βαρθάρους τε αὐτοῖς εἰς χατά- 
σληξιν τῶν τὰ τοιαῦτα τεθηπότων ἐπιφημίσαι προσ- 
Ἱγορίας' διδάσχκειν τε ἁδιαφορεῖν εἰδωλοθύτων ἆπο- 
Υευοµένους, xal ἐξομνυμένους ἁπαραφυλάχτως chy 
πίστιν κατὰ τοὺς τῶν διωγμῶν καιροὺς, Πνθαγορινῶς 
τε τοῖς προσιοῦσιν αὐτῷ πενταξτή σιωπἣν παραχε- 
᾿εύεσθαι. Καὶ ἕτερα δὲ τούτοις παραπλήσια Ajo τοῦ 
Βασιλείδου χαταλέξας ὁ εἱρημένος, cóx ἁγεννῶς τῆς 
δτλωθεΐσης αἱρέσεως εἰς προῦπτον ἐφώρασε τὴν πλά- 
νην. Γράφει δὲ χαὶ Εἰρηναῖος συγχρονίααι τούτοις 
Καρπηχράτην, ἑτέρας αἱρέσεως τῆς τῶν Γνωστικῶν 
ἐπιχληθείσης πατέἐοα’ οἳ χαὶ τοῦ Σίμωνος, οὐχ ὡς 
ἐχεῖνος χρύθδην, à)' fon καὶ εἰς φανερὸν, τὰς µα- 
γείας παραδιδόναι Ἠξίουν, ὡς ἐπὶ µεγάλοις δη µονον- 
ουχὶ σεμνυνόµενο, τοῖς κατὰ περιεργίαν πρὸς αὐτῶν 
ἐπιτελουμένοις φίλτροις (8), ὀνειροπομποῖς τε xal 
παρέδροις τισὶ δαίµοσι (9), καὶ ἅλλαις ὁμοιοτρόποις 


(5) Elc μὲν τὸ Εὐαγγέλιον τἐσσαρα πρὸς τοῖς 
αἴχοσι συντάξαι βιθᾳία. Non dicit Eusehius. in 
auodnam Evangelium Basilides eos libros scripserit; 
ntrum in Evangelium Matthaei, an Marci. Ac fortasse 
bos viginti quatuor lihros composuerat DBasilides in 
suum ipsius Evangelium. Scripserat enim evange- 
lium Dasilides, et suo nomine przenotaverat, τὺ xa- 
tà BactAglónv EvayréAiov, ut testatur Origenes in 
homilia 4 in Lucam, Ambrosius in progmium B. 
Luce, Mieronymus prefatione iu. Mattheum. Hi 
autem libri Basilidis ἐξηγητιχοί dicebantur. Certe 
Clemens Alexandrinus in. lib. ιν Stromateon loca 
quzdam affert ex lib. xxi Basilidis ᾿Εξηγητικῶν. 

(6) Προφήτας δὲ ἑωυτῷ ὀνομάσαι Βαρκαδᾶν xal 
Βαρκώφ, la quidem codex Hegius. Sed in codice 
Maz., Med. et Fuk. scriptum est Βαρχαθθὰν cum 
accentu gravi in ultima. Nec aliter Nicephorus, 
nisi quod ultimam cireumflectit, Apud Rufinum 

uoque, et apud lBieronymum in /ndiculo hereseon 
rcabbas dicitur. Sic enim pra'ferunt. manuscripti 
codices Huflni. Ceterum in hos prophetas Barcaban 
et Barcob, Isidorus, Basilidis filius, Expositionum 
libros scripserat, ut docet Clemens Alexandrinus in 
Jib. νι Stromateon : Ἰσίδωρος δὲ, ὁ Βασιλείδου υἱὸς 
ἅμα χαὶ μαθητῆς, ἐν τῷ πρώὠτῳ τῶν Τοῦ προφήτου 
Παρχὼρ ἐξηγητικῶν. Ubi Βαρχὼφ emeudandum 
viuetur, nisi quis existimare malit, Παρχὼρ etiain 
unum fuisse ex prophetis illis a Basilide eonfictis. 
Ex eorum prophetarum numero fuit etiam Clam, 
cujus nomine Basilides librum Prophetie contexue- 
rat, ut ex Isidori verbis ibidem a Clemente citatis 
colligitur. 

(7) Καὶ dAAovc ἁνυπάρκτους tide. Frustra 
Christophorsonus angelos hic inseruit, quasi in Eu- 
sebii textu aliquid deesset, Verum Eusebius tantum 
de prophetis loquitur quos sibi commentus fuerat 
Basilides. Atque ita hunc Eusebii locum acceperunt 
Hieronymus in Catalogo, ubi de Agrippa Castore 
lequitur, et Theodoriius in. lib. 1 ereiicarum  Fa- 


etiam asserliones suas scriptis proditas tanquam 
1960 remedia ad cavendas supradictas hzreses 
comparata, posteris reliquerunt, Ex quibus pervenit 
ad nos Agrippa Castoris, scriptoris ea aetate nebi- 
lissimi, validissima adversus Basilidem confutatio , 
in qua hominis prastigie ac fraudes deteguntur. 
Dumque cuncta ejus arcana profert in lucem, qua- 
tuor οἱ viginti libros in Evangelium ab illo con- 
scriptos esse memorat, ipsumque sibi prophetas 
confinxisse Barcabam et Barcoph, aliosque nonnullos 
qui nunquam exstilissent : jisque barbara quaedam | 
nomina imposuisse, ad percelleudos eorum animos, 
qui hujusmodi rerum admiratione capiuntur. Ait 
prieterea. illum docere, quod indifferens sit victimas 
diis immolatas degustare, et persecutionuim tempore 
licenter fldem abnegare. Sectatoribus quoque suis 
Pythagoreorum more silentium «quinquennii eum 
indicere affirmat. His aliisque similibus de Basilide 
recensitis , supradictus scriptor heresis hujus 
errores in lucem protractos validissime coarguit. 
Sed et Carpocratem quemdam iisdem vixisse tempo- 
ribus scribit Irenzus, alterius sect», qu:? Gnostico- 
rum dicitur, conditorem. Hi magicas Simonis prze- 
stigias non clam ut ille, sed palam ac publice 
tradendas esse censebant : et philtris arte magica 
curiose elaboratis, paredris quoque et somniorum 
immissoribus quibusdam spiritibus, aliisque hujus- 


bularum, et Nicephorus in libro quarto. ftecte porro 
Eusebius noster Basilidis h:eresim — principata 
Adriani coepisse dicit. Tunc enim primum haeretici 
ex latebris prodire et caput attollerecceperunt, cum 
apostolis omnibus jam exstinctis, opportunum sibi 
adesse tempus ad evulganda errorum suorum 
dogmata existimarent. Clemens certe in lib. vi 
Stromateon, de Basilide idem testatur his verbis : 
Κάτω δὲ περὶ τοὺς ᾿Αδριανον τοῦ βασιλέως χρόνους 
οἱ τὰς αἱρέσεις ἐπινοήσαντες Υεγόνασι, καὶ μέχρι Ye 
τῆς Αντωνίνου τοῦ πρεσθυτέρου διέτειναν ἡλιχίας, 
καθάπερ ὁ Βασιλείδης. 

(8) ΦίΊτροις. Awatoria vertit Rufinus, non male. 
Sic enim. Latini vocant quae Graci φίλτρα. Amm. 
Marcellinus lib. xxix : Immittebantur con[estim, qui 
signatis domibus inler scrutinia  supelleciilis penis 
addicti, incantamenta quadam anilia, vel ludibriosa 
subderent amatoria. 

(9) Παρέδροις τισὶ δαίµοσι. Paredros spiritus 
Latine diiit Tertullianus in libro De anima, quos 
cum catabolicis et pythouicis spiritibus qui a Magis 
immittebantur, conjungit. Dicebantur auteu paredri 
d:wmones, qui hominibus assistebant, et morbos 
atque. infortunia ab iisdem avertebant. Docet id 
Tertullianus in Apologetico, cap. 25, his verbis : 
Si et somuia immitlunt, habentes πι invitatorum 
angelorum et demonum assistentem sibi potestatem. 
Magi quippe assistentes sibi οἱ obsequentes daemo- 
nes babebant, qui essent ipsorum »naredri; quorum 
ope multa miracula edebant. Sedet. aliis immitte- 
bapt ejusmodi spiritus, ut vel somnia eis injicerent, 
vel eis perpetuo ad tutelam assisterent. Priores 
Spirilus. ὀνειροπομπούς, secundos παρέδρους VOCa- 
bant. Interdum. etiam pueros magicis carminibus 
elidebaut, qui deinde tanquam ex comitiali morbo 
excitati, consulentibus futura pradicereut. Quod 
per catabolicos spiritus faciebant, ut ad Tertulliani 
apologeticum Heraldus recte observavit. Eos cata- 
bolicos spiritus vocat Tertullianus. Ex his patet , 


919 


rebus gloriabantur. Consequenter etiam docebant, 
quicunque ad perfectionem mysteriorum, seu potius 
flagitiorum qua: apud ipsos agebantur, pervenire 
vellent, eos turpissima quaeque perpetrare oportere : 
quippe qui mundi hujus principes ac rectores , ut 
ipsi vocant, aliter evitare non possent, nisi unicuique 
eorum debita munera per obscenissimam libidinem 
persolvissent. His igitur ministris usus malignus 
ille d:mon, primum effecit, ut ex fidelibus, qui- 
cunque ab illis decepti essent, ad miserabile exitium 
tanquam captivi abducerentur. Deinde gentibus a 
fide nostra alienis , amplam obtrectandi et calum- 
niandi Evangelii materiam submiuistraviL : dum ab 
illis primum orta infamia, ad totius Christiani 


nominis opprobrium diffunderetur. Atque hinc. 


factum est, ut absurda quxdam et impia de nobis 
opinio apud infideles tunc temporis spargeretur, 
quasi nefario concubitu 13911 cum sororibus et 
matribus misceri, et exsecrandis dapibus vesci sole- 
remtis. Sed hz? daemonis arles nequaquam in diu- 
turnum tempus ei processere, quippe cum veritas 
ipsa seipsam astrueret eL commendaret, progres- 
suque temporis clarius in dies elucesceret. Et 
adversariorum quidem inventa a semetipsis confu- 
tata, confestim exstincta sunt ? aliis super alias 
exorientibus sectis, cum priores assidue diffluerent, 
et in multiplices ac multiformes errorum species 
vario quz:sque modo evanescerent. Catholica autem 
Ecclesia, quae sola vera est, semperque sui similis 
el constans, novis quotidie incrementis augebatur: 
gravilate, sinceritate, ac libertate, modestia denique 
et sanctitate vite cujusdam philosophiaque divinz, 


error Cl. Salmasii, qui in notis ad Spartianum, 
"ag. 40, paredros dictos esse aflirinat eos qui ex 


i'ominibus inter deos relati, facti essent assessores ᾿ 


deorum. Quam Salmasii opinionem amplexus est 
Gotliofredus in notis ad librum m Tertulliani Ad 
nationes. Longe rectius Turnebus in lib. xxvi 
Adversariorum, nisi quod. malos genios interpreta- 
tur, cum. tamen boui. genii et ἀλεξίχαχοι ita. d:ce- 
rentur, ut de lHephli2estione scribit Lucianus. Deni- 
que paredros fere vocabant deos inferos, non autem 
celestes, quod cum a Salmasio miuime observatum 
essel, causam erroris ei prebuit. lta Demosthenes 
in oratione funebri in fiue : Πῶς οὐ χρὴ τούτους 
εὐδαίμονας νοµίζεσθαι, οὓς παρέδρους εἰχότως ἄν τις 
φήναι τοῖς χάτω θεοῖς εἶναι. Diodorus. Siculus iu 
lib :, pag. 45, Πρός τε τὸν "Όσιριν xai τοὺς κάτω 
παρέδρους. Nostram sententiam  conlirinat. etiaai 


Hulini locus in lib. n Historie, cap. 15, in line, - 


ubi de Simone Mago sic dicil: C tens. adminiculo 
assistentis sibi ei adherentis dipmoniacae virtutis, 


quam πάρεδρον vocant. Et iu lib. n liecognitionum | 


Clementis : Pueri, inquit, incorrupti et. violenter 
necali animam  juramentis — ineffabilibus  evocuatam 
assistere mihi feci, et per ipsam fit omnequod jubeo, 
ait Simon Magus. 

(40) Zvrazécón γοῦν dua τῷ xpcórg.]u quaá- 
tuor nostris codicibus Maz., Med., Ευίς, et Savil. 
deest ága. 

(11) Μόνη παρὰ πᾶσι κρατοῦσα. Hinc facium 
est ut Christiana religio a gentilibus tandem vocata 
fuerit ἡ χρατοῦσα δόξα, eX Christiaui κρατοῦντες 
dicerentur. ]a Demescics in laidori Vita, pag. 
1058, de Petro Mc:gc. cqicns. Alexandrinz urbis 





EUSEBII CAESERIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 330 


modi maleficiis tanquam | maximis ac puleherrimis A τισὶν ἀγωγαῖς' τούτοις τε ἀχολούθως πάντα δρᾶν 


χρῆναι διδάσχειν τὰ αἱἰσχρουργότατα τοὺς μέλλοντας 
εἰς τὸ τέλειον τῆς xaT αὐτοὺς µυσταγωχγίας, f) xal 
μᾶλλον µυσαροποιίας ἑλεύσεσθαι, ὡς uh ἂν ἄλλως Ex- 
φευξομένους τοὺς χοσμιχοὺς, ὡς ἂν ἐχεῖνοι φαῖεν, ἄρ- 
χοντας, μὴ οὐχὶ πᾶσι τὰ δι ἀῤῥητοποιίας ἀπονείμαν- 
τας χρέα. Τούτοις Ora συνέθαινε διαχόνοις χρώµε- 
voy τὸν ἐπιχαιρεσίχακον δαίµονα, τοὺς μὲν πρὺς αὐ- 
τῶν ἁπατωμένους οἰχτρῶς οὕτως εἰς ἀπώλειαν ἀν- 
δραποδίκεσθαι, τοῖς δὲ ἀπίστοις ἔθνεσι πολλὴν παρ- 
έχειν χατὰ τοῦ θείου λόγου δυσφηµίας περιουσίαν, 
τῆς ἐξ αὐτῶν φήμης εἰς τὴν τοῦ παντὸς Χριστιανῶν 
ἔθνους διαθολὴν καταχεοµένης. Ταύτῃ δ᾽ οὖν ἐπι- 
πλεῖστον συνέδαινε τὴν περὶ ἡμῶν παρὰ τοῖς τότε 
ἀπίστοις ὑπύνοιαν δυσσεθη χα, ἁτοπωτάτην διαδίδο- 
σθαι, ὡς 6$ ἀθεμίτοις πρὸς μητέρας xal ἀδελφὰς μἰ- 
ξεσιν ἀνοσίαις τε τροφαῖς χρωμένων. Οὐχ εἰς μακρόν 
γε μὴν αὐτῷ ταῦτα προὐχώρει, τῆς ἁληθείας αὑτῆς 
ἑαυτὴν συνιστώσης, ἐπὶ µέγα τε φῶς χατὰ τὸν προ- 
Ἰόντα χρόνον διαλαμπούσης. Ἔσθεστο μὲν γὰρ αὐτίκα 
πρὸς αὐτῆς ἑνεργείσς ἀπελεγχόμενα τὰ τῶν ἐχθρῶν 
ἐπιτεχνήματα, ἄλλων ἐπ ἅλλαις αἱρέσξων χΧαινοτο- 
µουμένων ὑποῤῥεουσῶν ἀεὶ τῶν προτέρων, χαὶ εἰς 
πολυτρόπους xal πολυμόρφους ἰδέας ἄλλοτε ἄλλως 
φθειροµένων. προῄει 0 εἰς αὔξησιν καὶ μέγεθος ἀεὶ 
χατὰ τὰ αὐτὰ καὶ ὡσαύτως ἔχουσα dj τῆς χαθόλου χαὶ 
µόνης ἀληθοῦς Ἐκκλησίας λαμπρότης, τὸ σεμνὸν xat 
εἰλικρινὲς καὶ ἐλευθέριον, τό τε σῶφρον xax χαθαρὸν 
τῆς ἐνθέου πολιτείας ve xal φιλοσοφίας εἰς ἅπαν vé- 
vog Ἑλλήνων τε xai ῥαρθάρων ἀτοστίλθουσα. Xuv- 
απέσθη γωῦν ἅμα τῷ χρόνῳ (10) xai ἡ xazà παντὸς 
τοῦ δόγματος διαθολῆ, ἔμενε δὲ µόνη ἄρα παρὰ πᾶσι 
χρατοῦσα (1l) καὶ ἀνομολογουμένη τὰ μάλιστα ὅ-α- 


episcopo : Ὁ δὲ τῶν χρατούντων xtv δόξαν ἔπισχο- 
πεῖν εἰληχὼς ὄνομα Πέτρος, ἀνὴρ ἱταμὸς xai περι- 
πονηρός. ld est : [s vero. qui pravalen:is. tunc. reli- 
gionis episcopus erat, elc. ldem: (nrsus pag. 1072, 
de Ammouio loquens, Ὁμολογίας τίθεται πρὸς τν 
ἐπισχοποῦντα τὸ τηνιχαῦτα τὴν κχρατοῦσαν δόξαν. 
Id est : Paciscitur cum eo qui tunc temporis episco- 
pus erat. pravalentis secte, Christianorum scilicet. 
Denique idem Damascius aqud Suidam in voce 
Σεθηριαγός * Τούτῳ, inquit, xavezryye.axo Ζήνων 
βασιλεὺς, εἰ γένοιτο τῶν χρατούντων, τὴν μετὰ βα- 
σιλέα µεγίστην ἀρχήν. ld est : Huic Zeno Augustus 
mazimam αὐ imperatore. diqnitatem, | pra'jecturum 
scilicel pretorii, promisit ,, dummodo Christianus 


D fierei. Sed et Porphyrius longe ante Damasciui ita 


locutus fuerat in. libro De oracalorum philosophia, 
cujus locum adduxit. Eusebius iu libro nono Ρτα- 
parationis evangelice, cap. 10, ει Theodoritus in 
libro 1j De curaiione Grecanica" superstitionis ο 
Χαλχόδετος γὰρ Ἡ πρὸς θεοὺς ὁδὺς, αἰπεινή τε xdi 
τραχεῖα, ἧς πολλὰς ἀτραποὺς βἀάρθαροι μὲν ἐξευ- 
pov," Ελληνες δὲ ἐπλανίήθησαν, οἱ δὲ χρατοῦντες ἤδη 
χαὶ δ.έφθειραν. ld est: Via quidem. que duct. ad 
deos, «re munita est οἱ ardua. atque. aspera : cujus 
plurim.s. quidem calles barbari repererunt : Greci 
vero ab ea longius aberraruni ; qui aulem nunc 
prevalent, prorsus corruperunt. Scio. quilem tam 
Eusebii quam "Theodoriti interpretes. vocem χρα- 
τοῦντας aliter explicasse. Sed nego alium Porphyrii 
sensum fuisse, quam illum quem in interpretatione 
mie2 expressi, Sic. Chrysostomus in homilia 5b in 
Mattheum, pag. 529 : 05 µάστιγες, οὗ δεσµωτή - 
ρια, οὐκ ἄρχοντες, o) συναγωνα) ἐπίχεινται, ἀλλὰ 


, 


321 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. 1V. 


522 


πρέπειν ἐπὶ σεµνότττι χα: σωφροσύνῃ θείοις τε xai A omnium oculos ron Graecorum moro, verum etiam 


φιλοσόφοις δύγµατιν, ἡ καθ) ἡμᾶς διδασχαλία, ὡς µτ- 
δένα τῶν εἰς νῦν αἰσχρὰν ἐπιφέρειν τολμᾶν χατὰ 
της πίστεως ἡμῶν δυσφηµίαν, μηδέ τινα τοιαύττην 
δ-αθολῆν, οἷαις τάλαι πρότερον φίλον ἓν χρΏσθαι τοῖς 
χαθ ἡμῶν ἐπισυνισταμένοις. Ὅμως ὃ) οὖν κατὰ τοὺς 
ὅτλουμένους αὖθις παρΏγεν εἰς μέσον ἡ ἀλήθεια 
πλείους ἑαυτῆς ὑπερμάχους, οὗ δι ἀγράφων αὐτὸ µό- 
vov ἐλέγχων, ἀλλὰ xal δι’ ἐγγράφων ἀποδείξεωφ χατὰ 
τῶν ἀθέων αἱρέσεων στρατενοµένους. | 


barbarorum perstringens. Simul etiam exstincta est 
lemporis lapsu calumnia illa, qux universa religioni - 
nostre afflicta fuerat. Mansitque tandem disciplipa 
nostra, sola omnium consensu superior et victrix, 
ac prze reliquis sectis modestia, gravilate, divinzeque 
sapientie przceptis excellere ab omuibus judicata : 
adeo ut exinde ad nostra usque tempora nemo sit 
ausus ullam infamis labem fidei nostri aspergere, 
aut aliquam ejus modi calumniam inferre, qualem 


veteres illi nostrz?. religionis hostes jactare consueverant, Caeterum illia temporibus rursus veritas 
plures sui patronos in medium produxit, qui non solum viva voce, sed etiam scriptis disputationibus 


adversus impias hareses decertarunt. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ H'. 
TivecéxxAnciaccixol συγγραφεῖς (Nic. H. E. 1v, 5). 
"Ev τούτοις ἐγνωρίξετο ᾿Ηγήσιππος (19), οὗ πλεί- 
σταις Ίδη πρότερον χεχρήµεθα φωναῖς, ὡς ἂν Ex τῆς 
αὐτοῦ παραδόσεώς τινα τῶν χατὰ τοὺς ἀποστόλους 


παρατ'θέµενοι. "Ev πέντε δη οὖν συγγράµµασιν οὗ- 


τος viv ἁπλανη παράδοσιν τοῦ ἀποστολικοῦ χηρύγμα- 
τος ἁπλουσγάτῃ συντάξει γραφῃῆς ὑπομνηματισάμε- 
νος, καθ ὃν ἐγνωρίζετο σηµαίνει χρόνον, περὶ τῶν 
ἀρχτθεν ἱδρυσάντων τὰ εἴδωλα οὕτω πως γράφων: 
« Οἷς χενοτάφια (15) xai ναοὺς ἐποίησαν ὡς µέχρι 
νῦν" ὧν ἐστι καὶ ᾿Αντίνοος δοῦλος ᾿Αδριανοῦ Καΐσα- 
Ρος, οὗ xal ἀγὼν ἄγεται ᾽Αντινόειος (14), ὁ xaX &y' 
fum γινόμενος (15). Καὶ γὰρ xal πόλιν ἔχτισεν &m- 
ὠνυμον ᾽Αντινόου, xal προφήτας (16). » Κατὰ τοῦτον 


xai τουναντίον ἅπαν, ἡμεῖς ἄρχομεν xai χρατοῦ- C 


μεν ^ xal ri βασιλεῖς εὐσεθεῖς, εἰς. Ex his intelli- 
gendus est Juliani locus in. Misopogone, pag. 99 : 
Καὶ ὁ μὲν O:b; ἐμαρτύρησέ µου τοῖς λόχοις, ἐχλι- 
ταυν τὸ προάστειον O πολὺν ἐτήρησξ χρόνον Ey ἐχείνῃ 
-ᾗ ζάλη, τρέγας ἀλλαχοῦ τῶν κρατούντων τὴν διά- 
νοιαν, xal τὼ γεῖρε βιασάµενος. Qua sic ἱμίοτριο- 
tautur : Meamque orationem Deus. testimonio suo 
comprobavit, quod vtinam nunquam fecisset, relicto 
suburbano quod tamdiu servaverat, cum eorum qui 
tunc temporis pravalebant, in illa tempestate ac pro- 


, cella mentes alio .avertissel, manusque repressisset. 


Tempestatem ac procellam vocat. Constantiniana 
tempora, quibus iempla deorum toto pene orbe ter- 
rarum subversa fuerant a Christianis; quorum ta- 
men nanus Apollinis Daphuzi templum effugerat. 

(12) ᾿Εγγωρίζτο Ἡγήσιππος. Non recte, meo 
quidem judicio, llegesippus confertur. in tempora 
imperatoris Adriani. Χου locus ille Hegesippi quem 
liic adducit Eusebius, id eviucit. Certe Ilegesippus 
libros suos scripsit pontificatu Eleutheri, ut ipse- 
met testatur infra cap. 22. /Eqealis igitur fuit 1γθ- 
na0, qui et ipse sub Eleutliero ltoinanie nrbis epi- 
seopo insignes illos adversus hzreses libros elucu- 
bravit. Hiéronymus tamen liunc Eusebii uostri lo- 
eum secutus, in Calalogo ecclesiasticorum scriptorum 
legesippum  prieposuit Justino, quod utique. lieri 
nou debuit. Certe l£usebius aoster in cap. 21 et 22 
hujus libri, quasi priorem sententiam. retraetans, 
Hegesippuin confert in tempora Marci Autonini, 

(43) Οἷς κενοτάφια. Mieronymus in. Catalogo sic 
vertit : Tumulos etium templaque fecerunt, Rutinus 
vero sic interprelatur, quibus templa, imo potius 
sepulcra fecerunt. 

(14) Οὗ καὶ ἄγεται ἁγὼν Αγτινόειος. Mic »gon 
in honerem Antinoi ab. Adriano insututus, quiin 
quennalis fuit, et Mautiueg in Arcadia celebrabatur, 
ut scribit Pausanias in Arcadicis. Maleergo Hulinus 
agoueur annuunu de suo adjecit. 


CAPUT VII. 
Quinam tunc fuerint ecclesiastici scriptores. 


Inter quos celebris fuit llegesippus , cujus testi- 
monio in superioribus libris sxpissime usi fuimus, 
cum res apostolorum temporibus gestasex illius fita 
ac relationetraderemus. Hic in quinque libris simplici 
adimodum sermone conscriptis verissimam aposto- 
Πορ praedicationis historiam complexus, tempus 
ipsum qvo floruit, aperte designat, cum de iis qui 
simulacra primum erigere cgperant, in hunc mo- 
dum seribit: « Quibus cenotaphia templaque exstru- 
xerunt, sicut nunc etiam fieri videmus. £x quibus 
fuit Antinous, servus Cxsaiis Adriani, 199 in 
cujus honorem certamen sacrum quod Antlinoiuut 
vocant, nostra etiam atate celebratur. Nam et 


(15) 'O καὶ ég' ἡμῶν γιγόµεγος. Hxc est scri- 
plura codicis Regii quem fere ubique secutus est 
Που. Stephanus. Verum in tribus aliis, Maz., Med. 
οἱ Fuk., hic locus ita legitur ac distinguitur, θὗ xal 
ἀγὼν ἄγεται ᾿Αντινόειος ἐφ᾽ ἡμῶν γενόμενος. Sed et 
in Saviliano codice et apud Nicephorui legitur γενό- 
pevog. Quam quidem lectiosem secutus videtur Ru- 
fiuus ; sic enim vertit: Cui agones annui celebrantur, 
qui Antinoii appellantur, nostris adhuc. temporibus 
instituti. Certe dubitari nou potest, quin hae le- 
clio priori sit anteferenda. ld enim probare vult Eu- 
sebius, Hegesippum floruisse temporibus Adriani. 
Quod quidem ex eoconcludit, quod Hegesippus ipse 
teslatur cerlamen Antinoium δι zlate institutum 
fuisse. Quod si legamus cum Regio codice ὁ xal ἐφ᾽ 
ἡμῶν γινόµενος, tum argumentatio. Eusebii non νὰ» 
lebit, Seusus enim hic erit, eertamen Antiuoium 
adhuc ziate Hegesippi ceiebratun:. fuisse. Ex quo 
tantum abest ut coneludi possit, Hegesippum vi- 
xisse imperante Adriano, quin potius illud conse- 
quitur, nonnisi post obitum Adriani Hegesippum 
libros suos composuisse. Nam si principatu Adriani 
scripsisset llegesippus, non utique diceret certa- 
men Antinoium adhuc sua atate actum fuisse ; 
quippe cum Adrianus sub linen imperii sui agonem 
illum iusüituerit. Ceterum has voces ἐφ᾽ ἡμών γε- 
νόµενος mallem referre ad vocem ᾿Αντίνοος, et 10- 
tuin. lunc locum ita construere, "Qv ἐστι xal 'Av- 
τίνοος, 607Aog ᾿Αδριανοῦ Καΐσαρος ἐφ᾽ ἡμῶν γενόµε- 
νος, οὗ xal ἀγὼν ἄγεται ᾿Αντινόειος. Atque ita He- 
gesippi locum ab Eusebio acceptum esse pro certo 
habeo. Sic Justinus in Apologetico de hoc ipso Àn- 
tinoo loquens sic ait : Καὶ 'Avztvóou του vuv γε- 
νοµένον. -- 

(16) Kal προφήτας. lMierouymus in Cataloge ver- 
tit : Civitatlemque ez. ejus nomine condidd, el jro- 
phetas statuit in templo Wulinus vero adhuc fusius: 
Nam el civitatem condidit ejus nomini Ánunovm, & 
temptum ei et sacerdotes institui ac prouhetas. Sane 


995 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA. 


9024 


urbem AÁntinoo coguominem Adrianus condidit, A δὲ καὶ Ἰουστῖνος (17), γνήσιος τῆς ἁἀληθοὺῦς φ:λοσο- 


et prophetas instituit, » Eodem tempore Justinus, 
vere philosophie amator sincerissimus, adhuc 
gentilium philosophorum scriptis ac. sermonibus 
adlisrescebat. Qui etiam in Apologetico ad iimpera- 
torem Antoninum scripto, hoc ipsum tempus desi- 
gnat his verbis : « Nec absurdum, inquit, videtur 
Aniinoi qui nuperrime vixit, mentionem liic facere: 
quem omnes tanquam deum colere per vim ac 
metum instituerunt; cum quis esset eL unde orlundus, 
probe cognitum haberent. »Idem quoque belli Judaici, 
quod tunc temporis gestum est, meminit his verbis: 
« Nam et in bello, inquit, Judaico quod nuper gestum 
est, Darchochebas, is qui Judaica defectionis auctor 
et signifer fuit, solos Christianos acerbissimis 
tormentis cruciari jussit, nisi Christum abnegarent 
el maledictis incesserent. » Sedet in eodem libro 
loquens de conversione sua a gentilium philosophia 
ad veri Numinis cultum , id non temere ac leviter, 
sed cum ratioue ac judicio ab se facium esse decla- 
rat his verhis : « Nam et ego, inquit , qui Platonis 
doctrinam amplezus fueram , cum Christianos 
calumniis appeti audirem, eosque adversus mortem 
el cxlera quz formidabilia habentur, fortes atque 
intrepidos viderem , sic apud me reputaban,, fieri 
non posse ut iidem vitiis ac voluptatibus dediti 
essent. Quis enim voluptatibus deditus, aut in- 


in Grecis Hegesippi verbis aliquid necessario sup- 
plenduin est. Nam ἔχτισε προφίτας, Grace vix dici 
sotest. Sed meminisse debemus, Hegesippum sim- 
plici admodum et plebeio sermone scribere, ut hic 
etiam testitur. Eusebius, ltaque Grzca ejus verba 
interpretatione adjuvanda sunt. Frustra igitur Sal- 
masius emendare aggressus est in notisad flistoriam 
Augustam, pag. 41. Dbi etiam quinam hic diceren- 
tur prophet: non intellexit. Sciendum esr, igitur 
apud /Égyptios summum sacerdotem qui. reliquis 
sacerdotibus et pastophoris praesset, et qui tem- 
plorum reditus ceteris distribueret, dictum esse 
prophetam. Primus enim in templo procedebat can- 
vor, *leinde horoscopus, tum scriba seu ἱερογραμ- 
ματεύς, postea vestitor seu ozoAia tfj; deinde uovis- 
simus incedebat propheta hydriam in sinu gestans, 
ut docet Cleinens Alexaudrinus in lib. vt, pag. 269. 
Epiphanius in libro i. Adversus A&creses, Παρὰ δὲ 
Αἰγυπτίοις προφῆτχι χαλούµενοι, τῶν ἁδύτων τε xal 
ἱερὼν ἀρχηγοί. Eorumdem: prophetarum meminit 
Philostraius in. libro 1 De vita Apollonii, cap. 4, οἱ 
Diogenes Laertius in procmio operis sui ; Themi- 
&tius in oratione 2, et Firmicus in. libris Af atheseos 
non semel. Clemens denique in libro 1 [lecoguitio- 
mum, haud procul ab. initio: zEgyptum, inquit, pe- 
tam, aique ibi hierophantis vel propheiis qui adytis 
praesunt, amicus e[ficiur; et pecunia invilutum mna- 
gum precabor, ut educat mihi animam de iufernis. 
luerunt. etiam [δἱ Jovis prophete in Creta, de 
quibus Porphyrius in libro 111 De abstinentia. Porro 
de prophetis Ántinoi ab Adriano institutis mentio 
est in veteri inscriptione Grzca quam. citavit Ca- 
gaubonus in notis ad Spartianum. Adde hic veterem 
inscriptionem quam refert Gruterus pag. 514, ubi 
Embes quidam /£gyptius προφήτης dicitur, id. est 
Sacerdos Serapidis. Quare uon niürum est si Anti- 
nous ab Adriano consecratus prophetas babuit, 
quippe cum ab /Egyptis praicipue colereur. Cur 
autem ZEgyptii prophetas vocareut antistites suos, 
hxc mihi causa esse videtur, quod arcaia quidam 
sacra ac mysteria ab iis tradi crederent. Prophetae 


B 


φίας ἐραστὴς, ἔτι τοῖς παρ) Ἕλλησιν ἀσχούμενος &v- 
διέτριθε λόγοις. Σημαίνει δὲ καὶ αὐτὸς τουτονὶ τὸν 
χρόνον &v τῇ πρὸς ᾽Αντωνῖνον Αποιιογίᾳ ὧδε γράφων; 
«€ Ox ἄτοπον δὲ ἐπιμνησθῆναι ἐν τούτοις ἠγούμεθα 
καὶ ᾿Αντινόου τοῦ νῦν γενομένου’ ὃν καὶ ἅπαντες ὡς 
θεὸν διὰ φόδον σέθειν ὥρμτντο, ἐπιστάμενοι τίς 
ἣν xai πόθεν ὑπτρχεν. » 'O δ᾽ αὐτὸς καὶ τοῦ τότε 
χατὰ Ἰουδαίων πολέμου μνημηνεύων, ταῦτα παρατί- 
θεται' « Καὶ γὰρ £v τῷ νῦν γενομένῳ Ἰουδαϊχῷ πο- 
λέμῳ (18), Βαρχωγεθᾶς ὁ τῆς Ἰρυδαίων ἁποστάσεως 
ἀρχηγέτης, Χριστιανοὺς μόνους εἰς τ'µωρίας δεινὰς, 
εἰ uj ἀρνοῖντο Ἱπσουν τὸν Χριστὸν χαὶ βλασφημοῖεν, 
ἐχέλενεν ἄγεσθαι. » Ἑν ταὐτῷ δὲ καὶ την ἀπὸ τῆς 
Ἑλληνιχῆς φιλοσοφίας ἐπὶ τὴν θεοσέθειαν μεταθολὺν 
αὐτοῦ, ὅτι p.t ἀλόγως, μετὰ κρίσεως ὃ αὐτῷ ΥΞ}ό- 
νει δηλῶν, ταῦτα γράφει’ « Καὶ γὰρ αὐτὸς ἐγὼ τοίς 
Πλάτωνος χαίρων διδάγµασι, διαθαλλοµένους ἀχούων 
Ἀριστιανοὺς, ὁρῶν δὲ καὶ ἀφόδους πρὸς θάνατον xai 
πάντα τὰ νομιζόµενα φοθερὰ, ἐνενόουν ἀδύνατον εἶναι 
Ev xaxía χαὶ φιληδονίᾳ ὑπάρχειν αὐτούς. Τίς γὰρ 
φιλήδηνος 3| ἀχρατῆς xai ἀνθρωπείων σαρχῶν βορὰν 
Ἡγοῦμενης ἀγαθὸν, δύναιτ ἂν θάνατον ἁσπάςεσθαι, 
ὅπως τῶν ἑαυτοῦ στερηθείη ἐπιθυμιῶν, ἀλλ' οὖκ ἐκ 
παντὺς Cv ἀεὶ thv ἐνθάδε βιοτην καὶ λανθάνειν τοὺς 
ἄρχοντας ἐπειρᾶτο, οὐχ ὅτι ἑαυτὸν κατήγγελλε ῴλνευ- 
θησόμενον, » Ἔτι δ᾽ ὁ αὐτὸς ἱστορεῖ δεξάµενον τὸν 


enim dicuntur quasi arcanorum interpretes, Habuit 
certe Ántinous sacra sua ae mysteria, quibus initia- 
bantur qui vellent. Testatur id Pausanias in Arcadi- 
cis : Καὶ τεκετή τὲ χατὰ ἔτος ἕκαστον, xal ἀγών ἐστιν 
αὐτῷ διὰ ἔτους τέμπτον. ld est : Et. mysteria quot- 
annis, el quinto quoque auno certamina in lionorem 
ejus celebrantur. 

(17) Κατὰ τοῦτον δὲ xal Ιουστίνος. lta quidem 
codex Regius. Verum in Mediezo, Fuk. et Savil. le- 
gilur xav αὑτὸν δέ, etc. Codex autem Mazarinus 
scriptum habet χστὰ ταῦτὸν δέ, sceunda tamen syl. 
laba pr:epositionis tribus punctis superpositis notata 
est, quo significatur eam delendam esse. Mihi la- 
men valde placet ea. lectio. Κατὰ ταὐτόν euim idein 
esl ac xazx τὸ αὐτὸ τοῦ xatpou. 

(18) Ἐν τῷ vor r£rogéro 'IovéuixQ πο.έμῳ. 
Mule tiutinus eumque secutus Christophorsonus νου. 
terunt Zn hoc quod nunc. geritur bello Judaico. lz 
codem quoque errore versatus est Scaliger, ut. ex 
Eusebianis ejus Aniwadversionibus colligitur, pag. 
998. Putavit enim τὸ /Όν dici non posse nisi de re 
admodum recenti, ne dicam praseuti. 1taqueex hac 


D Justini voce necessario cousequi ait, bellum Judai- 


cum sub extrema Adriani tempora profligatum 
fuisse, et Justinum Antonino Pio Apologeticum suum 
obtulisse imperii ejus initio. Verum nibil. necesse 
est ita afliriuare; vuv enim dici potest de re quz 
nostra xtate facta est, idemque valet ac τὸ χαθ 
ἡμᾶς, quod Eusebius usurpare solet de rebus mulio 
aute gestis : Ut cum dicit de Porphyrio philosopho, ó 
καθ) ἡμᾶς γενόμενος. Deuique ipse Justinus in hoc 
loco quem pra manibus babemus, de Autinoo ita 
loquitur : ᾿Αντινόου τοῦ νῦν γενοµένου, id est, de 
Antinoo qui nostra zetate vixit, Certe Graci νῦν po- 
nunt proauper. Ita Sophronius, qui librum Hierony- 
mi De scriptoribus ecclesiasticis Graece vertit, verba 
illa Mieronywi cap. 2: Evangelium quoque quod 
appellatur secundum llebreos, et ame nuper in Gra- 
cum Latinuumque sermonem translatum. est, Graec 
dixit: Ὅπερ ἐπ ἐμοῦ νῦν εἰς την Ἑλληνικὴν xal 
Ῥωμαϊχὴν γλῶτταν µετεθλήθη, 


3595 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. IV. 


526 


Αδριανὸν παρὰ Σερεννίο Γρανιανοῦ λαμπροτάτου A temperans, et humanis carnibus vesci pro deliciis 


Ἡγουμένου (19) γράµµατα ὑπὲρ Χριστιανῶν, περι- 
Éyovza ὡς οὐ δίχαιον εἴη ἐπὶ urbe ἐγχλήματι, 9οαῖς 
δήµου χαριζοµένους ἀκρίτως κτείνειν αὐτοὺς, ἀντι- 
Υράτα: Μινουχίῳ (90) Φουνδάνῳ ἀνθωπάτῳτῆς Ασίας, 
προστάττοντα µιγδένα Ὑτείνειν ἄνευ ἐγχλήματος καὶ 
εὐλόγου κατηγορίας. Καὶ τῆς ἐπιστολῆς δὲ ἀντίγρα- 
φον παρατέθειται τν ᾿Ῥωμαϊχὴν φωνὴν ὡς εἶγε, δια- 
φυλάας. Προλέγει δ' αὐτῆς ταῦτα" « Καὶ ἐξ ἐπιστο- 
AT δὲ τοῦ μεγίστου xal ἐπιφανεστάτου Καΐσαρος 
Ἄδριανοῦ τοῦ πατρὸς ὑμῶν ἔχοντες ἀπαιτεῖν ὑμᾶς 
χαθὰ {ξιώσαμεν χελεῦσαι τὰς χρίσεις Υίνεσθαι, τοῦτο 
οὐχ ὡς ὑπὸ ᾿Αδριανοῦ κελευσθὲν μᾶλλον ἠβιώσαμεν, 
ἀλλὰ χαὶ ix τοῦ ἑπίστασθαι δικαἰαν ἀξιοῦν τὴν προσ- 
φώνησιν (21). Ὑπετάξαμεν ὃξ xai τῆς ἐπιστολῆς 
Ἄδριανου τὸ ἀντίγραφον, ἵνα xal τοῦτο ἀληθεύειν 
Ἱμᾶς γνωρίζητε, Καὶ ἔστι τόδε. » Τούτοις ὁ μὲν δη- 
λωθεὶς &vho αὐτὴν παρατέθειται τὴν ᾿Ῥωμαϊχὴν &v- 
τιγραρῖν (22), ἡμεῖς δ' ἐπὶ τὸ Ἑλληνιχὸν χατὰ δύ- 
ναμιν αὐτὴν µετειλήφαμεν (25), ἔχουσαν ὧδε. 

pescebamus, juberetis; id 


habens, mortem ipsam possit libenter amplecti, 
qua suas ipsi cupiditates ereptura sit, ac non po- 
tius omnibus modis contendat, ut in hac vita 
perpetuo degat et magistratus ipsos lateat, nedum 
se ipse necandum ultro prodat ac deferat? » Refert 
praeterea idem Jusünus, imperatorem Adrianum 
acceptis a. viro clarissimo Serenio Graniano pro- 
consule litteris, quibus monebat iniquum videri, 
Christianos nullo objecto crimine , tumultuosis 
vulgi clamoribus gratificandi studio, indicta causa 
occidere; rescripsisse Minucio Fuudano Asizx pro- 
consuli, ne quis posthac sine objectu criminis et 
legitima accusatione condemnaretur. Cujus epi- 
stolz exemplum , Latino, ut erat, sermone conscri- 
ptum, ibidem affert Justinus, primissis interiin 
his verbis : « Ac nos quidem, inquit, tametsi ex 
epistola 1393 maximi et nobilissimi CzesarisA driani 
pareutis vestri jure postulare a vobis poteramus, ut 
judicia de Christianis fieri ex ea formula quam 


lamen uon lam idcirco postulavimus quod ab Adriano ita constitutum 


esset, quam propterea quod petitionem nostram justissimam es:e intelligimus. Atque ut in. eo quo- 
que verum a nobis dici perspiciatis, exemplum epistole Adriani subjecimus, quod est hujusmodi. » 
Post hzc idem Justinus ipsum exemplar epistole Latino sermone scriptum subjungit : quod nos, 


prout potuimus, Grace interpretati sumus hoc modo. 
ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ ϐ’ 
Ἐπιστο.ὴ Ἀδριαγοῦ ὑπὲρ τοῦ μὴ δεΏ ἀκρίτως 
ἡμας ἑλαύγειν' (Nic. H. E. ντ, 31). 
« Μινουκίῳ Φοννδάνῳ. Ἐτιστολὴν ἐδεξάμην γρα- 


CAPUT ΙΧ. 


Epistola Adriani, ne quis Christianorum indicte ' 
causa puniatur. 


« AElius Adrianus Aug. Minucio Fundano procos. 


φεῖσάν pot ἀπὸ Σερεννίου (24) Γρανιανοῦ λαμπροτά- C salutem. Accepi litteras ad me scriptas a Serenio 


του ἀνδρὸς, ὄντινα σὺ διεδέξω. Οὐ δοχεῖ µοι οὖν τὸ 
πρᾶγμα ἁξήτητον καταλιπεῖν, ἵνα µή τε οἱ ἄνθρω- 
σοι ταράττωνται, χα) τοῖς συχοφάνταις χορηγία χα- 
χουργίας παρασχεθῃ. El οὖν σαφῶς εἰς ταύτην τὴν 
ἀξίωσιν οἱ ἐπαρχιῶται δύνανται διϊσχυρίσεσθαι κατὰ 
τῶν Χρ.ιστιανῶν, ὡς χαὶ πρὸ βήματος ἀποχρίνασθαι, 
ἐπὶ τοῦτο µόνον τραπῶσιν , ἀλλ’ οὐχ ἀξιώσεσιν (25), 


(19) Λαμπροτάτου ἡγουμένου. lieronymus in 
Chronico eumque secutus Orosius legatum interpres 
tatur et teirum apprime nobilem. Christophorsonus 
vero pra [ectum illustrissimum vertit, graviori adhuc 
errore. Nam cum ex epistola ipsius Adria; quae 
infra subjicitur, constet Serennium Granianum de- 
eessorein fuisse Minucii Fundani, ipsum vero Mi- 
nucium proconsulem Asiz fuisse diserte. testetur 
Justinus : necessario conficitur Granianum procon- 
sulem Asiz exstitisse. Ac profecto miror, huuc lHie- 
ronymi errorem a Scaligero non esse observatum, 
At Rufinus, 2 mulus Hieronymi, longe profecto re- 
ctius ; sic enim vertit : Susceptis 4 Serenio Grania- 
no clarissimo viro praside litteris, etc. l'reses eniin 
vox generalis est, qu.e tam de procousule quain de 
legato Cresaris dici potest. Porro Serenium inalim 
scribere cum Rufino et Hieronymo, quam Seren- 
nium. Quanquam optimus et antiquissimus codex 
lRtutini diserlg scriptum habet Serennio. 

(20) Ἁντιγράψαι Μιγουκίῳ. Qusri non immerito 
potest cur Adrianus ipsi Graniano a quo litteras 
aeceperat, non responderit, sed epistolam suam 
miserit ad Minucium Fundauum successorem | Gra- 
niani, Equidem hanc ejus rei causau fuisse opinor, 
quod Granianus post litteras inissas ad imp. 
Adrianum, aut extremum diem obierat, aut ex ma- 
gistratu decesserat. l?roconsules euim annui erant. 


Graniano V. cl., decessore tuo. Nec sane mihi vi- 
detur res ista absque diligenti inquisitione przeter- 
eunda, ne forte et Cheistiani homines turbentur, 
et delatoribus calumniandi occasio prebeatur. lgi- 
tur si provinciales palam adesse possunt petitioni- 
bus suis adversus Christianos, ita ut pro tribunali 
respondeant, in id unum incumbant , nec petitioni- 


(21) Δικαίαν ἀξιοῦν τὴν προσφώνησι. ín 
secundo, ut vulgo scribitur, Justini Apologetico, 
pag. 99, bic locus ita legitur: Αλλ' &x τοῦ ἐπί- 
στασθαι δίχαια ἀξιοῦν, τὴν προσφώνησιν xaX é&Gyrn- 
σιν πεποιήµεθα. Quam lectionem equidem iuelioreim 
puto. 


(93) Tv Ῥωμαϊκὴν ἀντιγραφήν. In codice Regio 


p legitur. ἐπιστολήν, quod idem est. Αντιγραφή ad 


verbum est rescriptum ; aliud est ἀντίγραφον, exem. 
plum scilicet epistolae seu rescripti. 

(25) Ἡμεῖς δ' ἐπὶ τὸ 'EAAmvixóv. lu codice 
Maz. et Med. scriptum est, ἡμεῖς δ' εἰς τὸ Ἑλληνι- 
x^v, εἰο., atque ita codex Fuketianus. 

(24) Ἀπὸ Σερεννἰου. |n tribus nostris codi- 
cibus Maz., Med. et Fuketiano, scriptum est ΣΕ” 
ιννίου. 

(25) Οὐκ ἀξιώσεσιν. Intelligit acclamationes il- 
las qu: a. populo fieri solebaut in. theatris : Ghri- 
stianos ad leonem, ut testatur Tertullianus. luter- 
dumque eveniebat, ut proconsules et pr:zsides tu» 
multuosis hujusmodi acclamatiouibus, licet inviti, 
cedere cogerentur, Quare merito imperator Adrianus 
monet Fundanum preconsulem, ne liujusmodi postu- 
lationibus ad persecutionem ac c:edes Christiano- 
rum sese jadduci patiatur. Porro vetus bzc fuit 
consuetudo in imperio Romano, ut plebs tum 1n 


$21 


EUSEDII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


928 


bus solisque clamoribus utantur. Etenim multo jus- A o2ó$ µόναις βοαῖς. Πολλῷ γὰρ μᾶλλον προσΏκεν εἴ 


tius fuerit cognoscere tle, si quis accusare voluerit. 
Quod si quis eos detulerit, probaveritque contra 
leges quidquam agere, tu. pro gravitate delicti in 
eos statue, Sin mehercule calumniz causa istud in- 
tenderit, operam dabis ut pro gravitate criminis in 
illum animadvertas, » Et hzec quidein. de rescripto 
Adriani. 
CAPUT X. 


Qui Rome et Alexandrie episcopi fuerint imperante 
Antonino, 


C:xterum Adriano vita perfuncto cum unum et 
viginti annos imperasset , Antoninus, cognomento 
Pius, administrationem imperii suscepit. lJujus anno 
primo, cum Telesphorus migrasset e vita auno sui 
episcopatus uudecimo, pontificatu Romana urbis 
sortitus est. Ilyginus. Porro Telesphorum scribit 
19A Irenzus illustri martyrio vitam finiisse. Quo 
loco etiam docet supra memorati Hygini tempori- 
bus, Valentinum propri: sect? conditorem, et Cer- 
donem erroris Marcionitarum auctorem, Romi am- 
bos floruisse. Verba ejus hxec. sunt. 


CAPUT XI. 

De his qui eodem tempore sectarum auctores fuerunt. 

« Nam Valentinus, inquit, Romam, venit pontificatu 
Hygini. Viguit autem temporibus Pii, qui ad Ani- 
cetum usque permansit. Cerdon vero, qui Marcionemn 
antecessit, ipse quoque pontificatu Ilygini qui nonus 
fuit episcopus, cum ad Ecclesiam venisset, et erro- 
rem suum confessus esset, ita deinceps persevera- 
vit : interdum occulte docens, interdum rursus con- 
fitens errorem : nonnunquam convictus impia doc- 
trinz, eoque nomine a fratrum conventu remotus.» 
H»c lrengus in tertio Adversus haereses libro. In 
primo autem bac rursus de Cerdone dicit : « Cer- 
don autem quidem ex Simonis disciplina profectus, 
cum ltomam venisset pontificatu llygini, qui in 


urbe, tum in provinciis, quoties ad publica specta- 
cula coivenerat, quidquid libitum erat, vel a prz- 
Side, vel ab imperatore junctis vocibus postularet. 
Cujus rei sexcenta occurrunt exempla apud Augu- 
etm Historie scriptores. 

(26) *Oc ἦν ἔνατος ἐπίσκοπος. Locus Irenzi exstat 
in lib. ni, c. 4, ubi vetus interpres legisse videtur by- 
δοος. Quie lectio magis convenit Irenzo, uL patet ex 
c. 5 ejusdem libri, ubi Romanos pontifices enu- 
merans Irenzus, octavum ab apostolis llyginum re- 
censet. Hic tamen error antiquissimus est, Nam et 
inlib. 1 Irenzi, cap. 28, Évaxog scribitur, εἰ apud 
Epiphanium iu haeresi Cerdoniauorum, et in epistola 
Cypriaui ad Pompeium. Qui locus Cypriani quia ex 
Jrenzo versus videlur, non est hic omittendus : 
Cujus magister Cerdon sub Hygino tunc episcopo, 

1 in urbe nonus [uit, Romam venit. 

(27) Λαθροδιδασκαλῶν. ln tribus nostris co- 
dicibus Maz. Med. et Fuk. seriptuin. est λαθροδι- 
δάσκων. Nicephorus tamen et Regius codex. vulga- 
tam lectiouem tuentur. . 

(28) Ποτὲ δὲ xd. é&opgoAoyoUievoc.. Notanda 
gunt imprimis hiec lreuzxi verba de Cerdone liere- 
tico : quem post confessionem li:ereseos in. Éccle- 
siam admissum fuisse dicit ab Hygino Romano 
pontifice, ac deinceps in urbe oia inansisse ; nunc 


τις χατηγορεῖν Boolotzo, τοῦτό σε διαγινώσχειν. Et 
τ - ν E ' * 
τις οὖν χατηγορεῖ xa Osixvucl τι παρὰ τοὺς νόμους 
πράττοντας, οὕτως ὅριςσε χατὰ τήν ὀύναμιν τοῦ ἁμαῃ- 
τήµατος' ὡς, μὰ τὸν Ἡραχλέα, et τις συχοφαντίας 
χάριν τοῦτο προτείνοι, διαλάµθανε ὑτὲρ τῆς δεινότη- 
τος, καὶ φρόντιςε ὅπως ἂν ἐχδιχήτειας. » Καὶ τὰ 
μὲν τῆς ᾿Αδριανοῦ ἀντιγραφῆς τοιαῦτα. 
ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ Γ. 


᾿Τίνες ἐπὶ τῆς ᾽Αγτωγίνου βασιείας ἐπίσχοποι 


Ῥωμαίω» καὶ Ἀεξαγδρέων γεγόνασι (Nic. H. 

E. 11, 25). 

Τούτου δὲ τὸ γρεὼν μετὰ πρῶτον xai εἰχοστὸν 
Exo; ἑχτίσαντος, ἸΑντωνῖνος ὁ χλτθεὶς Εὐσεθὺς τὴν 
Ῥωμαίων ἀρχὴν διαδέχεται. Τούτου 65 £v ἔτει πρὠτῳ 
Τελεσφόρου τὸν ᾖῥίον ἑνδεχάτῳ τῆς λειτουργίας 


D ἐγιαυτῷ µεταλλάξαντος, "YYlvog τὸν χλτρον τῆς Ῥυ- 


µαίων ἐπισκοπῖς παραλαμθάνει. Ἱστορεῖ Ys μὴν ὁ 
Εἱρηναῖος τὸν Τελεσφόρον μαρτυρίῳ τὴν τελευτήν 
διαπρέφαι, δηλων ἐν ταὐτῷ χατὰ τὸν δηλούμενον 
Ῥωμαίων ἐπίσχοπον Ὑγϊΐνονυ, Οὐαλεντῖνον ἰδίας αἷ- 
ρέσεως εἰσηγητὴν, xaX Κέρδωνα τΏς κατὰ Μαργίώνα 
πλάνης &oyr yov, ἐπὶ τῆς ᾿Ρώμης ἄμφω γνωρίσεσθσι, 
Γράρει δὲ οὕτως. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ’. 

Περὶ τῶν κατ αὐτοὺς αἱρεσιαρχῶγ (Nic. Π.Ε. 11 4). 

« Οὐαλεντῖνος μὲν Υὰρ ὖλθεν εἰς Ῥώμην ἐπὶ Ὑγί- 
γου, χμασξ δὲ ἐπὶ Πίου. xaX παρέμεινεν ἕως 'Avt 
κήτου. Κέρδων δὲ ὁ πρὸ Μαρχίωνος, καὶ αὑτὸς ἐπὶ 


. Ὑγίνου ὃς fjv ἔνατος ἐπίσχοπος (26). εἰς τὴν Ἐκ : 


χλησίαν ἐλθὼν xaX ἐξομολογούμενος, οὕτω διετέλεσε, 


(C ποτὲ μὲν 1λαθροδιδασχαλῶὼν (27), ποτὲ δὲ πάλιν ἐξ- 


οµμολογούµενος (28), ποτὲ δὲ ἐλεγχόμενος ἐφ᾽ οἷς ἑδί- 
δασχς χακῶς, καὶ ἀφιστάμενος τῆς τῶν ἀδελφῶν συν- 
οδίας (29). » Ταῦτα δὲ φησιν Ev τρίτῳ τῶν Πρὺς τὰς 
αἱρέσεις. "Ev Ys μὴν τῷ πρώτῳ αὖθις περὶ τοῦ 
Κέρδωνος ταῦτα διέξξισι: ε Κέρδων δὲ τις ἀπὸ τῶν 
περὶ τὸν Σίμωνα τὰς ἀρορμὰς λαθὼν, καὶ ἐπιδηιιή- 
σας £v τῇ Ῥώμῃ ἐπὶ “γὙίνου ἔνατον κλῆρον τῆς 


occulte doctrinam su«m  spargentem, nunc rursug 
confitentem ercorem suum, nunc convictum prave 
hiereticzeque doctriie, eoque nomine ab Ecclesiz 
segregatum., Ex quibus colligere licet, jin haereseos 
crimine secunde confessioni locum fuisse; et lhiz- 
reticos qui post confessionem et abdicationem er- 


D roris sui ad pristiuum dogma iterum rediissent, 


quos nunc relapsos vocamus, tuuc temporis ad se- 
cundam confessionem et paenitentiam. admissos 
fuisse. Tandem. vero Cerdo, convictus quod post 
toties iteratam exomologesiim, pestiferum. virus er- 
roris sui occulte spargeret, penitus se ab Ecclesia 
removit. ld enit sonant Irenzi verba quie Hufinus 
et Christophorsonus perperam meo judicio interpre- 
tati sunt, Neque. enim Cerdonem οκ Ecclesia 
ejecum fuisse dicit Irenzius, sed ipsum se ab Ec- 
clesia penitus segregasse. Ex quo apparel. Cerdo- 
nem suo ipsius judicio condeimnatuiu, pravenisse 
Ecclesi: sententiam. 

(29) Αωφιστάμενος τῆς τῶν dÓslgov cvr- 
οδίας. Ἶι codice Maz. et Fuk. scriptum est συνω- 
6íag vulgatam tamen. scripturam confiriiat vetua 
interpres lren:i, qui hunc locum ita vertit lib. nti, 
cap. 4 :el abstentus est a religiosorum hominum con- 
veniu. 


HISTORLE ECCLESIASTIC.E LIB. 1V. 


$58 


ἐπισχοπικῆς διαδοχΏς ἀπὸ τῶν ἁποστόλων ἔχοντος, A episcopali sede nonus apostolorum successor fuit, 


ἐδίδαξε τὸν ὑπὸ τοῦ νόµου xaX προφητῶν χεχηρυγµέ- 
νον cl μὴ εἶναι Πατέρα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ ' τὸν μὲν γὰρ γνωρίζεσθαι, τὸν δὲ ἀγνῶτα 
εἶναι * xai τὸν μὲν δίχαιον, τὸν δὲ ἀγαθὸν ὑπάρχειν. 
Διαδεξάμενος δὲ αὐτὸν Μαρχίων ὁ Ποντιχὸς, πΌξησε 
τὸ διδασκαλεῖον (50), ἀπτρυθριασμένως βλασφη- 
μῶν (31). Ὁ δὲ αὐτὸς Εἱριναῖος τὸν ἄπειρον βυ- 
θὸν ^x Οῥαλεντίνου πολυπλανοὺς ὕλης εὐτονώτατα 
διατελὠσας (52), ἑρπετοῦ δίχην φωλεύοντος ἀπόχρυ- 
σον οὖσαν αὐτοῦ καὶ λεληθυῖαν ἀπογυμνοῖ τὴν χα- 
χίαν. Πρὺς τούτοις xai ἄλλον τινὰ, Μάρχος αὐτῷ 
ὄνομα, xav' αὑτοὺς γενέσθαι λέγει μαγιχκῆς χυθείας 
ἐμπειρότατου. Γράφει δὲ καὶ τὰς ἀτελέστους αὑτῶν 
τελετὰς, µυσαράς τε μυσταγωγίας ἐμφαίνων, αὐτοῖς 
6h τούτοις τοῖς γράμµασιν « Οἱ μὲν γὰρ αὐτῶν 
νναφῶνα κατασχενάκουσι, καὶ µυσταγωγίαν ἐἔπιτε- 
λουσι μετ ἐπιῤῥήησεών τινων τοῖς τελουµένοις, xal 
πνευματιχὸν γάμον φάτχουσιν εἶναι τὸ ὑπ' αὐτῶν 
γινόµενον, χατὰ τὴν ὁμοιότητα τῶν ἄνω συζυγιῶν. 
Οἱ ὃξ ἄγουσιν ἐφ᾽ ὕδωρ, xal βαπτίζοντες, οὕτως ἐπι- 
λέγουσιν * Eig ὄνομα ἀγνώστου Πατρὸς τῶν ὅλων, εἰς 
Αλίθειαν µητέρα τῶν πάντων, εἰς τὸν χατελθόντα 
εἰς τὸν ἸΙησοῦν. "Άλλοι δὲ Ἑβραϊχὰ ὀνόματα ἐπιλέ- 
γουσι πρὸς τὸ μᾶλλον χαταλπήξασθαι (65) τοὺς τελου- 
µένους. » ᾽Αλλὰ γὰρ μετὰ τέταρτον τῆς ἐπισχοπῖῆς 
ἔτος (54) ὙὙίνου τελευτήσαντος , Πῖος ἐπὶ Ρώμης 
ἐγχειρίσεται τὴν λειτουργίαν. Κατά γε μὴν ctv. Ἂλε- 
ξάνδρειαν Μάρχος ἀναδείχνυται ποιμὴν, Εὺ μενοὺς 
ἔτη τὰ πάντα δέχα πρὸς τρισὶν ἐχπλήσαντος. Tou τε 


Μάρχου ἐπὶ δέχα ἔτη τῆς λειτουργίας ἀναπαυσαμέ- 6 


νου, Κελαδίων τῆς ᾿Αλεξανδρέων Ἐκκλησίας τὴν 
λειτουργίαν παραλαμθάνει. Καὶ κατὰ τὴν Ῥωμαίων 
Ub πόλιν πεντεκαιδεκάτῳ τῆς ἐπισχοπῆς ἐνιαυτῷ 
Πίου µεταλλάξαντος, ᾿Ανίχητος τῶν ἐχεῖσε προῖστα- 
ται. Καθ) ὃν Ἠγίήσιππος ἱστορεῖ ἑαυτὸν ἐπιδημῆσαι 
τῇ Ῥώμῃ, παραμεῖναί τε αὐτόθι µέχρι τῆς ἔπισχο- 
πὶς Ἐλευθέρου. Μάλιστα δὲ ἤχμαζεν ἐπὶ τῶνδε 
Ἰουστῖνος, ἓν Φιλοσόρου σχήµατι πρεσθεύων τὸν 
θεῖον λόγον, χαὶ τοῖς ὑπὲρ τῆς πίστεως ἐναγωνιζ 

µενος συγγράµµασιν. "Og 65 χαὶ γράφας χατὰ Μαρ- 


(20) Ηὔξησε τὸ διδασκα.ἰεῖον. In codicihus no- 
stris Maz , Med. et Fuk. scriptum inveni διδασχά- 
λειον, non in hoc solum loco, sed ubicunque id no- 
men occurrit. 

($1) BAac'gnyov. Religio fuit Christophorsono, 
vocem banc quain ecclesiastici scriptores jamduduin 
Latinain fecerunt, usurpare. Vertit itaque convicia 
jactans, male omnino; melius vertisset, impie lo- 
cus, Sic Domitianus apud Suetonium dicit : Im- 
pie locutus est Parmularius. Nos tamen, Rufinum 
seeuti, vertimus blasphemare. Neque enim refu. 
fienda sunt hzc verba, qux ἰοἱ seculorum usus 
consecravit. Alioqui Ecclesie et apostolorum et 
episcopi οἱ catholici vitanda erunt vocabula : et 
longa verborum serie obscuranda erit oratio, ne 
dictionis unius prorsus necessarix asperitate l:eda- 
lur. Cyprianus certe in dicta ad Pompeium epi- 
stola, cuim hunc lrenzi locum suppresso auctoris 
nomine describeret, verbo blasphemare uti non re- 
cusavit. Sic enim ait : Quem  Murcion secutus, ad- 
ditis ad crimen augmentis , impudentius. ceteris et 


abrupiius in. Deum Ραιτεπι Creatorem. blasphemare 


instituit. 
ParROL. G& XX. 


docuit, Deum quein lex et prophetz przedicaverunt, 
Patrem non esse Domini nostri Jesu Christi. Hune 
enim cognosci, illum vero ignotum esse : et hune 
quidem justum exsistere, illum autem bonum. Huie 
deinde succedens Marcion, natione Ponticus, scbo- 
lam latius propagavit, impudentissime blasphemaus.» 
Idem porro [reuzus postquam immensam voraginein 
materie illius variis erroribus involutze quam Va- 
lentinus iuvexerat, uberrime explicuit, occultam ac 
latentem illius fraudem tanquam abditi serpentis 
denudat. Alium praterea quemdam nomine Marcum 
eodem tempore exstitisse scribit, imagicarum prz- 
stigiarum peritissimuin. Sed et profanas eorum ho- 
nnum initiationes, et abominanda inysteria decla- 


DB rat his verbis: « Quidam enim eorum thalamum nu- 


ptialem construunt, et wysterium peragunt, verba 
nescio quxe snper his qui initiantur, coucipientes , 
easque spiritales nuptias esse affirmant, ad formam 
el exemplum coelestium conjugiorum. Alii vero ini- 
tiandos adducunt ad lavacrum, et mergentes, h:e 
proferunt verba : In nomine ignoti omnium Patris, 
in Veritate omnium matre, in eo qui descendit 
195 in Jesum. Alii rursus Hebraica quxdam 
pronuntiant nomina, ut majorem initiandis pavorem 
incutiant. »Sed Hygino post quartum episcopatus an- 
num mortuo, Romanz Ecclesie sacerdotium sus- 
cepit Pius. Alexaudrix vero cum Eumenes tredecim 
annos explesset , Marcus in ejus locum antistes de- 
signatus est. (Quo deinde post decem pontificatus 
aunos mortuo, Alexaudrinse Eeclesis administra. 
tionem Celadion accepit. At Romae cum Pius anno 
episcopatus sui quinto decimo vitam cum morte 


' ceinmutasset, Anicetus Ecclesiz illius Antistes fa- 


ctus est. Hujus temporibus se in urbem Romam ve- 
nisse scribit Hegesippus, ibidemque ad Eleutheri 
usque episcopatum continuo permansisse. Eadem 
tempestate prz czteris omnibus florebat Justinus, 
sub babitu philosophi verbum Dei prazicaus, et 
scriptis voluminibus pro fide nostra propugnans. 
Qui in libro adversus Marcionem eum adhuc super- 


(22) Εὐτονώτατα διαπώσας. Nicephorus {η 
lib. iv, cap. 3, habet διαπλεύσας, quod non probo, 
Scio quidem a poetis διαπλώσας dici pro διαπλεύ- 
cag* sed hic non videtur couvenire, Quare inalui 
vertere hoc loco explicare, eo sensu quo Eusebius 
in posterioribus libris dicit, fjmÀeto τὰ γράµ- 
paca, proposita sunt edicta. 


(95) Πρὸς τὸ uaAAov καταπ.λἠξασθαι. Nostri 
codices Maz., 1ο Med. cuin Fuk. et Savil. scriptum 
habent χαταπλΏξαι. Atque ita legisse videtur vetus 
interpres lrenzi in cap. 18 libri primi. Sic 
enim vertit, ut stupori sint vel. perterreant eos qui 
sacrantur. 


(54) Μετὰ τέταρτον τῆς ἐπισκοπῆς ἔτος. Ru- 
finus legisse videtur κατὰ τἐταρτον. Sic enim ver- 
tit : Quarto autem episcopatus sui anno cum de- 
cessisse, Hyginus, Romane Ecclesie sacerdotium 
Pius suscepit. Porro nomen Pii qui succe.sit Hy- 
gino, in codicibus nostris Maz., Med. et Fuk. nou 
circumllectitur, sed acuitur in prima syllaba. ldcue 
rectius puto, 


11 


$31 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


$53 


gtitem fuisse dum scriberet, testatur his verbis: «Prze- A χίωνος (55) σύγγραμμα, μνημονεύει ὡς xa0' ὃν συν- 


terea, inquit, Marcionem quemdam Ponticuim no- 
vimus, qui etiamnum superest, docetque discipulos 
suos alium quemdam invocare Deum majorem mundi 
ti ujus Conditore. Qui quidem damonum adjutus 
au xilio, plurimos mortales per universum orbem 
in duxit ut impie loquerentur , negarentque universi 

ificen patrem esse Christi : alium vero quemdam 
longe illo przsstantiorem , hoc universum condidisse 
aflivimarent. Omnes tamen eorum sectatores , Chri- 
stiani, ut diximus, appellantur ; eodem moo quo phi- 
losophis, tametsi divers sint sectae ac sententie, 
eommune niliilomin:s ex philosophia nomen est in- 
ditum. :Paueis deinde interjectis πο subjungit: 
«Estetiam. inquit, liher a nobis compositus adver- 
$us onines qui unquam fuerunt h:reses: quem 
Nbrum vobis,si ita videbitur, legendum tradeumus. 
ldem porro Justinus, prater opuscula qua adver- 
sus gentiles doctissime elaboravit, alios etiam li- 
bros , qui fidei nostra defeusiouem continent , iin- 
peratori Antonino cognomento Pio, et senatui 
Romano nuncupavit. Jpse enim in urbe Roma do- 
micilinm habebat. Cazterum jn Apologetico , ipse de 
se quisnam esset et. unde oriundus, declarat his 
verbis. 

196 CAPUT XII. 
De Justini Apologetico ad Antoninum, 


«Imperatori Tito /Elio Adriano Antonino Pio 
Cie ari Augusto, et Verissimo filio Philosopho, et 
Lurio Phbilosophi quidem Casaris naturali filio, 


Pii autem adoptivo , docirinz amatori : seuatui. quo- C 


(53) Ὃς 6n καὶ γράφας κατὰ Μαρκίωγος. Me- 
morie viuo hie lapsus. vide:ur. Euscbius. noster, 
qui Justini verba quie infra citantur, desumpta esse 
putavit ex ejus libro adversus Marcionem. Atqui 


desumpta sunt ex. secundo. Justini Apologetico,- 


pag. 70 editionis Parisiensis. Nicephorus in lib. iv, 
Cap. 6, ubi ones. Justini libros recenset, men- 
tionein facit libri conira. Marcionem, ex coque ci- 
. &at liunc. locum quem hie adducit Eusebius; sed 
animadvertere debuerat Nicepioras, Eusebium ine- 
moria: vitio lapsu luisse. Neque enim verum est, 
quod Lavgus interpres Nicephori excogitavit, Jus- 
tinum eadem verba usurpasse in. duobus libris, id 
est, in. Apologetico οἱ τι libro coutra Marcionem., 
Euscbius quien infra cap. 17. ubi omne. Jusiini 
lihros enumerat, illius contra Marciouem. libri 
mentionem facit. Poie-t (βίο exeusari. Easebius, 
ld euim solum dici, Justinum scripsis-e librum 
coutra Murcionem, ejusque mentionem. facere ian- 
quin. hoiutnis qui adbuc vitii agebat. dum. ipse 
scriberet, Aique liec duo. probat kusebius ex Ju- 
αγ! luco qui est in Apologerico v, Ma prorsus expli- 
candus est hic Eusebu locus qui iu e6 solum pecca- 
vit, qnod obscurius lecutus est. Unde ausam erro- 
ris prebuit. Nicephoro. | 

(96) Πατέρα εἶναι τοῦ Χριστοῦ. Wc verha ἆο- 
sunt Ii vulgats Justini. codicibus, ei supeillua vi- 
deutur. Duos. enim. Marcion inducebat deos, alte- 
rum opilicem, a quo hic mundus. fabricatus fuis- 
set; alierum majorem, qui majora ac. praestantiora 
condidissel ; οἱ hunc quideui conliteri nos debere, 
οι autem negandum esse aiebat, llic est verbo- 
rum Justini sensus, cui conseutit. Epiphanius in 
hi:resi Marciomtarum, εἰ Theodoritus in lib. 1 
Horeticarum fabularum. ltaque scribeudum est 


D εὐσεθςῖ 


έταττε κχαιρὸν γνωρικοµένου τῷ βίῳ τἀνδρός. Φτοὶ 
δὲ οὕτως: « Μαρχίωνα δὲ τινα Ποντιχὸν, ὃς καὶ vov 
ἔτι ἐστὶ διδάσχων τοὺς πειθοµένους, ἄλλον τινὰ εἶναι 
νομίζειν µείξω τοῦ Δημιουργοῦ 8cóv, ὃς καὶ χατὰ πᾶν 
γένος ἀνθρώπων διὰ τῆς τῶν δαιμόνων συλλήψεως, 
πολλοὺς πέπειχε βλάσφημµα λέγειν, καὶ ἀρνεῖαθαι τὸν 
Ποιητὴν τοῦδε τοῦ παντὸς πατέρα εἶναι τοῦ Xpi- 
στοῦ (36), ἄλλον δέ τινα ὡς ὄντα μείζονα παρὰ τοῦ- 
τον ὁμολογεῖν πεποιηχέναι. Καὶ πάντες οἱ ἀπὸ τοῦ- 
των ὡρμημένοι, ὡς ἔφαμεν, Χριστιανοὶ χαλοῦνται" 
ὃν τρόπον χαὶ οὐ χοινῶν ὄντων δογμάτων τοῖς Φφιλο- 
σόφυις, τὸ ἐπιχαλούμενον ὄνομα τῆς φιλοσοφίας χοι- 
νόν ἐστι. » Τούτοις ἐπιφέρει λέγων « Ἔστι δὲ 
ἡμῖν xaX σύνταγμα χατὰ πασῶν τῶν γεγενηµένων 


B αἱρέσεων, ᾧ εἰ βούλεσθε ἐντυχεῖν, δώσοµεν. » 0 δὲ 


αὐτὸς οὗτος Ἱουστῖνος χαὶ πρὸς Ἕλληνας ἱκανώτατα 
πονῄσας xai ἑτέρους λόγους ὑπὲρ tnc ἡμετέρας πί- 
στεως ἀπολογίαν ἔχοντας βασιλεῖ ᾽Αντωνίνῳ τῷ δὴ 
ἐπιχληθέντι Εὐσεθεῖ, καὶ τῇ Ῥωμαίων συγχλήτῳ 
βουλῇ προσφωνεῖ. Καὶ γὰρ ἐπὶ τής Ῥώμης τὰς 
διατριθὰς ἐποιεῖτο., Ἐμφαίνει δὲ ἑαυτὸν ὅστις xal 
πόθεν ἦν, διὰ της ἀπολογίας ἐν τούτοις. 


ΚΕΦΡΑΛΑΙΟΝ IB. 
Περὶ τῆς Ἱουστίνου zp'c Ἁγτωγ]γον ἀπο.]ογίας 
(Nic. H. E i, 26. 52). 

ε Αὐτοχράτορι Τίτῳ Αἱλίῳ '"Aópiavo ᾽Αντωνίνϕφ 
Εὐσεθεῖ Καΐσαρι Σεθαστῷ, καὶ Οὐτρ.σσίμῳ υἱῷ φι- 
λοσόφῳ, καὶ Λουκίῳ φιλοσόφου Καίσαρος (57) φύσει 
υἱῷ (38), xat Ἐὐσεθοῦς εἰσποιητῷ, ἑραστῇ παιδείας, 


apud Eusebium, ἄλλον δέ τινα ὡς ὄντα µείδονα, τὰ 
µείζονα παρὰ τούτων, εἰς., ul legiiür in Justino. 
Quippe Marcion. Summum — illum. Deum  Pairrein 
Christi esse dicebat ; Christum veio ecolo descen- 
disse, ut inundi hujus op ficem, quem. Judivorain 
Deum appellabat. Marcion, coargueret, ut. Scribit 
Epiphanius, 

(27) Λουχίῳ φιλοσόφου Kaícapoc. ln quatuor 
nosiris codicious Αι. Med., Εικ. οἱ Saviliano 
Scribitur φιλοσόφῳ, prout etiain. in. vulgatis Justini 
editionibus babetur. Sed nihilowinus retinenda est 
altera lectio, quai contirieat Iulinus οἱ Νισερίο- 
rus. Nam Rufini codices mauuscripii huuc locum 
ita exhibent, et Lucio. Philosophi Cesaris proprio 
filio. Justinus. quoque in. priore Apologia. lianc 
lectionem — eonfirimat, cum. ait: Οὐ. πρέποντα 
αὐτοκράτορι, οὐδὲ φιλοσόφου Καΐσαρος 
παιδι, qui locus, ut obiter ioneain, mancus vitaes 
tur et. mutilus, nisi suppleatur. hoe modo : a9. 
τοχράτορι, οὐδὲ Καΐσαρι φιλοσόφῳ, οὐδὲ φιλοσό- 
φον, cic. 

(98) Καίσαρος φύσει vio. Lucius naturalis erat 
tilius Aii Veri Cesaris quem. Adrianus adoptave- 
ral. Quo imortuo, cum. Adrianus Antonium. Pium 
adopiaret, eam legeur adoptioni: imposuit, ut Pius 
Mareum et Lucium sibi filios adoptaret, ut scribuut 
Spartianus οἱ Capitolinus. Alii tamen. Lucium a 
Marco adoptatum esse dicunt, ut. refert. Capitoli- 
nus in Marci Vita. Quare in his Justini verbis Ca- 
sarei Puilosephum non alium intelligere possuuius 
quam /Elium Verum, eum qui ab Auriano est 
adoptatus. Ait enim Justinus. Lucium. natura qui- 
dem fuisse filium Cesaris Philosophi, adoptivum 
vero Antonini Pii. Atqui constat Lucium ZElu Veri 
Daturalem ac proprius fllium fuisse. lgitur. Philo- 


S35 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LiB. IV. 


506 


ἱερᾷ τε συγχλήτῳ καὶ παγτὶ δἠμῳ ᾿Ῥωμαίων, ὑπὲρ A que et populo Romano, pro viris ubique terrarum 


τῶν Ex παντὸς γένους ἀνθρώπων ἁδίχως µισουµένων 
xat ἑπηρεαξομένων, Ἰουστῖνος Πρίσχου τοῦ Bax- 
χείου (359), τῶν ἀπλδ Φλανίας Νέας πόλεως (40) Συ- 
plas τῆς Παλαιστίνης, εἷς αὐτῶν ὧν, τὴν προσφώνη- 
διν xal ἕντευξιν (41) ποιοῦμαι. » Ἐντευχθεὶς δὲ 
χαὶ ὑφ᾽ ἑτέρων ὁ αὐτὸς βασιλεὺς ἐπὶ τῆς ᾿Ασίας 
ἀδελφῶν, παντοίαις ὕθρεσι πρὸς τῶν ἐπιχωρίων δή- 
ων Χχαταπονουµένων, τοιαύττς Ἠξίωσε τὸ χοινὸν 
εἲς Ασίας διατάξεως. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΓ’. 


ἈἉντωνίνου zpóc τὸ xotvóv τῆς Ἀσίας ἐπιστοιἡ 
περὶ τοῦ καθ’ pac Aóyov (Nic. H. β. τι, 28). 


« Αὐτοχράτωρ Καΐσαρ (42) Μάρχος Αὐρήλιος "Av- 
κωνῖνος (45) Σεθαστὸς, Αρμένιος. ἀρχιερεὺς µέγι- 


injusto odio laborantibus, et calumnia appetitis , 
Justinus Prisci filius, Bacchii nepos, oriundus Fla- 
via Neapoli urbe Syriz Palzstinz , unus ex illorum 
numero, allocutionem et petitionem defero. »1n- 
terpellatus quoque idem imperator ab aliis fratribus 
in Asia commorantibus, qui omni injuriarum genere 
vexabaniur a provincialibus, ad commune Asiam 
bujusmodi constitu&ouem misit. 


CAPUT χι. 


Epistola Antonini ad commune Asie de religione 
nostra. 


« Imperator Czesar M. Aurelius Antoninus Aug. 
Armeuicus, Pontifex Maximus, tribunitize potestatis 


στος, δημαρχιχῆς ἐξουσίας τὸ πέμπτον xal δέχατον, B Xv, cousul t, communi Asix salutem. Equideia 


Όπατος τὸ τρίτον, τῷ χοινῷ τῆς Ασίας (44) χαίρειν. 


sophi C;esaris nomine, non alius intelligi potest 
quam /£lius Verus. Nam si eo noinine Marcum in- 
telligawmus, tum dicendum erit falli Jusiiuum, qui 
Lucium. naturalem. Marci filium fuisse crediderit, 
eum tamen Lucius non natura, sed adoptione tau- 
tum. Marci filius esse potuerit, Quis atem. credat, 
tanti erroreii a Justino admitti. potuisse. Satis 
ext ergo, in hoc Justini loco Philosophi Cesaris no- 
mine lium Verum intelligere. Verum duo. suut, 
qu huie iurerpretationi. videntur repugnare. Pri- 
mum est quod cogoomen Plilosoplii: nullatenus 
cenveuire potest Λίο Vero. Fuit qnidem — Alius 
Verus, is qui ab Adiiauo est adoptatus, eruditis 
in litteris, et. poeticie- inprimis studiosus, ut in 
ejus Vita tradit. Capitolinns, sed. philosophizx de- 
dinum fuisse nemo veterum prodidit, Moribus cerie 
fuit longe alieuis a. studio ae professione pliiloso- 
phis. Deinde si Justinus Alium Verum hic. desi- 
gare voluisset, cur ejus nomen reticuisset ? Neque 
cnim Plilosophi Casaris appellaiio sufficere vide- 
tur ad. desiguandiim Zilium Verum, cum priesertim 
bie appetfatio communis sit etiam Marco, Ex his 
dilicultatibus [οἱ nos expedite possuunis, δἱ 
buuc Justini locum ita. legamus, prout. exhbibeut 
scripli codices, xal Λουχίῳ φιλοσόφῳ, Καΐσαρος 

jG&t& υἱῷ, quam quidem. lectioueim probat. Οδ 
Aasaubeonus in notis ad Capitolinum in Vita Marci. 
Nos νοιο eam lectiouem paulo ante improbavimus. 
Nec sane. videtur ferri posse liec lectio, si rem at- 
tentius. expendamus, Sequitur. enim apud Justinum 
ἑραστῇ παιδείας, id est, litterarum. studioso. Ubi 
viues Marco ei Lucio sua quique adjuugi epithe.a; 
ει Marcum quidem philosophum nominari, Luciuin 
vero studiosum litteraruuii, 

(39) Ἱουστεῖνος Πρίσκου τοῦ Baxyslov. lliero- 
Dywus in Catalogo patrem Just.ni. Priscum. Bac- 
elu dictum esse scribit, quem secutus est Cliri- 
swphorsonus, Verum Bacchius avus. fuit Justini. 
φις addit Jusunus. τῶν ἀπὸ Φλαθίας, quod 
non nisi de pruribus dici potest, de patre ninurum 
el avo. 

(40) Ἀπὸ dJav'ac τῆς Νέας πόλεως. lneple 
Christophorsonus νογιί ez genie Flavia. Flavia 
dicta est Neapolis civitas Palasstinz, eo quod colo- 
Dia esset a Flavio Vespasiano deducta, Antea Si- 
chew dicebatur. Plinius tamen coloniam eam fuisse 
nou dicit. Postea. Severus imp. jus civitatis ei 
ademit, eo quod. Nigri partes fovisset pertinacius. 
Spartianus in. Severo : Neapolitanis Palestinensi- 
bns jus «icitatis tulit, id est. in vici formam redegit. 
Porro Metbodius in libro De resurrectione hoc Ju- 
Siieum ornat elogio: Ιουστίνος δὲ ὁ Νεαπολίτης, 
&vhp οὔτε τῷ χρόνῳ πύῤῥω ὢν τῶν ἀποστόλων, 
οὔτε τῇ ἀρε 


scio diis ipsis curze esse, ne hujusinodi homines |4- 


(4M) Ἔντευξιν. Postulatum. vertit Rufinus, "Ev 
τυγχάνειν οἱ dicunt. adire. imperatorem ,. et 
preces ad eum deferre, quod plerumque  fielat 
scripto. Exstat hujusmodi libellus precum' Marcel- 
lini preshyteri, oblatus Theodosio Augusto, quem 
nuper edidit Jac, Sirmondus. Qui sic. incipit : De- 
precamur mansuetudinem vestram, eic. Sed et in |l 
tomo Operum Atlianasii, referuntur ejusmodi pre- 
ces Arianorum oblatte Joviauo Augusto. adversus 
Athanasium, qu: in Graeco ἐντυχίαι dicuntur. 
Male interpres colloquium vertit, lucipiunt. autem 
prorsus eodem | modo quo libellus precum Marcel- 
lini, Δεόμεθά σου τοῦ κράτους. 

(42) Αὐτοχράζωρ Kaicap. ln tribus nostris coti- 
cibus Maz., Med, et Fuk. vox. Καΐσαρ primu syl- 
labam acuit, non. cireumfleciit. Ni que hoc ο» 
taxat. in. loeo, sed ubicunque ea vox occurrit, in 
illis exemplaribus constanter. acuitur. 

(43) Μάρκος Αὐρή-ιος 'Avtwriroc. Errat Euse- 
bius, qui Antonino. Pio. hanc. epistolara. triittit, 
cum sit divi Marci, ut ex inscriptione ipsa apparet, 
ορια anno 1 ejus. imperii, cum ipse esset terium 
cousul. Vide Fastos Onuphrii, ad aunumn Urbis 914. 
Huuc Eusebii errorem. viuit quideu auctor. Chro- 
nici Alexandrini , sed illam epistolam imp. Marci 
male ass)gnavit anno ejus x. Eusebii errorem secus 
tus est Joannes Zonaras. Scribit. enim. Justinum 
poitosopham apologiam pro Christianis Aniouio 

io obtulisse, qua permotus imp. edictum ad com 
mune Ási;e scripsit, ne ullus Christianorum reli» 

ionis causa puuiretur ; sed si quis eo nomine de- 
atus esset, accusatore multato reus. dimitieretuf. 
Scio quidem P. llalloixium iu notationibus ad 
Vitam Justini, cap. 5, contendere hanc. epistolam 
esse Autonini Pii; sed argumenta qua ad hujus 
rei probationenf affert, parum firma mihi videniur. 
Nam quod ex Melitonis Apologetico adducit prore 
sus evertit ejus sententiam, (Quippe Melito ouinia 
illie rescripta Antonini Pii pro Christianis recens 
sel : epistolam scilicet ad Larisszeos, ad "Thessaloni- 
censes, ad Athenienses et ad ownes Gracos.. Quod 
si epi»stola ad commune Asix esset Antouim Dii, 
eam certe non oniissurus fuisset Mclito, utpote Asia- 
nus. Quomodo enim eam ignorare potuisset, qua: 
publice proposita fuerat Ephesi. Cur vero alias 
quidem Pii epistolas, ad Macedones et ad Achivos 
scripti commemorasset, hujus ad suos populares 
scripte ne mentionem quidem fecisset ? 

(44) TQ κοινῷ τῆς Ασίας. lta Cicero commune 
Milyadum et commune totius Sicilie in Verrinis 
dixit. Porro cum κοινὸν Ασίας dicitur,subaudicnduim 
est συνέἑδριον. liabebant euim Asiani  Coumune 
coucilium totius gentis, quo singuke civitates le- 
gatos seu syuedrus mittebant, ut docet. Aristides 


9255 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


556 


deant. Multo enim magis illis convenit punire eos A Ἐγὼ μὲν οἶδα ὅτι xai τοῖς θεοῖς ἐπιμελές ἔδτι, pi 


qui colere ipsos recusant, quam vobis. Qui eorum, 
adversus quos tumultuamini , sententiam ac propo- 
-situm amplius confirmatis , dum eos accusatis tan- 
quam impios. I1His autem longe optabilius fuerit, 
ut in jus vocati mortem oppetere videantur pro Deo 
δυο, quam ut incolumes remaneant. lta victores 
evadunt, animas suas polius projicientes, quam 
.ut ea facere quxe vos jubetis, in animum suum in- 
ducant. Ceterum de terremotibus qui vel facti 
sunt vel etiamnum fiunt, non absurdum videtur 
vos commonere, qui et animos abjicitis quoties 
hujusmodi casus contingunt, et vestra cum illorum 
institutis comparatis. Aiqui illi quidem majorem 
tunc fiduciam in Deo collocant. Vos vero per omne 
illud tempus quo prz imperitia labi mihi videmini, 
deos negligitis: et tum alias cz:remonias insuper 
habetis, tum cultum immortalis illius , ct Chri- 
'Sstianos qui illum venerantur , expellitis, et ad mor- 
tem usque infestius perurgetis. Porra de bis homi- 
nibus plurimi 19/7 provinciarum rectores divo patri 
nostro antea scripserunt. Quibus ille rescripsit, ejus- 
modi homines nulla molestia afficiendos esse, nisi 
Jorte contra statum imperii Romani aliquid moliri 
viderentur, Sedet multi ad me de illis retulerunt : qui- 
bus ego patris mei constitutionem secutus respondi. 
Quod si quis adhuc pergit cuiquam illorum nego- 
Cum facessere ex eo quod Christianus sit, delatus 
quidem crimine absolvatur, tametsi constet eum 
reipsa Christianum esse. Delator autem ipse Ρώμας 


“λανθάνειν τοὺς τοιούτους. Πυλὺ γὰρ μᾶλλον ἐχεῖνοι 


χολάσαιεν ἂν τοὺς pij βουλομένους αὐτοὺς προσχυ- : 
νεῖν, ἡ ὑμεῖς. Οὓς εἰς ταραχὴν ἐμθάλλετε, βεθαιοῦν- - 
τες τὴν γνώµην αὐτῶν Ίνπερ ἔχουσιν (45), ὡς ἀθέων - 
χατηγοροῦντες. Eig δ᾽ ἂν χἀχείνοις αἱρετὸν (46) τὸ 
δοχεῖν χατηγορουµένους (41) τεθνάναι μᾶλλον, fj Cfiv, 
ὑπὲρ τοῦ οἰχείου Θεοῦ. "Οθ0εν χαὶ νικῶσι, προιέµενοι 
τὰς ἑαυτῶν Ψψυχὰς, Ίπερ πειθόµενοι οἷς ἀξιοῦτε 
πράττειν αὐτούς. Περὶ δὲ τῶν σεισμῶν τῶν γεγονό- 
των χαὶ γινοµένων οὐκ ἄτοπον ὑμᾶς ὑπομνῆσαι, 
ἀθυμοῦντας μὲν ὅταν περ (ot, παραθάλλοντας δὲ τὰ 
ἡμέτερα (48) πρὸς τὰ ἐχείνων. Οἱ μὲν οὖν εὖπαβ- 
ῥησιαστότεροι Ὑίνονται πρὸς τὸν θεόν' ὑμεῖς δὲ 
παρὰ πάντα τὸν χρόνον x«0' ὃν ἀγνοεῖν δοχεῖτε, τῶν 
τε θεῶν xal τῶν ἄλλων ἀμελεῖτε, καὶ τῆς θρησχείας 
τῆς περὶ τὸν ἀθάνατον, ὃν Oh τοὺς Χριστιανοὺς θρη- 
σχεύοντας ἑλαύνετε xai διώχετε ἕως θανάτου. Ὑπὲρ 
δὲ τῶν τοιούτων, Έδη xal πολλοὶ τῶν περὶ τὰς 
ἐπαρχίας ἠγεμόνων xat τῷ θειοτάτῳ ἡμῶν ἔ-"ραφαν 
πατρί (49): οἷς xaX ἀντέγραψε μιηδὲν ἐνοχλεῖν τοῖς 
τοιούτοις, εἰ ph φαϊΐνοιντό τι περὶ τὴν ᾿Ῥωμαίων 
ἡγεμονίαν ἐγχειροῦντες. Καὶ ἐμοὶ δὲ περὶ τῶν τοιού- 
των πολλοὶ ἐσήμαναν, ofc δῇ xal ἀντέγραφα, χαταχο- 
λουθῶν τῇ τοῦ πατρὸς γνώμη. Εἰ δέ τις ἐπιμένοι τινὰ 
τῶν τοιούτων εἰς πράγματα φέρων ὡς δῆ τοιοῦτον, 
ἐχεῖνος ὁ χαταρερόµενος ἀπολελύσθω τοῦ ἐγχλήμα- 
τος, xaX ἐὰν φαίνηται τοιοῦτος (v* ὁ δὲ χαταφέρων, 
ἔνοχος ἔσται δίχης. Ἡροετέθη £v Ἐφέσῳ (50) ἐν τῷ 
χοινῷ τῆς Ασίας (51). » Τούτοις οὕτω χωρῄήσασιν 


in 1v Orat. sacrarum. Et Aristides quidem illic C sensum hunc admittere non possunt. Optime Lan- 


scribit, hoc concilium in superiore Phrygia con- 
venisse, id est, Apames vel γη]. Videtur ta- 
men etiam in aliis civitatibus congregatum fuisse. 
Erant et in aliis provinciis populi Rom. tiujusmodi 
concilii, ut coucilium provincie. Αγίου, concilium 
Byzacenorum, concilium — Tripolitanorum; de 
quibus notavi ad lib. xxvii Aum. Marcellini , 

(45, Βεθαιοῦντες τὴν Trouny αὐτῶν» ἤνπερ 
ἔχουσιν. Nicephorus post hac verba addit περὶ 
ἡμῶν. Quam scripturam confirmat Rultlni interpre- 
tatio, Sed vos, iuquit, confirmatis eorum quos per- 
sequimini sententiam quai de vobis hubeut, aicentes 
t08 impios esse. 

(46) Εἴη δ' ἂν κἀκείνοις αἱρετόν. In tribus no- 
gtris codicibus Maz., Med. et Εις. legitur εἴη δ᾽ ἂν 
ἐχείνοις αἱρετόν, quam scripturam magis probo. 

(47) Τὸ δοκεῖν xacnTopovpérovc. lta. quidem 
codex legius, cui coisentit Nicephorus, Verum in 
codice Mazarino et Fuketiano scriptum inveni τῷ 
δοχεῖν κατηγορουµάνοις. Codex autem Medicus 
seriptain. haoet τὸ δοχεῖν χατηγορουµένοις. Quod si 
τὸ δοχεῖν legamus, referendum erit ad. verbum 
τεθνάναι, sicut retulit. Musculus, Si vero τῷ δο- 
xeiv cum Maz. et Fuk, legi placet, tum referendum 
erit ad verbum χατηγορουµένους prout retulit. Lau- 
gus. Sie enim vertit : (Quibus prastabilius etiam, 
dum accusari arguique videntur, pro. Deo suo mori 
, potius, quum in vila manere. 

(48) ΠαραθδάλΆογτας δὲ τὰ ἡμέτερα. Legendum 
videtur τὰ ὑμέτερα, ut scribitur apud Justinum in 
calce Apolugeiici. Quam — seripturam secutus esl 
Christophorsonus. Sic enim vertit huuc locum : Er 
énfelices vesiri omnium casus in religionem tanquam 
eorumidem causam trans(ertis. Eundem quoque sen- 
$um expressit ltulinus. Sed Graca Antonini verba 


gus, doctus Nicephori interpres, huuc locum ita 
vertit: De terre motibus autem qui vel [were vel 
fiunt. adhuc, non impurtunum fuerit vos qui ea de 
causa. animum  despondistis, admonere, ul scilicet 
res vesiras cum rebus illorum conferatis. lgitur 
Langus huuc locum ita legit : Οὐχ ἄτοπον ὑμᾶς 
ὑπομνῆσαι, ἀθυμοῦντας ὅταν περ (oi^ παραθάλ- 
λοντας τὰ ὑμέτερα πρὸς τὰ ἐχείνων. Quemad.«odum 
legitur ad. calcem Apologetici Justini. Quae quidem 
scriprura mihi vehementer placet, 

(49) Tp θειοτάτῳ πατρἰ. Supra monuimus, gra- 
viter hallucinari Eusebium qui hanc epistolam An- 
tonino Pio ascripserit. Verum licet epistola illa 
non sit Autonini Pii, opportune tamen et suo. Joco 
hic adducitur. ln ea. quippe fil. mentio epistolae 
illius quam Antoninus Pius rescripserat ad rectores 
provinciarum, consultus ab iis quid Christians 
agendum esset, Πας epistole divi Pii meiiuit 
Melito infra cap. 26, qua. vetitum esse dicit. μηδὲν 
νεωτερίζειν περὶ Χριστιανους. llic vero iu episiola 
divi Marci dicitur. cautum. ease ἃ divo Pio μηδὲν 
ὀχλεῖν, quo! idem est. 

(bU) Προετέθη ἐν "Egéc«. ld est, proposita 
Ephesi. Sic im i aliquot legibus codicis Theodosiani 
additur: P. P. Home aut Carthagine. Quie nota si- 
guilicat illam imperatoris legem publice propositaai 
esse iu. ea civitate. Solebant aulem imperatores, 
quoties aliquam constitulionem ad omnium noti- 
tiam pervenire vellent, διὰ 1nanu ascribere : Prepo- 
natur, ut discintus ex Novellis aliquot Valentiiiani 
et Majoriani, el ex epistula 51 Juliani Aug. ad Ale- 
xaudrinos, in cujus calce scriptum est : Προτεθήτω 
τοῖς ἡμετέροις πολίταις ΑἈλεξανδρευσι. 

(51) Ἐν τῷ κοιῷ τῆς Ἀσίως. Aliter hic su- 
mitur commune Αδία, aliter ia. inscriptione bujus 
epistola. Nam iu iuscriptione quidem ipsa, ul 


357 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. IV. 


- 
^ 


ἐπιμαρτυρῶι ΒΜιλίτων τῆς bv. Σάρδεσιν Ἐκχλησίας A luat. Proposita Ephesi in publico conventu Asiz. » 


Ατίσκοπος, κατ αὐτὸ Υνωριζόµενος τοῦ χρόνου, δῆ- 

Ἰός ἐστιν Ex τῶν εἰρημένων αὐτῷ ἐν fj, πεποίηται 

πρὸς τὸν αὐτοχράτορα Οὐῆρον (52) ὑπὲρ τοῦ χαθ᾽ 

ἡμᾶς δόγµατος χρησιµωτάτῃ ἀπολογίᾳ. 
ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ ΙΔ’. 


Tà περὶ Πολυκάρπου τοῦ τῶν ἁἀποστόλων γνωρί- 
ου uvnpgcvevóueva (Nic. E. Hw, 30). 


"Emi δὲ τῶν δηλουµένων, ᾿Ανιχήτου τῆς Ῥωμαίων 
Ἐχχλησίας ἡγουμένου, Πολύχαρπον ἔτι περιόντα τῷ 
Bip γενέσθαι τε ἐπὶ Ῥώμης, χαὶ εἰς ὁμιλίαν τῷ 'Avt- 
xftp ἐλθεῖν διά τι ζήτημα περὶ τῆς χατὰ «b Πάσχα 
ἡμέρας, Εἱρηναῖος ἱστορεῖ. Καὶ ἄλλην δὲ ὁ αὐτὸς περὶ 
τοῦ Πολυχκάρπου παραδίδωσι διἠγησιν, ἣν ἀναγχαῖον 
τοῖς περὶ αὐτοῦ δηλουµένοις ἐπισυνάφαι, οὕτως ἔχου- 
σαν. ᾽Απὺ τοῦ τρίτου τῶν Πρὸς các αἱρέσεις Elpn- 


vafou (55) *- « Καὶ Πολύχαρπος δὲ οὐ /όνον ὑπὸ ἁπο- B 


στόλων μαθητευθεὶς, καὶ συναναστραφεὶς πολλοῖς τοῖς 
οὺν Χριστὸν ἑωραχόσιν, ἀλλὰ xal ὑπὸ ἁποστόλων χα- 
τασταθεὶς εἰς τὴν ᾽Ασίαν Ey τῇ ἓν Σμύρνῃ Ἐκχλησίᾳ 
ἐπίσχοπος, ὃν καὶ ἡμεῖς ἑωράκαμεν iv τῇ πρώτη 
ἡμῶν ἡλιχίᾳ. Ἐπιπολὺ γὰρ παρέμεινε, xal πάνυ γη- 
ραλέος, ἑνδόξως xal Επιφανέστατα µαρτυρήσας, ἐξῆλθε 
τοῦ βίου, ταῦτα διδάξας ἀξὶ, & χαὶ παρὰ τῶν ἁποστό- 
jus» ἔμαθεν, ἃ xaX fj Ἐχκλησία παραδίδωσιν, ἃ xal 
μόνα ἑστὶν ἀληθη. Μαρτυροῦσι τούτοις αἱ χατὰ τὴν 
᾽Λλαίαν Ἐχχλταίαι πᾶσαι,. χαὶ ol. µέχοι νῦν διαδε- 
δεγµένοι τὸν Πολύχαρπον, πολλῷ ἀξιοπιατότερον xal 
βεδαιότερον ἀληθείας µάρτυρα ὄντα, Οὐαλεντίνου καὶ 
Μαρχίωνος xaX τῶν λοιπῶν χαχογνωµόνων, ὃς καὶ ἐπὶ 
Ἁγιχήτου ἐπιδημήσας τῇ ᾿Ρώμῃ πολλοὺς ἀπὸ τῶν 
προειρηµένων αἱρετικῶν ἐπέστρεφεν εἰς τὴν Ἐκχλη- 
σίαν τοῦ θεοῦ, µίαν xal µόνην ταύτην ἀλήθειαν χη- 
ρύξας ὑπὸ τῶν ἀποστόλων παρξιληφέναι, τὴν ὑπὸ τῆς 
Ἐχχλησίας παραδεδοµένην. Καὶ εἰσὶν οἱ ἀχηκοότες 
αὐτοῦ, ὅτι Ἰωάννης ὁ τοῦ Κυρίου μαθητὴς ἐν τῇ 
Ἐφέσῳ πορευθεὶς λούσασθαι, xa ἰδὼν ἔσω Κήρινθον, 
ἐξελατο τοῦ βαλανείου pt λουσάµενος, ἀλλ᾽ ἐπειπών' 
Φύγωμεγ μὴ καὶ τὸ βα.Ίανεῖον συμπέσῃ ἔνδον ὄγ- 
τος Κηρέγθου τοῦ τῆς dAn0elac ἐχθροῦ. Καὶ αὐτὸς 
δὲ ὁ Πολύχαρπος Μαρχίωνί ποτε εἰς ὄψιν αὐτῷ ἑλθόντι 


legitar M. Aurelius Antoninus communi Asie, su- 
mitur pro concilio, seu pro legatis qui ex tota 
Asia Ephesum conveuerant ad sacra ludosque in 
bonorem imperatorum ; in fine auteni epistole, su- 
mitur pro loco ipso in quem counveuiebant. Potest 
etiam sumi pro templo quod commune Asi con- 
siruxerat in. honorem ltomz et Augusti. Exstat 
$3ne vetus nummus Claudii Augusti, editus a Joanne 
Tristano Sanctamantio, in quo templum expressum 
est hoc titulo: R. et AUG. cumhac inscriptione ad 
utrumque latus templi : COM. ASLE. H»c templum 
Ephesi fuisse existimo, quo conveniebant omnes 
Asig civitates ad sacra pro salute imp. εἰ populi 
Romani celebranda. Eratque hoc templum publici 
juria totius Asiz, utpote communi sumptu exstru- 
cinm. Ludi quoque eodem nomine dicebantur Κοινὸν 
Ασίας, vel in plurali numero Koww&* quorum men- 
tio fit iu inscriptione Farnesiana, et jn marmoribus 
Arundellianis. Et lios quidem ludos Smyrn:e actos 
fuisse docent supradicize inscriptiones, et nummus 
imperatoris Severi apud Tristanum hoc título : 
ΠΡΩΤΑ ΚΟΙΝΑ ACIAC CMYPNAIQN. Tamen nibil 
vetat, quominus hos ludos etiam Ephesi actos 


Πως quider ita gesta esse Melito Ecclesia Sardensig 

episcopus , qui iisdem temporibus floruit , perspicue 

testatur in Ápologetico illo longe utilissimo , quem ad 

imperatorem Verum proreligione nostra conscripsit. 
CAPUT XIV. 


(Quaenam de Polycarpo apostolorum discipulo 
memorentur. 


Eadem tempestate, Aniceto Tt'omanz  Ecclesize 
presidente, Polycarpum qui etiam tum superstes 
erat, Romam venisse ob quzstionem quamdam qu: 
de Pascha inciderat, et cum Aniceto colloquium ha- 
buisse tradit Irenzeus. Aliam przeterea idem scriptor 
de Polycarpo rem narrat in tertio Contra haereses 
libro, quam czteris qux de illo commemorantur , 
necessario adjungendam putavi. Sic autem habet ; 
« Sed et Polycarpus, inquit, vir qui non solum ab 
apostolis eruditus, et cum multis qui Dominum vi- 
derant, familiariter versatus, verum etiam in Asia 
Smyrnensi Ecclesie ab ipsis apostolis ordinatus est 
episcopus : quem nos quoque adhuc adolescentes 
vidimus (vixit enim diutissime, et in ultima sene- 
ctute summa cum gloria illustre perpessus marty- 
rium, excessit e vita); hic, inquarn, Polycarpus ea 
semper docuit quz ab apostolis didicerat , et quae 
eliamnum tradit Ecclesia, et quz sola sunt vera. 
Testantur hoc Ecclesie omnes quz in Asia con-: 
stitutze sunt, et quicunque ad nostram usque zta- : 
tem in Polycarpi locum successerunt. Qui certe 
multo fide dignior ac loeupletior testis fuit verita- 
tis, quam aut Valentinus aut Marcio, et reliqui pra 
varum opinionum auctores. ldem Aniceti tempori- 
bus 198 HNomam veniens, multos ex supradictis : 
hzxreticis ad Ecclesiam Dei revocavit, hanc unam 
et solam veritatem se ab apostolis accepisse prz- 
dicans, qua ab Ecclesia traderetur. Et supersunt 
adhuc nonnulli qui illum id narrantem audiverint , . 
Joannem Domini discipulum cum lavandi causa bal- 
neum Ephesi esset ingressus, viso intus Cerintho , 
mox illotum e balneo profugisse, atque in hzc pro- 
rupisse verba : Fugiamus hinc, ne forte balneum 


fuisse creuamus, przsertim cum hec. epistola divi 
Marci id omnino suadere videatur. 

(93) Πρὲς τὺν αὐτοχράτορα Οὐῆρον. [ία fere 
Graeci nominant M. Antoninum, ut notavi ad lib. . 
xxvii, pag. 359, Amm. Marcellini. Hieronymus in 
Catalogo :. Melito, inquit, Asianus, Sardensis. epi- 
scopus, librum imperatori Marco Anton. Vero qui 
Fronionis oratoris discipulus fuit, pro Christiano 
dogmate dedit. Vide cap. 27 hujus libri. Ca&erum 
monendus esi lector Obnpov, tribus syllabis scribi 
in nostris codicibus Maz., Med. et Fuk. idque non 
hic solum sed in sequentibus libris, — 

(95) ᾽Απὸ του τρίτου τῶν Πρὸς τὰς αἱρέσεις 
ΕΙρηγαίου. liec verba modico intervallo Sejungi 
debent a. reliquis. Sunt enim instar indicis seu ti- 
tuli, quo monemur, ex quonam libro sequentia de- 
prompta sint. Idque ita facere solet Eusebius, quo- 
tie. integras paginas ex aliquo scr. ptere producit 
in medium. Verbi gratia in lihro vii, cap. 92, ἐκ 
τῶν Περὶ τοῦ Iláo ya Ανατολίου xuavóvwv, οἱ in 
lib. vint, cap. 10, ubi luculentum affert testimoniuin 
ex epistola Philee martyris, ἀπὸ τοῦ Φιλέου πρὸς 
Θμουῖτας vpappázuv. ι 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 


$10 


eorruat, in quo est. Cerinthus. veritatis inimicus, A xaX φῄσαντι, Ἐπιγίνωσκε ἡμᾶς (54-55), ἀπεχρίθη * 


Ipse etiam P'olycarpus, cum ei Marcion aliquaudo 
Occurrisset; dixissetque : Ágnosce nos; respondisse 
fertur; Agnosco te primogenitum Satane. Adeo 
religiose cavebant apostoli eorumque discipuli , ne 
vel sermonetenus | imiscerentur cum ullo eorum qui 
veritatem adulterabant. Quemadmodum εἰ Paulus 
dixit : JH vreticum hominem post unam aut alteram 
admonitionem devitla , sciens hujusmodi hominem 
perversum esse etsui ipsius judicio condemnatum 
peccare. Exstat etiam epistola Polycarpi ad Philip- 
peuses luculentissima, ex qua quicunque. salutis 
$u:e cnram gerunt, poterunt Si. voleut, et. formain 
fidei illius, et praidicationem veritatis cognoscere.» 
Hactenus freuzus. Carterum Polycarptus in illa. quie 
etiamnum exstat ad Philipreuses epistola, utitur qui- 
busdam testimoniis ex priore Petri Epistola desum- 
ptis. Interim Antonino, cognomento Dio. post secun- 
dum ac vicesimum imperii annum mortuo, M. Au- 
relius Verus, qui etiam Antoninus dictus est, ejus 
fllius, cum Lucio fratre successit. 
CAPUT XV. 


Quomodo Polycarpus nna cum aliis S'nyrne 
mariyrium passus ait imperante Vero. 


Qua tempestate eum gravissimi persecutienum 
motus Ásiam concussissent , Polycarpus— vitam 
mariyrio terminavit. Cujus exitum, prout lit- 
terarum. monumentis proditus hodieque circuni- 
fertur , huic historie necessario inserendum pu- 
tavi. Est autem epistola, Ecclesiz illius quam Ρο- 
lycarpus regccz* rec iue ad. Ecclesias. Pouti scri- 
pta, quaecanque Potycs,, 8 acciderant exporens his 
verb s : * Ecclesia Dei quie est Smyrna, Ecclesi:e 
199 Dei apud Philomelium, et omnibus ubicunque 
terrarum sanct: et catholice Ecclesie populis mi- 
sericordia, pax et charitas Dei Patris, οἱ Domini 


(54-55) ᾿Επιγίνωσκε ἡμᾶς. ln. quatuor nostris 
eodicibus, Maz., Med., Ευ. et Savil, scriptum 
iuveni ἐπιγινώσχεις tudc. Quee si vera est scri- 
ptura, per inteirogationem id dictum accipere 
oportebit. Vulgatam tamen. scripturam tuentur Ni- 
cepborus ac. lutinus, Vetus quoque interpres 1Γ6- 
mei eadem. lectionem secutes. ita. vertit in. cap. 
9 lib. im : Et ipse quoque Polycarpus Marcioni ali- 
quando occurrenti sibi, et dicenti : Gognosce nos, re- 
spoudit : Cognosco primogenitum. Satang. Caterum 
ἐπιγινώσχειν hoc loco idem fere est ac salutare. 
Nam idcitco agnosci se volebat Marcion, ut salu- 
taretur. Sic olim in Ecclesia fidelibus ad. sacram 
meusam accedentibus, diaconus. sepius inclamare 
solebat 2? Ἐπιγινώσχετε ἀλλίλους, me quis scilicet 
prof nus aut Jud:eus ad sacramentum: aHaris acce- 
deret, ut docet Chirysostomus. Eodem seusu Paulus 
in. prima ad. Coriuiliies sub finem : Ἐπιγινώσχετε 
αὐτούς * id est, Sulutate illos. Sic etiam Latini di- 
celhant recognoscere, ut legitur in Actis passionis 
Fructuosi episcopi. 

(56) 'Ixavwrázn. In. hujus vocis significatione 
mirum esl quantum varient. interpretes, Itufinus 
vertit. pervalidam ; vetus iuterpres lrenzi, perfe- 
clissinam; Langus, Nicephori interpres, lougissi- 
fam: Christophorksonus, accurote scriptam, ς6- 
currit eadem vox supra, ubi de Justini libro Ad- 
versus gextiles loquiwur Eusebius. 

(51) 'O μέντοι Πολύκαρπος. Quatuor nostri co- 


D 


b 


Επιγινώσχω τὸν πρωτότοκο» τοῦ Σατανᾶ. Τοσαύ- 
την οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ μαθητοὶ αὐτῶν ἔσχην εὐλά- 
6ειαν, πρὸς τὸ μτδὲ µέχρι λόγου χοινωνεῖν τινι τῶν 
παραχαρασσόντων τὴν ἀλήθειαν, ὡς καὶ Παῦλος ἔφη- 
σεν Αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν 
νουθεσίαν παραιτοῦ" εἰδὼς ὅτι ἐξέστραπται ὁ τοιοῦ» 
τος, καὶ ἀἁμαρτάνει ὢν αὑτοκατάχριτος. Ἔστι δὲ xaX 
ἐπιστολὴ Πολυκάρπου πρὸς Φιλιππησίους γεγραμμένη 
ἐχανωτάτη (DU). 'EZ fij καὶ τὸν χαραχτῆρα τῆς πί- 

τεως αὐτοῦ καὶ τὸ χήρυγµα τῆς ἀληθείας, οἱ ῥουλό- 
µενοι καὶ φροντίκοντες τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας, δύναν - 
ται μαθεῖν. » Ταῦτα ὁ Eipr,vatoz. Ὁ μέντοι Πολύχαρ- 
πος (91) ἓν τῇ δηλωθείση xpo; Φιλιππησίους αὐτοῦ 
γοαρῇ φερομένῃ εἰς δεῦρο χέχρητα/ τισι µαρτυρίαις 
ἀπὸ τῆς Πέτρου προτέρας Ἐπιστολής. ᾽Αντωνῖνον μὲν 
6h τὸν Εὐσεθή χληθέντα, εἰχοστὸν καὶ δεύτερον ἔτος 
τῆς ἀρχῆς διανύσαντα, Μάρχος Αὐρήλιος Οὗπρης. ὁ 
χαὶ ᾽Αντωνϊῖνος , υἱὸς αὐτοῦ σὺν xal Λουχίῳ ἁδελφῷ 
διαδέχεται. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’, 


Ὅπως κατὰ Obnpov ὁ Πο.ύκαρπος ἅμα ἑτέροις 
ἐμαρτύρησεν ἐπὶ τῆς Σµμυρνάίων πό.Ίεως 
(Nie. H. E. 11, 54, 55). 

Ἐν τούτῳ δὲ 6 Πολύχαρπος µεγίστων τὴν Ασίαν 
ἀναθορωθητάντων διωγμῶν , μαρτυρίῳ τελειοῦται. 
Αναγχαιότατον δὲ αὑτοῦ τὸ τέλος ἐγγράφως ἔτι φε- 
póp.svov (58), ἡγούμαι δεῖν μνήμῃ τῆς ἱστορίας τῖσδς 
καταθέἑσθαν. Ἔστι δὲ fj γραφἣ Ex προσώπου ἧς αὐτὸς 
Ἐκχλησίας ἡγεῖτο, ταῖς χατὰ Πόντον παροιχίαις (59) 
τὰ xat' αὐτὸν ἁποσημαίνουσα διὰ τούτων" « 'H "Ex- 
χλησία τοῦ Θεοῦ fj παροικοῦσα Σμύρναν, τῇ παροι- 
χούσῃ ἐν Φιλομηλίῳ xal πάσαις ταῖς χατὰ πάντα τό- 
Tov τῆς ἁγίας χαθολικῆης Ἐκκλησίας παροιχίαις, 
ἔλεος. εἰρήνη xal ἀγάπη Θεοῦ Πατρὸς καὶ Κυρίου 
ἡμῶν Ἰησου Χριστοῦ πληθυνθείη. Ἐγράψαμεν ὑμῖν, 


dices Maz., Μος., Fuk. et Savil. scriptum habent 
ὁ μέν Y£ τοι. 

(58) Εγγράφως ἔτι φερόμεγον. lta legitur. in 
codice legio; sed quatuor reliqui ; Maz. scilicet et 
Med., cum Εικ. ac Saviliauo, scriptum habent &y- 
γράφως fjón φερόµενον, quod non probo. Nicephorua 
certe vulgatain scripturam tuetur. Sic enim habet: 
Καὶ εἰσέτι δ' ἐγγράφως τὸ μαρτύριον αὐτοῦ φέρεται. 
Quod si quis scriptam lectionem tueri velit, tum 
sensus erit: Polycarpi ac. sociorum ejus martyrium 
litteris traditum esse omnium primum. Certe Acta 
martyrum nulla exstant antiquiora. Nec dubito quin 
hoc Polycarpi martyrium. primo loco positum fuerit 
ab Eusebio in libro quem inseripserat Apyaíor µαρ- 
τυρίων συναγωγή. Paulo post in iislemexeimplaribus 
Maz. , Med.ei Fk. legitur µνήµῃ τῆσδε τῆς ἱστορίας xa- 
ταθέσθαι. qux collucatio vervorum videturelegantior, 

(59) Ταϊς κατὰ Πόντον παροιχκίαις. Scribendum 
videlur ταῖς χατὰ πάντα τόπον παροιχίαις. Quod 
confirmat epistole ipsius inscriptio quie sic habet : 
Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Θεοῦ ἡ παροιχοῦσα Σμύρναν, τῇ 
παροικούσῃ ἐν Φιλομηλίῳ καὶ πάσαις ταῖς χατὰ 
πάντα τόπον τῆς ἁγίας χαθολικχῆης Ἐχχλησία παρ- 
οιχίαις. Cerie du. liae imsceiipiioue. pulla libi neutio 
Ecclesiarum Ponti, Nam Philomelium non. est urbs 
Ponti, sed Lycaoniz, ut Plimus scribit, aut. ut alii, 
Pisidis. Sic. enim in. Actis concilii Clialceedoneysis, 
Poulus quidam Philomelieusis nowinatur iuter epi- 
scopos Pisidize. | 


δα 


ἀδελφοὶ, τὰ χατὰ τοὺς µαρτυρήῄσαντας, χαὶ τὸν µαχά- 
piov Πολύχαρπον ὅστις ὥσπερ ἐπισφραγίσας διὰ τῆς 
μαρτυρίας αὑτοῦ, χατέπανσε τὸν διωγµόν (60). » 


(60, Κατέπανσε τὸν διωγµόν. Non. dubito 'quin 
plerique hoc loco :egre laturi sint, quod Eusebius 
epistolam hauc de Polvcarpi martyrio. scriptam, 
integram nobis exhibere noluerit. Sed. nequaquam 
diffile evit, huic studiosorum hominum cupiditati 
sausfacere. Etenim decem. abhine annis. integra 
he epstola. Londini edita est a Jacobo Usserio 
Armaclano, Quare opere pretium facturus mihi 
videor, si ea quie ab Eusebio hic pratermissa sunt, 
ex eiitione Auglicana supplevero, ne quid lioc loco 
simdiosi de-iderare possint. Idque eo libentius fa- 
Cturüs sum, quod vetus. interpres hujus. epistolze, 
quem una ciim Grieco textu. edidit Usserius, ple- 
risque in locis, sed maxime in exordio ipsius epi- 


stole, sensum minime est. assecutus. Sic igiiur B 


hauet epistola : 
εἘγράφαμεν ὑμῖν, ἁδελφοὶ. τὰ χατὰ τοὺς µαρτυρ/{- 
σαντας, xal τὸν μαχκάριον Πολύκαρπον, ὅστις ὥσπερ 
ἐπισφραγίσας τῇ µαρτυρίᾳ αὑτοῦ χατέπανσε τὸν 
διωγµόν᾽ σχεδὸν γὰρ πάντα τὰ προάγχοντα ἐγένετο, 
ἵνα ἡμῖν ὁ Κύριος ἄνωθεν ἐπιδείξη τὸ χατὰ Εὐαγγέ- 
λιον μαρτύριον. Περιέμενεν γὰρ ἵνα παραδοθῇ ὡς 
χαὶ ὁ Κυριος, ἵνα μιμτταὶ xal ἡμεῖς αὐτοῦ γενώ- 
µεβα  μῆ µόνον ακοπουντες τὸ χαθ᾽ ἑαυτοὺς, ἀλλὰ 
χα) τὸ χατὰ τοὺς πἐλα;' ἀγάπης γὰρ ἀληθοῦς xal 
βεθαίας ἑἐστὶν, uh µόνον ἑαυτὸν IBN qes0at, 
ἀλλὰ xal πάντας τοὺς ἁδελγούς' µαχάρια piv οὖν 
χαι γενναῖα τὰ μαρτύρια πάντα, τὰ κατὰ τὸ θέλημα 
του Θεοῦ γεγονότα" χρῆ γὰρ εὐλαθεστέρους ἡμᾶς 
ὑπάρχοντας, τῷ θεῷ τῆν κατὰ πάντων ἐξουσίαν áva- 
τιθέναι τὸ γὰρ γενναῖον αὐτῶν xal ὑπομονητικὸν 
χαὶ φιλοδέσποτον, τίς οὐκ ἂν θαυμάσειεν; ot μάτστιξι 
μὲν χκαταξανθέντες, ὥστε µέχρι τῶν ἔσω φλεθῶν 
xit ἀρτηριὼν τὴν τῆς σαρχὸς οἰκονομίαν θεωρεῖσθαι, 
ὑπέμειναν ' ὡς χαὶ τοὺς περιξστῶτας ἐλεεῖν xat ὁδύ- 
εσθαι, τοὺς δὲ xal εἰς τοσοῦτον γενναιότητος ἑλ- 
εν, ὥστε µήτε βρύξαι µήτε στενάξαι τινὰ ἑαυτῶν, 
ἐχιδειχνυμένους ἅπασιν ἡμῖν, ὅτι ἐχείνη τῇ (opa 
σαν,-ὀμενοι της σαρχὸς ἀπεδήμουν οἱ μάρτυρες 
Κριστοῦ, μᾶλλον δὲ ὅτι παρεστὼς ὁ Κύριος ὠμίλει 
αὐτοῖς. Καὶ προσέχοντες τῇ τοῦ Χριστοῦ χάριτι, τῶν 
χοσμιχῶν χατεφρόνουν βασάνων, διὰ μιᾶς ὥρας τὴν 
αἰώνιον χόλασιν ἐδαγοραζόμενοι: xai τὸ πὺρ ἣν αὐ- 
τοῖς φυχρὸν τὸ τῶν ἀπηνῶν βασανιστῶν " πρὸ ὀφθαλ- 
μῶν γὰρ εἶχον φυγεῖν τὸ αἰώνιον χαὶ µηδέποτε 
σθεννύμενον ΄ xal τοῖς τῆς Χαρδίας ὀφθαλμοῖς ἀνέ- 
θλεπον τὰ τηρούµενα τοῖς ὑπομείνασιν ἀγαθὰ, X 
οὔτε οὓς Έχουσεν, οὔτε ὀφθαλμὸς ἴδεν, οὔτε ἐπὶ xap- 
δίαν ἀνθρώπου ἀνέθη, ἐχείνοις δὲ ὑπεδείχνυτο ὑπὸ 
του Κυρίου, οἵπερ, μηχέτιᾶνθρωποι, ἀλλ ἤδη ἄγγελοι 
Ίσαν - ὁμοίως δὲ χαὶ εἰς τὰ θηρία κριθέντες (a) χρόνον 
δεινὰς χολάσεις ' χῆρυχας μὲν ὑποστρωννύμενοι, xal 
ἄλλαις ποιχίλαις βασάνοις χολαφιζόμενοι, ἵνα εἰ ὃν- 
γηθείη, ὁ τύραννος διὰ τῆς ἐπιμόνου χολάσεως εἰς 
ἄρνησιν αὐτοὺς cpéyn* πολλὰ γὰρ ἐμηχανάσατο χατ' 
αὐτῶν ὁ διάθολος * ἀλλὰ χάρις τῷ θε: χατὰ máv- 
των Υὰρ οὐκ ἴσχυσεν' ὁ δὲ γενναιότατος Γερμανικχὸς 
ἐπεῤῥώννυεν αὐτῶν τὴν δειλίαν διὰ τῆς ἐν αὐτῷ ὑπο- 
µονης * ὃς καὶ ἐπισήµως ἐθηριομάχησεν. Βουλομένου 
γὰρ τοῦ ἀνθυπάτου πείθειν αὐτὸν, χαὶ λέγειν τὴν 
ἡλιχίαν αὐτοῦ χατοιχτεῖρα:, ἑαυτῷ ἑπεσπάσατο τὸ 
θτρίον προσθιασάµενος, τάχιον τοῦ &bixou xal ἀνό- 
μου βίου αὐτῶν ἁπαλλαγτναι βουλόµενος. Ἐκ τού- 
to; οὖν πᾶν τὸ πλῆθος θαυµάσας τὴν γενναιότητα 
τοῦ θεοφιλοὺς xal θεοσεθοῦς γένους τῶν Ἀριστιανῶν, 
ἐπεθόησεν «Aloe τοὺς ἀθέους, ζητείσθω Πολύκαρπος.» 
E:g δὲ ὀνόματι Κόϊντος Φρὺξ, προσφατῶς ἐληλυθὼς 
ἀπὸ τῆς Φρυγίας, ἰδὼν τὰ θηρίᾳ ἐδειλίασεν: οὗτος 
6: fv ὁ παραθιασάµενος ἑαυτόν τε χα) τινὰς προσελ- 
Üsiv ἑχόντας. Τοῦτον ὁ ἀνθύπατης πολλὰ ἐχλιπαρή- 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. IV. 


543 


nostri Jesu Christi multiplicetur. Scripsimus vobis, 
fratres, tum de reliquis martyribus, tum de beato 
Polycarpo, qui martyrio suo velut signaculo quo- 


σας, ἔπεισεν ὁμόσαι καὶ ἐπιθῦσαι. Διὰ τοῦτο oSv, 
ἁδελφοὶ, οὐκ ἑἐπαινοῦμεν τοὺς προσιόντας ἑαυτοῖς, 
ἐπειδὴ οὐχ οὕτως διδάσχει τὸ Εὐαγγέλιον. 'O 65 θαυ- 
µασιώτατος Πολύχαρπος, τὸ μὲν πρῶτον ἀχούσας 
οὐχ ἐταράχθη, ἀλλ' ἐθούλετο γατὰ πόλιν µένειν * οἱ 
δὲ πλείους ἔπειθον αὐτὸν ὑπεξελθεῖν. Καὶ ὑπεξηλθεν 
εἰς ἀγρίδιον, o9 μαχρὰν ἀπέχον ἀπὸ τῆς τπόλεως,. xat 
ἔτριδε μετ) ὀλίγων νύχτα καὶ ἡμέραν οὐδὲν ἕτερον 
ποιῶν, i προσευχόµενος περὶ πάντων xal τῶν κατὰ 
τὴν οἰχουμένην Ἐκχλησιῶν, ὅπερ ἣν σύνηθες αὐτῷ 
Καὶ προσευχόµενος, £v ὁπτασίᾳ Ὑέγονε πὸ τριῶν 
ἡμερῶν τοῦ συλληφθῆναι αὐτόν ' xai εἶδεν προσχε- 
φάλαιον αὐτοῦ ὑπὸ πυρὸς καταχαιόµενην. Καὶ στρα- 
φεὶς εἶπεν πρὸς τοὺς συνόντας αὐτῷ προφητιχὼς * 
t Acl. µε ζῶντα κατακαυθῆναι. » Καὶ ἐπιμενόντων τῶν 
δητούντων αὐτὸν, µετέθη εἰς ἕτερον ἀγρίδιον" xol 
εὐθέως ἐπέστησαν οἱ ζητοῦντες αὐτόν ' xal μὴ εὖὑ- 
ῥρόντες συνελάθοντο παιδάρια δύο’ ὧν τὸ ἕτερον da- 
σανιζόµενον ὡμολόγησεν, ἣν Υὰρ xal ἀδύνατον λα- 
θεῖν αὐτὸν, ἐπεὶ καὶ οἱ προδιδόντες αὐτὸν οἰκεῖοι 
ὑτΏρχον. Καὶ ὁ Εἰρήναρχος, ὁ xat KAnpóvouog τὸ 
αὐτὸ ὄνομα, Ἡρώδης ἐπιλεγόμενος, ἔσπευδεν εἰς 
τὸ στάδιον αὐτὸν εἰσαγαγεῖν ἵνα ἐχεῖνος μὲν τὸν 
ἴδιον χληρον ἁπαρτίσῃ Χριστοῦ χοινωνὸς Ὑενόμενος, 
οἱ δὲ προδόντες αὐτὸν, τὴν αὐτοῦ τοῦ Ἰούδα ὑπό- 
σχοιεν τιµωρίαν. Ἔχοντες οὖν τὸ παιδάριν, τῇ πα- 
ρασχευῇ δείπνου ὥραν ἐξηλθων διωγμῖται καὶ ἱπ- 
πεῖς, μετὰ τῶν συνήθων αὐτοῖς ὅπλων, ὡς ἐπὶ λῃ- 
στὴν τρέχοντες' xal ὀγὲ «nc (pag συνεπελθόντες, 
ἐχεῖνον μὲν εὗρον ἕν τινι δωματίῳ χαταχείµενον 
ὑπερῴῳ * χἀκεῖθεν ἑἐδύνατο εἰς ἕτερον χωρίον ἐπελ- 
θεῖν, ἀλλ᾽ οὐχ ἐθουλήθη. εἰπών ' « Τὸθέλτμα τοῦ Κυ: 
plou γενἐσθω. » ᾿Αχούσας οὖν τοὺς παρόντας, xai 
χαταβὰς, διελέχθη αὐτοῖς θαυμαζόντων δὲ τῶν 
παρόντων τῆν ἠλιχίαν αὐτοῦ zal τὸ εὐσταθὲς. τινὲς 
ἔλεγον' ε Η τοσαύτη σπουδὴ f; τοῦ σνλλτφθήηναι τοιοῦ- 
τον πρεσθύτην ἄνδρα Tv; » Εὐθέως οὖν ἐχέλευσε πα- 
passiva φαγεῖν xa πιεῖν Ev. Exzlvr τῇ (opa, ὅσον 
ν βούλωνται, ἐξητήσατο δὲ αὐτοὺς, ἵνα δῶσιν αὐτῷ 
ὥραν προσεύξασθαι ἁδεῶς. Τῶν δὲ ἐπιτρεψάντων, 
σταθεὶς ποοση”ξατη, πλβρτς ὧν thc χάριτος τοῦ 
Θεοῦ, οὕτως ὥστε ἐπὶ δυο (pac μὴ δύνασθαι σιω- 
πῆσσι. χαὶ ἑκπλήττεσθαι τοὺς ἀχούοντας. πολλούς τε 
μετανοεῖν ἐπὶ τῷ ἑληλυθέναι ἐπὶ τοιοῦτον θεοπρεπῆ 
πρεσθύτην. Ὡς δὲ χατέπαυσε τὴν προσευχἠν, el cie- 
tera, ut habentur. apud. Eusebium nostrum. Hanc 
autem epistolain Latino sermone interpretati sumus 
in hune modum : 

« Scripsimus vobis, fratres, tum de reliquis mar- 
tyribus, tum de beato Polycarpo, qui maertiyrio 
suo velut signaculo quodam persecutioni finem im- 
posuit. Cuncta enim quz fere precesserunt, idcirco 


D gesta sunt, ut ex Evangelii preceptis exceptum 


atque adumbratum | martyrium — Christus e coelo 
nobis ostenderet, Exspectabat quippe Polycarpus 
donec traderetur, quemadinodum Dominus. expe- 
ctavit, ut nos quoque imitatores ejus essenitis, non 
solum nostr», verum etiam proximorum saluti 
consulentes. Vera siquidem ac solidae charitatis 
proprium est, non sue duntaxat. iucolumitatis οι” 
ram gerere, sed omuium fratrum salutem. concu- 
piscere. Deata quidem ac generosa fuisse fatendum 
est cuncta martyria, qua ex Dei arbitrio ae volun- 
lale gesta sunt, Quippe nos qui pre ceteris reli- 
glos] sumus, omnium rcrum arbitrium ac potesta- 
tem. Deo. ascribere oportet. Certe. magnitudinem 
animi illorum ac tolerantiam et erga. Dominum 
lidem ac beuevolentiam, quis uon maxime adiie 
retur? Qui. cum flagris ita concisi essent, ut. tola 
corporis compago ad intimas usque venas et arte- 


(a) Patricius Junius sanare locum tentavit substituendo $esto», pro Υ006 14». Sed locum esse mutilum, ex vevsiune- 


Latina patet. Eptr. Ρατκοι. 


45 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


244 


dam persecotioni finem imposult. » Post hzec ante- A Τούτοις ἑξῆς πρὸ τῆς ἀμφὶ τοῦ Πολυχάρπου διηγἡ- 


quam Polycarpi martyrium narrare aggrediantur , 
ea prius commemorant que ad reliquos martyres 
spectabant , et quantam animi constantiam in dolo- 
ribus perferendis ostenderint , perscribunt. Obstu- 
pescebant, aiunt, omnes qui aderant cum illos vi- 
derent partim flagris ad intimas usque venas et ar- 
terias laniatos ; adeo ut corporis membra penitus 
recondita, et viscera ipsa conspectui paterent : par- 
tim concharum quz buccina dicuntur testis, et prz- 
acutis quibusdam spiculis humi constratis superpo- 
sitos, et omni suppliciorum ac tormentorum genere 
excruciatos : bestiis. denique, ut ab iisdem Jania- 


rias spectaretur, nihilominus sustinuerunt , adeo 
ut omnes qui aderant, miseratione capti ingemi- 
scerent, ipsi vero tanta fortitudine przediti essent, 
ut nemo illorum suspirium aut gemitum ediderit. 
Osterdebant scilicet nobis martyres Christi, se a 
propriis corporibus quasi peregrinatos fuisse dum 
forquerentur, aut. potius. Christum ipsis astitisse 
et familiariter cum ipsis esse versatum. Christi 
igitur gratia fulti ac sustentati, hominum tormenta 
spernebant, unius horz spatio se ab ceternis cru- 
ciatibus redimeutes. Frigidus ipsis videbatur im- 
manium caruilicum ignis , quippe qui in animo 
haberent, zeternum illum nec ullo unquam tempore 
exstingueuduin ignem evitare, et mentis oculos de- 
tixos liaberent. i0. pramia, qui viros fortes post 
malorum tolerantiam manent, quis nec auris au- 
divit nec oculus vidit, nec hominum sensus aut in- 
telligentia. comprehendit, ipsis vero tunc ostende- 
hantur à Domino, utpote qui non homines amplius, 
sed angeli essent. Sed et hi qui ad bestias erant 


B 


condemnati, cum diutissime in carcere delineren- (C 


tur, gravissimos cruciatus pertuleruut, partim imu- 
ricibus ipsorum corpori substratis, partim aliis 
eujusque modi suppliciis excruciati, ut si lieri 
posset, tormentoruu assiduitate eos tyrannus ad 
negandam Christi fidem adduceret. Multa siquidem 
adversus illos excogitavit. diabolus, Sed juvaute 
Christi gratia nihil contra cuuctos proficere valuit. 
Nam fortissiinus Germanicus toleranti:e suc ma- 
gnitüdine cxterorum imbecillitatem roborabat, qui 
quidem illustri certamine adversus bestias depu- 
gnavit, Nai cum proconsul verbis euin flectere 
vellet, moneretque ut suam ipse :iatem | misere- 
retur, ille bestiam ultro ad se autraxit, cogens illam 
ac provocans, quo scilicet ex lioc impio atque in- 
justo szxculo velocius emigraret. Exinde universa 
populi multitudo, fortituuimem  pi:e 8ο religiosie 
Christianorum geulis magnopere. admirata, accla- 
mavit ; « Tolle impios, Polycarpus requiratur. » Qui- 
dani vero oriundus e Phrygia, Quintus nomine, qui 
nuper ex patria huc advenerat, cum bestias vidis- 
sel, pavore concussus est, Hie porro erat qui alios 
perpulerat, ut ultro secuti ad. tribunal judicis per- 
gerent. lunc proconsu!. blandis persuasionibus 
illectum. eo adduxit, ut juraret ac. sacrificaret, Nos 
itaque, fratres, non probamus eos qui ultro. acce- 
dunt ac semetipsos produnt, cum aliter. przeci- 
piatur iu Evangelio. Admirabilis autein Polycarpus 
prinium quidem nullatenus commotus est cum jsta 
geri audiret, sel in urbe permanere decreverat, 
Plures tamen ei persuaserunt ut secederet. Secessit 
ergo in agellum queindam haud. procul a civitaie. 
lilie cum paucis countipus morabatur, diu noctu- 
que orationibus intentus, quas pro cunctis honi- 
nibus εἰ pro universis per orbem terraruin Eccle- 
$ij$, ut. moris ei fuit, ad Deum fundebat. Triuuo 
vero antequii comprehenderetur, inter orandum 
oblata est ei ceelitus visio. Viuebat enin cervical 
suum igne consumi, Et mox conversus ad comites 


σεως, τὰ χατὰ τοὺς λοιποὺς ἀνιστοροῦσι µάρτυρας, 


οἵας ἑνστάσεις πρὸς τὰς ἀλγηδόνας ἑνεδείξαντο, δια- 


γράφοντες. Καταπλῆξαι Υάρ qaot τοὺς Ev χύχλῳ πε- 
ριεστῶτας θεωµένους (61), τοτὲ μὲν µάστιδι µέχρι 
xai τῶν ἑνδοτάτω φλεβῶν xal ἀρτηριῶν χαταξαινο- 
µένους, ὡς ἤδη καὶ τὰ ἐν μυχοῖς ἀπόῤῥητα τοῦ σώ- 
µατος σπλάγχνα τε αὑτῶν xal µέλη χατοπτεύεσθαι » 
τοτὲ δὲ τοὺς ἀπὸ θαλάττης χήρυχας (62), xal τινας 
ὀξεῖς ὁδελίσχους ὑποστρωννυμένους, xal διὰ παντὸς 
εἴδους χολάσεων xal βασάνων προϊόντας, xal τέλος 
θηροὶν εἰς βορὰν παραδιδοµένους. Μάλιστα δὲ ἵστο- 
ροῦσιν διαπρέφαι τὸν γενναιότατον Γερμανιχὸν, ὑποῤ- 


suos, prophetico spiritu dixit : « Vivum me cremari 
oportet.» Porro cum instarent qui illum requirebant, 
migravit in aliam villam , *tatimque advenerunt 
ili qui ipsum indagabant. Et cum. illum non ree 
perissent, duos servulos comprehenderunt. Quorum 
alter tormentis subditus, latebram ejus indicavit. 
Certe latere non poterat, quandoquidem domestici 
ejus erant qui ipsum prodiderunt, Et ]renarchus 
qui et Cleronomus dicebatur, coguomento Herodes, 
omni ope contendebat, ut. ipsum ad stadium ad: 
duceret, quo scilicet Polycarpus quidem  pro- 
priam sortem impleret, consors Christi faetus, 
proditores autem illius iisdem quibus Judas poenis 
afficerentur. Igitur diogmit:e et equites, assumptc 
Secum puero egressi suni feria sexta sub horam 
con:z, armisconsuelis iastrncti, lanquam adversus 
latronem currentes, Et sub. vesperam simul in- 
gressi, ipsum quidem repererunt iu quodam solarto 
jacentem. Unde cum in alium locum facile migrare 
»osset, id tamen prestare noluit, dicens : « Fiat vo- 
untas Domini. » Cum ergo introisse illos cognovis- 
set, descendit e cenaculo el collocutus est cuim eis, 
Cum autem admirarentur omnes aatem .— illius 
atque constantiam, quidam ex. iis dicebant : « Cur 
tantum — adhibetur. studium ut. hujusmodi senex 
comprelendatur? » At ille confestim cibos cum potu 
eis appoui jussit, quantum ipsi voluissent, Petit- 
que ab eis horze spatium, quo libere et absque itn- 
pediinento. oraret. Quod. cum ipsi concessissent, 
stans ille oravit plenus gratia Dei : adeo ut ipse 
quidein duarum horarum spatio Silere non poSset, 
auditores vero admiratione stupelacti. teuereotur, 
multosque eorum panuieret. quod. talem lamque 
divinum senem capturi. venissent. Finita oratioue, » 
et cietera, ut habeutuür infra. 

(61) Τοὺς ἐν xxAq περιεστῶτας 0copérovc. In 
quatuor codicibus Maz., Med., Fuk, et Savil. parti-. 
cula conjuuctiva a;ditur. hoc. ιούς. χαταπλῆδας 
γάρ φασι τοὺς ἐν χύχλῳ περιεστῶτας xal θεωµέ- 
νους. Vulgatam tamen lectione magis probo. 

(62) Τοὺς ἀπὸ θα.ἰάττης χήρυκας. Wtinus muri- 
ces vertit. Genus est λα τμ cochlea: seu coucli, - 
cujus mentio fit in veteri epigrammate noudum edi- 
to. Quinti cujusdam, ubi Damis piscator. Apollini 
Acrit» hujusinodi couch: dedicat : 

Ακρίτᾳ Φοίόῳ, Biüvriócc ὃς τόδε χώρης 

Κράσπεδον αἱγια.οῖς γειζονἐουσιν £yetc* 
Δᾶμις ὁ χυρτευτὶς, νάμμῳ xépac αἰὲν ἐρείδωγ, 

Φρουρητὺν χἠρυχ αὐὑτοφυει σκό.Ίοπι 
Θήκε, γέρας «ιτὸν μὲν, éx' εὑὐσεθδίῃ δ᾽ ὁ γεραιὸς 

Εὐχόμενος γούσων éxtóc lóetr ἀίδιν'. 

]d esit, : 

Acrite Apollini, qui hanc oram Bithyniae 

Litloribus vicinam tenes : 

Damis piscator, qui semper rete arenam usque de- 
[ mutit, 

Muricem nativo vallo munitum . 

Dicavit senex : leve quidem donum, sed tamen pte- 
[ratis cuuisa; 
Precatus ut absque morbis ad manes descendat. 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. IY. 


$46 


ῥωννύντα σὺν θείᾳ χάριτι τὴν ἔμφυτον (65) περὶ τὸν A rentur, objectos. Praecipue vero enituisse dicunt ge- 


θάνατον τοῦ σώματος δειλίαν, Βουλομένου γέ τοι τοῦ 
ἀνθυπάτου πείθειν αὐτὸν, προθαλλοµένου τε τὴν ἡλι- 
χίαν xai ἀντιδολοῦντος χομιδῆ νέον ὄντα καὶ ἀχμαῖον, 
οἶχτον ἑαυτοῦ λαδεῖν, μὴ µελλῆσαι, προθύµως δὲ ἔπι- 
σπάσασθαι εἰς ἑαυτὸν τὸ θηρίον, μονονουχὶ βιασάµε- 
νον xai παροξύναντα, ὡς ἂν τάχιον τοῦ ἀδίχου xal 
ἀνόμου βίου αὐτῶν ἁπαλλαγείη (64). Τούτου δὲ ἐπὶ τῷ 
διαπρεπεῖ θᾳνάτῳ τὸ πᾶν πλῆθος ἀποθαυμάσαν τῆς 
ἀνδρείας τὸν θεοφιλῆ μάρτυρα, καὶ τὴν χαθόλου τοῦ 
Τένους (65) τῶν Χριστιανῶν ἀρετὴν, ἀθρόως ἐπιδοᾶν 
ἄρξασθαι' «Λἷρε τοὺς ἀθέους" ζητείσθω Πολύχαρπος.» 
Καὶ δὴ πλείστης ἐπὶ ταῖς βοαῖς Υενοµένης ταραχῆς, 
ὀρύγα τινὰ τὸ γένος Κόϊντον τοὔνομα, νεωστὶ Ex τῆς 
Φρυγίας ἐπιστάντα, ἱδόντα τοὺς θῆρας, xal τὰς ἐπὶ 
τούτοις ἀπειλάς, καταπτῆξαι τὴν ψυχὴν µαλαχισθέντα, 
χαὶ τέλος τῆς σωτηρίας ἑἐνδοῦναι (66). ᾿Εδήλου δὲ τοῦ- 
τον ὁ τῆς προειρηµένης γραφῆς λόγος προπετέστερον, 
ἀλλ οὐ xaz' εὐλάδειαν ἐπιπηδῆσαι τῷ δικασττρἰῳ 
σὺν ἑτέροις, ἁλόντα δ᾽ οὖν ὅμως, χαταφανὲς ὑπόδει- 
μα τοῖς πᾶσι παρασχεῖν, ὅτι μὴ δέοι τοῖς τοιούτοις 
ῥιψοχινδύνως καὶ ἀνευλαθῶς κατατολμᾷν. ᾽Αλλὰ ταύτῃ 
piv εἶχε πἐρας τὰ κατὰ τούτους. Τόν γε μὴν θαυµμα- 
σιώτατον Ἠολύχαρπον, τὰ μὲν πρῶτα τούτων ἀχού- 
σαντα, ἀτάραχον διαμεῖναι, εὐσταθὲς τὸ Ίθος καὶ ἀχί- 
γητον φυλάξαντα, βούλεσθαί τε αὐτοῦ χατὰ τὴν πόλιν 
περιαένειν * πεισθέντα γε μὴν ἀντιθολοῦσι τοῖς ἀμφ) 
αὐτὸν, xai ὡς ἂν ὑπεξέλθοι παρακαλοῦσι, προελθεῖν 
εἰς οὗ πόῤῥω δ.εστῶτα τῆς πόλεως ἀγρὸν διατρίθειν 


nerosissimum Germanicurm, qui divina adjutus gra- 
tia, mortis metum corpori a natura insitum supe- 
ravit. Nam cum proconsul verbis eum flectere vellet, 
admonensque illum :latis, oraret ut memor adole- 
scentiz? su: eibi ipse parceret, ille nihil cunctàátus, 
ultro in se attraxisse bestiam dicitur, propemodum 
eam adigens ac stimulans, quo ab hoc impio injusto- 
que sxculo velocius abscederet. Porro post illu- 
strem hujus interitum, universa muliítudo, tum di- 
vini martyris fortitudinem, tum totius Christiano- 
rum generis virtutem maguopere admirata, repente 
acclamare coepit : « Tolle impios : Polycarpus requi- 
rauir. » Secuto dehínc post hujusmodi acclamationes 
gravissimo motu, Quintus quidam, natione Phryx , 
qui nuper ex Phrygia advenerat, cum feras et qu 
praterea intentabantur tormenta vidiaset , fracto 
animo expavit, tandemque vitae retinendze studio 
cessit, llic porro Quintus ut in eadem epistola ἆο- 
cetur, temeritate quadam ac levitate ductus, non 
cum pio ac religioso metu, una cum aliquot aliis 
ad tribunal prosiluerat. Sed continuo captus, illustre 
documentum omuibus prebuit, ne pracipiti auda- 
cia sine ullo infirmitatis suze respectu 130 hujus- 
modi periculis sese objicerent. Et de his quidem 
hactenus, Admirandus autem ille Polycarpus, p»i- 
mwn quidem cum hzc accepisset, nullatenus com- 
motus est, sed tranquillo serenoque animo persti- 
tit. Statueratque ibidem in. urbe remanere. Verum 


τε σὺν ὀλίγοις ἐνταῦθα, νύχτωρ xal μεθ’ ἡμέραν οὔτι ϱ obsecrantibus familiaribus, hortantibusque ut se inde 


ἕτερον πράττοντα, 7| ταῖς πρὺς τὸν Κύριον διαχαρτε- 
ροῦντα εὐχαῖς, δι ὧν δεῖσθαι καὶ ἰχετεύειν, εἰρήνην 
ἐαιτούμένον ταῖς ἀνὰ πᾶσαν τὴν οἰχουμένην Ἐκχλη- 
σίαις * τοῦτο γὰρ καὶ εἶναι Ex τοῦ παντὸς αὐτῷ σύν- 
ηδες. Καὶ δὴ εὐχόμενον, ἐν ὁπτασία τριῶν πρότερον 
ἡμερῶν τῆς συλλήφεως, νύχτωρ ἰδεῖν τὸ ὑπὸ κεφαλῆς 
αὐτοῦ στρῶὼμα ἀθρόως οὕτως ὑτὸ πυρὸς φλεχθὲν δε- 
δαπανῄησθαι, ἔξυπνον δὲ ἐπὶ τούτῳ γενόµενον, εὐθὺς 
ὑφερμηνεῦσαι τοῖς παροῦσι τὸ φανὲν, μονονουχὶ τὸ 
μέλλον προθεστίσαντα, σαφῶς τε ἀνειπόντα τοῖς ἀμφ' 
αὐτὸν, ὅτι δέοι αὐτὸν διὰ Χριστὸν πυρὶ τὴν ζωῆν µετ- 
αλλάξαι. Ἐπιχειμένων 85 οὖν σὺν πάσῃ σπουδῇ τῶν 
ἀναζητούντων αὐτὸν , αὖθις ὑπὸ τῆς τῶν ἁδελφῶν 
διαθέσεως xal στοργΏς ἑκθεθιασμένον, µεταθῆναί 


subduceret, in eorum sententiam flexus , ad agrum 
quemdam civitati proximum secessit. Ibi cum pau- 
cis comitibus degens , die noctuque continuis ora- 
tionibus, nec alii preterea intentus operi perseve- 
rabat: vota precesque ad Deum faciens pro pace 
ac tranquillitate omnium qui ubique terrarum sunt 
Ecclesiarum. ld enim ille antea semper factitare 
consueverat. Cxeterum triduo antequam comprehen- 
deretur, noctu inter orandum solutus in somnum, 
videre sibi visus est cervical quo caput reclinabat, 
totum repente flauuma consumptum. Quam ob cau- 
8210 6 soinno excitatus, statiin visum suum astane 
tibus exposuit; idque quod sibi eventnrum erat 
prenuntians, familiaribus suis aperte preedixit se 


φασιν εἰς ἕτερον ἀγρὸν, ἕνθα μετ᾽ οὐ πλεῖστον τοὺς D pro Christo flammis οὐδυπρίυπῃ iri. Porro cum 


συνελαύνοντας ἐπελθεῖν, δύο τε τῶν αὐτόθι συλλαθεῖν 
παίδων, ὧν θάτερον αἰχισαμένους, ἐπιστῆναι OU αὑ- 
τοῦ τῇ τοῦ Πολυχάρπου χαταγωγῇ. ᾿Οψὲ δὲ τῆς ὥρας 


(605) ᾿Υποῤῥωνγύντα civ θεἰᾳ χἀριτι τὴν ἔμφυ- 
το, etc. Yerba ipsius epistole quam superius ex- 
scripsimus, longe alium seusum exhibent. Neque 
enim seipsum, sed sociorum animos exeifiplo suo 
conlirmasse dicitur Germanicus. 'O γὰρ γενναιότα- 
τος Γερμανιχὸς ἐπεῤῥώννυεν αὐτῶν τὴν δειλἰαν διὰ 
τῆς Ev αὐτῷ ὑπομονΏς. Qui sensus mihi quidem uma- 
gis placet. 

(04) ΑἈνόμου βίου αὐτῶν ἁπα-]-αγείη. Moc loco 
vOCein αὐτῶν restituimus, qua in Regio quidem co- 
dice deerat, sed in tribus nostris codicibus Maz., 
Med. et Fuk. ei in exemplari ipsius epistole legitur. 


omni studio ac diligentia incumberent qui eum pere 
vestigabant , rursus fratrum affectu et. charitate 
compulsus, ut aiunt, ad aliam villam comniigravit. 


(65) Τὴ» καθόλου τοῦ γένους. In codice Maz. 
et Fuketiano καθόλου scribitur quidem una voce, 
aspero tamen spiritu media syllaba pranotatur. — 

(06) Tqc σωτηρίας évóovrai.Rufiuus vertit salutem 
segnitia perdere. Musculus vero salutem suam pr.de- 
re. At Cliristophorsonus uberius ut solet el proli- 
xius interpretatus est hoc inodo ; ΕΕ tandem salute 
prodita manus pre ignavia dedisse. Sane aliquid hic 
videtur deesse. Neque enin: Graece dicitur ἔνδουναι 
τῆς σωτηρίας, nisi forte subaudias ἕνεχα. Nec iin- 
merito quis suspicetur scribendum esse &xmecóvoa 

e 


τῆς σωτηρίας, 


δι 


EUSEBH CAESARIENSIS ΟΡΡ. PARS 1. — HISTORICA. 


$48 


Nec multo post ipsi qui eum persequebantur, eo A ἑπελθόντας, αὐτὸν μὲν εὑρεῖν Ev ὑπερφῳ καταχείµε- 


devenerunt. Correptisque duobus quos ibidem re- 
pererant pueris, cum eorum alterum verberibus ce- 
cidissent, perducti suut ab illo ad diversorium Po- 
lycarpi. Ingressique sub vesperam, hominem olfen- 
dunt in superiore caginaculo quiescentem. Qui cum 
ex eo loco proripere se ir, aliam domum facile pos- 
set, id tamen neglexit, diceus : « Fiat voluntas Do- 
miui.» Simul atque igitur adesse illos comperit, de- 
sceudens, ut iu eadem epistola scriptum liibetur, 
hilari ac placido vult homines compellavit. Adeo 
ut illi qui Polycarpum nequaquam noverant, mira- 
culum quoddam sibi eerne:e viderentur, proveciam 
illius atatew, οἱ gravitatem constantiamque. aobni 
contemplantes ; mirarenturque tantum studii adli- 
beri, ut ejusmodi senex compreheuderetur,. At ille 
nihil cuuctatus, continuo mensam. hominibus ap- 
poui jubet: deinde eos ad copiosas epulas in- 
vitat, unius hor: spatium ad orationem sibi cou- 
cedi postulans. Quod cum ab illis impetrasset, con- 
surgens 1391 orare capit, in tanium divina repletus 
gratia, ut mirarentur omnes qui aderant, precaa- 
tein. illum auscultantes : multosque. illorum jam 
poiteret, quod tam venerabilis ac divinus senex 
jamjam esset interflciendus, Deinde in supradicta 
epistola hiec de illo referuntur iisdem plane verbis : 


(060) Ka! τῷ σεμγῷ xal εὐσταθεῖ τοῦ προσώ- 
που. Go.lex Regius, quem multis iu loris. a reliquis 
exemp srilus discrepare mouuimus, seriptum habet 
εὐσταθεῖ τοῦ τρόπου. (uam scripturam confirmare 
vitetur Nicepliorus, et Eusebius ipse, qui p»ulo an- 
tea de Polycar; 0 η loquitur : Τὰ μὲν πρῶτα τού- 
των ἀχούσαντα, ἀτάραχον διαμεῖναι, εὐσταθὲς τὸ ἥθος 
xai ὀχίνητον φυλάξαντα. Rulinus quoque ita legisse 
videtur; sic. eni. vertit : Jta wt illi mirarentur et 
stnperent quid tantum studii (uerit, ut vir illius gra- 
vitalis el honestatis, in iam. longeca etate, el (απία 
vite" anctiorita'e positus, perquiri et comprehendi jus- 
8u5s 5i. Certe τὸ εὐσταθές de bominis vultu dici posse 
non puto. Quare lectioneui codicis Regii in interpre- 
tatione ines sequi inalui. 

(67) Kal τῶν πὠποτε συμθδεθηκότων αὐτῷ. Δη- 
tea ed.ti, συµθεθηκότων. Louge rectius in codice 
Mazavino ac Medico legitur συµθεθληχότων, ut 
ediinus, Atque ita Rufinum legisse ex interpretatio- 
ne ejus apparet. Sic enim vertit : Memoriam fa- 
ciens omnium quoscunque nosse poluit. Velus quoque 
jurerpres hujus epis'ole quem Jacobus Usserius 
edidit, non aliter legisse. deprehenditur. — Vertit 
evim : Facta omnium mentio notorum ignotorumque. 
Eodem: fere modo Langus. interpretatur. quasi in 
Grieco. legeretur συμθεθιωχότων. Postquam. preca- 
tionem finit, in qua omnium qui aliquando secum vi- 
£issent fecit mentionem. 

(68) "Oro καθἰίσαντες αὐτὸν ᾖἦγον. Nostri 
coiices Maz., Med. et Ευ. scriptum habent Ίγα- 
vov. 

(62) "Ovtoc Za66dtov Μεγάἀ.Ίου. De hoc Magno 
Sabba:o varue sunt. doctorum honinum . opiniones. 
Αρ. us quideur Bucherius iu libro De Paschali Ju- 
deorum cyclo, cop. 8, Magnum Sabbatum ait dici, 
in quod prima Azyoiorum dies incidisset. 14 autem 
contigisse anuo vulgari Natalis Dominici 169, die 
26 Martii, quo die passuui esse Polycarpum auctor 
Clirouici Alexandrini diserte testatur. Sed hane opi- 
nionem repreheuda Jac, Usserius eap. 30 De anno 
Macedonico, Negat enim. Sabbatum illud iu quod 
prima Azymoruipn dies inciderat Sabbati Magni no- 


B 


C 


vov, ὅθεν δυνατὸν ὃν αὐτῷ Eg' ἑτέραν μεταστῆναι ol- 
χίαν, yh βεθουλῆσθαι , εἰπόντα. «Τὸθέλημα τοῦ Ku- 
ρίου γινέσθω.» Καὶ δῆ μαθὼν παρόντας, ὡς ὁ λόγος 
φησὶ, χαταθὰς αὐτοῖς διελέξατο, εὖ µάλα φαιδρῷ xal 
πραοτάτῳ προσύπῳ, ὡς xal θαΌμα δοκεῖν ὁρᾶν τοὺς 
πάλαι τοῦ ἀνδοὸς ἀγνῶτας, ἐναποθλέποντας τῷ τῆς 
ἡλιχίας αὐτοῦ παλαιῷ , xai τῷ σεμνῷ xat εὐσταθεῖ 
τοῦ προσώπου (66'), καὶ εἰ τοσαύτη Υένοιτα σπουδὴ 
ὑπὲρ τοῦ τοιοῦτον συλληρθΏναι πρεσθύτην. Ὁ δ' οὗ 
µελλήσας, εὐθέως τράπεζαν a Uter, παρατεθῆναι προσ» 
τάττει. Ἑἶτα τροφῆς ἀφθόνου μεταλαθεῖν ἀξιοῖ, µίαν 
τε ὥραν ὡς ἂν προσεύξοιτο ἁδεῶς, παρ᾽ αὐτῶν αἰτεῖ- 
ται. Ἐπιτρεφάντων δὲ, ἀναστὰς πηῦχετο, ἔμπλεως τῆς 
χάριτος Gv τοῦ Κυρίου, ὡς ἐχπλήττεσθαι τοὺς παρ- 
όντας ἀκροωμένους εὐχομένου αὐτοῦ, πολλούς τε αὖ- 
τῶν μετανοεῖν ἤδη, ἐπὶ τῳ τοιοῦτον ἀναιρεῖσθαι μέλ- 
λειν σεμνὸν καὶ θεοπρεπῃ πρεσθύτην. Ἐπὶ τούτοις 
ἡ περὶ αὐτοῦ γραφὴ κατὰ λέξιν ὧδέ πως τὰ ἑξῖς τῆς 
ἱστορίας ἔχει: « "Ens. δὲ ποτε χατέπαυσο τὴν προσ- 
ευχΏν , μνημονεύσας ἁπάντων xal τῶν πώπωτε συµ- 
θεθληχότων αὐτῷ (67), μικρῶν τε xal μεγάλων, ἓν- 
δόξων τε χα) ἀδόξων, xaX πάσης τῆς χατὰ τὴν οἴκου- 
µένην χαθολιχῆς ᾿Εχκλησίας, τῆς ὥρας ἐλθωύστς τοῦ 
ἐξιέναι, ὄνῳ χαθίσαντες αὐτὸν, Ίγον (08) εἰς τὴν πό- 
Atv, ὄντος Σαθθάτου Μεγάλου (69), καὶ ὑπήντα αὐτῷ 


mine unquam appellatum fuisse. In quo tamen οἱ 
non asseutior, N un preter loeum ex Joiwnis Evan- 
gelio, qui Dacheriause opinioni omnino videtur fa- 
vere, id manifeste coufirmat Anastasius Siuaita in 
orat. 5 De resurreclione, quam edidit P. Stevartius, 
Cum enim, iuquit, magno Sabbato in festum Azyma- 
rum incurrente Judas α Pilato petiissent, wl corpora 
eorum qui crucifixi erant deponerentur, eic. Alia est 
opinio Eduari Liveleii, qui Sabbati Magnum 
dici censuit illu.l, in. quod. solemnitas Puri. seu 
dies Sortium. iuciderat : id autem accidisse anno 
Christi 167, die 992 ,Februarii juxta hodiermun 
computum Judzorum ; quo die captum esse Poly- 
carpuin, sequenti vero 95. passum vult idem Live- 
leius. Sed hanc sententiam merito improbavit Ὀννο- 
rius. Nam cum hzc epistola jin. qua Sabbati M.gni 
fit mentio, a Christianis et ad Christianos scripta 
Sit, Christianorum potius diéin festum, quam Ju- 
dorum solemnitatem ab illis designatum fuisse 
credibile est. Adde quod hzc opinio Liveleii pror- 
sus dissentit ab epistola Sinmyrnzeorum. lo episiola 
quidem Smyrnzorum Polycarpus compreheusu esse 


p dicitur die Parasceves sub vesperam, sequenti vero 


die, qui dies erat Magni Sabbati perductus ii urbem, 
et procousulari judicio flaumnis absumptus. At Liye- 
leiusPolycarpum die Sabbati comprehensum, sequenti 
vero passum esse prodit. Tertia est Jac. Usseris, qui 
Sabbatum Magnum in hac epistola dici ait iliud quod 
Pasclia proxime autecedebat, Neque enim Chrstiani 
aliud unquam Sabbatum ita appellarunt, quawi illud 
quod paschalem solemnitatein przcedebat : seu pro- 
xime illam przcederet, ut fit apud eos qui semper 
die Dominico Pascha celebrant; seu diebus aliquot 
interjectis ; quod fiebat apud eos qui cum δν Pa- 
scha celebrabant, nulla tiabita ratione. diei Domini- 
cz. Quorum e numero fuisse Polycaipuui onuesque 
tous Asi:x Ecclesias, testatur tusebius. Sane Jue 
daos Sabbatum Maguum appellare. illud quod so- 
lenitatem paschalem: proxine autecedebat, disci- 
mus tuum ex iractatu. Sebulelian. Aruk, tum ex 
Synagoga Judaica Buxtorfii. Porro anno Curisi 
169, terininus. paschalig juxta Alexandrinos fuit 


$49 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. IV. 


ὁ εἰρήναρχος Ἠρώδης (70) xa ὁ πατῆρ αὑτοῦ Νιχή- A « Postquam precationis finem fecit, in qna omninm 


της ' ο) xal µεταθέντες αὐτὸν εἰς τὸ ὄχημα , ἔπειθον 
παρακαθτςόµενοι χαὶ λέγοντες * « Tí γὰρ καχόν ἐστιν 
εἰπεῖν Κύριε Καισαρ., xai θῦσαι xaX διασώζεσθαι; » 
*Q δὲ τὰ μὲν πρῶτα οὐχ ἀπεκρίνατο ' ἐπιμενόντων δὲ 
αὐτῶν, Eon * «00 µέλλω πράττειν ὃ συμθουλεύετέ pot. » 
Qi δὲ ἀποτοχόντες τοῦ πεῖσαι αὐτὸν , δεινὰ ῥήματα 
ἔλεγον, καὶ μετὰ σπουδης χαθῄρουν, ὡς κατιόντα 
ἀπὸ τοῦ ὀχήματος, ἀποσοραι τὸ ἀντιχνήμιον. ᾽Αλλὰ 
γὰρ μὴ ἐπιστραφεὶς ofa μηδὲν πεπονθὼς, προθύµως 
μετὰ σποιδῆς ἐπορξύετο, ἀγόμενος εἰς τὸ στάδιον. 
Θορύδου δὲ τηλικούτου ὄντος ἐν τῷ σταδίῳ, ὡς μτδὲ 
πολλοῖς ἀχουσθῆναι, τῷ Πολυχάρσῳ εἰσιόνει εἰς τὸ 
στάδιον φωνὴ ἐξ οὐρανοῦ γἐγονν' « Ἴσχνε, Πολύχαρ- 
πε, χα) ἀνδρίςου. » Καὶ τὸν μὲν εἰπόντα οὐδὲ εἷς εἷ- 
δεν, vhv δξ φωνὴν τῶν ἡμετέρων πολλοὶ fixovsay. 
Προσαχθέντος οὖν αὐτοῦ, θόρνθος ἣν µέγας, ἄχου- 
σάντων ὅτι Πρλύχαρπος συνείληπται. Λοιπὸν οὗνπροςσ- 
ελήόντα ἀντρώτα ὁ ἀνθύπατος (T1), εἰ αὐτὺς εἴη 
Πολύχαρπος. Καὶ ὁμολογήσαντος, ἔπειθεν ἀρνεῖσθαι 
λέγων ᾿ « Αἰδέσθητί σου τὴν ἡλικίαν, » xol ἕτερα 
τούτοις ἀχόλουθα, 2 σύνηθες αὐτοῖς ἐστι λέγειν " 
t ὖμοσον τὴν Καΐσαρος τὀχην, µετανόησον, εἶπον 
Alpe τοὺς ἀθέους.» Ὁ δὲ Πολύκαρπος ἐμθριθεῖ τῷ 


Martii die 29: Calippicus vero die Martii.50 vel 31. 
Sanbarmn quod lunam haue xiv autecessit, in Martii 
diem 2ó incurrit, seu in diem vri Kaleudas Apriles, 
qo die pa sum esse D. Polycarpum uctor Clironici 
Alexandrini testatus est, Verum 1um in hac. Usse- 


D 


rii onn in al'era Bucherii opinione, multa sunt qux € 


mihi nou «itisfaciuut, Primum enim cur. auctorem 
Chronici Al-xandrini in die quidem passionis B. Po- 
lyearyi se ,uuetur, in auno vero. ab. eodem dissen- 
Unit. D-inde in Actis Pionii martyris et in. Mencis 
Grieeorum, nautalis B... Polycorpi coufertur in diem 
25 meusis Felruarii. Quilts co. sentit etiam σηµείω- 
δις, seu adnotatio illa qua legitur in. fine hujus epi- 
Stolze Sumyrnaorum.. 1n ea quippe diserte scribitur 
Polycorpuim  pas-um esse die 2 mensis Xauthici, id 
esi ante diem vi. Kalenias Marti«$, vut recte vertit 
vetus interpres. Quod quidem nos pluribus infra 
coufirmabimus, adversus Jac. Usserii sententiam, 
qui Xanthicum mensem Smyrnzorum a die 25 men- 
sis Martii inccepisse dicit. Postremo nequaquam ve- 
risimile mihi videtur, Ecclesiam Smyrnazoruim Sab- 
batum Magnum more Judaico accepisse. (Quamvis 
enim Asiani Pascha cum Judzis celebraverint, non 
tamen ex eo sequitur illos Sabbatum Magnuui cum 
Jud:eis pariter observasse. 

(10) Ὁ εἱρή»αρχος Ἡρώδης. Irenarche munus 
erat, sediuosos liomines εἰ pacis publ.cx turbato- 
res comprehendere, et praemissa notoria ad. tribu- 
nalia judicum perducere, ut docet Angustinus epist. 
140 οι 159. Hinc esv auod Herodes, irenarcha 
Swmyrneoruim, Polycarpum hic vehiculo suo exce- 
pisse dicitur, quei scilicet per satellites suos in- 
quiri el compreliendi ju-serat,. Creabantur autem 
irenarclie ex corpore curie, ut indicat lex 49 in 
couice Theososiano, De decurionibus, in qua pre- 
positi pacis dicuutur ; in epistolis Libanii ἄρχοντες 
τῆς tipfvre. Tandem Theodosius Junior in Qiriente 
penitus (os abolevit. Ixsiat ejus coustitutio in Co- 
dice Tuvodosiauo. Habevant. autem sub. dispositio- 
ne su3 equiies ac οσμές. Erant li levis armatu- 
re milites, ad persequendos et. capiendos latrones 
comparali, Similes. pene sunt. ireuarchis bi quos 
prepositos inareschallorum vulgo appellamus, 

(71) 'Axnpora ὁ ἀνθύπατος. Hic proconsul Asi: 
vocabatur Statius Quadratus. Sic enun. recte scri- 


qui cum ipso unquam versati fuissent, magnorum 
jux!a atque. humilium, nobilium et ob:curorum, 
totiusque Ecclesie catholice per universum terra- 
rum orbem diffuse mentionem fecerat, cum jam 
hora adesset proficiscendi, asino eum. imponentes, 
in civitatem. deduxerunt die magni Sabhati, Per- 
geuti forie fortuna. occurrit ei. Herodes Irenarcha, 
et pater ejus Nicetes. Qui cum vehiculo suo eum 
accepissent, assidentes persuadere οἳ conabantur 
ejusmodi verbis : « Quidnam mali est, inquinat, di- 
cere liec. verba : Domine Cesar, et sacrificare, at- 
que ita iucolumem evadere ? » At ille initio quidem 
nihil respondit. Instant hus aute ipsis : « Nunquam, 
ait, id "ciam quod suadetis.» Tunc illi cum persuae 
dere Polycarpo mininie possent, convicia in. eum 
jacientes, hominem e curru deponunt tanto. cum 
impetu, ut e. vehiculo descendens tibiam l:ederet. 
Verum ille nullatenus commotus, perinde ac si nihil 
mali passus esset, alacri. animo properans perge- 
bat ad stadium, deducentibus eum satellitibus. Cam 
vero tantus esset tumultus in stadio ut pauci exaue 
dire possent, vox quadam e caelo delapsa ad Poly- 
carpum stadium ingredientem pervenit hujusmodi : 


bitur in veteri interpretatio"e Latina hujus episto- 
le, quam primus edidit Jac. Usserius Armachlanug. 
Mule in Grieco text Στράτιος, nec rectius in. Chro- 
nico Alexandrino Τάτιος exaratur. [8 est, nt 0”, 
J.. Statius Quadratus qui consul fuit principatu Λης 
tonini Pii, auno. Urbis conditze 895, ut. legitur in 
Fastis Onuphrii,. Ejusdem proconsulis Asie meti. 
nit Aristides in prima et quarta orationum sacrarum, 
ubi etiam illua rhetorem vocat, Quare non dubito 
quiu idem sit cum Quadrato consule, quem Puilo- 
siratus Vari sophiste magistrum fuis-e dicit, qui 
proposito argui ento ex teipore declamare solitus 
esset, ae. Favorinum . sophistam. ;emularetur, Quo 
auno proconsulatuu Asiz gesserit, non. dicit qui- 
dem Aristides, Verum ex ejus narratione id elici 
posse mihi videtur. Eteuiin in quarta orat. sacra- 
rum ait Aristides, paulo post pesiem illam quie in 
Asia grassata est, Severum proconsulem fuisse. 
Eusebius iu Chronico eam pestem confert in anuum 
vit. M. Aurelii Antonini. Proinde Severus auno 
M. Aurelii ix proconsul Ασία fuit. Eodem proconsule 
Aristides scribit se litteras accepisse ex ltalia ab 
imperatoribus, a seniore scilicet Augusto et ab ejus 
filio. Ubi Augusti nomine intelligit Marcum. Filius 
autem imp. est Commodus, qui jamium Cesar fue- 
rat appellatus. Ante Severum proximo anno procon- 
sul fuerat Pollio, ut ibidem testatur. Aristides, 
Proxime vero ante. Pollionem proconsul Asi; fue- 
rat Quadratus noster. Sic enim ait Aristides iu 
eadeiui oratione : ubi postquam ea retulit quie Pol- 
lione proconsule sibi aeciderant, Age, iuquit, quasi 
per sculum progredientes, id quod ante hec contigit 
memoremus. Cuin sophista ille, cujus paulo aute 
memini, proconsul esset, etc. llic sophista sine du- 
bio Quadratus est, c1ijus mentionem antea fecit Ári- 
Slides in eadem Orat, 4, ubi etin eum rhe:orein 
appellat. lta Quadratus proconsul Asie fuit anno 
vit unp.. Marci. Quo etiaur anuo Eusebius in. Chro- 
nico Polycarpi mariyrium refert. Falluitur. itaque 
qui Polycarpi martyrium serius retulerunt, anuo 
scilicel ix imp. Marci. Cum enim ex. Aristidis ἰ6- 
stimonio constet Quadratum, sub. quo passus. est 
Polycarpus, auno. vin. imp, Marci. proconsulatuin 
Asie gessisse, Polycarpi mors in eum anuuin nezese- 
sario couferenda est. 


251 


EUSEBIl CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


$52 


' Fortis esto,Polycarpe, et viriliter age.» Etis quidem Α προσώπῳ εἰς πάντα τὸν ὄχλον τὸν ἐν τῷ σταδίῳ ἐμ- 


qui hanc vocem ediderat, a nemine est visus, ipsa 
vero vox a plerisque nostrorum exaudita est. Cum- 
que ad tribunal] adductus esset, ingens omnium cla- 
mor excitatus est, audientium comprehensum esse 
Polycarpum. Porro accedentem interrogavit pro- 
consul, ipsene esset Polycarpus. Cum ille fateretur, 
suadere capit proconsul ut Cliristum negaret : « Re- 
verere, inquiens, a:etalem tuam, » aliaque his similia 
adjiciens quz illi proponere consueverunt : « Jura 
per genium Czsaris ; resipisce ; dic : Tolle impios.» 
Tum Polycarpus gravi ac severo vultu turbam om- 
nem, que in stadio erat contuens, manumque "in 
eos intendens, non sine gemitu sublatis in ccelum 
oculis dixit: « Tolle impios.» Cum instaret proconsul, 
diceretque : «Jura, et 139 protinus te dimittam : 
dic convicia adversus Christum ;» Polycarpus respon- 
dit : « Sex et octoginta contínuos annos ei ministra- 
vi, nec ulla me unquam affecit injuria : et quomodo 
possum impie loqui adversus Regem meum aucto- 
remque salutis mez ? » Urgente rursus proconsule, 
8c diceute : « Jura per genium Caesaris; » Polycarpus 
dixit : « Si quidem, inquit, ambitiose contendis, ut 
ego per genium quem vocas Cxsaris jurem, simu- 
lans te ignorare quis sim, audi libere prof(itentem : 
Christianus sum. Quod si Christiani cultüs rationem 
cupis agnoscere, da mihi diei spatium, et audies. » 
At proconsul : «Persuade, inquit, populo.» Polycarpus 
dixit: « Tibi quidem rationem reddere non mepiget : 
preceptum enim nobis est ut. magistratibus et po- 
testatibus a Deo constitutis honorem debitum exhi- 
beamus, qui nohis ipsis nihil noceat. lllos vero 
parum dignos censeo quibus fldei nostre rationem 
reddam.» Tunc proconsul : « Przsto sunt, inquit, 
bestie, quibus te objecturus sum, nisi sententiam 
mutaveris.» Polycarpus dixit : « Accerse eas, neque 
enim nobis a melioribus ad deteriora mutabilis 
mens est. Pulehrum quidem atque honestum duci- 
mus a vitiis ad virtutem transcurrere. » Ad haec 
proconsul : « Quando, inquit, bestias spernis, faxo 
ut incendio domeris, nisi sententiam mutes. — Ignem 
minaris, ait Polycarpus, qui ad horz spatium ardet, 
statimque exstinguitur. lgnoras scilicet illum futuri 
judicii a&ternzque damnationis ignem, qui impio- 


θλέψας, ἐπισείσας αὐτοῖς τὴν χεῖρα, στενάξας τε xal 
ἀναθλέψας εἰς τὸνιοὐραν»ν, εἶπεν «Λἷρε τοὺς ἀθέους.) 
Ἐγχειμένου δὲ τοῦ ἡγουμένου, xaY λέγοντος' « Ὅμο- 
σον xaX ἀπολύσω σε, λοιζόρησον τὸν Ἀριστὸν, » ἔφη 
ὁ Πολύχαρπος ε Ὀγδοήχοντα xal ὃξ ἔτη δουλεύω 
αὐτῷ, χαὶ οὐδέν µε ἠδίχησε. Καὶ πῶς δύναµαι βλασ- 
φημῆσαι τὸν Βασιλέα µου, τὸν σώσαντά µε; 2 Ἐπι- 
µένοντος δὲ πάλιν αὐτοῦ xal λέγοντος « Ὅμοσον 
τὴν Καίσαρος τύχην, 2 ὁ Πολύκαρπος, « El. χενοδο- 
ξεῖς, φησὶν, ἵνα ὁμόσω τὴν Kaloa poc τύχηνιὼς λέχεις, 
προσποιούµενος ἀγνοεῖν ὅστις εἰμὶ, μετὰ παῤῥησίας 
ἄχουε’ Χριστιανός εἰμι. El δὲ θέλεις τὸν τοῦ Χριστια- 
νισμοῦ μαθεῖν λόγον, δὺς ἡμέραν xaX ἄχουσον. » Ἔφη 
ὁ ἀνθύπατος' « Πεῖσον τὸν δημον. » Πολύκαρπος ἔφη' 


δι Σὶ μὲν χαὶ λόγου Ἱξίωσα. Δεδιδάγμεθα γὰρ ἀρχαῖς 


xai ἐξουσίαις ὑπὸ Θεοῦ τεταγµέναις τιμὴν χατὰ τὸ 
προσῆχον τὴν uh βλάπτουσαν ἡμᾶς ἀπονέμειν * ἐχεί- 
νους δὲ οὐχ ἀξίους ἡγοῦμαι τοῦ ἀπολοχεῖσθαι αὐτοῖς.ν 
'O δὲ ἀνθύπατος εἶπε (72)* « Θηρία ἔχω. Τούτοις σε 
παραθαλῶ ἐὰν μὴ µετανοήσῃς.» Ὁ δὲ εἶπεν' « Κά- 
Att, ἀμετάθετος γὰρ ἡμῖν ἡ ἀπὸ τῶν κρειττόνων ἐπὶ 
τὰ χείρω μετάνοια (73). Καλὸν δὲ µετατίθεσθαι ἀπὸ 
τῶν χαλεπῶν ἐπὶ τὰ δίχαια. » Ὁ δὲ πάλιν πρὸς αὐ- 


^v: «Πνρί σε ποιήσω δαµασθῆναι, ἐὰν τῶν θηρίων 


χαταφρονῇς, ἐὰν μὴ µετανοήσῃς. » Πολύκαρπος εἶπε' 
« Πῦρ ἀπειλεῖς πρὸς ὥραν χαιόµενον, xal µετολίγον 
σθεννύμενον. ᾽Αγνοεῖς γὰρ τὸ τῆς µελλούσης χρίσεως 
χαὶ αἰωνίου χολάσεως τοῖς ἀσεθέσι τηρούμενον Top. 
Ἰλλλὰ τίβραδύνεις: Φέρε ὃ βούλει (74-15). » Ταῦτα δὲ 
καὶ ἕτερα πλείονα λέγων, θάρσους xal χαρᾶς ἑνεπίμ- 
πλατο, xai τὸ πρόσωπον αὐτοῦ χάριτος ἐπληροῦτο, 
ὥστε μὴ µόνον μὴ συμπεσεῖν ταραχθέντα ὑπὸ τῶν 
λεγομένων πρὸς αὐτὸν, ἀλλὰ τοὐναντίον τὸν ἀνθύπα- 
πον ἐχστῆναι, πέμψαι τε τὸν χήρυχα χαὶ ἓν uéat τῷ 
σταδίῳ χηρύξαι τρίς' «Πολύκαρπος ὡμολόγησεν ἔαν- 
τὸν Χριστιανὸν εἶναι. Τούτου λεχθέντος ὑπὸ τοῦ. xfj- 
ρυχος, πᾶν τὸ πλῆθος ἐθνῶν τε xal Ἰουδαίων τῶν 
τὴν Σμύρναν κατοικούντων, ἀχατασχέτῳ θυμῷ xal 
µεγάλη φωνῇ ἐθόα᾽ « θὗτός ἔστιν ὁ τῆς Ασίας διδάσκα- 
λος, ὁ πατὴρ τῶν Χριστιανῶν, ὁ τῶν ἡμετέρων θεῶν 
καθαιρέτης, ὁ πολλοὺς διδάσχων μὴ θύειν μηδὲ προσ» 
χυνεῖν. » Ταῦτα λέγοντες, ἐπεθόων xal Πρώτων τὸν 
'Amápyny (76) Φίλιππον, ἵνα ἑπαφῃ τῷ Πολυκάρπῳ 


(12) Ὁ δὲ ἀνθύπατος εἶπε. In codicibus nostris D δίχαιά τε χαὶ ὅσια. Quasi diceret : Noli sperare, o 


Maz., Med. et Fuk. scriptum est, Ὁ δὲ ἀνθύπατος 
iU θτρία ἔχω, etc. 

(70) Ἀμετάθετος γὰρ ἡμῖν ἡ ἁπὸ τῶν κρειττόγων 
ἐπὶ τὰ χείρω μετάνοια. Ultima vox tiou videtur hic 
convenire. Ας libenter pro voce μετάνοια rescribe- 
rem διάνοια, quem sensum in interpretatione mea 
sum secutus. ldem quoque Rufino placuisse video. 
Sic enim ille vertit hunc locum : Proconsul dixit : 
Bestias habeo quibus  subigeris (ita correxi partim 
ex codice Parisiensis Ecclesi, partim ex Begio) 
nisi cito penilueris. Àt ille respondit : Adhibeantur. 
Nobis enim immobilis stat sententia ? nec possumus 
de bono ad malum per penitudinem commutari. Ni- 
cephorus quoque, ut hujus luci sensum exprimeret, 
eircumlocutioue usus est hujusmodi : Οὐ γὰρ ἐμοὶ 
μετάνοια σαφῶς ὁρισθείη, ἡ ἀπὸ τῶν χρειττόνων ἐπὶ 
tà χείρω µετάθεσις, ἀλλ᾽ dj x τῶν χαλεπῶν ἐπὶ τὰ 


judex, fieri posse ut me unquam peniteat. Nos enim 

unam duntaxat penitentiam agnoscimus, cum a 

vitiis ad virtutem, et ab errore trausitur ad fidem. 

A melioribus vero ad deteriora migrare, id nequa- 
uam resipiscere est, 

(74-15) Φέρε’ὃ βού.Ίει. Codex Maz. ac Med., cum 
Εις. et Sav., scriptum habent φέρε ἃ βούλει. Ru- 
finus vertit : Adhibe utrum voles, iguew— scilicet 
aut bestias. . 

(76) Τὸν ᾿Ασιάρχη». Rufinus munerarium vertit, 
quod equidem probare non possum. Etsi enim 
asiarche munera edebant, non hoc tamen erat pe- 
culiare eorum officium. Multi quippe alii hujusmodi 
spectacula exhibebant : verbi gratia magistratus 
municipales seu. duuniviri, ut. est in. lege 1 Cod. 
Theod. De spectaculis. Vertendum igitur est. Asiar- 
cham. Erant autem asiarcha sacerdotes cominunis 


555 


IHISTORLUE ECCLESIASTICAE LIB. 1V. 


054 


λέοντα. Ὁ δὲ ἔφη v εἶναι ἐξὺν αὐτῷ, ἐπειδὴ ἔπεπλη- A rum supplicio reservatur. Séd quid cessas ? profer 


ρώχει τὰ χυνηγέσια. Τότε ἔδοξεν αὐτοῖς ὁμοθυμαδὸὺν 
ἐπιθοησαι, ὥστε ζῶντα τὸν Πολύχαρπον χαταχκαῦσαι. 
Ἔδει γὰρ τὸ τῆς φανερωθείσης αὐτῷ ἐπὶ τοῦ προσ- 
χεφαλαίου ὁπτασίας πληρωθῆναι' ὅτε ἰδὼν αὑτὸ 
καιόµενον, προσευχόµενος, εἶπεν ἐπιστραφεὶς τοῖς 
μετ αὐτοῦ πιστοῖς προφητικῶς * « Act µε ζῶντα xa- 
ταχαῖῦναι. » Ταῦτα οὖν μετὰ τοσούτου τάχους ἑγέ- 
νετο, θᾶττον ἢ ἑλέγετο, τῶν ὄχλων παραχρῆμα συνα- 
γαγόντων £x τῶν ἐργαστηρίων xat ἐχ τῶν βαλανείων 
ξύλα καὶ φρύγανα, μάλιστα Ἰουδαίων προθύµως, ὡς 
ἔθος αὐτοῖς, elg τοῦτο ὑπουργούντων (TT). ᾽Αλλὰ ὅτε 
$ πυρὰ ἠτοιμάσθη, ἀποθέμενος ἑαυτῷ πάντα τὰ 
μάτια, xai λύσας τὴν ζώνην, ἐπειρᾶτο xal ὑπολύειν 
ἑαυτὸν (78), μὴ πρότερον τοῦτο mouov, διὰ τὸ dcl 
Έχαστον τῶν πιστῶν σπονδάζδειν, ὅστις τάχιον τοῦ 
χρωτὸς αὐτοῦ ἐφάψηται. Ἐν παντὶ γὰρ ἀγαθης Eve- 
xtv πολιτείας xal πρὸ τῆς πολιᾶς ἑχεχόσμητο (79). 
Εὐθέως οὖν αὐτῷ περιετίθετο τὰ πρὸς τὴν πυρὰν 
ἠρμοσμένα ὄργανα (80). Μελλόντων δὲ αὐτῶν xal 
προσηλοῦν αὐτὸν, εἶπεν « "Αφετέ µε οὕτως. Ὁ γὰρ 
διδοὺς ὑπομεῖναι τὸ πῦρ, δώσει χαὶ χωρὶς τῆς ὑμε- 


Asiz. Nam cum Asiani communia haberent templa, 
sacra, festos dies, et commune concilium, com- 
mune etiam habebant gentis sacerdotium, quod 
asiarchia dicitur iu libris juris. Eligebantur autem 
asiarchz:e. hoc modo. Singulae urbes Asiz initio cu- 
jusque anni,'id est sub zquinoctium. autumnale, 
concionem liabebant, in qua unum ex. &uis civibus 
asiarcham nominabant; legatos deinde mittebant 
ad commune gentis concilium, qui nomen ejus 
qui domi electus fuerat renuntiarent, Tum σύνε- 
ópot ex omnibus iis quos singule civitates asiar- 
echas nominaverant, decein circiter eligebant. Docet 
id Aristides in quarta orationum sacrarum, ubi se 
tertium aut quartum asiarcham 3 synedris, id est, 
a cominuni Asie consilio designatum esse dicit. 
Sed dJifficulias est, utrum hi omnes qui in publico 
Asiz concilio designati fuerant, simul sacerdotium 
esseriut ; an vero unus. duntaxat fuerit asiarcha. 

lures quidem fuisse quotannis asiarchas aflirinat 
Jac. Usserius Armachanus, eo quod in cap. xix 
Aectuuin apostolorum, plures meiorautur | asiarchze 
suasisse Paulo ne in theatrum Ephesiorum proi- 
ret. Sed locus ille Actuum nihil probat. Asiarchae 
enim illic vocantur qui Asiarclhiz sacerdotium ges- 
serant, eo plane inodo quo pontifices Judeorum in 
Evangelio dicuntur, quetquot. pontificatum. antea 
administraverant. Ego vero libentius crediderim, 
unum dontaxat fuisse quotannis asiarcham. Licet 
enim plures a synedris designari solerent, id forte 
fiebat, ut ex eorum numero unum aliquem procon- 
sul ltomanus eligeret, quemadmodum de .irenar- 
chis fieri solitum esse tradit Aristides iu eadem 
oratione. Poiuit etiam id consulto (ieri a. syuedris, 
υἱ si forte is qui primus asiarcha ab ipsis fuerat 
designatus, fato concederet. priusquam sacerdotii 
sui inunus explesset, alter esset qui ejus locum ex- 
pleret.. Unum porro fuisse quotannis. asiarcliain 
apparet ex fine hujus epistola, ubi Polycarpus di- 
cilur passus esse sub Philippo asiarcha, proconsule 
aulem. Asize Statio Quadrato. Nam si. plures eraut 
asiarehbz, uon unus tautuminodo nominari debuit. 
Porro valde onerosum erat hoc sacerdotium, atque 
idcirco nonnisi opulentiores ad id gereuduiu elige- 
bantur. Hinc est quod Strabo observat, asiarchas 
fere ex Trallianis desumptos fuisse, propterea quod 
ejus urbis cives totius Ásix opulentissimi essent. 
Non solius autem Asie, sed generaliter omnium 


quodcunque volueris. » Hzc et alia plura cum dice- 
ret, fiducia simul et gaudio replebatur, et in vultu 
ejus gralia quzdam  emicabat. Tantumque abfuit 
ut iis qu:e ipsi dicla erant, territus concideret, Quin 
contra ipse proconsul attonitus stetit, misitque prz- 
conem qui in medio stadio ter pronuntiavit : « Poly- 
carpus se Christianum esse professus est. » Quo 
audito statim universa multitudo gentilium ac Ju» 
deorum qui Smyrnam incolebant, incredibili fu- 
rore et ingenti strepitu acclamavit : « Hic est doctor 
Asix et pater Christianorum, eversor nuiminuin no- 
strorum, qui multis precipit ne sacrificent, neve 
deos immortales adorent. » [lzc dicentes inelama- 
bant, rogabantque Philippum Asiarcham, ut leonem 
adversus Polycarpum emitteret. At ille negavit id 
sibi licere, 133 quippe qui amphitheatrale spe- 
etaculum jam edidisset. Tune omnes uno con- 
sensu acclamarunt, ut Polycarpus vivus combure- 
retur, Necesse enim erat ut visio illa, quam in cer- 
vicali viderat, impleretur, tunc cum inter oran- 
dum illo ardere viso, ad fratres qui ipsum comita. 


provinciarum sacerdotes munera edebant. Angu- 
stiuus in epistola 5, de Apuleio loquens : Qui sacer- 
dos provincie pro magno (uit, ut munera ederet ve- 
naloresque vesiret, el pro statua sibi apud Coenses 
locanda, ex qua civitate habebat. uxorem, adversua 
coniradictionem quorumdam civium litigaret. Uli 
obiter moneo. scribeuduin esse apud Oenses. Üxor 
enim Apuleii rat ex Oea urbe Afric. Ex his intel- 
ligitur cur tantopere laboraverit Aristides, u! publico 
Asie sacerdotio liberaretur. Quippe id onus erat 
gravissimum, cum asiarchae ad editionem munerun 
constringerentur. Philostratus. in: Scopeliano Sophi- 
sía: ᾿Αρχιερεὺς μὲν ἐγένετο τῆς 'Áalag αὐτός τε, 
xai πρόγονοι αὐτοῦ, παῖς ἐκ πατρὸς πάντες 'O δὲ 
στέφανος οὗτος πολὺς, xal ὑπὲρ πολλῶν χρημάτων. 
Id est : Pontifex Aste seu. asiurcha (u.t ipse εἰ ma- 
jores ejus, ita ut continua serie filius patri succede- 
fel. Est autem hujus sacerdotii honos non mediocris, 
nec mediocri pecunia €onstat, 

(11) Εἰς τοῦτο ὑπουργούντων. In trihus nostris 
codicibus Mazar., Med. et Fuket. scriptum est, εἰς 
ταῦτα ὑπουργούντων, quemadmodnin etiam legitug 
in exemplaribus quibus usus est Jac. Usserius Αγ. 
machanus. Rufinum quoque ita legi-se ex ejus ver- 
sione apparet, Sic enim interpretatur : Precipue 
Judaeis ardentius in hec ex more ferventibus. 

(78) 'YxoAvew ἑαυτόν. Mujusmodi officium epi- 
scopis el confessoribus prastare solebaut veteres 
Christiani. Sic iu Passione Fiuctuosi episcopi le- 
gimus : Cum venisset ad amphitheatrum, statim. ad 
eum accessit Augustalis nomine lector ejusdem, cum 
fletibus deyrecans, ut eum ezcalciaret, 

(79) Πρὸ τῆς πο.ιᾶς ἑκεκόσμητο. Inusitata vox. 
eo quidem sensu, pro eo quod alii dicerent. ἑτετί- 
µητο. At Nicephorus cum hac non intelligeret, lo- 
cum interpolavit hoc modo : 'Aya0f) γὰρ πολιτείᾳ 
xai πρὸ τῆς πολιᾶς ἐχεχόσμητο. In. Usseriana autem 
editieue Jocus hic aliter interpolatus est. in. huuc 
modum : Ἐν παντὶ γὰρ γαλῷ, ἀγαθῆς Evexev πολι- 
τείας, xaX πρὸ τῆς μαρτυρίας ἐχεχόσμητο, 

(δυ) Τὰ πρὸς τὴν πυρὰν ἡρμοσμένα Ópryava. 
Τυμίσαι molestam intelligo, pice ac bitumine 11ἱ- 
tam, de qua Juvenalis ejusquescholiastes loquitur 
iiem palum seu stipitem ad quem alligabantur ουιη- 
burendi : denique clavos ac funes, ut videre est in 
Actis Pionii martyris, sub finem. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 256 


bantur conversus, prophetico spiritu dixit : « Vivum A τέρας ἓχ τῶν 1v ἀσφαλείας, ἀσχύλτως ἐπιμεῖναι τῇ 


me comburi oportet. » Caeterum hzc. non citius a 
populo dicta quei facta sunt, cunctis ligua et sar- 
meuta partim ex officinis, partm ex balueis incre- 
dibili celeritate comportantibus, przecipue vero Ju- 
dois alacri animo, ut. solent, operam suam iu id 
couferentibus,  Exstructo igitur rogo Polycarpus, 
Omni veste deposila, ac. soluto cingulo, calceos 
etii: sibi ipse detrahere tentabat, quod quidem 
ant-a facere minime consueverat : quippe cum siu- 
guli fidelium quotidie inter se ambitiose certarent, 
quisnam prior corporis ipsius cutem  contiugeret. 
Semper enim, etiam ante. canitiem, ob sanctieris 
vite honestatem ab. omnibus cultus fuerat, Mox 
cireumjecta sunt ei. instrumenta, quie ad. feralem 
yogum apparata fueraut,. Cumque eum clavis. affi- 
gere etiam vellent : « Sinite me, inquit. Qui enim 
milii vires dat ad ignis supplicium fortiter sustinen- 
dum, idem dabit, ut immotus rogo iusistam.» Proin- 
de onissis clavis, vinculis duntaxat eum astrinxe- 
runt. llle igitur manus post tergum connectens, et 
ad palum revinctus, tanquam aries quidam eximius 
ex magno grege delectus, qui gratissimum — holo- 
eausium omuipotenti offerretur Deo : « Pater, iuquit, 
unigeniti et benedicti Filii ti Jesu Christi, per 
quem ti notitiaan accepimus ; Deus angelorum, et 
potestatum, et vniversze creature, omuiumque ju- 
Βίοι! qui vivunt in. conspectu tuo : benedico te, qui 
me in huac diem, et ad horam λος perducere 
dignatus es, ut partem caperem in. consortio imar- 
tyrum et in calice Christi tui, in. resurrectionem 
vila slern anime simul εἰ corporis, in incor- 
ruptione Spiritus saucti. luter quos, quaso, suscipiar 
hodie iu corspectu πο tanquam hostia pinguis οἱ 
accepta, quemadmodum praparasti, adimplens ea 
qua pramonstrasti, verax. Deus. Quamobrem de 
omnibus te laudo, te benedico, te glorifico per sem- 
piternum Pontificem Jesum Christum. unigenitum 
Filium tuum, per quem tibi una cum ipso in Spiritu 
sancto gloria nuuc etin secula. seculorum, Αθ.) 
134 Et cum Ameu elava voce insonuisset, preca- 
tioneumque complesset, ministri quibus accendeudi 
ignis commissa erat cura, rogum accendunt. Cuin- 
que ingeus flamma exarsisset, mira res visa est ab 
iis qui eam videre meruerunt, el qui. ideo reservatl 
sunt ut aliis illam renuntiarent, Ignis enim foroicis 


(81! ᾽Αγαπέμψαντος δὲ τὸ Αμήν. | Verbum 
ἀναπέμφαντος hoc unbi indicare videtur, ipsum 
quidein. orauonem tacite ac. subinissa voce a Puly- 
carpo pronuniiatani fnisse ; Amen. vero edita voce 
prolatum, Itaque Rufinus vertit, et cum Amen in- 
sonuisset. Conjecturam nostram. confiruant Acta 
passionis Pionit. martyris quie sic habent : Cumque 
Pionius oculos clausisset, turbu ilum animai egisse 
suspicaba.ur : sed ipse secreto. precabatur. Cumque 
precaudi [inem fecisset, oculos aperuit. Jamque 
[mma sublimis ascendebat, cum hilari vultu. po- 
siremum Amen pronuntians, etc, Sane hauc. olim 
consuetudinem fuisse Christianorum, ut in (ine ora- 
tionis Amen clara voce resonarent, docet ritus. qui 
eiiamnum servatur in Ecclesia, ut scilicet post sin- 
gulas orationes a sacerdote pronuntiatas, populus 
uuiversus acclamet Amen, 


πυρᾷ. » Οἱ δὲ οὗ χαθήλωσαν, προσέδησαν δὲ αὐτόν. 
Ὁ δὲ ὀπίσω τὰς χεῖρας ποιήῄσας, xat προσδεθεὶς ὥσπερ 
χριὸς ἐπίσημος ἀναφερόμενος Ex μεγάλου ποιμνίου 
ὁλοχαύτωμα δεκτὺν Θεῷ παντοχράτορι, εἴπεν. ε ο 
τοῦ ἀγαπη-οῦ καὶ εὐλογητοῦ Παιδός σου Ἰησοῦ Χρι- 
στοῦ Πατὴρ, δι) οὗ τὴν περὶ σὲ ἐπίγνωσιν εἱλήραμεν, 
ὁ θεὸς ἀγγέλων xal δυνάµεων, καὶ πάσης τῆς χτί- 
σεως, παντός τε τοῦ Ὑένους τῶν διχαίων o? ζῶσιν 
ἐνώπιόν σου, εὐλογῷῶ σε ὅτι Ἠξίωσάς µε τῆς ἡμέρας 
xaY ὥρας ταύτης, τοῦ λαθεῖν µέρος ἐν ἀριθμῷ τῶν 
μαρτύρων, ἓν τῷ ποτηρίῳ τοῦ Χριστοῦ εἰς ἀνάστα- 
σιν ζωῆς αἰωνίου φυχῆς τε καὶ σώματος, £v ἀφθαρσίᾳ 
Πνεύματος ἁγίου. ἐν οἷς προσδεχθείην ἐνώπιόν σου 
σήμερον ἓν θυσίἰχ πιόνι καὶ προσδεχτῇ, χαθὼς mpor. 


B *oluacag προφανερώσας xai πλπηρώσας ὁ ἀφενδῆς 


xai ἁλτθινὸς Θεός. Διὰ τοῦτο xal περὶ πάντων σε 
αἰνῶ, σὲ εὐλογῶ, σὲ δοξάζω, διὰ τοῦ αἰωνίου ἀργχιε- 
pio; Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ ἀγαπττοῦ aou Παιδὸ-, 6c 
οὗ σοι σὺν αὐτῷ ἐν Πνεύματι ἁγίῳ δόξα, καὶ vov xal 
εἰς τοὺς μέλλοντας αἰῶνας, ἁμήν. » ᾿Αναπέμφαντος 
ὃξ αὐτοῦ τὸ ᾽Αμὸν (81), καὶ πληρώσαντος τὴν προα- 
ευχΏν, οἱ τοῦ πυρὸς ἄνθρωποι ἐξηψαν τὸ πῦρ µεγά- 
Ang δὲ ἐχλαμφάσης φλεγὸς, θαῦμα εἶδομεν οἷς ἰδεῖν 
ἐδόθη, o? xal ἐτηρήθησαν εἰς τὸ ἀναγγεῖλαι τοῖς 
λοιποῖς τὰ Ὑενόμενα. Τὸ γὰρ πῦρ χαµάρας εἶδος 
ποιῆσαν, ὥσπερ ὀθόνης πλοίου ὑπὸ πνεύματος τλη- 
ρουµένης, χύχλῳ περιετείχισε τὸ σῶμα τοῦ µάρτυ- 
ρος” καὶ ἣν εἰς μέσον οὐχ ὡς σὰρξ xatopévr, ἀλλ 
ὡς χρυσὺς καὶ ἄργυρος Ev χαμίνῳ πυρούµενος. Καὶ 


C γὰρ εὐωδίας τοσαύτης ἀντελαθόμεθα (89), ὡς λιδα- 


vtot09 πνέοντος, T] ἄλλου τινὸς τῶν ιµίων ἁἀρωμά- 
των. Πέρας Youv ἰδόντες οἱ ἄνομοι μὴ δυνάµενον τὸ 
σῶμα ὑπὸ τοῦ πυρὸς δαπανηθῆναι, ἐχέλευσαν προσ- 
ελθόντα αὐτῷ xopoéx:opa (85), παραθύσαι τὸ 
ξίφος. Καὶ τοῦτο ποιῄσαντος, ἐξηλθε mr oc αἵματος, 
ὥστε χατασθέσαι τὸ πῦρ, xal θαυμάσαι πάντα τὸν 
ὄχλον, εἰ τοσαύτη τις διαφορὰ μεταξὺ τῶν τε ἀπίστων 
χαὶ τῶν ἐκλεχτῶν ' ὧν εἷς καὶ οὗτος Υέγονεν ὁ θαυ- 
μασιώτατος ἐν τοῖς καθ) ἡμᾶς χρόνοις διδάσκαλος 
ἁἀποστολικὸς xai προφητιχὸς, Ὑενόμενος ἐπίσχοπος 
τῆς £v Σμύρνη καθολικής Ἐκκλησίας. Πᾶν γὰρ ῥῆμα 
ὃ ἀφΏχεν Ex τοῦ στόματος αὐτοῦ, xal ἑτελειώθη val 
τελειωθήσεται. Ὁ δὲ ἀντίζηλος xal βάσχανος xal 
πονηρὸς ὁ ἀντιχείμενος τῷ γένει τῶν δικαίων, ἰδὼν 


D x μέγεθος αὐτοῦ τῆς μαρτυρίας xai τὴν ἀπαρχῆς 


(82) Kal γὰρ εὐωδίας τοσαύτης ἀντελαθόμεθα. 
Sic ia quatuor nostris codicibus Maz., Med. Ευ]. 
et Sav. legitur; ἀντελαμθανόμεθα ediderat Steph inus. 
Apu Nicephorum vero scriptum est εὐωδίας τοιαύ- 
της ἀπελαμθάνομεν. 

(83) Κομφέκτορα. Confectores dicebantur qui be- 
stias in amphitheatro couliciebant. De his Suetonius 
in Nerone, cap. 12, et Josephus Scaliger in uotis ad 
Mauilium. Qui tamen in eo falli videtur, quod con- 
fectores ferarum  confupdit cum  bestiariis. Neque 
enim confectores cuu bestiis pugnabant sicut. be- 
stiarii, sed ad conliciendas feras immittebantur, si 
quaudo efferatze bestie stragem populo minareutur, 
ut aliquoties contingebat. Hi confectores lancearii 
dicuntur in. Gestis presidialibus Tarachi, Probi et 
Andronici, cap. 1U : Iratus praeses mandat lancea- 
riis ursum occidi. 


851 


HISTORLE ECCLES!ASTICAE LIB. IV. 


ἀνεπίληπτον αὐτοῦ πολιτείαν, ἑστεφανωμένον τε τῷ Α speciem prwbens, tanquam velum navis ventorum 


«tc ἀφθαρσίας στεφάνῳ xat βραθεῖον ἀναντίῤῥητον 
ἀπενηνεγμένον, ἐπετίδευσεν ὡς μηδὲ τὸ σωµάτιον 
αὑτοῦ ὑφ ἡμῶν ληφθείη, κα!περ πολλῶν ἐπιθυμούν- 
{ων toUgn ποιῆσαι, xal χοινωνῆσαι τῷ ἁγίῳ 25109 
σαρχίῳ (84). Ὑπέθαλον γοῦν τινες Νιχήτην τὸν τοῦ 
ἨἩρώδευ πατέρα, ἀδελφὸν δὲ Δάλχης (85), ἐντυχεῖν 
τῷ ἡλεμόνι, ὥστε p δοῦναι αὐτοῦ xb όῶμα, μὴ, 
Φιισιν, ἀφέντες τὸν ἑσταυρωμένον, τοῦτον ἄρξωνται 
σέθειν. Καὶ ταῦτα εἶπον, ὑποθαλόντων χαὶ ἐνισχυ- 
σάν-ων τῶν Ἰονδαίων, ot xaY ἑτέρησαν μελλόντων 
ἡμῶν Ex τοῦ πυρὸς αὐτὸν λαµθάνειν, ἀγνοοῦντες ὅτι 
οὔτε τὸν Χριστόν ποτε χαταλιπεῖν δνησόµεθα, τὸν 
ὑπὲρ τῆς τοῦ παντὸς χόσµου τῶν σωζοµένων σωτη- 
plac παθόντα, οὔτε ἕτερόν τινα σέθειν. Τοῦτον μὲν 


γὰρ Υἱὸν ὄντα τοῦ θεοῦ. προσχυνοὺμἒν, τοὺς δὲ µάρ- B 


ευρας, ὡς paOr tác τοῦ Κυρίου xat μιμητὰς, ἀγαπῶ- 
μεν ἀξίως, ἕνεχα εὐνοίας ἀνυπερθλῆτου τῆς εἰς τὸν 
ἴδιον βασιλέα xai διδάσχαλον ὧν γένοιτο καὶ ἡμᾶς 
δυγχοινωνούς τε xat μαθητὰς (86) γενέσθαι. Ἰρὼν 
οὖν ὁ ἑχατοντάρχης vhv τῶν Ἰουδαίων γενοµένην 
Φιλονειχίαν, θεὶς αὐτὸν bv µέσῳ, ὡς ἔθος αὐτοῖς, 
ἔκαυσεν. Οὕτως τε ἡμεῖς ὕστερον ἀνελόμενοι τὰ τι- 
µιώτερα λίθων πολυτελῶν καὶ δοκιµώτερα ὑπὲρ ypu- 
σίον ὁστᾶ αὑτοῦ, ἀπεθέμεθα ὅπου xal ἀκόλουθον ἣν. 
Ἔνθα ὡς δυνατὸν ἡμῖν συναγοµένοις ἐν ἀγαλλιάσει 
xai yapi, παρέξει ὁ Κύριος ἐπιτελεῖν τὴν τοῦ µαρ- 
«uplou αὐτοῦ ἡμέραν γενέθλιον, clc τε τῶν προηθλη- 
χότων μνήμην, χαὶ τῶν µελλόντων ἄσχησίν τε xal 


ἑτοιμασίαν. Τοιαῦτα τὰ χατὰ τὶν µαχάριον Πολύχαρ- ρ 


πον σὺν τοῖς ἀπὸ Φιλαδελφείας δώδεχα τοῖς v Σμύρνη 
µαρτυρήσασι΄ ὃς µόνος ὑπὸ πάντων μᾶλλον µνημο- 


(84) Κοιωνησαι τῷ ἁγίῳφ αὐτοῦ σαρκἰφ. Πίο locus 
inprimis notabilis est, qu'ppe qui vetustissimam Chri- 
Süianorum con-uectiidinem, ac. prizierea. rationem 
ejus uobis ostendit. L1eo enim reliquias martyrum 
aliquas habere tanto. studio optabant, ut. cuin. iis- 
dem viiam mortuis commuuicarent. Nec. contenti 
ea communione sauctorum quam catholica profite- 
tur Ecclesia, per fidem scilicet, spem ac charita- 
tem; per sacras etiam eorum reliquias et piguora, 
eum ipsis communicare cupiebant, ltaque. eorum 
reliquias iu cutneteriis honorifice condebant, ibique 

uotannie  convenienles, anniversaria: martyrii 
diem celebrabant, hac ratione cum defancto imar- 
tyre perpetuo communican es, ut testatur. liec epi- 
$102 paulo imfra. Aue. id. faciebant εκ praecepto 
apostoli Pauli, qui in Epistola ad Rom., cap. xin, 
eommuniCc.re nos sanctorum memoriis jubet. Certe 
Opiaius in libro v, verba. illa Apostoli, memoriis 
sanctornm communuicuntes, ita iuterpretatur, ut idem 
sigiilicent, quod offerre ad sepulera martyrum. Nec 
alier sumit llilarius in libro coutra Constantium, 
&ub linen. De liac commu ione loquitur. Marcelli- 
pus presbyter in libello precum ad. Valeutiniantin 
imp., ubi de Ovyrynchius qui saucti Pauli ipsorum 
quondam antistiis tneimoriam devotissime celebra- 
bant : llabenies, iuquit, secum presbyteros et dia- 
conos {ή itlibate fidei, per quos fruevantur divi- 
Ris sacrameniis, una cum supermemoralo beulissimo 
Paulo. Et bxc quidem de publico cultu reliquiarum 
que iu cOmeteriis recoudebantur. Fuit et alius 
mos secutis Lemporibus, ut singuli fidelium reli- 

quias mariyrui quascunque nancisci potuerant, 
' domi bouorilice servarent, De quo more audi quid 
senserit Eusebius noster iu. serinone 2 de resurre- 


flatu sinuatum cireum corpus martyris stetit, Quod 
quidem in medio positum, non ut caro assa videba- 
tur, sed velut aurimn aut argentum quod in forusce 
excoquitur. Quippe odorem suavissimum quasi thu- 
ris alieriusve pretiosi aromatis, naribus nostris 
inlialantem liauriebamus, Postremo cernentes impii 
ac profani homines corpus flammis non pos-e 
consumi, coufectorem propius accedere. ense que 
alte in corpus adigere jusserunt. Quo facto tanta vis. 
savguinis effluxit, ut ignis prorsus exsingueretur, 
plelisque universa miraretur tantum esse discrimen 
inter infideles atque. electos. Quorum ex. numero 
hic certe unus. fuit: nostra ztate, apostolicus et 
prophetieus doctor, catholice. Smyruensium. Εδ- 
clesiz episcopus. Quidquid enim ille ore suo unquam 
protulit, aut impletum jam vidimus, aut scimus in» 


| plendum. Verum invidus ille atque :eimulus, et ju- 


storum generi semper infestus nequissiuius diemon, 
euu insigne illius martyrium, vitamque ab ineunte 
adolescentia sine ulla reprehensionis labe trans- 
actam intelligeret, atque idcirco immortalitatis 
corona ipsum esse redimitum , et praemium. glo— 
riosi certaminis sine controversia retuildi-se cerneret, 
operam dedit ne corpus illius a nostris aufcrretur ; 
tametsi multi iuter nos essent, qui id agere maguo- 
pere cupiebant, et sacro illius cadaveri communi- 
care, Quidam igitur suggesserunt Nicerze. llerodis 
patri, fratri. autem Dalces, ut proconsulem a iret 
moneretque ne cadaver illius donaret, ne forte, ut 
aiehaut, relicto Crucifixo, liunc deinceps Christiani 
colere inciperent. Ei isti quidem Lac dicebant, 


ctione : Non enim projecit quam incidit, sed acci- 
piens eam ui medicamen ad sanitatem illus detictl 
quod admiserat. ubnequndo, domi recondit : ut con- 
suerunt iufirmiorex, fideles tamen, honorare si q«id 
a martyribus sumpserint, l.i etiam  velerendus est 
mos ZEgypiiorum, qui imariyrum corpora. von Ίνα 
mabaot, sed domi in [ους reposita servabant, 
ut refert Athanasius in. Vita B. Απο. 

(5) ᾿Αδελςὸν δὲ Δάχης. Hoc .owen varie core 
Tuptum. in codicibus nostris ii veni. Codex quidem 
Μο lic:eus Δάλθης scriptum habet, Nicepliorus autem 
Δάρχης. Ciieri codices vulgata lectionem retinent 
cui ο, Sed cum hoc nomen. nec Graecum sit 
nec Latiuum, malim sequi. editionem: Usserianam, 
in qua legitur ἁδελφὸν δὲ Άλκης. Nam Alce nomen 
fuit. usitatum 10 Gr:ecia, el praecipue apud Sinyre 
nas, ut docet lguatii ad Smyruiwos epistola. Lsse- 
rius quoque in manuscripro Sivilii codice scripurmn 
esse lestitur. ἁδελφὸν 6" Ἂλχης, Οἱ tamea Je- 
ctionem Savilius ad oram libri sui qui penes uos 
esl, miniwue adnotavit. 

(86) Zuyxowrwovo)vc τε xal µαθητάς. Rectius in 
codice Maz. et Medicieo scribitur xa συµµαθητάς. 
|n integro. autem. exemplari hujus epistole. qiod 
Jac. U-serius edidit, ità seriptuse babetur : ὧν γέ- 
νοιτο xal ἡμᾶς Χρινωνούς τε xal συμμαθητὰς Yevé- 
σθαι. Quan lectiunem vetus ejus epistolae iuterpres 
secutus est, Sic euim vertit, u£ nos socii ipsorum et 
condiscipuli esse mereumur, Optime, meo. quidem 
judicio. Optant enim. Smyrnenses, υἱ discipuli 
Christi, ek commilitones ac condiscipuli martyrum 
esse mereantur, Vulgatani lectionem retinet auctor 
Chronici Alexandrini, ubi agit de Polycarpo. 


459 


EUSEBI] CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


560 


suggerentibus atque instantibus Judzis, qui eliam A νεύεται, ὡς xal ὑπὸ τῶν ἐθνῶν Ev παντὶ τόπῳ λα- 


nostros sollicite observaverant, cum e rogo corpus 
auferre teutarent : stulti, qui ignorarent nos Chri- 
stum nunquam posse relinquere, qui pro salute om- 
nium,quotquot ex genere humano salvi futuri sunt, 
mortein pertulerit, nec alium quemquam colere. ll- 
lum enim utpote Filium 135 Dei adoramus, martyres 


(87) Ἐν παντὶ réxQ «Ίαεῖσθαι. Finis hujus 
Smyruzorum epistole omissus est ab Eusebio, 
propterea. quod ad institutum ipsius parum facere 
videbatur, οἱ quia in alio opere integram epistolam 
retulerat, in libro scilicet De antiquis martyrum 
passionihus. Nos vero ex editione Usseriana extre- 
mam lujus epistoke partem supplebimus, ne stu- 
diosi lectores in. hac editione nostra quidquam de- 
siderare possint. Sic autem habet : 

Ub µόνον διδάσχαλος Yevóusvag ἐπίσημος, ἀλλὰ 
xai μάρτυς ἔξοχος οὗ τὸ μαρτὺρ'ον πάντες ἔπιθυ- 
μοῦσι μιμεῖσθαι, χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον Ἀριστου γενό- 
µενον διὰ τῆς ὑπομονῆς Υὰρ καταγωνισάµενος τὸν 
ἄδιχον ἄρχοντα, xal οὕτως τὸν τῆς ἀφθαρσίας στἐ- 
φανον ἀπολαθὼν, σὺν τοῖς ἁποστόλοις καὶ πᾶσι δι- 
χαίΐοις ἀγαλλιώμενος, δοξάζει τὸν θεὸν xat Πατέρα, 
καὶ εὐλογεῖ τὸν Κύριον ἡμῶν, xaX κυθερνήτην τῶν 
σωμάτων ἡμῶν xat ποιμένα τῆς κατὰ τὴν οἰχουμένην 
χαθολιχῆς Ἐχκλτσίας. Ὑμεῖς μὲν οὖν Ἀξιώσατε διὰ 
πλειόνων δηλωθηΏναι ὑμῖν τὰ γενόµενα, ἡμεῖς δὲ χατὰ 
τὸ παρὸν ἐπὶ χεφαλαίω μεμηνύχαμεν διὰ του ἀδελ- 
φοῦ ἡμῶν Μάρκου. Μαθόντες οὖν ταῦτα, xol τοῖς 
ἐπέχεινα ἀδὲλφοῖς τὴν ἐπιστολὴν διαπέµφΦασθε, ἵνα 
χαὶ ἐχεῖνοι δηξάζωσι τὸν Κύριον, τὰς ἐχλογὰς ποιοῦντα 
ἀπὸ τῶν ἰδίων δούλων, τῷ δυναµένῳ πάντας ^ ἡμᾶς 
εἰσαγαγεῖν ἐν τῃ αὑτοῦ χάριτι καὶ δωρεᾷ εἰς τὴν 
αἰώνιον αὐτοῦ βασιλείαν, διὰ παιδὺς αὑτου τοῦ µο- 
νογενοῦς Ἴησου Χριστοῦ. ᾧ ἡ δόξα, τιμὴ, κράτος, 
µεγαλοσύνη εἰς αἰώνας. Αμήν | Προσαγορεύετε πάν- 
τας τοὺς áylouc * ὑμᾶς οἱ σὺν ἡμῖν προσαγορευουσιν, 
καὶ Ἐνάρεστος ὁ Υράφας πανοικεὶ. Μαρτυρεῖ δὲ ὁ 
βαχάριος Πολύχαρπος μηνὸς Ξανθικοῦ δευτέρα ἴστα- 

νου, πρὺ ἑπτὰ χαλανδῶν Μαΐων, Σαθθάτῳ ΜΣγάλῳ, 
ώρα ὁγδόῃ ' συνελήφθη ὑπὸ Ἡρώδο», ἐπὶ ἀρχιερέως 
Φιλ/ππου Τραλλιανοῦ, ἀνθυπατεύοντος Στατ.ου Ko- 
ὁράτου, βασ.λεύοντος δὲ εἰς τοὺς αἰῶνας Ἰησοῦ Χρι- 
οτοῦ. "Q ἡ δόξα, τιμὴ, µεγαλοσύνη, θρόνος αἰώνιος 
(mb γενεᾶς εἰς γενεάν. Ἑῤῥῶσθαι ὑμᾶς εὐχόμεθα, 
ἁδελφοὶ, στοιχοῦντας τῷ χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον λόγῳ 
Ἰησοῦ Χριστοῦ, μεθ᾽ οὗ δόξα τῷ θεῷ xot Πατρὶ xal 
ἁγίῳ Πνεύματι, ἐπὶ σωτηρίᾳ τῇ τῶν ἁγίων ἐχλεκτῶν, 
χαθὼς ἐμαρτύρησεν ὁ µαχάριος Πολύχαρπος, οὗ 
γένοιτο ἐν τῇ µασιλείᾳ Ἴησου Ἀριστου πρὸς τὰ ἴχνη 
εὑρεθῆναι ἡμᾶς. Tauta µετεγράφατο μὲν Γάΐος, ix 
τῶν Εἰρηναίου, μαθητοὺ τοῦ Πολυκάρπου, ὃς καὶ 
συνεπολιτεύσατο τῷ Elprvalo* ἐγὼ δὲ Σωχράτης ἐν 
Κορίνθῳ £x τοῦ Γαΐου ἀντιγράφων ἔγραφα. Ἡ χάρις 
μετὰ πάντων. Ἐγὼ δὲ πάλιν Ι]ιόνιος &x τοῦ προγε- 


γραμμένου ἔγραψα, ἀναξπτήσας αὐτὰ, χατὰ ἁποχά- D 


λυψιν φανερώσαντός µοι Πολυκάρπου, xaO δηλώσω 
ἐν τῷ χαθεξης, συναγαγὼν αὐτὰ Ἡδη σχεδὸν Ex τοῦ 
χρόνου χεχμηχότα, ἵνα xal µε συναγάγῃ ὁ Μύριος 
Ἰησοὺς Χριστὸς μετὰ τῶν ἐκλεκτῶν αὐτοῦ, ᾧ 1) δόξα, 
σὺν Πατρὶ χαὶ ἁγίῳ Πνεύματι εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν 
αἰώνων. Αμήν ld est: 

c Qui nou solum doctor insignis, verum etiam 
summus exstitit martyr, cujus martyrium omnes 
imitari student, quippequod cum Evangelio Christi 
consenserit, Etenim injustissimum praesidem pa- 
tientia ac tolerantia superavit, et hac ratione ii- 
mortalitatis coronam adeptus, una. cum apostolis 
atque omnibus sanctis letus glorificat Deum Patrein, 
et benedicit Dominum nostrum, gubernatorem cor- 
porum tuosirorum, et catholic: per universum or- 
bem Ecclesi: pastorem. Ac vos quidem petieratis 
ut cuncta qua gesta sunt, lusius exponeremua. Nos 
vero inpraseutiarum brevi compeudio indicavimus 


λεῖσθαι (87). » Τὰ μὲν δὴ κατὰ τὸν θαυμάσιον xal 
ἁἀποστολικὸν Πολύχαρπον, τοιούτου χατηζίωτο τέλους, 
τῶν χατὰ vhv Σμυρναίων Ἐκκλησίαν ἁδελφῶν τὴν 
ἱστορίαν &v f] δεδηλώκαµεν αὐτῶν ἐπιστολῇ χατατε- 
θειµένων. Ἐν τῇ αὑτῇ δὲ περὶ αὐτοῦ γραφῇ xal 


per fratrem nostrum Marcum. Quz vos posteaquam 
acceperilis, rogamus ut ad fratres ulterius positos 
epistolam transmittatis, quo et illi Dominum bene- 
dicant, qui ex suis famulis quoscunque vult, eligit, 
qui gratia sua atque indulgentia omnes nos in re- 
gnum suum aterumm potest inducere, per Filium 
suum unigenitum Jesum Christum, cui gloria, ho- 
nor, imperium ac majestas in secula. Amen ! Sa- 
lutate omnes sanctos. universi qui nobiscum sunt, 
vos salutant, et Evarestus hujus epistole scriptor 


B cum omni domo sua. Passus est autem beatus Po- 


ΜΑΗ die secuudo mensis Xautlici, ante diem vin 
aleudas Martias, Magno Sabbato, hora octava. 
Captus est ab Herode, pontifice Asie Philippo Tral- 
liano, Statio Quadrato proconsule, regnamte in szx- 
cula Jesu. Christo, cui gloria, honor, majestas ac 
thronus sempiternus ab aetate in aetatem. Optainus 
vos in Domino valere, fratres charissimi, iulierentes 
priceptis atque. Evangelio Jesu. Christi, cum quo 
gloria et honor Deo Patri sanctoque. Spiritui, ob 
salutem saucioruui qui εἰς sunt a Deo. Quouruin 
exeuiplo passus est. beatus Polycarpus. Ad. cujus 
vesligia optamus ut in. regno Christi locum habere 
mereamur. Hiec ex libro lrenzei, discipuli B. Poly- 
carpi, descripsit Caius, qui etiam versatus est cuin 
lIrenz:o. Ego vero Socrates Corinthi. trauscripai ex 
Caii exemplari. Gratia sit cum omnibus, Po tiec 
ego Pionius ex supradicto descripsi, cum exempla 
ria diu quisivissem, et Polycarpus per visiouem 


C ea mihi revelassel, ut inferius declarabo : cuim au- 


tein vetustate ac longinquitate lemporis prope cor- 
rupta essent, collegi ea, ut me quoque eum electis 
suis colligat Dominus noster Jesus Curistus, cui cum 
Patre ei Sancto Spiritu gloria in saecula saculoruin. 
Ameu! » 

lic idcirco hic ascribenda esse duxi, ut tam il- 
lustre antiquitatis ecclesiastice monumentum. hic 
quoque integrum legeretur. Sunt autem in calce 
hujus epistoi;e quedam diligeutius observanda. Pri- 
mui est, hauc epistolam non conlinuo post Poly 
carpi martyrium, Sed aliquanto. post ienmpore a 
Swuyrnzis scriptam fuisse. Nam eum Philomelietses 
de Polycarpi martyrio fama tantum ac. rumorete- 
nus audiissent, litteras dederuot ad Sinyrndorum 
Ecclesium. rogautes ut cuucta qui in beatissuni 
viri passione gesta fuerant, singillatiin. prescripta 
ad ipsos miuerentur. Quod quidem. libenussime 
praestiterunt. Stiyruari, scripta ad ipsos epistola 
quam in manibus habewus. |d. autem. subindicant 
Ins verbis : Ὑμεῖς μὲν οὖν ἠξιώσατε διὰ πλειόνων δη- 
λωθῆναι ὑμῖν τὰ γενόµενα, eic. Secundo notandum 
esi, Polycarpi martyrium. passim in. hac epistola 
evangelicum martyrium. appellari. Nam οἱ iyitio 
episiole aiunt. Simyrnzi : σχεδὸν γὰρ πάντα τὰ 
προάγοντα ἐγένετο, ἵνα ἡμῖν ὁ Κύριος ἄνωθεν ἐπι- 
δείξῃ τὸ xavà τὸ Εὐαγγέλιον μαρτύριον. Et in ex- 
trema epistole parle : οὗ τὸ μαρτύριον πάντες 
ἐπιθυμοῦσι μιμεῖσθαι, κατὰ} τὸ Εὐαγγέλιον Χρι- 
στου Ὑενόμενον. Cur auteur. consonum — Evangelio 
Christi vocetur hoc Polycarpi maryrium, utrobi-. 
que afferunt ratiouem  Sniyrnzi, quod scilicet 
Pulycarpus fugerit eus, qui ipsum persequebantur, 
exeinplo Christi exspectaus donec traderetur, οἱ 
quod iniquitatem prassidis patientia sua. superavit, 
lilud etiam. observandum est, hanc. Smyruxoruim 
epistolau perlatam. quidem fuisse a Mar«o, scri- 
plain vero inauu Evaresii, cujus nonien ascripserunt 


HISTORLE ECCLESIASTIC.£ LIB. IV. 


363 


ἅλλα µαρτύρ:α z7vzz-o (88) χατὰ τὲν αὐ ὶν Σμὸρ- A vero tamquam discipulos et imitatores Domini, merito 


ναν πεπραγμένα 22b τὶν αὐτὸν περίοδον του χρόνου 
τῆς τοῦ Πολυχάρτου μαρτυρίας μεθ ὧν καὶ λττού- 
δωρος τῆς χατὰ Να ρχίωνα πλάνες πρεσθύτερος δὴ 
εἶναι δοχῶν, πυρὶ παραδβεὶς ἀνέοττα:. Τῶν τε μὲν 
τότε περιθόττος µᾶστ.ς εἲς τις ἐγνωρίςστο Π:όνιος, 
οὗ τὰς χατὰ µέρος ὁμολογίας, τὲν τε τοῦ λόγτυ σαὸ- 
ῥησίαν, xai τὰς ὑπὲρ τες πίστεως ἐσὶ του fuco καὶ 
τῶν ἀρχόντων ἁπολογίας, διδασχαλικᾶς τε ὄτμπγο- 
ῥρίας, xax ἔτι τὰς cp; τος ὑποτε στωχότας τῷ χατὰ 
τὸν δ ωγμὸν τειρασμῷ ὀξξιώσεις, -αραμυθίας τε ἃς 
ἐπὶ τῆς εἰρχτῖς τοῖς map! αὐτὸν εἰδαγιχνουμένοις 
ἀδελφοῖς παρετίθττ», 3; τε ἐτλ τούτοις ὑπέμεινε Ἀα- 
σάνους, χαὶ τὰς ἐτὶ ταύτα:ς ἁλυτδύνας, χαθηλώὠσεις 
τε, χαὶ τὴν ἐπὶ τς Tool. χαρτερίαν, τντε by" 
ἅπασι τοῖς παραδύξοις αὐτοῦ τελευτὶ», πλτρέστατα tfe 
περὶ αὐτῶώ γραφῖτς περ'εχούστς, τοὺς οἷς cov, Ezl 
ταύτην ἀνα έμτομεν, τοῖς τῶν ἀρχαίων συναχθεῖσιν 
ἡμῖν µαρτυρίοις ἐντεταυμένην (88). Ἔξτς δὲ χαὶ ἄλλων 
iv Περγάμῳ (89) πάλει της Ασίας ὑπομνέίματα µε- 
Smyrnzi exemplo apostoli Pauli, qui in suis ad 
Romanos litteris Tertii quoque litterarum scriptoris 
nomen apposuit, Postremo notandum est. quod Po- 
lvcarpus passus esse dicitur die secundo mensis 
Yanthici, id est, ante diem τι Kalendas Martias, 
Usserius quidein tim ἵη notis ad epistolam Smyr- 
nzorum, tum in libro De anno solari Macedonum 
et Asianorum, cap. 4, affirmat Smyrnzos prxter 
morem reliquarum Asiz civitatum, mensem Xan- 
Ihicum exorsos fuisse a die 25 mensis Martii. Sed 
cum ad id probandum nullam rationem afferat, in 


eo non possum illi assentiri. Quis enim credat, 
Smyrnzos in mensium Macedonicorum dispositione 


amore prosequimur, ob eximiam ipse: πας benevolen- 
tiam, quam erga Regem »c Magistrum suum declára- 
runi. Quorum nos quoque consortes ac condiscipalos 
feri omnibos modis optamus. Porro cum centurio pet- 
tinaciam Judzorum animadverteret, corpus ip medio 
collocatam, ut moris est ipsis, concremavit. Atque 
ita nos demum ossa illius gemmis preuosissimis 
cbariora, et quovis auro puriota colligentes, wbi 
decebat condidimes. Quo etiam in loco nobis, si 
fieri polerit, convenientibus concedet Deus natalem 
ejus martyrii diem cum hilaritate et g»udio cele- 
brare, tum in memoriam corum qui glorioso certa- 
mise perfunceti sunt, tum ad posteros hujusmodi 
exemplo erudiendos οἱ confirmandos. » Ezc de 


B beato Polycarpo, qui cum aliis duodecim Philadel- 


phensibu3 apud Smyrnam martyrio est coronatus. 
Qui tamea solus omnium hominum megoria ac 
jama »racipue celebratur, adeo ut nomen ipsius 
Sbique terrarum etiam a gentilibus commemoretur. 


Kalendas Martias, przstat meo quidem judicio esm 
sententiam tueri, quz tum Sumyrnensis Ecclesi, 
tum omnium Orientalium tabulis confirmatur, quam 
incertis de magno Sabbato conjecturis et Judzorum 
trzditionibus inniti. Neque enim probabile est, 
Smyrnzos diem quo passus est B. Polycarpus igno- 
rasse ; aut natalem ejus alio die quam quo passus 
faerat, celebrasse, przsertim cera Smyrnsi in baec 
ipsa ad Philomelienses epistola dise:te polliceantur, 
se quotannis diem ejas natalem pie saacteque esse 
celebraturos. Quare cum paulo ante Pionii marty- 
rium, principatu Decii Augusti, id est, octoginta 
circiter annis 3 passione D. Polycarpi, coustet Smyr. 


a reliquis Asiz civitatibus dissensisse? Certe si ita C nzos natalem B. Polycarpi celebrasse vii Kslen 


fuisset, Smyrnzi diem quo passus est Polycarpus, 
non ita designassent, ut legitur in hac epistola : 
μαρτυρεῖ δὲ ὁ Πολύχαρπας Ξανθιχκοῦ δευτέρα ἵστα- 
εάνου. Sed ad vitandau ambiguitatem, adjecissent, 
x10' ἡμᾶς τους Σμυρναΐους. Carrerum Smyruzos in 
anni ac mensium suorum dispositione prorsus eum 
Asiauis consensisse, docent Acta Pionii martyris 
qui passus est Smyruz in persecutione Deciana, in 
quibus ita scribitur : Hec acta sunt. Julio precon- 
sule, anie iv Idus Martias more Romanorum, Asie 
&xntem more, septimi mensis undecimo. Recuus in 
Chronico Alexandrino legitur : 6 ἐστι xazX 'Acta- 
νοὺς μηνὶ Exzw τρ’. Cum igitur Smyrnzi non aliter 
menses suos ordinaverint quam czieri Asiani, apud 
Asianos vero mensis Xantbici initium in vicesimum 
secundum Februarii diem inciderit, idem quoque 
a Smyrnzis observatum sit necesse est. Quare in 
epistola Sinyrnzeorum de inartyrio Polycaryi, scri- 
bendum : πρὸ ἐπτ 
veius interpres. Nam secundus dies mensis Xan- 
thici apud Smyrnzos et Asianos cadebat io vii 
Kalendas Martias. Certe eo die, 25 scilicet Februa- 
fii, el Smyruzi et omnes Graci memoriam | sancti 
Polycarpi semper celebrarunt, ut constat tum ex 
Áctis Pionii martyris, tum ex Menais Grecorum. 
Quod si quis cum Usserio nobis objiciat, diem ma- 
gni Sabbati, quo passus est B. Polycarpus, nun- 
quam posse cadere iu vii Kalendas Martias, re- 
spondebimus obscurum nobis e:se atque incomper- 
tum, quodnam fuerit magnum illud Sabbatum, 
cujus a Suyyrnzis facta est mentio, tum in epistola 
ad Philomelienses de martyrio Polycarpi, tuin in 
Acti Pionii. Capellus quidem primum Sabbatum 
Quadragesimz ita vocari existimavit. Cujus conje- 
curam sequetur qui volet. Sed cuim diem ipsum 
quo passus est B. Polycarpus, tot tautisque testi- 
aniis designatum bhabeawuus, scptimuu scilicet 


ParaoL. Gn. XX. 


Martias, nefas jam esse existimo dedie passionis ejus 
amplius dubitare. Siculorum Fastorwm auctor, inquit 
Usserius, pro Mato» legit ᾽Απριλλίων. Verum enim 
Polycarpi natalem in 26 Martii esse statuendutg et 
Asiani anni ratio et minagni Sabbati character evin- 
cit, licet apud Latinos 36 Jan., apud Grecos 
25 Febr. celebretur. Usserio astipulatur Pagius ad 
an. 167, n. 3, 4. Ευιτ. 

(88) Ἐν τῇ αὐτῇ δὲ περὶ αὐτοῦ rpazg καὶ d.L1a 
μαρτύρια συ)ηστο. Male hunc locuum acceperunt 
Ruüuus, Nicephorus et Christophorsonus, Existi- 
maruntenim iu eadem illa de Polycarpi. martyrio 
epistola, Pionii quoque et Metrocori alioruuique 
passiones a Swmyruzis commemoratas fuisse, cum 
tamen id non dicat Eusebius, sed tantum affirmet, 
epistol: illi in qua de Polycarpi martyrio agebater, 
adjunctas fuisse aliorum martyrum passiones, Piouii 
scilicet ac Metrodori. Certe Eusebius paulo post, 


à Καλανδῶν Μαρτίων, ut legit D epistolam de Pionii martyrio distinguit ab epistola 


illa in qua martyrium Polycarpi describitur: Πλη- 
ρέστατα τῆς περὶ αὐτοῦ γραφΏς πξριεχούσης, τοὺς οἷς 
φίλον ἐπὶ ταύτην ἀναπέμφομεν. Et iu. hoc quidem 
lortasse excusari polest Eusebius. In eo vero quod 
Pionium, Metrodorum, Carpum et reliquos passos 
esse existimat principatu Marci Antonini, iisdem 
temporibus quibus passus est Polycarpus, neio il- 
lum exeusare unquam potest. Quippe ex Actis Pio- 
nii, et ex Actis Carpi et Papuli, constat illos re- 
gnante Decio subiisse martyrium. Causam erroris Eu- 
sebiu prz:buit, quod Acta illa Pionii et Carpi simul 
cui Actis passionis saucti Polycarpi in uno codice 
compacta legebantur. ,Ex quo suspicatus est Euse- 
bius illos *ano eodemque tempore passos fuisse, 

(88) ἘΕντεταγμένην. ΑΙ. impr., ἐντεταγμένην 
nimirum typograph. errore. Εοιτ. 

(89) 'E£nc δὲ καὶ ἆλλων ἐν Περγάμῳφ. Hunc lo- 
cuui ila accepit Christophorsonus, quasi Acta iuar- 


12 


MS 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


564 


Atque hic exitus admirandi illius et apostolici Po- A µαρτυρηκότων φἐρεται, Κάρπου xal Παπύλου, καὶ 


lyca rpi : cujus ordinem ac seriem fratres Smyrnen- 
sis Ecclesi, in ea quam diximus epistola memori: 


γυναιχὸς ᾿Ἀγαθονίχης, μετὰ πλείστας xal διαπρεπεῖς 
ὀμολογίας ἐπιδόξως τετελειωµένων. 


pro diderunt. Sea et alia martyria sub idem tempus 

quo Polycarpus passus est, apud Smyrnam facta, in eadem epistola conjunctim leguntur. In quibus 
et Metrodorus quidam, qui Marcionis secte presbyter dicebatur, flammis consumptus interiit. Celc- 
berrimus quoque inter reliquos ejus temporis martyres fuit Pionius. Cujus singulas confessiones , ac 
libertatem in dicendo, utque coram populis ac praesidibus pro fldei nostre defensione peroraverit , 
conciones item de institutione fidei, prxterea cohortationes, atque invilationes ad cos qui perse- 
cutionis tempore lapsi fuerant : allocutionues etiam et'consolationes quas in carcere positus adeunti- 
bus ipsum fratribus adhibuit; qua super his tormenta, quantosque dolores sustinuerit : clavorum 
insuper confixiones, et mirabilem in medio rogo constantiam mortem denique ipsam qux cuncta 
illa miracula subsecuta est, si qui volent coguoscere, eos ad epistolam de illius martyrio uberrime 
conscriptam amandamus, quam nos in opere de priscis martyribus quorum passiones collegimus. 
136 οιάΐπο suo inseruimus. Aliorum praterea qui in urbe Asiz Pergamo sub id tempus martyrium 
passi sunt, Acta etiamnum circumferuntur, Carpi videlicet, Papuli, et mulieris cujusdam Agathoni- 


ο : qui post multas atque illustres fldei nostre confessiones glorioso exitu consummati sunt, 


CAPUT XVI. 


Quomodo Justinus philosophus religionem Christi 


Rome predicans martyrium. meruit. 


lisdem temporibus et Justinus, cujus supra men- 
tionem fecimus, cum alterum librum pro fidei nostra 
defensione imperatoribus superius memoratis obtu- 
lisset, sacro martyrio exornatus est fraude ac ma- 
chinationibus Crescentis philosophi, qui vivendi 
rationem prorsus convenientem ac respondentem 
Cynice appellationi zmulabatur. Quem cum ille 
disputans audientibus plurimis convicisset, tandem 
veritatis illius quam predicaverat, przemium mar- 
iyrio consecutus est. llunec autem exitum vite, 
idem ille vere sapientix studiosissimus sectator, 
in supradicto Apologetico aperte prout erat ipsi 
prope diem eventurus, przdicit his verbis : « Ego 
etiam exspecto ut ab aliquo eorum qui philosophi 
appellantur, insidiis appetar, et in nervum com- 


tyrum Carpi et Papili, in eadem illa Smyrn:zorum 
epistola coutinerentur. Quod tamen verum non pu- 
to. Neque euim verisimile est, Smyrnxos martyria 
u$ lergami gesta erant, in epistola sua retulisse. 
robabilius est, Acta haec martyrum Pergamenorum 
a Smyrnzis vel a quibusdam aliis, ob argumenti 
similitudinem postea adjuncta fuisse epistolae Smyr- 
meorum, et in unum quasi corpus redacta. Atque 
ita hunc locum cepisse videtur Nicephorus. Duas 
porro epistolas Smyrnaorum fuisse existimo: alte- 
ram quie de Polycarpi, alteram qua de Pionii mar- 
tyrio scorsum commemoraverit : quibus subjecta 
erant Acta passionis Carpi et Papuli. Certe Pionius 
itemque Carpus et Papulus, Decio imperante, mar- 
tyrium passi sunt, ut eorum Ácía hodieque testan- 
tur. Quare paasio illorum referri nou potuit in dicta 
Smyruizorum epistola, qux» de Polycarpi martyrio 
adhuc recenti scripta est ad Ecclesiam Philoumelii 
temporibus Marci Ántonini. Vide Darouium ad an- 
num Cliristi 169, cap. 22, et Usserium in libro 
De anno solari Macedonum et. Asianorum, cap. 9$. 
(00) Δεύτερον ὑπὲρ τῶν xa0' ἡμᾶς δογμάτων 
Βιδ.ίον' ἀν αδούς. Eusebius infra cap. 17 méntionem 
Meérum facit hujus secundi Apologetici, quem Ju- 
sinus iuip. M. Aurelio Antonino pro Christianis 
dicaverat. Ejusdem libri meuinit etia Hieronymus 
inopere De scriptoribus. ecclesiasticis, Scaliger in 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IG. 


Ὅπως Tovcetivoc ὁ φιλόσοφος τὸν Χριστοῦ Ad- 
yov ἐπὶ τῆς Ῥωμαίων πὀ.Ίεως πρεσδεύων ἐμαρ- 
τύρησε» (Nic. H. E. 1n, 59). 

Κατὰ τούτους δὲ χαὶ ó μικρῷ πρὀσθεν ἡμῖν δηλω- 
θεὶς Ἰουστῖνος, δεύτερον ὑπὲρ τῶν χαθ᾽ ἡμᾶς δογµά. 
των βιδλίον ἀναδοὺς (90) τοῖς δεδηλωµένοις ἄρχουσι, 
θείῳ χαταχοσμεῖται µαρτυρίῳ, φιλοσόφου Κρίσχεν- 
τος (τὸν φερώνυμον δὲ οὗτος τῇ Κυνιχῇ poor, ropa 
βίον τε xat τρόπον ἐζήλου) τὴν ἐπιθουλὴν αὐτῷ xat- 
αρτύσαντος, ἐπείπερ πλεονάχις Ev διαλόγοις ἆχροα- 
τῶν παρόντων (91) εὐθύνας αὐτὸν , τὰ νιχητήρια τε- 
λευτῶν ὑπὲρ fic ἐπρέσδευεν ἀληθείας , διὰ τοῦ µαρ- 
ευρίου τοῦ xaz' αὐτὸν ἀνεδήσατο. Τοῦτο δὲ xai αὖ- 
τὸς ὁ τοῖς ἀληθείαις φιλοσοφώτατος, Ey τῇ δεδηλωµέ- 
νῃ ᾿Αποιογίᾳ σαμῶς οὕτως, ὥσπερ οὖν xal ἔμελλεν 
«ὅσον οὕπω περὶ αὐτὸν συµθῄσεσθαι, προλαθὼν ἆπο- 
σηµαίνει τούτοις αὐτοῖς τοῖς ῥήμασι’ ε«Κἀάγὼ οὖν 
προσδοχῶ ὑπό τινος τῶν ὠνομασμένων ἐπιθουλευθη- 


Animailversionibus Eusebianis, pag. 901, ait hunc 
secundum Justini Apologeticum, cujus hoc loco 
mentionem facit Eusebius, hodie non. exstare, id- 
que palam esse affirma:. In quo tamen longe faili- 
tur. Etenim Eusebius, postquam dixit Justinum 
philosophum secundau pro Christianis Apologiam 

. Aurelio Antonino obtulisse, statim ex eadein 
oratione insignem locum affert, quo Justinus ad- 
versus Crescentem Cynicuim philosophum invehitur. 
Qui quidem locus hodie exstat in Apologia prima 


D cjusdem Justini, pag. 46 editionis Parisiensis Grzeco- 


Latius. Verum in vulgatis Justini editionibus, or: 
tiones illius apologetic:& przpostero ordine colloca- 
l1: Sunt. Nam quie secunda ponitur in excusis exem- 
plaribus, ea priore loco poni debuit. Qu:e vero in 
editionibus prima recensetur, et ad senatum Romna- 
num inscriptaest, ea posteriore loco collocari debet, 
ut pluribus infra dicturi sumus. 

(91) ᾽Ακροατῶν παρόντων. lta quidem Regius. 
Sed quatuor reliqui, Mazar. scilicet ac Med., cum 
Fuk. et Saviliano, scriptum habent, ἐπ᾽ ἀκροατῶν 
εὐθύνας αὐτόν, quod quidem mihi videtur elegau- 
tius, Porro hac periodus cum in Graeco confusa sit 
ac perturbata, in duas a nobis divisa est, ut sensus 
apertior reJderetur, ldque etiam ante nos praestitis 
Rufinus, 


505 


HISTORLE ECCLESIASTIC/E LID. ΙΤ. 


966 


ναι, xal ξύλῳ ἐντιναγῆναι (02), f| χαὶ ὑπὸ Κρίσχεν- A pingar : ab ipso forsitan Crescente, verx philoso- 


τος τοῦ ἀφιλοσόφου καὶ φιλοχόμπου. 05 γὰρ φιλόσο- 
φον εἰπεῖν ἄξιον τὸν ἄνδρα, ὃς Ye περὶ ὧν μὴ ἐπί- 
όταται δηµοσἰᾳ χκαταμαρτυρεῖ, ὡς ἀθέων xal ἆσε- 
θῶν Χριστιανῶν ὄντων, πρὸς χάριν χαὶ ἡδονὴν τῶν 
πολλῶν , πεπλανηµένως τοῦτο πράττων (95). EU τε 
γὰρ ui] ἐντυχὼν τοῖς τοῦ Χριστοῦ διδάγµασι χατα- 
τρέχει ἡμῶν, παμπὀνηρός ἐστι xaX ἰδιωτῶν πολλῷ 
χείρων, o? φυλάττοντα! πολλάκις περὶ ὧν οὐχ ἐπίσταν- 
ται διαλέγεσθαι xat ψευδομαρτυρεῖν. Καὶ εἰ ἐντυχὼν 
μὴ συνῆχε τὸ ἐν αὐτοῖς μεγαλεῖον, f| συνεὶς, πρὸς 
τὸ μὴ ὑποπτευθῆναι τοιοῦτος ταῦτα ποιεῖ, πολὺ μᾶλ- 
λον ἁγεννῆς xai παµπόνηρος, ἰδιωτιχῆς γαὶ ἀλόγου 
δόξης καὶ φόδου ἑλάττων (v. Καὶ γὰρ Τροθέντα µε 
xai ἑρωτήσαντα αὐτὸν ἐρωτήσεις τινὰς τοιαύτας, µα- 
θεῖν χαὶ ἑλέγξαι ὅτι ἀληθῶς μηδὲν ἐπίσταται, εἰδέναι 
ὑμᾶς βούλομαι. Καὶ ὅτι ἀληθῆ λέγω (94), εἰ μὴ àv- 
ηνέχθησαν ὑμῖν αἱ κοινωνίαι τῶν λόγων, ἔτοιμος καὶ 
ἐφ᾽ ὑμῶν χρινωνεῖν τῶν ἐρωτήσεων πάλιν’ βασιλι- 
xby δ᾽ ἂν καὶ τοῦτο ἔργον εἴη. El δὲ καὶ ἐγνώσθησαν 
ὑμῖν αἱ ἐρωτήῆσεις µου χαὶ αἱ ἑἐχείνου ἀποχρίσεις, 
φανερὸν ὑμῖν ἐστιν, ὅτι οὐδὲν τῶν ἡμετέρων ἐπίστα- 


«at * ἢ εἰ ἐπίσταται, διὰ τοὺς ἀχούοντας δὲ οὐ τολμᾷ 


λέχειν, ὡς πρότερον ἔφην, o0 φιλόσοφος, ἀλλά φιλό- 
ὄρξος &vhp δείχνυται, ὃς γε μηδὲ τὸ Σωχρατιχὸν 
ἀξιέραστον ὃν «ipd (95). » Ταῦτα μὲν οὖν ὁ Ἰουστῖ- 


(92) Kal ξύὐλῳ ἐντιναγηναι. [ια codex Regius et 
Nicephorus hunc Justini locum exhibent. Sed in ve- 
tustissimo codice Mazarino scriptum inveni, x&v ξύ- 
A ἐντιναγΏναι. 1n F uk., xat ἐν ξύλῳ ἔντινα (ῆναι. In 


Mediczeo, καὶ £v ξύλῳ ἐνταγῆναι. ἰοάία in vulgatis C 


Justini editionibus excusum est, xal ξύλῳ ἑμπα- 
γῆναι, quomodo etiam in codice Mediezo prius scri- 
ptum fuerat, Eamque lectionem secutus Scaliger, in 
Animadversionibus Eusebianis vertit patibulo affigi. 
At Christophorsonus et ante illum Langus, Nicepho- 
ri interpres, vérlerunt fusiuarium pati, pessime, 
nieo quidem judicio. ltufinus, baculo et clava feriri, 
quasi Justinus clavam ei baculuin Crescentis Cynici 
formidaverit. Ego vero ξύλον, nervum interpretatus 
sum. [ta euim sumitur ea vox passim apud Euse- 
bium, verbi gratia, irn, libro quinto, initio, τὰς ἐν 
τῷ ξύλῳ διατάσεις τῶν «000v. Themistius, oratione 
9:0ἱ δὲ Ex τῶν σχιµπόδων εἰς δεσµωτήρια συνηρπά» 
Covto τοῖς δὲ οἱ σχίµποδες ἐγίνοντο ἀντὶ ξύλων. Ad 
quem locum recte doctissimus Pets vius adnotavit Zu- 
λον esse quod Latini dicunt nervum, ut est in vete- 
ribus Glossis, eoque sensu apud Prudentium sumi 
lignum, cum ait : 


Lignoque plantas inserit, 
Divaricatis cruribus. 


Quippe hujusmodi compedes erant e ligno. ldem 
Themistius in oratione noudum edita, qu:e inscribi- 
tur Constantius seu De humanitate, de tyvanno Ἱο- 
quens : Καθάπερ οἶμαι δξσμωτηρίου τις φύλαξ, πολ- 
λοὺς ἔχων δεσµωώτας ὑφ᾽ ἑαυτὸν, ἀγαπᾷ τε χαὶ γέγη- 
θεν, ὅτι εὐτυχέστερός στι τῶν ἐν τοῖς ξύλοις. Lucas 
quoque in Actibus apostolorum, cap. xvi, loquens 
de Paulo et Sila quos Philippensium magistratus {η 
carcerem conjecerant, ξύλον ita usurpat: Ἔδαλεν 
αὐτοὺς tig την ἑσωτέραν φυλαχὴν, καὶ τοὺς πόδας 
αὐτῶν ἠσφαλίσατο εἰς τὸ ξυλον. Vetus interpres ita 
vertit : Misit eos in interiorem carcerem et pedes eo- 
rum sirinzit ligno. Arator vero in lib. n Apostolice 
Historic, eandem rem  parrans expressit his ver- 
sibus: 

Conveniunt, ubi carcer erat : quem sedibus imis 
Iucluduni comitante Sila ; vestigia quorum 


phize ignaro, et vanitatis potius quam veritatis ama- 
tore. Neque enim philosophi vocabulum meretur, 
qui de rebus quas prorsus ignorat, pnblice loqui, 
et Christianos impios ac profanos affirmare non 
dubitat , quo gratiam captet plebecul:e : errans 
omnino. Si enim cum doctrinam Christi nunquam 
legerit, eam tamen suggillat , profecto nequissimus 
est, et vulgi hominibus multo deterior, qui plerum- 
que cavere solent ne de iis rebus loquantur quas 
ignorant, neve falsum testimonium proferant. Si 
vero cum eam doctrinam legerit , majestatem illius 
minime intellexit; aut si jntellexit quidem, verum 
ita ut dixi se gerit, ne forte eum Christianum csse 
homines suspicentur, longe adhac ignavior pejor- 


B que judicandus est, quippe qui popularibus atque 


insanis opinionibus, metuque iuferiorem se esse 
fateatur. Neque vero illud ignorare vos velim, au- 
gustissimi imperatores, me cum multas hujusmodi 
interrogationes ei proposuissem, 137 deprehen- 
disse illum revera nihil scire. Atque ut sciatis a mo 
verum dici, paratus sum, si forte disputationes illze 
&d vestram notitiain non pervenerunt, coram vobis 
interrogationes iterum proponere. Neque id ab 
imperatoria majestate alienum fuerit. Si vero cum 
interrogationes mes, tum iliius responsiones ad 


Ligno mersa cavo vinclis tenuere beatis. 


In Meneo Grocorum, die 95 Septembris, de SS. 
Paulo et Tatta : Διαθληθέντες ὡς Χριστιανοὶ ξύλῳ 
Ἱσφαλίσθησαν, xat ἁἀλύσεσιν ἐδέθησαν. Latini hoc li- 
gnum etiam cippum dixere. Gloss: veteres : Cippus, πο». 
δοχάχη. Sic in Passione Chrysauti et Dariz : Tunc 
irali milites, mittunt eum in cippo novo et nodosissi- 
mo, ita wt in tertio puncto tibias coarctarent. Igitur 
cum starent ante eum et insuliarent ei, ita putre(fa- 
clum est lignum totius cippi, ut in cinerem conrver- 
leretur. Sic legitur in codice ms. At Metaphrastes 
cadem Αεία describens sic habet ex versione Lipo- 
mani : Milites indignati eum in carcerem conjece- 
runt, et triplici compede strinzere : que quidem 
cum ipsi astarent et illuderent, in pulverem redacta 
est. 

(95) Πρὸς χάριν» xal ἡδονὴν τῶν zoAJAov, πε- 
zlarnuévoc τοῦτο πρᾶστίων. Editi antea, πρὸς 
&piw χαὶ ἡδονὴν τῶν πολλῶν τῶν πεπλανημένων. 
,onge elegantier est lectio quam ex tribus nostris 
codicibus, Maz., Med. οἱ Fuk., exhibemus. Qus 
emendatio adeo necessaria est, ut nisi ila scripse- 
ris, qu: sequuntur Justini verba cum przcedenti- 


D bus nullatenus coli:ereant. Postquam enim dixit Ju- 


sinas Crescentem iudignum e-se philosophi voca- 
bulo, propterea quod de rebus loqueretur quas pe- 
nitus ignorabat, et Christianos impios vocabat, ut 
gratiam — captaret. imperite — multitudinis : addit 
deinde, illum in eo graviter errasse, πεπλανηµένως 
τοῦτο πράττων. Rationem inde subjungit, et τε γὰρ 
μὴ ἐντυχών, etc., eleganter omnino. taque non iin- 
merito in codice Regio ad latus horum verborum 
apposita est nota Ορ. et supra accentus circumfle- 
xus, et ον. Quz nota significat ὡραῖον, id est locum 
venustum et elegantem. 

(95) Καὶ ὅτι ἁ.1ηθῆ Aéro. Vanc loauendi vim εἰ 
proprietatem non intellexit Christophorsonus. In hu- 
jusmodi autem locutione subauditur eleganter ἵνα 
εἰδητε. 

(05 Τὸ Σωκρατικὸν ἀξιέραστον ὃν tiia. Wwtelti- 

it egregiam iilam Socratis sententiam quae est apud 
latonem : quam quidem ab Eusebio aut ab exscri- 


564 


EUSEBII «CAJESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA. 


968 


aures vestras pervenerunt, perspicuum vobis est, A voc. "Oct δὲ χατὰ την αὐτοῦ πρόῤῥησιν πρὸς τοῦ 


ἠίαπι in religione nostra prorsus nihil scire. Aut si 
ecit ille quidem, sed propter auditores eloqui non 
aüdet, nequaquam philosophus, ut antea dixi , sed 
popularis aurz captator esse deprehenditur, quippe 
qui puleherrimum illud Socratis dictum parvi faciat : 
Nullum esse veritati anteferendum virum. » Hacte- 
nus Justinus. Quem quidem, sicut ipse praedixerat, 
structis a Crescente insidiis, martyrio esse corona- 
tum Tatianus vir qui primo zetatis sux tempore 
rhetoricam docens, in gentilium disciplinis Ssumina 
cum laude versatus est, et qui plurima ingenii sui 
monunepta posteris reliquit, in libro Adversus geu- 
les testatur his verbis: « Et recte Justinus, vir 
omnium admiratione dignissimus, eos latronibus 


Κρίσχεντος συσχευασθεὶς ἑτελειώθη , Τατιανὸς &vhp 
τὸν πρῶτον αὐτοῦ βίαν σοφιστεύσας ἐν τοῖς Ἑλλήνων 
µαθήµασι (96), καὶ δόξαν o0 σμικρὰν ἓν αὐτοῖς ἆπε- 
νηνεγµένος , πλεῖστά τε συγγράµµασιν αὐτοῦ χατα- 
λιπὼν μνημεῖα, v τῷ Πρὸς "EAAnvac ἱστορεῖ λέγων 
ὧδὲ πως « Kal ὁ θαυμασιώτατος Ἱουστῖνος ὀρθῶς 
ἐξεφώνησεν, ξοιχέναι τοὺς προειρηµένους λῃσταῖς. » 
Eiv' ἐπειπών τινα περὶ τῶν φιλοσόφων, ἐπιλέγει 
ταῦτα. « Κρίσχης γοῦν ὁ Σννεοττεύσας τῇ µεγάλη 
πόλει, παιδεραστίᾳ μὲν πάντας ὑπερήνεγχε, φιλαρ- 
γυρίᾳ δὲ mávo προσεχὴς ἣν. θανάτου δὲ ὁ χαταφρο- 
νεῖν συμθουλεύων, οὕτως αὑτὸς Σδεδίει τὸν θάνατον, 
ὡς χαὶ Ἰουστῖνον καθάπερ μεγάλῳ χαχῷ, τῷ θανά- 
"p περιθαλεῖν πραγµατεύσασθαι, διότι χηρύττων 


Similes esse dixit. » Pauea deinde interlocutus de B τὴν ἀλήθειαν, λίχνους τοὺς φιλοσόφους xal ἁπατεῶ- 


philosophis , hzc subjungit : « Crescens quidem 
qui in urbe Roma nidulum suum flxerat, foedis 


νας ἐξήλεγχε. » Καὶ τὸ μὲν χατὰ Ἰουστῖνον μαρτύ- 
piov. τοιαύτην εἴληχε τὴν αἰτίαν. 


puerorum amoribus, et avariti:te supra omnes mortales deditus fuit. Et qui alios hortabatur ut mortem 
contemuerent, ipse tantopere eam formidabat, ut Justino tanquam gravissimum malum mortem 
eoncinnaverit, eo quod ille veritatem przedicans, philosophos helluones et deceptores esse convince- 


ret. » Et bec quidem Justino causa martyrii fuit. 


CAPUT XVII. 
B martyribus quorum Justinus in suis libris men- 
tionem facit. 
ldem porro Justinus aliorum quoque qui paulo 
ante jpsum mariyrio perfuncti erant, in priore 
Apologetico mentionem facit his verbis: qua quo- 


ptore omissam, necessario in versione nostra adji- 
ciendam putavi. Porro hunc locum ex manuscriptis 
codicibus Maz., Med. et Fuk. ita restitui : ὥς Ye 
μηδὲ τὸ Σωχρατικὸν ἀξιέραστον ὃν τιμᾷ. (AL nos cum 
aliis correximus ὃν pro ὃν. EpiT.) 


(96) Σοφιστεύσας ἐν τοῖς Ἑλλήνων µαθή- 


µασι. Rulinus magistrum eloquentie vertit; Tatia- 
nus, iuquit, vir eruditissimus, in prima etate sua ora- 
terium docens, Ita etiam vertit Hieronymus in Cata- 
logo. Theodotitus quoque in libro t Hereticarum 
fabularum, Tatianum primo sophistam fuisse testa- 
tur. Ipse Tatianus de se loquens in fine libri Adver- 
sus Grecos, eodem utitur verbo quo Eusebius : 
Ταῦτα μὸν οὖν οὐ παρ’ ἄλλου μαθὼν ἐξεθέμην, πολλὴν 
ἐπιφοιτήσας Την, χαὶ τοῦτο μὲν σοφιστεύσας τὰ ὑμέτε- 
&, τοῦτο δὲ τέχναις xat ἐπινοίαις ἐγχυρήσας πολλαῖς. 
bi vox σοφιστεύσας nihil ad eloquentiam pertinet, 
sed omnem Grecorum sapientiam et liberales disci- 
plinas complectitur. Sane quod Tatianus ibidem ait 
se plurimas regiones peragrasse, multasque artes et 
. inventiones mechanicas curiose didicisse, philoso- 
phum magis indicat quam professorem eloquenti:. 
Adde quod liber ille Adversus Grecos conscriptus, 
salis testatur auctorem parui in dicendo exercita- 
tum fuisse. Est enim eruditus quidem liber, sed sine 
ordin, ac methodo compositus. 
(97) Πρὸ τοῦ κατ αὐτὸν ἀἁγῶγος. Quatuor 
' nostri codices Maz., Med., cum Fuk. et Saviliano, 
Scriptum habent, πρὸ τοῦ xaz' αὐτὸν μαρτυρίου. 
(93) 'Ev τῇ προτέρᾳ αὐτοῦ μνημονεύει AxoAo- 
p Scribendum est ἐν τῇ δευτέρα, ut recte conjecit 
. Petavius in Animadversionibus ad hzxresim xLvi 
^ piphanii, et P. Halloixius in Vita S. Justini, cap. 
96. Quippe Eusebius alio ordine Apologias Justini 
recenset, quain. quo nunc sunt. edite. Eam enim 
quà in vulgatis editionibus secunda inscribitur, et 
Antonino Pio nuucupata est, Eusebius priorem appel- 
lat, ut videre est in capite 12 lib. iv, et in cap. 18 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ IZ'. 
Περὶ ὧν Ἰουστῖνος ἐν ἰδίῳ συγγράµµατι urnuo- 
νεύει μαρτύρων (Nic. H. E. ui, 33). 


"OU αὐτὸς ἀνὴρ πρὸ τοῦ xaz' αὐτὸν ἀγῶνος (91), 


ἑτέρων πρὸ αὐτοῦ µαρτυρησάντων iv τῇ προτέρᾳ 
αὐτοῦ μνημονεύει Απο.ογίᾳ (98), χρησίµως τῇ ὑπο- 


ejusdem libri. Sed et in libro i, cap. 19, ubi Justi- 
num de Simone Mago loquentem inducit, locum 
affert ex priore ejus Apologetico, qui in i1 Justini 
Apologia hodie legitur. Qus vero in vulgatis editio- 
nibus prima dicitur Apología et ad senatum inscri - 
bitur, eam Eusebius secundam vocat, ut videre est 
in capite decimo sexto, et M. Aurelio Antonino post 
obitum imperatoris Pii, oblatam esse dicit a Justino 
in eap. 16 οἱ 18. Ego vero, quod quidem spectat ad 
ordinem Apologiarum Justini, facile assentior E.u- 
βεὈίο : et illam qux ad senatum vulgo inscribitur, 
posteriorem esse concedo : przesettim cum videam 
idem placuisse viris doctissimis, Bellarmino, Baro- 
nio et iis quos supra memoravi. Sed et Georgius 
Syncellus in Chronico, ejusque interpres Anastasius 
Bibliothecarius, ad annum Christi 46, prorsus cum 
Eusebio consentiunt. Sed quod priorem Justini Apo- 
logeticum M. Aurelio Antonino nuncupatum esse 
scribit, in eo non possum illi assentiri. Nec ignoro 
viros doctissimos quos supra meinoravi, cum Euse- 
bio consentire. Sed quicuuque rem ἱρδαπι acctra- 
tius expendere voluerit, inveniet profecto Apologe- 


D ticum illum, non ut scribit Eusebius M. Aurelio, sed 


potius Antonino Pio nuncupatum esse. Nam initio 
Apologetici ait Justinus mulierem illam Christianam, 
cum a viro accusata esset, dedisse libellum impera- 
tori, xai ἡ μὲν βιθλἰδιόν σοι τῷ αὑτοχράτορι ἀναδέ- 
δωχε. Quod si Apologeticus ille successoribus Ληιο- 
nini Pii dicatus fuisset ut vult Eusebius, certe Ju- 
stinus in plurali numero dixisset ὑμῖν τοῖς αὐτοχρά- 
τορσιν. Marcus enim el Verus ambo simul erant 
Augusti. Secundo scribit Justinus, Lucium quemdain 
cum Piolemzum Christianum ad supplicium duci 
videret, his verbis judicem compellasse : Οὐ πρέ- 
ποντα Εὐσεθεῖ αὐτοκράτορι, οὐδξ Φιλοσόφου Kal- 
σαρος παιδί. ld est: Non hec decent imperato- 
rem Pium, non Philosophi Cesaris filium. Apud 
Eusebium in cap. 17 lib. 1v rectius legitur οὐδὲ 


559 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. IV. 


$m 


θέσει xal ταῦτα ἱστορῶν. Γράφει δὲ ὧδε: « Ρυνή A niam ad institutum nostrum faciant, hic app;oac : 


τις συνεθίου ἀνδρὶ ἀχολασταίνοντι, ἀχολασταίνουσα 
χαὶ αὑτῃ πρότερον. Ἐπειδῃ δὲ τὰ τοῦ Χριστοῦ δι- 
δάγµατα ἔγνω, ἑσωφρονίσθη, xal τὸν ἄνδρα polt, 
σωφρονεῖν πείθειν ἐπειρᾶτο, τὰ διδάγµατα ἀναφέ- 
Ρουσα, τὴν τε μέλλουσαν τοῖς οὗ σωφρόνως καὶ μετὰ 
λόγου ὀρθοῦ βιοῦσιν ἔσεσθαι ἓν αἰωνίῳ πυρὶ χόλασιν 
ἁπαγγέλλουσα. 'O δὲ ταῖς αὐταῖς ἀσελγείαις ἐπιμέ- 
νων, ἀλλοτρίαν διὰ τῶν πράξεων ἐποιεῖτο τὴν γαμε- 
τήν. ᾿Ασεθὲς γὰρ ἡγουμένη τὸ λοιπὸν d) γυνὴ, συγ- 
χαταχλίνεσθαι ἀνδρὶ παρὰ τὸν τῆς φύσεως νόµον xat 
παρὰ τὸ δίχαιον πόρους ἡδονῆς &x παντὸς πειρωμένῳ 
ποιεῖσθαι, τῆς συξυγίας χωρισθῆναι ἐθουλήθη. Καὶ 
ἐπεὶ ἐξεδυσωπεῖτο ὑπὸ τῶν αὑτῆς, ἔτι προαµένειν 
συμθουλευόντων, ὡς εἰς ἐλπίδα μεταθολῆς Ἠξοντός 
ποτε τοῦ ἀνδρὸς, βιαζομένη ἑαυτὴν ἐπέμενεν. Ἐπειδὴ 
δι ὁ ταύτης ἀνὴρ εἰς τὴν ᾿Αλεξάνδρειαν πορευθεὶς, 
χαλεπώτερα πράττειν ἀπηγγέλθη, ὅπως μὴ χοινωνὸς 
τῶν ἁδιχημάτων xat ἀσεθημάτων Ὑένηται, µένουσα 
ἓν τῇ συζυγία , xal ὁμοδίαιτος xaX ὁμόχοιτος γινο- 
µένη, τὸ λεγόμενον παρ) ἡμῖν ῥεπούδιον δοῦσα, ἔχω- 
ρίσθη. Ὅ 3E χαλὸς χἀγαθὸς ταύτης &vhp , δἐον αὖ- 
τὸν yalpety, ὅτι ἃ πάλαι μετὰ τῶν ὑπηρετῶν xal τῶν 
μισθοφόρων εὐχερῶς ἔπραττε, µέθαις χαἰρουσα xal 
χαχίᾳ πάσῃ, τούτων μὲν τῶν πράξεων πέπαντο, xal 
αὐτὸν τὰ αὐτὰ παύσασθαι πράττοντα ἐθούλετο” μὴ 
βουλομένου ἁπαλλαγείσης (99), χατηγορίαν πεποίηται, 


φιλοσόφῳ, quam lectionem manuscripti codices 
confirmant. Quis est igitur qui non videat, 
Antoninum Pium hic designari ? Nam et cogno- 
mentum ipsum Εὐσεθεῖ id satis indicat; et 
quod sequitur de Philosopho imperatoris filio, 
sententiam nostram manifeste confirmat. Dicet 
forte aliquis, nomine imperatoris Pii Marcum de- 
signari, quippe qui patris sui cognomen assumpse- 
rit. Sed si hoc conceditur, quisnam erit ille Pbilo- 
sophus Casaris filius? Cur Lucium Verum Augu- 


stum hic omisisset Justinus, cum in priore Apolo-. 


getico ejus mentionem faciat ? Annon luce clarius 
apparet, Antoninum Pium hic a Justino designari, 
cui Apologeticum suum inscripsit? Adde quod Urbi- 
eus ille praefectus, cujus ibidem meminit Justi- 
nu$, vixit sub Antonino Pio. ]s enim est Lollius 
Urbicus, qui legatus imperatoris Britannos com- 
cuit, ut refert Capitolinus in Vita Antonini, 
um praefectum Urbis fuisse, imperante Pio, docet 
Apuleius in Apologia, sub initium. Nam cum Apu- 
leius eam orationem habuerit sub Ρίο, ut ipsemet 
in ea oratione testatur, Lollium quoque Urbicum 
prefectum Urbis, a quo /Emilianum damnatum 
fuisse dicit, sub eodem Pio (uisse «dicendum est. 
De eodem Q. Lollio Urbico prefecto Urbis vetus 
exstat inscriptio apud Gruterum, pag. 38. Hx sunt 
rationes, quibus inductus Apologeticum posteriorem 
Justini non M. Aurelio, sed Antonino Pio nuncupa- 
tum esse contendo. in vulgatis quidem editionibus 
is Apologeticus inscribitur ad senatum HKRomanum. 
Verum aut falsa est. hzc inscriptio, aut senatus 
nomine ipse quoque imperator subaudiendus est. 
Nam Justinus in eo Apologetico imperatorem ipsum 
alloquitur, ut patet ex eo loco supra citato, xal j 
μὲν βιθλίδιὀν σοι αὐτοχράτορι, etc. Sed et pag. 4 
ejusdem Apologetici de Crescente loquens et de dis- 
putationibusquas cum illo habuerat, imperatorem 
ipsuin compellat his verbis : El μὴ ἀνηνέχθησαν 
ὑμῖν αἱ Χοινωνίαι τῶν λόγων, ἔτοιμος καὶ ἐφ' ὑμῶν 
χοινωνεῖν τῶν ἐρωτῄσεων πάλιν. Βασιλικὸν 5' ἂν xal 
τοῦτο ἔργον sn. Quid his verbis clarius esse potest? 


« Mulier quadam, inquit, virum habebat intenrpe- 
rantem. Ipsa quoque prius quidem lascive admodum 
se gesserat : sed postquam salutarem Christ 
doctrinam accepisset, statim modeslior facta , vito 
etiam persuadere studuit ut castius viveret , 
Cliristiana przcepta illi suggerens, 1368 et igols 
eterni supplicium paratum iis qui obscene et sine 
recta raiione vixissent. Verum ille 1n eadem eem- 
per lascivia perseverans, ea agebat quze uxoris ani- 
mum penitus ab ipso alienarent. Mulier enim nefas 
esse existimans, cum eo viro qui contra nature 
leges przterque jus, undecunque vias libidiniaex- 
quireret, thori consortio jungi, discedere ab illo 
constituit. Verum propinquis mulieris consulentibus 


ut in conjugio adhuc permanereb, spemque ei 


facientibus virum ad meliorem frugem 1andem 
reversurum, consiliis eorum obtemperans mulie», 
ac sibi ipsa vim faciens, mansit cum viro. Sed 
posteaquam vir ipsius Alexandriam profectus, gra- 
vioribus adhuc flagitiis sese inquinare nüntiatus 
est, illa verita ne scelerum atque impietatis parti- 
ceps fleret, si in conjugio ejusdem permaneret, 
victusque et thori consors exsisteret, misso ei repo- 
dio discessit, At bonus ille vir, qui gratulari sibl 
debuerat, quod uxor 608 nihil jam eorum ageret 
qua prius cum ministris ac mercenariis ir, vinam 


Ait enim Justinüs rem esse dignam itptratoria 
majestate, audire hujusmodi disputationes. Deni- 
que in fine ejusdem Apologetici, id ipsum indicat 
Justinus his verbis : Καὶ ὑμᾶς οὖν ἀξιοῦμεν ὑπο- 
ράψαντας τὸ ὑμῖν δοχοῦν, προθεῖναι τουτὶ τὸ βιδλί» 
tov, etc. ld est : Vosigitur rogamus ut postquam 
subscripseritis quodcunque vobis visum fuerit, libel- 
lum hunc proponatis. An.hz:ec verba alteri convenire 
possunt quam imperatori? Neque enim alius quam 
imperator, libellis precum subscribendi jus habet. 
Porro Justinus libellum vocat Apologiam suam, 


petitque ab imperatore ut. eam publice proponat, 
quo veritas ab omnibus agnosci possit. Et paulo 
post subjicit : 'Eày δὲ ὑμεῖς τούτο προγράγητε, etc. 
Id est, Quod si hoc edictum proposueritis. Qua certe 


yonnisi de imperatore dici possunt , cujus est edicta 
proponere, aut certe mandare ut proponantur. Er- 
rat igitur P. Halloixius, qui in Vita S. . Justini, 
cap. 26, et in notationibus ad cap. 9,negat Justi- 
num in toto illo Apologetico, vel semel imperatorem 
alloqui, Vides enim quatuor loca ex eo libro a me 
esse citata, in quibus Justinus imperatorem ipsum 
affatur. Ceterum ex. his quie dixi colligi potesl, 
Justinum sub Antonino Pio, non autem sub Marco 
fecisse martyrium. Nullam enim aliam causam 
habuit Eusebius, cur Justini martyrium in tempora 
M. Aurelii conferret, nisi quod secundum Apologe- 
licum Marco dedicavit. Atqui certissimis argutpen- 
tis ostendi, Apologeticum illum Pio nuncupatum 
fuisse. Ruit ergo funditus Eusebii ratio atque serr- 
tentia. Quid quod Eusebius ipse in Clironico , eutu- 
que secutus Georgius Syncellus, Justini martyriuin 
temporibus Antonini Pii. videtur ascribere ? Atuquo 
ita diserte ponit Michael Glycas in Annalibus. — 
(99) M3) Bov.louévov ázaAAarelonc. Dua priores 
voces desunt in Mazarino et ἱιορίο. Sed sciendum 
est in codice Mozarino folium hie insertum fuisse, 
quod Jonge recentiore manu perscriptum est. Certe. 
hz? voces habentur, tum ín reliquis nostris. exeme .. 
plaribus, tum in editionibus Justini : nec sine gras 
vissimo totius sententiz damno abesse posslnt.' 


$73 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LIB. IV. 


HIE 


πον τοῦτον ἐχολάσω (27); 00 πρέποντα Εὐσεδεῖ αὐτο- A ipse Christianus erat, adeo injustam audiens sen- 


χράτορι, οὐδὲ φιλοσόφῳ Ka!sxpog παιδὶ (6), οὐδὲ 
ἱερᾷ συγχλήτῳ κρίνεις, ὦ ὑὐρθίχιε. Καὶ ὃς οὐδὲν 
ἄλλο ἀποχρινάμενος, xal πρὸς τὸν Λούχιον ἔφη" 
Δοχεῖς pot χα) σὺ εἶναι τοιοῦτος. Καὶ τοῦ Aouxíou 
φῄσαντος, Μάλιστα, πάλιν καὶ αὐτὸν ἀπαχθῆναι ἐχά- 
λευσεν. Ὁ δὲ χάριν εἰδέναι ὡμολόχει ' πονηρῶν γὰρ 
δεσποτῶν τῶν τοιούτων ἀπηλλάχθαι ἐπεῖπε, xal 
παρὰ ἀγαθὸν Πατέρα xat Βασιλέα τὸν Osby πορεύε- 
σθαι. Καὶ ἄλλος δὲ τρίτος ἐπελθὼν, χολασθῆναι 
προσετιµ/θη. » Τούτοις ὁ Ἱουστῖνος εἰχότως xal 
ἀχολούθως ἃς προεμνημονεύσαμεν αὐτοῦ φωνὰς ἑπά- 
χει λέγων. εΚἀγὼ οὖν προσδοχῶ ὑπό τινος τῶν 
ὠνομασμένων ἐπιθουλευθῆνα,, » xal τὰ λοιπά. 


tentiam, sic Urbicium allocutus est: Quid causz 
est, inquit, ut hominem neque adulterii, neque stu- 
pri convictum, nec homicidam, nec furem, nec 
raptorem, nec ullius denique sceleris reum, nomi- 
nis duntaxat Christiani vocabulum confitentem con- 
demnaveris ? Hujusmodi forma judicii non convenik 
temporibus imperatoris Pii, nec Philosophi Caesaris 
lilii, nec senatui Romano. Tum Urbicius, nullo alio 
responso hominem dignatus, sic eum alloquitur : 
Tu quoque, inquit, Christianus esse mihi videris. 
Cumque Lucius ita esse respondisset, jussus est 
itidem ad supplicium duci. Statimque magnam se 
gratiam Urbicio debere professus est, quippe qui 


hujusmodi malis dominis liberatus, ut aiebat, ad optimum Patrem Regemque esset migraturus. Sed 
et tertius quidam cum accessisset, eodem supplicio condemnatus est. » Deinde Justinus apte et 
consequenter ea verba subjungit qu:e superius memoraviinus : « Ego. etiam, inquit, exspecto dum ab 
aliquo eorum qui philosophi »sppellantur, insidiis appetar, » et czeera. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IH'. 


Τΐνες slc ἡμᾶς ᾖ.θον τῶν Ἱουστίνου Aóyor 
(Nic. Hl. Ε. ιν, 6). 


Πλεῖστα $i οὗτος καταλέλοιπεν ἡμῖν πεπαιδευµέ- 
νης διανοίας (7) καὶ περὶ τὰ θεῖα ἑσπουδαχυίας ὑπο- 
μνήµατα, πάσης ὠφελείας ἔμπλεα: bg! ἃ τοὺς φιλο- 
μαθεῖς ἀναπέμφομεν, τὰ εἰς ἡμετέραν Ὑγνῶσιν ἑλ- 
θόντα xpnalpuog παρασημηνάµενοι. Ὁ μέν τίς ἐστιν 
αὐτῷ Λόγος zpóc Ἀγτωγῖνον τὸν Εὐσεθή προσαγο- 
ῥευθέντα xal τοὺς τούτου malbag τὴν τε ᾿Ῥωμαίων 
σύγχλητον προσφωνητικὺς, ὑπὲρ τῶν καθ’ ἡμᾶς 
δογμάτων * ὁ δὲ δευτἐραν περιέχων ὑπὲρ τῆς ἡμετέ- 
pae πἰστεως ἁπολογίαν, ἣν πεποίηται πρὸς τὺν τοῦ 
δεδηλωµένου αὐὑτοχράτορος διάδοχόν τε xal ὁμώνυ- 
μον ᾽Αντωνῖνον Οὐτῆρον, οὗ τὰ χατὰ τοὺς χρόνους 


ἐπὶ τοῦ παρόντος διέξιµεν. Καὶ ἄλλος ὁ Πρὺς "EAAn- C 


vac, ἓν ᾧ μακρὸν περὶ πλείστων παρ᾽ ἡμῖν τε xoi 
τος Ἑλλήνων φιλοσόφοις ζητουµένων χατατείνας 
λόγον, περὶ τῆς τῶν δαιμόνων διαλαμθάνει φύσεως" 
ἃ οὐδὲν ἂν ἐπείγοι τανῦν παρατίθεσθαι. Καὶ αὖθις 
ἕτερον Πρὸς "EAAnvac εἰς ἡμᾶς ἐλήλυθεν αὐτοῦ σύγ- 
γραµµα, ὃ χαὶ ἐπέγραφεν "EAeryov. Καὶ παρὰ τού- 
τους ἄλλο Περὶ Θεοῦ μοναρχίας, ἣν οὗ µόνον ἐχ 
τῶν παρ᾽ ἡμῖν Γραφῶν , ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν Ἕλληνι- 
χῶν συνίστησι βιθλίων. Ἐπὶ τούτοις ἐπιγεγραμμέ- 
voy Ἑάτης, χαὶ ἄλλο Σχολικὸν (8) περὶ νυχῆς" 

(5’) Vel hic legendum χολάσαι, vel supra τίς ἡ 
αἰτίχ ὅτι. Epir. 

(6) Οὐδὲ φι]οσόφῳ Καίσαρος παιδί. In cod. Fuk. 


et Savil. necnon apud Justinum legitur φιλοσόφου, 
male. M. enim Aurelius hic intelligitur, quem Anto- 


ninus Pius jussu Adriani adoptaverat vir philoso- D 


phize deditus. Quam ob causain Justinus in utroque 
Apol. philosophie ac pieiatis nomina frequenter 
allegat, ut Antoninum Pium et Marcum Philoso- 
phum erga pietatem et philosophiam Christiano- 
rum :equiores reddat. llinc est quod priorem Apolo- 
gelicum ita exorditur : μεῖς μὲν ὅτι λέγεσθε εὖσε- 
θεῖς xal φιλόσοφοι" rursus posteriorem Apologelicum 
ita concludit : Etr οὖν καθ ópdg ἀξίως εὐσεθείας 
xal Φιλοσοφίας τὰ δίκαια ὑπὲρ ἑαυτῶν χρῖναι. In 
codice Maz. hunc locum ita scriptum inveni, οὐδὲ 
Φιλοσόφῳ xaX Kalsapo; παιδί. Ex quo conjicio lo» 
cum hunc a Justino ita scriptum fuisse : 05 πρέ- 
ποντα Ἐὐσεθεῖ αὐτοχράτορι, οὐδὲ φιλοσόφῳ Kalaapt, 
οὐδὲ φιλοσόφου Καίσαρος παιδί. 


CAPUT XVIII. 
Quinam ad nos pervenerint  ustini libri. 


Ilic porro vir plurima ingenii sui doctrineque et 
intenti in res divinas studii inonumenta nobis reli- 
quit, plena multiplicis utilitatis. Ex quibus ea qua 
ad notitiam nostram pervenerunt, titulis suis desi- 
gnasse contenti, discendi studiosos ad illa rejicie- 
mus. Primum igitur locum inter ejus libros obtinet 
Oratio ad Antoninum, cognomento Pium, el ad ejus 
liberos senatumque Romanum pro religione nostra 
conscripta. Altera vero ejusdem oratio defensio- 
nem shnoiliter fidei nostre continens, Αηίοηίσο 
Vero nuncupata est, imperatoris supradicti succes- 
&ori et ceogDomini, cujus 140) tempora inprzsen- 
tiarum exponimus,. Est et alius ejus liber Adversus 
gentiles, in quo cum de aliis plurimis quastionibus, 
que lam a nostris quam a gentilium philusopbis 
agitari solent, uberrime disputat, tum de ,dzemo- 
num natura sententiam suam exponit : quam qui- 
dem hic inserere niliil necesse est. Alius pr:eterea — 
ejusdem liber Adversus gentiles ad nos pervenit, 
quem ille Confutationem inscripsit. Preter hos li- 
bros est etiam alius De monarchia Dei, quam qui- 
dem non solum auctoritate sacrorum apud nos vo- 
luminum, sed gentilium etiam scriptorum testimo- 

(7) Πεπαιδευµένης διαγοίας. In codice Regio le- 
gitur πεπαιδευµένης φυχῆς. 

(8) ZxoAuxóv. Apud Nicephorum legitur σχό- 
λιον. Veteres Graeci σχόλια vocabant breves quas- 
dim adnotationes, αι ab ἐξηγητικοῖς distinguun- 
tur, Nam ἐξηγητιχοί uberiores suut et fusiores, et 
universum scriptoris opus exponunt, Scholia vero 
ad singulorum verborum aut unius sententize expo» 
sitionem apponuntur, Scribit Hieronymus triplex 
fuisse Origenis opus in sacram Scripturam: unum 
ἑξηγητιχόν, allerum. ὁμιλητικόν, tertium σημειώ- 
σεις, quie excerpta Latine dici posse idem Πίθτυ- 
nyuus scribit. Rufinus hoc loco subnotationes ver- 
lit satis commode. Est, inquit, et alius liber in sub- 
notationum modo de anima, Prxier. hanc vulgarein 
scholiorum significationem alia est minus frequens, 
Scholia enim interdum dicuntur breves expositio- 
nes obscuriorum vocum ac sententiarum. Ita. Cy- 
rli scholia De Incarnatione Unigeniti hodie legun- 
tur, qua nihil alud suut quam. brevis expusitio 


575 


EUSEBI! CAESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 


570 


niis asserit. Est et alius liber cui titulum fecit A ἓν ᾧ διαφόρους πεύσεις προτεΐνας περὶ τοῦ χατὰ 


Psaltes. Alius item excerptorum liber De anima, 
jn quo propositis variis interrogationibus quz ad 
argumentum illud pertinent, gentilium philosopho- 
rum affert sententias : quibus etiam se contradi- 
οίατυπῃ, suamque de his sententiam in alio opere 
prolaturum esse pollicetur. Composuit etiam Dialo- 
gum adversss Judoos, quem apud Ephesum habuit 
cum Tryphone, omnium tunc temporis Judeorum 
celeberrimo. Quo in libro ingenue testatur, quem- 
admodum per divinam gratiam ad vere fidei do- 
etrinam impulsus sit ; et quam contento prius studio 
in philosophiam incubuisset, quantoque animi ar- 
dore in veritate pervestiganda laboravisset. Refert 
eliam Judaeos adversus Christi doctrinain. multa 
insidiose ac fraudulenter macbinatos fuisse, hu- 
jusmodi ad Tryphonem verbis utens : « Tantum 
ahest, inquit, ut vos eorum quz impie gesseratis 
poenituerit. Quin imo quosdam ad idlectos homines 
in omnes orbis partes emisistis, qui dicerent se- 

m impiorum Christianorum exortam esse, eaque 
adversus nos probra divulgarent, quz effutire so- 
lent ii qui res nostras penitus ignorant. Adeo non 
solum vobis ipsis, sed cunctis, ut ita dicam, homi- 
nibus erroris atque injustitis causam przbetis. » 
Sed et in eodem libro, prophetiz: dona adhuc sua 
setate in Ecclesia viguisse scribit. Joannis quoque 
Revelationem commemorat , quam ab apostolo 
conscriptam esse diserte dicit. Quxedam.item pro- 


τὴν ὑπόθεσιν προθλήµατος, τῶν παρ) Ἕλλησι φιλο- 
σόφων παρατίθεται τὰς δόξας, αἷς χαὶ ἀντιλέξειν 
ὑπισχνεῖται, τήν τε αὐτὸς αὑτοῦ δόξαν ἐν ἑτέρῳ παρα- 
θήσεσθαι συγγράµµατι. Καὶ Διά.Ίογον δὲ πρὸς Iov- 
δαίους συνέταξεν, ὃν ἐπὶ τῆς Ἐφεσίων πόλεως πρὸς 
Τρύφωνα τῶν τότε Ἑθραίων ἐπισημότατον πεποίη- 
ται. ἓν ᾧ τίνα τρόπον dj θεία χάρις αὐτὸν ἐπὶ τὸν 
τῆς πίστεως παρώρμησε λόγον Oriol, ὁποίαν τε 
πρότερον περὶ τὰ Φφιλόσοφα μαθ{µατα σπουδὴν εἰσ- 
ενήνεχται, xal ὅσην ἑποιῄσατο τῆς ἀληθείας ἐχθυμο- 
τάτην ζήτησιν. Ἱστορεῖ δ᾽ ἓν ταὺτῷ περὶ Ἰουδαίων, 
ὡς κατὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ διδασκαλίας ἐπιθουλὴν 
συσχευασαµένων, αὐτὰ ταῦτα πρὸς τὸν Τρύφωνα 
ἀποτεινόμενος” « OO μόνον δὲ οὐ µετενοῄσατε ἐφ' 
οἷς ἑπράξατε χαχῶς (9), ἀλλὰ ἄνδρας ἐχλεχτοὺς ἔχλε- 
ξάμενοι τότε ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ, ἐξεπέμψατε εἰς πᾶ- 
σαν τὴν γῆν λέγοντες, αἴρεσιν ἄθεον Χριστιανῶν πε- 
φάνθαι, καταλἐγοντές τε ταῦτα, ἅπερ xa0' ἡμῶν 
οἱ ἀγνοοῦντες ἡμᾶς ἅπαντες λέγουσιν, ὥστε οὐ µόνον 
ἑαυτοῖς ἁδιχίας αἴτιοι ὑπάρχετε, ἀλλά χαὶ τοῖς ἄλλοις 
ἅπασιν ἁπλῶς ἀνθρώποις. » Γράφει δὲ καὶ ὡς ὅτι 
(10) µέχρι καὶ αὐτοῦ χαρίσματα mpogr xà διέλαµ- 
πεν ἐπὶ τῆς Ἐχχλησίας. Μέμνηται δὲ xal τῆς Ἰωάν- 
νου ᾽Αποχαλύψεως, σαφῶς τοῦ ἀποστόλου αὐτὴν elvat 
λέγων. Καὶ ῥητῶν δέ τινων προφητικῶν μνημονεύει, 
διελέγχων τὸν Τρύφωνα, ὡς ἂν περιχογάντων αὑτὰ 
Ἱουδαίων ἀπὸ τῆς Γραφῆς. Πλεῖστα δὲ xol ἕτερα 
παρὰ πολλοῖς φἐρεται ἁδελφοῖς τῶν αὐτοῦ πόνων. 


phetarum testimonia profert, qu:xe adversus Trypho- (? Οὐτωσὶ δὲ σπουδῆς εἶναι ἄξιοι xal τοῖς παλαιοῖς ἐδό- 


nem disputans, a Judzis e sacris iibris recisa at- 
que expuncta esse convincit. Exstant et alia com- 
plura ejusdem opustula penes multos fidei postrze 
cultores. Tanti 14] porro :xstimati sunt etiam a 
veteribus illius libri, ut Irenzus ejus testimoniis 
interdum utatur. Nam et in libro quarto Contra 
hetreses hzc habet : « Praeclare, inquit, a Justino 
dictum est in libro Adversus Marcionem : « Ne ipsi 
« quidem Domino, ait, crediturus essem, si alium 
« Deum praedicaret quam mundi Conditorem.» Et in 
quinto ejusdem operis libro: « Recte, inquit, Ju- 
sinus dixit, Satanam ante adventum Domini nun- 
quam ausum fuisse impie loqui adversus Deum, 


χουν οἱ τἀνδρὸς λόγοι, ὡς τὸν Εἱρηναῖον ἁπομνημο- 
νεύειν αὐτοῦ φωνὰς. τοῦτο μὲν Ev τῷ τετάρτῳ Πρὸς 
τὰς αἱρέσεις, αὐτὰ 63 ταῦτα ἐπιλέγοντα" « Καὶ χα- 
λῶς Ἰουστῖνος ἐν τῷ Πρὸς Μαρκίωνα συντἀγµατί 
φησιν, ὅτι Αὐτῷ τῷ Κυρίῳ οὐδ' ἂν ἐπείσθην , ἄλλον 
θεὺὸν χαταγγἐλλοντι παρὰ τὸν Δημιουργόν. » τοῦτο 
δὲ by τῷ πέμπτῳ τῆς αὑτῆς ὑποθέσεως διὰ τούτων: 
ε Καὶ χαλῶς ὁ Ἰουστῖνος ἔφη, ὅτι πρὸ μὲν τῆς τοῦ 
Κυρίου παρουσίας οὐδέποτε ἑτόλμησεν ὁ Σατανᾶς 
βλασφημῆσαι τὸν θεὸν, ἅτε µηδέπω εἰδὼς αὐτοῦ τὴν 
χατάκριαιν. » Καὶ ταῦτα δὲ ἀναγχαίως εἱρήσθω, 
εἰς προτροπὴν τοῦ μετὰ σπουδῆς τοὺς φιλομαθεῖς xat 
τοὺς τούτου περιέπειν λόγους. Καὶ τὰ μὲν χατὰ τόνδς 


quippe qui damnationem suam nondum liquido D τοιαῦτα tv. 


tbscuriorum quxstionum de Incarnatione, Quzstio 
enim ipsa tituli loco praemittitur, deinde subjungi- 
tur expositio, Sententia item seu dogma interdum 
vice tituli seu indicis prafigitur hoc modo ὅτι, etc. 
, Deinde apponitur demonstratio , ut videre est in 
supradicto Cyrilli Alexandrini libro. Hujusmodi 
fuit Justini liber De anima : quzsiüones scilicet 
ac sententi:e qux:edam de natura et. origine anima- 
rum : quibus subjuncta erat Justini expositio ac 
demonstratio. Exstant. hodie Alexaudri Aphrodi- 
siensis libri duo De anima, quos σχόλια jure vocare 
possis. Sunt enim in scholiorum modum ea quam 
dixi ratione compositi. Hujusmodi etiam fuere scho- 
liorum libri centum ab Amelio philosopho compo- 
Siti, quorum meminit Porphyrius in Plotini Vita. 
Ejusdem argumenti fuisse videntur libri ἐπιλέκτων 

ολῶν a Diogene Tarseusi compositi, quorum nie- 
minit Laertius in Epicuro. Denique scholion non 
nunquam dicitur locus ex aliquo scriptore excer- 


ptus. Sic apud Epiphanium in hzeresi Marcionitarum, 
pag. 922 : Αὐτὴ μὲν τῆς προειρηµένης ὑμῶν ὑποθέ- 
σεως ἡ σχολιοποιηθεῖσα σύντομος ὑπομνηματιχὴ ἑξ 
ἀντιγράφων τοῦ Μαρχίωνος σύνταξις πρὸς ἔπος. Se- 
quitur postea σχόλιον ἀπὸ τοῦ εὐαγγελίου τοῦ παρὰ 
Μαρχίωνι. Ubi vides, scholion nihil aliud esse 
quam locum excerptum ex evangelio Marcionis, cui 
Epiphanius refutationem subjungit, [1a scholion 
Lwunomii dicitur in Disputatione crihodoxi cum Eu- 
nomio quam edidit Canisius tomo V. Recte ergo 
lHieronyius excerpta interpretatur, quas Origeucs 
σημειώσεις seu σχόλια appellaverat, 

(9) 'Eg' οἷς ἐπράξατε χακῶς. 1n Fuk, et Sav. 
scriplum est χαχοῖς, non male. 

(10) Γράφει δὲ καὶ ὡς ὅτι. Pleonasmus est, cum 
alterutra vo. sufliciat. Nisi forte quis malit scribere 
ὡς ἔτι µέχρι χαὶ αὑτοῦ, etc. Sed. nihil opus est liac 
emendatione, cum pleonasmus hic familiaris sit 
Eusebio. lta enim loquitur in cap. 22 hujus libri. 


$71 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. IV. 


578 


cognovisset. » Atque hzc necessario a nobis dicta sint, ut discendi studiosi ad libros ejus aceurate 


pervolvendos incitentur, Hactenus de Justino. 
| ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ I8'. 

Tívzc ἐπὶ τῆς Ovi act nc ' 

καὶ Αεξανδρέων. ΑΜΣ iiid 

(Nic. H. E. iv, 199. 

δη δὲ εἰς ὄγδοον ἐλαννούσης ἔτος τῆς δηλουµέ- 
νης ἡγεμονίας, τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας τὴν ἐπι- 
σχοπῆν ᾽Ανίχητον ἔνδεχα τοῖς πᾶσιν ἔτεσι διελθόντα, 
Σωτὴρ διαδέχεται. ᾽Αλλὰ xal τῆς ᾽Αλεξανδρέων πα- 
ροιχίας Κελαδίωνος τέτταρσιν ἐπὶ δέχα ἔτεσι προ- 
στάντος, τὴν διαδοχἠν ᾿Αγριππῖνος διαλαμθάνει. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ K'. 
Τίνες τῆς Ἀντιοχέων (Nic, H. E. ιν, 19). 
Τηνιχαῦτα xol ἐπὶ τῆς ᾿Αντιοχέων Ἐκκλησίας 
Θεόφιλος Éxzog ἀπὸ τῶν ἁποστόλων ἐγνωρίζετο, τε- . 


CAPUT XIX. 


Quinam imperante Vero Ecclesie Romane et Alexan- 
. dring praf[uerint. 


Porro supradicto imperatore jam octavum prin- 
cipatus annum agente, cum Anicetus Ecclesi: Ro- 
mana episcopatum undecim annis obtinuisset, So- 
ter in ejus locum successit. Apud Alexandriam quo- 
que cum Celadion per annos quatuordecim Ec- 
clesie prefuisset, Agrippinus sedem ejus obti. 
nuit. 

CAPUT XX. 
Quinam eo tempore Antiochenam Ecclesiam rexerint. 
. Antiochenz vero Ecclesiz episcopatum sextus ab 
apostolis Theophilus gubernabat. Quippe Corne- 


τάρτου μὲν τῶν ἐχεῖσε μετὰ "Hpowa καταστάντος B lius, Heronis successor, quartus ab apostolis eidem 


Κορνηλίου, μετὰ δὲ αὐτὸν, πἐμπτῳ βαθμῷ τὴν ἐπισχο- 
πὴν Ἔρωτος διαδεξαµένου. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ’. 


Περὶ τῶν κατὰ τούτους διαϊαμύάντων ἑκκ.]η- 
σιαστικων συγγραφέων (Nie. H. E. yv, 19). 


"Hxpa$ov δὲ ἓν τούτοις ἐπὶ τῆς Ἐκκλησίας Ἡγή- 
σιππός τε ὃν ἴσμεν Ex τῶν προτέρων, xat Διονύσιος 
Κορινθίων ἐπίσχοπος, Πινυτός τε ἄλλος τῶν ἐπὶ Κρή- 
της ἐπίσχοπος, Φίλιππός τε ἐπὶ τούτοις xal ᾿Απολι- 
νάριος xai Μελίτων, Μουσανός τε καὶ Μόδεστος, xal 
ἐπὶ πᾶσιν Εἱρηναῖος: ὧν xai εἰς ἡμᾶς τῆς ἁποστο- 
Aug παραδόσεως ἡ τῆς ὑγιοῦς πίστεως ἔγγραφος 
κατηλθεν ὀρθοδοξία. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KP' 
ερὶ Ἡγησίππου καὶ ων οὗ j 

Περ; Hm (Nic. II. E. "v, 7). rper 

O μὲν οὖν Ἡγήσιππος £v πέντε τοῖς εἰς ἡμᾶς 
ἑλθοῦσιν 'Υπομνήμασι, τῆς ἰδίας γνώμης πληρεστά- 
την μνήμην χαταλέλοιπεν, ἐν οἷς δηλοῖ, ὡς πλείστοις 
ἐπισχόποις συμµίξειεν, ἀποδημίαν στειλάµενος µέχρι 
Ῥώμης, xai ὡς ὅτι τὴν αὐτὴν παρὰ πάντων παρεί- 
ληφε διδασκαλίαν. ᾿Αχοῦσαί vé τοι πάρεστι µετά τι- 
να (14) περὶ τῆς Κλήμεντος πρὸς Κορινθίους ἔπιστο- 
λῆς αὐτῷ εἱρημένα, ἐπιλέγοντος ταῦτα” «Καὶ ἑἐπ- 


ἐµενεν ἡ Ἐχκλησία fj Κοριθίων ἐν τῷ ὀρθῷ λόγῳ, - 


µέχρι Πρίμου ἐπισχοπεύοντος £v Κορἰνθῳ; οἷς συν- 
έµιξα πλέων εἰς Ῥώμην, καὶ συνδιέτριψα τοῖς Κοριν- 
θίοις ἡμέρας ἱχανὰς, £v αἷς συνανεπάηµεν τῷ ὀρθῷ 
λόγῳ. Γενόμενος δὲ ἐν ᾿Ρώμῃ, διαδοχὴν ἐποιησά- 
μην (19) μέχρις Ανιχήτου, οὗ διάχονος ἦν Ἐλεύθε- 
ρος. Καὶ παρὰ ᾽Ανικήτου διαδέχεται Σωτὴρ, μεθ) ὃν 
Ἐλεύθερος. "Ev ἑχάστῃ δὲ διαδοχή xai iv ἑκάστῃη 
πόλει οὕτως ἔχει, ὡς ὁ νόµος χηρύττει xaX οἱ προφῃη- 


(41) Μετά τινα. Sic cod. leg. prima manu. lta 
etiam legit cod. Savil. Editi, μεγάλα τινά, male. 

(19) Διαδοχὴν ἑποιησάμην. Savilius ad oram 
sui codicis pro διαδοχἠν correxit Ótavpiófv* utrin 
ex conjectura, au ex. fide manuscripti exemplaris, 
incerium ,. utcunque. tamen. necessaria est πο 
emendatio. Porro in capite 11 hujus libri, ubi Eu- 
sebius hanc Hegesippi locum addzxit, panlo aliter 


i] 


Ecclesi: przsederat. Quem deinde excipiens Eros, 
quinto ab apostolis loco eamdem- Ecclesiam rexit. 


CAPUT XXI. 


De scriptoribus ecclesiasticis qui eadem «iate flo - 
ruerunt. 


lisdem temporibus in Ecclesia floruit Hegesippus, 
de quo in superioribus libris abunde jam dixi; et 
Dionysius, Corinthiorum episcopus , Pinytus quo- 
que Cretensium episcopus; Philippus praeterea et 
Apollinaris ac Melito: Musanus etiam et Modestus, 
ac postremo 1/49. Irenzus. Quorum omnium li- 
bri, sinceram apostolice traditionis ac vere fidei 
doctrinam continentes, ad nos usque pervenerunt. 


CAPUT XXII. 
De Hegesippo, deque iis quorum mentionem facit. 


Hegesippus quidem in quinque Commentariorum 
libris qui ad nos pervenerunt, luculentissima fidei 
su:xe testimonia nobis reliquit. Scribit enim se, cum 
Romam proficisceretur, plurimos episcopos adiisse, 
et ab omnibus unam eamdemque audivisse doctri- 
nam. ldem postquam de Clementis ad Corinthios 
epistola quidam commemoravit, hzc addit, qua 
nos, si placet, audiamus : « Et Corinthiorum qui- 
dem, inquit, Ecclesia in recta fide permansit usque 
ad Primum, ejusdem loci episcopum, quocum fa- 
miliariter collocutus sum dum Romam navigarem ; 


D nec paucos dies versatus sum cum Corinthiis, mu- 


tuamque ex recta fide consolationem cepimus. Ro- 
mam vero cum venissem, mansi ibi apud Anice- 
tum, cujus tum diaconus erat Eleutherus. Post ob- 
itum deinde Aniceti successit Soter, quem excepit 
Eleutherus, In singulis autem episcoporum suc- 


hzc referuntur. Etenim Eusebius illic scribit, He- 
gesippum Romam adventasse temporibus Aniceti, 
et usque ad. pontificatum Elentherii in urbe Roma 
permansisse. Hegesippus tamen hoc loco id non 
dicit, sed tantum oit, se RRom:e mansisse usque ad 
pontificatum Aniceti, Romam ergo veuerat Hege- 
sippus sub extrema Pii tempora. 


$79 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 


$50 


cessionibus, et per singulas urbes eadem manent, Α ται xal ὁ Κύριος.» Ὁ δ αὐτὸς χαὶ τῶν xaz' αὐτὸν 


qu: per legem ac prophetas, et a Domino ipso prz- 
dicata sunt. » llereseon quoque qua slate sua 
exort»? sunt, initia idem scriptor exponit his ver- 
bis : « Postquam, inquit, Jacobus, cognomento 
Justus, martyrium perinde ace Dominus pertulit, ob 
ejusdem doctriuz pradicationem, rursus frater pa- 
traelis Domipi Simeon, Cleopz filius, episcopus 
constituitur, cunctis uno consensu secundum an- 
tistitem illam renuntiantibus, 90 quod cognatus 
Domini esset. Et Ecclesiam quidem hactenus virgi- 
nem vocabant, propterea quod vanis sermonibus 
nondum corrupta fuerat. Primus Thebutbis, indi- 
gne ferens quod minime creatus esset episcopus, 
eam occulte vitiare est aggressus. Fuit hic e septem 


(45) ΑἉγεψιὸν ὄντα τοῦ Κυρίου. Male Rufinus, 
eumque secuti Musculus et Clhiristophorsonys con- 
sobrinum Domini verterunt, cum potius fratrem 
pairuelem. vertere debuissent. Clopas enim et Jose- 
plius fratres fucrunt. Clopas Simeonis pater fuit , 

atruus autem Christi. Errant itaque Musculus et 
hristoplhorsonus, qui Ostov hoc loco avunculum 
interpretati sunt, Sed. ineptissime Hufinus θεῖον 
pro adjectivo sumpsit. Vide ας supra notavi ad 
caput 32 libri tertii. 

14) Vulg. Διὰ τοῦτο. Legendum μέχρι τούτου. Sic 
eniin habet Eusebius in lib. nt, cap. 502, ubi hunc 
Hegesippi locum adducit. 


"sl Ἄρχεται Ó' ὁ θέδουθις. In codice Reg., Maz. 
εἰ Fuk., necuon apud Nijcepliorum legitur θίδουθις., 
Jhufünus Theobutem vertit, nominis asperitatem ali- 
quaatulum molliens. Sic pro Clopa idem Rufinus et 
veteres fere omnes Cleopam dixere. In vetustissimo 
famen Rulini codice qui fuit olim in bibliotheca 
.Parisiensis Ecclesi: seribitur Thobutes. Cxterum 
in tribus codicibus Maz., Med. et Fuk. scriptum 
inveui ἄρχεται γὰρ ó θέ6. 


(16) Ἀπὸ τῶν ἑπτὰ αἱρέσεων ὤν. Nicephorus 
ultimam vocem expunxit tanquam. superfluam. Sic 
euim habet : ᾿Απὸ τῶν ἑπτὰ αἱρέσεων xai αὐτὸς 

y Ey τῷ λαῷ. In. codice Regio scriptum inveni 
ὧν xal αὐτὸς ἣν bv τῷ λαῷ. Quod ferri potest , si 
tollatur distinetio qux in omnibus nostris codicibus 
liabetur. Atque ita sensus erit, primum Thebutem 
nggressum esse vitiare Ecclesiam Hierosolymitanauw, 
jnducta pestilenti doctrina septem illarum Judaici 
populi sectarum, quibus ipse erat addictus. Melius 
tamen, meo quidem judicio, legeretur hoc nodo : 
Απὺ τῶν ἑπτὰ αἱρέσεων (v xal αὐτὸς τῶν ἐν τῷ 
λαῷ. Quod idem valet ac si diceret : Thebutes er- 
rorein suum conflaverat ex. septem illis sectis Ju- 
daici populi, perinde ae Simon et Cleobius οἱ Do- 
sitheus. 


(17) Kal Δοσίθεος ὅθεν Δοσιθιανοί. Sunt ta- 
men qui scribant hunc. Dositheum multo antiquio- 
rem fuisse. Certe si Drusio credimus in responsione 
ad Minerv, Serarii, cap. 40, vixit hic Dositheus 
eirca teinpora Sennacheribi regis Assyriorum. Hie- 
ronymus in Dialogo adversus Luciferianos : Taceo de 
Judaismi hareticis, qui aníe adventum Christi , le- 
gem traditam dissiparunt : quod Dositheus Samari- 
tanorum :princeps prophetas repudiavit ; quod. Sad- 
ducwi ex illius radice noscentes, eliam resurrectio - 
mem carnis negaverunt. Scaliger tamen in Elencho 
irihoresii, cap. 15, Bositlieum Christo recentiorem 
esse contendit , idque ex Origenis auctoritate, qui 
in lib. 1 contra Celsum diserte id affirmat. Sed et 
idem Origenes in tractatu xxvii. in Mauheum, Do- 
&'theum Samaritanum temporibus apostolorum vi- 
Xiss9 scribit qui se Christum esse jactaverit ; et 


αἱρέσεων τὰς ἀρχὰς ὑποτίθεται διὰ τούτων’ «Καὶ 
μετὰ τὸ µαρτυρῆΏσαι Ἰάχωθον τὸν Δίχαιον, ὡς χαὶ ὁ 
Κύριος ἐπὶ τῷ αὐτῷ λόγῳ, πάλιν ὁ ἓκ θείου αὐτοῦ 
Συμεὼν ὁ τοῦ Κλωπᾶ χαθίσταται ἓπίσχοπος ' ὃν 
προέθεντο πάντες ἀνεφιὸν ὄντα τοῦ Κυρίου (15) δεύ- 
τερον. Μεχρὶ τούτου (14) ἑκάλουν τὴν Ἐκνκλησίαν 
παρθένον’ οὕπω γὰρ ἔφθαρτο ἀχοαῖς µατα[αις. Ἄρχε- 
ται ὃ) ὁ θέθουθις (15), διὰ τὸ μὴ γεγέσθαι αὐτὸν 
ἐπίσχοπον, ὑποφθείρεω, ἀπὸ τῶν ἑπτὰ αἱρέσεων 
ὢν (16) (καὶ αὑτὺς ἦν ἐν τῷ λαῷ), &g' ὧν Σίμων, 
ὅθεν οἱ Σιµωνιανοὶ, xal Κλεόθιος, ὅθεν Κλεοθιπν»], 
xal Δοαίθεος, ὅθεν Δοσιθιανοὶ (17), καὶ Γορθαῖος, 
60cv Γορθχωνοὶ (18), καὶ Μασθωθαῖοι, ὅθεν ἀπὸ τού- 
των Μενανδριανισταὶ (19), καὶ Μαοχιωνισταὶ, καὶ 


B tomo xim Enarrationum in Evangelium Joannis. ld 


autem hausisse videtur Orizenes ex Clemente fto- 
mano, qui in lib. n fiecognitionur de Simone Mago 
loquens ita scribit : /nterfecto enim, sicut scis et 
ipse, Baptista Joanne, cum Dositheus hareseos sua 
iniisset. exordium , cum triginta principalibus disci- 
pulis, et alia muliere que Luna vocitata est. Unde et 
il/i triginta, quasi secundum lune cursum in numero 
dierum positi videbantur. Simon hic, male, κι dixi- 
gius, glorie cupidus, accedit ad  Dositheum ; et si- 
mulatis amicitiis, exorat ut si quando aliquis ez illis 
triginta obiisset, in locum defuncti se continuo sub- 
rogaret : quia neque slatulum numerum excedere 
apud eos fas. erat, neque ignotum aliquem inserere , 
aut nondum probatum. Unde et ca'teri studentes digsi 
loco ac numero fieri, secundum secl suc. instituta 
placere per omnia gestiunt, quo possit unusquisque ex 
his qui illum numerum sequuntur, cum forte aliquis 
ut diximus, decesserit, dignus videri qui in locum de- 


C funcii substitui debeat. Igitur Dositheus. plurimis 


ab hoc exoratus, ubi locus intra numerum factus est, 
introduxit Simonem. Sed hic non mulio post incidil 
in amorem mulieris illius quam Lunam vocant, eic. 
Ex quibus patet Dositheum iisdem cum Simeone vi- 
xisse temporibus. De Dosithxi zetate idem quoque 
sentit Eulogius, patriarcha Alexandrinus, ut legitur 
in Bibliotheca Photii, c. 950 ; eique sententia: suf- - 
fragatur llegesippus in loco quem pre manibus 
habemus. 
ο (48) Ὅθεν Γορθηωνοί. Rectius apud Nicephorum 
in cap. 7 libri wv, xat Γορθαῖος ὅθεν Γορθαιανοί * 
xai Ιάασθώθεος ὅθεν Μασθωθεανοί * ἀπὸ τούτων Me- 
γανδριανισταί, etc. (Quam emendationem confirmat 
Rutini interpretatio. In codice Regio, Maz., Fuk. et 
Sav. , l'ogaünvot* apud Epiphanium in Ancorato, 
Γοροθτνοί dicuntur ; in Panario. autem , Γορθηνοί. 
Porro has hireses ex. septeuf" Judaici populi &eciis 
originem traxisse, recte llegesippus observat. Nam 
Simoniani, Dositlieani, Gortheni et aliqua. errorum 
uomina, nihil aliud fuerunt quam rivi cx Judaicis 
ilis fontibus defluentes. At Theodoritus in libro 1 
Hereticarum fabularum, cap. 4, has omnes. hare- 
ses ex Simonis fonte fluxisse dicit, Cleobianos sci» 
I:cet, Dosiilieanos, Gorthenos, Masbotheos, Menan- 
drianos, Eutychitas et Canistas, ἐχτῆσδε τῆς π'χρς- 
τάτης ἀνεφύησαν ῥίζης Κλεοθαν»ὶ,Δοσιθεανοὶ, Γορθη 
vol, Μασθώθεοι, ᾿Αδριανισταὶ, Εὐτυγχηταὶ, Κανισταί. 
Sed cum constet. ipsam Simonianam ἑογεδίηι ες 
Judaicis seclis originew habuisse, rectius dixisset 
Theodoritus eas omnes ex Judaicis sectis fuisse 
propagatas, maxime cum quadain illarum. lizre- 
seon, Simoniana vetustiores esse videantur , veibi 
gratia, Gortliena et Dositheana. 

(19) "00v ἀπὸ τούτων Μεναγδριανισταί. Pri- 
ma vox deest in codice Regio et apud Niceplioruin, 
reciius siue dubio. Galerum in codd. Maz., Mud, 


881 


HISTORLE£ ECCLESIASTICAE LIB. IV. 


$33 


Καρποκρατιανοῖὶ, καὶ Οὐαλεντινιανοὶ, xai Βασιλει- A illis sectis in Judaico populo proseminatis. Ex quie 


δ.ανοὶ, xal Σατορνιλιανοὶ, ἕχαστος ἰδίως xai ἑτέρως 
ἰδίαν δόξαν παρεισήγαγχεν (90). "Amb τούτων Φευ- 
δόχριστοι, φξ )δοπροφΏται, Φευδαπόστολοι, οἵτινες 
ἐμέρισαν την ἔνωσιν τῆς Ἐχκλησίας φθηριµαίἰοις λό- 
qot; χατὰ τοῦ Θεοῦ xal χατὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ. » 
Ἔτι δὲ ὁ αὐτὸς xal τὰς πάλαι γεγενηµένας παρὰ 
Ἰουδαί[οις αἱρέσεις ἱστορεῖ λέγων" « "Haav δὲ γνῶμαι 
διάφοροι ἐν τῇ περιτομῆ ἓν υἱοῖς "Iapa τῶν κατὰ 
τῆς φυλῆς Ἰούδα (21) καὶ τοῦ Χριστοῦ,αῦται Ἐσ- 
σαῖοι (22), Γαλιλαῖοι (25), Ἡμεροθαπτισταὶ, Μασθω- 
θαῖοι (24), Σαμαρεῖται (25), Σαδδουκαῖοι, Φαρισαῖοι.» 


et Fuk. pro Menandrianistis scriplum est Ἀδριανι- 


σταί, quoinodo etiam legitur apud Theodoritum in 
libro primo Ha'reticarum fabularum, ut supra vidi- 
mus. Rufinus. Menandrianos vertit. 

(20) Παρεισήγαγεν. la correxit Rob. Stephanus, 
cum in omnibus exemplaribus constanter legatur 
παρεισηγάγησαν. Qui harbarismus uon alienus est 
ah llegesippo. In codice tamen Fuk. scriptum inve- 
ni παρεισηγάγησαν. Apud Nicephorum vero legitur 
παρἐισήγαγον, quod magis probo. 

(21) Ἑν vioic "IcpahA τῶν κατὰ τῆς gvAnc 
Ιούδα. In cod. Maz , Med. et Fuk. scriptum inveui 
Ev viol; Ἱσραὴλ ἡ τῶν χατὰ τῆς φυλῆς Ἰούδα, etc. 
Quod quid sibi velit nescio, nisi forte ita emen- 
dare placet, £v υἱοῖς Ἱσραηλιτῶν κατὰ τῆς φνλῆς 
Ιούδα. Vulgata tamen lectio magis placet. quam et 
liegius codex et Nicephorus confirmant, Videtur au- 
tem. Hegesippus, tribum Juda: ab his omnibus Ju- 
daici populi sectis puram ac vacuam existimasse, 
ita ut nullus e tribu Judx, Essenorum aut Saddu- 
corum et Phariseoruim sectam secutus sit. Quod 
tamen nequaquam verisimile est. Sed hoc ab llege- 
sippo dictum est in gratiam tribus Judz, ex 
Christus originem duxit, Omnes igitur illas Ju- 
daismi h:zereses viguisse ail apud reliquas decem 
tribus, qua proprio ac. peculiari vocabulo Israel 
dicebantur, post. divisionem regni Judzorum Ho- 
Eoami temporibus faciam. Certe tribus Judz iu 
libris prophetarum Ecclesia personam denotat ; de- 
cei vero tribus referuntur ad hzereticos quorum ma- 
ΣΙΠΙΑ est multitudo, ut scribit Hier. ín cap. 1 Osee. 

(32) Ἐσσαῖοι. Hx sunt septem. hzreses Judaici 
populi quarum frequenter mentionem facit llege- 
sippus, ut inlibris superioribus vidimus; sed οι Ju- 
tinus in disputatione Adversus Tryphonem totideu 
recenset hareses Jud:eorum, sed eas aliis nomini- 
?us appellat, Verba sunt hzc : Ὥσπερ οὐδὲ Ἰου- 
ὑᾳίους ἄν τις ὀρθῶς ἐξετάσῃ, ὁμολογήσειεν εἶναι 
τοὺς Σαδδουχαίους, 1 τὰς ὁμοίας αἱρέσεις, Γενιστῶν 
καὶ Μεριστῶν, καὶ Γαλιλαίων xal Ἑλληνιανῶν, xal 
Φαρισαίων, xal Βαπτιστῶν. Sicut neque Judeos, si 
quis recie  perpenderit, dicat esse δαάάιισαος aut 


ua C 


bus fuit etiam Simon, a quo Simoniani fluxerunt; 
et Cleobius, a quo Cleobiani : et Dositheus, 4 quo: 
Dositheani : et Gortheus, a quo Gortheni : et Ma- 
sbotheus, a quo Masbothzi sunt cognominati; ex 
his etiam manarunt Menandriani, ac Marcionit:e, et 
Carpocratiani, et Valentiniani, et Basilidiani, et 
Saturniliani, aliique qui seorsim singuli proprias 
opiniones induxerunt. Ex iis 1/43 orti sunt pseu- 
dochristi , pseudoproplet&, pseudoapostoli , qul 
adulterinam invehentes doctrinam adversus Deum 
et adversus Christum ejus, unitatem Ecclesizm di- 
dicentes aliis et aliis spiritibus prophetasse. ἨΠΙ. 


Samarite qui in locum Israel captivo εἰ abducto in 
Babyloniam translati sunt. Venientes in terram. Sa- 


B marie regionis ex parte Israelitarum, consuetudi- 


nem quam sacerdote reducto didicerunt, tenent : es 
parte gentilem, quam in nativitatis sue terra habue- 
runt. Nam in observalionibus suis α Judeis omnino 
separantur, guorum superstitio procul dubio omnibus 
nola est, IX. Herodiani : Temporibus Salvatoris hec 
haeresis exsurrexit, Hi Herodem magnificabant, di- 
centes ipsum esse Cliristum, X. Hemerobaptiste qui 
quotidie corpora sua εί domum et supellectilem la- 
vant. Apud Isidorum in lib. vii Originum, octo nu- 
merantur hareses, Pharissi scilicet, Sadducaei , 
E(nei, Morbonei , Genistz, Merist:e , Samaritz:e ei 
Hemerobaptist:e.. Denique Pseudo-Clemens in lib. 1 
Recognitionum quinque duntaxat sectas Jud:eoruin 
recenset, qux schismata appellat : Sadduczos θεὶ- 
licet, Samaritas, Scribas, Pharisos et quosdam ex 
Joannis Baptist: discipulis. Cum enim, inquit, jam 
immineret 'ortus Christi, ad sacrificia quidem repri- 
menda, baptismi vero gratiam largiendam , inimicus 
ex his que ργααἰεία (uerant, adesse tempus 1mtelli- 
gens, diversa schismala operabatur in populo, ul si 
forte prius peccatum potuisset aboleri , secunda cor- 
rigi culpa non posset. Eral ergo primum schisma 
eorum qui dicebantur Sadducei, initio Joannis jam 
pene temporibus consumplo. Hique ut cateris justio- 
res, segregare se ceperea populi catu εἰ moriuorum 
resurrectionem negare, etc. Sed et paulo post idein 
Clemens non plures quam quinque supradictas nu- 
merat sectas Judzoruim. Mirabitur fortasse aliquis 
cur[inter has sectas Esszos prztermiserit. Cujus 
rei nullam aliam rationem excogitare possumus, 
nisi quod veteres Ecclesi:& Patres Essxis supra mo- 
dum faverunt. 

(23) Γα1λιΛαῖοιοὶ Hos. quoque. inter. Judzorum 
hxreticos recenset Justinus et Hieronymus. Auctor 
ac princeps hujus secte [uit Judas Galilieus, qui 
post exilium regis Archelai, cum Romani in Juda 
ceusum agere vellent, populares suos ad retiuen- 
dam pristinam libertatem excitavit, et quartam se- 


rjusmodi haereses, Genistarum ei Meristarum, Gali- D ctam invexit Galilzeorum, ut scribit Josephus in 


lzorum et IHellenianorum, Pharisaeorum ας Bapti- 
sarum. Epiphanius quoque septem Judaismi h:ere- 
*es agnoscit, sed eas ita noininat : Scribas,Phariszos, 
*adduczos, Esszeos, Nazaraeos, llemerobaptistas, 
llerodianos. In. /ndiculo hereseon qui tribuitur B. 
lieronymo, decem numerantur hzreses Judzorum. 
Qui locus quoniarm illustris est, hic meretur apponi. 
|. Efinei dicunt Christum docuisse illos omnem abs- 
linentiam. 1. Galilei dicunt Christum — venisse 
el docuisse eos, ne dicerent dominum G«sarem, neve 
ejus monetis uterentur. 1101. Marbonci dicunt , ipsum 
esse Chiistum qui docuit illos in omni re sabbatizare. 
1V. Pharisei negant Christum venisse, nec ulla in re 
cum predictis communicant. V. Sadducaii negant re- 
sufreclionem dicentes : Dicium est ad. Adam, Terra 
es et in terram ibis. Vl. Geuiste presumunt quoniam 
de genere Abrahe sunt. Vl. Μετίεισ, quoniam sepa- 
rant ipuras, nos credentes omnibus prophéeiis, 


libre n De bello Judaico. 

(24) Μασθωθαῖοι. 1n. tribus nostris codicibus 
Maz., Med. et F'uk. legitur Μασθώθεοι acceutu iu 
antepenuliimam syllabam rejecto. In Indiculo Ilie- 
ronymi Marbonei dicuntur ; apud Isidorum vero 
Morbonei. C:eterum bi Masbothei distinguendi sunt 
ab illis quorum paulo ante meminit Hegesippus. lli 
enim erant ex seplem sectis Judaici populi quie 
circa Christi] tempora exortze sunt ; illi vero ex se- 
ptein illis Judzeorum sectis propagali sunt, periude 
ac Simoniani, Dositheani atque Gortheni. Mihi 
quidem mendum subesse videtur in alterutro Ilege- 
sippi loco. Apud Rufinum Masbuthei dicuntur illi 
inter Judaicas sectas quarto loco numerati ; ali 
veroex illis prognati sectis dicuntur Masbutheani. 
Sic eniin scribitur in optimo codice Parisiensis Τό” 
clesia. 

(25) Zapapsita«. Rectius Epiphanius Sanar:tas 


435 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 


984 


sciderunt. » Idem praterea scriptor sectas illas A Kal ἕτερα δὲ πλεῖστα γράφει, ὧν ix µέρους Ίδη 


que quondam apud Judaeos invaluerunt, recenset 
his verbis: « Erant, ínquit, diversz sect atque 
sententie in circumcisione, inter filios Israel ad- 
versus tribum Jud:e, et adversus Christum : Essai 
scilicet, Galilai, llemerobaptiste, Masbothzi, Sa- 
marit, Sadduczi, Pharisei. » Scribit etiam alia 
quamplurima, qua» nosjam superiug maxima ex 
parte, suis quaque locis ac. temporibus inserentes 
retulimus. Nonnulla item ex Hebrzeorum Evange- 
lio et Syriaco, et ex Hebraica lingua profert in me- 
dium, satis per hzc aperte siguiflcans, se ex He- 
brzis ad Christi fidem transiisse. Alia quoque ex 


πρότερον ἐμνημονεύσαμεν, οἰχείως τοῖς χαιροῖς τὰς 
ἱστορίας παραθέµενοι. "Ex τε τοῦ καθ) Ἑδραίους 
Εὐαγγελίου xat τοῦ Συριακοῦ, καὶ ἰδίως ἑκτῆς Ἑδραϊ- 
δος διαλέχτου τινὰ τίθησιν, ἐμφαίνων ἐξ Ἑθραίων 
ἑαυτὸν πεπιστευχέναι' χαὶ ἄλλα δὲ ὡς ἂν ἐξ ἸΊου- 
δαϊχῆς ἀγράφου παραδόσεως μνημονεύει οὗ μόνος δὲ 
οὗτος, ἀλλά καὶ Εἱρηναῖος xai ὁ πᾶς τῶν ἀρχαίων 
yophe, πανάρετον Σοφίαν τὰς Σολομῶνος Παροιμίας 
ἐχάλουν (26). Καὶ περὶ τῶν λεγομένων δὲ ἀποχρύ- 
quy διαλαµθάνων, ἐπὶ τῶν αὑτοῦ χρόνων πρός τινων 
αἱρετικῶν ἀναπεπλάσθαι τινὰ τούτων ἱστορεῖ. ᾽Αλλὰ 


γὰρ ἐφ᾽ ἕτερον δη µεταθατέον (27). 


Judaicis traditionibus scripto minime comprehensis petita commemorat. Non solum autem ipse, sed 
etiam irenzus et omnes antiqui, Proverbia Salomonis vocare solent Sapientiam omnium virtutum 
praecepta continentem, Denique agens de libris qui apoeryphi dicuntur, quosdam eorum sua state ab 


nonnullis hzreticis compositos esse scribit. Sed jara ad alios transeamus. 


CAPUT XXIII. 


De Dionysio, Corinthiorum episcopo, et de epistolis 
ab eo scriptis. 


Λο primum quidem de Dionysio dicendum est, 
qui Corinthiorum Ecclesix episcopatum gessit, nec 
solum populis sibi commissis, verum etiam aliarum 
regionum et urbium incolis, divinos labores suos 
prolixe communicavit, omnium commodis utilitati- 
que inserviens, in catholicis illis, quas ad diversas 
Ecclesias scripsit, epistolis. Ex quibus una quidem 
est ad Laced:emonios, recte fidei institutionem con- 
tinens, pacemque et unitatem insinuans; altero 
vero ad Athenienses scripta, excitans ad fidem, et 
ad vitam ex przcepto Evangelii traducendam : qua 
jn re negligentiam arguit Atheniensium, quippe qui 
4 fide propemodum descivissent, ex quo Publius ip- 
sorum episcopus in persecutionibus tunc temporis 
excitatis martyrium subierat. Meminit etiam Qua- 
drati, qui post martyrium Publii, episcopus Athe- 


a Judmis distinxit, et Judeorum quidem septem 
heereses recensuit : Samaritanorum vero quatuor. 
Hegesippum tamen seculi sunt Hieronymus, seu 
quisquis est auctor Indiculi ; Isidorus, Honorius 
Augustodunensis el alii : qui Samaritas inter Ju- 
daieorum lizreses retulerunt, late. scilicet sumentes 
nomen Jud:xorum. Atque ita sensisse videtur He- 
gesippus, cum ait: σαν δὲ γνῶμαι διάφοροι ἐν 
τῇ περιτομῇ. Sed quod subjicit ἐν υἱοῖς Ἱσραηλ, id 
jam excusari non potest, cum Samaritani nunquam 
pro filiis Israel habiti fueriut. 

(26) Παγάρετο» Σοφίαν τὰς XoAouowoc ἹΠα- 
ροιµίας éxdáAovv. lieronymus in. Chronico, olym- 
piade cxxxvi,et in. Profatione ad. Proverbia Sulo- 
monis, librum Sapientie Jesu filii Sirach, πανᾱ- 
ῥρετον appellari scribit. Eadem porro ratione pro- 
verbia Salomonis veteres appellarunt πανγάρετον' 
Σοφία». Quippe liber ille Sapientix Jesa filii Si- 
rach, apud Hebr:eos Parabole inscribitur, perinde 
ac liber Proverbiorum Salomonis. Et quemadmo- 
dum Salomon post Parabolas scripserat Ecclesia- 
siem et Canticum canticorum, sic etiam Siracides 
Parabolis suis Ecclesiastem et Canticum exemplo 
Salomonis adjecit. Utriusque igitur Parabole di- 
οἷα' sunt ab antiquis πανάρετος Σοφία. Sed et liber 
ille qui Sapientia Salomonis falso inscribitur, zavá- 
ῥετος Σοφία dicitur ab Athanasio in Synopsi, et ab 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ ΚΙ». 


Περὶ Διονυσίου Κορινθίων ἐπισκόπου καὶ 
ὄγραγεν ἐπιστοΛῶν (Nic. H. E. 1v, 8). 

Καὶ πρῶτόν Ye περὶ Διονυσίου φατέον, ὅτι τε τῆς 
ἐν Κορίνθῳ παροιχἰας τὸν τῆς ἐπισχοπῆς ἐγχεχείριστο 
θρόνον, xal ὡς τῆς ἑνθέου φιλοπονίας οὗ µόνον τοῖς 
ὑπ) αὐτὸν, ἀλλ᾽ Ίδη χαὶ τοῖς ἐπὶ τῆς ἀλλοδαπῆς 
ἀφθόνως ἑχοινώνει, χρησιμώτατον ἅπασιν ἑαυτὸν 
καθιστὰς, ἐν αἷς ὑπετυποῦτο χαθολιχαΐς πρὸς τας 
Ἐχχλησίας ἐπιστολαῖς. "Qv ἐστιν ἡ μὲν πρὸς Λαχε- 
δαιµονίους, ὀρθοδοξίας κατηχητιχἡ (28), εἰρήνης τς 
xai ἑνώσεως ὑποθετιχή ' ἡ δὲ πρὸς Αθηναίους, δι- 
εγερτιχἣ πίστεως xal τῆς χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον πολι- 
τείας f; ὁλιγωρήσαντας ἑλέγχει, ὡς ἂν μµιχροῦ 
δεῖν ἁποστάντας τοῦ λόγου, ἐξ οὗπερ τὸν προεστῶτα 
αὐτῶν Πούπλιον μαρτυρΏσαι χατὰ τοὺς τότα συνέθη 
διωγμούς. Κοδράτου δὲ μετὰ τὸν µαρτυρῄήσαντα Πού- 
πλιον χαταστάντος αὐτῶν ἐπισχόπου (29) µέμνηται, 
ἐπιμαρτυρῶν, ὡς διὰ τῆς αὑτοῦ σπουδης ἐπισυναχ- 


ὧν 


Epiphan:o in lihro De ponderibus. Verum ut hic li- 
ber falso ascribitur Salomoni , sic Panareti vocae 
bulum falso usurpat. 

(27) 'AJAJ4à γὰρ ἐφ᾽ Écepor. ἤδη µεταδατέον. Ab 
his verbis caput 25 incipit in codice Mazarino, Re- 
gio et Fuketiano. 

(28) Ὀρθοδοξίας κατηχητική. In tribus codici- 
bus Maz., Med. et Fuk. scriptum est χατηχητι- 
χῆς. Sed vulgatam lectionem magis probo, quam 
confirmat etiam Nicephorus. Sic enim ille hunc 
Eusebii locum expressit : "Qv µία πρὸς Λαχεδαιμο- 


D νίους ἐστὶ, κἀτήχησιν περιέχουσα ὀρθοδοξίας. 


(39) Κοδράτου δὲ μετὰ... Πούπ.Ίιον καταστάντος 
ἐπισκόπου. Hunc Quadratum Atlienarum episcopum 
distinguendum esse existimo a Quadrato illo apostolo - 
rum discipulo, cujus meminit Eusebius inlib. 1n, cap. 
91, qui una cum Philippi filiabus prophetico charis- 
mate ornatus, Evangelium variis in locis przedicavit. 
Hunc enim episcopum non fuisse liquet ex supra- 
dicto Eusebii loco. Quadratus autem ille qui Apolo- 
geticum pro religione nostra Adriano imp. obtulit, de 
quo Eusebius in principio libri quarti, is ipse est 
apostolorum discipulus, ut diserte affirmat Eusebius 
iu Chronico. Sed Quadratus Athenarum episcopus, ab 
ilio apostolorum discipulo prorsus distinguendus est. 
Nau, ut supra dixi, Quadratus ille apostolorum di- 


58ο 


BISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. IV. 


986 


θέντων χαὶ τῆς πίστεως ἀναζωπύρησιν εἰληχότων, A niensium 1/54, est constitutus : ejusque labore οὗ 


Δηλοϊ δ' ἐπὶ τούτοις, ὡς xal Διονύσιος ὁ ᾿Αρεοπαγί- 
της ὑπὸ τοῦ ἀποστόλου Παύλου προτραπεὶς ἐπὶ τὴν 
πίστιν χατὰ τὰ bv ταῖς Πράξεσι δεδηλωµένα, πρῶ- 
τος τῆς ᾿Αθηναίων παροικίας τὴν ἐπισκοπὴν ἔγχε- 
χείριστο. "Άλλη δ᾽ ἐπιστολή τις αὐτοῦ πρὸς Νιχομη- 
δέας φἑρετάι” ἐν T] τὴν Μαρχίωνος αἴρεσιν πολεμῶν, 
τῷ τῆς ἀληθείας παρίσταται χανόνι (50). Καὶ τῇ 
Ἐχχλησίᾳ 6& τῇ παροικούσῃ Γόρτυναν ἅμα ταῖς 
λοιπαῖς κατὰ Κρήτην παροιχίαις ἐπιστείλας, Φίλιπ- 
Toy ἐπίσκοπον αὐτῶν ἀποδέχεται, ἅτε δὴ ἐπὶ πλείσ- 
ταις (34) μαρτυρουµένης ἀνδραγαθίαις τῆς ὑπ αὐτὸν 
Ἐκχχλησίας, τὴν τε τῶν αἱρετικῶν διαστροφἣν ὑπο- 
μιμνῄήσχει φυλάττεσθαι. Καὶ τῇ Ἐκχλησίᾳ δὲ τῇ πα- 
ροιχούση "Αμαστριν ἅμα ταῖς χατὰ Πόντον ἐπιστεί- 


industria cives denuo in Ecclesiam convenisse, et 
redivivum fldei ardorem in illis reparatum esse te: 
statur. Refert preterea. Dionysium Areopagítam , ! 
qui a Paulo apostolo ad fidein conversus est, quem-- 
admodum traditur in Actibus apostolorum, pri- 
mum omnium Ecclesie Atheniensis sacerdotium 
suscepisse. Sed et alia ejus epistola exstat ad Nico- 
medienses, in qua Marcionis hxresim impugnans, 
veritatis regule firmiter adhzrescit. Ecclesix pre- 
terea. Gortynensium, et reliquis simul Ecclesiis 
Cretz litteras scribens, episcopum ipsorum Philip- 
pum magnopere predicat, quippe cujus Ecclesia 
egregiam laudem fortitudinis et generosi animi, 
communi omnium consensu retulisset : monetque 


λας, Βαχχυλίδου μὲν xai Ἐλπίστου, ὡς ἂν αὐτὸν ἐπὶ B ut ab haereticorum fraude ac versutia sibt caveant. 


τὸ Υράφαι προτρεφάντων µέμνηται, Γραφῶν τε θείων 
ἐξηγήσεις παρατέθειται, ἐπίσχοπον αὐτῶν ὀνόματι 
Πάλμαν ὑποσημαίνων ' πολλὰ δὲ περὶ γάμου καὶ 
ἀγνείας τοῖς αὐτοῖς παραινεῖ. Καὶ τοὺς ἐξ οἴας δ 
οὖν ἁποπτώσεως, εἴτε πλημμελείας, εἴτε μὴν αἱρετι- 
κΏς πλάνης ἐπιστρέφοντας, δεξιοῦσθαι προστάττει. 
Ταύταις ἄλλη ἐγχατείλεχται πρὸς Κνωσσίους ἔπιστο- 
Jb, &v f] Πινυτὸν τῆς παροιχίας ἐπίσκοπον παραχα- 
Att, uh βαρὺ φορτίον ἑπάναγχες τὸ περὶ ἀγνείας τοῖς 


scipulus, nunquam episcopus fuit. Certe nec Diony- 
$ius Corinthiorum episcopus, nec Eusebius Qua- 
dratum Athenarum episcopum aiunt fuisse disci- 
pulum apostolorum. Quod utique ormissuri non 
erant, si res ita se habuisset, cum ο vel precipua 
laus esset Quadrati. Praterea temporum ratio satis 
admonet, ut hos duos Quadratos distinguamus. 
Quadratus enim ille apostolorum discipulus non pro- 
cessit ultra tempora imperatoris Adriani. Quadratus 
vero Athenarum episcopus Ecclesiam illam rexit 
principatu Marci Antonini, ut constat ex hac Diony- 
sii. ad Athenienses epistola. Nam Dionysius de hoc 
Quadrato loquitur tanquam de zequali, qui recens 
ordinatus fuisset episcopus Athenarum. Floruit au- 
tem Dionysius Corinthiorum episcopus reguante M, 
Antonino, Quare assentiri non possum D. Ilierony- 
mo, qui hos duos Quadratos minime distinxit. Sie 
. enim scribit in libro De scriptoribus ecclesiasticis : 
Quadratus apostolorum discipulus, Publio Athenarum 
episcopo ob Cliristi fidem martyrio coronato, in locum 
ejus substituitur, εἰ Ecclesiam grandi terrore disper- 
sam, fide εἰ industria sua congregat, etc. Idein scri- 
bit in epistola ad Magnum oratorem Romanuin, 
Sed et in Grecorum Menologio, Quadratus aposto- 
lus coufunditur cum Quadrato Athenarum episcopo. 
Verum in Typico monasterii S. Sabz hic error non 
habetur. Sic enim in eo tegitur die 21 Septembris, τοῦ 
ἁγίου ἁἀποστόλου Κοδράτου τοῦ ἐν τῇ Mavnala. Et 
hec quidem de Quadrato Athenarum episcopo a no- 
bis observata sini, Quod vero spectat ad Publium 
decessorem Quadrati, plerosque ita sentire video, 
Publium hunc Dionysio Areopagit» proxime sueces- 
sisse. lta Baronius iu  Notationibus ad Martyrolo- 
gium Romanum, Sirmondus in dissertatione De duo- 
bus Dionysiis, Blondellus in praefatione quam Apolo- 
gie sux pro sententia Hieronymi prafixit, et ante 
illos Usuardus, cujus hzc sunt verba ad diem 21 
Januarii : Natalis B. Publii episcopi, qui secundus 
post Dionysium Areopagitam, Atheniensium Ecclesiam 
rezit. Veruni cum nec Eusebius nec Dionysius id de 
Publio dixerint, haud facile crediderim ilum Dio- 
nysio proxime successisse. Certe Dionysius Arcopa- 
ges principatu Domitiani abiit e vita, υἱ inter 
* 


In epistola vero quam scribit ad Ecclesiam Amastria- 
norum et cateras simul Ecclesias Ponti, se qui- 
dem a Bacchylide et Elpisto ad scribendum impul- 
sum esse commemorat. Episcopum autem ipsorum 
Palmam noniinatim appellans, sacrarum Scriptura- 
rum expositionem affert. Multa quoque de nuptiis 
el de castitate eis prxcipit : el cunctos qui a quevis 
lapsu, sive delicto, sive etiam ab hzeretica pravitate 
resiliunt, benigne suscipi jubet. In eodem volumine 


omnes constat. Nec probabile est illum vitam ulte- 
rius produxisse, quippe qui jam grand:zvus ad Chri- 
sti fidem conversus sit. Athenis enim non nisi pro- 
vecta jam tate cives in Areopagum promoveban- 
tur. Quod si Publium ei proxiine successisse dica- 
mus, cum liic principatu M. Antonini martyrium 
fecerit, plus quam Lxx annis in episcopatu eum vi- 
xisse dicendum est. Porro Publium regnante. Marco 
subiisse martyrium, ex hac Dionysii ad Athenien- 
ses epistola colligitur. Scripsit enim hanc episto- 
lam Dionysius ad Athenienses, ut eorum fidem 
suscitaret, qua» post mortem Publii, dissipata ob 
fervorem persecutionis Ecclesia, multum fuerat im- 
minuta : nisi quod Quadratus qui. in locum Publii 
recens substitutus fuerat, eam erigere atque exci- 
tare ceperat. Cujus conatum ut adjavaret Diony- 
sius, cuin ad eum utpote metropolitem Aclaie cura 
liec pertineret, hanc ad. Aulienieuses dedit episto- 
lam, et quidem sub initio episcopatus sui. Orsus est 
3uten episcopatum temporibus Soteris pap:e, ut su- 
pra dixi, post obitum Primi, Corintliiorum episcopi, 
quem sub Aniceto sedisse testis est Hegesippu:. Quod 
si Publius sub Trajano passus fuisset, ut. vult Sir- 
mondus, nihil jam causz erat cur Dionysius tanto 


D post tempore Atheniensibus scriberet ad suscitan- 


dam eoruni fidem, cum jam a Quadrato id cumula- 
te prazstitum fuisset. 

(90) Vulg. τῷ τῆς Ἐκκλησίας παρίσταται 
κανόνι. Nicephorus in lib. iv, cap. 8, pro lis 
verbis hxc posuit, τῷ ἐχχλησιαστικῷ — xavóvt 
στοιχεῖ, id est ecclesiastice regule insistit. 1n quo 
sensum quidem expressit Eusebii, sed vim verbi 
παρίσταται non esi assecutus. Vox est familiaris 
Eusebio παρίστασθαι, qux: idem valet 4ο probare, 
a3truere, confirmare ac de[endere, ut hic vertit Rufi- 
nus. Sic Euscbius infra in capile ultimo hujus libri 
de Bardessane loquens:ixavüg τῷ λόγῳ παριστα- 
pévo* quem locui non intellexit Christophorsonus. 

(51) "Ace δὴ ἐπὶ zxA&ictatc. la legitur in co- 
dice Regio. Sed tres reliqui, Maz. scilicet, Med. et 
Fuk., scriptum habeut ὡς ἂν ἐπὶ πλείσταις, quod 
idem est. 


587 


EUSEBII 6Α:15ΛΗΙΕΝΟΙ5 OPP. PARS 1. — HISTORICA. 


588 


continetur etiam epistola ad Gnossios, in qua Piny- A ἀδελφοῖς ἐπιτιθέναι, τῆς δὲ τῶν πολλῶν χαταστοχά- 


tum Ecclesi: illius episcopum monet, ne grave onus 
castitatis fratrum cervicibus tanquam necessarium 
imponat, sed ejus qux in plerisque hominibus inest 
infirmitatis rationem habeat. Cui epistolz respon- 
dens postea Pinytus, admiratione quidem ac laudi- 
bus effert imprimis Dionysium : sed tamen hortatur, 
ut solidiorem cibum tandem impertiat, et transmis- 
sis iterum perfectioris doctrinz litteris plebem sibi 
commissam alere velit: ne forte lacteis sermonibus 
perpetuo innutriti homines, in infantili quadam dis- 
ciplina paulatim «consenescant. Qux quidem epi- 
$1ola et. rectam Pinyti fidem, et sollicitudinem de 
profectu plebis ipsi commissz, eloquentiam quoque 
el peritiam rerum divinarum, velut tabella quadam 
picta egregie commonstrat. Exstat etiam epistola 
ejusdem Dionysii ad Romanos, Soteri tunc temporis 
episcopo Romz urbis nuncupata, ex qua pauca qua- 
dam hic inserere non absurdum (uerit, ubi seilicet 
ille morem institutumque Romanorum, 145 a 
persecutionem usque nostra ztate factam perpetuo 
custodilum inagnopere commendans, ita scribit : 
« Hxc enim, inquit, vobis consuetudo est jam inde 
ab ipso religionis exordio, ut fratres omnes vario 
beneficiorum genere afficiatis, et Ecclesiis quam- 
plurimis, quz in singulis urbibus constitut:€ sunt, 
necessaria vità subsidia transmittatis; et hac ra- 
lione tum egentium inopiam sublevatis, tum fratri- 
jus qui in metallis opus faciunt, necessaria suppe- 
ditatis : per hxc quz ab initio transmittere consue- 
vistis munera, morem institutumque Romanorum a 
majorihus vestris acceptum Romani retinentes. At- 
que hunc morem beatus episcopus vester Soter non 
servavit solum, verum etiam adauxit : tum munera 
sanctis destinata copiose subministraus, tum fratres 
peregre advenientes, tanquam liberos suos pater 
amantissimus beatis sermonibus consolando. » lu 
hac ipsa etiam epistola meminit Clementis epistolae 
ad Corinthios script, quam ex prisca consuetu- 


(82Y'E£ ἧς οὐδὲν olov τὸ xal, etc.In. codice Regio, 
quem seculus est Stephanus, pro ofoy τό scribitur 
τοπον. Sed reliqui codices, Maz, Med., cum 
Εικ. et Saviliano scriptum habent οὐδὲν οἷον τὸ xal 
παραθέσθαι λέξεις. Quod profecto longe est elegan- 
tius. Phrasis est familiaris Eusebio, quam nos ver- 
naculo sermone feliciter exprimiimus. Sic supra in 
cap. xiu. libri primi de Abgaro loquens ait : Οὐδὲν 
οἷον xaX αὐτῶν ἐπαχοῦσαι τῶν ἐπιστολῶν. 

(95) Φυ.ἱαχθὲν Ῥωμαίων ἔθος. Notandum est il- 
lustre testimouium Dionysii Corinthiorum episcopi 
de Romana Ecclesia, quie cum esset opuleutissima, 
aliarum Ecclesiarum inopiam liberalitate sua suble- 
vabat, et fratribus: ad metallum damnatis aut. iu 
exsilium missis, alimenta et munera submittere 
consueverat. [n hunc usum flebant collectze in Ec- 
clesia Romana diebus Dominicis, de quibus exstant 
aliquot S. Leonis papx? sermones. Qua laudabilis 
consueludo jam inde a primis apostolorum tempori- 
bus instituta, in postrema etiam persecutione Dio- 


cletiaui servata est, ut lic testatur Eusebius : quo. 


tempore Écclesia Romana Christianis ad metalla 
Patxsting et per Aigyptum damnatis, collectas pe- 
cunias misit. De hoc more Romanz Ecclesix prze- 
wr Dionysium Corinthiorum loquitur etiaur Diony- 


ζεσθαι ἀσθενείας. Πρὸς fjv ὁ Πινυτὸς ἀντιγράφων, 
θαυμάζει μὲν χαὶ ἀποδέχεται τὸν Διονύσιον, ἀντιπα- 


ραχαλεῖ δὲ στεῤῥοτέρας ἤδη ποτὲ µεταδιδόναι τροφῆς, 


τελειοτέροις Υράμµασιν εἰσαῦθις τὸν ὑπ αὐτῷ Aaby 


ὑπηθρέφαντα, ὡς ph διατέλους τοῖς γαλαχτώδεσιν 


ἁνδιατρίόθοντες λόγοις, τῇ νηπιώδει ἀγωγῇ λάθοιεν 
χαταγηράσαντες. Av ἧς ἐπιστολΏς xa fj τοῦ Πινυτοῦ 
περὶ τὴν πίστιν ὀρθοδοξία τε xaX φροντὶς τῆς τῶν 
ὑπηχόων ὠφελείας, có ve λόγιον xax dj περὶ τὰ θεῖα 
σύνεσις, ὡς δι) ἀχριθεστάτης ἁναδείχνυται εἰχόνος. 
Ἔτι τοῦ Διονυσίου xal πρὺς Ῥωμαίους ἐπιστολὴ 
φέρεται, ἐπισχόπῳ τῷ τότε Σωτῆρι προσφωνοῦσα. 
Ἐξ ἧς οὐδὲν οἷον τὸ xaX παραθέσθαι λέξεις (52), δι’ 
Qv τὸ µέχρι τοῦ xa0' ἡμᾶς διωγμοῦ φυλαχθὲν Ῥω- 


B µαίων ἔθος (53) ἀποδεχόμενος, ταῦτα γράφει’ « "EG 


ἀρχῆς γὰρ ὑμῖν ἔθος ἐστὶ τοῦτο, πάντας μὲν ἁἆδελ- 
φοὺς ποιχίλως εὐεργετεῖν, Ἐχχλησίαις τε πολλαῖς ταῖς 
κατὰ πᾶσαν πόλιν ἑφόδια πέµπειν, ὧδε μὲν τὴν τῶν 
δεοµένων πενίαν ἀναφύχοντας, ἓν µετάλλοις δὲ ἁδελ- 
φοῖς ὑπάρχουσιν ἐπιχορηγοῦντας: δι ὧν πέµπετε 
ἀρχῆθεν ἐφοδίων, πατροπαράδοτον ἔθος Ῥωμαίων 
Ῥωμαῖοι διαφυλάττοντες, ὃ οὐ µόνον διατετήρηκεν ὁ 
µαχάριος ὑμῶν ἐπίσχοπος Σωτὴρ, ἀλλὰ χαὶ ἐπηύξη- 
xcv, ἐπιχορηγῶν μὲν τὴν διαπεμπομένην δαφίλειαν 
τὴν εἰς τοὺς ἁγίους, λόγοις δὲ µαχαρίοις τοὺς ἀνιόν- 
τας ἀδελφοὺς (54), ὡς τέχνα πατὴρ ᾠιλόστοργος, πα- 
ραχαλῶν.» Ἐν αὐτῃ δὲ ταύτῃ χαὶ τῆς Κλήμεντος 
πρὸς Κορινθίους µέμνηται ἐπιστολῆς, δηλῶν ἀνέχαθεν 
ἐξ ἀρχαίου ἔθους ἐπὶ τῆς Ἐχχλησίας τὴν ἀνάγνωσιν 
αὑτῆς ποιεῖσθαι. Λέγει voUv*« Τὴν σήμερον οὖν Ku- 
ριαχΏν ἁγίαν ἡμέραν διηγάγοµεν, ἐν ᾗ ἀνεγνώχα- 
μεν (55) ὑμῶν τὴν ἐπιστολήν. fjv ἕξομεν ἀεί ποτε 
ἀναγινώσχοντες νουθετεῖσθαι, ὡς xal τὴν προτέραν 
ἡμῖν διὰ Κλήμεντος γραφεῖσαν. » "Ἔτι δὲ ὁ αὐτὸς 
xai περὶ τῶν ἰδίων ἐπιστολῶν, ὡς ῥᾳδιουργηθεισῶν, 
ταῦτά qno « Ἐπιστολὰς yàp, ἀδελφῶν (6) &$uo- 
σάντων µε γράψαι, ἔγραψα. Καὶ ταύτας οἱ τοῦ διαθό- 
λου ἁπόστολοι ζιζανίων γεγέµιχαν, ἃ μὲν ἑξαιροῦν- 
sius Alexandrinus episcopus in epistola ad Stepha- 
num papam, quam refert Eusebius in lib. virt, cap. 4: 
Al μέντοι Συρίαι ὅλαι xat ἡ ᾿Αραθία, οἷς ἐπαρχεῖτε 
ἑχάστοτε, xal οἷς νῦν ἑπεστείλατε. Ód est, Syrie 


omnes et Arabia, quibus pecunias identidem sub- 
ministratis... Quem locum male verterunt interpre- 


tes. 

(64) Τοὺς ἁγιόγτας ἀδε.λφούς. Male Langus et 
Musculus redeuntes vertere. Melius Rufinus ita intei- 
pretatur, advenientes fratres clementi satis et mitis- 
simo solatur alloquio. Intelligit enim Dionysius fra- 
tres qui ex longinquis regionibus Romam venire 
consueverant, penuria apud se laborantibus subsidium 
aliquo4 a Romanis relaturi. 

(95) Ἐν ᾖ ἀνεγνώκαμεν. Nostri codices Mazar., 
Med. et Fuk. scriptum habent ἔγνωμεν, Nicephorus 
vero ἀνέγνωμεν. Ceterum cum boc fragmento epi- 
siolze Dionysii «d clerum Romanus, jungendus est 
alter locus ejusdem epistol:e quem citavit Eusebius 
in cap. penult. lib. n. H:ec euim duo fragmenta sibi 
invicem connectenda esse non dubitamus. 

(96) ᾿Επιστο.λὰς... áóeApov. Codex Mazar., Med. 
eum Fuk. vocem interserit hoc modo, ἐπιστολὰς 
γὰρ ἀδελφῶν, etc.; atque ita Nicephorus οἱ lu&nus. 


. 
- 


389 HISTORL£ ECCLESIASTICAE LIB. ΙΥ. | 290 


τες, ἃ 0$ προστιθέντες. Οἷς τὸ οὐαὶ χεῖται. Ob θαυ- A dine in ecclesia legi solitam esse testatur his ver- 
μαστὸν ἄρα εἰ καὶ τῶν Κυριαχῶν ῥᾳδιουργῆσαί τινες — bis: « llodie, inquit, sacrum diem Dominicum trans- 
ἐπιθέθληνται Γραφῶν, ὁπότε xal ταῖς ob τοιαύταις — egimus, In quo epistolam vestram legimus, quam 
ἐπιθεθλήκασι.)» Καὶ ἄλλη δέ τις παρὰ ταύτας ἐπιστολὴ — quidem perpetuo deinceps legentes, perinde ac prio» 
τοῦ Διονυσίου φέρεται, Ἀρυσοφόρᾳ Τ.Ιστοτάτῃ ἁδελφῇ — rem illam nobis a Clemente scriptam epistolam, 
ἐπιστείλαντος, f| τὰ χατάλληλα γράφων, τῆς προσ- optimis preceptis ac documentis abundabiimus. » 
πκοῦσης χαὶ αὑτῇῃ µετεδίδου λογιχῆς τροφῆς. Καὶ «à — ldem prwterea scriptur epistolas suas a falsarlis 
μὲν τοῦ Διονυσίου τοσαῦτα. corruptas esse adinonet, ita scribens : « Epistolas, 
inquit, scripsi rogatus a fratribus. Sed illas ministri quidam diaboli, zizaniis compleverunt : quadam 
€x iilis expungentes, quadam adjicientes. Quos certe manet feralis illa sententia : Vze vobis. Non mirum 
igitur videri. debet, si sacrosancta. Domini scripta quidam adulterare aggressi sunt, quando quidem ín 
longe inferioribus scriptis idem ausi fuisse deprehenduntur. » Habetur przterea alia ejusdem epistola 
»d Chrysoplioram fidelissimam sororem, cui convenientia scribens, spiritale, ut decuit, pabulum sub- 
ministrat. Atque hxc de Dionysii scriptis a nobis dicta sint. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KA'. CAPUT XXIV. 
Περὶ 8:og(Aov τῶν Ἁγτιοχέων ἐπισχόπου De Theophilo , Anihiochensium episcopo. 
(Nic. Η. E. ιν, 9). 

Τοῦ δὲ Ocozilou ὃν τῖς Αντιοχέων Ἐκκλησίας ἐπί- p. Theophili vero, quem Antiochenz Ecclesix epi- 
σκοπον δεδηλώχαµεν, τρία τὰ Πρὲς Αὐτόλυκον cxov-— scopum fuisse superius retulimus, tres supersunt Ad 
χειώδη φέρεται συγγράµµατα. Καὶ ἄλλο Πρὸς τὴν at- — Autolycum libri , institutionem fidei continentes. 
pecu Ερμογένους (21) τὴν ἐπιγραφὴν ἔχον, iv ᾧ ἐκ — Alius etiam exstat liber, quem Contra 146 llermo- 
τῆς ᾽Αποχαλύφεως Ἰωάννου χέχρηται µαρτυρίαις — genis heresim inscripsit, in quo testimoniis utitur 
xai ἕτερα δέ τινα χατηχητιχὰ αὐτοῦ βιθλία. Tov γε — ex Joannis BRevelatione desumptis. Exstant et alii 
μὲν αἱρετικῶν οὐδὲν χεῖρον xat τότε, ζιζανίων δίΧην, — ejusdem libri, in quibus elementa fidei nostr: wa- 
λυμαινομένων τὸν elxpivr] tno ἀποστολιχῖς διδα- — duntur. Porro cum nihilominus hac etiam tem- 
σχαλίας σπόρον, οἱ πανταχόσε τῶν Ἐκκλησιῶν ποι- — pestate haeretici zizaniorum instar sinceram aposto- 
μένες, ὥσπερ τινὰς θΏρας ἀγρίους τῶν τοῦ Χριστοῦ — licze doctrinze sementem labefactarent, Ecclesiarum 
προθάτων ἀποσοθοῦντες αὐτοὺς ἀνεῖργον, τοτὲ μὲν, toto orbe pastores, eos tanquam feras atque imma- 
ταῖς πρὸς τοὺς ἁδελφοὺς νουθεσίαις καὶ παραινέσεσι, — nes belluas ab ovili Christi fugare atque arcere 
ςοτὲ δὲ, πρὸς αὑτοὺς γυµνότερον ἀποδυόμενοι, ἀγρά- — properabant : partim hortaudo et commonendo fra- 
φοις T: εἰς πρόσωπον ζητήσεσι xal ἀνατροπαῖς, Ίδη — tres, partim adversus ipsos bareticos fortiter col« 
δὲ καὶ δι) ἑγγράφων ὑπομνημάτων τὰς δόξας αὐτῶν — luctando : quos vel propositis cominus interrogatio- 
ἀχριθεστάτοις ὀλέγχοις διευθύνοντες. "O vé τοι Θεό- C nibus et confutationibus viva duntaxat voce, vcl 
φιλος σὺν τοῖς ἄλλοις χατὰ τούτων στρατευσάµενος —librisaccuratissime conscriptis opiniones eorum re- 
ὅπλός ἔστιν, ἀπό τινος οὐχ ἁγεννῶς αὑτῷ χατὰ Μαρ- — fellentes, confutabant. Theophilus igitur una cum 
xlovog πεπονηµένου λόγου. "Og καὶ αὐτὸς μεθ) ὧν οδιθεί adversus illos h:reticos depugnavit, ut con- 
ἄλλων εἰρήχαμεν, εἰσέτι νῦν δ,ασέσωσται. Τούτον — stat ex quodam illius libro haudquaquam spernendo, 
μὲν οὖν ἔθδομος ἀπὸ τῶν ἁποστόλων τῆς ᾽Αντιοχάόν — quem contra. Marcionem elaboravit : qui liber una 
Ἐκκλησίας διαδέχεται Μαξιμῖνος. cum aliis quos retuli, etiamnum exstat. Ilulc porro 
Theophilo in episcopatu Antiochensis Eeclesixv septimus ab apostolis successit Maximinus. 


KESAAAION ΚΕ’. CAPUT XXV. 
Περὶ Φιλίππου xal Μοδέστου (Nic. Η. E. αν, 9). De Philippo εἰ Modesto. 

Φίλιππός γε μὴν ὃν Ex τῶν Διονυσίου φωνῶν τῆς Sed et Philippus, quem ex verbis Dionysii pro- 
bv Γορτύνη παρλικίας ἐπίσκοπον ἔγνωμεν, πάνω γε — Xime citatis Gortynensis Ecclesiz episcopum fuisse 
σπουδαιότατον πεποίηται xal αὐτὸς κατὰ Μαρκίωνος cognovimus, ipse quoque luculentissimum librum 
λόγον. Εἱρηναῖός τε ὡσαύτως xxi Μόδεστος, ὃς xal — Adversus Marcionem composuit. lrenzeus quin etiam 
ἑιαφερόντως παρὰ τοὺς ἄλλους thv τοῦ ἀνδρὰς ἔχδηλον D et Modestus. Verum hic prx caeteris egregic ercores 
τοῖς πᾶσι κατεφώρασε πλάνην * xaX ἄλλοι δὲ πλείους, illius ac dolos detegens, omnibus spectandos exhi- 


ὦν παρὰ πλείστοις τῶν ἀδελφῶν εἰσέτι νῦν πόνοι δια- buit. Scripserunt etiam alii complures, quorum li- 
φυλάττονται. bri apud plurimos ex fratribus adhuc studiose ser- 


vantur. 


(51) Πρὸς τὴν αἴρεσο' Ἑρμογένους. Deflermo- — scripsit. De eodem Hermogene loquitur Clemens 
gene ejusque lieresi vide Baronium ad annum Chri- — Alexandrinus in lib. JJypotyposeon, sive in Excerptis 
sti 170. Cui tamen assentiri non possum in eo quod — T/teodoti, ubi exponens liec Davidis verba : /n aple 
dicit Hermogenem docuisse ín Africa, quod nescio — posuit tabernaculum suum : Quidam, inquit, aiunt 
undenam hausit Baronius. Nam si ex eo quod Ter- — Christum in sole corpus suum deposui»se, «t Hermo- 
tullianus adversus illum scripsit, eum in Africa vi- — genes. ldem certe de lleruogene traduit Thcodoritus 
xisse putandum est, pari jure eum Syrum essecre- — et Philastrius.. 
demus, eo quod Theophilus Autiqchenus in eum 


501 


CAPUT XX VI. 
De Melitone et de his quorum ille mentionem fecit. 


lisdem temporibus Melito Sardianus et Apollina- 
ris Hierapolitanus episcopi, summa laude viguerunt. 
Quorum uterque orationes pro fidei nostre defen- 
sione scriptas, supra memorato imperatori qui tunc 
temporis regnabat, seorsum nuncupavit. Ex libris 
autem utriusque illorum, hi quos infra subjecimus, 
ad nostram notitiam pervenerunt. Melitonis quidem 
De Pascha libri duo. De 1/47 recta vivendi ratione, 
el Ds prophetis liber unus. Alius item De Ecclesia, 
alius De die Dominico. Est et De natura hominis li- 
ber unus, Alius De formatione. Alius De obedientia 
sensuum fidei. Preterea liber De anima et corpore 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1, — HISTORICA. 


$92 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KA. 


Περὶ ΜεΛίτωνος καὶ ὧν αὑτὸς ἐμνημόνενσεν 
(Nic. H. E. iv, 10). 


Ἐπὶ τῶνδε xai Μελίτων τῆς £v Σάρδεσι παροικίας 
ἐπίσχοπος, ᾽Απολινάρ:ιός τε τῆς ἓν Ἱεραπόλειδιαπρε- 
πῶς Ἡχμαζον: ot xaX τῷ δηλωθέντι κατὰ τοὺς χρόνους 
Ῥωμαίων βασιλεῖ λόγους ὑπὲρ τῆς πίστεως ἰδίως 
ἑχάτερος ἀπολογίας προσεφώνησαν. Τούτων εἰς ημε- 
τἐραν γνῶσιν ἀφῖχται τὰ ὑποτεταγμένα. Μελίτωνος 
τὰ Περὶ τοῦ πάσχα δύο, χαὶ τὰ Περὶ πο.ιτείας xai 
Προφητῶν (58), χαὶ ὁ Περὶ 'ExxAnc (ac, xaX ὁ Περὶ 
Κυριαχήῆςλόγος. Ἔτι δὲ ὁ Περὶ φύσεως ἀγθρώπου, 
χαὶ ὁ Περὶ π.άσεως, χαὶ ὁ Περὶ ὑπακοης πίστεως 
αἱσθητηρίω» (59), xaX πρὸς τούτοις ὁ Περὶ vrvync 
καὶ σώματος ἢ νοὺς, xaY ὁ Περὶ .Ἰουτροῦ (40), 


et mente. Liber De lavacro , liber De veritate, liber B καὶ ὁ Περὶ dAm0elac, καὶ Περὶ κτίσεως καὶ 


De conditu et generatione Christi. ltem alius De pro- 
phetia, alius De hospitalitate, alius quoque qui Cla- 
tis inscribitur. Ad hxc De diabolo, et De Revelatione 
Joannis. De lncarnatione Dei liber unus. Postremus 
omnium est libellus ad imperatorem Antoninum. 


(38) Καὶ τὰ Περὶ πολιτείας καὶ Προφητῶγ. Male 
Rufiuus et Christophorsonus ex uno Melitonis libro 
duos fecerunt : alterum De recta conversatione, alte- 
rum De prophetis, quasi in Grieco legeretur xa τὸ 
Περὶ προφητῶν. Sed cum in omnibus scriptis codi- 
cibus, et apud Nicepliorum, non alia lectio reperia- 
tur quàm ea quie vulgata est, merito illorum senten- 
tiam et interpretationem rejicimus. Adde quod Ilie- 
ronymus in lib. De scriptoribus ecclesiasticis, qui ex 
Eusebii Historia totus fere descriptus est, hunc Me- 
Iitonis librum De vita prophetarum inscribi dicit. 


In codice Maz. et Med. scribitur τὰ Περὶ τῆς πο.λι- C 


τείας, itemque in Εις, et Saviliano. 

($9) Ὁ Περὶ ὑπακοῆς zxicttoc aicónrnplov. 
Apud Nicephorum legitur ὁ Περὶ óxuxonc πίστεως" 
xai ὁ Περὶ αἰσθητηρίων, ut duo fuerint. Melitonis 
libri : alter. De obedientia fidei, alter De sensibus, 
idque confirmant Hieronymus et Rufinus. In omui- 
bus tamen nostris codicibus legitur καὶ ὁ Περὶ ὑπα- 
xXonc πίστεως αἰσθητηρίω» absque distinctione, 
guam, Rob. Stephanus post vocem πίστεως adjecit. 

uil igitur hic Melitonis liber ita iuscriptus : De 
obedientia sensuum fidei, seu, quod idem est, De 
obedientiu fidei quam fit a. sensibus. Quidam enim 
hzretici aiebant, animales quidem seu psychicos 
seusuum opera credere, spiritales vero per ratio- 
nem. lta Heracleo explicabat locum illum ex Joannis 
Evangelio : Nisi signa et prodigia videritis, non cre- 
delis. Qu:xe Christi verba aiebat ileracleo dici pro- 
prre ad eos, qui per opera et seusus naturam habeant 


obediendi, non autem credendi per rationem. Refert D 


hzc Origenes Enarrationum. in Joannis Evangelium 
tomo xii. ubi id refutat, docetque tam spiritales 
quam animales non posse nisi per sensum credere. 

(40) Ὁ Περὶ ψυχῆς καὶ σώματος ἣ Yoóc, xal à 
Περ) Αουτροὺ. Ημ est lectio codd. Maz., Med. et 
Fuk., quam veram esse non dubitamus. Nam et in- 
terpretatio Rufini eam conlirmat, De anima «t cor- 
pore ei-mente, De lavacro. Cod. Reg., cui conseutit 
eliam Niceph., ὁ Περὶ γυχῆς xal σώματος ἣν  ἓν 
olg xat, etc. 

41) Kal Περὶ κτίσεως xal γενέσεως Χριστοῦ. 
Sic codd. Maz., Med. et l'uk., et. Niceplior., id est 
De creatione et generatione Christi, quam Scripturam 
veram esse non aubigimus. Rufiaus quidem vulga- 
tam lectionem xal περὶ πίστεως xai γεν. secutus est, 
ul ex interpretatione ejus apparet. Hieronymus vero 
ugO generationis vocabulo contentus, vocem χτί- 
σεως utpote duriorem declinavit, propterea quod 


γεγέσεως Χριστοῦ (41). Καὶ λόγος αὐτοῦ Περὶ 
προφητείας (43), καὶ à Περὶ φιλοξενίας (46), 
καὶ Ἡ κ.λείς. Καὶ τὰ Περὶ τοῦ διαθὀΊου, καὶ τῆς 
Ἁποκάλύψεως Ἰωάννου , χαὶ ὁ Περὶ ἑνσωμάτου 
θεοῦ, ἐπὶ πᾶσι xa τὸ πρὸς ᾽Αντωνῖνον βιθλίδιον (44). 


Christum in ordinem creaturarum cogere videretur. 
Verum antiqui Patres qui ante concilium Nicznutin 
vixere, per vocabulum Χτίσεως mon eam solum 
creationem quz ex nihilo lit, sed omne genus produ- 
etionis intellexerunt, ipsamque adeo generationem 
Verbi. ltaque id quod in Proverbiis legitur : Domi- 
nus creavil me principium viarum suarum, de gene- 
ratione illa :eternà exposuerunt; itemque iliud 
Apostoli, primogenitus omnis creaturg. Quis omuia 
Marcellus quidem Aucyra episcopus, de lucarnatic- 
ne Christi dicta esse contendebat ; sed refutatur 
ab Eusebio in libro 1 cont:a Marcellum, cap. 5, et 
in lib. tn De ecclesiastica theologia, cap. 2. Porro in 
codice Mazarino ad vocem χτίσέως notatur in mare 
gine eadem manu:Tp. πίστεως. Qui nota significat 
in quibusdam exemplaribus oro χτίσεως scribi 
πίστεως. 

(42) Kal Aóyoc αὐτοῦ Περὶ προφητείας. Rufinus 
hec cum verbis superioribus conjunxit hoc modo: 
De fide et generatione Christi et de prophetia ejus, 
cui tamen non assentior. Rectius Hierouymus iu 
libro De scriptoribus ecclesiasticis hunc locum ita 
vertit : Jtem de prophetia sua librum unum. Certe 
Melitonem proplietain 4 plerisque habitum fuisse 
docet Tertullianus. Hieronymus iu Melitone : Hujus, 
inquit, elegans et declamatorium ingenium laudans 
Tertullianus in septem libris quos scripsit adversus 
Ecclesiam pro Montano, dicit a plerisque nosirorum 
prophetarum putari. 


(45) Codex Regius, cujus lectionem confirmat etiam 
Kufinus, habet... Περὶ προφητείας. xal περὶ Yyv- 
χῆς καὶ σώματος, καὶ περὶ φι.λοξεγίας. Verum cum 
hic Melitouis liber De anima et corpore, jam antea 
commemoratus sit, quid opus est. rursus eum hic 
recensere? Certe in codice Med., Fuk.|et Savil. 
verba illa xai Περὶ ψΨυχῆς καὶ Φώματος non ha- 
bentur. Sed neque apud Hieronymum ac Nicepho- 
ruin ulla eorum. exstat mentio boc loco, Opumus 
tamea codex Maz. ea retiuet, sed inverso ordine 
in hunc modum : Καὶ ὁ Περὶ φιλονεξίας' xai 6 
Περὶ ψυχης καὶ σώματος. 

(M) Τὸ πρὸς ΑἉκτωνῖνον 81640010». Id est libellus 
supplex. Sic videtur inscripta fuisse Melitonis Apo- 
logia pro Christianis ad imp. Antoninum Verum, eo 
quod proprie esset libellus supplex imperatori obla- 
tus. ldem etiam fuit titulus Apologetici Justini, ut 

atet ex fine posterioris Apologetici, ubi Justinus ita 
oquitur : Καὶ ὑμᾶς οὖν ἀξιοῦμαι ὑπογράψαντας τὸ 


1 


* 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. IV, 


. 994 


Ἑν μὲν οὖν τοῖς Περὶ τοῦ Πάσχα, τὸν χρόνον χαθ ὃν A Caeterum in libro De Pascha, tempus ipsum quo * 


«συνέταττεν, ἀρχόμενος σηµαίνει ἓν τούτοις’ « Ἐπὶ Σε- 
ῥρουῖϊλίου Παύλου ἀνθυπάτου τῆς Ασίας, ᾧ Σάγαρις 
χαιρῷ ἐμαρτύρησεν, ἐγένετο ζήτησις πολλὴ £v Λαοδι- 
χείᾳ περὶ τοῦ Πάσχα, ἐμπεσόντος χατὰ χαιρὸν ἓν 
ἐχείναις ταῖς ἡμέραις, xai ἐγράφη ταῦτα. » Τούτου 
δὲ τοῦ λόγου µέμνηται Κλήμης ὁ Ἁλεξανδρεὺς ἐν ἰδίῳ 
Περὶ τοῦ Πάσχα λόγῳ, ὃν ἐξ αἰτίας τῆς τοῦ Μελίτω- 
vos γραφΏς φτσιν ἑαυτὸν συντάξαι. "Ev δὲ τῷ πρὸς 
τὸν αὐτοχράτορα βιθλίῳ, τοιαῦτά τινα καθ) ἡμῶν 
Ex αὐτοῦ γεγονέναι ἱστορεῖ ' ε Τὸ γὰρ οὐδὲ πώποτε 
γενόμενον, νῦν διώχεται τὸ τῶν θεοσεθῶν γένος, xat- 
νοῖς ἐλαυνόμενον δόγµασι χατὰ την Ασίαν. Οἱ γὰρ àv- 
αιδεῖς συχοφάνται γαὶ τῶν ἀλλοτρίων ἑρασταλ, τὴν ἐκ 
τῶν δ.αταγµάτων ἔχοντες ἀφορμὴν, φανερῶς λῃστεύ- 


ουσι, νύχτωρ xai μεθημέραν διαρπάξυντες τοὺς µτ- B 


— δὲν ἀδιχοῦντας. » Καὶ μεθ) ἕτερά φησι" « Καὶ εἰ μὲν 
σοῦ χελεύσαντος ταῦτα πράττεται, ἔἕστω καλῶς vt- 
νόμενον. Δίχαιος γὰρ βασιλεὺς οὐκ ἂν ἀδίχως βου- 
λεύσαιτο πώποτε. Καὶ ἡμεῖς ἡδέως φέρομεν τοῦ 
τοιούτου θανάτου «b γέρας. Ταῦτην δέ σοι µόνην 
προσφέρομεν δέησιν, ἵνα αὐτὸς πρότερον ἐπιγνοὺς 
τοὺς τῆς τοιαύτης φιλονεικίας ἐργάτας (45), δικαίως 
χρίνειας εἰ ἄξιοι θανάτου χαὶ τιμωρίας, ἢ σωτηρίας 
καὶ ἡσυχίας , εἰσίν. El δὲ xaY παρὰ σοῦ μὴ εἴη ἡ pov- 
λη αὕτη χαὶ τὸ καινὸν τοῦτο διάταγμα, ὃ μηδὲ χατὰ 
βαρδάρων πρέπει πολεμίων, πολὺ μᾶλλον δεόµεθά 
σου, μὴ περιιδεῖν ἡμᾶς ἐν τοιαύτῃ δηµώδει λεηλᾶ- 
cla. » Τούτοις αὖθις ἐπιφέρει λέγων’ « Ἡ γὰρ xa0' 
ἡμᾶς φιλοσοφία πρότερον μὲν ἐν βαρθάροις Ἠχμα- 
σεν (46): ἐἑπανθίσασα δὲ τοῖς col; ἔθνεσι χατὰ τὴν 
᾿Αὐγούστου τοῦ coU προγόνου μεγάλην ἀρχὴν, ἐγενήθη 
μάλιστα τῇ ofj βασιλείᾳ αἴσιον ἀγαθόν. Ἔκτοτε γὰρ 
εἰς μέγα xaX λαμπρὸν τὸ ᾿Ῥωμαίων Ἰνξήθη κράτος " 
οὗ σὺ διάδοχος εὐχτσῖος Υἐγονάς τε χαὶ ἔσῃ μετὰ τοῦ 
παιδὸς (47), φυλάσσων τῆς βασιλείας τὴν σύντροφον 


ὑμῖν δοχοῦν, προθεῖναι τουτὶ βιθλίδιον. Certe oratio- 
nem illam Melitonis nihil aliud fuisse quam libellum 
precum oblatum imperatori patet ex fragmento illo 
quod profert Eusebius, ταύτην δέ σοι µόνην προσφέ- 
ροµεν δέησιν, etc. . 
(45) Της τοιαύτης φι.λογειχίας àpyácac. Male in- 
terpretes omnes hac Melitonis verba accepere de 
calumniatoribus Christianorum, cum de Christianis 
intelligi debeant, quos Melito vocat ἐργάτας Φιλο- 
νειχίας, id est ἀσχητάς. Profitebantur enim Christia- 


scribebat, iu principio operis sui designat his ver- 
bis : « Servilio Paulo, iuquit, Asize proconsule, quo 
tempore Sagaris mariyrium perpessus est, magna 
controversia Laodicezx excitata est de solemnitate: 
paschali, qux tempestive in illos dies inciderat. 
Quibus etiam diebus hzc a nobis perscripta sunt.» 
llujus autem libri mentionem facit Clemens Ale- 
xandrinus in opere suo De Pascha. Quod quidem 
ut conscriberet, Melitonis librum causam sibi prz:- 
buisse testatur. Jam vero in eo libro quem impera- 
tori nuncupavit, hzc illo regnante adversus Chri- 
stianos gesta esse refert: « Quod enim, iuquit, nuu- 
quam antea factum fuerat, persecutionem nunc pa- 
titur piorum hominum genus, novis per Asiam de- 
cretis exagitatum. Impudentissimi namque delato - 
res et alienarum opum cupidi, ex imperialibus ed: 

ctis occasionem nacti, palam diu noctuque grassan- 
tur spoliautque homines iunoxios. » Et paulo post : 
« Quod si, inquit, hzc tuo jussu flant, recte atque 
ordine facta sunto. Neque enim fleri potest, ut ju- 
Btus princeps aliquid unquam injuste constituat : et 
nos libenti animo ejusmodi mortis przmium ferimus. 
Unum illud a te petimus, ut cum hujusmodi perti- 
nacia perditos homines per te ipse prius examina- 
veris, tum deinde pro tua zquitate statuas, utrum 
supplicio ac morte affici, an salvi et securi degere 
mereantur. Sin vero illud consilium atque edictum 
plane inauditum, quod neque adversus barbaros 
hostes sanciri decuerat, nunquam a te profectum 
est, obsecramus te multo magis, ne nos hujusmodi 
publico latrocinio diutius vexari permittas.» Paucis 
deinde interjectis hzec subjungit : « Hac enim, in- 
quit, philosophiz secta quam profitemur, prius qui- 
dem viguit apud 1/58 barbaros. Postea vero cum 
provinciis imperii tui. illuxisset, principatu magni 


nem hane scripsisset Melito, mentionem illius procul 
dubio fecisset hoc loco; οἱ pro verbis illis µε- 
τὰ τοῦ παιδός, dixisset omnino μετὰ τοῦ λ- 
qou. Nam L. Aurelius frater fuit adopiivus D. 
Marci. Cum igitur solum Marci Antonini filium, 
Commodum videlicet, hic commemoret Melito, 
e tetque ut cum illo quam diutissime imperet 
Marcus, manifestum est, ut dixi, hunc Apologeticum 
post mortem L. Veri Marcooblatum fuisse, Proinde 
in Eusebii Chronico recte id refertur anno x Marci 


ni pertinaciam el constantiam in lormentis et D Antonini, anno scilicet post mortem L. Veri. Anto- 


calumniis perferendis. Certe non de aliis quam de 
Christianis ipsis hzc verba intelligenda esse, ex se- 
quentibus apparet. Petit enim ab imperatore Melito, 
ut Christianorum causam prius ipse per se dispi- 
cere atque examinare velit; tum deinde statuat, 
uirum supplicio afflciendi sint, an potius conser- 
vandi. 

(46) Ἐ» βαρδάροις ἤκμασεν. Sic nominat Ju- 
dzos, apud quos prinium exora esl Christiana reli- 
gio. Átque ita loquitur etiam Justinus in Apologetico, 
ni fallor, et Clemens Romanus in libro 1 ltecognitio- 
num. linc est quod Porphyrius Christianorum 
sectam appellat B&p6apov τόλµηµα. Locus Porphyrii 
citatur ab Eusebio in libro vi hujus operis, pag. 220. 

(27) Γέγονὰς τε καὶ ἔσῃ μετὰ τοῦ παιδός. Ex 
hoc loco apparet Melitonem ορίδοορα!η Apologiam 
Suam obtulisse M. Antonino post mortem Aurelii 
Veri. Nam si superstite adhuc Aurelio Vero oratio- 


ParROL. Gh. XX. 


nino, inquit, imp. Melito Asianus Sardiensis episco- 
pus Ápologeticum pro Christianis tradidit. Cum 
Eusebii Chronico consentit auctor Chronici Alexan- 
drini, qui etiam lioc addit, Marcum Antoninum Me- 
litonis aliorumque Christianorum antistitum suppli- 
cationibus permotum, scripsisse epistolam ad Com- 
mune Asie, qua vetab3t. ne quis imposteruin 
Cliristianos religionis sux: causa calumniaretur. 
Exstat hzc epistola supra in cap. 13 hujus libri. 
Ac laudandus est quidem auctor illius Chronici, 
quippe qui recte animadverterit, epistolam illam 
non Antonino Pio, ut Eusebius crediderat, sed 
Marco potius esse tribuendam, lu eo tamen fallitur, 
quod eamdem epistolam anno decino principatus 
M. Aptonini scriptain esse existimavit, Scripta est 
cuim anno primo ejus imperii, ut colligitur ex anno 
xv tribuniti& polestalis in eadem epistola pramno- 
lalo. . 


13 


595 


EUSEBII CASARIENSIS OPP, PARS I. -- HISTORICA. 


996 


éMius Augusti, qui unus ex majoribus tuis fuit, A xal σνναρξαµμένην Αὐγούστῳ φιλοσοφίαν' fjv xol 


faustum prosperumque imperio Romano omen ex- 
stitit, Ex eo siquidem tempore uaximis incremen- 
de aucta est majestas imperii Romani : cujus tu 
hzres ac successor, aspirantibus omnium votis, po- 
titus es potlerisque deinceps una cum filio; si modo 


sectam illam, que cum inperio educata, et cum 


Augusto simul inchoata est, οὗ quam majores tui 
una cum cxteris religionibus coluerunt, tueri velis. 
Porro religionem nostram bono publico adolevisse 
uns cum imperio quod feliciter ceptum fuerat, il- 
lud certissiuio argumento est, quod jam inde a prin- 
cipatu Augusti nihil adversi, sed 'contra omnia 
prospera et magnifica ex animi sententia voloque 
emnium contigerunt. Soli ex omnibus Nero ac Do- 


οἱ πρὀγονοἰ σου πρὸς ταῖς ἄλλαις θρησχείαις Eclpm- 
σαν. Καὶ τοῦτο µέγιστον τεχµήριον τοῦ πρὸς ἀγαθοῦ 
τὸν χαθ᾽ ἡμᾶς λόγον συναχµάσα: τῇ καλῶς ἀρξαμένῃ 
βασιλεία, ἐκ τοῦ μηδὲν φαῦλον ἀπὸ τῆς Αὐγούστου &p- 
χῆς ἁπαντῆσαι, ἀλλὰ τοὐναντίον ἅπαντα λαμπρὰ xal 
ἔνδοξα χατὰ τὰς πάντων εὐχάς. Μόνοι πάντων ἆνα- 
πεισθέντες ὑπό τινων βασκάνων ἀνθρώπων, τὸν χαθ᾽ 
ἡμᾶς ἐν διαθολῆ χαταστῆσαι λόγον Ἠθέλησαν Νέρων 
xai Δομετιανός (48) ' ἀφ' ὧν καὶ τὸ τῆς συχοφαντίας 
ἁλόγῳ αυνηθείᾳ περὶ τοὺς τοιούτους ῥυΏναι συµθέδη- 
x& ψεῦδος. Αλλά τὴν ἐγείνων ἄγνοιαν οἱ oot εὐσεθεῖς 
πατέρες ἐπηνωρθώσαντο, πολλάκις πολλοῖς ἐπιπλή - 
ζαντες ἐγγράφως, ὅσοι περὶ τούτων νεωτερἰσαι ἑτόλ- 
µησαν. Ἐν οἷς ὁ μὲν πάππος σου ᾿Αδριανὸς, πολλοῖς 


niitianus, malevolorum quorumdam consiliis indu- B μὲν καὶ ἄλλοις, xat Φουνδάνῳ δὲ τῷ ἀνθυπάτῳ fj vov - 


cti, religionem nostram ecriminari studuerunt. A 
quibus deinceps falsa illa adversum nos calumnia 
manavit ad posteros, ut mos est vulgi, absque ullo 
judicio hujusmodi rumoribus fidem adhibere. Ve- 
yum imperitiam illorum correxerunt piissimi paren- 
ges tui, frequentibus rescriptis objurgantes eos qui 
adversus religionis nostre homines novi aliquid 
moliti essent. Inter quos avus tuus Adrianus, cum 
aliis pluribus, tum Fundano Asix proconsuli litte- 
τας dedit. Pater quoque tuus, quo tempore cuncta 
simul cum ipso adninistrabos, scripsit ad civitates 
ne contra nos tumultus concitarent : nominatim ad 
Larissa:os, ad Thessalonicenses, ad Athenienses, ad 
universos denique Grzcos. Te vero, quippe qui 
idem quod illi de nobis sentias, imo etiam longe 
humanius atque sapientius, tanto magis confidimus 
omnia esse facturum qux rogamus. 2 IIzc ip supra- 
dicto Melitonis libro leguntur. ldem in excerptis ab 
ipso compositis, universos Veteris Testamenti li- 
bros qui omnium consensu recepti sunt, stalim in 
principio operis recenset, Quem quidem indicem 
lioc loco apponere necessarium putavi. Sic autem 
babet ad verbum : « Melito Onesimo fratri salutem. 
Cum pro amore ac studio tuo erga verbum Dei, sz- 
piusa me postulaveris, ut excerpta qu:xedam ex Lege 
et Prophetis qux ad Servatorem et ad universam fl- 
dem nostram pertinent, tibi componerem ; cumque 
libros Veteris 13/49 Testamenti accurate cognoscere 
concupiveris, quotl numero et quo sint ordine con- 
scripti, id perficere omni studio laboravi. Scio quippe 

(48) Μόγοι πάντων ... Νέρων καὶ Δομετιανός. 
idem scribit Tertullianus in Apologetico, cap. 5 : 
Reperietis, quits primum Neronem in hanc sectam 
tum maxime loue orientem Casariano gladio fero- 
cisse. Et paulo post : T'entaverat et Domitianus, por- 
tio Neronis de crudelitate. Quibus hwc subjungit : 
Ceterum de tot exinde principibus ad hodiernum, 
edite aliquem debellatorem Christianorum. Quales 
ergo leges is1* , quas adversus nos soli exercent im- 
pii, injusti, (turpes, (ruces, vani, dementes ? quas 
Trajanus ex ferte [rustratus est : quas nullus Adria- 
uus, nullus Pius, nvllus Verus impressit. 

(49) 'O δὲ πατήρ cov. Rescriptum quidem An- 
tonini Pii pro Christianis hodie non exstat. Sed 
ejus mentio fit in rescripto M. Aurelii Antonini ad 


civitates Asi, quod supra retulit Eusebius cap. 13 
hu;us libri. Porro liunc locum ita scribi mollem : 


µένῳ τῆς ᾿Ασίας Ὑράφων Φαίνεται: ὁ δὲ πατήρ 
σου (49), xal σοῦ τὰ σύμπαντα διοικοῦντος αὐτῷ, ταῖς 
πόλεσι περὶ τοῦ μηδὲν νεωτερίσειν περὶ ἡμῶν ἔγρα- 
q&v* ἓν οἷς xal πρὸς Λαρισσαίους, χαὶ πρὸς Θεσσαλο- 
νικεῖς καὶ ᾿Αθηναίους, χαὶ πρὸς πάντας Ἕλληνας. Xt 
δὲ xal μᾶλλον περὶ τούτων τὴν αὐτὴν Exelvotz ἔχοντα 
γνώμην (90), καὶ πολύ yz φιλανθρωποτέραν xal Φιλο- 
σοφωτέραν, πεπεἰσμεῦα πάντα πράσσειν ὅσα σου δεό- 
µεθα. » Αλλὰ ταῦτα μὲν bv τῷ δηλωθέντι τέθειται 
λόγῳ. Ἐν δὲ ταῖς Υραφείσαις αὐτῷ ἐχλογαῖς, ὁ αὐτὸς 
κατὰ vb προοἰµιον ἀρχόμενος τῶν ὁμολογουμένων τῆς 
Παλαιᾶς Διαθήχης Γραφῶν ποιεῖται χατάλογον * ὃν xal 
ἀναγκαῖον ἐνταῦθα χαταλέξαι ἡγούμεθα, ἔχοντα ἔτι 
λέξεως οὕτως * « Μελίτων Ὀνησίμῳ τῷ ἀδελφῷ yat- 
ρειν. Ἐπειδὴ πολλάχις Ἠξίωσας σπουδῇ τῇ πρὸς τὸν 
λόγον χρώμενος, γενέσθαι σοι ἐχλογὰς Éx τε τοῦ νό- 
pou xal τῶν προφητῶν περὶ τοῦ ΣωτΏρος xai πάσης 
τῆς πίστεως ἡμῶν, ἔτι δὲ xal μαθςῖν τὴν τῶν πα- 
λαιὼν βιθλίων ἐθουλήθης ἀχρίθειαν, πόσα τὸν ápi- 
θμὸν xat ὁποῖα τὴν τάξιν εἶεν, ἑσπούδασα τὸ τοιοῦτο 
πρᾶξαι, ἐπιστάμενός σου τὸ σπουδαῖον περὶ τὴν mí- 
στιν, καὶ φιλομαθὲς περὶ τὸν λόγον, ὅτι τε μάλιστα 
πάντων πύθῳ τῷ πρὸς Θεὸν ταῦτα προχρίνεις, περὶ 
τῆς αἰωνίου σωτηρίας ἀγωνικόμενος. ᾿Ανελθὼν οὖν εἰς 
τὴν ἀνατολὴν, xal ἕως τοῦ τόπου γενόμενος ἕἔνθα 
ἐχηρύχθη καὶ ἐπράχθη, xai ἀκριθῶς μαθὼν τὰ τῖς 
Παλαιᾶς Διαθήκτς Ριθλία, ὑποτάξας ἔπεμύά σοι" ὧν 
ἐστι τὰ ὀνόματα" Μωῦσέως πέντε, Γένεσις, Ἔξοδος, 
Λευϊτιχὺν, Δριθμοὶ (51), Δευτερονόμιον. Ἰητοὺς 
Νανη, Βριταὶ, Ῥούθ». Βασιλειῶν τἐσσαρα Παραλει- 
ὁ δὲ πατήρ cou, xai σοῦ τὰ πάντα συνδιοικοῦντος 


τῷ. 

(50) Σὲ δὲ καὶ μᾶ.Ίον περὶ τούτων τὴν abc 
ἐχείνοις ἔχογτα γνώμη». His verbis Melito designa- 
re videtur epistolam M. Antonini, ad Commune Asi» 
datam pro Christianis, iu qua inter cztera legun- 
tur hzc verba: Καὶ ἐμοὶ δὲ περὶ τῶν τοιούτων 
πολλοὶ ἐσήμαναν, olg 6h xai προέγραφα χαταχολου- 
θῶν τῇ τοῦ πατρός µου γνώµη. 

(51) Λευτεικὸν, Αριθμοί. In. nostris codicibns 
Mazar., Med. et Fuk., necnon apud Nicephorun, 
inverso ordine legitur Αριθμοὶ, Λευϊτικόν. Atque 
ita Rufinus in suis exemplaribus scriptum invene- 
rat ut ex versione ejus apparet. Moysi libri quin- 
que : Genesis, Exodus, Numeri, Leviticus , Deutero- 
nomium. Sic enim legitur in vetustissimo codice 
Parisiensis Ecclesise, 


$ 
$91 HISTORIE ECCLESUSTICAE LIB. 1V. $03 


πομένων δύο Ἑαλμῶν Δαδίδ' Σολομῶνος Παροιμίαι, 4 quanto fidei ardore, et quanta discendi cupiditate fla- . 
ἢ καὶ Σοφία (52), Ἐκκλησιαστῆς, "Agua ἁσμάτων. — gres;teque przcipueob amorem Dei ista omnibus re- 
Ἰωδ' ἩΠροφητῶν, Ἡσαῖου, Ἱερεμίου. τῶν δώδεχα — busanteferre, pro comperto habeo, et zternz salutis 
ἐν μονοθίθλῳ’ AavirA, Ἰεσεχιὴλ, Ἔθδρας. Ἐξ Ov καὶ — obtinendz causa decertare. Ego igitur cum in 
τὰς ἐχλογὰς ἑποιησάμην, εἰς ἓξ βιθλία διελών. » Καὶ — Orientem profectus essem, et ad locum ipsum per- 
τὰ μὲν τοῦ Μελίτωνος τοσαῦτα. venissem , in quo hxc et przdicata et gesta olim 
fuerunt, Veteris Testamenti libros diligenter didici, eorumque indicem infra subjectum ad te misi. Est 
autem. ejusmodi : Mosis libri quinque, Genesis , Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium; Jesus Na- 
ve ; Judices; Ruth ; Regnorum libri quatuor ; Paralipomenon duo; Psalmi Davidis ; Salomonis Prover- 
bia, quz et Sapientia, Ecclesiastes, Canticum canticorum ; Job ; Prophetarum, lsaig, Jeremim, ect 
duodecim prophetarum liber unus; Daniel; Ezechiel; Esdras. Ex his igitur excerpta collegi, qua 
in sex libros a me distributa sunt. » Sed de Melitonis scriptis hactenus. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KZ'. B CAPUT XXVII. 
Περὶ Απολιγαρίου τοῦ τῆς Ἱεραπο.ιτῶν 'ExxAn- ; . ; ; 
clac ἐπισκόπου (Nic. H. E. ιν, 11). "n-  . De Apollinare lHlierapolitang Ecclesie episcopo. 
Τοῦ δὲ Απολιναρίου (53) πολλῶν παρὰ πολλοῖς σω- Apollinaris vero, licet penes multos multa ex- 


ζομένων, τὰ εἰς ἡμᾶς ἑλθόντα ἐστὶ τάδε" Λόγος ὁ  Stent opera , hzc tamen sola ad nos pervenerunt : 
πρὸς τὸν προειρημένον βασιλέα, χαὶ Ilpóc"E.A.tqrac — Oratio ad supradictum imperatorem; Adversus gen- 
συγγράμματα πέντε. Καὶ Περὶ ἆ.ἱηθείας πρῶτον καὶ — tiles libri quinque ; De veritate duo; duo ilem Ad- 
δεύτερον. Καὶ Πρὺς Ιουδαίους πρῶτον xat δεύτερον — versus Judaeos; et alii quos postmodum scripsit 
(ὅδ'). Καὶ & μετὰ ταῦτα συνέγραψε Νατάτῆς Φρυγῶν» — Contra Cataphrygum heresim, qux quidem non longe 
αἱρέσεως, μετ οὗ πολὺν χαινοτοµγθείσης (94) χρόνον — postea maximos tumultus excitavit : tunc temporis 
τότε Ye μὴν ὥσπερ ἐκφύειν ἀρχομένης, ἔτι τοῦ Mov- — primum enasci coperat , Montano cum falsis vati- 
τανοῦ ἅμα ταῖς αὐτοῦ Φενδοπροφήτισιν ἀρχὰς τῆς — bus suis adhuc erroris sui fundamenta jaciente. 
παρεχτροπῆς ποιουµένου. Τοσαῦτα xaY περὶ τοῦδ — Atque hzc de Apollinare dicenda habuimus. 
λεχτέον. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Lll, CAPUT XXVII. 
Περὶ Movcavov καὶ àv οὗτος cvreypdyaco De Musano et ejus scriptis. 


(Nice. H. E. 1v, 11). 
Καὶ Μουσανοῦ ob, ὃν ἓν τοῖς φθάσασι χατελέξαµεν,ς Sed et Musani, cujus in superioribus mentionem 
vipsval τις ἐπιστρεπτιχώτατος λόγος (59) Πρόςτι- — fecimus , elegantissimus quidam exstat liber Ad 


(52) Ἡ xal Σοφία. Hnnclocum restitnimusex fide — fixus est , verum etiam in corpore tria hzc capita 
veterum codicum, Regii, Maz., Med., Fuk. et Sa- distinguit, modicis intervallis inter finem unius ca- 
viliani, quibus subscribit etiam Nicephorus Σολο- ituli et alterius initium relictis. Sed et Rufinus 
μῶνος Παροιμίαι, fj xaX Σοφία. Sed et Rufinus hanc hzc tria capitula sejunxit. Caeterum, etsi in codice 
lectionem confirmat , ita vertens ;: Salomonis Pro- — Mazarino nulla sit hoc loco novi capitis distinctio, 
verbia, qua εἰ Sapientia. Cerle veteres pene omnes ad. latus tamen ascripta sunt h:ec. verba eadem 
Proverbia Salomonis, Sapientiam vocabant; inter-— manu:Hepl ᾽Απαλιναρίου. Et paulo post ad illa 
dum et Sapientiam Panareton. Vide qua» supra no- verba xal Μουσανοῦ δέ, scriptum est in margine 
tavimus ad cap. 32. D:onysius Alexandrinus : Ὅτι Περὶ Μουσανοῦ. 

Κύριος δίδωσι σοφίαν, xai ἀπὸ προσώπου αὐτοῦ γνῶ- (05) Καὶ πρὺς Ἰουδαίους πρῶτον xal δεύτερον. 
Ow; χαὶ σύνεσις, ὡς ἡ Σοφὴ βίθλος ἐμένυσε. Qus — Absunt hzc a nostris codicibus Maz., Med. et Fuk. 
Dionysii verba refernniur in cap. 28 Catenz in Job. — Sed neque Rufinus ea in exemplaribus suis legerat, 
Auctor [tinerarii Iierosolymi'ani : Ibi etiam constat — ut ex versione ejus apparet : sed ncc Hieronymus 
cubiculus, in quo Salomon sedit εἰ Sapientiam de- — in libro De scriptoribus ecclesiasticis , ubi omnes 
scripsit. Apollinaris libros recenset, hujus libri contra Ju- 

(53) Tov δὲ 'AzoJuaplov.In manuscriptiscodi- — deos mentionem facit. Nicephorus tamen ejus ope- 

cibus Maz., Med. et Fuk. nulla hoc loco fit capitum — ris meminit. . 
distinctio. Sed caput hoc 27, quod est de Apollinare, D — (54) Mec οὐ πολὺν καινοτοµηθείσης. Christo- 
et sequens capul, quod est de Musano, attribuun- — phorsonus vertit : Quae non. multo pos! tempore de 
tur capiti 36 , cujus titulus est hic in manuscriptis — integro renovata. Quam interpretationem probare 
codicibus : Περὶ Με.Ἰίτωνος, xal ὧν αὑτὸς éurnuó- — non possum. Langus vero et Musculus fere eum- 
"gvc£Y Αποιιναρίου xal Μουσανοῦ. Quam dis- dem sensum ambo secuti sunt. Sie enim Langus : 
tinctionem secutus est etiam. Rob. Stephanus in — Et que praterea adversum. Phrygum heresim com- 
contextu hujus libri. Nam in indice quidem capitu- — posuit, que non multo post. res novas in Ecclesiam 
lorum qui prefixus est huic libro, Regium codi- — induxit. Musculus vero jn hunc modum, que non 
cem secutus, tria hxc capita distinxerat; unum — multo posl tempore insolescere capit. Possis etiam 
scilicel de Melitone , aliud de Apollinare, aliud de — ita vertere, que aon multo postea apertius publi- 
Musano. In ipso autem corpore seu contextu libri, — cala est. 
Mediczum secutus codicem , quem in capitulorum (93) Ἐπιστρεπτικώτατος Aóryoc. Musculus ei 
numeris ad marginem libri notaudis semper sequi — Christophorsonus Rufini interpretationem secuti 
solet, nullam hoc loco capitum distinctionem appo- — verterunt elegantissimus. Mibi tamen. inagis. placet 
suit, sed tria capita in unum contulit, quod est de — interpretari acerrimum , vehementissimum ; poss's 
Melitone. Nos, Megii codicis auctoritatem secuti, etiam vertere objurgatorium. idem enim est ἔπι- 
tria hzc capita distinximus, quod etiam ante nos στρεπτιχός, ac νουθετιχός. Nicephorus vero cum ea 
fecerant typographi Geievenses. Certe Regius co- — vox ipsi displiceret, &xozpzmttxóg pro ea substituit, 
dex, non solum in indice capitulorum qui libro pr- — minus recte. 





509 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


400 


quosdam fratres, qui ad Encratitarum haeresim de- A ας αὐτῷ γραφεὶς ἀδελᾳοὺς, ἁποχλίναντας ἐπὶ τὴν 


eciverant : qux? tunc primum exorta novum quene- 
dam ac perniciosum errorem orbi invexit. Hujus 
sect auctorem fuisse perhibent Tatianum. 


150 CAPUT XXIX. 
De Tatiano et ejus hzresi. 


Eum ipsum cujus verba superius adduximus, de 
admirabili illo Justino, ubi etiam cjusdem martyris 
discipulum eum fuisse retulimus. Docet lioc Ire- 
neus in primo Contra hereses libro , de Tatiano 
simul ejusque h:resi scribens verbis : « A Saturni- 
no, inquit, et Marcione profecti qui vocantur Con- 
tinentes, docuerunt non contrahendum esse inatri- 


τῶν λεγομένων Ἐγχρατιτῶν αἴρετιν, ἄρτι τότε φύειν 
ἀρχομένηνι ξένην τε χαὶ φθοριµαίαν ψευδοδοξίαν εἶσ- 
άγουσαν ἓν τῷ Bl (56), ἧς παρεκτροπῆς (97) ἀρχη- 
γὸν καταστῆναι Τατιανὸν λόγος ἔχει. 

ΚΕΦΑΛΛΛΙΟΝ Κθ.. 


Περὶ τῆς κατὰ Τατιανὸν αἱρέσεως 
(Nic. H. E. iv, 41). 


OU μικρῷ πρόσθεν τὰς περὶ τοῦ θαυμασίου Ἰουστί- 
νου παρατεθείµεθα λέξεις, μαθητὴν αὐτὸν ἱστοροῦν- 
τες τοῦ μάρτυρος. Δηλοῖ δὲ τοῦτο Βἱρηναῖος ἐν τῷ 
πρὠτῳ τῶν Πρὸς τὰς αἱρέσεις, ὁμοὺ τά τε περὶ αὖ- 
τοῦ xai τῆς κατ αὐτὸν αἱρέσεως οὕτω γράφων: 
« ᾿Απὺ Σατορνίνου (58) καὶ Μαρχίωνος οἱ χαλούμε- 
νοι Ἐγκρατεῖς ἀγαμίαν ἐχέρυξαν, ἀθετοῦντες τὴν ἀρ- 


monium , reprobantes scilicet primitivum illud B χαίαν πλάσιν τοῦ Θεοῦ, xai Ίρέμα χατηγοροῦντες 


opificium Dei , εἰ tacite accusantes Deum, qui ma- 
sculum et feminam condidit ad propagationem ge: 
neris humani. Induxerunt etiam abstinentiam ab 
esu eorum qui animata appellant, ingratos se ex- 
bibentes erga eum qui univeraa creavit Deum. Ne- 
gant etiam primi liominis salutem. Atque hoc nu- 
per apud illos excogitatum est , Tatiano quodam 
omnium primo hujus impietatis auctore, Qui Ju- 
sini auditor, quandiu quidem cum illo versatus 
est , nihil ejusinodi protulit. Post. martyrium autem 
illius, ab Ecclesia se abrumpens, doctoris arrogan- 
tia elatus ac tumidus , tanquam preestantior czte- 
ris , novam quamdam formam doctrin: conflavit : 
Jonas invisibiles commentus perinde ac Valenti. 
nu$ : assereus quoque cum Saturnino et Marcione, 
matrimonium nihil aliud esse quam corruptionem 
ac stuprum. Nova priterea argumenta ad subver- 
tendam. Adami salutem excogitans. » Hiec Irenzxus 
de hzresi, quz tune viguit, Encratitarum. Non mul- 
to vero postea Severus quidam , cum supradicte 
bzresi robur ac vires addidisset, in causa fuit , ut 
illius secte homines ex ipsius vocabulo Severiaui 


(56) Εἰσάγουσαν ἐν τῷ 8lo. Nostri codices Maz.. 
Med. et Fuk. scriptum habent εἰσάγουσαν τῷ plo 
absque prapositione , quod mihi videtur elegantius. 
Codex quoque Savilii przepositionein non habet. 

(57) "Hc παρεκτροπῆς. Ab his verbis in codice 
Muzarino incipit caput 29. Quod quidein caput non 
99, sed 27, in illo codice nominatur, ob rationem 
quam supra dixi. . 

(98) Απὺὸ Zaroprivov. Sic legitur in codice 
Maz., Med., Fuk. et Saviliano, neenon apud Nice- 
photfum. Epiphanius et Theodoritus  Saturnilum 
vocaut. Hlegesippus quoque lizreticos ab eo coguo- 
aninatos Saturnilianos dixit supra in cap. 22. 

(59) Καὶ τοῦτο vv ἐξευρέθη. Jam supra ino- 
nuimus, νῦν apud Grzcos. interdum idem valere ac 
«uper. lta eijaui lioc in loco sumitur ab lrenzo. 

(e) θἱήματι διδασκἀ.Ίου ἑπαρθείς. Hieronymus 
in libro De scriptoribus ecclesiasticis vertit. inflatus 
eloquentie tumore. ltaque. Hieronyinus. διδάσχαλον 
magistrum eloquentie hic intellexit, cujusmodi fuisse 
Tatianum , priusquam ad Cliristi fidem transiisset, 
supra ex Theodorito et Eusebio notavimus. Quibus 
etiam addi potest Victor, Capuanus episcopus , in 
praefatione ad Jlarnioniam: evangelicam Ammonii 
atque Tatiani, Verum hoc in loco doctorem eccle- 
siasticum intelligi malim. Quod confirinaut s$cquen- 


τοῦ ἄῤῥεν καὶ θῆλυ εἰς γένεσιν ἀνθρώπων memor xó- 
τος * χαὶ τῶν λεγομένων παρ᾽ αὐτοῖς ἐμφψύχων ἀπο- 
yhv εἰσηγῆσαντο, ἁἀχαριστοῦντες τῷ πάντα πεποϊιη» 
χότι θΞ:ῷ ' ἀντ,λέγουσί τε τῇ τοῦ πρωτοπλάστου σω- 
τηρίᾳ. Καὶ τοῦτο νῦν ἐξευρέθη (59) παρ) αὑτοῖς, Ta- 
τιανοῦ τινος πρώτως ταύτην εἰσενέγχαντος τὴν 


᾿ βλασφημίαν ὃς Ἱουστίνου ἀκροατῆς Υεγονὼς, ὁφόσον 


μὲν συνΏν ἑχείνῳ, οὐδὲν ἐξέφηνε τοιοῦτον, μετὰ δὲ 
thv ἐκείνου μαρτυρἰαν ἀποστὰς τῆς Ἐχχλησίας, olf- 
ματι διδασκάλου ἐπαρθεὶς (60) xal τυφωθεὶς ὡς διχ- 
φέρων τῶν λοιπῶν, ἴδιον χαρακτῆρα διδασχαλείου 
συνεστῄσατο, Αἱῶνάς τινας ἀοράτους ὁμοίως τοῖς ἀπὸ 
Οὐαλεντίνου μυθολογέσας' τὸν γάµον τε, φθορὰν xa* 
πορνείαν παρατλησἰως Μαρχίωνι καὶ Σατορνίνῳ ἆνα- 
γορεύσας, τῇ δὲ τοῦ ᾽Αδὰμ σωτηρίᾳ παρ' ἑαυτοῦ τῖν 
αἰτιολογίαν (61) ποιησάµενος. » Ταντα μὲν ὁ Εἰρι- 
ναῖος τότε σμικρῷ δὲ Όστερον Σεουῆρός (62) τις ὄνο- 
μα, χρατύνας τὴν προδἐδηλωμένην αἴρεσιν, αἴτιος τοῖς 
ἐξ αὐτῆς ὠὦρμημένοις τῆς ἀπ αὐτοῦ παρηγµένης 
Σεουηριανῶν προσηγορίας Υέγονε. Χρῶνται μὲν οὖν 
οὗτοι Νόμῳ xat Προφήταις xaX Εὐαγγελίοις, ἰδίως ἑρ- 
μηνεύοντες τῶν ἱερῶν τὰ νοήµατα Γραφῶν ᾽ βλασρη- 


tia [τεησὶ verba, ἴδιον χχαραχτΏρα διδασχαλείου cuv- 
εστήσατο. 

(61) τὴν αἰτιοογίαν. Ad oram codicis Maz. 
adoruatum est eadeni manu : Τρ. ἀντιλογίαν. Quae 
nota indicat, in aliis exemplaribus scribi ávttXo- 
γίαν. Quam lectionem confirmat vetus. interpres 
lIren:ei, Certe Irenzus paulo ante. de Encratitis ita 


D dixit, ἀντιλέγουσι δὲ τῇ τοῦ ᾿Αδὰμ σωτηβίᾳ, nufi- 
! 


nas tamen vulgatam lectionem tuetur. In. codice 
Fuk. scriptum inveni τῇ δὲ τοῦ Αδὰμ σωττρίᾳ 
παρ' ἑαυτοῦ ἁπαγορεύσας. Savil. vero ad oram sui 
libri ità emendarat, σωττρίᾳ ἀπαγορεύσας . map' 
ἑαυτοῦ τὴν αἰτιολογίαν ἐποιῄσατο. Quam conjecturain 
probare nullo modo possum. Porro verbum illud 
ἁπαγορεύσας, quod in Fuk. et Savilii libris habetur, 
huc translatum est ex prxcedeiti linea, ubi legitur 
τὸν Υάμον τε φθορὰν xaX mopvs(av παραπλησἰως &va- 
γορεύσας. lilic enim pro verho ἀναγορεύσας, codex 
Med. habet ἁπαγορεύσας. Etad oram codicis Mazar. 
adnotatum est eadem manu Γρ. ἁπαγορεύσας. 

(62) Σμικρῷ δὲ ὕστερον Σεουῆρος. Epiphanius 
hunc Severum aniiquiorem facit Taiiano : male, ut 
ex hoc Eusebii loco convincitur. Certe lrena:us 
nullam hojus Severi mentionem facit. Recte ergo 
Theodoritus in libro primo flareticarum fabularum, 
Severum Tatiano posiposuit. 


401 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LID. 1V. 


403 


μοῦντες δὲ Παῦλον τὸν ἀπόστολον, ἀθετοῦσιν αὐτοῦ A dicerentur. Hi Legem quidem et Prophetas cum 


τὰς Ἐπιστολὰς, μηδὲ τὰς Πράξεις τῶν ἀποστόλων xa- 
ταδεχόµενοι’ ὃ μέντοι γε πρότερος αὐτῶν ἀρχηγὸς ὁ 
Τατιανὸς συνἀφειάν τινα xai συναγωγὴν οὐχ οἵδ᾽ ὅ- 
πως τῶν Εὐαγγελίων συνθεὶς, τὸ Διὰ τεσσάρων (65) 
τοῦτο προσωνόμασεν  ὃ καὶ παρά τισιν εἰσέτι νῦν 
φέρεται. Tou δὲ ᾿Αποστόλου qao! τολμῆσαί τινας αὐτὸν 
Εεταρράσαι φωνάς, ὡς ἐπιδιοΓθοῦμενον αὐτῶν τὴν 
τῆς φράσεως σύνταξιν. Καταλέλοιπε δὲ οὗτος πολύ τι 
πλῆθος συγγραµµάτων. "Qv µάλιστα παρὰ πολλοῖς 
μνημονεύξται διαδόητος αὐτοῦ λόγος, ὁ Πρὸς ᾿Ε.Ι.Ίη- 
vac, iv ᾧ xal τῶν ἀνέχαθεν χρόνων μνημονεύσας, 
τῶν παρ᾽ Ἕλλησιν εὐδοχίμων ἁπάντων προγενέστε- 
fo» Μωῦσέα τε xal τοὺς Ἑθραίων προφίέτας ἀπέφη- 
νεν, ὃς δὴ xal δοχεῖ τῶν συγγραμμάτων ἁπάντων 


αὐτοῦ κἀλλιστός τε xal ὠφελιμώτατος ὑπάρχειν, Καὶ D 


τὰ μὲν χατὰ τούσδε, τοιαῦτα ἣν (64). 


Evangeliis admittunt, sed proprio quodam seusu 
sacras Scripturas exponunt. Paulum autem apo- 
stolum maledictis impetentes , Epistolas ejus repu- 
diant, ac ne apostolorum quidem Aetus suscipiunt 
C:eterum primus eorum auctior atque institutor Ta- 
tianus, catenam et collectionem nescio quam Evan- 
geliorum contexuit, quam Διά τεσσάρων, hoc est, 
Evangelium ex quatuor Evangoeliis compositum, no- 
minavit, quod opus a quibusdam etiamnum hahe- 
tur. Aiunt etiam nonnulli, ausum illum esse 151 
dicta Pauli apostoli elegantioribus verbis exprime- 
re, utpote qui compositionem verborum illius cor- 
rigere studeret. Maximutin certe librorun numerum 
ab co relictum esse constat. Ex quibus precipue inul- 
torum testimonio laudatur insignis ille Adversus Gen 
tiles liber, in quo, repetitis prioris zvi temporibus 


Moysem et czteros. Hebrzorum prophetas, omnibus qui apud Gracos celeberrimi exstiterunt, vetustio 
res fuisse convincit, Qui quidem liber, omnium quos ille scripsit, elegantissimus simul atque uti. 


l:asimus videtur. Sed de his liactenus. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A'. 


Περὶ Βαρδησάνου τοῦ Σύρου, xal τῶν φεροµένων 
αὐτοῦ «Ἰόγων (Nic. H. E. ww, 16, 17). 


Ἐπὶ δὲ τῆς αὐτῆς βασιλείας πληθυουσῶν (65) τῶν 
αἱρέσεων ἐπὶ τῆς µέσης τῶν ποταμῶν (66), Βαρδη- 
σάνης ἱχανώτατός τις ἀνὴρ, ἕν τε τῇ Σύρων φωνῇ 
διαλεκτιχώτατος, πρὸς τοὺς κατὰ Μαρχίωνα xal τι- 
vag ἑτέρους δ.αφόρων προϊσταμένους δογμάτων, δια- 


(65) Τὸ Διὰ τεσσάρων. Exstat Ἰοδίοφαθ hoc opus 
Tatani eum Harmonia Evangeliorum | Ammonii 
-. Alexandrini in tomo VII Bibliotlecee Patrum, ut οὐ- 
servavit Baronius ad annum Chrísti 174. Epipha- 
nius in h:eresi xvi hoc opus Tatiani a quibusdam 
dicit vocari Evangelium secundum Hebreos. Sed 
fallitur aut ipse Epiphanius, aut ii qui ita sentie- 
bant. Etenim Evangelium illud secuiudum fHlebrzos 
antiquius est Tatiano. Quippe Megesippus , qui ali- 
quoL annis Tatiauum antecessit, Evangelii secun- 
dum Hebr:xos mentionem fecerat, utLscribit. Euse- 
bius supra cap. 22. Papias quoque historiam quam- 
dam ex eodem llebrzorum Evaugelio petitam , in 
suis libris narraverat, teste Eusebio in line libri 
tertii. Denique multa citantur. abllieronymo ex 
Evangelio llebr:zorum , qui hodie non leguntur in 
illo Evangelio Tatiani. In. eo quidem consentiebant 
duo tiec Evangelia, quod genealogiam Christi ex- 
punxerant. Nam de l[lebrzorum Evangelio id di- 
serte testatur Epiphanius in lieresi Nazarzorum, 
De Tationi autem. Evangelio idem ait Theodoritus 
in libro primo fIereticurum fabularum. Porro quod 
scribit Hieronymus in epistola ad Algasiam, Theo- 
philum Antiochenum episcopum quatuor evangeli- 
starum dicta in unum corpus coimpegisse , vereor 
ne memoria lap.us sit, Theophilo tribuens quod 
Tatiano competebat, Potuit tamen etiam Theophi- 
lus ejusmodi opus elaborare. Nam et Ammonius 
Alezandrinus Evangelium AtX τεσσάρων composuit, 
insertis in Mattei Evangelium reliquorum. trium 
evangelistarum excerptis, ut testatur. Eusebius in 
epistola ad Carpianum , quam Evangeliorum ca- 
nonibus przíixit, De hoc Tatiani Evangelio sensit 
B. Ambrosius in progmium Luce , cum ait de b:c- 
reucis : Plerique etiam ex quatuor. Evangelii libris 
in unum ea qua venenatis pulaverunt. ae»eriionibus 
convenientia referserunt. Cieterum quod. Baronius 


observavit, opus hoc Tatiaui quod Διὰ τεσσάρων 


C 


D 


CAPUT XXX. 


De Bardesane Syro εἰ de libris ejus qui 
supersunt. 


Porro ejusdem imperatoris temporibus , cum 
hzreses numero quamplurimz exstitissent in. Me- 
sopotamia , Bardesanes quidam , vir disertissimus 
Syriaco sermone , et acerrimus in disputando, ad- 
versus Marcionem aliosque variarum opinionum 


vocabatur, hodie exstare in tomo VII Bibliothecis 
Patrum , diligentius inquirendum est. Ego certe 
re attentius exainigota tandem deprehendi, opus 
illad quod post Ammonii harmoniam editum esse 
dixi, longe differre ab Evangelio Tatiani. Quippe 
opus illud, sicut lectio ipsa indicat, nihil aliud 
est quam paraphrasis quatuor Evangeliorum, seu 
potius epitome elegauter conscripta ab hoinine ca- 
tiolico. At Evangelium Tatiani ipsismel evangeli-. 
starum verbis contextum fuit, resectis duntaxat 
iis qux ad Davidicam Christi geuealogiam spectaut. 
Prxterea in opere illo quod editum est, Cliristus 
filius David dicitur non semel. Denique tres anni 
prodicationis Christi in illu opere distinguuntur, 
cum veteres annum duntaxat unum pradicatioui 
Christi tribuerint 

(64) Vulg. τοιαῦτα xal τοσαῦτα sv. Absunt a 
nostris codicibus Maz., Med. et Fuk. lie dui vo- 
ces xai τοσαῦτα. 

(65) I4n0vovcov. Tres codices Maz., Med. et Εικ, 
πληθουσῶν habent, quod non probo. 

(66) Ἐπὶ τῆς uéc nc τῶν ποταμῶν. Post hrc verba 
virgulam ponunt tum scripti codices omnes, Lum Ni- 
cephorus ac Rufinus. Sic gnim vertit : Per idem 
tempus innumeris heresibus ubique pullulantibus el 
precipue apud Mesopotamiam , ew. Certe Tatianus 
a quo Eucratitarum haresis instituta est, vixit in 
Mesopotamin, ibique errorem suum disseminavit, 
ut testatur Epiphanius. lique ex eo colligitur, quod 
scribit Tlieodoritus , se plus quam ducentos Evan- 
gelii ab illo compositi codices in Ecclesiis Osdroe- 
u3 reperisse. Potest tamen hic locus etiam aliter 
interpungi, apposita scilicet virgula post vocem 
αἱρέσεων, et expuncta altera quam diximus virgula. 
Ο 11 interpunctionem secutus videtur lierony- 
imus in. Catalogo. Codex Regius utrobique virgulaus 
hahet. 


405 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1I. — HISTORICA. 


494 


auctores atque assertores , patria lingua dialogos A λόγους συστησάµενος, τῇ οἰχείᾳ παρέδωχε γλώὠτ- 


conscripsit una cu; infinitis aliis opusculis. Quos 
quid em discipuli illius (habuit enim ille quamplu- 
rim os auditores , utpote qui fidem nostram fortiter 
ass ererct) ex Syriaco sermone in Grzecum transtu- 
lerunt. in. his est diagolus De fato ad Antoninum 
scriptus , sane luculentissimus. Sed et alia multa 
ex occasione persecutionis qu» tunc temporis in 
nostros grassata est, scripsisse dicitur. Atque hic 
primum quiden sectator fuit Valentini; postea vero 
cum doctrinam illam improbavisset, οἱ pleraque 
ejus dogniata fictas esse fabulas convicisset, ipse 
quidem sibi visus est ad rectiorem sententiam trans- 
ivisse : vetusti lamen atque inoliti erroris sor- 
des non penitus extersit. Per id etiam tempus Ec- 
clesix* Roman: episcopus Soter vivendi finem fecit. 
Finis libri quarti Historie ecclesiastice. 


u—————————— ————— 


B 


τῃ (67) τε καὶ γραφῇ, μετὰ xal πλείστων αὑτοῦ (08) 
συγγραμμάτων ' οὓς οἱ γνώριµοι (πλεΐστοι δὲ ἦσαν 
αὐτῷ δυνατῶς τῷ λόγῳ παρισταμένῳ) ἐπὶ τὴν Ἑλ- 
λήνων ἀπὺ τῆς Σύρων µεταθεθλήχασι φωνῆς. Ἐν 
οἷς ἐστι καὶ ὁ πρὸς ᾽Αντωνῖνον (69) ἰκανώτατος αὐτοῦ 
Περὶ εἱμαρμένης διάλογος (10), ὅσα τε ἄλλα φασὶν 
αὐτὸν προφάσει τοῦ τότε διωγμοῦ συγγράγαι. "Hy ὃ᾽ 
ἄρα οὗτος πρότερον τῆς κατὰ ϐΟὐαλεντῖνων σχολῆς, 
χαταγνοὺς δὲ (11) ταύτης, πλεῖστά τε τῆς χατὰ τοῦτον 
μυθοποιῖας ἁπελέγξας, ἐδόχει μέν πως αὑτὸς ἑαυτῷ 
ἐπὶ τὴν ὀρθοτέραν γνώµην μετατεθεῖσθαι, οὗ μῆν γε 
παντελῶς ἀπεῤῥύφατο τὸν τῆς παλαιᾶς αἱρέσεως 
ῥύπον. Ἐν τούτῳ γε μὴν xai ὁ «ng Ῥωμαίων 'Ex- 
χλησίας ἐπίσχοπος Σωτὴρ τελευτᾶ. 


Tov τῆς Ἐκκ.]ησιαστικῆς Ἱστορίας «όγου τε- 
τάρτου τἐλος. 


EY XEBIOY 
TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 


ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΠΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 
ΛΟΓΟΣ Ε. 


EUSEBII PAMPHILI 


ECCLESIASTIC/E HISTORLE 
LIBER QUINTUS. 


TAAE ΚΑΙ H ΠΕΜΠΤΗ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΒΙΒΛΟΣ ΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ 
ΙΣΤΟΡΙΑΣ 1594 


α’. Ὅσοι xal ὅπως κατὰ Οὐῆρον ἐπὶ τῆς PaAAac C Υ. Ὁποία τῷ µάρτυρι 'AccdAo δι ὀνείρου q& 


τὸν ὑπὲρ τῆς εὐσεθείας διεξή.Ίθον ἀγῶνα. 
B. Ὡς οἱθεοφιεῖς μάρτυρες τοὺς ἐν τῷ διωγμῷ 
διαπεπτωκότας ἐθεράπευον δεξιούμΣ}γοι. 


(67) Οἰκείᾳ παρέδωκε γώττῃ. |n codice Maz., 
Med. et Fuk. legitur ἰδίᾳ παρέδωχε pner, 

(68) Μετὰ xal π.Ίείστων αὐτοῦ. Codex Mediczus 
el Maz., Fuk. et Savil. una voce auctiores sunt, 
πλείστων ἑτέρων αὐτοῦ συγγραµµάτων ' quod con- 
firmat Nicephorus. " 

(09) Ὁ πρὸς Ἁγτωνῖνον. Hieronymus in Cata- 
logo de Bardesane : Scripsit infinita adversus omnes 
pene hereticos, qui etate ejus pullulaverant. In qui- 
bus clarissimus ille est. e& fortissimus liber, quem 
M. Antonino De [ato tradidit, Dubitari tamen potest 
Utrum An'oninus imp. au potius aliquis ex Barde- 
sanis sodalibus hic intelligatur. Neque enim verisi- 
mile est, Bardesanem libros suos Syro sermoue 
$criptos imperatori Romano nuncupasse. Adde quod 


qovev ἐπιράνεια. 
δ'. Ὅπως οἱ μάρτυρες τὸν Elgnvator 0v ἐπιστο- 
Ίῆς παρετίθεγτο. 


Eusebius in libro v1 De preparatione , Bardesanem 
dialoeos suos sodalibus ac familiaribus nuncupasse 
significat. Ubi et luculentissimum affert fragmen- 
tum ex illo Bardesanis libro De fato : ex quo colli- 
gitur Bardesanem in eo libro cum Philippo quodam 
esse collocutuu. 

(70) Ἱἱκανώτατος... διἀ-Ίογος. Hieronymus for- 
tissimum vertit; Rufinus, potentissimum. Eodem 
modo vetus interpres Irenzei in. libro wu Contra. he- 
reses, ubi de Clementis epistola ο Corinthios lo- 
quitur : Ἐπέστειλεν d ἐν ᾿Ῥώμῃ Ἐχκχλησία ἴχανω» 
τάτην Υραφἡν, vertil potentissimum epistolam. 

(711) Καταγνοὺς 66. Sic iu codice Mediceo, Maz. 
el Fuk., rectius quam vulg. καταγνούς τα" 


405 


HISTORLE ECCLESIASTIC/E LID. V. 


4068 


€'. Ὡς Máp»xo Αὐρη.ίῳ Kaícap: ταῖς τῶν ἡμε A. ἁἀπή.εγξε, xal τίνων ἐμ;ημόνευσεν. 


τόρων εὐχαῖς οὐρανόθεν ὁ θεὺς ἐπαχοίσας 
ὗσεν. 
ς’. Tor ἐπὶ Ῥώμης ἐπισχοπευσάντων κατά.]ο- 


TOC. 

C. Ὡς καὶ µέχρι τῶν τότε καιρῶν διὰ τῶν πι- 
στων δυνάμεις ἑνηργοῦ»το παράδοξοι. 

"'."Oxoc ὁ Elgmxaioc τὼν θείων μνημογεύει 
Γραςῶν. 

ϐ’. Οἱ κατὰ Κόμμοδον ἐπισκοπεύσαντες. 

v. Περὶ Πανταίνου τοῦ φιλοσόφου. 

ια’. Περὶ KAnpercoc του Ἀ.1εξαγδρέως. 

εβ’. Περὶ τῶν ἐν Ἱεροσούμοις ἐπισχέπων. 

tf. Περὶ Ῥόδωνος καὶ ἧς ἐμνημόνευσεν κατὰ 
Μαρχκίωνα δια-λωγίας. 

ιδ’. Περὶ τῶν κατὰ Φρύγας vevécapoznrcov. 

ts". Περὶ τοῦ κατὰ Β.]άστον ἐπὶ 'Ρώμης γεγομένου 
σχίσματος. 

tc". "Oca περὶ Μοντανοῦ καὶ τῶν σὺν αὑτῷ y'ev- 
δοπροφητῶν μνημο»εύεται. 

t5". Περὶ ΜιΊτιάδου xal ὧν συνέταξε JAóqur. 

επ’. Ὅσα καὶ Ἀπολλώγιος τοὺς Χατὰ Φρύγας 


10’. Σαραπίωγος περὶ τῆς τῶν Φρυγῶν αἱρθ- 
σεως. 

x'. Ὅσα Εἱρηγαἴος τοῖς ἐπὶ τῆς Ῥώμης σχισµα- 
τικοῖς ἐγγράφως διεί«Ίεχται. 

χα. Ὅπως ἐπὶ Ρώμης Azxolloric ἐμαρτύρη- 
Cer. 

χῥ’. Tivec κατὰ τούσδε τοὺς χρόνους ἑἐπίσκοποι 
ἐγγωρίζογτο. 

ΧΥ’. Περὶ τοῦ τότε χι’'ηθέντος ἁμρὶ τοῦ Πάσχα 
ζὩ]τήματος. 

xU. Περὶ τῆς κατὰ τὴ» Ἀσίαν διαρωγίας. 

χε’. Ὅπως toic πᾶσι µία Υἤφος περὶ τοῦ Πάσχα 
συνεφωνἼθη. 

Χς’. Ὅσα τῆς Elgnvalov φιλοκαλίας slc ἡμᾶς 
ὑπομγήματα κατῆη.1θεν. 

Χ;’. Ὅσα καὶ τῶν.Ίοιπῶν τῶν τηγικάδεσυνγηκµα- 
χότων. 

xr. Περὶ τῶν τὴν ἉἈρτέμωγος αἱρεσι' ἑξαρχης 
προξεδθ.Ἰημέκων, οἷοί τε τὸν τρόπον γεγόνασι, 
xal ὅτως τὰς ἁγίας Γραφὰς διαφθεῖραι τετο.ἲ- 
ιήκασιν. 


1N QUINTO HISTORIAE ECCLESIASTICAE LIBRO 
πες CONTINENTUR. 


l. Quot in Galliis et quomodo pro pietate occubuerint 
imperante Vero. 

d. Quemadmodum Deo dilecti martyres lapsis in per- 
seculione manum porrigentes curationem adlibue- 
rint. 

ο). Cujusmodi visio martyri Attalo. in somnis divini- 
(us missa apparuit. 

IV. Quomodo martyres Irengum epistola sua. com- 
mendaverin!. 

V. Quomodo M. Aurelo Cesari Deus nostrorum pre- 
cibus exauditis pluviam y rasstitit. 

VI. Enumeratio episcoporum urbis Roma. 

VII. Quod ad illa usque tempora yer fideles miracula 
patrabaniur. 

ΙΙ. Qualiter Irengus divinorum librorum mentio- 
nem fecerit. 

IX. Quinam episcopi fuerint Commodi principatu. 

153 X. De Pauteno philosopho. 

Xl. De Clemente Alexandrino. 

ΧΙΙ De Hierosolymorum episcopis. 

ΧΙΙ. De Rhodone et de Marcionitarum dissensione 
ab eo commemorata. 

X1V. De falsis propheiis Cataphrygarum. 

X V. De Blasii schismate quod (actum est Roma. 


IIPOOIMION. 

'O μὲν οὖν τῆς Ῥωμαίων Ἐχκλησίας ἐπίσχοπος 
Σωτὴρ ἐπὶ ὄγδοον ἔτος ἠγησάμενος, τελευτᾷ τὸν βίον. 
Τοῦτον δωδέχατος ἀπὸ τῶν ἀποστόλων Ἐλεύθερος 
δ-αδέχεται' ἔτος 0 ἣν ἑπτακαιδέχατον (72) αὐτοχρά- 
τορος Αντωνίνου Οὐήρου, ἓν ᾧ κατά τινα µέρη τῆς 


(T2) Ἔτος δ' ἦν ἑπτακαιδέκατον. Nescio quis 
ad marginem editionis Genevensis adnotavit, men- 
dum esse in Eusebiano textu : hanc enim persecu- 
tionem factam esse auno vit Antonini. Veri, ut legi- 
tur in. Chronico Eusebii. Qnam opinionem secutus 
cst Blgndellus in Apologia pro sententia Hieronymi 
de episcopis et presbyteris, cap. 8. Verum longe fal- 
litur Blondellus ipse, et quisquis auctor est hujus 
adnotationis. Nam persecutio Christianorum, quie 
imperante. Marco grassata est, non eodem ubique 
tempore flagravit, nec unius anni spatio (inita est. 
In Asia quidein primum capta est anno. vii Marci 
Antonini; idque non ex ediclo imperatoris, sed 
timaltu et concitatione populari. Exinde usque ad 
ünem ejus imperii producta est etiam in Asia, ut 


XVI. Que de Montano εἰ de falsis illius prophetis 
memorantur. " 

XVII. De Miltiade et de scriptis illius. 

XVIIL Quemadmodum Apollonius Cataphrygas con- 
[utaverit, et quorum mentionem fecerit. 
XIX. Serapionis sententia de Cataphrygarum ha - 
resi. ' 
XX. Quo Ireneus adversus schismaticos Rome agen- 
tes conscripserit. 

XXI. Quomodo Apollonius Rome martyrium passus 
est. 

XXII. Quinam eo tempore episcopi inclaruerint. 

XXIII. De questione que tunc temporis agitata est 
super Pascha. 

XXIV. De dissensione Ecclesiarum Αξία. 

XXV. Quomodo omnes in unam eamdemque senten- 
Liam de die Pasche concessere. 

XXVI. Quot lreneus elegantis ingenii monumenta 
nobis reliquit. 

XX Vil. Quot etiam ceteri qui eodem tempore florue- 
runt, 

XXVI. De his qui Artemonis heresim initio sectati 
sunt, cujusmodi moribus prediti, et quomodo sa- 
cras Scripturas depravare ausi fuerint. 


PROOEMIUM. 

Igitur Sotere Romanz urbis episcopo post octa- 
vum episcopatus aunum vita functo, duodecinius 
ab apostolis Eleutherus in ejus locum successit. 
Anuus tunc agebatur septimus decimus imperii 
Antonini Veri. Quo tempore cum in nonnullis ter- 


docet Melito Sardianus episcopus in libelló ad 
M. Antonintm his verbis : Τὸ Ῥωμαίων ηὺξηθ 

κράτος, οὗ σὺ διάδοχος εὐχτοῖος Υέγονάς τε χα 
ἔσῃ μετὰ σοῦ παιδός, etc. ld est: Homanum  creoit 
imperium, quod tu ex omnium volo, successorio jure 
obtinuisti, obiinebisque deinceps cum filio tuo. Jam 
ergo Coinmodus a. patre ascitus fuerat in cousor- 
tium regni, cum hunc pro Christianis libellum Me- 
lito imperatori porrigebat. Quod sub finem imperii 
Marci Antonini contigisse constat. Quare cum post 
Commodum consortein imperii factum, Melito libel- 
lum suum pro Cliristianis Antonino iuip. obtulerit ; 
ad id usque temporis persecutio Christianorum in 
Asia duraverit necesse est. Ex quo apparet, ut id 
obiter moneam, male in Chronico Eusebii scribi, 





401 


EUSEBI! CUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


408 


rarum partibus violentior adversus nostros perse- A γῆς σφοδρότερον ἀναῤῥιπισθέντος του χαθ) ἡμῶν 


cutio commota esset ex incursione popularium, 
innumerabiles prope martyres per universum orbem 
enituisse, ex iis qux in unica provincia contige- 
runt, conjicere est. Qux» quidem, utpote immortali 
memoria dignissima, litterarum monumentis com- 
menda!a et ad posteros transinissa sunt. Et acta 
quidem ipsa quibus plenissima harum rerum nor- 
ratio continetur, in opere De martyribus integra a 
nobis inserta sunt; ex quibus non solum cognitio 
154. rerum gestarum , verum etiam documenta 
pietatis percipi possunt. Quxcunque tamen ad, in- 
stitutum nostrum spectare mihi visa sunt, ea in- 
presentiarum seligens , hic apponam. Ac ceteri 
quidem historiarum scriptores, nihil aliud fere mo- 
numentis suis prodiderunt, quam bellicas victo- 
rias, et erecta de hostibus victis tropea; ducum 
res praeclare gestas, fortia militum facta, qui pro 
patria, pro liberis ac fortunis suis, manus suas 
sanguine et infinita hostium cde commaculave- 
rant. At nos qui sacra cujusdam ac divin reipu- 
blic:e historiam narramus, pacatissima quadam 
bella pro spiritali pace suscepta, eosque qui in hus 
jusmodi bellis pro veritate ac religione potius quam 
pro patria ac liberis fortiter decertarunt, immorta- 
libus litterarum monumentis mandabimus : atlile- 
tarum pro pietate pugnantium constantiam, el. in 


διωγμοῦ ἐξ ἐπιθέσεως τῶν χατά τὰς πόλεις δήμων, 
µυριάδας μαρτύρων ἀνὰ τὴν οἰκουμένην διαπρέψαι, 
στοχασμῷ λαθεῖν ἔνεστιν ἀπὸ τῶν χαθ᾽ Ey ἔθνος συµ- 
δεθηχότων ΄ ἃ xaX γραρῇ τοῖς μετέπειτα παραδοθη- 
ναι, ἀλῆστου μνήμης ὡς ἀληθῶς ἑἐπάξια ὄντα, συµ.- 
θέθηκε. Της μὲν οὖν περὶ τούτων ἐντελεστάτης ὑκρη- 
Υήσεως τὸ πᾶν σύγγραμμα, τῇ Tov. μαρτύρων ἡμιν 
χατατέταχται συγαγωγῃ (75), οὐχ ἱστοριχὴν αὐτὸ 
µόνον, ἀλλὰ καὶ διδασχαλιχην περιέχον διἠγησιν. 
Ὁπόσα γὲ τοι τῆς παρούσης ἔχοιτο πραγµατείας, 
ταῦτ ἐπὶ τοῦ παρόντος ἀναλεξάμενος παραθίσοµαι. 
"Allo, μὲν οὖν ἱστορικὰς ποιούµενοι διηγήσεις, 
πάντως ἂν παρέδωχκαν τῇ γραφῇ πολέμων νίχας, xal 
τρόπαια κατ ἐχθρῶν, στρατηγῶν τε ἀριστείας, xal 
ὁπλιτῶν ἀνδραγαθίας, αἵματι καὶ μυρίοις Φόνοις, 
παΐδων, xa πατρίδας, xal τῆς ἄλλης ἕνεχεν περιουσίας 
µιανθέντων. Ὁ δέ γε τοῦ χατὰ θεὸν πολιτεύματος (74) 
διηγηματικὸς ἡμῖν λόγος, τοὺς ὑπὲρ αὐτῆς τῆς χατὰ 
ψυχὴν εἰρήνης εἰρηνικωτάτους πολέμους, xal τοὺς 
ἐν τούτοις ὑπὲρ ἀληθείας μᾶλλον 3) πατρίδος, xcl 
μᾶλλον ὑπὲρ εὐσεθείας f| τῶν φιλτάτων ἀνδρισαμέ - 
νους, αἰωνίαις ἀναγράφεται στήλαις, τῶν εὐσεθείας 
ἀθλητῶν τὰς ἑνστάσεις, xal τὰς πολυτλήτους ἀνδρίας. 
τρόπαιά τε τὰ κατὰ δαιμόνων, καὶ νίκας τὰς χατὰ 
τῶν ἀοράτων ἀντιπάλων, xal τοὺς ἐπὶ πᾶσι τούτοις 
στεφάνους, εἰς αἰώνιον μνήμην ἀνακηρύττων. 


perferendis multiplicibus tormentis fortitudinem , tropa adversus dzmones statuta, parlas ex in- 
visibilibus hostibus victorias, coronas denique ad perpetuam posteritatis memoriam praedicantes. 


CAPUT I. 


Quot in Galliis et. quomodo pro pictate occubuerint 
reguante Vero. 


Porro regio ipsa in qua stadium ad hze qua dixi 
certamina constitutum fuit , Gallia vocatur. In hac 
duos pre cseteris insignes prestantesque urbium 
matres celebrantur, Lugdunum ac Vienna, quarum 
utramque permeat Rhodanus , universam regionem 
prazcipiti cursu circumfluens. Igitur nobilissima ho- 


rum locorum Ecclesie commentarium de passione: 


martyrum suorum ad Ecclesias Asix Plirygixque 
miserunt, ea quz? apud se gesta erant, hoc modo 
cemmemorautes ; ipsa enim verba mon gravabor 
apponere : « Servi Christi qui apud Viennam et 


Melitonis Apologeticum M. Antoniuo esse oblatum 
anno ejus imperii x. Caeterum et in Asia, et in Gal. 
liis aliisque provinciis, persecutio illa anno ejus- 
dem Antonini xvit vehementius exarsit, ul hic di- 
serie refert Eusebius. In cujus texiu numeros anno- 
rum uon esse corruptos, vel hinc apparet, quod 
boc codem anno Eleutherum Roman: urbis episco- 
pum Soteri successisse scribit. Quod quidem in 
Ghronico confert in annutu xvi Antonini. Vide Ba- 
ronium ad annum Christi 179. Certe auctor Cliro- 
nici Alexandrini, martyrium Pothini et reliquorum 
censignat anuo xvi Antoniui. 

(75) Tq Tov μαρτύρων... cvrayorn. Sic Euse- 
bius vocare solet librum De martyribus, eo quod 
nihil aliud esset quam collectio Actorum. lia in 
libro ιν, cap. 15, sub tinem : Ἐπὶ ταύτην παραπέµ- 
qopev, τοῖς τῶν ἀρχαίων συναχθεῖσιν ἡμῖν µαρτν- 

ίοις ἐντεταγμένην. Supple γραφην. Vide inlra cap. 
hi ex quo patet. scribendum h.c esse µαρτυρίων 
qve tor. | 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ A', 

Ὅσοι xal ὅπως χατὰ Οὐῆρον ἐπὶ τῆς Γαλλίας 
tór Pp τῆς εὐσεέείας διεξη-0ον ἀγῶρα 
(Nic. H. E. 1v, 18). 

Γαλλία μὲν οὖν d χώρα Tj», xa0* ἣν τὸ τῶν δηλο»- 
µένων συνεχροτεῖτο στάδιον΄ fic μητροπόλεις ἐπίση- 
μοι xai παρὰ τὰς ἄλλας τῶν αὐθόθι διαφέρουσαι βε- 
έόηνται, Λούγδουνος xal Βίεννα, δι ὧν ἀμφοτέρων 
τὴν πᾶσαν χώραν πολλῷ τῷ ῥεύματι περιῤῥέων ὁ 
᾿ροδανὸς ποταμὸς διέξεισι. Την οὖν περὶ τῶν µαρ- 
τύρων γραφὴν al τῇδε διαφανέσταται Ἐκχλησίαι ταῖς 
κατὰ τὴν ἸΑσίαν xat Φρυγίαν διαπέµπονται, τὰ rap 
αὐταῖς πραχθέντα, τοῦτον ἀνιστοροῦσαι τὸν τρόπον. 
Παραθήσομαι δὲ τὰς αὐτῶν φωνάς ' « Οἱ ἓν Βιέννη 
xai Λουγδούνῳ (19) τῆς Γαλλίας παροικοῦντες δοῦλοι 


(14) Tov κατὰ Θεὺν πολιτεύματος. Nicepherus 
in cap. 16, lib. 1v, pro his verbis habet, τῆς χαθ᾽ 
ἡμᾶς πολιτείας, id est reipublice Christiong, ut 
interpretati sumus. At Chiristophorsonus divinam 
vivendi rationem vertit, quod non placet. In codici- 
bus nostris Maz., Med., Fuk. et in Sav, ita scrihitur 
hic locus : Ὁ δέ ye περὶ τοῦ »20' ἡμᾶς πολιτεύµα- 
τος, εἶο., quanquam in Med, vulgata. lectio ad 
margirem apposita est. 

(15) Οἱ ἐν Βιέννῃ καὶ Λουγδούνῳ. Duplex hic 
quixst:o oritur. Prima, cur hiec epistola scripta sit 
conjunctim a duabus Ecclesiis, Vienneusi ac Lu- 
gdunersi, Altera, cur Galli Grece scribant ad. Ec- 
clesias As::e et Phrygie, et ad Eleutherum Romane 
urbis episcopum. Quod ad primam attinet, hoc id- 
circo factum existimo, quod Ecclesie Viennensium 
ac Lugdunensium, non modo loci vicinitate, seu 
eliam imutui amoris vinculo conjuncti erant. Et cuir 
in eadem persecutione simul decertassent, episto- 
lm de suis martyribus siniul et conjunctim scripsc- 


409 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. V. 


410 


Χριστοῦ, τοῖς κατὰ τὴν ᾽Ασίαν καὶ Φρυγίαν τὴν aó- A Lugdunum Gallix degunt , fratribus per Asiam et 


τὴν τῆς ἁπολυτρώσεως ἡμῖν πίστιν καὶ ἑλπίδα ἔχου- 
ety ἁδαελφοῖς, εἰρήνη xai χάρις xoi δόξα ἀπὸ θεοῦ 
Πατρὸς xai Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν. » Εἶτα 
τούτοις ἑξῆς, ἕτερα προοιµιασάμενοι, τὴν τοῦ λόγου 
χαταρχην ποιοῦνται ἓν τούτοις: ε Τὸ μὲν οὖν µέ- 
Ύεθος τῆς ἐνθάδε θλίφεως, xai τὴν τοσαύτην τῶν 
ἐθνῶν εἰς τοὺς ἁγίους ὀργὴν, xal ὅσα ὑπέμειναν ol 
µαχάριοι μάρτυρες, ἐπ᾽ ἀχριθὲς o00' ἡμεῖς εἰπεῖν 
ἰχανοὶ, οὔτε μὴν γραφῇ περιληφθῆναι δυνατόν. Παντὶ 
γὰρ σθένει ἑνέσχηφεν ὁ ἀντιχείμενης, προοιμιας 

µενος δη την ἀδεῶς μέλλουσαν ἔσεσθαι παρουσίαν 
αὑτοῦ ' xal διὰ πάντων διἢλθεν, ἐθίζων τοὺς ἑαυτοῦ 
xaX προγυµνάζων κατὰ τῶν δούλων τοῦ θεοῦ, ὥστε 
μὴ µόνον οἰχιῶν (10) καὶ βαλανείων xaX ἀγορᾶς εἴρ- 
Ίεσθαι, ἀλλὰ καὶ τὸ καθόλου φαίνεσθαι ἡμῶν τινα 
αὐτοῖς ἀπειρησθαι Ev. ὁποίῳ δῄποτε τόπῳ. '"Avt- 
εστρατήγει δὲ dj χάρις τοῦ θεοῦ, καὶ τοὺς μὲν ἀσθε- 
νεῖς ἐῤῥύετο, ἀντιπαρέτασσε δὲ στύλους ἑδραίους, 
δυναµένους διὰ τῆς ὑπομονῆς πᾶσαν τὴν ὁρμὴν τοῦ 
πονηροῦ εἰς ἑαυτοὺς ἑλχύσαι ' o? xal ὁμόσε ἐχώρουν 
αὐτῷ, πᾶν εἶδος ὀνειδισμοῦ xal κολάσεως ἀνεχόμενοι, 
οἳ xai τὰ πολλὰ ὀλίγα ἠγούμενοι, ἕσπευδον πρὺς 
Χριστὸν, ὄντως ἐπιδειχνύμενοι (TT), ὅτι οὐχ ἄξια τὰ 
παθήματα τοῦ vuv χαιροῦ, πρὸς thv µέλλουσαν δόξαν 
ἁποχαλυφθῆναι εἰς ἡμᾶς. Καὶ πρῶτον μὲν τὰ ἀπὸ 
τοῦ ὄχλου πανδημεὶ σωρτδὺν ἐπιφερόμενα, γενναίως 
ὑπέμενον, ἐπιθοῄσεις, xal πληγὰς, xal συρμοὺς, xal 
διαρπαγἁς, xai λίθων βολάς, xai συγχλεἰσεις (18), 


xai máv0' ὅσα ἠγριωμένῳ πλήθει ὡς πρὸς ἐχθροὺς C 


καὶ πολεµίους φιλεῖ γίνεσθαι, Καὶ δὴ ἀναχθέντες εἰς 
τὴν ἀγορὰν ὑπό τε τοῦ χιλιάρχου καὶ τῶν πρλεστη- 
χότων τῆς πόλεως ἐξουσιῶν (79), ἐπὶ πα»,τὺς τοῦ 
πλήθους ἀναχριθέντες xal ὁμολογήσαντες, συνεχλεί- 


runt. Ad hec utraque provincia sub unius praesidis 
jurisdictione, tunc quidem temporis videtur. fuisse; 
utex eo conjicitur, quod tam Viennenses quam Lug- 
dunenses, ob fidem Christi a prxside comprehensi 
et damnati esse dicuntnr in hac epistola. Hl: igitur 
cause snnt cur conjunctim scripserint Viennenses 
el Lugdunenses, Nam quod. suspicati sunt quidam, 
unum tunc fuisse episcopum Vienuz atque Lugduni, id 
ex hacipsa epistola facilerefellitur, qu:e Pothinum epi- 
scopum Lugduni fnisse dicit, nou item Vienn. Porro 
Lugduneuses honoriscausa Vienueusium nomen pra- 

uuut, cum tamenipsi Lugduneuses epistolam scri- 
ban: deiis qua Lugduni gesta fuerant, Vetustati quo- 


que et nobilitati colonia: Vienneusium id tributum vi- D 


deri potest. Quod veroad secundam quistionem atti- 
net, ex ipsa epistola discimus plurimos fuisse Gra:cos 
in Ecclesia Lugdunensi, cujusmodi fuit Attalus et 
Alexander Phryges, et Alcibiades oriundus item ex 
Phrygia, ut opinor : Irenacus quoque oriundus erat 
ex Ásia, et Polycarpum Swyrnie audierat una cum 
Florino admodum puer, ut ipse testatur. lothini 
quoque episcopi vel nomen ipsum, Grzcam origi- 
nem desigual. Proinde non mirum est, si qui ex 
Asia in Gallias venerant, fratribus suis iu Asia con- 
stitutis de rebus suis cribaut : a quibus, ut credi- 
bile est, epistolam illam de martyrio Polycarpi et 
aliorum, prius accepissent. llujus autem epistole 
auctorem fuisse arbitror lIrenzum ; qui quideui eo 
tempore Ecclesie Lugdunensis erat presbyter. 

(16) Màj µόνον οἰχιῶν. Chrisiophorsonus cdifi- 
cia publica interpretatur, quod non probo, olxía: 
euim nonnisi de privotis domibus dicuntur, a qui- 


Plirygiam constitutis, qui eamndem nobiscum fidem 
ac spem habent redemptionis, pax et gratia et glo- 
ria a Deo Patre et Christo Jesu Domino nostro, » 
Post hec deinde quiedam alia przfati, narrationem 
ipsam ordiuntur his verbis : « Et gravitatem quidem 
ipsam serumnarum, et gentilium adversus sanctos fu- 
rorem ac rabiem, quique et quanta beati martyres 
perpessi 155 sunt, nec nos exprimere dicendo, nec 
quisquam scribendo complecti accurate possit. Omni 
siquidem virium impetu in nos irruit adversarius, 
adventus sui in quo cum omni licentia grassaturus 
est, jam tum nobis initia ac primordia exhibens. 
Nihil quippe intentatum reliquit, dum ministros 
suos assuefacit, et quibusdam quasi proludiis exer- 
cet adversus servos Dei. Adeo ut non solum ab xdi- 
bus. a balneis, a foro arceremur : verum etiam ín- 
terdictum. füerit πο quis nostrum quocunque 
demum in loco appareret. Sed gratia Dei pro nobis 
adversus diabolum depugnavit : et. infirmiores qui- 
dein servavit, viros autem illi opposuit columuarum 
instar firmos ac stabiles, qui fortitudine sua uni- 
versum dazmonis impetum in semetipsos pertrahere 
valerent. Hi crgo cominus congressi, omne geuus 
opprobrii sustinuerunt : et quas alii diuturna et 
gravia existimant, ipsi levia ducentes, ad Christum 
ire properabant ; exemplo suo ostendentes, not 
esse dignas passiones hujus saeculi qux conferau- 
tur cum gloria qux in nobis revelanda est. Ac pri- 
mum quidem quacunque a populo universo acer- 
valim ingerebantur, constantissime tolerarunt : 
acclamationes scilicct, plagas, raptationes, spolia- 
tiones bonorum, lapidum jactus, carceres, cunctía 
denique quà vulgus lurore et rabie concitatum, ad. 


bus tum arcebantur Christiani, id est ab adibus 
amicorum, propinquorum, opifleum. Neque eniin 
assentior fulfino, qui Christianos in suis ipsorum 
domibus habitare prohibitos existimavit. 

(17) ᾿Επιδεικνύμενοι. Codex. Mediczus. adver- 
bium addit hoc niodo, ὄντως ἐπιδεικνύμενοι, Neque 
aliter codex Maz , Fuk. et Savilianus. 

(18) Συγκ.λείσεις. Non possum probare interpre- 
tationem Langi et Christophorsoni. qui συγχλείσεις 
carceres vertunt, Πίο enim primo loco recensentur 
injuriie et mala, que a conferta populi multitudine 
iuferebantur. Christianis, In. quibus. carcer locuin 
habere non potest. Judicum quippe, non populi 
erat, reos carceri maucipare. Rectius ergo Rufinus 
vertit, concludi. Sed et verberari, inquit, se ab illis, 
aC lapiduri, et coucludi, patienter accipiebant. Gen- 
tiles enim Christiauos intra domos suas conclude- 
bant, duin 2 foro et balneis eos arcerent, nec in 
publicum prodire sinerent, ul. supra dictum est. 
Infra tamen συγχλείσεις pro carcere sumuntur. 

(19) Προεστηκότω»ν τῆς zcAsoc ἐξουσιῶν. Ma- 
gistratus municipales intelligit, qui etiam duum- 
viri dicebantur. Quamvis autem ἐδουσίας sen. pote- 
statis vocabulum, lere de majoribus judicibns diei 
solet, qui habent jus gladii, ut docet Ulpianus in 
titulo. De jurisdictione, οἱ De verborum significatio- 
nibus, Vauen de inagistratibus etiam muuicipalibus 
usurpatur, qui habebant modieam coercitionem, ut 
loquuntur. jurisconsulti. Sic apud Juvenalem : Ga: 
biorumque esse potestas. lufra ubi de Pothino, πολε- 
τικοὶ ἐξουσίαι dicuntur. 


A1 


* 
EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


412 


versus hostes et inimicos comminisci solet, Per- A σθησαν εἰς τὴν εἰρχτὴν ἕως τῆς τοῦ ἡγεμό"ος (80) 


ducti deinde in forum a tribuno militum et a ma- 
gistratibus civitatis, coram universo populo inter- 
rogati confessique, usque ad presidis adventum 
coujecti sunt in carcerem. Post h:ec, cum ad przsi- 
dem deducti essent, atque ille omni genere savitix 
ferretur adversus nostros, Vettius Epagathus, unus 
ex fratrun numero, immensa quadam cbaritatis 
copia erga Deum simul et proximum exuberans, 
qui adeo districtam ac severam vivendi rationem 
instituerat, ut, quamvis adhuc juvenis, Zachariz ta- 
men senioris elogio z:quaretur. Incesserat quippe 
in omnibus mandatis et justificationibus Domini 
sine querela : ad omne genus obsequii ac. minis- 
terii proximo exhibendum promptissimus, zelo Dei 
ac fervore spiritus plenus. flic, inquam, cum esset 
hujusmodi, adeo injustum adversus nos judicium 
pad non potuit. Sed indignatione commotus, pos- 
tulavit ut sibi quoque liceret pro fratribus 156 
causam dicere, palamque ostendere, nihil apud 
nos impium aut irreligiosum reperiri. Verum 
cum illi qui cireum tribunal astabant, adversus 
eum inclamassent (erat quippe inter suos clarus) 
εἰ preeses ipse petitionem alioqui justissimam :egre 
ferret, idque unum ex eo quireret , essetne 


(80) Too ἡγεμόνος. Presidem vertit Rufinus : 
qua vox generalem habet significationem, perinde 
ac Grzeco. Omnes enim provinciarum rectores ita 
. sppellaniur, seu. procuratores sint, seu proconsu- 
les, seu legati Ciesaris. Dubitari itaque merito po- 
test, cujusmodi hic fuerit. rector. provincix Lu- 

dunensis. Equidem existimo legatum Cesaris fuisse. 
lovet me primo, quod. hic mentio fit tribuni mili- 
tum. 1d euin optime convenit legato Cxsaris, qui 
rem inilitarem curabat. Deinde in veteri inscriptio- 
ne quam refert. Gruterus, pag. 427, legatus imp. 
Nerve Trajani Czsaris Aug. provincis Lugduuen- 
sis nominatur. Denique Spartianus in Severo, Lu- 
gdunensem provinciam, per legatos Casaris admi- 
nistratam fuisse imperante M. Autonino testatur. Sic 
euim scribit de Severo : Deinde provinciam Lugdu- 
nensem legatus accepil. Àc fortasse in hac Lugdu- 
nensium epistola Severus intelligitur. Fuit enim 
legatus provincie Lugdunensis sub Marco. Sed et 
Junius Bla ;us, quem rectorem Gallis Lugduuensis 
vocat lacitus in primo fTistoriarum, legatus fuit, 
Argumeuto est legio Italica οἱ ala Taurina Lugduni 
tendens, quas regebat Blzesus. Fuit etiain Vitrasius 
Pollio legatus provincim Lugdunensis 4emporibus 
imp. Adriani, ut patet ex lege 15, D. De excusatio 
nibus. 

(81) Οὐέττιος Ἐπάγαθος. De quo Gregorius Tu- 
ronensis in libro primo llistorie Ecclesiastice, 
cap. 29. Et rursus cap. 51 de Ecclesia Bituficeusi 
loquens sic habet: Leucadium quemdam primum 
Galliarum senatorem, qui de stirpe Vetii Epagathi 
[uit, quem Lugduno passum pro Christi nomine su- 
perius memoravimus, repererunt, Qui locus aperte 
ostendit, Epagathum nobilitate generis inter Lugdu- 
nenses euinuisse, Sed et epistola ipsa id satis su- 

rque testatur his verbis, xat γὰρ ^v ἐπίσημος. 

orro hujus martyris nomen cum duplici τ scribi 
debet, ut habent codd. Maz. et Fuketianus. Etenim 
nomen Houauum est. Vettius apud. Ciceronem et 
Juvenalem ; idque pronomen fuit Pratextati, Certe 
in manuscripto Rulini codice Vettius Epagatlius 
dicitur. 

(^2) Παράχ.Ίητος Xrictiaror χρηµατίσας Male 


παρουσίας. Μετέπειτα δὲ ἐπὶ τὸν ἡγεμόνα ἀχθ:ν ων 
αὐτῶν, χἀχείνου πάσῃ τῇ, πρὸς ἡμᾶς ὠμότητι χρω» 
µένου, Οὐέττιος Ἐπάγαθος (81), εἷς £x τῶν ἁδελφὤν, 
πλήρωμα ἀγάπης τῆς πρὸς τὸν Θεὸν καὶ τὸν πλησίον 
χεχωρηχώς' οὗ χαὶ ἐπὶ τοσοῦτον Ἐχρίθωτο fj πολι- 
στία, ὡς, χα[περ ὄντα νέον, συνεξισοῦσθαι τῇ τοῦ 
πρεσθυτέρου Ζαχαρίου μαρτυρία. Πεπόρεντο γοῦν ἐν 
πάσαις ταῖς ἐντολαϊῖς xai δικαιώμασι τοῦ Κυρίου 
ἅἄμεμπτος, χαὶ πάση τῇ ποὺς «bv πλησίον λειτουργ/{ᾳ 
ἄοχνος, Giov θεοῦ πολὺν ἔχων, xai ζέων τῷ πνεὺ- 
ματι. Τοιοῦτος δή τις v, τὴν οὕτω χαθ) ἡμῶν ἆλό- 
γως γινομένην κρἰσιν οὐκ ἐδάστασεν, ἀλλ ὑπερηγα- 
νάχττσε, χαὶ ἡξίου καὶ αὐτὸς ἀχουσθῆναι ἀπολογούμε- 
vog ὑπὲρ τῶν ἁδελφῶν, ὅτι μηδὲν ἄθεον μηδὲ ἀσεθές 


D εστιν £y ἡμῖν. Tov δὲ περὶ τὸ βῆμα καταθοησάντων 


6 


αὐτοῦ (καὶ γὰρ ἣν ἐπίσημος), καὶ τοῦ ἡγεμόνος μὴ 
ἀνασχομένου τῆς οὕτως ὑπ' αὐτοῦ δικαἰας προταθεί- 
σης ἀξιώσεως, ἀλλὰ µόνον τοῦτο πυθοµένου εἰ xal 
αὐτὸς εἴη Χριστιανὸς, τοῦ δὲ λαμπροτάτῃ qui 
ὁμολογήσαντος, ἀνελήφθη καὶ αὑτὸς εἰς τὸν χλη- 
pov μαρτύρων, παράχλητος Χριστιανῶν χρηµατί- 
σας (82), ἔχων δὲ τὸν Παράκλητον iv ἑαυτῷ, τὸ 
πνεΌμκα πλεῖον τοῦ Ζαχαρίου (85). *O διὰ τοῦ πλη- 
ρώματος τῆς ἀγάπης (81) ἑνεδείξατο, εὐδοχήσας ὑπὲρ 


Christophorsonus hunc locum interpretatus est, 
quasi Epagathus exinde ab omnibus vocatus fuerit 
patronus Christianorum. Nostram autem versiouein 
confirmat lRufinus, et qua sequuntur. verba, ἔχων 
δὲ Παράκλητον, etc., qu:& stare omnino possunt, 
nisi ita interpreteris ut fecimus. 

(85) Π.εῖον τοῦ Zayaplov. Jam supra Epaga- 
thum comparavit cum Zacharia sacerdote, de quo 
Lucas in Evangelio, cap. x. l[r'erum nunc alludit ad 
verba quz leguntur iu fine dicti capitis : Et Zacha- 
rias repletus. est. Spiritu sancto. Porro. Spiritus 
sanctus Παράχλητος dicitur in Evangelio, id est, 
advocalus, quia scilicet postulat pro nobis gemiti- 
bus inenarrabilibus, ui ait Apostolus, lta Tertullia- 
nus in libro De jejuniis, de Spiritu sancto loquens : 
Qua Paracletus, id est, advocatus, ad exorandum 
judicem, hujusmodi officiorum remedia mandabat. 
At Rufinus cum hzc non intelligeret, ita. vertit : 
Jlle vero habens in se advocatum pro nobis Jesum, 
hoc nomine meruit honorari : sancti presbyteri Za- 
charie, qui erga sanctos : plenitudinem charitatis 
oslenderal, seculus exemplum. Qua prava Ευ] 
interpretatio, occasionem erroris praebuit Adoni 
Viennensi, et Usuardo, οἱ Noikero, qui in suis 


D Martyrologiis quadraginta et octo martyrum Lugdu- 


nensium nomina recensentes, Zachariam presbyte- 
rum secundo loco nominant, post Pothinum Lugdu- 
nensem episcopum. Qui si Graecum hujus. epistolx 
exemplar consuluissent, animadvertisseut profecto, 
Ζαχαρίαν πρεσθύτερον hic dici, non Zachariam 
presbyterum Lugdunensis Ecclesi», sed Zacharia 
sacerdotem, patrem Joannis Baptiste. Quem qui- 
dem Lugdunenses in hac epistola πρεσθύτερον, id 
est seniorem, appellant, Epagathum juvenem ei coin- 
parantes. Caeterum hic error Adonis et. reliquornm 
in Zacharie martyris nomine, facit ut dubitem de 
cxteris nominibus martvrum Lugdunensium, qua 
ab illis ibidem relata sunt. 

(81) Τοῦ z.inponacoc τῆς ἁγάπης. Alludit ad 
illud Servatoris nostri dictum in Evangelio : Majo- 
rem charitatem nemo habel quam ut animam suam 
ponat pro [ratribus suis. 


e 


HISTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. V. 


413 


114 


τῆς τῶν ἁδελρῶν ἀπολογίας xaX τὴν ἑαυτοῦ θεῖναι A Christianus : ille Christianum se esse clarissima 


Φυχήν. "Hy γὰρ xal ἔστι γνίσιος Χριστοῦ μαθητὴς, 
ἀχολουθῶν τῷ ἀρνίῳ ὅπου ἂν ὑπάγῃ. Ἐντεῦθεν δὴ 
διξχρίνοντο (85) οἱ λοιποὶ, xaX φανεροὶ xa ἔτοιμοι 
ἐγίνοντο πρωτοµάρτυρες. 0? καὶ μετὰ πάστς προ- 
θυµίας ἀνξπλήρουν την ὁμολογίαν τῆς μαρτυρίας. 
Ἑκαίνοντο δὲ καὶ οἱ ἀνέτοιμοι χαὶ ἀγύμναστοι, xal 
ἔτι ἀσθενεῖς, ἀγῶνος μεγάλου τόνον ἐνεγχεῖν μὴ δυ- 
νάµενοι. "vy καὶ ἐξέπεσον (86) ὡς δέχα τὸν ἀριθμόν' 
οἵ καὶ μεγάλην λύπην χα) πένθος ἀμέτρττον ἐνεποίη - 
σαν fuiv, καὶ την προθυµίαν τῶν λοιπῶν τῶν μὴ 
συνειλτµµένων ἐνέχοφαν, οἳ χαίπερ πάντα τὰ δεινὰ 
πάσχοντες, ὅμως συμπαρῖσαν τοῖς µάρτυσ. xal οὐχ 
ἀπελείποντο αὐτῶν. Τότε δῆ οἱ πάντες µεγάλως 
ἐπτοήθημεν, διὰ τὸ ἄδηλον «TG ὁμολογίας, οὐ τὰς 
ἐπιρερομένας χολάσεις φοβούμενο:, ἀλλὰ τὸ τέλος 
ἀφορῶντες, xai τὸ ἁπωοπεσεῖν τινα δεδιότες. Συν- 
ελαμθάνοντο μέντοι xaÜ' ἑχάστην Ἰμέραν οἱ ἄξιοι, 
τὸν ἐχείνων ἀναπλτροῦντες ἀριθμὸν, ὥστε συλλε- 
γῆναι Ex τῶν δύο Ἐχκλησιῶν (87) πάντας τοὺς σπου- 
δαΐους, xal δι ὧν µάλιστα συνειστήχει τὰ ἐνθάδε. 
Συνελαμβάνοντο Ok καὶ ἐθνικοί τινες ὀϊχέται τῶν 
ἡμετέρων, ἐπεὶ δηµοσίᾳ ἐχέλευσεν ὁ ἠἡγεμὼν ἀναζη- 
εἴσθαι πάντας ἡμᾶς ol xai κατ ἐνέδραν τοῦ Σα- 
τανᾶ, φοθηθβέντες τὰς βασάνους Bg τοὺς ἁγίους 
ἔθλεπον πάσγοντας, τῶν στρατιωτῶν ἐπὶ τοῦτο παρ- 
ορμώντων αὐτοὺς, κατεφψεύσαντο ἡμῶν Θυέστεια 
δεῖπνα, καὶ Οἰδιποδείους µίξεις, καὶ ὅσα µέτε λαλεῖν 
μητενοεῖν θέμις ἡμῖν ἀλλὰ μηδὲ πιστεύειν cl τι τοιοῦτο 


sm 
ww 


πώποτε παρὰ ἀνθρώποις ἐγένετο. Τούτων δὲ φημι- σ 


σθέντων πάντες ἁτιεθηριώθησαν εἰς ἡμᾶς, ὥστε xal 
εἴ τινες τὸ πρότερον δι’ οἰκειότητα (88) ἐμετρίαζον, 
τότε µεγάλως ἐχαλέπαινον xaX διεπρίοντο καθ) 
jw (89). Ἐπληροῦτο δὲ τὸ ὑπὺ τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
εἰρημένον, ὅτι ε ἐλεύσεται χαιρὺς ἓν ᾧ πᾶς ὁ ἀποχτεί- 
Vae ὑμᾶς, δόξει λατρείαν τροσφέρειν τῷ θεῷ.» Ἑν- 
ταῦθα λοιπὸν ὑπεράνω πάστς ἐξτγήσεως ὑπέμενον 
κολάσεις οἱ ἅγιοι μάρτυρες, φιλοτιμουµένου τοῦ Σα- 
Ττονᾶ χαὶ δι’ ἐκείνων ῥηθῆναί τι τῶν ῥλασφήμων (90). 


(85) Διεκρίνογτο. Metaphora videtur esse ab 
athletis, qui antequam certamen inirent, examinari 
solebant ac probari, utrum ingenui, ulrum aetatis 
athletic: esseut. Et ij quidein. qui ad certamen 
admittebantur, dicebantur εἰσχρίνεσθαι. Qui autem 
repudiabantur, ἐχχρίνεσθαι. Examen autem. ipsum 
τοεδυαίυγδιάκρισις, ut ex liocloco colligo.Plena certe 
est hzc epistola vocabulis a re atliletica. translatis. 
Quod et loci hujus lectio ipsa indicat, et nos infra 
ostendemus apertius. 

(80) "Qr καὶ ἐξέπεσον. In codice Regio legitur, 
xaX ἑξέτρωσαν, quod verbum mihi nequaquam ne- 
gligendum videtur. Cum enim rarius sit et inusita- 
tius quam ἐξέπεσον, facilius τὸ ἐξέτρωσαν mutatum 
est in. τὸ ἐξέπεσον, quam hoc in illud. Ἑξέτρωσαν 
igitur lic passive sumitur pro ἐξημθλώθησαν, id 
est, abor(ivi facli sunt, excussi sunt, ἔχτρωμα 
ἐγένοντο. Οι metaphora iterum usurpatur. infra, 
ubi agitur de lapsis. 

(87) "docs συ.1Λεγῆγαι ἐκ τῶν δύο Ἐκκ.λησιῶν. 
Ex Ecclesia scilicet Viennensi et Lugdunensi. Hac 
autem verba imprimis notanda sunt, ex quibus 
manifeste apparet Viennensem Ecclesiam perinde 
ac Lugdynensem, suum tunc episcopum habuisse. 
Quippe Ecclesia ab antiquis scriptoribus non dici- 


voce professus, in martyrum numerum relatus est: 
advocatus quidem Christianorum judicis elogio ap- 
pellatus, habens autem in scipso advocatum Spiri- 
tum sanctum multo. abundantius quam Zacharias, 
Quem quidem charitotis exuberantia declaravit, 
quippe qui sustinuerit pro fratrum defensione morti 
semet objicere. Fuit enim et est germanus Christi 
discipulus, sequens Agnum quocunque ierit. Exinde 
etiam reliqui dignosci ac distingui coepere. Et 
prompti quidem ac parati erant protomartyres, qui 
summa animorum alacritate solemnem iliam mar. 
tyrum confessionem ediderunt. Qui vero imparati 
et inexercitati, nec firmis adhuc erant viribus ad 
impetum tanti certaminis sustinendum, tunc ma- 
nifeste patuerunt. Ex quibus decem circiter col- 
lopsi, maximum nobis dolorem et incredibilem 
luctum attulerunt ; et. aliorum. alacritatem  fre- 
gerunt, qui nondum comprehensi, licet gravissima 
paterentur incommoda, tamen martyribus przsto 
aderant, uecab eorum conspectu discedebant. Omnes 
tunc temporis gravissimo metu perculsi hzrebamus, 
ob incertum confessionis eventum : non quod tor- 
menta quz inferebantur, magnopere timeremus, sed 
quoniam exitum rei animo prospicientes, ne quis 
corrueret verebamur. Comprehendebantur quotidie 
qui digni erant ut numerum iliorum supplerent : 
adeo ut ex utraque Ecclesia prestantissini quique, 
et quorum maxime labore atque industria res hic 
constitut:e fuerant, simul omnes tenerentur. Capti 
sunt etiam quidam nostrorum servi qui gentiles 
erant, quandoquidem prases mos omnes requiri 
palam jusserat. Qui dxmonis impulsu, cum tor- 
menta reformidarent quz sanctos perpeti videbant, 
militibus ad hoc ipsum eos incitantibus, Thyesteas 
quasdam conas et incestos OEdipi concubitus, et 
alia quxe nec proloqui nobis nec cogitare fas est, 
ac ne credere quidem sustinemus apud homines 
unquam gesta fuisse, adversus nos ementiti 1257 


tur, nisi matrix, quam catliedralem. vocamus. Ado 
Viennensis in Chronico, Justum tunc temporis 
Viennensem episcopum fuisse dicit, eumdemque 
diuturno exsilio maceratum palmam martyrii retu« 
lisse. Porro verbum συλλεγΏηναι Christophorsenuas 


p vertit: eximerentur, Langus, deligerentur. Meta- 


phora videtur esse a fructibus qui decerpuntur. 

(88) Av οἰκειότητα. ἴιος vox nou solum propin-. 
quitatem generis designat, sed etiam amicitiam 99 
benevolentiam. luterpres Nicephori etiam  huma- 
nitatem addidit, non coutentus necessitudinis vo- 
cabulo. 

(89) Διεπρίογτο xa0' ἡμῶν. Codex Regius, ἐφ' 
ἡμῖν. 
90) Τι τῶν β.]ασφήμων. Recte Rufinus blasphe- 
miaur adversus Christianorum religionem intelligit. 
Quod plane confirmatur verbis proxime anteceden- 
Lbus καὶ δι) ἐχείνων. Cum enim servi Christiano- 
rum, metu eruciatuum perterriti, iufauticidia el 
incestos concubitus de Christianis confessi essent, 
studebat Satanas, ut Christiani qui comprehensi 
fuerant ejusmodi calumnias in. religionem nostram 
jactarent. Quippe judices omni tormentorum genere 
Christianos urgebaut, ut Thyesteas quasdam caenas 
et incestos concubitus apud se peragi faterenture 


418 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


416 


sunt, His in. vulgus sparsis, omnes continuo in nos A Ὑπερθεθλημένως δὲ ἑνέσχηψεν dj ὀργὴ πᾶσα καὶ 


adeo efferati sunt, ut οἱ qui forte cognationis causa 
moderati erga nos hactenus exstitissent, tuuc 
acerbissima indignatione commoti adversus nostros 
infremerent. Complebatur itaque 14 quod a Domino 
predictum fuerat his verbis ?* : « Veniet tempus, 
cum quicurque vos. occiderit, cultum offerre vide- 
bitur Deo. » Exinde sanctissimi martyres ejusmodi 
tormenta sustinuerant, quie nulla unquam oratione 
exprimi possint : Satana ambitiose contendente ut 
ab illis quoque aliquid. impie diceretur. Priecipue 
lamen vulgi ac prassidis et militum furor universus 
incubuit in Sauctuin, diaconum Viennensem, et in 
Maturum, neopliytum quidem illum, sed generosis- 
simum nihilominus pugilem Christi : in. Attalum 
quoque, patria Pergamenui, qui columna et firma- 
uentum Ecclesi:e nostr» semper fuit : in Blandiuam 
denique, per quam Christus ostendit, qua vilia, de- 
formia contemptaque hominibus videntur, ea maxi- 
mo honore aflici a Deo propter excellentem erga 
lpsum charitatem, quie in virtute potentiaque osten- 
ditur, non specie inani gloriatur. Nam cum uni- 
versi trepidaremus, ipsaque illius temporalis de- 
mina, qu: el ipsa una cum reliquis martyribus stre- 
nue pugnabat, formidaret in primis ne illa ob tenui- 
tatem corporis, liberam confessionem edere non 
valeret : tanto animi robore firmata est Dlandina, ut 
tortores qui invicem sibi succedentes 4 prima luce 
usque ad vesperam omni totmentorum genere eam 
excruciaveraut, resoluta nervorum compage defice- 


B 


ὄχλου xa ἡγεμόνος γαὶ στρατιωτῶν (91), εἰς ΣάΥ- 
χτον διάχονον ἀπὸ Βιέννης (92), xai εἰς Μάτουρον 
νεοφώτιστον μὲν, ἀλλὰ γενναῖον ἀγωνιστὶν, xa εἰς 
"Ατταλον Περγαμηνὸν τῷ γένει, στύλον καὶ ἑδραίωμα 
τῶν ἐνταῦθα ἀεὶ γεγονότα, xax εἰς Βλανδίναν, δι ἧς 
ἐπέδειξεν ὁ Χριστὸς ὅτι τὰ παρὰ ἀνθρώποις cose, 
χαὶ ἀειδῃ χαὶ εὐχαταφρόνητα Φαινόμενα, μεγάλης 
χαταξιοῦται παρὰ Os δόξης διὰ τὴν πρὸς αὐτὸν 
ἀγάπην, τὴν ἓν δυνάµει δειχνυµένην, xal μὴ Ev εἴδει 
χαυχωμένην. Ἡμῶν γὰρ πάντων δεδιότων, xal τῆς 
σαρχίνης δεσποίντς αὐτῆς, Ἆτις ἣν καὶ αὐτὴ τῶν 
μαρτύρων µία ἀγωνίστρια, ἀγωνιώσης μὴ οὐδὲ τὴν 
ὁμολογίαν δυνῄσεται παῤῥησιάσασθαι διὰ τὸ ἀσθενὲς 
τοῦ σώματος, ἡ Βλανδίνα τοσαύτης ἐπληρώθη δυνά- 
µεως, ὥστε ἐχλυθΏναι καὶ παρεθῆναι τοὺς κατὰ δια- 
δοχὰς παντὶ τρόπῳ βασανίξοντας αὐτὴν ἀπὸ ἑωθινῆς 
ἕως ἑσπέρας, καὶ αὐτοὺς ὁμολογοῦντας ὅτι νενίχην- 
ται, μηδὲν ἔχοντες µηχέτι ὃ ποιῄσουσιν αὑτῇ, καὶ 
θαυμάζειν ἐπὶ τῷ παραμἐνειν ἔμπνουν αὐτὴν, χαν- 
τὸς τοῦ σώματος πξρ.εῤῥωχότος (96) καὶ Ἠνεῳγμένου, 
καὶ μαρτυρεῖν ὅτι ἓν εἶδος στρεθλώσεως ἱκανὸν ἣν 
πρὸς τὸ ἐξαγαγεῖν τὴν Φυχὴν. οὐχ ὅτι γε τοιαῦτα xol 
τοσαῦτα. 'AXX ἡ µαχαρία ὡς γενναῖος ἀθλητὰλς &w- 
ενέαζεν ἐν τῇ ἡμολογία, καὶ fv αὐτῆς ἀνάληγις xol 
ἀνάπανσις xal ἀναλγησία τῶν συµβαινόντων, τὸ λέ- 
γειν, ὅτι εΧριστιανή elg xal map! ἡμῖν οὐδὲν φαῦλον — 
γίνεται. Ὁ δὲ ΣάΥκχτος, χα) αὐτὸς ὑπερθεθλημένως 
xa ὑπὲρ πάντα ἄνθρωπον πάσας τὰς ἐξ ἀνθρώπων 
αἰχίας Ὑενναίως ὑπομένων, τῶν ἀνόμων ἑλπιζόντων 


rent; seque victos confessi, cum nullum tormeuti C δ.ὰ τὴν ἐπιμονὴν (94) καὶ τὸ μέγεθος τῶν βασάνων 


genus quod. ipsi inferri posset, reliquum haberent, 
mirarentur adhuc illam spiritum ducere, toto cor- 
pore lacerato atque perfosso; testarenturque uni- 
eum tormenti genus ad illam enecandam suffecisse, 
pnedua tot ac tauta tormenta. Verum beata illa, in- 
star generosi cujusdam atlilet:e, in ipsa confessione 
vires atque aniuos resumebat. Eratque. ei refectio 
el quies, seusumque omnem praesentis doloris adi- 
mebat prolatio horum verborum : «Christiana sum, 
οἱ nihil apud nos mali geritur.» Sauctus vero, cum 
et ipse supra hwmanum modum cuncta quie ab ho- 
minibus excogitari poterant tormenta fortiter susti- 
neret, sperantibus jam impiis aliquid se indecorum 


atque 15$ illicitum ex eo audiuiros, ob nimiain 
δν joan, xvi. 


Quo spectat illà vox Blaudinz,in mediis cruciatibus 
nibil aliud. proloquertia. quam : € Christiana sum, 
nihil apud nos mali geritur, » Potestetiam illud xal 
δι * ἐχείνων, referri ad decem illos qui initio perse- 
culionia capti animum desponderant,. Christophor- 
sonus blasphemiam contra noinen Christi intelligere 
maluit. | 

(091) Kal στρατιωτῶν. Rufinus vertit, officium, 
milites. Nam Graeca vox utrumque significat, tain 
officiales seu apparitores judicum, quain milites, ut 
fusius ostensuri sinus. ad libros De vita Constan- 
Vini. Hic vero milites malim intelligere, cuin supra 
imentio fiat tribuni militum. 

(92) Σάγκτον Oidxovovr ἀπὸ Βιέννης. Rufinus 
Sanctum diaconum Vienuensem interpretatur, quod 
est ambiguum. Neque euim Sanctus fuit diaconus 
Viennensis Ecclesi, ut quidam bac Rufini versione 


ἀκούσεσθαί τι παρ αὐτοῦ τῶν μὴ δεόντων, τοσαύτη 
ὑποστάσει ἀντιπαρετάξατο αὐτοῖς, ὥστε μηδὲ τὸ ἴδιον 
χατειπεῖν ὄνομα, μήτε ἔθνους, µήτε πόλεως ὄθεν ἦν, 
μήτε εἰ δοῦλος f| ἐλεύθερος εἴη, ἀλλὰ πρὸς πάντα τὰ 
ἑπερωτώμενα ἀπεχρίνατο τῇ Ῥωμαϊχῇ φωνῇ’ « Ἆρι- 
στιανός εἰμι. » Τοῦτο xat ἀντὶ ὀνόματυς, xat ἀντὶ πό. 
λεως, καὶ ἀντὶ Ὑένους, καὶ ἀντὶ παντὸς ἑπαλλήλως 
ὡμολόγχε:, ἄλλην δὲ φωνὴν οὐκ ἤχουσαν αὐτοῦ τὰ 
ἔθνη. "0θεν δὴ καὶ φιλονειχία µεγάλη τοῦ τε ἡγεμό- 
vo; xal τῶν βασανιστῶν ἐγένετο πρὸς αὐτὸν, ὥστε 
ὁπότε μηχέτι μιδὲν εἶχον ὃ ποιβσουσιν αὐτῷ, τὸ τε- 
λευταῖον χαλχκᾶς λεπίδας δὃ,απύρους προσεχόλλων τοὺς 
τρυφερωτάτοις µέλεσι τοῦ σώματος αὐτοῦ. Καὶ ταῦτα 
μὲν ἐχαίετο, αὐτὸς δὲ παρέμενεν ἀνεπίχαμπτος xal 


D inducti existimarunt. Certe Lugduneuses in hae 


epistola id non dicunt, sed tantum affirmant illuni 
Vienna oriundum fuisse, Fuit igitur hic Sanctus 
patria quidem Viennensis, diaconus autem Lugdue 
nensis Ecclesi:e. 

(96) Περιεῤῥωγότος. Codex Med., Fuk., Savil. et 
Maz. διεῤῥωγότος hanent, quod magis placet. 

(9!) Διά τὴν ἐπιμονήν. Awmplector scripturam 
codicis Medici et Maz., Fuk. et Sav., in. quibus 
legitur. ἐπιμονὴν καὶ τὸ μέγεθος τῶν βασάνων. Id 
esl, ob assiduitatem. εἰ gravitatem. (ormentorum, 
Nam quod ex Gruteri libro proponitur ὑπερθολήν, 
vanissima conjectura est. Paulo post, ubi legitur 
ὁπότε μηδὲν εἶχον, codex Mediceus οἱ Maz., Ευ. 
et Savil. vocem interserunt hoc modo, ὁπότε µηχέ- 
τι μηδὲν εἶχον, quod est elegantius. 


417 


HISTORIE ECCI.ESIASTICJE LIB. V. 


418 


ἀνενδοτος, στεῤῥὸς πρὸς ttv ὀμολογίαν, ὑπὸ τῆς o5- A vim et magnitudinem cruciatuum : tanta firmitate 


ρανίου πηγης τοῦ ὕδατος τῆς ζωῖς τοῦ ἑἐξιόντος ix 
τῆς νηδύος (95) τοῦ Χριστοῦ δροσιξόµενος xaX ἐνδυ- 
ναμούμενος. Τὸ δὲ σωµάτιον µάρτυς ἣν τῶν συµθε- 
6εχότων, ὅλον τραῦμα xal µώλωγ. xai συννεσπασµέ- 
vov (06), χαὶ ἀποθεθληκὸς την ἀνθρώπειον ἔξωθεν 
µορφήν. Ἐν ᾧ πάσχων Χριστὸς µεγάλας ὀπετέλει 
δόξας, χαταργῶν τὸν ἀντικείμενον, xaX εἰς τὴν τῶν 
λοιπῶν ὑποτύπωσιν ὑποδεικνύων, ὅτι μηδὲν φοθερὸν 
ὅπου Πατρὸς ἀγάπη, μηδὲ ἀλγεινὸν ὅπου Χριστοῦ 
δόξα. Τῶν γὰρ ἀνόμων μεθ) ἡμέρας πάλιν στρεθλούν- 
των τὸν μάρτυρα, xat νοµιςόντων, ὅτι, οἰδούντων καὶ 
Φλεγμαινόντων τῶν σωμάτων (97), εἰ τὰ αὐτὰ προσ- 
ενέγχοιεν χολαστίέρια, περιέτοιντο αὐτοῦ, ὁπότε οὐδὲ 
Shy ἀπὸ τῶν χειρῶν ἀφὴν Ἠνείχετο' 1| ὅτι ἔναποθα- 
νὼν ταῖς βασάνοις, φόθον ἐμποιήτειε τοῖς λοιποῖς, οὐ 
µόνον οὐδὲν περὶ αὐτὸν τοιοῦτο συνέβρτ, ἀλλὰ xal 
παρὰ πᾶσαν δόξαν ἀνθρώπων ἀνέχυψε (98) καὶ άνωρ- 
θώθη τὸ σωµάτιον Ev ταῖς μετέπειτα βασάνοις, χαὶ 
«hv ἰδέαν ἀπέλαθε τὴν προτέραν χαὶ τὴν χρΏσιν τῶν 
μελῶν, ὥστε pif] κόλασιν, ἀλλ᾽ ἴασιν διὰ τῆς χάριτος 
τοῦ Χριστοῦ, τὴν δευτέραν στρέθλωσιν αὐτῷ γενέ- 
σθαι. Καὶ Βιθλιάδα δὲ τινα µίαν τῶν Ἱρνημένων Ίδη 
ἑοχῶν διάθολος καταπεπωκέἑναι, θελήσας δὲ καὶ διὰ 
βλασφημίας (99) χατακρῖναι, ἦγεν ἐπὶ χόλασιν, ἀναγ- 
χάζων εἰπεῖν τὰ ἄθεα περι ἡμῶν, ὡς εὔθραυστον ἤδη 
xai ἄνανδρον. 'H δὲ kv τῇ στρεθλώσει ἀνένηψε, xat 
ὡς ἂν εἰπεῖν, ἐχ θαθέος Ὁ πνου ἀνεγρηγόρησεν, ὑπο- 
μνησθεῖσα διὰ τῆς προσχαίρου τιμωρίας τῆν αἰώνιον 
ἐν γεέννη κόλασιν, χα) EG ἐναντίας ἀντεῖπε τοῖς βλασ- 
φήµοις (1) φήσασα' « Πῶς ἂν παιδία φάχοιεν οἱ τοιοῦ- 
«ot, οἷς urb* ἁλόγων ζώων αἷμα φαχεῖν ἑξόν; » Καὶ 
ἀπ) τοῦδε Χριστιανὴν ἑαυτὴν ὡμολόχει, καὶ τῷ κλή- 
ρῳ τῶν μαρτύρων προσετέθη. Καταργηθέντων δὲ τῶν 
τυραννικῶν Χολαστηρίων ὑπὸ τοῦ Χριστοῦ δ.ὰ τῆς 
τῶν µαχκαρίων ὑπομονῆς, ἑτέρας μηχανὰς ὁ διάθολος 
ἑπενόει. τὰς χατὰ τῆν εἰρχτῆν ἐν τῷ σχότει χα) τῷ χαλε- 
πωτάτῳχωρίῳ συγχλείσειςφκαὶ τὰς Ev τῷ ξύὐλῳ διατάσεις 
φῶν ποδῶν (3), ἐπὶ πἐμπτον διατεινοµένων τρύπημα, 


(95) "Ex τῆς ηδύος. Alludit ad cap. vm ex 
Josuuis Evangelio, in quo legitur : F(umina de 
ventre ejus. fluent aque vive. 

(96) Συνεσπασµένον. Contractum. et. incureum 
malim vertere, quam distractum. et divulsum, n 
initio verteram. Hoc eniin esset διεσπασµένον. Con- 
tractum autem intelligo pra» maguitudine tormento- 
rum. Nam qui in equuleo torquebantur vehemen- 
tius, caput incurvare cogebantur, ut. docet Am. 
Marcellinus, cum ait : Vel sub equuleo caput incur- 
0s, Gul. ictu carnificis torvi subsiravit. Inepte Chri- 
stophorsonus contractum in rugas corpus interpreta- 
Qus est. 

(91) Φ.1εγμαινόντων τῶν σωμάτων. Scribendum 
videtur τραυμάτων, αἱ Ἱερίι Rulinus.. 

(98) ΑἉνγέχυψε. Sic in codice Mediczo et Maz., 
Fuk. et Sav. et apud Nicepliorum legitur, quie. pro- 
cul dubio vera hujus laci scriptura. est. Opponitur 
enim ἀνέχυψε xai ἀνωρθώθη illis que supra dixerat 
de toto corpore Saucti diaconi contracto alque tm- 
curvato. Itaque hic locus superiorem expositionem 
nostram plane confirmat. Edi!i antea, ἀνξκάλυψε. 

(99) Διὰ β.λασφημύας. Curistophorsonus blasphe- 
miam adversus Christum. — intellexit, — Videndum 
tamen est, ne hic quoque blasphemia adversus re- 


B 


eis restitit, ut nec suum, nec gentis aut civitatis ex 
qua esset oriundus nomen, nec utrum servus esset 
an ingenuus, prolocutus sit : sed ad omnes interro- 
g»tiones Romana lingua responderit : « Christianus 
sum. » Iloc sibi nomen, patriam, genus, omnia de- 
nique esse subinde profitebatur ; neque aliam. vo- 
cem ab eo gentiles extorquere valuerunt. Quam etiam 
ob eausam maxima adversus illum οἱ pr:esidis et 
tortorum pertinacia furoris exarsit. Adeo ut cum 
nihil amplius ipsis superesset quo illum torque- 
rent, candentes zris laminas mollioribus ejus mem- 
bris affigerent. Et membra quidem adurebantur: 
ipse vero rectus atque inconcussus, firmis vestigiis 
in confessione perstitit, utpote caelesti fonte aqua 
vivi qua ex ventre Christi profluit, perfusus fir- 
matusque. Porro corpus ipsum abunde testabatur 
ea qux acciderant, quippe quod nihil aliud esset 
preter vulnera atque vibices : totum contractum 
alque contortum, nec jam externam hominis spe- 
ciem retinens. In quo Christus ipse perpetiens, 
magna miracula patrabat, adversarium funditus 
delens, et illustri exemplo c:teris ostendens, nihil 
esse metuendum ubi charitas Patris adsit ; nullum 
dolorem, ubi gloria vertitur Christi. Quippe cum 
impii illi paucis post diebus iterum torquere mar- 
lyrem cepissent, crederentque si turgescentibus 
adhuc et inflaminatis vulneribus eadem tormenta 
de integro adhiberent, fore ut illo superiores eva- 
derent, quippe qui ne manuum quidem contrecta- 
lionem posset sustincre : vel id certe eventurum, 
ut ille tormentis lmmortuus, terrorem injiceret re- 
liquis : non modo nihil ejusmodi illi contigit, sed 
preter omnium opinionem, corpus ejus subito Τε- 
levatum. erectumque constitit in tormentis poste- 
rioribus, el pristinam speciem, usumqtue membro- 
rum recuperavit. Prorsus ut secunda illa excarni- 
ficatio, divina opitulante gratia, medelam potius 
quam pocnam οἱ attulisse videretur. Sed et Biblia- 


ligionem Christianorum intelligatur. Certe qu;e 
sequuntur verba id penitus evincunt. Sequitur énim 
ἀναγκάζων εἰπεῖν τὰ ἄθεα περὶ ἡμῶν. Porro hec 
mulier in ms, M»z. πο Med. Βιῤλιάς dicitnr, non 
Βίθλις. Sic etiam vocatur in Fuk. Rutious hanc cum 


D Blandina videtur coufuisse, gravi errore, 


(1) Ἀντεῖπε τοῖς β.ασφήμοις. Edit, βασα- 
νισταῖς. Longe melior est lectio quam reperi in 
codice Maz. et Med., Fuk. et Savil. «oig βλασφή- 
pou. Sic vocantur a. Lugdunensibus gentiles, qui 
Christiauam religionem calumniabantur : vel certe 
lapsi, qui prze cruciatuum violentia infanticidia οἱ 
incestus a Christianis admitii fassi erant. | 

(2) Kal τὰς ἐν τῷ £04 διατάσεις τῶν ποδῶν. 
Superiore libro ubi de Justini martyrio dictum est, 
observavimus ξύλον a Grecis dici, quein Latini 
appellaut nereum. 14 plane confirmat Rulinus qui 
hunc locum ita interpretatur : Ac septimo, ut. di- 
cunt, puncto in nereo pedes, contra quam credi [as 
est, distenti, in intimo pagnarum loco deperirent. Has 
διατάσεις τῶν ποδῶν optime expressit Prudentius in 
versibus quos supra citavimus ; 


Lignoque plantas inserit, 
Divaricatis cruribus. 


49 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


b: 


490 


dem quamdam ex eorum numero qui Christi fidem Α xal τὰς λοιπὰς αἰχίας, ὅσας εἰώθασιν ὀργιζόμενοι 


abnegaverant, enm jam diabolus a se absorptam 
crederet, velletque insuper damnationem illius cu- 
mulare blasphemia, ad supplicium duxit, adigens 
eai. utpote fragilem jam et ignavam, impia 
159 de nobis proloqui. Verum illa resipuit inter 
cruciatus, ac veluti ex altissimo somno excitata 
es!, prasente supplicio de zeernx gehennz crucia- 
tibus ipsam submonente. Et contradicens impiis : 
Qui (ieri posset, inquit, ut infantes comederent, 
quibus ne sanguinem quidem animantinm degu. 
stare licet. Abhinc Christianam se esse confessa, in 
cousortium martyrum relata. est, Porro cum uni- 
versa tyrannorum tormenta per marliyrum con- 
stantiam a Christo essent hebetata ac retusa, alias 
machinas diabolus excogitavit, ut scilicet in obscu- 
rissimum ac molestissimum carceris locum conji- 
cerentur, utque pedes in nervo ad quintum usque 
foramen distensos haberent, ac reliqua hujusmodi 
cruciatuum genera perferrent, quibus ministri, ut- 
pote infensi et à daemone incitati, vexare inclusos 
cousueverunt. Adeo u* ex corum numero quamplu- 
rimi in carcere suffocati interierini, quos scilicet 
Deus, qui suain in omnibus gloriam ostendit, hoc 
mortis genere. defungi voluerat. Alii siquidem, qui 
acerbissime excruciati fuerant, ila ul ne vivere 
quidem diutius posse crederentur quamvis omni 
curationis genere refocillati fuissent, permanse- 
runt in custodia : hominum quidem auzilio destituti, 
verum roborati a Deo, et tam animi quam corpo- 
ris vigore firmati ; qui quidem accendebant caeteros 
et consolabantur. Alii vero novelli qui recens com- 
prehensi fuerant, quorum corpora cruciatibus per- 
ferendis nondum assueverant, cum gravitatem car- 
ceris pati non possent, in ipsa custodia exspirarunt. 
Beatissimus autem Pothinus, qui episcopatum Lug- 
dunensis Ecclesix* adininistrabat nonagenario ma- 
jor, et corpore admodum infirmo, ob przsentem 
quidem corporis imbecillitatem :gre spiritu. tra- 
hens, cxterum. prz cupiditate imminentis martyrii 
mirabili alacritate animi firmatus, etiam ipse ad 
wibuual ferebatur : corpore quidem partim ob se- 


Porro hujus supplicii h:ec videtur fuisse forma. 
Truncus fuit ligneus, quinis hinc et. inde foramini- 
bus certo invicem spatio divisis excavatus, In liec 
foramina tanquam in ocrcas quasdam, pedes inse- 
rebantur noxiorum, οἱ vinculis seu nervis astringe- 
bantur, ul ex Áratoris versibus colligitur, quos 
snpra retulimus in adnotationibus ad librum iv. Et 
Rutinus quidem liec foramina vulgo puncta appel- 
lita esse testatur, quod confirmat locus ex pas- 
sione Chrysanti et Dariz,, quem ibidem adduxi. Sed 
quod Rufiuus septimum punctum dixit, vix credibile 
mihi videtur. Certe Eusebius hoe loco quintum 
duntaxat foramen dixit : e aliisin locis hunc nu- 
merum foraminun nunquam supergressus est. 

(5) Διὰ τὴν προχειµένη». Hoc loco verba viden- 
tur esse transposita. Sic igitur legendum puto, διὰ 
τὴν ἐγχειμένην σωματικὴν ἀσθένειαν. Et paulo. post 
ubi legitur, διὰ τὴν ἐγχειμένην τῆς μαρτυρίας Ent- 
θυµίαν, scribo προχειµένην. Porro lioc Pothini war- 
tyrium elegantissime describit Eucherius Lugdu- 
nensis episcopus in sermone dae S. Dlaudina : Pre- 


B 


ὑπουργοὶ, xal ταῦτα διαβόλου πλἠρεις, διατιθέναι 
τοὺς ἐγχλειομένους, ὥστε ἀποπνιγῆναι τοὺς πλεί- 
στους Ev τῇ εἰρχτῇῆ, ὅσους ἤε ὁ Κύριος οὕτως ἐξελ- 
θεῖν ἠθέλησεν, ἐπιδειχνύων tf,» αὑτοῦ δόξαν. Οἱ μὲν 
γὰρ βασανισθέντες πικρῶς, ὥστε δοχεῖν prot τῆς 
πάσης θεραπείας τυχόντας ἔτι ζήσαι δύνασθαι, πχ- 
ρέµενον ἐν τῇ εἰρχτῇ, ἔρημοι μὲν τῆς παρὰ ἀνθρώ- 
πων ἐπιμελείας, ἀναῤῥωννύμενοι 62 ὑπὸ τοῦ Κυρίου 
xai ἑνδυναμούυμενοι xal σώματι xai φυχῇ, χαὶ τοὺς 
λοιποὺς παρορμῶντες xai παραμυθούμενοι. Οἱ δὲ 
γξαροὶ xal ἄρτι συνειληµμµένοι, ὧν μὴ προχατήκιστο 
τὰ σώματα, τὸ βάρος οὐχ ἔφερον τῆς συγχλείσεως, 
ἁλλ᾽ ἔνδον ἐναπέθνησκον. Ὁ δὲ µαχάριος Ποθεινὸς ὁ 
τὴν δ,αχονίαν τῆς ἐπισχοπῆς £v Λουγδούνῳ πεπιστευ- 
μένος, ὑπὲρ τὰ ἐνενήχοντα ἔτη τῆς ἡλιχίας γεγονὼς, 
xai πάνυ ἀσθενῆς τῷ σώµατι, μόλις μὲν ἐμπνέων διὰ 
την προχειµένην (9) σωματιχὴν ἀσθένειαν, ὑπὸ δὲ 
προθυµίας τνεύματος ἀναῤῥωννύμενος διὰ zv ἔγχει- 
μένην τῆς μαρτυρίας ἐπιθυμίαν, xat αὐτὸς ἐπὶ τὸ 
βῆμα ἐσύρετο, τοῦ μὲν σώματος xal ὑπὸ τοῦ γήρως 
καὶ ὑπὸ τῆς νόσου λελυμένου, τηρουµένης δὲ τῆς φν-- 
χῆς àv αὐτῷ, ἵνα δι αὐτῆς Χριστὸς θριαμθεύσῃ. Ὃς 
ὑπὸ τῶν στρατιωτῶν ἐπὶ τὸ Bra χομισθεὶς, παρα- 
πεµπόντων αὐτὸν τῶν πολιτικῶν ἑξουσιῶν, xal παν - 
τὸς τοῦ πλήθους ἐπιθοωῆσεις παντοίας ποιο»µένων, 
ὡς αὐτοῦ ὄντος τοῦ Χριστοῦ, ἀπεδίδον τὴν χαλὴν µαρ- 
τυρίαν. ᾿Ανεταζόμενος δὲ ὑπὸ τοῦ ἠγεμόνος. τίς 
ei Χριστιανῶν ὁ θεὸς, ἔφη ε Ἐὰν ἧς ἄξιος, γνώ- 
ση.» Ἐντεῦθεν δη ἀφειδῶς ἐσύρετο, xal ποιχίλας 


C ἕπασχε πληγὰς, τῶν μὲν σύνεγγυς, χὲρσὶ xal ποσὶν 


ἑνυθριζόντων παντοίως, μηδὲ την ἡλιχίαν αἰδουμέ- 
νων αὑτοῦ, τῶν δὲ μαχρὰ», ὃ μετὰ χεῖρας ἕχαστος 
εἶχεν, εἰς αὑτὸν ἀχοντιζόντων, πάντων δὲ ηγουμένων 
µεΓάλως πλημμελεῖν καὶ ἀσεθεῖν, εἴ τις ἀπολειςθείη 
τῆς εἰς αὐτὸν ἀσελγείας' xal γὰρ τοὺς θεοὺς ἑαυτῶν 
ὤοντο οὕτως ἑκδικήσειν. Καὶ µόγις ἑμπνέων ἑῤῥίφη 
ἐν τῇ εἰρχτῇ (4), καὶ μετὰ δύο ἡμέρας ἀπέφυξεν. 
Ἐνταῦθα δη µεγάλη τις οἰχονομία τοῦ θεοῦ ἑγίνετο, 
xa ÉAzog ἁμέτρττον ἀνεφαίνετο [ησοῦ, σπανίως μὲν 
ἐν τῇ ἁδελφότητι γεγονὸὺς (5), μὴῇ ἀπολειπόμενον δὲ 
τῆς τέχνης τοῦ Χριστοῦ. Οἱ vip κατὰ hv πρὠτην 


D stitit inter ista divina Providentia, ut in tantis patrie 


sacrificiis, etiam pontifex non deesset. Rapitur. ad 
impiam quaestionem. grandavus et plenus dierum D. 
pater noster Pothinus, Ecclesie hujus antistes, et 
pro eruditionis, ut. credimus,merilo, gregi suo jungi- 
tur. Ας post Dominici corporis sacrificium, profanis 
tribunalibus novam de se hostiam Christo oblaturus 
infertur. Senilis infirmitas per injurias et afflictiones 
furentium. ministrorum ita. celerem sortitur exitum, 
ul intelligeres ad lempus illud soli martyrio reser- 
vatum. 

(4) Effíign iv τῇ sipxrm. Codex Mediczeus 
habet εἰς τὴν εἰρχτὴν, nec aliter codex Maz., Fuk. 
et Savilii. 

(B) Σπανίως μὲν... γεγονός. Notondum est quod 
aiunt Lugdunenses, rarum adhuc in Ecclesia ejus- 
modi indulgentia usum fuisse erga lapsos. Nempe 
quia ad hoc usque tempus pauci admodum lap-i 
fuerant. Itaque cessante morbo, nibil opus erat 
limjusmodi medicina. Subsecutis autem persecutio- 
nibus, lioc remedium crebrius usitatum est, 


491 


HISTORL£E ECCLESIASTICAE LIB. V. 


423 


σύλληψιν ESapvot γενόµενοι, συνεχλείοντο xat αὐτοὶ A nectutem, partim vi morbi penitus exhausto ac so- 


xaX μετεῖχον τῶν δεινῶν. Οὐδὲ γὰρ ἐν τῷ χαιρῷ τού- 
tt) ὄφελός τι αὐτοῖς ἡ ἐἑξάρνησις ἐγίνετο" ἀλλ οἱ μὲν 
ὁμολογοῦντες ὃ xal σαν, συνεχλείοντο ὡς Χριστια- 
yo, μτδεμιᾶς ἄλλης αἰτίας αὐτοῖς ἐπιφερομένης, οὗ- 
τοι δὲ λοιπὸν ὡς ἀνδροφόνοι καὶ μιαροὶ χατείχοντο, 
διπλότερον παρὰ τοὺς λοιποὺς χολαζόµενοι. Ἐχείνους 
μὲν γὰρ ἐπεχούφιζεν ἡ χαρὰ τῆς μαρτυρίας, xa fj 
ἐλπὶς τῶν ἐπηγγελμένων, xal f| πρὸς τὸν Χριστὺν 
ἀγάτη, χαὶ τὸ Πνεῦμα τὸ πατριχόν' τούτους δὲ τὸ 
συνειδὺὸς µεγάλως ἐτιμωρεῖτο, ὥστε xai παρὰ τοῖς 
λοιποῖς ἅπασι xatX τὰς παρόδους, ὁ.αδῄλους τὰς 
ὄψεις αὐτῶν εἶναι. Οἱ μὲν γὰρ ἰλαροὶ προῄεσαν (61, 
δόξης χαὶ χάριτος πολλῆς ταῖς ὄψεσιν αὐτῶν συγχε- 
χραµένης, ὥστε χαὶ τὰ δεσμὰ κόσμον εὑπρεπῆ περι- 
χεῖσθαι αὐτοῖς, ὡς νύμµφῃ χεχοσμηµένη £v χροσσω- 
τοῖς χρυσοῖς περιπεποικιλµένοις (7), τὴν εὐωδίαν 
ὁδωδότες ἅμα τὴν Χριστοῦ (8), ὥστε ἑνίους δόξαι καὶ 
pog κοσμιχῷ χεχρίσθαι αὐτούς' οἱ δὲ, καττφεῖς xal 
ταπεινοὶ καὶ δυσειδεῖς, καὶ πάσης ἀσχημοσύνης ἀνά- 
πλεοι, προσέτι δὲ ὑπὸ τῶν ἐθνῶν ὀνειδιζόμενοι ὡς 
ἀ εννεῖς xal ἄνανδροι, ἀνδροφόνων μὲν ἔγχλ-μα ἔχον- 
τες, ἁπολωλεχότες δὲ τὴν πάντιµον καὶ ἔνδοςον xa 
ζωοποιὸν προσηγορίαν. Ταῦτα δὲ οἱ λοιπον θεωροῦν- 
τές, ἑστηρίχθησαν, καὶ οἱ συλλαμθανόμενοι ἀἁδιστά- 
χτως ὡμολόγουν, μηδὲ ἔννοιαν ἔχοντες διαθολικοῦ λο- 
:σμοῦ. » Τούτοις μεταξύ τινα ἐπειπόντες, αὖθις ἔπι- 
φέρουσι" « Mzzà ταῦτα δὴ λοιπὸν εἰς «àv εἶδος διπ- 
ρεῖτο τὰ μαρτΏρια τῆς ἐξόδου (0) αὐτῶν. Ἐκ δ.αςό- 
po Y&p χρωμάτων χαὶ παντοίων ἀνθῶν ἕνα πλέσαν- 
τες στέφανον, πρΟσήνεγχαν τῷ Πατρί. Ἐχρην γοῦν 
τοὺς Υενναίους ἀθλητὰς, ποιχίλον ὑπομείναντας ἀγῶ- 
να xai µεγάλως νιχήσαντας, ἀπολαθεῖν τὸν µέγαν 
τῆς ἀφθαρσίας στέφανον. 'O uev οὖν Μάτουρος xal ὁ 
Σάγχτος χαὶ ἡ Βλανδίνα xal "Ατταλος Ίγοντο ἐπὶ τὰ 
θηρία εἰς τὸ δημόσιο» (10), καὶ εἰς τὸ χοινὸν τῶν 
ἐθνῶν τῆς ἁπανθρωπίας θέαμα, ἐπίτηδες tag τῶν 
θηριομαχιῶν ἡμέρας διὰ τοὺς ἡμετέρους διδοµέ- 
γης (14). Καὶ ὁ μὲν Μάτουρος καὶ ὁ Σάγχτος αὖθις 


(6) vul προσῄεσαν. In codice Maz. et Fuk., 
Savil. et Mediceo, legilur προῄεσαν, quam scriptu- 
ram secutus videtur Christophorsonus. [loc est 
quod ante dixil, xazà τὰς παρόδους, dum scilicet 
e carcere procedunt usque ad tribunal. 

(7) 'Ev κροσσωτοῖς χρυσοῖς περιπεποιχι.Ίμέ- 
votc. Alludit ad locum qui estin. psalmo xLiv. el 
paulo aliter hodie legitur, περιπεποιχιλµένη scilicet, 
sed melius est veprremotegévou. Mos enim erat, 
tunicarum fimbrias variegare, "t testatur Atinm. 
Marcellinus in lib. xiv, ut longiores fimbrie tunice 
perspicue luceant , varietate liciorum effigiatm | in 
species ani»ialium. multiformes. Certe. 1n. codice 
Med. ei Maz. scribitur πεποιχιλµένοις, nec aliter 


uk. 

(8) Εὐωδίαν ὁδωδότες... τοῦ Χριστοῦ. Alludit ad 
verba Pauli apostoli, Christi bonus odor sumus. 

(9) Τὰ μαρτύρια τῆς ἐξόδου. Verba hic viden- 
tur esse trausposita, qu:e sic construo, elg xdv 
εἶδος διῃρεῖτο "hs ἐξόδου τὰ μαρτύρια αὐτῶν. 

(10) Εἰς εὸ δηµόσιον. lloc nomine amphithea- 
trum videtur inteliigi. Neque enim referri potest ad 
θέαµα, primo quia repetitur praepositio εἰς τὸ δηµό - 
στον xa εἰς τὸ χοινόν, etc. lta enim legitur in codice 
Med., Mar., Fuk. et Savil. Quod si δηµόσιον rcfer- 


- 


D 


luto : animam vero adbuc retinens, ui per eam 
Christus triumpharet. Perlatus igitur a militibus 
ad tribunal, prosequentibus ipsum magistratibus 
civitatis, et universa plebe variis eum acclainatio- 
nibus impetente tauquam ipse Christus esset, 
egregium edidit testimonium. Interrogatus vero a 
preside quisnam esset Christianorum Deus, re. 
spondit : « Si dignus 160 fueris, cognosces. » Post 
bac absque ullo humanitatis respectu raptatus, 
atque innumeris plagis affectus est, cum ii quidem 
qui propius astabant, calcibus et pugnis illum 
contumeliose appeterent, nec ullam ejus :tati reve- 
rentiam exhiberent ; qui vero longius distabant, 
quidquid ad manui erat, in ipsum conjicerent : 
omaes denique gravissimi delicti ac piaculi reos 56 
existimarent, nisi pro sua quisque parte ei petu- 
lanter insultare studuissent. Quippe hoc modo in- 
juriam deorum suorum ulturos se arbitrabantur. 
Exinde vix adhuc spirans in carcerem projectus 
est, tandemque post biduum animam exhalavit. 
Hic vero singularis quzdam Dei dispensatio, et im- 
mensa Jesu Christi misericordia apparuit : raro 
quidem iuter fratres exemplo, sed a dexteritate 
ingenioque Jesu Christi minime alieno. Omnes si- 
quidem qui a prima statim comprehensione fidem 
negaverant, ipsi quoque in carcerem conjeci, 
eadem qui ccleri martyres perferebant, Neque 
enim illis quidquam tunc profuit fidei suze negatio, 
Verum iili quidein. qui sese id quod revera erant, 
esse profitebantur, tanquam Christiani conjicie- 
bantur in vincula, nullo alio crimine ipsis objecto. 
Hi vero perinde ac lhomicidz et scelerati homines 
deinceps detinebantur, duplo gravius quam reliqui 
supplicium perferentes. Illos enim gaudium marty- 
rii, spesque promissa: beatitudinis, et charitas erga 
Christum, et Dei Patris Spiritus recreabat. [los 
vero graviter torquebat conscientia : ita ut dum 
traducerentur, ipso vultu atque aspectu facile dis- 


retur al vocem θέαµα, dixissent el; τὸ δηµόσιον χαὶ 
χοινόν, etc. l'orro éleganter amphitheatrale munus, 
in liac epistola vocatur publicum geptilium inhu- 
manitatis spectaculum, lu eo siquidem loco gentiles 
suam tum in Christiauos, tum in reliquos bestia- 
rios, belluinam sxvitiam publice spectandam exhí- 
bebant. 

(10) Tox θηριομαχιῶν ἡμέρας...διδοµένης. Hujus 
loci sensum non assecuti sunt interpretes. Sensus 
autem est, praesidem seu legatum provincix Lugdu- 
nensis, spectaculum ferarum extra ordinem populo 
praebuisse, constituta ad id die, propter Christianos 
quos ad bestias damnaverat. Erant enim apud BRo- 
inanos ordinarii ac solemnes munerum dies, qui iu 
mensem Decembretm incidebant, ut est in calenda- 
rio Heruvarüi. Extra hos dies non licebat munera- 
riis ac duumviris quibus liujusmodi editionum onus 
erat impositum, spectacula ferarum populo exhi- 
bere, ut docet epistola Ecclesie Smyrnensis de 
martyrio Polycarpi, quz? superius relata est in li- 
bro tv. Verum majores judices qui jus gladii et ad 
bestias damnandi babebant, hujusmodi meridiana 
spectacula, quoties ipsis libiuum erat, exhibebant, 
ut cum populi voluptate noxios e wedio tollerent. 
Cujus rei exemplum illustie cst in. Actis martyruin 


425 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 


4921 


cernerentur a cxteris. Quippe illi quidem hilares A διῄεσαν ἓν τῷ ἀμφιθεάτρῳ διὰ πάσης χολάσεως, ὡς 


accedcbant, majestatem quamdam venustati inter- 
mistam vultibus pradferentes; adeo ut vincula prz- 
cipuum ipsis ornatum addidisse viderentur, instar 
sponse fimbriis aureis variegatis ornate : ad haec 
suavem Christi odorem spirantes, ita ut. nonnulli 
terreno eos unguento. delibutos putarent, Ili vero 
demisso vultu, aljecti et squalidi ac sordidi, omni- 
que :eformitatis genere coonerti : ab. ipsis quin 
etiam gentilibus probro affeeti utpote ignavi atque 
imbelles, qui hnomieidarum quidem sibi ipsis crimen 
Im posuissent, Christianorum autem venerandum ct 
gloriosum ac salutare nomen amisissent. Quz cum 
exteri viderent ,. maguopcere. confirimabantur. Et 
8i quem postea comprehendi contigerat, is statim 


absque ulla cunclatione confitebatur, ue cogitatione L 


quidem tenus consilium 161 3c suggestionem 
damonis admittens. » Paucis deinde interjectis, 
Merum hic /subjiciunt: « llis ita gestis, iuquiunt, 
deinceps ipsorum martyria in varias mortis species 
divisa sunt, Ex omni quippe florum genere diver- 
sisque coloribus unicam texentes coronam beatis- 
simi martyres, Deo Patri obtulerunt. quum sane 
erat ut fortissimi athletze, qui multiplex certamen 
subierant, aique insignem victoriam retulerant, 
insignem immortalitatis coronam acciperent. Ma- 
türus igitur et Sanctus cum Blandina et Attalo 
ducti sunt ad bestias in amphitheatrum, ad publi- 
cum spectaculum inbumanitatis gentilium 2 praebito 
de industria munerum die propter nostros. Et Ma- 
. trus quidem ac Sanctus rursus omnia tormento- 
rum genera in amphitheatro subierunt, quasi vihil 
antea perpessi essent. Aul potius quasi atlhletz 
qui multis jam vicibus adversarium superassent, el 
de corona ipsa jam decertarent, rursus consueta 
illie flagrorum verbera pertulerunt, et bestiarum 
ipsos trahentium morsus, et quz:ecunque alia vul- 


Tarachi, Probi et Andronici. Nam cum Maximus, 
proconsul Cilicis, eos ad bestias damnasset, advo- 
cans Terentienum sacerdotalem Ciliciz, jussit ei 
sequenti die munera edenda curare, ut legitur in 
cap. 10 eorumdem Actorum. 

129) Διὰ zAeióvovr ἤδη χ.1ήρωγ. Jam supra mo- 
nuimus multas hic translationes esse a re atlhiletica. 
Inter has numeranda est vox κληροι. Solebant enim 
atbletz qui in ludis certaturi erant, sortito educi. 
Quod quomodo fieret, docet nos Lucianus in Her- 
πιοἰἰπιο. Cistella erat argentea, deo certaminum 
praesidi sacra, in quam conjiciebantur sortes seu 
tesserx breves. lu duabus inscripta erat littera À, 
in aliis duabus B, in aliis item duabus T, et sic 
deinceps. Tum athleta; sorties e cista educebant. 
Quibus A obvenisset, ii inter se committebantue 
primo loco pugnaturi. Eratque liic πρῶτος xArpog. 
Similiter qui litteram B. eduxisseut, secundo loco 
inter se certabant. lta sors el urna. suum cuique 
adversarium assignabat, ]s qui adversarium suum 
vicerat, non statiu) coronabatur. Sed cum aliis qui 
adversarios item suos vicerant, iterum pugnaturus 
componebàtur, donec unus omnium victor super- 
esset, Quam in rem pluribus opus erat sortitioni- 
bus. Hinc est quod in inscriptione F'arnesiana, 
quam refert Gruterus pag. 514, Asclepiades quidam 
pancratiastà, in multis certaminibus victoriam re- 


μτδὲν ὅλως προπεπονθότες, μᾶλλον δὲ ὡς διὰ πλειό- 
νων ἤδη xXf pov (12) ἐχθεθιακότες τὸν ἀντίπαλον, xal 
περὶ τοῦ στεφάνου αντοὺ τὸν ἀγῶνα ἔχοντες, ὑπ- 
ἐφερον πάλιν τὰς διεξόδους τῶν µαστίγων (15) τὰς 
ἐχεῖσε εἰθισμένας, καὶ τοὺς ἀπὺ τῶν θηρίων EXxv- 
θμοὺς, καὶ πἀνθ᾽ ὅσα µαινόµενος ὁ ὃημος ἄλλοι ἀλλα- 
χόθεν ἐπεθόων xal ἑπεχελεύοντο, xa ἐπὶ πᾶσι vh 
σιδηρᾶν κχαθέδραν, ἐφ᾽ fig τηγανιζόµενα τὰ σὠώ- 
µατα, χνίσσης αὑτοὺς ἑνεφόρει. Οἱ δ' οὐδ οὕτως 
ἔληγον, ἁλλ᾽ ἔτι χαὶ μᾶλλον ἐξεμαίνοντο. βουλό- 
µενοι νιχῆσαι «t» ἐχείνων ὑπομονήν. Καὶ οὐδ' ὡς 
παρὰ Σάγχτου ἕτερόν τι Ίχουσαν, παρ fjv ἆπαρ. 
χῆς εἴθιστο λέγειν τῆς ὀμολογίας quvtv. θὗτοι 
μὲν οὖν δι ἀγῶνος μεγάλου ἐπιπολὶὺ παραμε: 
νούσης αὐτῶν τῆς φυχΏς, τοῦσχατον ἐτύθησαν, διὸ 
τῆς ἡμέρας ἐχείντς, ἀντὶ πάσης τῆς ἐν τοῖς uovo- 
μαχίοις (14) ποικιλίας, αὐτοὶ θέαµα Ὑενόμενοι τῷ 
χόσμῳ. Ἡ δὲ Βλανδίνα ἐπὶ ξύλου χρεµασθεῖσα, προῦ- 
χειτο βορὰ τῶν εἰσθαλλομένων θτρἰων; f| xai 6t5 
τοῦ βλέπεσθαι σταυροῦ σχηµατι χρεµαμµένη, διὰ τῆς 
εὐτόνου προσευχῆς, πολλὴν προθυµίαν ἑνεποίει τοῖς 
ἀγωνιζομένοις, βλεπόντων αὐτῶν Ev τῷ ἀγῶνι, xal 
τοῖς ἔξωθεν ὁ-ρθαλμοῖς διὰ τῆς ἁδελφῆς, τὸν ὑπὲρ 
αὐτῶν ἐσταυρωμένον, ἵνα πεἰσῃ τοὺς πιστεύοντας εἰς 
αὑτὸν, ὅτι mig ὁ ὑπὲρ τῖς Χριστοῦ δόξης παθὼν, 
τὸν κοινωνίαν ἀεὶ ἔχει μετὰ τοῦ ζῶντος Ocou. Kel 
μγδενὸς ἀφαμένου τότε τῶν θηρίων αὐτῆς, χαθαιρε - 
θεῖσα ἀπὸ τοῦ ξύλου, ἀνελήφθη πάλιν εἰς τὴν εἰμ- 
χτὴν, εἰς ἄλλον ἀγῶνα τηρουμἑντ , ἵνα διὰ πλειόνων 
γυμνασµάτων νιχήσασα, τῷ μὲν σχολιῷ ὄφει ἁπαραί- 
τητον ποιῄσῃ τὴν χαταδίκην, προτρέφηται δὲ τοὺς 
ἀδελφοὺς ἡ μικρὰ xal ἀσθενὶς καὶ εὐκαταφβρόνητος, 
µέγαν xa ἀχαταγώνιστον ἀθλητὴν Χριστὸν ἐνδςδν- 
µένη, διὰ πολλῶν κλέρων ἐχθιθάσασα (15) τὸν ἀντι- 
χείµενον, xaX δι ἀγῶνος τὸν τῆς ἀφθαρσίας στεφα- 
µένη στέφανον. Ὁ δὲ "Ατταλος xal αὐτὸς µεγάλως 


tulisse dicitur, τὸ δεύτερον xal τρίτον μετὰ πρῶτον 
Ἡ δεύτερον χλΏρον στῄσας τοὺς ἀνταγωνιστάς. ld 
est, post. primam aul posl secundam sortitionem, 
secundo vel Leriio superatis adversariis. M enim usu 
veniebat, ob eam rationem quam dixi, quoties 
plura erant paria athletarum. Quippe victores inter 
se componebantur, et secunda inter eos fiebat sor- 
titio, ac rursus tertia, donec victoria ad unum re- 


D diisset. Et hoc. est quod in bac epistola dicitur διὰ 


πλειόνων χλήρων. Ad hanc athleiarum sortem re- 
fereuda sunt ea qux habes in principio hujus epi- 
stole de Epagatlio, ἀνελίφθη xal αὐτὸς εἷς τὸν χλῆ- 
pov τῶν μαρτέρον. 

(13) Tác διεξόδους τῶν µαστίγω». Musculus ver- 
tit. verberum | iliutiones; Christophorsonns,  traje- 
ctiones. Dictum. videtur pro τὰς ἓν ταῖς δ.εξόδοις 
µάστιγας, id est, verbera illata dum traducereniur in 
pompa. 

14) Ἐν τοῖς µονομαχίοις. Codex Maz., Med. εἰ 
Fuk. habent μονωμαχίμοις. 

(15) Διὰ πολλὼν xAüpur. ἐχθιθάσασα. Scriben- 
dum est ἐχθιάσασα, ut supra. Atque ita legitur in 
codice Medico et apud Nicephorum. Vide Pe- 
trum Fabrum in libro primo Agonisiici, cap. 24. 
Porro notandum est Blandinam, utpote servam, 
cruci affixam fuisse, quod eral supplicium ser 
vorum. 


41» 


HISTORIE ECCLESIASTICAE L:B. V. 


436 


ἐξαιτηθεὶς ὑπὸ τοῦ ὄχλου, χαὶ «γὰρ Tiv ὀνομαστὺς, Α gus insanum pro suo quisque arbitrio variis accla- 


ἔτοιμος εἰσῆλθεν ἀγωνιστῆς διὰ τὸ εὐσυνείδητον, 
ἐπειδὴ γνησίως ἐν τῇ Χριστιανῇ συντάξει γεγυμνα- 
αµένος ἦν, καὶ ἀεὶ μάρτυς ἐγεγόνει παρ' ἡμῖν ἆλη- 
θείας. Καὶ περιαχθεὶς χύχλῳ τοῦ ἀμφιθεάτρου (16), 
πίναχως αὐτὸν προάχοντος ἐν (p ἐπεγέγραπτο Ῥω- 
μαῖστί ' Οὗτός ἐστιν "Ατταλος ὁ Χριστιανός "καὶ τοῦ 
δήµου σφόδρα σφριγῶντος ἐπ᾽ αὐτῷ, μαθὼν ὁ Ίγε- 
μὼν ὅτι ᾿Ῥωμαῖός ἐστιν, ἐχέλευσεν αὐτὸν ἀναληφθη- 
ναι μετὰ xai τῶν λοιπῶν τῶν ἓν τῇ εἰρχτῃ ὄντων, 
περὶ ὧν ἐπέστειλε τῷ Καΐσαρι, xal περιέµενε τὴν 
ἀπόφασιν «hy ἀπ' ἐχείνου. 'O δὲ διὰ μέσου χαιρὸς οὐκ 
ἀργὸς αὐτοῖς οὐδὲ ἄκαρπος ἑγίνετο, ἀλλὰ διὰ τῆς 
ὑπομονῆς αὐτῶν, τὸ ἀμέτρητον ἔλεος ἀνεφαίνετο Xpv- 
στοῦ. Διὰ γὰρ τῶν ζώντων ἑκνωοποιοῦντο τὰ νεκρὰ, 
καὶ μάρτυρες τοῖς μὴ µάρτυσιν ἐχαρίνοντο (17). Καὶ 
ἑνεγίνετο πολλὴ χαρὰ τῇ παρθένῳ μητρὶ, οὓς ὡς 
νεκροὺς ἐξέτρωσε, τούτους ζῶντας ἀπολαμθανούσῃ. 
Av ἐχείνων γὰρ οἱ πλείους τῶν toynuévoy ἀνεμη- 
τροῦντο (18) καὶ ἀνεχυῖσχοντο, xal ἀνεζωπυροῦντο, 
καὶ ἐμάνθανον ὁμολοχεῖν, xaX ζῶντες ἔδη χαὶ τετο- 
νωμένοι, προσῄεσαν τῷ ῥήματι, ἐγγλυκαίνοντος (19) 
τοῦ τὸν μὲν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ μὴ BouXopivou, 

πὶ δὲ τὴν µετάνοιαν χρηστενοµένου θεοῦ, ἵνα xal 
πάλιν ἑπερωτηθῶσιν ὑπὸ τοῦ ἠἡγεμόνος * ἐπιστεί- 
λαντος γὰρ τοῦ Καΐσαρος, τοὺς μὲν ἀποτυμπανισθῆ- 
ναι (20) , εἰ δέ τινες ἀρνοῖντο, τούτους ἀπολυθῆναι, 
τῆς ἐνθάδε πανηγύρέως (East δὲ αὕτη πολυάνθρωπος 
Ex πάντων τῶν ἐθνῶν συνερχοµένων εἰς αὐτὴν) ἁρ- 


χομένης συνεστάναι (21), ἀνῆγεν ἐπὶ τὸ ῥῆμα θεᾶ-ρ 


ερίνων τοὺς µαχαρίους, xat ἐμπομπεύων τοῖς ὄχλοις. 
Διὸ xal πάλιν ἀνήταξε, χαὶ ὅσοι μὲν ἐδόχουν πολι- 
«zlav Ρωμαίων ἐσχηχέναι, τούτων ἀνέτεμνε τὰς 
γεφαλὰς , τοὺς δὲ λοιποὺς ἔπεμπεν εἰς θηρία. Ἓδο- 
ξάζετο δὲ µεγάλως ὁ Χριστὸς ἐπὶ τοῖς πρότερον 
αρνησαµένοις, τότε παρὰ τὴν τῶν ἐθνῶν ὑπόνοιαν 
ὁμολογοῦσι. Καὶ γὰρ ἰδίᾳ οὗτοι ἀνητάζοντο, ὡς δῆθεν 
ἀπολυθησόμενοι. Καὶ ὁμολογοῦντες, προσετίθεντο τῷ 


(9 Καὶ περιαχθεὶς χύκ.ῳ τοῦ ἀμφιθεάτρου. 
Solebant olim gladiatores et bestiarii, autequam cer- 
tamen obirent, per ora populi circumduci. De qua 
pompa loquitur Lucianus in Toxari, ut notavit Sal- 
iuasius in. Notis ad Julium Capitolinum, pag. 91, et 
Casaubonus; post Lipsium in Saturnalibus, qui lo- 
cum Quintiliani ex Declamatione nona eo spe- 
'etiantem primus adduxit. Id autem fiebat non so- 
lum in iis qui seipsos ad ludum auctoraveraut, sed 
jn reis qui ad ferrum aut bestias damnati erant. 
Martialis : 
J'raducia est gyris, nec cepit arena nocentes. 

(17) Καὶ μάρτυρες... &àzapltorco.1d est, dextram 
lapsis porrexerunt, etu medicinam adhibuerunt, et pro 
iis intercesserunt. 1J enim solebant martyres, ul ex 
Cypriano didicimus. . . 

(18) Αγεμητροῦντο. Dudum conjeceram ita scri- 
bendum esse. Postea vero in codice Regio super- 
scriptum inveni eadem manu, Quinetiam | Christo- 
phorsonum ita legisse apparet. 

(19) Ἐγγάυκαίνοντος. Hoc verbum tam active 
quam) passive sumi potest. Et Nicepliorus quidein 
active dictum intellexit. Sic enim hunc locum inter- 
polavit, xal ἐγλυχαίνοντο ὑπὸ τοῦ ph θέλοντος τὸν 
θάνατον, Metapliora est ab oleastro, qui insitus dul- 
cexcit, de quo Paulus apostolus, Sed οἱ passive suini 


PaTROt, Gn. XX. 


mationibus imperabat : ipsam postremo ferream 
cathedram , cui superposita martyrum  niembra 
cum torrerentur, illorum nares molestissitmus nidor 
implebat. Verum illi ne sic quidem finem szvicndi 
fecerunt, Sed conira, eo vehementius accendebatat 
eorum furor, cum expugnare martyrum constane 
iam contenderent. Nullam tamen ab ipso sancto 
vocem elicere potuerunt, preter illam quam ab 
initio proferre consueverat confessionis sux vocem. 
lli ergo maximo certamine perfuucti, cun vitalem 
spiritum diu protraxissent, tandem jugulati sunt : 
co die spectaculum facti mundo, loco multiplicis 
illius varietatis qua: in gladiatorum spectaculis cer- 
nitur. B'andina vero ad palum suspensa, besiiis 


B objecta est. Quz cum in crucis speciem suspensa 


cerperetur, Deoque contentissime supplicaret, maxi- 
mam alacritatem addebat certantibus; quippe qui 
jn ipso certamine, sub sororis persona corporeis 
oculis cernerent illum , qui pro ipsorum salute 
crucifixus ideo fuerat, ut credentibus in ipsum per- 
suaderet, quicunque pro Christi gloria pateretur, 
hunc Dei viventis consorlem futurum. Cumque 
nulla tunc bestia corpus illius attigisset, deposita 
ex stipite, rursus in 1649 carcerem conjicitur, in 
aliud certamen reservata : ut. pluribus prolusioni- 
hus adversario superato, toriuosi quidem — serpen- 
tis condemnationem certam atque inevitabilem 
redderet, fratres. vero exemplo suo accenderet: 
quippe qu» tametsi pusilla infirmaque et contem. 
pit, Cliristi tamen, magni illius invictique athletze, 
tobure induta, et adversarium multis vicibus su- 
perasset, et glorioso certamine coronam immorta- 
litatis reportasset. Attalus quoque velementer a 
populo postulatus ad supplicium, utpote vir valde 
celebris, paratus ad certamen accessit, fretus cons 
scientia recte factorum. Quippe in Christianorum 
disciplina solide exercitatus, testisque apud nos 


potest, et. quidem commode, ut mihi videtur. ld 
enim sihi volunt Lugdunenses : notnen Christi, quem 
lapsi negaverant, dulce de c:etero ipsis fuisse. Paulo 
post pro ἑρωτηθῶσ;, Codex Meiiczus et Mazarinus 
ἑτερωτηθῶσι habent. Sic etiam codex Fuk. οἱ Sa- 
γη. 

(30) ΑἉποτυμπαγισθῆραι. anc vocem non intel- 
lexit Christophorsonus, qui 'ympanis torqueri vertit. 
Quid hoc verbum siguilicet, jampridem docuit 
Villiomarus in libris Adversus Robertum Titium. 

(21) Τῆς ἐνθάδε παγηγύρεως... ἀρχομέγης συγ- 
εστάναι. Celebris ex omui Galliaconventus ludorum 
causa fiebat Lugduni, ad aram Augusto sacratam. 
Dicata autem fuerat hec ara Julio Antonio et Fabio 
Africano coss., Kalendis Augusti, ut scribit Sueto- 
nius in Claudio. Eos ludos adhuc su? :etate nan 
sisse scribit Dio. Ex his colligitur martyres Lugdu- 
nenses mense Augusto passos esse, Quod autem Ado, 
Usuardus, Beda, Notkerus aliique natalem. Lugdu- 
nensium martyrum conferunt in diei quartum Νο: 
nas Junii, nibil me iovet. Diu enim post illorum 
necem, cum illorum reliqui: invente fuissent, hio 
dies potissimum electus est, quo ontnium simul me- 
moria celebraretur, cum tamen non uuo eodeine 
que die omnes passi sint, ut ex hac epistola cone 
stat. 


15 


/?1 


ΕὐδΕΡΙί CAESARiENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


4928 


veritalis semper. exstiterat.. Cumque per amphi- A τῶν μαρτύρων χλέρῳ (22) - ἔμειναν δὲ ἔξω, ol μηδὶ 


Hieatrum circumduceretur, precedente ipsum t1a- 
bella, in qua Latino sermone inscriptum erat : Ilic 
est Attalus Christianus : populo adversus illum 
vehementius. iucita!o, prieses postquam civem Ro- 
manum euin :esse comperit, rcduci in custodiam 
cum ezteris jubet. lude litteris ad. Czsarem datis, 
de his omnibus qvi inclusi tenebantur, sententiam 
ejus exspectabat. Enimvero hujus temporis mora, 
nequaquam inutilis neque. infructuosa illis fuit: 
scd per ipsorum tolerantiam immensa Christi mi- 
sericordia. tandem illuxit, Quippe mortua jam Ec- 
clesi:e membra, viventium ope atque auxilio a4 
vitam revocata sunt : ct martyres. gratificati sunt 
iis qui fidem negaveraut : ingentique gaudio mater 
eademque virgo Ecclesia cumulata est, cum eos 
quos tanquam exstinctos abortu ejecerat, vivos jam 
ac spirantes recuperarct, €ienim per illos sanctis- 
simos martyres, hi qui fidem negaverant, rursus 
in utero delineabantur, rursus concipiebantur, οἱ 
vitali calore. reparato rursus fidem confiteri disce- 
bant. Cuinque jain. ad. vitam revocati roboratique 
essent, Deo qui non. vull mortem peccatoris, sed 
pro sua benignitate ad poenitentiam potius invitat, 
mitiorem eis succum infundente, ad tribunal acces- 
sere, quo iterutn a praeside iuterrogarentur. Quippe 
rescriptum fuerat a Caesare, ut confitentes quidem 
gladio cederenturz; hi vero qui negarent, dimitte- 
rentur incolumes. lneunte igitur solemni apud nos 


mercatu, qui maxima hominum frequentia celebra- ϱ 


tur, utpote ex omnibus populis ac provinciis co 
conveniente virorum multitudine , prases bea- 
tissimos martyres. ad tribunal adduci jussit, 
(tanquam in theatrali pompa eos populo ostentans. 
163 Cumque illos denuo interrogasset , quicun- 
que cives Romani reperti sunt , capite truncati, rc- 


(33) T τῶν μαρτύρων xpo. Regius Robh., 
Stepli., χορῷ. Hoc loco coitex Medicazeus melior est Re- 
gio. Lecionem enim xXfpo alteri longe przstare ex 
iis qua supra dixiwus. [iquido patet. Ελήρῳ e:iam 
legitur in codice Maz. et ΕυΚκ. et Saviliano, et sic 
Nicepliorus quoque scriptum liabet. 

(25) Β.1ασφημοῦντες ziv ὁδόν. MoclocopAac. 
φημοῦντες idem valet ac ῥλασφημεῖσθαι ποιοῦν- 
τες. Qu:e loquendi forma usitata est in sacris libris, 
ut cu:u dicitur ín Evangelio : Viri Ninivite surgent 
el condemnabuni vos in judicio; id est, condemnari 


facient, Et Musculus quidem vertit lioc. tnodo, per: 


vila? sue conversationem viam. Dei blasphemautes. 
Chbristopliorsonus vero interpretatur, tiam veritatis 
contumeliis afficientes. Λι Nicephorus eum hiec non 
intelligeret, locum interpolavit. 

(25') Τό. Forie τῷ. Epir. 

(24) Ecc ciicarcoc τοῦ ἡγεμόνος. Rufinus ver- 
Vit: quia preside in medium statui jussus. Musculus 
autem ila vertit, urgente vero pra'side, eic., quem 
secutus est Christophorsonus. Possis etiau ita ver- 
tere, quod cum animadvertisset presses, εἰς. Mihi 
tamen magis arridet Rulini versio : ἐπιστησαι 
enim proprie esl sistere coram judice, quod etiam πα- 

στῆσαι dicitur. 

(25) Τοῦσχατον ἐτύβησαν. Eo-em verbo supe- 
rius usi sunt Lugduaenses, uli de Sancto, Maturo 
et Blaniina loquuntur. Ac Uulinus quidem hioc loco 
vertt jugulati sunt ; Musculus, cesi sunt ; Christo- 
phersouus, g'adio [eriun ur. Ego vero waliui vertere, 


Djvog πώποτε πίστεως, μηδὲ αἴσθτησιν ἐνδύματ', 
νυμφικοῦ, μτδὲ ἔννοιαν φόδου Θεοῦ σχόντες, ἀλλὰ 
xai διὰ τῆς ἀναστροφῆς αὐτῶν βλασφημοῦντες τὴν 
ὁδόν (25) * τουτέστιν οἱ υἱοὶ τῆς ἁπωλείας. Οἱ δὲ λοι- 
Wo πάντες τῇ Ἐκχλησίᾳ προσετέθγσαν" ὧν xci 
ἀνετανομένων, ᾽Αλέξανδρός τις, Φρὺξ μὲν τὸ γένος, 
lasp^s δὲ «tv ἐπιστήμην, πολλοῖς ἔτεσιν ἐν ταῖς l'a2- 
λίαις διατρίγας, xal Ὑνωστὸς σχεδὺν πᾶσι διὰ τήν 
πρὸς θεὸν ἀγάπην χαὶ παῤῥησίαν τοῦ λόχου (ἣν γὰρ 
xat οὐκ ἅμοιρος ἀποστολιχοῦ χαρίσµατος ), παρεστὼς 
τῷ βήµατι, xat νεύματι προτρέπων αὐτοὺς πρὸς τὴν 
ὁμολογίαν, φανερὸὺς ἣν τοῖς περιεοτῶσι τὸ Deua 
ὥσπερ ὠδίνων. ᾽Αγανακτήσαντες δὲ οἱ ὄχλοι ἐπὶ τὸ (357) 
τοὺς πρότερον Ἱρνημένους αὖθις ἐμολογεῖν, xaz- 


B εθόησαν τοῦ ᾿Αλεξάνδρου, ὡς ἐχείνου τοῦτο ποιοῦν- 


τος. Καὶ ἐπιστήσαντος τοῦ ἡγεμόνος (24), xal ἀνετά- 
σαὐτος αὐτὸν, ὅστις εἴη, τοῦ δὲ φῄσαντος ὅτι Χρι- 
στιανὸς, ἐν ὀργῇ Υενόµενος, χατέκρινεν αὑτὸν πρὸς 
θηρία * xal τῇ ἐπιούσῃ εἰσῆλθε μετὰ καὶ τοῦ ᾽Αττά- 
λου. Καὶ γὰρ καὶ τὸν "Ατταλον, τῷ ὄχλῳ χαριζόµενος 
ὁ ἡγεμὼν, ἐξέδωχε πάλιν πρὸς θηρία. Oi καὶ διὰ 
πάντων διελθόντες τῶν ἐν τῷ ἀμφιθεάτρῳ πρὸς χό- 
λασιν ἐξευρημένων ὀργάνων, xaX µέγιστον ὑπομεί- 
Ίαντες ἀγῶνα, τοὔσχατον ἐτύθησαν (25) χαὶ αὐτοί: 
τοῦ μὲν ᾿Αλεξάνδρου μήτε στενάξαντος, μήτε γρύξαντός 
τι ὅλως, ἀλλὰ χατὰ χαρδίαν ὁμιλοῦντος τῷ θεῷ (36). 
'O δὲ "Ατταλος, ὁπότε ἐπὶ τῆς σιδτρᾶς ἐπετέθτ χαΐ- 
έδρας xal περιεχαίετο, fivíxa d$ ἀπὺ τοῦ σωµατίου 
Χνίσσα ἀνεφέρετο, ἔφη πρὸς τὸ πλῆθος τῇ Ῥωμαϊκῇ 
φωνῇῆ  Ἰδοὺ τοῦτό ἐστιν ἀνθρώπους ἐσθίειν, ὃ 
ποιεῖτε ὑμεῖς. ᾿Πμεῖς ἓὲ οὔτε ἀνθρώπους ἑσθίομεν, 
o00' ἕτερόν τι ποντρὸν πράττοµεν. Ἐπερωτώμενος 
Cb, τί ὄνομα ἔχει ὁ θεὺς, ἀπεχρίθη ' « Ὁ θεὸς ὄνομα 
οὐχ ἔχει ὡς ἄνθρωπος. Ἐτὶ πᾶσι δὲ τούτοις, τῇ 
ἐσχάτῃ λοιπὺν Ἡμέρα τῶν μονομαχιῶν (27), ἡ Βλαν- 


gladio confossi sunt, Mos enim erat, ut bestiarii a 
confectore. trucidarentur, quemadmodum notavi su- 
pra ad martyrium Polycarpi. Eusebius in libro Je 
martyribus Palestine, cap. 11, deAdriano inariyre 
Joqueus, qui ad bestias damnatus. fuerat : Λέοντι 
παραθληθεὶς, xai μετὰ τοῦτον ξἰφἒι κατασφαγεὶς, 
ἐτελειώθη. et paulo post de Eubulo scribeus com- 
martyre : Μετὰ τοὺς θἤρας ὁμοίως τῷ προτέρῳ θῦμα 

ενόµενος. Ex. quibus verbis plane conficitur, ἐτύ. 
123v idem esse quod χατεσφάγησαν. Sic in Actis 
passionis Tarachi, Probi et Andronici : Maximus 
autem ira repletus vocavit. Tarentianum sacerdotem, 
el jussit gladiatores introduci ul. sanctos Dei mart j- 
res interficerent. Statim preceptum Mazimi impletum 
est. Consumpti autem sunt. gladio. lta codex manu- 
scriptus quem, vidi. . 

(26) Κατὰ καρδίαν ἁμιιοῦγτος τῷ 869. Rufinus 
hunc locum longa circuiiione verborum exposuit lioc 
modo : /ntra. seipsum semper cum Deo loquente, et 
in laudibus ejus ac precibus permanente. Optime. 
Nam oratio nihil aliud est quam ὁμιλία πρὸς τὸν 
θεόν͵ οἱ ita eam definit Clemeus Alexandrinus, cui 
consentit Proclus philosophus in libro i1 Comntenta- 
riorum in Timeyum Platonis, p. 64, ubi de precauioue 
elegantissime disserit ex Porphyrio. ] 

(27) Tjj ἑσχάτῃ... ἡμέρατῶν μονομαχιῶν. Ex his 
patet inunus gladiatorum per aliquot dies praeberi 
solitum esse Lugduni in illo celebri mercatu et con- 
ventu totius Gallie ad aram Augusti. llinc est quoJ 


42) 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. V. 


4.0 


δίνα πάλιν εἰσεχομίκετο μετὰ καὶ Ποντιχοῦ πα!δα- A liqui traditi sunt bestiis. Ceeterum ingens gloria ac- 


pleo ὡς tsvzexalüsxa ἐτῶν. Ol καὶ χαθτµέραν εἶσ- 
ἤγοντο πρὸς τὸ βλέπειν τὴν τῶν λοιπῶν χόλασιν, xal 
ἐναγχάζοντο ὀμνύνα: χατὰ τῶν εἰδώλων αὐτῶν. Καὶ 
διὰ τὸ ἐμιένειν εὐσταθῶς, καὶ ἑἐξουθενεῖν αὐτοὺς, 
Ἱγριώθη πρὸς αὐτοὺς τὸ πλῆθος, ὡς μήτε τὴν ἡλι- 
κίαν τοῦ παιθὺς οἰχτεῖσαι, μήτε τὸ γύναιον αἱδεσθῇ- 
ναι. Πρὸς πάντα δὲ τὰ δεινὰ παρέθαλλον αὐτοὺς, xal 
6:à πάσης ἓν χύχλῳ διζγον χολάσεως, ἑπαλλήλως 
ἀναγχάκοντες ὁμόσαι, ἀλλὰ μὴ δυνάµενοι τοῦτο πρᾶ- 
ξαι' ὁμὲν γὰρ Ποντιχὸς, ὑπὸ τῆς ἀδελφῆς παρωρµη- 
μένος, ὡς xal τὰ ἔθνη βλέπειν ὅτι ἐχείνη ἣν προ- 
τρεποµένη xai σττρἰζουσα αὐτὸν, πᾶσαν κχόλασιν 
γενναίως ὑπομείνας, ἀπέδωχε τὸ πνεῦμα. Ἡ δὲ µα- 
χαρία Ὠλανδίνα πάντων ἐσχάτη, καθάπερ μῆττρ 
εὐγενῆς παρορμήσασα τὰ τέχνα καὶ νιχηφόρους προ- 
πέµφασα πρὸς τὸν Βασιλέα, ἀναμετρουμένη καὶ αὐτὴ 
πάντα τὰ τῶν παίδων ἀγωνίσματα, ἔσπευδξὲ πρὸς 
αὐτηὺς χαΐρουσα καὶ ἀγαλλιωμένη ἐπὶ τῇ ἐξόδῳ, ὡς 
εἰς νυμφιχὸν ὁεῖπνον χξεχληµέντ, ἀλλὰ μὴ πρὸς θτρίἰα 
βεθλητµένη. Καὶ μετὰ τὰς µάστιγας, μετὰ τὰ θηρία, 
μετὰ τὸ τήγανον (28), τοῦσχατον εἰς Υύργαθον βλη- 
θεῖσα, ταῦρῳ παρεθλίθη' xaX ἱκαιῶς ἀναθληθεῖσα (29) 
πρὸς του ζώου, μγδὲ αἴσθγσιν ἔτι τῶν συμβαινόντων 
ἔχουσα διὰ τὴν ἑλπίδα xaX ἐποχην τῶν πεπιστευµέ- 
νων xat ὁμιλίαν πρὸς Χριστὸν, ἐτύθη καὶ αὐτὴ, xal 


αὐτῶν ὁμυλογούντων τῶν ἐθνῶν, "Ot μηδὲ πώποτε. 


παρ᾽ αὑτεῖς γυνη τοιαῦτα καὶ τοσαῦτα ἔπαθεν. 'AXA' 
ουδ οὕτως κόρον ἑλάμθανεν αὐτῶν Ἡ μανία, καὶ f) 
πρὸς τοὺς ἁγίους ὠμότης' ὑπὸ γὰρ ἀγρίου θηρὸς 


(50) ἄγρ.α χαὶ βάρθαρα φῦλα ταραχθέντα, δυσπαὺ- 6 


στως Es. Kal ἄλλον Dav ἀρχὴν ἐπὶ. τοῖς σώμασιν 
ἐἑλάμθδανεν ἡ ὕδρ.ς αὐτῶν. Τὸ γὰρ νενικῆσθαι αὐτοὺς 
οὖχ ἑδυσώπει, δ.ὰ τὸ μὴ ἔχειν ἀνθρώπινον ἐπιλο- 


γισμὸν, μᾶλλον δὲ καὶ ἐξέκαεν αὐτῶν τῖν ὀργῆὴν, - 


χαθάπερ θτρίου καὶ τοῦ ἡγεμόνος xai τοῦ Df uou, 
τὸ ὅμοιον εἰς ἡμᾶς ἁδίχως ἐπιδεικνομένων µῖσος (51): 


supra dixit de Maturo et Saucto : Αντὶ πάσης τῆς 
ἓν τοῖς μονομαχίοις ποιΧιλίας αὐτοὶ θέαμα γενόμενοι 
τῷ χόσμῳ. l'rater harc munera gladiatoria, datus 
praterea fuerat a. proside dies spectaculi ferarum 
propter Christianos, ut nominatim dicitur in. hac 
epistola, τῆς τῶν θηριομαχιῶν ἡμέρας διὰ τοὺς T)pe- 
τέρους διδοµένης. Neque enin luec inter se confun- 
denda esse existimo, μονομαχίας scilicet et θηριο: 
µαχίας, quamvis Latini uno muneris vocabulo 
utrumque spectaculum — comprehendant.. Si. quis 
tamen μονομαχίας et θηριοµαχίας liic pro eodem su- 
mi contendat, equidem non maguopere repugnabo. 
Certe in. Gestis. prasidialibus sanctorum martyrum 
Tarachi, Probi et Andronici, gladiatores sumuntur 
pro bestiariis. Sic enim scribitur cap. 10 : Jn prima 
giuneris editione, cum multe fere immisse essent, 
sulturum gladiatorum corpora qui multis horis cum 
bestiis pugnaverant, devorata suut. Paulo post tamen 
gladiatorum muuus a munere ferarum ibidem distin- 
guitur his verbis : Maximus proconsul indignans ju- 
bel edi gladiatorum munus, quibus mandaretiur im- 
primis Ghristianos martyres gladiis confodi. Sed et 
Cyrillus Hlierosolymitauus i prima Gatechesi mysta- 
gogica, μονομαχεῖν dicil de besiiariis, et Clirysosto- 
mus in homilia de Jona, pag.661, οἱ θηρίοις πυκτεύειν 
µέλλοντες. Quod idem est ac si dixisset θηρίοις µο- 
νομοχεῖν. 


cessit Christo per eos qui prius quidem regaverant, 
tunc. vero confitebantur fidem Christi prxter spem 
atque exspectotioueu gentilium. Ili siquidem seor- 
sum inlerrogali sunt. quasi mox absolvendi. Qui 
cum se Christianos eonfessi esscnt , reliquorum 
martyrum numero oascripti sunt. Forià autem 
manserunt ii, quorum aniuis nec vestigium ullum 
fidei, nec reverentia vestis nuptialis, nec sensus 
υμιογίς Dei impressus uuquaimn  insederat; (ilii sci- 
licet perdition's, qui sua ipsorum conversatione 
religionem quam profitebantur infamaverant. Ve- 
run citeri omnes aggregati sunt E-clesi:. De qui- 
bus cum quistio haberetur, Alexander quidam , 
natione Phryx, professione medicus, qui plures 


B jam annos moratus fuerat in Galliis, vir omnibus 


notissimus ob amorem Dci et eximiam in przdi- 
canda fide libertatem (quippe apostolice grati 
minime expers erat), tribunali assistens, cum illos 
ad fidei confessionem nutibus hortaretur, cunctis 
qui tribunal circumdabant, tanquam parturiens 
videbatur. At vulgus moleste ferens quod qui antea 
fidem negaverant, eamdermn de integro confiteren- 
tur , adversus Alexandrum tanquam hujus facineris 
auctorem conclamare coepit. Instans illico praeses, 
interrogavit hominem quisnam esset, Qui cum Chri- 
stianuin sc esse dixisset, iratus judex eum ad be. 
stias damnavit, Postridie igitur una cum Attalo ii- 
gressus est. Nam et hunc praeses, gratificari po- 
pulo studens, bestiis rursum tradiderat. Ambo ita- 
que eum omnia tormentorum genera quz adversus 
ipsos excogitata fuerant, in «amphitheatro percucur- 
rissent, maximoque certamine perfuncti essent, tan- 
dem gladio percussi sunt. Et Alexander quidem nec 
ingemuit unquam , nec vocem ullam protulit, sed 
interius mente in se collecta colloquebatur cum 
Deo. Attalus vero cum in ferrea cathedra co!loca- 


(28) Μετὰ có ci yaror. Craticulam vertit Rufinus. 
Idem plane est quod. supra vocavit ferream catlie« 
dram, cui impositi martyres, tanquam in sartagine 
torrebantur. Sic enim supradictum est de Maturo : 
Ἐπὶ πᾶσι τὴν σιδηρᾶν, xa0é8pav, ἐφ᾽ ἧς τηγανιζό- 
μενα τὰ σώμάᾶτα, etc. Mos enin erat, ut Christiani, 
anlequatii. bestiis ohjicerentur, in hujusmodi catlie- 
dra suppositis prunis ardentibus sederen!, ut paulo 
ante legitur de Attalo. 

(29) Ἱκανῶς ἀναθληθεῖσα. luter voluptates am- 
phitheatralis spectaculi liec erat, ut taurus in arenam 
produceretur, cui ín furorem concitato noxios lio - 
mines reticulo inclusos objiciebant, quos ille velut 
pilas in altum jactabat. Notissimi sunt hac de re 
Martialis versus: 

Taurus ut impositas jactat ad astra pilas. 

(30) Ὑπὸ γὰρ ἁγρίου 0npóc. Autiquun serpentem 
vertit Rulinus, daewuiouem seilicet rectius lioc modo 
designari existimans. Certe Greca vox etiam ser- 
pentem significat, Unde et iheriace dicitur. Sic paulu 
infra ó 0fjp pro diabolu sumitur, ubi Musculus vipe« 
ram vertit. 

(51) Τὸ ὅμοιον εἰς ἡμᾶς ἀδίκως éxibeurvyirur 
μίσος. fiecuus in. codice Maz., Mediczo εἰ Fuke- 
tiauo seribitur ἄδιχον, quod equidem valde probo, 
hisi quis malit legere τὸ ἄδιχον εἰς ἡμᾶς ὁμοίως Exe 
ó:txvop£vtov uio, De iujusto erga se geatium odio 


451 


EUSEDIl CAKSARIENSIS ΟΡΡ, PARS I. — HISTORICA. 


451 


tus undique torreretur , et ambustum corpus nido- A ἵνα ἡ Γραφη πληρωθῇ' 'O ἄνομος ἀνομπσάτω ἔτι 


rem gravissiunum exhalaret, Latino sermone po- 
pulum allocutus : « En, inquit, hoe demum est ho- 
"ines vorare quod agitis. Nos vero neque hoinines 
voramus, neque omuino quidquam nali facimus.» 
Interrogatus etiam quod nomen Dei ess»t «Deus, in- 
quit, 164, nomen non habet perinde ac nos mor- 
tales. » l'ost hos omues, ultimo tandein spectaculo- 
rum die, Blandina rursus illata est una cum Pon- 
tico, adolescente quindecim circiter anmos nato. 
Qui etiam quetidie antea introducti fuerant, ut 
reliquorum cruciatus intuerentur, Adactique per 
simulacra gentilium jurare, cum in proposito con- 
stantes permanerent, deosque illorum nihili face- 
rent , tantus in eos exarsit multitudinis furor, ut 
nec 2latem pueri iniserarentur, uec mulieris sexum 
ulla prosequerentur reverentia. Cunctis igitur cru- 
ciatibus eos vexare ac per omnia poenarum genera 
cireumagere coeperunt, jurare illos subinde com- 
pellentes. Nunquam tamen id quod volebant, per- 
ficere valuerunt. Nam Ponticus quidem, sororis ex» 
hertationibus incitatus, ita ut gentiles quoque ipsam 
essa cernerent qu: puerum hortaretur et confir- 
muret, cuncta supplicia generose perpessus, ani- 
mam exhalavit. Beata vero Dlandina , omnium po- 
sirema , tanquam nobilis mater quz filios ad for- 
titer certandum acceuderat, el victores ad Regem 
premiserat , eosdem certammum cursus quos filii 
coufeceranL remetieus, ad eosdem ire properabat , 
de exitu suo lata atque exsultans, prorsus quasi 


ad nuptiale convivium invitata, non bestiis objecta C 


essel. Denique post flagra, post feraruin vellica- 
tiones, post sartaginem, reticulo inclusa, tauro 
ebjecta est. À quo diu in altum jactata, nihi] jam 
eorum qua» fiebant penitus sentiens, tum ob spem 
et comprehensionem eorum quas credebat bonorum, 
tum ob familiarem congressum quem cum Christo 
in oratione habebat, tandem et ipsa victims instar 


(92), xai ὁ δίχαιος δικαιωθήτω ἔτι. Καὶ γὰρ τοὺς 
ἑναποπνιγέντας Ev τῇ εἰρκτῇ παρέθαλον χνσὶν, ἔπι- 
μελῶς παραφυλάσσοντες νύχτωρ xax μεθ ἡμέραν, μὴ 
κηδευθῇ τις ὑφ᾿ ἡμῶν. Καὶ τότε δὴ προθέντες τά τα 
τῶν θηρίων , τά τε τοῦ πυρὸς λείψανα, πὴ μὲν bonae 
ραγµένα, πὴ δὲ ἠνθραχωμένα (55), xaX τῶν λοιπῶν 
τὰς χεφαλὰς σὺν τοῖς ἀποτμήμασιν αὐτῶν ὡσαύτως 
ἀτάφους παρεφύλαττον μετὰ στρατιωτιχῆς ἔπιμε- 
λείας ἡμέραις συχναῖς. Καὶ οἱ μὲν ἑνεθριμῶντςο xai 
ἕδρυχον τοὺς ὁδόντας ἐπ αὐτοῖς, ζητοῦντές τινα πε- 
ῥιδσοτέραν ἐχδίχησιν παρ) αὐτῶν λαθεῖν ' οἱ δὲ ἐν- 
εγέλων χαὶ ἐἑπετώθαζον, µεγαλύνοντες τὰ εἴδωλα αὖ- 
τῶν, καὶ ἐχείνοις προσάπτοντες τὴν τούτων τιµω- 
ρίαν. Οἱ δὲ ἐπ'εικέστεροι xal χατὰ ποσὸν συμπαθεῖν 


B δοχοῦντες, ὠνείδιζον πολὺ, λέγοντες * Ποῦ ὁ θεὸς 


αὐτῶν, xai τί αὐτοὺς ὤνησεν ἡ θρησκεία, fjv χαὶ πρὸ 
τῆς ἑαυτῶν εἴλοντο φυχῆς; Καὶ τὰ μὲν dz ἐχείνων 
τοιαύτην εἶχε τὴν ποιχιλίαν, τὰ δὲ xa0' ἡμᾶς ἐν µε- 
Y&p χαθειστήχει πένθει, διὰ τὸ μὴ δύνασθαι τὰ σώ- 
paca χρύψαι τῇ ΥΠ. Οὔτε γὰρ νὺξ συνεθάλλετο ἡμῖν 
πρὸς τοῦτο, οὔτε ἀργύρια ἔπειθεν (64) , οὔτε λιτα- 
vela ἐδυσώπει παντὶ δὲ τρόπῳ παρετήρουν ὡς μέγα 
τι χερδανοῦντες, εἰ μὴ τύχοιεν ταφῆς.» Τούτοις ἑξῆς 
μεθ' ἕτερά φασι' «Τὰ οὖν σώματα τῶν μαρτύρων 
παντοίως παραδειγµατισθέντα καὶ αἱθριασθέντα ἐπὶ 
ἡμέρας ἓξ, μετέπειτα χαέντα xal αἰθαλωθέντα 07 
τῶν ἀνόμων κατεσαρώθη εἰς τὸν 'Ῥοδανὸν (39) πο- 
ταμὸν πλησίον παραῤῥέοντα, ὅπως μηδὲ λείφανον 
αὐτῶν φαίΐνηται ἐπὶ τῆς γῆς ἔτι. Καὶ sav ἕπραττον, 
ὡς δυνάµενοι νιχῆσαι τὸν θεὸν, χαὶ ἀφελέσθαι αὐτων 
τὴν παλιγγενεσίαν ἵνα, ὡς ἔλεγον ἐχσῖνοι, μηδὲ ἑλ- 
πίδα σχῶσιν ἁναστάσεως, ἐφ᾽ ᾗ πεποιθότες, ξέντν 
τινὰ xal χαινὴν ἡμῖν εἰσάγουσ, θρησχεἰαν, καὶ xa- 
ταφρονοῦσι τῶν δεινῶν , ἔτοιμοι xal μετὰ χαρᾶς 
ἥχοντες ἐπὶ τὸν θάνατον’ νῦν ἴδυμεν, εἰ ἀναστήσονται, 
χαὶ εἰ δύναται βοηθῆσαι αὐτοῖς 6 θεὺὸς αὐτῶν, xal 
ἐξελέσθαι Ex τῶν χειρῶν ἡμῶν.) 


jugulata est: ipsis etiam gentilibus ingenue fatentibus, nullam unquam apud se feminam exstitisse 
qua tot ac tanta pertulerit. Sed ne sic quidem furor illorum et immanitas adversus sanctos conquieyit. 
Quippe fera et barbar: gentes ab immani illa bestia concitatze, pacari facile non poterant. Quin potius 
aliud quoddam initium szviendi, in sanctorum corporibus protervia illorum invenit. Neque enim ex 
. eo quod a martyribus victi fuissent, pudore ac verecuudia suffundebantur, quippe qui humano sensu 
ac ratione penitus essent destituti. Sed contra prxsidis simul ac populi tanquam immanis belluse ma- 


passim querebantur Christiani. Tatianus Adversus [) bentur in tribus codicibus Mazarino, Mediceo et Fu. 


Graecos, pagiua 149: Καὶ μὴ διὰ τὸ μισεῖν ἀδίχως, 
καρανομήσητε. Cf. Tertull. in Αροίοφειιοῖ cap. 1. 
(32) 'O ἄνομος ἁνομησάτω ἔτι. Ex capite uliimo 
Apocalypseos versu 11, ubi pro ἄνομος ἀνομησάτω 
hodie legitur &ótxoz ἁδιχησάτω. Simile quid legitur 
in cap. xn Danielis. Citatur bic locus a Fausto 
lteiensi, qui vulgo Eusebius Emissenus inscribitur, 
in sermone tertio ad monachos : Et ejusmodi anime 
eveniel illu sententia : Peccator adjiciat ad peccandum. 
Quam nos, charissimi, refugientes, illam potius te- 
neamus que dicit ὁ Etsancius adliuc sanctificetur. 
(53) Πὴ δὲ ἡνθρακωμόνα. la codex Regius et 
Nicephorus, Sed tres reliqui codices Mazarinus, 
Medic»us et Fukcetianus scriptum habent &v- 
θραχευµένα. Et paulo post in iisdem codicibus 
legitur πρὸς τῆς ἑαυτῶν εἴλαντο φυχῆς, non ct- 
. λοντο, ut εκ Blegio. exemplari edidit Steplianus, 
(61) Οὔτε ἀργύρια ἔπειθεν. llc verba non ha- 


ketii. Solus codex Regius ea retinet, cui astipu- 
lantur Rufinus et Nicephorus, Nam Rufinus quidem 
ita vertit; Apud nos vero ingens lucius habebatur, 
precipue quod non possemus corpora humi tradere; 
quippe quibus nec noctis tempore aliqua ad hoc op- 
portunitas prebebatur : neque muneribus suadere cu- 
sodes, neque piecibus, aut ullo alio genere copia erat, 
Nicephorus vero locum hunc ita expressit : UUce γὰρ 
ἡ νὺξ καθυπούργει, οὔτε χρυσίῳ μετελθεῖν ἦν" πολλῳ 
χε peioy ἔπειθε δέησις. 

(45) Κατεσαρώθη εἰς τὸν Ῥοδανόν. Cod. Reg. 
Χαχτθῤῥάνθη, cui consentit Nicephorus. Sed reliqui 
codices Maz., Med., Fuk. et Savilii praeferunt. χατ- 
εσαρώθη. Quam lectionem vulgata longe przferen- 
dam duco. Certo Rulinus non aliter videtur legisse, 
ut ex iuterpretatione ejus apparet. Sie enim vertit : 
] ncensa ossa martyrum et in favillam redacta, cum 
reliquo terre pulvere in Rhodanum fluvium dispersere. 


7 HISTORL£ ECCLESIASTICAE LIB. Y. 22 
gia Inde accendebatur furor, qul quidem nullo jure adversus nos equali odio ferebantur: ut (impleretur 
Scriptura, 165 qux dicit: e«Iniquus adhuc inique agat, et justus adhuc justificetur **, » Eorum enim 
corpora qui In carcere suffocati perierant, canibus objecerun', sollicite observantes noctu atque. inter- 
diu, ne quis nostrorum ea sepulture mandaret. Post hzc quidquid aut a bestiis, aut ab igne reli- 
quum fuerat , partim laniata , partim au:busta membra exponentes: reliquorum denique capita cum ip- 
815 corporum truncis similiter insepula per plurimos dies additis militum excubiis eustodierunt, Et 
alii quidem infremebant ac dentibus stridebant in. mortuos, adhuc exquisitiore quodam supplicio eos 
afficere cupientes. Alij vero irridebant insultabantque , simulacra sua- laudibus extollentes, ac panas 
de martyribus sumptas eis ascribentes. Nonnulli paulo  zquiores, et qui vicem nostram dolere quo- 
dammodo videbantur,  exprobrabant identidem hzc dicentes : Ubi est Deus eorum ? et quid illis profuit 
hice religio, cui vitam quoque suam postposuerunt } Ac gentilium quidem insectatio talem habuit varie- 
tatem. Nos vero gravissimo interim dolore premebamur, quod humare cadavera nobis non liceret. 
Nam neque noctis tenebra: nos juvare, neque auri vis flectere, neque preces ulli; animos eorum come 
movere potuerunt. Sed omni studio atque industria cadavera custodiebant, quasi ingens lucrum facturi, 
si sepultura caruissent. » Nonnullis deinde interjectis hzc addunt : « lgitur mártyrum corpora, postquam. 
9mni genere contumelize traducta , et sub divo per sex dies exposita jacuerunt, tandem cremata atque 
In. cineres redacta , in przfluentis Rhodani alveum sparsa sunt. ab impiis, ne ullze deinceps eorum re- 
liqui: in terris superessent. Atque id agebant, prorsus  quàsi Deo superiores esse, et resurrectionem. 
illis adimere possent : ut quemadmodum ipsi dicebant, ne spes quidem ulla resurgendi eis relinque- 
retar, qua freii novam quamdam ac peregrinam nobis invehunt religiouem, et gravissima queque 


tofmenia contemnunt, promptrique et alacres inortem — subeunt. 


Videamus nunc an sint resurrecturi , 


οἱ utrum adesse ipsis Deus suus, ac de manibus nostris ipsos eripere valeat. » 


KEPAAAION B'. 


Ὡς οἱ θεοφι.1εῖς μάρτυρες τοὺς ἐν τῷ διωγμῷ 
E) erac θερώπειον δεξιούµενοι (Nic. H. 
e IV, ο . 


Τοιαῦτα χα) τὰ χατὰ τὸν δεδηλωμένον αὐτοχράτορα 
ταῖς Χριατοῦ συμθέδηχεν Ἐκχλησίαις, &o' ὧν καὶ τὰ 
ἐν ταῖς λοιπαῖς ἐπαρχίαις ἐνηργημένα, εἰχότι λο- 
χισμῷ στοχάςεσθαι πάρεστιν. "Άξιον τούτοις Ex τῆς 
αὐτῆς ἐπισυνάγαι γραφῆς λέξεις ἑτέρας, δι’ ὧν τὸ 
ἐπιειχὲς xal φιλάνθρωπον τῶν δεδτλωµένων μαρτύ- 
βων ἀναγέγραπται τούτοις αὐτοῖς τοῖς ῥήμασιν * «Οἱ 
xaY ἐπὶ τοσοῦτον ζηλωταὶ xai μιμηταὶ Χριστοῦ ἑγέ- 
γοντο, ὃς ὃν μορφῇ coo ὑπάρχων, οὐχ ἁρπαγμὸν 
ἠγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ, ὥστε ἐν τοιαύτῃ δόξη ὑπᾶρ- 
Ἂοντες, xal οὐχ ἅπας οὐδὲ δὶς , ἀλλὰ πολλάχις µαρ- 
τυρῄήσαντες, χαὶ &x θηρίων αὖθις ἀναληφθέντες (56), 
xa τὰ χαυτήρια, καὶ τοὺς µώλωπας, καλὶτὰ τραύματα 
ἔχοντες περιχείµενα , οὔτ) αὐτοὶ μάρτυρας ἑαυτοὺς 
ἀνεχήρυίτον, οὔτε μὴν ἡμῖν ἑπέτρεπον τούτῳ τῷ 
ὀνόματι προζαγορεύειν αὐτοὺς, ἀλλ et ποτέ τις ἡμῶν 
δι ἐπιστολῆς f| διὰ λόγου μάρτυρας αὐτοὺς προσεῖπεν, 


ἐπέπλησσον πιχρῶς. Ἡδέως γὰρ παρεχώρουν τὴν τῆς 


μαρτυρίας προσηγορίαν τῷ Χριστῷ, τῷ πιστῷ xal ἁλη- 


θινῷ µάρτυρι, χαὶ πρωτοτόχῳ τῶν νεχρῶν, καὶ ἀρχη- 


Yt» τῆς ζωῆς τοῦ θεοῦ, xai ἐπεμιμνήσκοντο τῶν 
ἐξξληλυθότων ἤδη μαρτύρων, καὶ ἔλεγον' Ἐκεῖνοι 
ἤδη μάρτυρες, οὓς £v τῇ ὁμολογία Χριστὸς ἠξίωσεν 
ἀναληφθῆναι, ἐπισφραγισάμενος αὐτῶν διὰ της ἑξ- 
6009 τὴν paptuplav: ἡμεῖς δὲ ὁμόλογο, μέτριοι xal 
ταπεινο[. Καὶ μετὰ δαχρύων παρεχάλουν τοὺς ἆδελ- 
φοὺς, δεόμενοι ἵνα ἐχτενεῖς εὐχαὶ γίνωνται τρὸς τὸ 
5 Dan. xxii. 


166 CAPUT Il. 


Quemadmodum Deo dilecti martyres lapsis in persecu- 


Lione manum porrigentes curationem adhibuerini. 


Hzc supradicti imperatoris temporibus Christi £e- 
clesiis contigerunt, ex quibus ea quz in rcliquis 
provinciis gesta sunt, conjectura asscqui licet. Sed 
et alia quadam ex eadem epistola hic adjungere 
opere pretium fuerit, quibus benignitas atque hu- 
manitas illorum quos memoravimus. martyrum de- 
scribitur his verbis : « Qui quidem Christum zmu- 
lari atque. imitari tantopere studuerunt, qui cum 
in forma Dei esset , non rapinam arbitratus est esse 
se :equalem Deo : ut quamvis in tantum glorix cul- 
men evecli essent , nec semel atque iterum , sed 
sspius martyrium subiissent, et a bestiis denuo ia 
carcerem relati essent; quamvis ignium impressa 
vestigia, quamvis vibices et vulnera toto corpore 
circumferrent, tamen nec seipsos martyres preuica- 
rent, nec a nobis ita se appellari paterentur. Yerum 
si quis nostrum per litteras aut in familiari colloquie. 
eos martyres compellasset, objurgabant graviter at- 
que increpabant, Martyris enim appellationem liben- 
tissime concedebant Cbristo, utpote fido veroqne 
testi, et primogenito mortuorum, vit:eque coelestis 
principi et auctori. Eos quoque qui jam ex hac vita 
migraverant martyres, nobis commemorabant aie- 
bantque :« Ili jam sunt nyrtyres, quos in ipsa con-. 
fessione Cliristus assumi voluit, professionem ipso- 
rum morte tanquam annulo obsignans : nos vero 
viles atque abjecti confessores. » Simul profusis la- 


(50) Καὶ é&x θηρίων αὖθις àvaAn20Evcsc. Henricus € jeetura, an ex (ide veterem codicum ita legerit, incer- 


Saviliusadoram suicodicis hunclocum ita emendavil, 
παλτοῖςθηρίοις παραθληθέντες, καὶ ἓξ αὐτῶν αὖθις &va- 
ληφθέντες. Qus emendatio in Genevensi quoque edi- 
tione apposita est ad marginem ex libro Chrisio- 
rt Sane Christophorsonus locum hunc ita 

it, ul ex versione ejus apparet. Sed utruin ex con- 


tum est. Nostri certecodices nibil mutant. Porro ἀνά- 
ληφθῆναι hoc loco significat, in carcerem iterum 
contrudi. Sic supra de Blandina, χαθαιρεθεῖσα ἀπὸ 
τοῦ ξύλου, ἀνεληφέη πάλιν εἰς τὴν eipxttv. Et. pulo 
post de Attalo, μαθὼν ὁ Ίγεμων ἐχέλενσεν αὐτὸυ 
ἀναληρθήναι, 


435 


EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS  ;— HISTORICA. 


- 


4356 


ervinis obsecrabant fratres, ut. continüze ad Deum A τελειωθῆναι αὐτοὺς. Καὶ την μὲν δύναμ.ν zm; pao- 


preces fierent, quo tandem ipsi perfectum finem 
adipisci mererentur. Ác reipsa quidem virtutem 
martyrum exhibehant, cum ingenti libertate ac 
fiducia gentilibus respondentes : et egregiam animi 
indolem partim tolerantia, partim quod metus ac 
pavoris cxpertles essent, perspicue testabantur. 
Ipsam vero martyrum appellationem a fratribus sibi 
oblatam, utpote timore Dei constricti refugiebant. » 
Et paulo post: « Deprimebant se, inquiunt , sub 
manu potenti; a qua nunc sublimius elevati sunt. 
Tunc vero omnium defensionem suscipiebant, ne- 
minem accusabant , cunctos absolvebaut , 1677 ne- 
minem ligabant. Quinetiain. pro illis a quibus acer- 
bissime — cruciati fuerant, exemplo  perfectis- 
Simi martyris Stephani, Deum precabantur : « Do- 
e wine, ne imputes illis hoc peccatum. » Quod si ille 
pro lapidantibus orabat, quanto magis pro fratri- 
bus eum orasse credibile est. » Nec multo post, 
hzc addunt: « Hoc enim maximum certamen illis 
fuit adversus diabolum, ob sinceram ac minime 
fucatam charitatem, ut quos ille malignus serpens 
vivos jam se devorasse crediderat, elisis faucibus 
evomere cogeretur, Neque enim fastu et arrogan- 
tia intumuerunt adversus lapsos, sed ea quihus 
abundabant bona, indigentibus liberaliter submi- 
nistrabant, materia quadam  misericordiz viscera 
gestanles, magnamque vim lacrymarum pro illo- 
rum salute coram Deo Patre fundentes. Vitam pe- 
tierunt, et largitus cst eis Deus ?* : quam etiam illi 
proximis suis communicarunt, ubique victores ad 
Deum profecti. Cumque pacem dilexissent, pacem 
nobis commendassent, ipsi cum pace migraverunt 
ad Deum : non dolorein matri, non fratribus disci- 


τυρίας ἔογῳ ἀπεδείχνυντο, To))tv παῤῥησίαν ἄγον- 
τες πρὸς πάντα τὰ ἔθνη, xai τὴν εὐγένειαν διὰ τῆς 
ὑπομονῖς καὶ ἀφοθίας καὶ ἀτρομίας φανερὰν ἐποίουν, 
τὴν δὲ πρὸς τοὺς ἁδελφοὺς τῶν μαρτύρων προσηγο- 
ρίαν παρητοῦντο, ἐμπεπλπαμένοι φόδου θεοῦ. » Ka? 
αὖθις μετὰ βραχέα φασίν’ ε Ἐταπείνουν ἑαυτοὺς 
ὑπὸ thv χρατα:ὰν χεῖρα, ὑρ We ἱχανῶς νῦν εἶσιν 
ὑψωμένοι. Τότε δὲ πᾶσι μὲν ἁπελογούντο (91), κατ- 
ηγόρουν δὲ οὐδενός ' ἔλυον μὲν ἅπαντας, ἑδέσμευον 
t οὐδένα, χαὶ ὑπὲρ τῶν τὰ δεινὰ διατιθέντων τὸ- 
yovvo, χαθάπερ Στέφανος ὁ τέλειος μάρτυς’ « Κύ- 
€ pie, ud] στέσῃς αὐτοῖς «ty ἁμαρτίαν ταύτην.» Εἰ δ' 
ὑπὲρ τῶν λ.θαζόντων ἑἐδέετο, πόσῳ μᾶλλον ὑπὲρ τῶν 
ἁδελρῶν; » Καὶ αὖθίς cas μεθ ἕτερα" « Οὗτος 
γὰρ xai μέγιστος αὐτοῖς πρὸς αὐτὸν ὁ πόλεμος ἑἐνέ- 
νετο, διὰ τὸ vvfotoy τῆς ἀγάπης, ἵνα ἀποπνιχθεὶς 6 
θᾳρ, οὓς πρότερον (0:10 χαταπεπωχέἑναι ζώντας, ESe- 
μέση (27'). 02 γὰρ ἔλαβον χαύχηµα xaza τῶν πεπτω- 
χότων, ἀλλ᾽ ἐν οἷς ἐπλεόναζον αὐτοὶ, τοῦτο τοῖς bv- 
δεεστἑροις ἐπίρχουν, μητριχὰ σπλάγχνα ἔχοντες, 
χαὶ πολλὰ περι αὐτῶν ἐχχέοντες δάχρνα πρὸς τὸν 
Πατέρα. Ζωὴὲν ἠτήσαντο, xaX ἔδωχεν αὐτοῖς ' ἣν xa 
συνεµμερίσαντο τοῖς πλησίον. Κατὰ πάντων νιχηφό- 
ροι (38) πρὸς Θεὸν ἀπελθόντες, εἰρήνην ἀγαπήσαν- 
τες ἀεὶ, καὶ εἰρίνην ἀεὶ παρεγγυήσαντες, μετ) elpfy- 
νης ἐχώρησαν πρὸς θεὸν, μὴ χαταλιπόντες πόνον 
τῇ µητρὶ, μηδὲ στάσιν χαὶ πόλεμον τοῖς ἁδελφοῖς, 
ἀλλὰ χαρὰν xa εἰρήνην, χαὶ ὁμόνοιαν, χαὶ ἀγάπην. » 
Ταῦτα xai περὶ τῆς τῶν µακαρίων ἐχείνων πρὸς τοὺς 
παραπεπτωκότας τῶν ἀδελφῶν στοργΏς, ὠφελίμως 
προοχείσθω, τῆς ἁπανθρώπου τε χαὶ ἀνηλεοῦς ἕνεχα 
διαθέσεως, τῶν μετὰ ταῦτα ἀφειδῶς (59) τοῖς Ἆρι- 
τοῦ µέλεσι προσενηνεγµένων. 


diuin ac bellum, sed gaudium et pacem et concordiam  cliavitatemque omnibus relinquentes. » Atque 
hxc de beatorum illorum affectu erga eos fratres qui lapsi fuerant, ad legentium utilitatem hic po- 
sita sint, propter eos qui inhumano quodam ac trucí animo przditi, inclementer adversus Christi 


membra postmodum szvierunt. 
CAPUT lll. 


Cujusmodi visio martyri Attalo in somnis divinitus 
missa apparuit. 


Porro in eadem cpistola qux? res supra memora- 
tas complectitur, alia etiam habetur narratio pror- 
sus memoria dignissima, quam quidem nihil ve- 
tat, quominus hoc loco lectoribus proponamus, 
Sic autem habet : ε Alcibiades quidam, unus ex 


illorum martyrum numero, durum et squalidum 

14 Psal, xx. 

(57) Πᾶσι μὲν dxeAcyobrco. Wafinus huac loeum 
ita vertit: Placabant omnes, neminem  accusabant. 
Christophorsonus vero et anteillum Langus sic inter- 
pretari maluit, defendere omnes, neminem accusare. 
Quam interpretationem probare nou possum. Neque 
enim in Greco dicitur, ὑπὲρ πάντων ἀπελογοῦντο, sed 
πᾶσιν ἁτι Sed neque martyres illi cunctos sine dis- 
crimine defendebant, h:zereticos scilicet, Judaeos et 
gentiles. Hectius itaque Musculus vertit, omuibus 
rationem fidei sue reddebant, Possis etiam vertere 
omuibus se excusabant, l1. euim proprie est. &roAo- 
γεῖσθαι. Unde. Apologice sacerdoti, de quibus Gre- 
gorius Maguus in Sacramentario. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ T'*. 
Ὁποία τῷ µάρτυρι 'Accd.l δι ὀνείρου réyorss 
ἐπιράνεια (Nic. H. E. ιν, 5). 


'H $9 αὐτὴ τῶν προειρηµένων μαρτύρων γραφὴ, xat 


D ἄλληντινά µνήµης ἁἀπίαν ἱστορίαν περιέχει, ἣν xat o5- 


δεὶς ἂν γένοιτο φθόνος, μὴ οὐχὶ τῶν ἐντευξομένων εἰς 
γνῶσιν προαθεῖναι. Ἔχει δὲ οὕτως « Ἁλχιθιάδου γάρ 
τινος ἐξ αὐτῶν, πάνυ αὐχμτρὸν βιοῦντης βίον, xaX 
μηδενὰς ὅλως τὸ πρότερον µεταλαμθάνοντος, ἁλλ᾽ f| 


(57). "Ira..., οὗὓς... ᾧετο χαταπεπωκέναι ζῶ)- 
tac, ἐξεμέση. Sunt quibus placeret, virgulam ante 
ζῶντας transponen:lo, Sceribere;.. οὓς... Χαταπεπ.- 
χέναι, ζῶντας ἐξεμέση. Epi. 

(58) Vulg. Κατὰ πάντα νιχηφόροι. Sic ex codice 
Regio edidit Stephanus. BReliqui tamen codices Maz., 
Med. et Fuk.seriptum habent χατὰ πάντων νιχηφό- 

t, ld est, de omuibus victores, Nicephorus veroita 

unc locum refiuxit, xal πάντες νιχηφόρο:, etc. 

(59) Tov μετὰ ταῦτα ἀφειδῶς. Novatianos in- 
telligit, qui lapsis omnem spem indulgentize postea 
pracluserunt. 


451 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LID. V. 


453 


ἔρτῳ μόνῳ καὶ ὕδατι χρωµένου, πειρωµένου τε καὶ A vivendi genus sectabatur, nullumque omnino cibuu 


kv τῇ Ιεἰρχτῇ οὕτω διάγειν, ᾽Αττάλῳ μετὰ τὸν πρῶτον 
ἀγῶνα, ὃν ἐν τῷ ἀμφιθεάτρῳ ἤνυσεν, ἀπεχαλύφθη, 
ὅτι μὴ χαλῶς ποιοίη ὁ ᾿Αλχιθιάδης, μῆ γρώµενος 
τοῖς χτίσµατι τοῦ θεοῦ, χαὶ ἄλλοις τύπον σχανδάλον 
ὑπολειπόμενος. Πεισθεὶς δὲ ᾿Αλκιθιάδης, πάντων 
ἀνέδην µετελάμθανε, xal ηὐχαρίστει τῷ θεῶ. Οὐ 
Υὰρ ἀνεπίσχεπτοι χάριτος θεοῦ σαν, ἀλλὰ τὸ Πνεῦ- 
μα τὸ ἅγιον ἣν σύμόουλον αὐτοῖς.» Καὶ ταῦτα μὲν cx 
ἑχέτω. Tov 6 ἁμοὶ τὸν Μηντανὸν, καὶ ᾽Αλχιθιάδεν, 
καὶ θξόδοτον (10), περὶ την ὥρυγίαν ἄρτι τότε πρῶ- 
του τὴν περὶ τοῦ προφητεύειν ὑτόληψιν παρὰ πολ- 
λοῖς ἐκφερομένων (πλεῖσται γὰρ οὖν καὶ ἅλλαι πα- 
ῥαδοξοπο:ίαι τοῦ θείου χαρίσµατος εἰσέτι τότε χατὰ 
ὃ.αφόρους Ἐκχλτσίας ἐκτελούμεναι, πίστιν πορὰ 
πολλοῖς ταῦ κἀκείνους προφητεύει’ παρεῖχον). xat 
C5 διαφωνίας ὑπαρχούσης περι τῶν δεδητλωµένων, 
αὖθις οἱ κατὰ τὴν Γαλλίαν ἀδέλφοὶ, τὴν ἰδίαν χρίσιν 
χαὶ περὶ τούτων, εὐλαθῆ καὶ ὀρθοδοξοτάτην ὑποτάτ- 
τουσιν, ἐχθέμεναι χαὶ τῶν παρ᾽ αὐτοῖς τελειωθέντων 
μαρτύρων διχφὀρους ἑτιστολὰς, ἃς ἐν δεσμοῖς ἔτι 
ὑπάρχοντες, τοῖς im' Ασίας xat Φρυγίας ἁδελφοῖς 
δ.εχάραξαν, οὗ μὴν ἀλλὰ χαὶ Ἐλευθέρῳ (41) τῷ τότε 
Ῥωμαίων ἐπισκόπῳ, τῆς τῶν ἸΕχχλησιῶν εἰρήνης 
ἕνεχα πτρεσθεύοντες (12). 
Eleutherum ftoman: urbis episcopum seripseran', 
KEPAAAION 4. — 
"Oxuc cl μάρτυρες τὺν' Εἱρηναϊῖον 6f. énweroAnc. 
παρετίθεντο (Nic. H. E. ιν. 15-15). 
0i à αὐτοὶ μάρτυρες (43) xaX τὸν Blgrvatoy (44), 


(40) τῶν δ᾽ dupl Morcaróv, xal Α.λχιδιάδην, 
xal θΘεόδοτον. Hic Alcibiades distinguendus | est 
ab Alcibiade illo, martyrum Lugdunensium collega, 
de quo supra. Nam hie quidem sanctissimus martyr 
fuit, ut apparet ex iis qua de illo referuut Lugdu- 
nenses, Alter vero, cum Montano ac Tlieodoto, 
signifer fuit secte Cataphrygarum. De quo vide 
capp: 16 et 17 hujus libri. 

(41) Οὐ μὴν à AAA καὶ Ἐ 1ευθέρφ. Eleutherus, 
Romans urbis episcopus, a Montanistis primum 
deceptus fuerat, qui f.ls:e pietatis imagine errorem 
suum callide obtegebant. Ad. hzc, litteris atque 
exhortationibus Lugdunensium martyrum impulsus, 
ad Ecclesias Asie atque Phrygüie epistolam scri - 
pserat de recipiendis in Ecclesiam Montanistis. Sed 
statim almon tu3 a Praxea quodam — Asiano, paci- 
flcas quas emiserat litteras revocavit, οἱ Aniceti 
decessoris sui auctoritatem secutus, novan pro- 
phetiam admittere. recusavit, ut scribit Tertullia- 
nus in libro Adversus Praxeam : Nam idem (unc 
episcopus; Romanum  agnoscentem jam projheiias 
Moutani, Prisce, Mazimille, et ex ea agnitione pa- 
cem Ecclesiis Αεία el Phrygie inferentem, falsu de 
ipsis εἰ Ecclesiis eorum  asseverando, et pracesso- 
rum ejus aucioritlates defendendo, coegil e. litteras 
pacis revocare jam emissas, et a proposito recipieu- 
dorum charismatum concessare, Baronius quidem 
in hoc Tertilliani loco per episcopum ltomanurm, 
Anicetum intellexit. Verum ego. Eleutherum intel- 
ligi potius credideriw, tum ob ea. qua hic refert 
Eusebius de litteris Lugunensium martyrum a3 
Eleutherum datis de pace. Ecclesiarum, tum οὗ id 
quod Tertullianus subnectit de pracessorum aucto- 
ritate. Quo nomine Soterein. et Anicetum | procul 
dubio designat, qui Montani prophetiam repudia- 
veraut. llic. certe Tertulliani locus. valde illustris 
est, €t eX verbis Eusebii quie nuac pre manibus 


admittens, solo pane et aqua hactenus vesci con- 
gueverat. Cumque in carcere positus eamdem vi- 
vendi rationem vellet retiner:, Attalo post primum 
quod in amphitheatro. coufecerat. certamen, reve- 
latum est, non recte neque ordiue facere Alcibia- 
dem, qui et creaturis Dei minime uteretur; et aliis 
exemplum seandali fieret. 168 Paru itaque Al- 
cibiades, et cunctis deinceps cibis promiscue uti 
capit, gratias agens Deo. Neque eniin divina gra- 
tia eos prxsentia sua destituerat, sed consultorew 
habebant Spiritum. sanctum. » Verum dec his hac- 
tenus, Ceterum. cum Montanus. et Alcibiades ac 
Theodotus, tunc primum in Phrygia opinione ho- 
minum tanquam prophete celebrari ccepissent 


Ü (multa quippe divine grati: miracula in plurihus 


Ecclesiis etiam tuin: fieri solita, fidem plurimis fa- 
ciebant eos quoque prophelare), cumque illorum 
nominum causa dissensio orta esset, qui in Gallia 
erant fratres, privatum de liis judicium suum, reli- 
giosum in primis et cum recta fide consentiens, 
rursus cidem epistolze subjunxerunt, prolotis in- 
perfectorum apud se martyrum variis epistolis, 
c uas illi. dun in viucults adhuc essent, partim ad 
fratres iu Asia οἱ Phrygia degentes, partim. ad 


pro pace Eeclesiarum quasi legatione fungentes. 


CAPUT IV. 


LI 
Quomodo martyres lreneum epistola sua. comnen-, 
daverint. 


Sed οἱ iidem martyres lrenzum, qui tunc. tem. 


C habemus, maximam lucem accipit. 


(49) Τῆς τῶν ᾿Εκκ.ησιῶν εἰρήνης &vsxa πρε- 
σθεύοντες. Christophorsonus quidem hzc verba 
retulit ad solum Eleutherum, Komani urbis epi- 
scopum. Ego vero ad utrosque referri puio, tum 
ad Eleutherum, tum ad fratres in Asia et Plirygia 
constitutos, Consulti eniin fuerant. Lugdunenses οἱ 
V;ennensesa fratribus in Asiaet Phrygia consistent 


. bus, quid seutiendu:n esset. de pseudoprophetia illa 


qux apud ipsos exorta fuerat, quidve agendum foret 
Montano, Theodoto aliisque, qui per Spiritus 
sancti 
(45) Οἱ δ᾽ αὐτοὶ μάρτυρες. Blondellus in Αροίο- 
gia pro sententia Hieronymi, cap. 8, pag. 20, negat: 
martyres Lugdunenses dedisse litteras ad Elcuthe- 
rum papam. Nam martyrium Pothini ac Lugdunen-. 
sium contigisse affirmat anno vii imp. Marci, Chri- 
sti 167, quo tempore Soter Rom. Ecclesiam admi- 
nistrabat. Martyres igitur Lugdunenses non potue- 
runt ad Eleutherum scribere, qui nondum Saoteri 
successerat, Proinde Dlondellus lianc epistolam 4 
clero Lugdunensis Ecclesi: scriptam esse conten» 
dit. Sed Blondelli vanitatem refellit Eusebius. Quid 
euim apertius his verbis? Οἱ 6' αὐτοὶ μάρτυρες xal 
τὸν Βἱρηναῖον, mgz560:epoy xÓv ὄντα vh; Ev Λου- 
γδούνῳ παροικίας, τῷ δηλωθέντι xazà Ῥώμτν im- 
σχόπῳ συνίστων. Jam ergo ruit tota. Dlondeili ar- 
gumentatio, Ουι enim martyres Lugdunensea 
adliuc iu carcere positi scripserint 3d Eleutlierum 
p»pam, qui, teste Blondello, pontificatum iniit 
anno Christi 170, falsum est quod ait Blondellus, 
illos anno Christi 167 passos esse martyriuim. . 
(44) Μάρτιρες καὶ τὸν Elpnrator. Baronius qui- 
deni ad annum Christi 179, cap. 55, ait [ουδ a 
martyribus Komain. missum esse ad Eleutherum 
pipam. ddemque scribit. Mieronynus iu Catalogo. 
Verum 


39 EUSEBII C.ESARIENSIS ΟΡΡ. PARS I. — fi3TORICA. 


140 


| poris adhuc presbyter Lugdunensis erat. Ecclesiz, Α πρεσθύτερον τότ ὄντα τῆς ἓν Λουγδούνω παροιχίας, 


supradicto Eleuthero per litteras commendarunt, 
eum testimonio suo non mediocriter ornantes, 
sieut jpsorum verba declarant quz sic se habent : 
« Te per omnia ac perpetuo optamus in Deo valere, 
pater Elenthere. ας litteras ut ad. te perferret, 
fratrem et. collegam nostrum Irenzum hortati 5υ- 
mus. Quem quidem ut commendatum habeas ro- 
gamus, ulpote :emulatorem Testamenti Christi. 
Quod si nobis compertum esset, locum cuiquam 
conferre justitiam, eum tanquam presbyterum Ec- 
clesie (hunc enim gradum obtinet) tibi imprimis 
commendassemus. » Ceterum quid opus est ex- 


pressüm in supradicta epistola catalogum  marty-- 


"rum hic recensere, quorum alii securi percussi, 
alii feris objecti, alii in carcere exanimati sunt? 
Quid item opus est referre numerum confessorum 
qui postea superfuerunt? Hac. enim quicunque 
voluerit, cuncta poterit plenissime cognoscere ex 
ipsius epistolz lectione, quam quidem nos, ut 169 
supra monuimus, in Passionibus marlyrum a nobis 


τῷ δηλωθέντι χατὰ Ῥώμτν ἑἐπισχόπῳ συνίστω», 
πλεῖστα τῷ ἀνδρὶ μαρτυροῦντες, ὡς al τοῦτον Éyou- 
σαι τὸν τρόπον δγλοῦσι quval* « Χαίρειν &v θεῷ σε 
ἐν πᾶσιν εὐχόμεθα καὶ ἀεὶ, πάτερ Ἐλευθέριε (45). 
Ταῦτά cot τὰ γράµµατα προετρεψάµεθα τὸν ἁδελφὸν 
Tuv καὶ κοινωνὸν Εἱρηναῖον διαχοµίσαι, xa παρα- 
χαλοῦμεν ἔχειν σε αὐτὸν ἐν παραθέσει, ζηλωτὴν 
ὄντα τῆς Δ'αθέχης τοῦ Χριστοῦ. El γὰρ Ίδειμεν τό- 
πον τιν} διχκα.οτύνην περιποιεῖσθαι, ὡς πρεσθύτερον 
Ἐχχλησίας (ὅπερ ἐστὶν ἐπ' αὐτῷ) £v πρώτοις ἂν παρ- 
εθέμεθα. » Τί δεῖ χαταλέχειν τὸν ἓν τῇ δηλωθείση 
γραφῃ τῶν μαρτύρων χατάλογον, ἰδίᾳ μὲν τῶν 
ἀποτμίσει χεφαλῆς τετελειωµένων, ἰδίᾳ δὲ τῶν Ünp- 
σὶν εἰς βορὰν παραθεθληµένων, xol αὖθις τῶν ἐπὶ 
τῆς εἰρχτῆς χεχοιμηµμένων, τὸν τε ἀριθμὸν τῶν 
εἰσέτι τότε περιόντων ὁμολογητῶν; "Ὅτῳ γὰρ φίλον, 
χαὶ ταῦτα ῥάδιον πληρέστατα διαγνῶναι, μετὰ χεῖρας 
ἀναλαθόντι τὸ σύγγραμμα, ὃ καὶ αὑτὸ τῇ Ti» uap- 
τυρίων συναγωγῇ πρὸς ἡμῶν, ὡς γοῦν ἔφην, κατ- 
είλεχται. ᾽Αλλὰ τὰ μὲν Ex! Αντωνίνου τοιαῦτα. 


collectis integram inseruimus. Atque hzc sunt qua Antonini principatu contigerunt. 


sancti gratiam futura 5ο przdicere jactabant. De 
his igitur Lugdunenses ac Viennenses presbyteri, 
ad Ásianos sententiam suam perscripserunt pceu- 
liari epistola ; quam utinam. hic quoque apposuis- 
set Eu-cbius. Epistolas quoque martyrum ea de re 
ad Asianos scriptas, suis litteris adjecerant presby - 
teri Lugdunenses, ut. sententiai suam auctoritate 
martyrum  confirmarent. Quod si conjicere licet, 
hec illorum videtur fuisse sententia, prophetas 
illos benigne tractandos esse, et ad poenitentiam 
provocandos : ac si quidem resipiscerent, ad Ec- 
clesiam admittendos esse, ut pax inter fratres. so- 
lidetur. Si vero pertinaces in errore.suo permane- 


Verum ego non dubito quin Irenzeus Romam di- 
rectus fuerit ab omni clero Lugdunensis Ecclesi:e. 
Proficiscentem vero martyres commendarunt Eleu- 
tbero, Ástipulatur nobis etiam Feuardentius , qui 
in Vita D. Irenvi, quam operibus ejus przfixit, 
lrenzum 2 Pothino et reliquis martyribus Lugdu- 
nensibus adhuc in carcere constitutis, ad Eleuthe- 
rum papam et in Asiam missum esse scribit. Certe 
bas martyrum epistolas de quibus hic loquitur. Eu- 
sebius, vivente adhuc Pothino scriptas fuisse pro 
certo habeo. Neque enim credibile est, post mor- 
tem Pothini episcopi, destituta suo pastore Lugdu- 
mensium Ecclesia, confessores illos et martyres 
Christi Irenzum presbyterum tam procul aman- 
dasse, idque. in. ipso persecutionis ardore. Eral 
enim lrenzeus praecipuum lumen el decus Lugdu- 
nensis Ecclesie, quemadmodum ex epistola marty- 
rum discimus, et quo uno inaxime universa loci 
bujus Ecclesia. sustentabatur. Quare non possum 
assentiri Baronio nec Feuardentio : quorum hic 
quideni asserit. Irengum Romam ad Eleutlierum 
papam, atque inde in Asiam ac Phrygiam litteras 
martyrum pertulisse ; Baronius vero sola ad Eleu- 
iberum papam legatione perfunctum esse conten- 
dit. Rogatus quidein fuerat lrenzus a. martyribus 
et ab omni clero Lugdunensis Ecclesie, ut litteras 
ipsorum ad Eleutherum deferret : idque ipse se fac 
uirum promiserat, ut testatur epistola martyrum 
hie ab Eusebio relata. Verum cum Pothini mors 
subsecuta esset, lrenzus id prestare non potuit. 
Auctorem liujus sententiae ac subscriptorem habeo 
JEuscbium ipsum. 198 enim scribit, statim post Po- 


Uiini necem. lrengeum in. ejus locum. subrogatum 


rent, nec post frequentes admonitiones obtempe- 
rare sacerdotibus vellent, ab Ecclesie corpore 
abscindendos. Porro ab iisdem Lugdunensibus 
presbyteris lrenzsus Romam directus est ad Eleu- 
tlieruin papam, cum epistolis tàm inartyrum quam 
Lugduneusis cleri, ut cum Eleutliero de iisdem re- 
bus communicaret, Cum enim in omnibus eccle- 
siasticis negotiis primze essent partes episcopi Ro- 
mani, merito Lugduneuses hanc controversiam ad 
euim detulerunt : id agentes et omnibus modis stu- 
dentes, ut episcopi Romani auctoritate qux semper 
summa fuit in Ecclesia, haxec apud Asiam orta disseu- 
sio sedaretur, et pax in Ecclesia restitueretur. 


fuisse. Verba Eusebii sunt : Ποθεινου 6b σὺν τοῖς 
ἐπὶ Γαλλίας µαρτυρῄσασι τελειωθέντος, Εἰρηναῖος 
τῆς ἓν Λουγδούνῳ, ke ὁ Ποθεινὸς ἡγεῖτο, παροιχίας 
τὴν ἐπισχοπὴν διαδέχεται. Quare non potuit lrenzrus 
mariyrum litteras ad Eleutherum — perferre post . 
obituimn Pothiui. Tunc enim lrenzus erat episcopus 
cum martyres in suis illis ad Eleutherum littezis 
quas [ren:xo tradiderant, illum duntaxat presbyte- 
rum appellent. Dicet hic aliquis l]renzum aute 
taortem Pothini eas litteras pertulisse. Verum Eu- 
sebius hanc opinionem prorsus refellit. Nam in fine 
superioris capitis diserle testatur, Lug dunenses 
epistol» suzxe quam ad Ecclesias Asiz et Phrygiae 
de martyrum suorum glorioso certamine conscri- 
pserant, subjecisse alias epistolas, quas iidein mar- 
tyres, adhuc in carcere constituti, gari ad Ec- 
clesias Asi:e et Phrygize, partim ad Eleutherum pa- 
am  exaraverant, Has autem — Lugdunensinm 
itteras finita demum persecutione scriptas fuisse 
certissimum est. Contra vero martyrum litterze ad 
Eleutherum papam et ad Asianos in ipso persccu- 
tionis z:estu οἱ in carceris claustris exarata: sunt, 
υἱ testatur Eusebius. Quas Lugdunenses cum ali- 
quanto temporis spatio retinuissent, opportunum 
videlicet tempus ad eam legatiomem Oopperientes, 
tandem sedata persecutione et pace Ecclesie suc 
restituta, ad Eleutherum papam et ad Asianos 
adjuncta epistola sua direxerunt. Ex quo apparet diu 
post mortem Pothini illas martyrum epistolas Ro- 
mam atque in Ásiam perlatas fuisse. 

(49) Πάτερ ὮἘ Λευθέριε. Codex Keg., Maz. οἱ 
Εικ. habent Ἐλεύθερε, quibus consentit Nicepl ^. 
rus εἰ Rulinus. Sunt tamen qui bunc pontificem 


4$ 
ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ Ε’. 
Ὡς Μάρχῳ Αὐρη.1ίῳ Καίσαρι ταῖς τῶν ἡμετέρων 


εὐχαῖς οὐραωνόθεν ὁ θεὺς éxaxovcac ὑέτι- 
σεν (Nic. H. E. ww, 12). 


Τοῦτου δὴ ἁδελρὸν Mápxow Αὐρήλιον (46) Kat- 
capa, λόγος ἔχει Γερμανοῖς xal Σαρµάταις ἄντιπα- 
ῥαταττόμενον µάχῃ, δίψει πιεζοµένης αὐτοῦ τῆς στρα- 
τιᾶς, Ev ἀμηχανίᾳ γενέσθαι, τοὺς δὲ ἐπὶ τῆς Μελι- 
τινῆς (47) οὕτω Χχαλουµένης λεγεῶνος στρατιώτας 
δ-ὰ πίστεως ἐξ ἐχείνου χαὶ εἰς δεῦρο συνεστώσης, 
Ey τῇ πρὸς τοὺς πολεμίους παρατάξει yóvo θέντας 
ἐπὶ τὴν γῆν χατὰ τὸ οἰχεῖον ἡμῖν τῶν εὐχῶν ἔθος, 
ἐπὶ τὰς πρὸς τὸν Ochv ἰχεσίας τραπέσθαι. Παραδό- 
ξου δὲ τοῖς πολεµίοις τοῦ τοιούτου óh θεάματος, ἄλλο 
τι λόγος ἔχει παραδοξότερον ἐπιχαταλαθεῖν αὐτίκα " 
σχηπτὸν μὲν εἰς φυγὴν xal ἀπώλειαν συνελαύνοντα 
τοὺς πολεµίους, ὅμθρον δὲ ἐπὶ τὴν τῶν τὸ θεῖον πα- 
pxxexAnxówoy στρατιὰν, πᾶσαν αὐτὴν ἐκ τοῦ δίφους 
μέλλουσαν ὅσον οὕπω διαφθαρήσεσθαι ἀναχτώμενον. 


Ἡ δὲ ἱστορία φέρεται μὲν χαὶ παρὰ τοῖς πόῤῥω τοῦ ^ 


xa0' ἡμᾶς λόγου συγγραφεῦσιν, οἷς µέλον γέγονε 
τῆς χατὰ τοὺς δηλουµένους γραφῆς, δεδύλωται δὲ 
xaX πρὸς τῶν ἡμετέρων. 'AXAX τοῖς μὲν ἔξωθεν 
ἱστορικοῖς ἅτε τῆς πίστεως ἀνοικείοις, τέθειται μὲν 
τὸ παράδοξον, οὗ μὴν xai ταῖς τῶν ἡμετέρων εὖ- 
γαῖς (48) τοῦτο ὡμολογήθη γεγονέναι’ τοῖς δέ yz 
ἡμετέροις, ἅτε ἀληθείας φίλοις, ἁπλῷ γαὶ ἀκαχοήθει 
τρόπῳ τὸ πραχθὲν παραδέδοται. Τούτων δ' ἂν εἴη 
χαὶ ᾿᾽Απολινάριος, ἐς ἐχείνου ofioag τὴν δι εὐχῖς 
τὸ παράδοξον πεποιηκυῖαν λεγεῶνα, οἰχείαν τῷ γε- 
γονότι πρὸς τοῦ βασιλέως εἱληφέναι προσηγορίαν, 
Κεραυνηθόλον (49) τῇ Ῥωμαίων ἐπικληθεῖσαν ovi. 


Romanum Eleutherium nominant, inter quos est 
Nicephorus patriarcha CP. in Chronogranhia tripar- 
tita, quam Anastasius Bibliothecarius Latine ver- 
tit : et Georgius Syncellus, et vetns. interpres Ire- 
nai in lib. n: Contra. hereses. Porro in codice 
Maz. ac Mediceo, ante hzc verha, χαίρειν ἐν 
Θεῷ ce, eic., paulo majoribus litteris, in Mediczo 
etiam miniatis scribitur ἐπιστολῆς spatio utrinque 
relicto, ut notetur hane esse epistolam martyrum 
Lugdunensium. 

(46) Τούτου δὴ dóe4Agóx Μάρκον Αὐρή.λιον. Gra- 
viter hic fallitur Eusebius, qui M. Aurelium fratrem 
fuisse ait imp. Antonini, cum tamen uuus idemque 
iuerit M. Aurelius Antoninus. Hujus autem adopti- 
vus frater, non Marcus, sed Lucius Αι Verus 


HISTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. V. 


413 


CAPUT V. 


Quomodo M Aurclio Cesari Deus neatrorum precibus 
exauditis pluviam prestitit. 


Ilujus porro fratrem M. Aurelium Cxsarem, cum 
adversus Germanos et Sarmatas pugnaturus aciem 
instrueret, et exercitus ipsius siti premeretur, pene 
ad inopiam consilii redactum esse memorant. Tum 
vero milites legionis Melitin:e, qux fidei merito 
eliam nunc manet, dum acies adversus hostes or- 
diuatur, flexis in terram genibus ut nostris oranti 
bus mos est, preces ad Deum fudisse perhibentur, 
Cujus spectaculi novitate hostibus stupefactis, aliud 
quiddam longe majori dignum admiratione acci- 
disse narrant : hinc quidem fulminum jaetus, qui- 


B bus hostium copie in fugam verse atque exstin- 


cte sint z illiuc vero imbrium vim, quibus exerci- 
lus eorum qui Deum precati fuerant, jamjam siti. 
periturus, przeler spem recreatus est. Atque ea res 
tum a scriptoribus a fide nostra penitus alienis, 
quibus curz fuit res ceo. tempore gestas memoria 
mandare, tum a nostris etiam hominibus refertur. 
Sed gentilium scriptores, utpote a religione mostra 
dissidentes, hoc quidem miraculum commemora- 
runt ; non tamen id nostrorum precibus factum 
esse confeasi sunt. Nostri vero, utpote veritatis 
cultores, simpliciter atque iugenue rem ipsam lit- 
teris tradiderunt, Ex his est Apollinaris, qui legio- 
nem ipsam cujus precibus id miraculum  perpetra- 
tum est, exinde congruo rei vocabulo Fulmineam 


C ab imperatore cognonminatam esse scribit. Sed et 


Tertullianus ejusdem rei idoneus testis est in. Apo- 


Med., Fuk. et Savilianoscribitur Μελιτινῆς, accentu 
jn ultima syllaba. ] . 

(48) οὗ μὴν xal ταῖς τῶν ἡμετέρων εὐχαῖς. Gcn- 
tiles scriptores qui hujus rei meminerant , alii qui- 
dem, magorum incantationibus pluviam impetra- 
tam esse dixerunt; alii vero precibus imp. Marci. 
Ita Capitolinis in Marco, οἱ Claudianus in v1 Consu- 
latu Honorii. Quinetiam precationis ipsius verba 
referunt, quibus usus est Marcus. Hanc, inquit, 
dextram ad te, Jupiter, tendo, qu& nullius unquam 
sanguinem fudit. Themistius in oratione nondum 
edita ad imperatorem Theodosium, qui inscribi- 
tur : T/c ἡ βασιλικωτάτη τῶν ἀρετῶν; '"Avtovlvtp 
τῷ Ῥωμαίων αὐτοχράτορι, ᾧ τοῦτο αὐτὸ bmtovo 
ὁ Εὐσεθῆς ἦν, τοῦ στρατεύματος ὑπὸ δίφους αὐτῳ 


dictus est, ut cuncti sciunt. Verum is qui contra D πιεζοµένου, ἀνασχὼν τὼ χεῖρε ὁ βασιλεὺς πρὸς τὸν o0- 


Germanos et Sarmatas pugnavit, et cui pugnauti 
repentinum imbrem ad sedandam militum sitim 
Deus indulsit, non est Lucins ZElius Verus, sed 
M. Aurelius Antoninus, ut omnes historici testan- 
tir, et ipse Eusebius iu Chronico, qui id factum re- 
fert anno xiv Antonini, id est quatuos aut quinque 
annis post obitum L. ΑΙ Veri. « 

Avi Τοὺς... ἐπὶ τῆς Με.ιτιγῆς. Xiphilinus τοὺς 
ἀπὸ Μελιτινῖς habet, quasi Melitina nomen fuerit 
non legionis ipsius ut vult Eusebius, sed potius re- 
gionis ex qua primum conscripti fuerant milites. 
Est autem Melitina regio Cappadocim inter. Coma- 
genem eL Cataoniam sita, leste Strabone in lib. xit, 
ο eam nullas habuisse urbes dicit. Postea tamen 

elitina urbs exstitit satis nobilis, qux», nova pro- 
vinciarum divisioue facta, minori Ármeniz attri- 
buta est, ut docet. Amm. Marcellinus; qui quidem 


eam semper Melitinam nominat. ln. codice. Maz., 


- 


ρανόν' Ταύτῃ, ἔφη, τῇ χειρὶ πρεὐτρεφάμην σε xal 
ἱχέτευσα tbv ζωῆς δοτηρα, f| ζωὴν οὐκ ἀφειλόμην, 
Καὶ οὕτω κατῄδεσε τὸν θεὺν τῇ εὐχῇ, ὥστε ἐς al- 
θρίας λθον νεφέλαι ὑδροφροροῦσαι τοῖς στρατιώ- 
ταις. Adiit Themistius vidisse se pictam iu labela. 
hujus rei imaginem : imperatorem. quidem in aeie. . 
deos precantem ; milites vero galeis imbrem exci- 
pientes,et aquam calitus inissam bibentes, 
(19) Κεραυγοξθό.Ίον. Jam dudum monuit Scaliger 
in animadversionibus Eusehianis, legionem Fulmi- 
natricem. ab. hoc roiraculo  cognominatam non 
fuisse, quippe qu:e diu ante tempora M. Autonini 
ita vocata fuerit. Docet id imanifeste Dio Cassius in 
libro Lv, ubi legiones omnes enumerat. Vetus quo- 
que inscriptio, a Scaligero prolata, id ipsum confire 
mat, Quamobrem de ipso quidem miraculo pluviz a 
Christianis militibus impetrate, et. Apollinari οἱ 
Tertulliano testantibus facile credimus; legionem 


es 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


444 


[ogetico, quem pro fldei nostrz defensione ad se- A Μάρτυς δὲ τούτων γέἐνοιτ᾽ ἂν ἀξιόχρεως ὁ Τερτυλλια- 


natum urbis: Roman» Latino sermone conscripsit, 
eujus etiam supra mentionem. fecimus, ubi hanc 
historiam validiore atque evidentiore argumento 
confirmat. Scribit enim Marci gravissimi imperato- 
ris litteras adhuc sua ztate exstitisse, quibus te- 
stabatur exercitum Romanum in Germania, cum 
aqu: penuria jamjam periturus esset, Christiano- 
rum precibus esse 17 servatum. Eumdem quo- 
que principem capitis ponam comminatlum esse 
dicit accusatoribus Christianorum. Quibus ista sub- 
jungit : « Quales ergo leges iste, quas adversus nos 


goli exercent impii, injusti, truces, vani, demen-. 


tes? quas Trajanus ex parte frustratus est, ve- 
fando inquiri Christianos ; quas nullus Adrianus, 
quanquam curiositatum omnium explorator ; nul- 
lus Vespasianus, quanquam Judzorum debellator; 
nullus Pius, nullus Verus impressit. » Sed de his 
quisque pro arbitratu suo statuat : nos vero ad 
historie ordinem redeamus. Jgitur cum Pothinus 
anno x!atis nonagesimo una cum Gallicanis mar- 
tyribus czesus esset, episcopatum Lugdunensis Ec- 
clesixe post illum suscepit lrenzus. Quem quidem 
in adolescentia Polycarpi auditorem fuisse compe- 


rimus. llic in tertio Adversus hareses libro, Roma- 


ns urbis episcoporum seriem recensens, in Eleu- 
thero, cujus nunc tempora ae res gestas iuquiri- 
musa, finem enumerandi facit, quippe cum eo Ro- 


vero Melitinam ob id Fulminatricem esse dictam a 


M. Antonino iinp. nondum mihi persuasit Apollina- 
ris. Dicet forte aliquis, Fulninatricem quidem le- 
gionem fuisse ante tempora M. Antonini ; sed Mar- 
cum, ob acceptum a Melitina legione beneficium, ei 
quoque Fulminatricis cognomen indidisse. Verum 
si ita essel, secunda Fuliminatrix dici debuerat. 
Dio tamen nullam ejus mentionem facit, quamvis 
omnes legiones a superioribus principibus con- 
scriptas accurate recenseat, Sed et Fulininatriceim 
illam in Cappadocia sedes habuisse dicit, quod Me- 
litinze legioni apte convenit. In. Notitia imperii Ro- 
mani, sub dispositione ducis Armeunix receusetur 
przfeciura legionis xit Fulimine: Melitin:ze, id. est, 
apud oppidum Melitinam constitute. Ex quo colli- 
gitur Meclitinam nomen legionis non fuisse, sed op- 
pidi, in quo legio xn Fulininea consistebat. Legio- 
nes vero a locis in quibus pr:sidium agebant, de- 
nominare moris nou fuit, sed a regiouibus in qui- 
bus erant conseripte. Itaque quod de legione 
Melitina tradit. Eusebius, parum mihi probabile 
videtur. Adde quod Rulinus hoc legionis nouen 
consulto, ut arbitror, prztermisit, quippe qui 
: nosset, Melitinam nomen esse oppidi minoris Ar- 
meniz, in quo legio xir Fulninea adhuc sua atate 
pretenderet. Recte. etiain ldei. Rufinus Κεραυνο- 
θόλον  Fulmineam vertit; non Fulminatricem , ut 
Onuphrius et Scaliger aliique appellant. Quos re- 
fellit Notitia imperii in loco quem superius adduxi. 
Csierum ut ingenuo dicam quod sentio, parum 
mihi probabile videtur, totam legionem militum 
Romanorim eo tempore Christianam | fuisse, quod 
tamen aflirmare videtur Eusebius. Qui et iu eo 
peccat, quod Apollinaris locum non protulit, nec 
librum ipsum in quo hzc Apollinaris scripserat, 
indicavit. Sed et verba quibus totam hanc narra- 
Vionem concludit, satis indicant ipsum de veritate 
rei duhitasse. Sic eniu ait: ᾽Αλλὰ ταύτα μὲν ὅπη 
τις ἐθέλῃ ci0£cÓc- idest, Sed de his quisque pio 
arbitrio suo. judicet. 


νὸς, τῇ Ῥωμαϊκνῃ συγχλήτῳ προσγωνίσας (90) ὑπὲρ 
τῆς πίστεως Αποιυγίαν, ἧς xaX πρὀσθεν ἑμνημονεύ- 
σαµεν, τήν τε ἱστορίαν βεθαιῶν σὺν ἀποδείξει µείξουι 
xaX ἑναργεστέρᾳα. Γράφει 8 οὖν χαὶ αὐτὸς λέγω», 
Μάρχου τοῦ συνξτωτάτου ῥασιλέως ἐπιστολὰ; εἰσέτι 
voy φέρεσθαι, ἓν αἷς αὐτὸς μαρτυρεῖ ἓν Γερμανίᾳ 
ὕδατος ἁπηρίᾳ μέλλοντα αὐτοῦ τὸν στρατὸν διαφθεί- 
ρὲσθα:, ταῖς τῶν Χριστιανῶν εὐχαῖς σεσῶσθαι. Tou- 
τον δέ ᾧπσι χαὶ θάνατον ἀπειλῆσαι (51) τοῖς χατ- 
ηγορεῖν ἡμῶν ἐπιχειροῦσιν. Οἷς ὁ δγλωθεὶς ἀνῆρ xal 
ταῦτα προσεπιλέγει' « Ποταποὶ οὖν οἱ νόμοι οὗτοι 
οἱ καθ ἡμῶν μόνοι Έπονται ἁσεθεῖς (52), ἄδιχοι, 
cuo, οὓς οὖτε ΟΩὐεσπασιανὸς ἐφύλαξε, χαίτοι vs 
Ἰουδαίους νιχήσας, οὓς Τραϊανὺς Ex μέρους ἐξηνθξ- 


D νησε, κωλύων ἐπιζττεῖσθαι Χριστιανοὺς, οὓς οὔτ 


ἸΑδριανὸς, καἰτοι Ys πάντα τὰ περίεργα πολυπραγµο- 
νῶν, οὔτε 6 Εὐσεθῆης ἐπιχλτθεὶς ἐπεχύρωσεν; 
Αλλά ταῦτα μὲν ὅπη τις ἐθέλῃ, τιθέσθω": uel pev 
6E ἡμεῖς ἐπὶ τὴν τῶν ἑξῆς ἀχολουθίαν. Ποθεινοῦ 5*5 
Eo' ὅλοις τῆς ζωῆς ἔτεσιν ἐνενήχοντα σὺν τοῖς ἐτὶ 
Γαλλίας µαρτυρήῄσασι τελειωθέντος, Εἰρηναῖος της 
χατὰ Λούνδουνον, ἧς ὁ Ποθεινὺὸς ἡγεῖτο, παροι- 
χίας (96) τὴν ἐπισχοπὴν διαδέχετα:. Πολυκάρπου δὲ 
τοῦτον ἀχουστὴν Υδνἐσθαι κατὰ τὴν νέαν ἐμανθάνο- 
μεν ἡλιχίαν. Οὗτος τῶν ἐπὶ ᾿Ῥώμης τὴν διαδοχὴν 
ἐπισχόπων ἐν τρίτῃ συντάξει τῶν Πρὸς τὰς αἱρέσεις 
παραθέµενος, εἰς Ἐλεύθερον οὗ τὰ χατὰ τοὺς ypó- 


(50) Τῇ 'Popatxü συγχ.Ἱήτῳ προσφωνήσας. 
]tunc locum. emendavimus ex manuscriptis codi- 
cibus Mazar., Med., Fuk. et Savilii, qui diserte 
scriptum. habent τῇ Ῥωμαῖκῇ συγκλήτῳ, non ut 
Rob. Stephanus Regium codicem secutus ediderat, 
τὴν Ῥωμαϊχὴν τῇ συγκλήτῳ, etc. Quanquam Apolo- 
geiicus Tertulliani proprie non. senatui Romano, 
sed prasidibus provinciarum, cunctisque magistra- 
tibus imperii. Romani est nuncupatus, Qui quo- 
niam e senatu ut plurimum eligebantur, ideo dici 
potest, Apologeticum illu: senatui Romano dicatum 
0556. : 
(51) Καὶ θάνατον ἀπειῆσαι. Verba Tertulliari 
sunt {ος in. Apeloaetici cap. 9 : Qui sicul non pa- 
lam ab ejusmodi homin:bus penam dimovit, ita alio 
modo palam dispersit ; adjecta etiam. accusatoribus 
damnatione et quidem tetriore. In. edicto M. Aurelii 
quod supra retulit Eusebius, lib. iv, cap. 12, poena 
accusatoribus Christianorum proponitur his verbis: 
'O δὲ χαταφέρων ἔνοχος ἔσται δίχης. Id est, delator 
vero pane subjaceat. Ubi notandum est, impera- 


D torem pone genus nonu definiisse, sed eaim  judi- 


cautis arbitrio permisisse, ut, babita. ratione digni- 
latis ejus qui delatus fuisset, et ejus qui reum de- 
tulisset, accusator a judice puuiretur. Ejusdem legis 
meminit Eusebius infra, cap. 21 hujus libri, ubide 
Apollonio. MEN 

(59) Of xa0' ἡμῶν μόνοι ἔπογται ἀσεθδεῖς. Sic 
puto scribendum ; ait enim. Tertulliauus : Quales 
ergo leges isi , quas. adversus nos soli exercent 
impii. Edit., µόνων Éxovzat. In. codice Med., Fuk. 
ει Saviliano scribitur, οἳ xa0* ἡμῶν µόνων ἔσονται 
ἀσεθεῖς. Qua lectio et a verbis et a. sensu Tertaul- 
liani longius recedit. Cieterum pro µόνων codex 
Maz. et Fuk. scriptum habent µόνον. 

(85) Elipnraioc τῆς κατὰ ΛούγδουνονΥ παροι- 
χίας. Baronius quidem anno Christi 180 electio- 
nem  |renmi collocavit. Nam post mortem Po- 
Wini, qu» contigit anno Christi 179, cessavisse 
ait episcopatum — Lug.iuni, donec persecutionis 


A5 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. V. 


46 


Ύους ἡμῖν ἑσετάσστα:, ὡς ἂν Oh χατ αὐτὸν σπουδα- A manam Ecclesiam gubernante opus illud elal.ora- 


ῥομένης αὑτῷ τῆς ΥραφΏς, τὸν xazálovov (strat, 
γράφων 6s. 
ΚΕΦΛΑΑΛΑΙΟΝ G'. 


Tov ἐπὶ Ῥώμης ἐπισχοπευσάντων κατά Ίογος 
(Nic. H. E. iv, 15). 


« θεμελιώσαντες οὖν xat οἰχοδομήσαντες οἱ µαχά- 
Ρρίοι ἀπόστολοι τὴν Ἐχχλησίαν, Alv τὴν τῆς ἐπι- 
σχοπτς λειτουργίαν ἐνεγχείρισαν. Τούτου τοῦ Λίνου 
Πανλος ἓν ταῖς πρὸς Τιμόθεον ἐπιστολαῖς µέμνηται: 
Διαδέχεται ὃξ αὐτὸν ᾿Ανέγχλητος. Μετὰ: τοῦτον δὲ 
τρίτῳ τόπῳ ἀπὸ τῶν ἀποστόλων τὴν ἐπισχοπὴν κλη- 
ροῦται Κλήμης, ὁ καὶ ἑωραχὼς τοὺς µαχαρίους ἆπο- 
στόλους, xal συμθεθληκὼς αὐτοῖς, καὶ ἔτι ἔναυλον 
τὸ χήρυγμα τῶν ἀποστόλων xai τὴν παράδοσι) πρὸ 
ὀφθαλμῶν ἔχων οὐ μόνος’ ἔτι γὰρ πολλοὶ ὑπελεί- 
ποντο τότε ὑπὸ τῶν ἁποστόλων δξδιδαγμένοι, Ἐπὶ 
τούτου οὖν τοῦ ἹΚλήμεντος στάσεως οὐχ ὀλίγης τοῖς 
"ἐν Κορίνθῳ γενομένης ἁδελροῖς, ἐπέστειλεν ἡ ἐν 
Ῥώμῃ Ἐκχχλησία ἰκανωτάτην ΥραρΏν τοῖς Κοριν- 
θίοις, εἰς εἰρήνην συµθιθάκουσα αὐτοὺς, xal ἀνα- 
νεοῦσα τν πίστιν αὐτῶν, xai fiu νεωστὶ ἀπὸ τῶν 
ἁποστόλων παράδοσιν εἱλήφει. » Καὶ μετὰ βραχέα 
φησί’ « Tóy δὲ Κλήμεντα τοῦτον δ.αδέχεται Εὐάρε- 
στος, χαὶ τὸν Εὐάρεστον Αλέξανδρος. EO" οὕτως 
ὄχτος ἀπ) τῶν ἁποστήλων χαθίσταται Ὠύστος. Μετὰ 
δὲ τοῦτον Τελεσφόρος, ὃς xax ἓ)δύξως ἐμαρτύρτσεν ᾽ 
ἔπειτα Ὑγΐνος, εἶτα Πῖος, μεθ) ὃν ᾿Ανίχητος. Δια- 
ὅτξαμένου τὸν Ανίχητον ΣωτΏρος, νῦν δωδεκάτῳ 
τόπῳ τὸν τῆς ἐπισχοπῆς ἀπὸ τῶν ἁποστόλων κατέχει 
χλῆρον Ἐλεύθερος. Τῇ αὐτῇ τάξει καὶ τῇ αὐτῇ δι- 
ὅσνἡ (54) fj τε ἀπὸ τῶν ἁποστόλων Ev τῇ Ἐκκλησίᾳ 
Τα 2άδοσις xai τὸ τῆς ἀληθείας κήρυγμα χατήντη- 
xcy εἰς ἡμᾶς. » 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 7, 


Ὡς xa) μέχρι τῶν τότε καιρῶν διὰ τῶν πιστῶν 
dS pie ἐγηργοῦντο παράδοξοι (Nic, H. E. ww, 
45 


Ταῦτα 6 Εἱρηναῖος, ἀκουλούθως ταῖς προδιεξοδευθεί- 
σαις fju2) ὑπογράψας ἱστορίαις (59), ἓν οὓς ἐπέγραφε, 
πέντε οὖσι τὸν ἀριθμὸν, Ἐ.Ίέγχου (503) καὶ ἆνατρο- 
πῆς τῆς ευδωνύµου yvoctoc, Ey δευτἐρῳ τῆς ab- 
τῆς ὑποθέσεως, ὅτι δῆ καὶ εἰς αὐτὸν ὑπολείγματα τῆς 
θείας καὶ παραδόξου δυνάμεως Ev Ἐγχλησίαις τισὶν 
ὑπολέλειπτο, διὰ τούτων ἐπισημαίνεται λέγων, « To- 


ret. Sic euim scribit. 


CAPUT VI. 
Enumeratio episcoporum urbis Rome. 


« Fundata jam et. :edificata Ecclesia beatissimi 
apostoli episcopatus officium Liuo.1radiderunt. Hd» 
jus Lini mentionem facit Paulus in litteris ad 
Timotheum. Huic successit Anencletus. Post quem 
tertio ab apostolis loco pontificatum sortitus est 
Clemens, qui qui-lem beatissimos apostolos viderat, 
et cum iisdem familiariter versatus fuerat : et prze- 
dicationem apostolorum adhuc auribus suis inso- 
nautem, traditionemque prx» oculis habebat. Nec 


p Vero ipse solus : sed et alii plurimi etiam tum super- 


C 


erant ab apostolis instituti. Ilujus Clementis teur 
poribus cum gravissima disseusio Corinthi exorta 
esset inter fratres, Ecclesia Romana luculentissi- 
mam epistolam Corinthiis scripsit, qua eos ad pa- 
cem concordianique revocaret, et lidem illorum, et 
quam recens ab aposielis susceperant traditionem 
renovaret. » Paulo post subdit : « Iluic porro Cle- 
menti successit Evarestus, Evaresto Alexander. 
Sextus deinde post apostolos 171 constitutus est 
Xystus. Quein. deinceps excepit Telesphorus, qui 
cliam illustri martyrio defunctus est. Post hune 
llyginus, ac deiude Pius. Post Pium Anicetus. Cui 
cum successisset Soter, duodecimo demum ab 
apostolis loco episcopatum nunc obtinet Eleuthe- 
rus, llac serie et succes sioue, tuin traditio aposto- 
lorum in Ecclesia, tum veritatis pradicatio ad nos 
usque pervenit, » 


CAPUT VII. 
Quod ad illa usque tempora per fideles miracula 
patzubautur 


ll:ec Irenzus breviter perstrinxit ac. veluti deli- 
neavit in illis quinque libris, quos De false doctrinae 
re(utatione ac. eversione iuscripsit, qui quidem 
plane consentiunt cum iis qux in superioribus 
historix: nostrz libris tradidimus. ln secundo autem 
cjusdem operis libro, divin: admirandeeque virtutis 
specimina adhuc sua xtate in quibusdam Ecclesiis 


σοῦτον δὲ ἀποδέουσ. τοῦ vexoby EvzTpat, χαθὼς ὁ Kü- D superfuisse testatur his verbis : « Tantum abest, 
ριος Ίχειρε xaX οἱ ἀπόστολοι διὰ προσευχῆς, xa ἐν iuquit, ut mortuum excitent per orationem, quemad- 


τῇ ἁδελφότητι πολλάκις (50) , διὰ τὸ ἀναγκαῖον τῃς 


furor deferbuisset, οἱ lrenzeus, qui Romam a Po- 
thino et 3 Lugdunensi Ecclesia inissus fuerat, do- 
mum reversus esset. Sed nos supra non infirmis 
rationibus demonstravimus, lrenzum legationem 
illam non obiisse. Itaque nihil jam vetat quominus 
Ireuzi ordinatio in eumdem annum quo. Pothinus 
est morinus, conferatur. 

54) Tn αὑτῃῇ διδαχῃ. Sic habent etiam nostri 
codices. Maiim tamen scribere διαδογῇ, cum Chri- 
stophorsono et Savilio, eL cum veleri interprete 
l|renzi. . 

(55) 'Υπο]γράύας ἱστορίαις. Mujus. verbi vim ac 

reprielatem non satis expresserunt interpretes. 
usculus euim vertit. subjecit, quod est ineptissi - 
mum ; Christophorsonus pro simplici verbo accepii. 


modum Dominus et apostoli fecerunt, Sed et 


Verum ὑπογράφειν aliquid amplius significat, uempe 
delineare ei adumbrare, metaphora ducta à. pieto- 
ribus. l'ossis etiam interpretari. subscribere, quod 
idem est ac consentire et suffragari. 

(55) 'EA£y zov. lntellige quasi scriptum esset, 
τὰ τοῦ ἑλέγχου. Epi. 3 

(56) Πο..Ίάκις. Τοχίις vulgatus, πολλοὶ πολ- 
λάχις. Apud Nicephorum in lib. iv, c. 15, deest vox 
πολλοί, quam nec velus interpres lrenii, nec lu- 
fiuus agnoscit. [taque expangeuda. est, utpote quae 
sensum turbet, Paulo. post, sibi legebatur : Μετά 
νηστείας πολλῆς καὶ ἀγνείας, restituimus καὶ λιτα- 
γείας, ut legitur αρ. Nicepliorum, et in quatuor 
nostris codicibus Maz., Med.. Fuk. et Savil., 
quibus subscribit vetus interpres Ireu:i et Rufinus... 


441 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP, PARS I, — HISTORICA. 


418 


s:penuimero inter fratres, tota simul unius loci À κατὰ τόπον Ἐκκλησίας πάσης αἰτησαμένης μετὰ 


Ecclesia ob aliquam necessitatem id flagitante cum 
jejuniis multis et orationibus, reversa est in corpus 
anima defuncti, el sanctorum precibus hominis vita 
donata est. ». Et aliquanto. post: « Quod si, iuquit, 
simulatione quadam ac przstigiis h»c Dominum 
fecisse dicturi sunt, ad prophetarum oracula cos 
deducentes, ex illis demonstrabimus cuncta de 
ipso ita przdicta el gesta esse certissime, eumque 
solum csse Filium Dei. Unde etiam in ejus nouine, 
quotquot veri sunt. ejus discipuli , accepta ab co 
gratia ad salutem atque utilitatem reliquorum 
omnium ea faciunt, prout unusquisque ipsorum 
ab co munus acceperit. Alii enim dmonas expel- 
lunt certissime ac verissime; adeo ut qui ejusmodi 
malis spiritibus liberati sunt, spe fidem aaplectan- 
tur, et in Ecclesia permancant,. Alii priescientiaim 
futurorum et visiones sortiti sunt , et propheticas 
przdictiones. Alii inlirmos per impositionem ma- 
nuum curant, ac pristina sanitati restituunt, Sed 
et mortui aliquoties, ut supra diximus, excilatisunt, 
et pluribus deinceps annis nobiscum remanserunt. 
. 172 Quid plura? Non potest numerus iniri dono- 
rum, quie per universum orbem Ecclesia a Deo 
accipiens, in nomine ejus qui sub Pontio Pilato 
crucifixus est Jesu Christi, quotidie ad. opitulatio- 
nem gentium operatur; nec fallens quemquam , nec 
pecuuiam corradens. Ut enim gratis accepit a Deo, 
sic etiam gratis ministrat. » ldem in alio loco ita 
scribit 
Ecclesia, qui prophetix: dona consecuti sunt, εἰ 
omni linguarum genere per Spiritum loquuntur, 
et ad hominum utilitatem, occulta in lucem proferunt, 
atque arcaua Dei mysteria exponunt.» Ex his igitur 
apparet, multiplicem donorum spiritalium varieta- 
tem ad illa usque teimpora penes eos qui digni essent 
permansisse. 
CAPUT ΤΠ. 


Qualiter Ireneus divinarum meminit. Scripturarum. 


Sed quoniam in ipso hujus operis exordio polliciti 
sumus, veterum nos Ecclesie presbyterorum ac 
scriptorum verba suo loco adducturos, quibus ea 
qua a majoribus sibi tradita accepissent, de sacris 


: « Sicuti. multos ex fratribus audimus in (C 


νηστείας xal λιτανείας πολλῆς, ἑπέστρεψε τὸ πνεῦμα 
τοῦ τετελευτηχότος, καὶ ἐχαρίσθη 6 ἄνθρωπος ταῖς 
εὐιαῖς τῶν ἁγίων. » Καὶ αὖθίς φησι μεθ) ἕτερα" « El 
δὲ καὶ τὸν Κύριον φαντασιωδῶς τὰ τοιαῦτα πεποιη- 
χέναι φῄσουσιν, ἐπὶ τὰ προφητικὰ ἀνάγοντε; αὐτοὺς, 
ἐξ αὐτῶν ἐπιδείξομεν πάντα οὕτως περὶ αὑτοῦ xal 
προξιρῄσθαι χαὶ γεγονέναι βεθαίως, καὶ αὐτὸν µόνον 
εἶναι τὸν Υἱὸν τοῦ βεοῦ. Διὸ καὶ ἐν τῷ ἐχείνου ὀνό- 
ματι οἱ ἁληθῶς αὐτοῦ μαθηταὶ, παρ' αὐτοῦ. λαθόντες 
τὶν χάριν, ἐπιτελοῦσιν Ev εὐεργεσίᾳ τῇ τῶν λοιπῶν 
ἀνθρώπων, χαθὼς εἷς ἕκαστης αὐτῶν τὶν δωρεὰν εἴ- 
ληφε παρ) αὐτοῦ. Οἱ μὲν γὰρ δαίμονας ἑλαύνουσι 
βεθαίως xal ἀληθῶς, ὥστε πολλάχις xal πιστεύειν 


g αὐτοὺς ἐχείνους τοὺς χαθαρισθέντας (57) ἀπὸ τῶν 


πονηρῶν πνευμάτων, xal εἶναι ἐν τῇ Ἐκχλησέχ, οἱ 
δὲ χαὶ πρόγνωσιν ἔχουσι τῶν µελλόντων, xat ὁπτασίας, 
xai ῥήσεις προφητιχάς' ἄλλοι δὲ τοὺς xápvovsag διὰ 
τῆς τῶν χειρῶν ἐπιθέσεως ἑῶνται, καὶ ὑγιεῖς ἀποκαθ- 
ιστᾶσιν. "Ηδη δὲ, χαθὼς ἔφαμεν, καὶ νεκροὶ 1χέρ- 
θησαν, χαὶ παρέμειναν σὺν ἡμῖν (58) ἰκανοῖς ἕἔτεσι. 
Καὶ τί γάρ; οὐχ ἔστιν ἀριθμὸν εἰπεῖν τῶν χαρισµά- 
των, ὧν κατὰ παντὸς τοῦ χόσµου ἡ Ἐκχλησία παρὰ 
Θεοῦ λαθοῦσα, ἐν τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ 
σταυρωθέντος ἐπὶ Ποντίου Πιλάτον. ἑχάστης ἡμέρας 
Em εὐεργεσίᾳ xfj τῶν ἐθνῶν ἐπιτελεῖ, μήτε ἑξαπα- 
τῶσά τινας, μήτε ἑξαργνυριζομένη ’ ὡς γὰρ δωρεὰν 


εἴληφε παρὰ θεοῦ, δωρεὰν καὶ διαχκονεῖ. » Καὶ ἐν. 


ἑτέρῳ δὲ τόπῳ ὁ αὐτὸς γράφει «Καθὼς xat πολλῶν 
ἀχούομεν ἁδελφῶν ἐν τῇ Ἐχκλησίᾳ προφητιχἁ χα- 
ρίσµατα ἑχόντων, xaX παντοδαπαῖς λαλούντων διὰ τοῦ. 
Πνεύματος γλώσσαις, xal τὰ χρύφια τῶν ἀνθρώπων 
εἰς φανερὸν ἁγόντων ἐπὶ τῷ συµφέραντι, χαὶ τὰ µυστή- 
ρια τοῦ Θεοῦ ἐχδιηγουμένων. ». Ταῦτα xal περὶ τοῦ 
διαφορὰς χαρισµάτων µέχρι xal τῶν ὁτλουμένων 
χρόνων παρὰ τοῖς ἀδίοις διαμεῖναι. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η’. 
^ ὁ Elpnraioc τῶν θείων ον εύκι- 
Όπως Γραφών (Νίο. H. E. Mert 
Ἐπεὶ δὲ ἀρχόμενοι τῆς πραγµατείας ὑπόσχεσιν 
πεποιήµεθα, παραθήῄσεσθαι κατὰ χαιρὸν εἰπόντες τὰς 
τῶν ἀρχαίων ἐχχλησιαστιχῶν πρεσθυτέρων τε xal 
συγγρατέων φωνὰς, ἐν aic τὰς περὶ τῶν ἐνδιαθήχων. 


utriusque Testamenti libris exposuerunt, ipsius p Γραφῶν εἰς αὐτοὺς χατελθούσας παραδόσεις Υραφῇ, 
etiam lrenzi qui unus ex illorum numero fuit, παραδεδώχασι (59) , τούτων δὲ xal ὁ Εἱρηναῖος Tv, 


(51) Τοὺς καθαρισθέντας. Sic etiam Latini 
purgari dicebant eos qui immundis spiritibus libe- 
rabantur. Ambrosius in lib. vin Epistolarum, cpist. 
$; Paulivus in. Vita Ambrosii. Occurrit ea vox et 
in can. 14 concilii Arausicani. Severus in. dialogo 
primo De vit. Martini, cap. 14 : Quinto demum 
mense purgatus est non solum. demone, sed. quod 
illi erat utilius et optatius, vanitate. Sed el in lib. 1 
De vita Martini titulus capitis 17 in ms. codice hic 
est : Ubi demoniaco furenti digitos in os intulit, et 
confestim purgavit. Eucherius in passione sancti 
Mauricii : Hec duo, inquit, miracula passioni mar- 
tyrum. inscrenda. Caterum. salis mulla. sunt, que 
tel in purgatione demouum, vel in restauratione 
claudorum, eic. lta. legitur in. vetustissimo codice 


Mosciacensi , non ut Surius edidit, expugnatione 
daemonum. Porro in quatuor nostris codieibus Maz., 
Med., Εις. et Saviliano scriptum est, αὐτοὺς ἐχεί- 
νους τοὺς καθαρισθέντας. Qui articulus deest in 
Hegio exemplari, et in editione Stephani. 

(58) Hapéuewav σὺν ἡμῖν. Sic in codice Maz., 
Med. et Saviliano, necnon apud Nicephorum legitur 


, , 


vulg. om. σύν. Fuketianus habet παρέμειναν tv 


lv. 
S9) Γραφῇ παραδεδώκασι. Post hec verba, 
codex Maz. et Med. lias voces interserit, τούτων δὲ 
καὶ ὁ Εἱρηναῖος fjv, quse videnturesse superfluze, et 
3 scholiaste quodam ad marginem aseriptie; ha- 
bentur tamen etiain in Fuk. et Saviliano, 


449 


ΠΗΙ5ΤΟΠΙ 5 ECCLESIASTIC/E LID. V. 


450 


φέρε xai τὰς αὐτοῦ πσραθώμεθα λέξεις , καὶ πρώτας X verba, si placet, apponamus, ac primum quidem 


γε τὰς περὶ τῶν ἱερῶν Εὐαγνελίων, οὕτως ἐχούσας: 
c Ὁ μὲν δη Ματθαῖος ἐν τοῖς Ἑδραίοις τῇ ἰδίᾳ αὑτῶν 
διαλέχτῳ καὶ γραφὴν ἐξένεγχεν Εὐαγγελίου, τοῦ 
Πέτρου xat του Παύλου ἐν 'Ῥώμῃ εὐαγγελιςομένων 
χαὶ θεµελιούντων τὴν Ἐκχλησίαν. Meri δὲ τὴν τού- 
των ἔξοδον (60), Μάρχος 6 μαθητὴς xol ἕρμηνευ- 
τῆς Πέτρου, χαὶ αὐτὸς τὰ ὑπὸ Πέτρου κηρυσσό- 


μενα, ἐγγράφως ἡμῖν παραδέδωχε, xa Λουκᾶς δὲ . 


ὁ ἀχόλουθος Παύλου, τὸ ὑπ' ἐχείνου χηρυσσόµενον 
Εὐαγγέλιον, ἓν βιθλἰῳ κατἐθετο. Ἔπειτα Ἰωάννης 
ὁ μαθητῆς τοῦ Κυρίου, ὁ xaY ἐπὶ τὸ στῆθος aó- 
τοῦ ἀναπεσὼν, xal αὐτὸς ἐξέδωχε τὸ Εὐαγγέλιον, ἓν 


Ἐφέσῳ τῆς Ασίας διατρίόων. » Ταῦτα μὲν οὖν ἐν 


τρίτῳ τῆς εἱρημένης ὑποθέσεως τῷ προδηλωθέντι εἷ- 
prx. Ev δὲ τῷ πέµμπτῳ περὶ τῆς Ἰωάννου 'Amo- 
χαλύφεως, χαὶ τῆς Φήφου τῆς τοῦ ᾽Αντιχρίστου προσ- 
Ὡγορίας οὕτω διαλαµθάνει ’ « Τούτων δὲ οὕτως ἐχόν- 
των, xal ἐν πᾶσι δὲ τοῖς σπουδαίοις xal ἀρχαίοις ἀν- 
τιγράφοις τοῦ ἀριθμοῦ τούτου χειµένου, xal µαρτν- 
Ρούντων αὐτῶν ἑχείνων τῶν κατ ὄψιν τὸν Ἰωάννην 
ἑωραχότων, xal τοῦ λόγου διδάσκοντος ἡμᾶς ὅτι ὁ 
ἀριθμὸς τοῦ ὀνόματος τοῦ θηρίου κατὰ τὴν τῶν Ἐλ- 
λήνων φῆφον διὰ τῶν Ey αὐτῷ γραμμάτων ἐμφαίνε- 
ται. » Καὶ ὑποχαταθὰς περὶ τοῦ αὐτοῦ φάσχει 
ε Ἡμεῖς οὖν οὑχ ἀποχινδυνεύομεν περὶ τοῦ ὀνόματος 
«29 Αντιχρίστου ἀποφαινόμενοι βεθαιωτικῶς. El γὰρ 
ἔδει ἀναφανδὺν τῷ νῦν χαιρῷ χηρύττεσθαι τοὔνομα 
αὐτοῦ, δι᾽ ἐχείνου ἂν ἑῤῥέθη τοῦ χαὶ την ᾽Αποχάλυψιν 
ἑωρακότος * 
ἀλλὰ σχεδὸν ἐπὶ τῆς ἡμετέρας γενεᾶς, πρὸς τῷ τέλει 
τῆς Δομετιανοὺ ἀρχῆς. » Ταῦτα xai περὶ τῆς Άπο- 
«aloes ἱστόρηται τῷ δεδηλωµένῳ. Μέμνηται δὲ 
xai τῆς Ἰωάννου πρὠτης ἐπιστολῆς, μαρτύρια ἐξ αὖ- 
τῆς πλεῖστα εἰσφέρων 'ὁμοίως δὲ καὶ τῆς Πέτρου προ- 
τέρας. 02 µόνον δὲ οἵδεν , ἀλλά χαὶ ἁἀποδέχεται τὴν τοῦ 
Ποιµέάνος γραφὴν, λέγων’ εΚαλῶς οὖν εἶπεν ἡ γραφὴ 
ἠλέγουσα * Πρῶτον πάντων πἰστευσον ὅτι εἷς ἐστιν ὁ 
Ga, ὁ τὰ πάντα χτίσας xal χαταρτίσας.) χαὶ τὰ ἑξῆς. 
Καὶ ῥητοῖς δέ τισιν Ex τῆς Σολομῶντος Σοφίας χἐχρη- 
ται, μονονουχὶ φάσχων (01) '«Ὅρασις δὲ θεοῦ περι- 
ανιητιχἡ ἀφθαρσίας * ἀφθαρσία δὲ ἐγγὺς εἶναι ποιεῖ 
θεοῦ. » Καὶ ἀπομνημονευμάτων (62) δὲ ἀ ποστολικοῦ 
(60) Μετὰ δὲ τἡν τούτων ἔξοδον. Nescio qua 
ratione Christophorsonus hunc lrenzi locum iuter- 
poiarit, et pro vulgata lectione, quam omnium 
codicum consensus, οἱ Rufini auctoritas vetusque 
interpres lrenzi confirmant, hanc maluerit substi- 
tuere, μετὰ δὲ τούτου τὴν ἔχδοσιν. An fortasse ti- 
mait, ne hxc lreu»i ratio parum consentiret cum 
illis qua supra retulit Eusebius in libro i1, ex Papia 
et Clemente Alexandrino, qui Evangelium Marci, 
vivente adhuc Petro, Που editum esse et ab eo- 
dem confirmatum tradiderunt, Quibus plane refra- 
gatur lrenzus hoc loco, dui Evangelium Marci post 
interiwuin Pauli ac Petri scriptum esse alfirmat. Sed 
quid mirum, si liac in reantiqui Patres inter se dis- 
sentiunt, cum de sacrorum Evangeliorum scriptione 
nibil fere certi habeamus, nisi quatuor tantum esse, 
et a quatuor auctoribus scripta. Quo autem Leum- 
pore, et quam ob causam scripta siut, et an. Mat- 
thzsi Evangelium llebraico primum sermone fuerit 


exaratum, parum constat, ] 
(61) Μονονουχὶ gdoxor. Locus lrenzi exstat in 


qux de sacris Evangeliis scribit in hunc modum : 
« Matthaeus , inquit, apud IHlebrzos propria eorum 
lingua conscriptum Evangelium edidit, dum Petrus 
ac PaulusRomz Christum pr:zedicarent, et Ecclesise 
fundamenta jacerent, Post horum vero interitum 
Marcus discipulus atque interpres Petri, qua a 
Petro praedicata fuerant , perscripta nobis tradidit. 
Lucas quoque, sectator Pauli, Evangelium a Paulo 
praedicatum litteris mandavit. Joannes denique, Do- 
mini discipulus , qui etiam in ejus sinu recubuerat, 
Evangelium edidit, cum Ephesi in Asia moraretur.» 
Πως ille in tertio supradicti operis libro, cujus 
antea mentionem fecimus. In quinto vero, de 
ltevelatione Joannis et de computatione nominis 


D Antichristi sic disserit : « Cum igitur hzc ita se 


οὐδὲ γὰρ πρὺ πολλοῦ χρόνου ἑωράθη, C 


D 


habeant, et in omnibus probis ac vetustis exempla- 
ribus 179 numerus hic exstet , et ipsi qui Joan- 
nen viderunt fidem faciant , ipsa denique ratio nos 
doceat, numerum nominis bestix juxta computalio- 
nem Grzcorum, litterisin ipso contentis declarari. » 
Et aliquanto post h:ec de eodem Joanne dicit: « Nos 
vero de Antichristi nomine temere ac periculose 
quidquam affirmare nolumus. Nam si buic. szculo 
nomen illius manifeste nuntianduim | fuisset , ab illo 
utique expressum essct qui Revelationem vidit. 
Neque enim dudum , sed nostra pene memoria sub 
exitum imperii Domitiani visa est Revelatio. Hc 
ille de Revelatione tradit. Prim: quoque Joanuis 
epistole mentionem facit, multa ex ea proferens 
testinonia; el prioris item Petri. Liber quoque 
Pastoris non solum ab eo cognitus, sed etiam 
magnopere approbatus est his verbis: « Recte in- 
quit scriptura qux dicit : Ante omuia crede unum 
esse Deum, qui cuucta creavit, et nuineris omnibus 
absoluta digessit, » et. cetera. Utitur etiam sen- 
tentiis ex Salomonis Sapientia depromptuüs, ita 
fere dicens : « Visio Dei parit incorruptionem : 
incorruptio autem proximos Deo facit. » Sed et 
apostolici cujusdam presbyteri, cujus nomen reticuit, 
dicta commeniorat, et ejusdem expositiones sacra- 
rum Scripturarum adducit. Praterea Justini mar- 
tyris,et Ignatii mentionem facit, ex eorum scriptis 
libro iv Contra haereses, cap. 37, sed paulo aliter 
conceptus. Nec enim Irenzus Salomonis locum nuo- 
minatim citat ex capite vi Sapientie, sed tautuin 
ad eum alludit. Quare Eusebius nou sine causa ad- 
didit µονονουχί, id est, tantumnon ita. dicens, Cze- 
terum prater lrengum — etiam. Hegesippus utitur 
testimoniis ex libro Sapienti:e Salomonis; ut videre 
est in cap. 25, lib. i1, ubi martyrium Jacobi refertur 
ex Hegesippo. Neuter tamen, nec Hegesippus, nec 
Irenzus, librum illum vocat Sapientiam Salomonis, 
Quippe veteres omnes ecclesiastici scriptores, Sa- 
pientiam Salomonis appellant librum illum | qui 
hodie Proverbia iuscribitur. Liber autem ille qui 
titulum Sapientie Salomonis liodie profert, φευδ- 
επίγραφος est, teste Ilieronymo, quamvis Eusebii 
wlate ita appellaretur, ut οκ hoc loco discimus, et 
ex capite 20, infra, uhi Eusebius ait, lrenzum in 
Dialogis proferre testimonia ex libro qui dicitur 
Saj.ientia Salomonis. . E 

(62) Ἁπομγημογευμάτω». In hujus vocis inter- 
pretatione ambo laosi sunt imerpreies. Nam Mu- 


45 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


452 


testimonia pioferens, Quinetiam pollicetur ali- A τινος πρεσθυτέρου, οὗ τοὔγομα σιωπῇ παρέδωχε, 


cubi se peculiari volumine Marcioni responsurum, 
argumentis ex libris illius ad ipsum refutanduin 
petitis. Jam vero de interpretatione illa divinorum 
librorum, qux a Septuaginta interpretibus clabo- 
rata est, audi qux scribit ad verbum: « Deus 
igitur, inquit, hoino factus est, et. Dominus ipse 
servavit nos dato Virginis signo. Non autem ul 
quidam dicunt qui sacras Seripturas interpretari 
nunc audent : « Ecce adolescentula iu utero con- 
cipiet et pariet. filium, » quemadmodum verterunt 
Theodotion Ephesius et Aquila Ponticus, ambo 
Judei proselyti. Quos secuti Ebionzi, Christum 
ex Josepho genitum esse dicunt. » Paucis deinde 
inerjectis hzc subjungit : « Prius enim quam 
Romani imperium suum  confirmassent , cum 
Macedones adhuc Asiam obtinerent, Ptolem:eus, 
Lagi filius, bibliothecam 17/44 quam Alexandrie 
exstruxerat, omnium gentium libris quotquot lectu 
Jdligui essent exornare contendeus, petiit ab llieroso- 
]jmitanis, ut ipsorum Scripturas Graco sermone 
interpretatas acciperet. At illi, erant enim tunc 
Macedonibus obnoxii, quos lhabebant sacrarum 
liuerarum et utriusque linguz peritissimos, septua- 
ginta seniores ad Ptolemxum miserunt, cjus desi- 


sculus quidem commentarios vertit," Christophor- 
sonus autem libros; ueutler bene. Atqui Rufinus 
recte ipsis proiverat, et quasi facem accenderat 
ila vertens : Sed et apostolici cujusdam viri ser- 
monum quasi memoriter meminit. ᾿᾽Απομνημονεύ- 
µατα sunt dicla sapicntum quie menioria repelun- 
tur, Sic. Xenophon libros scripsit Τῶν Σωκράτους 
ἁπομγημογευμάτωγν, id est, Dictorum Socratis qug 
memoria recolebat. Si quis in eo loco Socratis 
libros interpretaretur, erraret procul dubio, cum 
Socrates nullos libros scripserit, ut satis constat. 
Eo sensu ἁἀπομνημονεύειν sumit Papias apud Euse- 
bium supra, iu fiie libri tertii, 


(65) Ὡς θεοδοτίω»ν. Ex scriptoribus qui Theo- 
dotjionis mentionem fecere, nullus exstat antiquior 
Irenzo. Quare videndum. est an. ex eo Tholotionis 
ielas elici possit. Epiphanius in libro De penderibus, 
auctor est Theodotionem sub Commodo floruisse, 
C el interpretationem suam edidisse. Epiphanii sen- 
tentiam secutus est auctor. Chronici Alexandrini , 
qui anno sexto imperatoris Commodi Theodotionem 
opus suum edidisse prodit. Mihi. tamen. videtur 
paulo antiquior esse Theodotio. Nam cum Ireuzus 
eum nominet in libris Contra hereses, quos quidem 
libros ab [renzo scriptos esse constat pontificatu 
Eleutheri (id enim ipse testatur in. libro in. illius 
operis), prorsus necesse est, ut Theodotionem 
aute pontificatum Eleutheri floruisse dicamus. οτ- 
terum. in codice Mazarino vox νεᾶνις circumflec- 
titur. 


(64) Κρατύναι. lu nostris exemplaribus, Maz., 
Med. et Fuk., verbum χρατῦναι circumflectitur. 


(65) ΠτοΊεμαῖος ὁ Adyov. Sacrorum librorum 
Gracam interpretationem sub. Ptolem:eo Lagi filio 
factam fuisse, nonnulli ex veteribus prodiderunt, 
ut testatur Clemens Alexandrinus iu libro 1 Stro- 
καεί, et Auatolius in Computo Paschali, οἱ Theo- 
doritus in. Praefatione Commentariorum in Psalutos. 
Alii sub Ptolemzo Philadelplio id factum esse inc- 
morant. Qui? quidem opinio, cuim plurium sciipto- 
tum auctoritate firmetur, taudein. praevaluit. Aua- 


μνημονεύει, ἐξηγήσεις τε αὐτοῦ θείων Γραφῶν παρα- 
τίθσται. "Ext χαὶ Ἰουστίνου τοῦ μάρτυρος xai Ἰγν:- 
τίου μνήμην πεποίηται, µαρτυρίαις αὖθις xal ác 

τῶν τούτοις Υραφέντων Χεχρτμένος. Ἐπίήγγελται δὲ 
ὁ αὑτὸς ἐκ τῶν Μαρχίωνος συγγραμμάτων ἀντιλέξειν 
αὐτῷ ἓν ἰδίῳ σπουδάσµατι. Καὶ περὶ τῆς χατὰ τοὺς 
Ἑθδομήκοντα ἑρμηνείας τῶν θεοτπνεύστων Γραφῶν, 
ἄκουε οἷα κατὰ λέςιν γράφει’ «€'O θεὸς οὖν ἄνθρωπος 
ἐγένξτο, χαὶ αὐτὸς Κύριος ἔσωσεν ἡμᾶς, δοὺς «b τῆς 
Παρθένου σημεῖον * ἀλλ οὐχ ὡς ἔνιοί φασι τῶν vov 
τολμώντων μεθερμηνεύειν τῖν Γραφὶν,ε Ἰδοὺ f; veáviq 
ἐν Υαστρὶ ἔξει καὶ τέξεται viby, » ὡς θεοδοτίων (059) {ρ- 
μήνευσεν ὁ Ἐφέσιος. καὶ Αχύλας ὁ Ποντιχὸς, ἁμφότεροι 
Ἰουδσῖοι προσήλυτοι’ οὓς χαταχολουθήσαντες οἱ Ἐθιω- 
ναῖοι, ἐξ Ἰωσὴφ αὐτὸν γεγενῆσθαι φάσχουσι. » Τού- 


B τοις ἐπιφέρει μετὰ βραχέα λέγων" « Πρὸ γὰρ τοῦ 


C 


Ῥωμαίους χρατύναι (04) τὴν ἀρχὴν αὐτῶν, ἔτι τῶν 
Μαχεδόνων τὴν ᾿Ασίαν χατεχόντων, Πτολεμαῖος ὁ Aá- 
Yo» (65) φιλοτιμούμενος την ὑπ αὐτοῦ χατεσκξυα- 
σαένην βιθλιοθήχτν ἐν ᾽Αλεξανδρείᾳ κοσμῆσαι «ol; 
πάντων ἀνθρώπων συγγράµµασιν, ὅσα γε σπουδαῖα 
ὑπηρχεν, ἠτήσατο παρὰ τῶν Ἱεροσολυμιτῶν, εἰς tiv 
Ἑλληνιχὴν διάλεχτον σχεῖν αὐτῶν μεταθεθλγµένας 
τὰς Γραφάς (66). Οἱ δὲ (ὑπήχονον Υὰρ ἔτι τοῖς Μα- 


tolius interpretationem illam Septuaginta senio- 
rum, tam. suh Ptolemzo Lagi filio, quam, sub ejus 
successore Philadelpho factam esse confirmat. 
Quod certe mihi videtur admodum probabile. Nam 
cum Aristobulus, Josephus ac Tertullianus diserte 
scribant, Demetrium Phalereum auctorem ejus rei 
fuisse Ptolemzo, constetque. cumdem Demetrium 
Phalereum in summa gratia οἱ auctoritate fuisse 
apud Ptolemzum Lagi filium, et paulo oost ejus 
interitum e vita migrasse, omnino necesse est ui 
iuterpretationem illain , si quide curante De- 
metrio facta est, sub Piolemzo Lagi filio inclioa- 
tam fuisse dicamus. Cumque Philadelphus bienuio 
circiter una. cum patre regnaverit, ascitus ab co 
iu consortium regni, ideo fortasse interpretatio illa 
sub utroque principe facta esse meinoratur. Πας cum 
scripsisse, postea comperi D. Petavium eadem 
fere sensisse in animadversionibus ad Epiphlaniuin, 

(06) Meza6s6.1quérac τὰς Γραφάς. Sic etiam 
Clemens Alexaudriuus ait libros omnes, tam legis 
quam propletarum, a LXX Scunioribus in Grzcum 
sermonem conversos fuisse; cui subscribit Theo- 
doritus in loco supra citato, et Olympiodórus in 
Commentariis ad librum Job, et reliqui lere omnes. 


D Aristobulus tamen εἰ Josephus, ambo Judzi scri- 


ptores, legem duntaxat ab illis Grace interpreta- 
tun fuisse iunuunt,. Aristobuli quidem hac verba 
sunt apud Eusebium in lib. xin Preparationis :'H δὲ 
ὅλη ἑρμηνεία τῶν διὰ τοῦ νόµου πάντων ἐπὶ τοῦ 
προσαγορευθέντος Φιλαδέλφονυ, etc. Josephus vero 
in proannio libiorum De antiquitate. Judaica , ila 
scribit : Εὖρον τοίνυν ὅτι Πτολ:μαῖος μὲν ὁ δεύτερος 
βασιλεὺς περὶ παϊδείαν καὶ ῥίὔλων συναγωγὴν σπου- 
δάσας, ἑξαιρέτως ἐφιλοτιμῆθη τὸν ἡμέτερον γόµον, 
καὶ ttv κατ αὐτὸν διάταξιν τῆς πολιτείας εἰς την 
Ἑλλάδα μεταθαλεῖν. lt paulo post idipsum declarat 
apertius his verbis : Οὐδξ γὰρ πᾶσαν &x:ivog ἔφθη 
Aa6:ly τὴν ἀναγραφὴν, ἀλλ' αυτὰ μόνα τὰ τοῦ νόµου 
παρέδοσαν ol πεμφθέντες ἐπὶ τὴν ἐξήγησιν πρὸς civ 
Αλεξάνδρειαν. ldem scribit in lib. 31 Antiquitatum, 
cap. 2, et in lib. 1 Contra Apionem, non. procul al 
inilio. Sed responderi potest, Judieos legis nomine 
prophetas interdum compreliendere, ut uotat Dru- 


453 


ΠΙΣΤΟΙ ΕΣ ECCLESIASTICAE LIiD. V. 


4 


x:063t τότε) του, παρ αὐτοῖς ἐμπειροτάτως τῶν A derio satisfacturos, Ptolemaeus, cum singulorutmn 


Γραφῶν χαὶ ἀμφοτέρων τῶν διαλέχτων, ἐθδομέκοντα 
πρεσθυτἐρους ἔπεμγαν Πτολεμαίῳ, «otf ova; τοῦθ) 
ὅτερ ἐθούλετο (01). 'O δὲ ἰδίᾳ πεῖραν αὐτῶν λαθεῖν 
θελέσας, εὐλαβηβείς τε uf; τι ἄρα συνθέµεν»:, ἆπο- 
χρύψωσι τὴν ἐν ταῖς Γραγραῖς διὰ τῖς ἑρμηνείας ἁλή- 
θειαν, χωρίσας αὐτοὺς ἀπ ἀλλήλων (08), ἐχέλευσε 
τοὺς πάντας τἣν αὐτην ἑρμηνείαν Υράφειν, καὶ τοῦτο 
ἐπὶ πάντων τῶν Ρβ.θλίων Σποίτησε. Συνελθόντων δὲ αὐ- 
τῶν ἐπὶ τὸ αὐτὸ παρὰ τῷ Πτολεμαίῳ, xaX συναντ.- 
θαλόντων ἑκάστου τὴν ἑαῦτοῦ ἑρμηνείαν, ὁ μὲν Oc; 
ἐδοξάσθη, αἱ δὲ Γραφαὶ ὄντως θεῖαι ἐγνώσθτσαν, τῶν 
«πάντων τὰ αὐτὰ ταῖς αὐταῖς λέςσσι καὶ τοῖς αὐτοῖς 
ὀνόμασιν ἀναγορευσάντων (69, &z' ἀργης µέχοι τὲ- 
λους ΄ ὥστε χαὶ τὰ παρόντα ἔθνη Ὑνῶναι, ὃτι xac 
ἐπίπνοιαν τοῦ θ:οῦ εἰσιν ἡρμτνευμέναι αἱ Γραφαἰ. 
Καὶ οὐδέν γε θαυμαστὸν τοῦτο ἐντργτκένχι τὸν Ozbv, 
ὃς Ye xaX ἓν τῇ ἐπὶ Ναθουχοδονόσορ αἰχμαλωσία τοῦ 
λαοῦ, δ.αφθαρτισῶν τῶν Γραφῶν , xa μετὰ ἑθδομή- 
κοντα ἔτη τῶν Ἰουδαίων ἀνελθόντων εἰς τὴν χώραν 
εὐτῶν, ἔπειτα v τοῖς χρόνοις Αρταξέρξου τοῦ Περ- 
σῶν βασιλέως, ἐνέπνευσεν Ἔσδρα τῷ ἱερεῖ Ex τῆς 


seorsum periculum facere vellet, veritus ne forte 
ex compaeto veritatem Scripturae interpretatione 
sua occultarent, semotos ab invicem eamdem omnes 
Scripturam interpretari jussit: idque in omnibus 
prestitit libris. Post hzec cum omnes simul con- 
venissent apud Ptclem:rum, ac versiones suas inter 
se contulissent, οἱ Deus glorilicatus est, et Scrie 
pturas vere divinas esse compertum est. Quippe 
omnes cuncia a capite ad calcem iisdem dictionibus 
ac vocabulis expresserant : adeo ut ipsi quiaderant 
gentiles , afflatu. divino conversas esse Seripturas 
cognoscerent, Neque vero mirandum est id a Deo 
praestitum fuisse, cum in captivitate populi quae 
sub Nabuchodonosoro contigit, corruptisScripturis, 
ac post sepiuaginta demum annos regressis in 
patria: Judiis, Artaxerxis Persarum regis teme 
poribus, Esdram sacerdotem. de tribu Levi afflatu 
suo Deus impulerit, ut omues veterum | prophetas 
rum libros denuo componerel, legemque ministerio 
Moysis latam populo restitueret. » — Hactenus 
lrenzeus, 


φυλῆς Λευῖ, τοὺς τῶν προγεγονότων προφητῶν πάντας ἀνατάξασθαι λόγους, xal ἁποχαταστῆναι τῷ λαῷ 


τὴν διὰ Μωῦσέως νοµοθεσία». » Τοσαῦτα ὁ Eipnvatos. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 9'. 
«Οἱ κατὰ Κόμοδον ἐπισκοπεύσαντες (Nic. H. E. iv, 
19 


Ἑννέα δὲ xat δέχα ἔτεσι τῇ βασιλείᾳ διαρχέσαντος 
Αντωνίνου, Κόμοδος τὴν ἡγεμονίαν παραλαμβάνει’ 


CAPUT ΙΧ. 
Quinam episcopi fuerint Commodi priucipa:u. 


Porro cum Antoninus novemdecim annis Impe 
rium tenuisset, Commodus principatum excepit. 


οὗ χατὰ τὸ πρῶτον ἔτος τῶν κατ Αλεξάνδρειαν Ἐκ- C Cujus anuo primo Julianus Alexandrinz Ecclesie 


χλησιῶν Ἰουλιανὸς ἐγχειρίζεται τὴν ἐπισχοπὴν, ἐπὶ 
δυυκαΐδεχα ἔτεσι τὴν λειτουργίαν ἀναπλέσαντος 
Ἀγριπτίνου. 
ΚΕΡΑΛΑΙΟΝ ΥΓ. 

Περὶ Παγτάίνου τοῦφιλοσόφου (Νο. Π. E. w, $2). 

ἩἨγεῖτο δὲ τηνικαῦτα τῆς τῶν πιστῶν αὐτόθι δια- 
εριθῆς, τῶν &r5 παιδείας ἀν]ρ ἐπιδοκότατος, ὄνομα 
αὐτῷ Πάνταινος, t£ ἀρχαίου ἔθους διδασκαλείου τῶν 
ἱερῶν λόγων παρ᾽ αὑτοῖς συνεστῶτος, ὃ xaY εἰς ἡμᾶς 


sius in cap. 11 Responsionis ad Minerval Serarii. Cui 
explicationi favere videtur Josephus in lib. 11 Contra 
Ápionem, ita. scribens de Ptolem:ieo Philadelpho : 
Ἐπιθυμητὴς ἐγένετο τοῦ γνῶναι τοὺς Ἡμετέρους 
νόμους, χαὶ ταῖς τῶν ἱερῶν Γραφῶν βίθλοις ἐντυχεῖν' 
ἔπεμφε γοῦν ἀξιῶν ἄνδοας ἀποσταλΏηναι τοὺς ἑρμη- 
γεύσοντας αὐτῷ τὸν vópov. Vide praefationem Masi 
in Gracam editionem Josum. 

(61) Ποιήσοντας τοῦθ ὅπερ ἐδού.ῖετο. lta lego 
cdm Christopliorsono et Sav., pro vulgati ποιῄσαν- 
τος τοῦ θεοῦ, tametsi codices nostii et Nicepliorus 
nibil mutant, nisi quod ἠθούλετο habent, nou ἐδού- 


το. 

(68) Χωρίσας αὐτοὺς dx' dA. tov. Justinus 
quidem LXX seniores singulos seorsum in singu- 
lis cellis a Ptolemzo collocatos esse scribit. Epipha- 
nius vero in libro De ponderibus et mensuris. ait 
binos in singulis cellis constitutos fuisse. Sed lre- 
n£i verba propius ad Justini narrationem accedere 
videntur. Alii totam hanc de septuaginta cellis nar- 
ralionem irrident, quarum nec apud Josephum et 
Aristeam, nec apud Philonei ulla fit mentio. 

(69) ᾽Αναγορευσάντων. Recitare verit. vetus 

terpres lren;ci. Aristeas tamen et Josephsis non 


suscepit sacerdotium, cum AAgrippinus duodecim 
annos episcopalis administrationis explesset., 


175 CAPUT X. 
De Pantano philosopho. 

Per idem tempus fidelium schoke praeerat vir 
doctrina; causa celeberrimus , nomine Pantenus, 
quippe Jam inde a priscis temporibus , sacrarum 
literarum' schola in ea civitate fuerat instituta : 


ipsos LXX seniores, sed Demetrium Phalereum 
interpretationem illam pro concione recitasse scríi- 
bunt. Verum liber ille Aristet a Judzo quodam 
Alexandrino.con(lctus est, ut recte observavit Sca- 
liger in animadversionibus £uscbianis. Certe epi- 
stola Demetrii Phalerei ad Ptoleniuin. Philadel 
hum falsitatem suam satis prodit. ln ca quippe 
audatur Hecatzus Abderites, ejusque testimonium 
tanquam vetusti. scriptoris adducitur, cuim tamen 
constet eum Demetrio Phalereo liaudqua quam anti 
quiorem esse. Vixit enim Hecatzus ille sub Alexan- 
dri Magni successoribus, ut testatur Suidas al.i- 
que. Joseplius quidem in libro primo Contra Αρὶο- 
nem, ait lHecat»um Abderitam cum Ptolem:eo Lagi 
lilio familiariter esse versatum. ZEquales igitur 
fuerunt lHlecat:eus et Deinetrius Phalereus. Adde 
quod epistola illa Demetrii Phalerei quam adducit 
Áristeas, plane insulsa est et barbaris vocibus 
plena, cuin tamen constet Deinetrium, utpote Athe» 
niensem, eloquentissimum fuisse. Quid quod idem 
Aristeas Heptastadii meminit, quod tamen post 
Philadelphi tempora a regibus ZEgypti sditficatum 
est, ut. notavi in. Commentariis ad ΑΙ. Marcele 
linum. 


435 


EUSEBII CASSARIENSIS QOPP. PARS Il. — HISTORICA." 


456 


qua quidem nostra adhuc zetate. perseverat, et ab A παρατείνεται (70), καὶ πρὸς τῶν Ev λόγῳ χαὶ τῇ περὶ 


liominibus tum eloquentia, tum. divinarum littera- 
rum studio instructissimis obtineri dicitur. Sed 
pra cxteris omnibus ea tempestate floruisse fertur 
is, quem diximus, Pantznus , utpote qui praeceptis 
institutisque Stoicz philosophi: primum innutritus 
fuissel. Tantum porro animi ardorem erga verbum 
Dei idem vir ostendisse perhibetur, ut Orientis na- 
tionibus EvangeHi Christi przdicator exstiterit , ad 
ipsam usque Indíam. progressus. Quippe complures 
erant etiam tum evangeliste sermonis Dei, qui di- 
vin3 quadam ;:mulatione succensi, apostoloruin 
exemplo studium suum conferre ad zificationem 
fidei et ad incrementum verbi divini properabant. 
Es quorum numero Pantznus. ad Indos usque pe- 
netrasse dicitur, ibique Evangelium Matulizi, quód 
adventum ipsius jam pravenerat, apud quosd:un 
Cliristi notitia imbutos reperisse : quibus scilicet 
Baritholomzus, unus ex duodecim apostolis, olim, ut 
fama est, predieaverat, et Evangelium Mattlicei 
llebraicis conscriptum litteris reliquerat : quod 
quidem ad przdicta usque tempora servatum esse 
memoratur. [lic ergo P3niznus post multa przeclare 
gesta , tandem Alexandrinz przfuit schol, ubi 
partim viva voce, partim scriptis, divinorum do- 
gmatum thesauros exposuit. 
CAPUT XI. 
De Clemente Alexandrino. 

Tunc etiam Alexandria: iisdem cum Pantzno stu- 
diis divinarum Scripturarum incumbens floruit Cle- 
inens , prisco illi Rom. Ecclesix antistiti et aposto- 
lorum discipulo Clementi cognominis. Qui etiam in 
Institutionum libris a se conscriptis, Pantzenum 
praeceptorem suum diserte nominat. Sed et in pri- 
1Ώ0 Stromateon libro eumdem ipsum designare mihi 


(70, Ὅ xal εἰς ἡμᾶς παρατείνεται. Non dubito 
quin Eusebius scripserit : "Ü χαὶ εἰς ἡμᾶς παρατεῖ- 
ναί τε xat πρὸς τῶν ἓν λόγῳ χαὶ τῇ περὶ τὰ Octa 
σπουδᾖ δυνατῶν συγχροτεῖσθαι παρειλήφαμεν. 

(71) Αὐτοῖς τε ᾿Εδραίων» Ἰράμμασι τὴν τοῦ 
Νατθαίου καταλεῖψαι, Γραφή». Rulinus et Hiero- 
nuymus in. Catalogo ait Pantzenum ab India redeun- 
tem Alexandriam, Evangelium illud Matthati He- 
braicis litteris scriptum secum detulisse. Veruin 
Eusebius id non dicit, Quod enim addit Eusebius, 
fjv xaX σώζεσθαι εἰς τὸν δηλούμενον χρόνον, hoc 
tantum sibi vult, exemplar illud Bartholonii ad 
Panteni usque adventum in [ndiam servatun 
fuisse. Ita Nicephorus in lib. 1v, cap. 52, Ίος Euse- 
bii verba recte exposuit. Cui tamen. non assentior 
iu eo quod dicit, Evangelium illud Matih:ei quod 
apud Indos reperit Paut:enus, a Bartholom:zo ibi 
dictatum fuisse. Crediderim potius, codicem illum 
Evangelii a Bartholomao illuc e Judza delatun 
fuisse. Porro Evangelium Mattlii Hebraico ser- 
mone scriptum, in Cesariensi bibliotheca a Pam- 
pbilo martyre collecta servatum fuisse adhuc sua 
&late, testatur Hieronymus in Catalogo. Vereor 
tamen, ne id potius fuerit. Evangelium secundum 

ebrios, quo utebantur Nazarzxi. Hoc enim Ile- 
brorum Evangelium, quidam Mattheei authenticum 
esse existimarunt, licet lalso, ut scribit idem Πο - 
μυς in Commentariis in Mauhaum., 

(42) 'Eal ztoAAoic κατορθώμασι. Non probo inter- 


τὰ θεῖα σπουδῇ δυνατῶν συγκροτεῖσθαι παρειλήφα- 
μεν. "Ev δὲ τοῖς μάλιστα xav ἐχεῖνο χαιροῦ διαλάµ- 
ψαι λόγος ἔχει τὸν δεδηλωμένον, ofa. xaX ἀπὸ φιλο- 
σόφου ἀγωγῆς τῶν χαλουµένων Στωϊκῶν ὁρμώμενον. 
Τοσαύτην ὃ οὖν φασιν αὐτὸν ἐχθυμοτάτῃ διαθέσει 
προθυµίαν περὶ τὸν θεῖον λόγον ἑνδείξασθαι, ὡς xal 
χήρυχα τοῦ κατὰ Χριστὸν Εὐαγγελίου τοῖς ἐπ᾽ ἆνα- 
τολῖς ἔθνεσιν ἀναδειχθῆναι, µέχρι xaX τῆς Ἰνδῶν 
στειλάµενον γῆς. Ἠσαν γὰρ σαν εἰσέτι τότε πλείους 
εὐαγγελισταὶ τοῦ λόγου, ἔνθεον ζῆλον ἀποστολικοῦ 
µιµήµατος συνεισφἑἐρειν ἐπ αὐὑξῆσει xal οἰχοδομῇ 
τοῦ θείου λόγου προθυμούμενοι. "Qv εἷς γενόμενος 
xai ὁ Ἱάνταινος, χαὶ εἰς Ἰνδοὺς ἐλθεῖν λέγεται; 
ἔνθα λόγος εὑρεῖν αὐτὸν προφθᾶσαν τὴν αὐτοῦ παρ- 
ουσίαν, τὸ χατὰ Ματθαῖον Ἐὐαγγέλιον παρά τισιν 
αὑτόθι τὸν Χριστὸν ἐπεγνωχόσιν' of; Βαρθολομαῖον 
τῶν ἀποστόλων ἕνα χηρύξαι, αὐτοῖ τε 'E6palwv 
γράµµασι τὴν τοῦ Ματθαίου χαταλεῖφαι Γραφὴν (71), 
ἣν xai σώςεσθαι εἰς τὸν δηλούμενον χρόνον. "O γε 
μὴν Πάνταινος ἐπὶ πολλοῖς κατορθώµασι (72), τοῦ 
κατ ᾽Αλεξάνδρειαν τελευτῶν ἡγεῖται διδασχαλείου, 
ζώση φωνῇ χαὶ διὰ συγγραμμάτων τοὺς τῶν θείων 
δογμάτων θησαυροὺς ὑπομνηματιξόμενος. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IA'. 

Περὶ KArpevcoc ΑἈ.1εξανγδρέως (Nic. H. E. iw, 55.) 

Κατὰ τοῦτον ταῖς θείαις Γραφαῖς συνασχούµενος, 
ἐπ᾽ Αλεξανδρείας ἐγνωρίζετο Κλήμης, ὁμώνυμος τῷ 
πάλαι τῆς Ῥωμαίων Ἐχχληαίας ἠγησαμένῳ φοιτητῇ 
τῶν ἀποστόλων. Ὃς 6h xal ὀνομαστὶ ἓν αἷς συνέτα - 
ξεν Υποτυπώσεσιν (19), ὡς ἂν διδασκάλου τοῦ IHav- 
ταΐνου µέμνηται. Τοῦτον δὲ αὐτὸν xal τῶν Στρωµα- 
τέων ἐν πρὠτῳφ συγγράµµατι αἰνίττεσθαί por δοχε], 


pretationem Christophorsoni qui vertit, propter 
multa recte facia. Rectius Museulus. interpretatus 
est hoc modo : Hic igitur. Panteenus postquans muli3 
recte [ecisset, Alexandrina schole praeficitur. 

(73) "Ev alc συνέταξεν Ὑποτυπώσεσυ. Dispo- 
sitionum libros vertunt. Rufinus οἱ Hieronymus, 
quos deinde czlteri fere omnes secuti sunt. Ego 
tamen /nstituliones sive Informationes malim ver- 
tere. lià Sextus Empiricus libros Pyrrhonianarum. 
hypotgposeon inscripsit, id est, institutionum Pyr- 
rhonici secte. Ὑποτύπωσις pro instructione seu 
institutione sumitur in coucilio Niceuo secundo, 
ubi Patres de quibusdam sententiis sacrae Scríptu- 
ra pronuntiant eas esse scriptas εἰς ἡμετέραν ὑπο- 
τύπωσιν. Hecte ergo Rufinus in lib. vi, c. 11, hos 
Clementis 'Υποτυπώσεων libros Latiue Informatio- 
sum dici possé scribit. Porro ii Clementis libri 
continebant brevem οἱ compendiariam utriusque - 
Testamenti expositionem , ut testatur Plrotius in 
Bibliotheca. Ob errores autem quibus scatebant, 
neg'igentius habiti, tandem perierunt. Nec alia, 
meo quidem judicio, causa est cur Papize εἰ llege- 
sippi aliorumque veterum libri interciderint. Ex- 
cerpta tamen ex Theodoto qux post Στρωματέας 
leguntur, descripta videntur ex libris /!ypotyposeon, 
quod mirora nemine adhuc animadversum fuisse. 
ld autem colligitur, tuu quod. in. illis Theodoti 
excerptis eadem traduntur de Christe, qua Photius 
in libris JM ypoiyposeon a se lecta esse testatur ; tuui 


£37 


HISTORLE ECCLESIASTIC,E LiD. V. 


458. 


^tt τοὺς ἐμφαν. ατέρους TG κατείληφεν ἀποστολιχῆς A videtur, ubi prastantissimos 1776 quosque apo- 


διαδοχῆς ἐπισημαινόμενος (14), ταῦτά φησιν’ « Ηδη 
δὲ οὗ ypagh ci, ἐπίδειξιν τετεχνασµένη fos ἡ τρα- 
Ὑματεία, ἀλλά µοι ὑπομνήματα εἰς γΏρας θπσανρί- 
ζεται λήθης φάρμαχον ' εἴδωλον ἀτεχνῶς xal σχια- 
Υβαφία τῶν ἑναργῶν χαὶ ἐμφύχων ἐχείνων ὧν xaz- 
ηξιώθην ἀχοῦσαι λόγων τε καὶ ἀνδρῶν µακαρίων, 
χαὶ τῷ ὄντι ἀξιολόγων. Τούτων ὁ μὲν ἐτὶ τῆς Ἑλ- 
λάδος ὁ Ἰωνιχὸς, ὁ δὲ ἐπὶ τῆς μεγάλης Ἑλλάδος, 
τῆς Κοίλης ἅτερος αὐτῶν Σνρίας (75) ἣν, ὁ δὲ ἀπ᾿ 
Αἰγύπτου. "Αλλοι δὲ ἀνὰ τὴν Ανατολήν' xai ταύτης 
ὁ μέν τις τῶν ᾿Ασσυρίων, ὁ δὲ ἐν τῇ Παλαιστίνη 
"E6paiog ἀνέχαθεν, στάτῳ δὲ περιτυχὼν, δυνάµει 
δὲ ἄρα πρῶτος ἣν, ἀνεπαυσάμην, £v Αἰγύπτῳ Onpá- 
σας λεληθότα (76). Αλλ᾽ οἱ μὲν τὴν ἀληθή τῆς µα- 


stolic:e doctrinz: successores a «uibus institutus 
fuerat, recenset his verbis : « lli quidem libri, ne- 
quaquam ad ostentationem elaborati, sed quasi 
viaticum senectutis, et oblivionis remedium, a me 
sepositi commentarii reconduntur : ut sint. nobis 
imago quxdam et species adumbrata efficacis illius 
animatzque doctrine, quam a viris beatis, et com- 
memoratione profeeto dignissimis audire meruiinus. 
Horum alter in Grecia lonicus, alter in Magna 
Gracia fuit. Quorum ille quidem ex Coelesyria erat 
oriundus, ille vero ex Agypto. Alii autem in Oriente 
vixerunt ; ex quibus alter quidem fuit Assyrius : al- 
ter in Palestina, ab ultima origine Hebraus. No- 
vissimum vero, tametsi hic doctrina merito om- 


χαρίας διδασκαλίας σώζοντες παράδοσιν, εὐθὺς ἀπὸ D nium primus erat, cum casu quodam offendisseu, 


Πέτρου xai Ἰακώδου, Ἰωάννου τε xai Παύλου τῶν 
ἁγίων ἁποστόλων, nal; παρὰ πατρὸς ἐχδεξάμενος 
( ὀλίχοι δὲ οἱ πατράσιν ὅμοιοι ), ἦχον δὴ σὺν θεῷ καὶ 
εἰς ἡμᾶς, τὰ προγονικὰ ἐχεῖνα xal ἁποστολικὰ xa- 
ταθησόµενοι σπέρματα. » 


tibus, eoutinua successione — traditam 


tandem in eo acquievi : quem quidem in /Egypto 
latentem , tanquam venator indagaveram. lli ergo 
sinceram apostolic:e doctrinsze traditionem  custo- 
dientes, quam jam inde a Petro, Jacobo, Joanne ac 
Paulo sanctissimis apostolis, tanquam filii a paren- 


acceperant, tametsi raro contingat ut pareutibus similes sint 


Glii, Dei nutu ad uostra usque tempora pervenerunt, ut avita et apostolica semina mientibus nostris 


insererent. » 
ΚΕΦΑΑΛΙΟΝ IB'. 


Περὶ τῶν ἐν ᾿Ἱεροσο.ύμοις ἐπισκόπων 
(Nic. H. E. iv, 19). 


Ἑπὶ τούτων τῆς ἐν Ἱεροσολύμοις Ἐκκλησίας 
ἐπίσχοπος, ὁ παρὰ πολλοῖς εἰσέτι νῦν βεδοηµένος 
ἐγνωρίζετο Νάρκισσος, πεντεχαιδεχάτην ἄγων διαδο- 


(hv, ἀπὺ τῆς τῶν Ἰουδαίων χατὰ ᾿Αδριανὸν πολιο- C 


ρχίας " ἐξ οὗ δη πρῶτον τὴν αὐτόθι Ἐχχλησίαν ἐξ 
ἐθνῶν συστῆναι μετὰ τοὺς Ex περιτομῖῆς, χαθτγί- 
σασθαἰ τε αὐτῶν πρῶτον ἐξ ἐθνῶν ἐπίσχοπον Μάρχον 
ἐδηλώσαμεν. λΜεθ᾽ ὃν ἐπισχοπεῦσαι Κασσιανὸν, αἱ 
τῶν αὐτόθι δ,αδοχαὶ (77) περιέχουσι' xat μετὰ τοῦ- 


quod auctor eorum excerptorum sub finem Pante- 
pnmum magistrum suum appellat. Sie enim ait: 'O 
Πάνταινος δὲ ἡμῶν ἔλεγεν, etc. Fuit autein. Pante- 
nus Clementis Alexandrini preceptor, ut scribit 
Eusebius; quem Clemens iu illis Hy;otgposeon 
libris identidem Jaudabat, sicut Photius refert. 
Porro Theodoti excerpta laudat etiam Victorinus 
Petabionensis episcopus in Commentario ad Joannis 
Apocalypsim. 
(14) ἘΕπισημαιγόμενος. Tres uostri codices, 


Maz., Med. et Fuk. scriptum habent. ἐπισημηνά- D 


µενος. Sed vulgata leciio melior videtur. 

(75) Της Κοίῖης ἅτερος αὐτῶν Συρίας. Ex 
duobus viris a Clemente meimorótis, male interpre- 
tes hoc loco quatuor fecerunt. Duos enim sacraruin 
literarum doctores a se auditos hic mernorat Cle- 
mens; alterum in Achaia , qui lonicus dicebatur ; 
alterum vero in Italia ; et horum quidem alterum e 
Coelesyria oriundum fuisse : alterum autem. ZEgy- 
puuin. Prater lios duos, alios quoque in Orientis 
partibus ab se auditos esse subjungit : alterum 
Ássyrium genere, quei Tatianum esse suspicor; 
ilerum Hebraum ex Palxstina, quem Theophilum 
esse Caesariensea episcopu:z credidit. Baronius. ad 
anum. Christi 485. Assyrium vero illum idem Da- 
rouius Bardesanem esse opinatur. Ego vero !le- 
brum illum ex Palestina oriundum, potius Theo- 
dotum esse crediderim : idque ex eo conjicio, quod 
Epitoine f ypotyposeon Clementis. inscribitur * Ἐκ 
τῶν Θεοδότου ἀνατολιχῆς διξασχαλἰας, Clemens enim 


Paruor. Ga. XX. 


CAPUT XII. 
De llierosolymorum episcopis. 


Eadem tempestate Narcissus, Hierosolymoruin 
episcopus, floruit, vir muliorum sermonibus nostra 
quoque tate celebratus. Hic quiutum. decimum 
successionis locum obtinuit post obsessionem illam 
Judzorum, qua Adriano reguante facta est, Ex quo 
quidem tempore Ecclesiam illius loci primum ex 
gentibus coaluisse post eos qui ex circumcisione 
fueruut, primumque ex gentibus Marcum illis pr:e- 
fuisse retulimus. Post quem episcopatu functum esse 


ea qui a magistris in Oriente didicerat, vocat 
Ανατολικὴν διδασχαλίαν. Theoplilum vero Ciesa- 
riensem hic a Clemente non designari, duo mihi 
argumenta persuadent. Primum quod Theophilus 
equalis fuit. Clementis, Floruit enim. teinporibus 
Victoris pape, ut ex Eusebio discimus. Deinde 
Theoplilum hunc, Hebrzum, aut quod idem est 
Judzum fuisse, nemo veieruin dixit. Jam vero quod 
spectat ad Bardesanem, neque hic a Clemente iutel- 
ligi potest, Non enim Assyrius fuit Dardesanes, sed 
Osroenus, oriundus Edessa, quas caput est Os- 
roeu:e. 

(76) θηράσας «εληθότα. Post hxc verba sequun- 
tur quaedam apud Clementem, qux Eusebius omit- 
tere non debuerat. Ex his enim colligi videtur, 
Pantanum ex Sicilia oriundum fuisse. Annon id 
aperte innuunt Clementis liec verba? Σιχελιχκὴ τῷ 
ὕντι ἡ µέλιττα, etc. Cum enim praecedentibus ver- 
bis Clemens Pantauuu designet, ut testatur Luse- 
bius, li»c quoque ad cumdein Pautznum referan- 
tur necesse est. Siculam igitur apem eun nominat 
Clemens, eo quod de Sicilia esset. oriundus. Cun 
enim Siculam polius apeim euni vocaret quain Atu- 
cam? Petrus Halloixius in Vita Panteni , ait illum 
fuisse genere Hebreum, idque ex Clementis verbis 
colligit. Verum Clemens plane contrarium innuit. 
Nam Hebraiuimn quidem illum ait a se auditum esse 
in Oriente, Pantenum vero in ZEgypto. 

(77) Ai τῶν αὐτόθι διαδοχαἰ. Nobiles Ecclesias, 
εἰ presertim qua αὐ αρυσίοιι» institute (uerant, 


19 


: 459 


EDSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


460 


Cassianum, deinde Publium , postea Maximum , 3c A τον Πούπλιον, εἶτα Μάξιμον, xaX ἐπὶ τούτοις "Iov- 


deinceps Julianum, episcoporum series quze in ar- 
ehivis illius Ecclesixw servantur, ostendunt. Juliano 
successit Caius, Caio Symmachus : Symmacho vero 
alter Caius. Post quem rursus alter Julianus :«quem 
excepit Capito, ac deinde Valens et Dolichianus. 
Postremo Narcissus , qui continuo successionis or- 
dine tricesimus ab apostolis fuit. 
177 CAPUT XIII, 


De Rhodone et Marcionitarum dissensione ab eodem 
commemorata. 


Per idem tempus Itliodon, oriundus ex Asia, et 
in urbe Roma, ut ipse scribit, a Tatiano illo cujus 
supra ineminimus eruditus, varios conscripsit li- 
bros, et cum reliquis adversus Marcionis haeresim 


Avavóv* Exetza T'átov, μεθ ὃν Σύμμαχον, xal Γάΐον 
ἕτερον' xal πάλιν ἄλλον Ἰουλιανὸν, Καπίτωνά τε 
πρὸς τούτοις χαὶ Οὐάλεντα (78), xaX Δολιχιανὸν, xal 
Unt πᾶσι τὸν Νάρχισσον, τριαχκοστὸν ἀπὸ τῶν ἀποστό- 
λων χατὰ τὴν τῶν ἑξῆς διαδοχΏν γεγενηµένον. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΓ”. 


Περὶ 'Ῥόδωνος xal ἧς ἐμνημόγεισεν κατὰ Μαρ- 
χίωνα διαφωνίας (Nic. BH. E. 1v,99). 


Ἐν τούτῳ xa ᾿Ῥόδων γένος τῶν ἀπὸ Ασίας, µα- 
θητευθεὶς ἐπὶ 'Ῥώμης, ὡς αὐτὸς ἱστορεῖ, Τατιανῷ, 
ὃν Ex τῶν πρόσθεν ἔγνωμεν, διάφορα αυντάξας βιθλία, 
μετὰ τῶν λοιπῶν xat πρὸς τὴν Μαρχίωνος παρατέτ- 


decertavit, Quam quidem sua setate in 'diversas D τεται αἴρεσιν ' ἣν καὶ εἰς διαφόρους γνώµας κατ αὐ- 


$cissam esse sententias narrat, auctores illius dis- 
sensionis in libris suis referens, el mendacia a sin- 
gulis eorum excogitata diligenter coarguens. Audi 
ergo , si placet, eum ita scribentem. « Propterea, 
jnquit, inter se ipsi dissentiunt, quippe qui ejus- 
modi doctrinam tuentur qux omnino stare non 
potest. Nam ex illorum grege Apelles quidem  san- 
ctioris vite cullum et senectutem pra se ferens, 
unum fatetur 'esse principium : prophetarum au- 
tem oracula ex adversario spiritu profecta esse di- 
cit, virginis cujusdam daunoniace nomine Philu- 
menz responsis inductus. Alii vero, perinde ac 
Marcion ipse, duo inducunt principia, inter quos 
est Potitus el Dasilicus. Hi ergo Ponticum illum lu- 


pum secuti, cum divisionem rerum :que ac ille C 


reperíre non possent, ad temeritatem deflexerunt, 
et duo rerum principia nude et absque ulla demon- 
stratione pronuntiarunt. Alii rursus ab his tanquam 
tempestate in pejus abrepti, non duas solum, sed 
tres naturas posuerunt : quorum, ut disciplinz il- 


episcoporum suorum successionem in archivis 
reconditam diligentissime servabant, eorum nomina 
et obitus diem in. diptychis perscribentes, Hujus- 
modi libres accurate excusserat Eusebius noster, 
Sicuti ex hoc loco apparet : qui praz:scipuarum sedium 
episcopos non aliunde quam ex hujusmodi tabulis 
digessii,. Quamobrem successiones episcoporum 
qua in Historia et in Chronico Eusebii recensentur. 
maximi faciendze sumit, utpote omnium vetustissiinze 
ac certissima. 

(78) Kai Οὐά-ϊεγτα. Ante hunc Valentem desunt 
nomina duorum episcoporum, Maximi scilicel et 
Antonini, qux per negligentiam librariorum omissa 
$uut. Nam cum Eusebius Narcissum MHierosolymo- 
rum episcopum quintum decimum a Marco, et tri- 
cesimum ab apostolis fuisse aflirmet, id omnino 
stare non potest, nisi duos hic episcopos addideris. 
Certe Eusebius in Chronico, post Cap'tonem vice - 
simo sexto ab apostolis loco recenset Maximum ac 
deinde Antoninum ; post hzc Valentem ac. Doli- 
chianum, tum. deinde  Narcissum, Cum Eusebio 
consentiunt Georgius Syncellus et. Nicephorus, nisi 
quod inter Julianum et Capitonem Heliam. quem- 
dam interserunt, quei Eusebius nou agnoscit. 

(79) Απε..]ῆς ὁ τῇ xodicelg σεμνυνόµεγος. 
λα ως vertit, qui abstiuentie et. senectutis praro- 
gata «sus, εἰς. Recte. Naim πολιτεία simpliciter et 
wbsolute poni solet pro abstinentia εἰ strictiore 


τὸν διαστᾶσαν ἱστορεῖ, τοὺς τὴν διάστασιν ἐμπεποιη- 
χότας ἀναγράφων, ἐπ᾽ ἀχριθές τε τὰς παρ) ἑχάστῳ 
τούτων ἐπινενοημένας διελέγχων Ψψευδολογίας. "Axoue 
δ' οὖν xal αὐτοῦ ταῦτα Ypáqovtog* « Διὰ τοῦτο xal 
map ἑαυτοῖς ἀσύμφωνοι γεγόνασιν, ἀσυστάτου γνώ- 
µης ἀντιποιούμενοι. "Amb γὰρ τῆς τούτων ἀγέλης 
Απελλῆς μὲν ὁ τῇ πολιτεία σεμνυνόµενος (79) xai 
τῷ Yfoz, µίαν ἀρχὴν ὁμολοχεῖ, τὰς δὲ προφητείας 
ἐξ ἀντικειμένου λέγει πνεύματος, πειθόµενος ἆπο- 
φθέγµασι παρθένου δαιμονώσης, ὄνομα Φιλουμένης. 
Ἕτεροι δὲ, χαθὼς χαὶ αὐτὸς ὁ ναύτης Μαρχίων (80), 
δύο ἀρχὰς εἰσηγοῦνται' ἀφ᾿ ὧν εἰσι Πότιμός (81) τε 
xai Βασιλικός. Καὶ οὗτοι μὲν χαταχολουθήσαντες τῷ 
Ποντικῷ λύχῳ, xaX ph εὑρίσχοντες τὴν διαίρεσιν τῶν 
πραγμάτων, ὡς οὐδὲ ἐχεῖνος, ἐπὶ τὴν εὐχέρειαν 
ἑτράποντο, χαὶ δύο ἀρχὰς ἀπεφήναντο φιλῶς xal 
ἀναποδείχτως. "Άλλοι δὲ πάλιν ἀπ αὐτῶν ἐπὶ «b 
χεῖρον ἑξοχείλαντες, οὗ µόνον δύο, ἀλλά χαὶ τρεῖς 
ὑποτίθενται φύσεις, ὧν ἐστιν ἀρχηγὸς xai προστά- 
της Σύνερως, χαθὼς οἱ τὸ διδασχάλιον αὐτοῦ προ- 


quadam disciplina. lta Clemens Alexandrinus in 
exordio libri primi Stromat. bis usurpat. Sed non 
video quomodo Apelles jactare se ob continentiani 
potuerit, qui a Marcione ob stuprum ejectus, Alexao- 
driam secessit, ut auctor est Tertullianus in libro 


"Φε prascriptionibus. Quocirca. videndum ne vox 


πολιτεία hoc loco aliud quidpiam significet, et pro 
decurionatu sumatur. Nam decuriones πολιτευόµς- 
vot seu πολιτευταί dicebantur a Graecis, ut pluri- 


D bus votavi ad Amm. Marcellinum. Posset etiam 


quis suspicari scribendum hic esse τῇ πολιᾷ σεµ. 
xal τῷ Yfjpz. Nam senex Apelles vulgo. dicebatur, 
Sic eum nominat Rhodon infra, et llieronymus in 
Catalogo. Coufirinat hauc emendationem Eusebius 
in lib. vr, cap. 39, ubi de Alexandro episcopo. — 

(80) Ὁ ναύτης Μαρκίων. Mec. est codicis Regii 
lectio, quam confirmat. interpretatio. Rutini, Sic 
enim ile : Alii autem, sicut ipsenaua Marcion, duo 
esse principia introducunt,. Certe. Tertullianus {η 
libro De prescriptionibus, testatur Marcionem initio 
navieularium | fuisse. Ubi tunc, inquit, Marcion 
Pouticus nauclerus, Stoice studiosus ? In reliquis 
tamen exemplaribus, Maz., Med. εἰ Fuketii, nec 
non apud Nicephorum, desunt hz voces ó ναύτης. 

(81) Πότιτος. Sic, rectius quam Πότιμος, iu codice 
Maz., Med., Fuk. et Saviliano. lta enim Theodureius, 
in libro 1 Hereticarum fabularum, et lufinus eui 
pomiuaat. 


461 


HISTORUE ECCLESIASTICAE LIB. V. 


462 


6aX)ópsvot λέγουσι. » Γράφει δὲ ὁ αὐτὸς ὡς xal εἰς A lius sectatores memorant, princeps et antesignanus 


λόγους ἑληλύθοι τῷ ᾽Απελλῇ, φάσχων οὕτως « 'O 
γὰρ Ὑέρων ᾽Απελλῆς συµµίξας ἡμῖν, πολλὰ μὲν χα- 
χὼς λέγων Ἠλέγχθη ' ὅθεν xai ἔφασχε ph δεῖν ὅλως 
ἐξετάζειν τὸν λόγον, ἁλλ᾽ ἕχαστον, ὡς πεπίστευχε, 
διαµένειν. Σωθήσεσθαι γὰρ τοὺς ἐπὶ τὸν ἑστανρω- 
µένον Ἰλπιχότας ἀπεφαίνετο, µόνον ἐὰν ἐν ἔργοις 
ἀγαθοῖς εὑρίσχωνται. Τὸ δὲ πάντων ἀσαφέστατον (82) 
ἑδογματίξετο αὐτῷ πρᾶγμα, χαθὼς προειρήχαµεν, 
τὸ περὶ τοῦ Θεοῦ. Ἔλεγε yàp µίαν ἀρχὴν, χαθὼς 
xai ὁ ἡμέτερος λόχος. » Elta προθεὶς αὐτοῦ πᾶσαν 
τὴν δόξαν, ἐπιφέρει φάσχων' « Λέγοντος δέ µου 
πρὸς αὐτὸν, Πόθεν fj ἀπόδειξις αὕτη σοι, f] πῶς δύ- 
νασαι λέγειν µίαν ἀρχὴν, φράσον ἡμῖν, ἔφη, τὰς 
μὲν προφητείας ἑαυτὰς ἑλέγχειν, διὰ τὸ μηδὲν ὅλως 


fuit Syneros. » ldem Rhodon se cum Apelle colio- 
eutum esse scribit his verbis : « Senex enim 
Apelles, inquit, inito nobiscum colloquio, multa 
quidein perperam dicere convictus est. Quamobrem 
etiam asserebat non esse omnino examinandam [i- 
dem, sed unumquemque in eo quod semel imbibis- 
Set, perstare oportere. Quippe eos qui in Crucifixo 
spem suam collocassent, servaidos esse affirmabat, 
dummodo in bonis operibus deprehenderentur. 
Rem vero omnium obscurissimam esse statuebat, 
ut diximus, quaestionem de Deo. Unum siquidem 
prineipium esse dicebat sicut et nostra religio do- 
cel.» Universa deinde ejus doctrina in medium pro- 
lata, hzc subjungit : « Cum vero ipsi dicerem : 


ἀληθὲς sipnxévat. ᾿Ασύμϕωνοι γὰρ ὑπάρχουσι xai B Unde hzc tibi demonstratio , aut qua ratione affir- 


φευδεῖς, xal ἑαυταῖς ἀντικείμεναι. Τὸ δὲ πῶς ἐστι 
µία ἀρχὴ, μὴ Υινώσχειν ἔλεγεν, οὕτω δὲ κινεῖσθαι 
µόνον. Elz' ἑπομοσαμένου µου τἀληθὲς εἰπεῖν, ὤμνυεν 
ἀληθεύων λέγειν, μὴ ἐπίστασθαι (85) πῶς elg ἐστιν 
ἀγέννητος θεὺς, τοῦτο δὲ πιστεύειν. Ἐγὼ δὲ γελά- 
σας, χατέγνων αὐτοῦ, διότι διδάσκαλος εἶναι λέγων, 
οὐκ ᾖδει τὸ διδασχόµενον ὑπ αὐτοῦ κρατύνειν. » Ἑν 
τῷ αὐτῷ δὲ συγγράµµατι Καλλιστίωνι προσφωνῶν, 
ὁ αὐτὸς μεμαθητεῦσθαι ἐπὶ "Pope Τατιανῷ ἑαυτὸν 
ὁμολοχεῖ. Φησὶ δὲ χαὶ ἑσπουδάσθαι τῷ Τατιανῷ προ- 
θληµάτων βιθλίον - δι ὧν τὸ ἀσαφὲς καὶ ἔπιχεκρυμ- 
µένον τῶν θείων Γραφῶν παραστήσειν ὑποσχομένου 
τοῦ Τατιανοῦ, αὐτὸς ὁ Ῥόδων tv lolo συγγράµµατι 
τὰς τῶν ἐχείνου προθληµάτων ἐπιλύσεις ἐχθήσεσθαι 


mare potes unum 178 esse principium? Dic no- 
bis si placet. Tum ille respondit ; Prophetias eo 
quod nihil oinnino veri dicant, seipsas refellere. 
Sunt euim, aiebat, dissonantes et false ac sibimet- 
ipsis contraris. Porro qua ratione unicum esset 
principium , se quidem nescire profitebatur; sed 
tamen moveri atque impelli uL ita sentiret. Post 
h:c cum eum jurejurando adegissem, ut ex animi 
sui sententia loqueretur, juravit se verum dicere, 
nec se omnino scire qua ratione unus esset ingeni- 
tus Deus, se tamen ita credere. llis auditis ego ho- 
minem deridens reprebendi , qui cum se doctorem 
profiteretur, doctrinam suam rationibus confirmare 
non posset. » Ceterum in eodem libro quem Cal- 


ἑπαγγέλλεται. Φέρεται δὲ τοῦ αὐτοῦ xal εἰς τὴν C listioui nuncupavit, Komz a Taliano se eruditum 


᾿Εξαήμερον ὑπόμνημα. Ὁ v£zot Απελλῆς οὗτος, μυ- 
ῥία χατὰ τοῦ Μωῦσέως Ἠσέξησε νόµου, διὰ πλειόνων 
συγγραμμάτων τοὺς θείους βλασφηµίσας λόγους, εἰς 
ἑλεγχόν τε, ὥς γε δῆ ἑδόχει, χαὶ ἀνατροπὴν αὐτῶν 
οὐ μιχρὰν πεποιηµένος σπουδἠν. Ταῦτα μὲν οὖν περὶ 
τούτων. 


esse testatur. Refert etiam a Tatiano elucubratum 
esse Quastionum librum, iu quo cum Tatianus ob- 
ecuros atque involutos sacrae Scripturz locos se 
exposituruin esse proiwisisset, ipse Rhodon soluti3- 
nes quastionum Tatiani peculiari opere edituruim 
se esse profitetur. Exstant etiam ejusdem in lHexae- 


eneron Commentarii. lste porro quem diximus Apelles, plurima adversus legeii Mosaicam iinpie est 
locutus ; multisque libris maledicentissimis oracula divina insectatus est, dum ea confutare, et ut qui- 
«em sibi videbatur, penitus evertere, iugenli $tudio inolitur. Verum de his hactenus. 


ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ ΙΔ’. 


Περὶ τῶν κατὰ Φρύγας γευδοπροφητῶν 
(Nic. H.E. 1ν, 20). 


Μισόχαλός vt μὴν εἰς τὰ µάλιστα xai φιλοπόνηρος 
ὢγ ὁ τῆς Ἐκχλησίας τοῦ Θεοῦ πολέμιος, µηδένα τε 


CAPUT XIV. 
De fulsis prophetis Cataphrygarum. 


Calerum hostis Ecclesie Dei, qui semper virtuti ' 
infestus est et malis delectatur, nec ullam unquam 


μηδαμῶς τῆς χατὰ τῶν ἀνθρώπων ἐπιδουλής ἀπολι- D insidiandi hominibus speciem atque occasionem 


πὼν τρόπον, αἱρέσεις ξένας αὖθις ἐπιφύεσθαι χατὰ 
τῆς Ἐχχλησίας ἑνήργει: ὧν οἱ μὲν ἱοδόλων δίχην ἑρ- 
πετῶν ἐπὶ τῆς ᾿Ασίας xal Φρυγίας εἴρπον, τὸν μὲν 


(82) Τὸ δὲ πάντων ἀσαφέστατον. Rufinus legit 
σαφέστατον, ut ex versione ejus constat qua sic 
habet : Manifeste tamen decernebat de Deo, sicut 
praediximus, unum esse principium.Quam lectionem 
secutus est etiam Christophorsonus. Verum lizc 
interpretatio ferri nou potest. Primum euim ver- 
bum ἑδογματίζετο passivam habel signilicationem. 
Deinde, tantum abest ut. Apelles disputationem de 
Deo, manifestam atque expeditam esse diceret, 
«uin potius asserebat, rem esse omnium obscuris- 

prorsusque nihil sciri posse de Deo, ac ne 


ipsed quidem prophetas quidquam de D«o mani- 


pratermittit, peregrinas quasdam lizreses advergus 
Ecclesiam pullulare iterum fecit. Quarum sectato- 
res alii quidem venenatorum anguium instar per 


feste, atque ut res est pronuntiasse, quemadmo- 
dum infra docet Hhodon. 

(S3) Μὴ ἐπίστασθαι. ln co quidem non val- 
de reprelendendus erat Apelles, quod diceret 
nescire se quomodo unus essel ingeuitus Deus, se 
tiuen ita credere, Verum in eo aberrabat, quod 
prophetias quibus ea de uno et ingenito Do doctrina 
traditur, prorsus repudiabat ; et quod philosophia 
imperitissimus , aliorum se doctorem prolitebaiur. 
lac de causa merito a Rhodone suggillatur. [Strouit. 
ἀληθεύειν, λέγων ex Stephan. Nic. scripsit. H.] 


465 


EUSEB CASARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


464 


Asiam Phrygiamque , repserunt. Qui et Montanum A xapáxàmsoy Μοντανὸν, τὰς δ ἐξ αὐτοῦ γνναῖκας, 


Paracletum, duasque ejus comites Priscillam et 
Maximillam Montani proplietissas esse jactabant. 
CAPUT XV. 


De Blasii schismate quod factum est Roma. 


Alii vero in urbe Roma viguerunt , quorum dux 
fuit Florinus quidam presbyterii in Ecclesia gradu 
dejectus; et Blastus simili errore implicatus. Qui 
quidem 179 quamplurimos ab Ecclesiz gremio 
abstrahentes, in suam sententiam perduxerunt, 
cum uterque seorsum novam ductrinam adversus 
fidei veritatem invehere laboraret. 

CAPUT XVI. 
Quenam de Montano et de falsis illius prophetis me- 
morentur. 

Et adversus Catsphrygarum quidem heresim 
propugnator veritatis Deus, tum Apollinarem [lie- 
rapolitanum, cujus supra meminimus, tum alios 
cum illo quamplures doctrina et eloquentia pr:e- 
slantes, lanquam validum atque invictum telum 
excitavit. Α quibus etiam uberrima nobis materia 
ad presentem liistoriam relicta est. Unus igitur 
ex illis in ipso principio operis quod adversus Cata- 
phrggas coinposuit, prius se cum illis nuda voce di- 
micasse admonet, eorumque errores coarguisse. 
Sic enim sermonem suum orditur : « Cum jamdu- 
dum id mihi munus injunxeris, Avirci Marcelle 
charissime, ut adversus Miltiadis hzresim opus ali- 
qued componerem, anceps tamen atque animo du- 


Πρίσκιλλαν xai Μαξίμιλλαν, ὡσὰν τοῦ Μοντανοῦ 
προφῄτιδας γεγονυίας αὐχοῦντες. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΓ’. 


Περὶ τοῦ κατὰ BAdotov ἐπὶ 'Ῥώμης γεγοµένου 
| σχίσματος. 

οἱ δ' ἐπὶ Ῥώμης ἤχμαζον, ὧν ἡγεῖτο Φλωρῖνος, 
πρεσθυτερίου τῆς Ἐχχλησίας ἀποπεσὼν, Βλάστος τε 
σὺν τούτῳ παραπλησίῳ πτώµατι (84) κατεσχηµένος. 
O? xai πλείου τῆς Ἐκκλησίας περιέλχοντες, ἐπὶ 
σφῶν ὑπῆγον βούλημα, θάτερος ἰδίως περὶ τὴν ἁλή- 
θειαν νεωτερίζειν πειρώµενος. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Ic. 


"σα περὶ Μοντανοῦ καὶ τῶν uev" αὑτου γευδο- 
προφητῶν μνημονεύεται (Nic. H. E. ιν, 25). 


Πρὸς μὲν οὖν τὴν λεγομένην χατὰ Φρύγας αἴρεαιν, 
ὅπλον ἰσχυρὸν xal ἀχαταγώνιστον ἐπὶ τῆς Ἱεραπ/- 
λεως τὸν ᾽Απολινάριον, οὗ χαὶ πρὀσθεν μνήμην ὁ λό- 
γος πεποίητο, ἄλλους τε σὺν αὐτῷ πλείους τῶν τηνι- 
xábs λογίω» ἀνδοῶν 1| τῆς ἀληθείας ὑπέρμαχος ἀν- 
ἐστη δύναιεις, ἐξ ὧν καὶ ἡιιῖν ἑστορίας πλείστη τις 
ὑπόθεσις χαταλέλειπτσι. ᾿Αρχόμενος γοῦν τῆς xat 
αὐτῶν voagfs τῶν εἰρημένων δή τις (85), πρῶτον 
ἐπισημαίνετα: ὡς xaX ἀγοάφυις γατ᾽ αὐτῶν ἐπεξέλθοι 
ἑλέγχοις. IH ροοιμιάζεται vou τοῦτον τὸν τρόπον «'Ex 
πλείστου ὅσου γαὶ ἱκανυγτάτου χρόνου, ἀγαπητὲ ᾿Λουίρ- 
χιε Μάρχελλε (86), ἐπιταχθεὶς ὑπὸ σοῦ συγγράψαι τινα 
λόγον εἰς «ty τῶν κατὰ Αλχιθιάδην (87) λεγομένων 
αἴρεσιν, ἐφεχτιχώτερόν πως (88) μέχρι νῦν διεχεί- 


(84) IlapazxAnc (o πτὠµατι. Duplici modo expli- (* Jiquet. Plura vide apud IHalloixium in notationibus 


cari potest vox πτῶμα. Rufinus quidem et Christo- 
phorsonus pro errore sumpseruut, Et. ία Eusebius 

anc vocem alicubi usurpavit, ut. memini. Nice- 
pliorus vero pro exauctoratione sumpsit, et Blastum 
gradu presbyierii pulsum, perinde ac Florinum, 
intellexit. 

(85) Τῶν elpnyu£rov δή τις. Ita quidem ex codice 
Regio edidit lob. Stephanus. Verum in optimis 
codicibus Mazar. ac Med. desunt dus postrema 
voces δή τις. lu Fuketiano autem ita scriptum habe- 
tur τῶν εἰρημένων, ἤδη πρῶτον, ete. Porro quisnam 
sit iste ex cujus libro adversus Cataplirygas testi- 
monium hic affert Eusebius, variae sunt scriptorum 
opiniones. Rulinus quidem et Nicephorus in lib. iv, 
. eap. 25, eosque secutus B»ronius, hunc Apollina- 
rem Hieropolitanum esse existimarunt, quem paulo 
ante nominavit Eusehius. Hieronymus vero in libro 
De scriptoribus ecclesiasticis Apollonium csse credi- 
dit, graviori errore. ldem tamen de Miltiade loqueus, 
Rhocouem hujus libri auctorem videtur facere. 
Nam in Apollonio quidem ας dicit : Apollonius vir 
diseriissimus scripsit adversum. Montauum, Priscil- 
lam et Mazimillam insigne et longum volumen, in 
quo asserit Montanum. et. iusanas vates. periisse 
suspendio. In Miltiade vero sic ait : Miltiades, cujus 
Πο ο in opere quod auversus Montanuum, Priscil- 
lam, Mazimillamque composuit, recordatur, etc. Sed 
utrobique memoria labitur Hieronymus, dum Apol- 
lonio et Rhodoni tribuit qua dicta sunt a scriptore 
innomiuato, cujus hic fragwuenta refert £usebius. 
Hunc porro non esse Apollinarem Hierapolitanum, 
ex eo patet quod Apollinaris quidem adversus Cata- 
phrygarum baxresun adhuc nascentem libros scri- 
pit, ut t:statur Eusebius in fine lib. 1v."Hic autem 
iguotus auctor, post Montaui ét Maxiinillie ac Theo- 
doti morteu libros suos exaravit, ut ex [raguieutis 


ad Vitam S. Apollinaris, cap. 5. Qui tamen in. eo 
fallitur, quod dicit librum Miltiadis ab hoc scriptore 
redactum esse in compendium. (uem quidem erro- 
rem abunde refellimus in capite sequenti, 

(860) 'Aovipxis MdpxeAJe, Rectius in cod. Maz., 
Med. οἱ Εικ. scribitur Αὐίρχιε. Apud Nicephorum 
in lib. 1v legitur ᾿Αθέρχιε. 1n Menologiis Graco- 
rum, ad diem 22 Octobris, mentio fit τοῦ ἁγίου xal 
ἰσαποστόλου ᾿Αθερχίου ἐπισχόπου Ἱεραπόλεως, τοῦ 
θαυματουργοῦ, cujus Vitam Grece edidit P. Halloi- 
xius in tomo ll De illustribus Orientalis Ecclesic: 
scriptoribus. Est autem id nomen Latinum, ut opi- 
nor, quippe cum nullam habeat Gra:cze originis no- 
tam. 

(87) Vulg. Tov κατὰ MiAcidóny. Nicephorus addit 
(cov δ᾽ εἰπεῖν Μοντανόν. quod scholii vicea Niceplioro 
additum esse non dubito. Sed cur hic quisquis est 
iunominatus auctor, lieresim Cataphlirygarum , Mil- 
tíadis potius quam Montani sectam. appellaverit, 
obscurum est. Non enim hic Miltiadem illum intel- 
ligit, de quo Eusebius in sequenti capite loquitur. 
ls enim pro catholica veritate adversus Catapliry- 
gas scripsit, ltaque Joannes Langus, vir doctissi- 
imus, qui Nicephorum interpretatus est, hoc loco A/- 
cibiadem pro. Miltiade emendavit. Certe Alcibiaues 
inter pricipuos auctores secte Cataplirygarum mc- 
moratur ab Eusebio supra: in cap. 9 hujus libri, 
Aut igitur hic legendum est Alcibiades, aut illic 
scribendum Miltiudes. 

(88) Ἐφεχτικώτερόν πως. ἵπ codice Regio ac 
Mediceo πως accenum rejicit io. ultimam syllabam 
antecedentis vocabuli. Quud ideo notare volui, quia 
ad marginem editionis Geneveusis idipsuu indica- 
tur paulo obscurius. In codice quoque Maz. εἰ 
Fuk. πως accentum rejicit in. antecedentem vocem. 


46$ 


HISTORIAE ECCLESIASTICJE LIB. V. 


466 


µην, οὐχ ἁπορίᾳ τοῦ δύνασθαι ἑλέγχειν μὲν τὸ ψεῦδος. A bius hactenus substiti : non quod aut mendacium 


μαρτυρεῖν δὲ τῇ ἀληθεία' δεδιὼς δὲ χαὶ ἐξευλαθούμενος, 
μή πη δόξω τισὶν ἐπισυγγράφειν f| ἐπιδιατάσσεσθαι τῷ 
τῆς τοῦ Εὐαγγελίου Καινῆς Διαθήχης λόγῳ, ᾧ µήτε 
προσθεῖναι μὴτ᾽ ἀφελεῖν δυνατὸν, τῷ χατὰ τὸ Εὐαγγέ- 
λιον αὐτὸ πολιτεύεσθαι προῃρημένῳ. Προσφάτως δὲ 
Y:vóuevog ἐν ᾿᾽Αγχύρα τῆς Γαλατίας, xal χαταλαδὼν 
tt» χατὰ τόπον Ἐχχλησίαν (89) ὑπὸ τῆς νέας ταύτης, 
οὐχ, ὡς αὐτοί φασι, προφητείας, πολὺ δὲ μᾶλλον, ὡς 
δειχθήσεται, ψευδοπροφητείας διατεθρυλληµένην (90), 
καθόσον δυνατὸν, τοῦ Κυρίου παρασχόντος περὶ αὐτῶν 
τε τούτων χαὶ τῶν προτεινοµένων ὑπ' αὐτῶν ἔχαστά τε 
(91) διελέχθηµεν ἡμέραις πλείοσιν Ev τῇ ἐχκλησίᾳ' ὡς 
τὴν μὲν Ἐχκχλησίαν ἀγαλλιασθῆναι, xat πρὸς τὴν ἁλή- 
θειαν ἐπιῤῥωσθῆναι, τοὺς δὲ ἐξεναντίας πρὸς τὸ παρὸν 


ἀποχρουσβῆναι, xal τοὺς ἀντιθέτους (92) λυπηθῆναι. B 


Αξιούντων οὖν τῶν χατὰ τόπον πρεσθυτέρων, ὅπως 
τῶν λεχθέντων χατὰ τῶν ἀντιδιατιθεμένων τῷ τῆς 
ἀληθείας λόγῳ ὑπόμνημά τι χαταλίπωµεν, παρόντης 
xai τοῦ συμπρεσθυτέρο» ἡμῶν Ζωτικοῦ τοῦ 'Otpn- 
vou (95), τοῦτο μὲν οὐχ ἑπράξαμεν, ἐπηγγειλάμεθα 
δὲ ἐνθάδε γράφαντες τοῦ Κυρίου διδόντος, διὰ σπου- 
Of, πέµπειν αὐτοῖς. » Ταῦτα xal ἑξῆς τούτοις ἕτερα 
χαταρχὰς εἰπὼν τοῦ λόγου, τὸν αἴτιον τῆς δηλουµέ- 
«γης αἱρέσεως προϊὼν τοῦτον ἀνιστορεῖ τὸν τρόπον" 
ε Ἡ τοίνυν ἔνστασις αὐτῶν xal ἡ πρόσφατος τοῦ ἆπο- 
σχίσµατυς αἴρεσις πρὸς τὴν Ἐκκλησίαν, τὴν αἰτίαν 
ἔσχε τοιαύτην. Κώμη τις εἶναι λέγεται ἐν τῇ χατὰ 
τὴν Φρυγίαν Μυσίᾳ (94), χαλουµένη ᾿Αρδαθᾶν τοῦνο- 
μα ' ἕνθα φασί τινα τῶν νεοπίστων πρώτως, Μοντα- 
νὸν τοῦὔνομα, χατὰ Γράτον Ασίας ἀνθύπατον, ἓν ἐπι- 


θυµίᾳ φυχῆς ἀμέτρῳ φιληπρωτείας δόντα πάροδον εἰς 
ἑαυτὸν τῷ ἀντιχειμένῳ, πνευματοφορηθῆναί τε xal 


αἱφνιδίως ἓν κατοχῇ τινι καὶ παρεχστάσει γενόμενον, 
ἐνθουσιᾷν, ἄρξασθαί τε λαλεῖν καὶ ξενοφωνεῖν, παρὰ 
τὸ χατὰ παράδοσιν χαὶ κατὰ διαδοχΏν ἄνωθεν τῆς 


(89) Τὴν κατὰ τόπον 'ExxAnc(ar., Editum fuerat 
τὴν χατὰ Πόντον Ἐκχλησίαν. sed longe przlerenda 
est codicis Regii scriptura, quam recepimus ex 
Nicephoro in lib. 1v, cap. 93$ id est, Eccle- 
siam illius loci, Ancyra scilicet. Sic in inscriptione 
epistole Smyrneusinm ad reliquas Ecclesias : Kat 
πάσαις ταῖς χατὰ πάντα τόπον τῆς ἁγίας χαθολιχῆς 
Ἐχκλησίας παροιχίαις. Et infra in bac pagina. Tex- 
tus vulg. antea, χατὰ Πόντον. 

(90) Auare0pvAAnuév mv. id est, personantem 
ae perstrepentem. Tota enim Eeclesia illius loci 
rumore nove prophetiz personabat, cum ob tantz 
rei novitatem cuncti de ea re loquerentur. Ex quo 
apparet, denum prophetie jam tum illis tempori- 
bus in Ecclesia rarum atque inusitatum fuisse ; 
quippe cum exoria Montani prophetia, tantos tu- 
moltus tnc temporis in Ecclesia excitaverit. Quod 
certe non contigisset, si solemne lunc ac pervulga- 
tum in Ecclesia fuisset propheti:* donum. Porro 
διατεθρυλληµένην Langus vertit decantatam. 

(91) Ἑκαστάτε. Amplector emendationem Chri- 
stophorsoni, qui ἑχάστοτε correxit, id est, assidue, 
quotidie, et sic Saviliusad oram libri sui emendavit. 

(92) Καὶ τοὺς ἁἀντιθέτους. Malim ἀντιθέους, ut 
legitur ad marginem editionis Geneveusis. Cum 
enim jam dixerit τοὺς ἐξεναντίας ἁποχρουσθῆναι, 
Weptissima esset repetitio, si τοὺς ἀντιθέτους ite- 
run nominaret. Veruu ἀντιθέους, quod longe gra- 


refellere, aut veritati patrocinari minime valerem : 
sed quod verebar ac reforimidabam, ne forte qui- 
busdam viderer evangelicee Novi Testamenti doctri- 
na quidquam scribendo addere, et denuo statuere 
voluisse : cui tamen neque adjici quidquam neque 
adimi fas est, ab eo presertim qui ex Evangelii 
praceptis vitam agere institueril, Nuper vero cum 
essem Áncyrz in Galatia, οἱ Ecclesiam illius loci 
nova illa non ut ipsi dicunt prophetia, sed, ut po- 
$tea  demonstrabitur, pseudoprophetia turbatam 
deprehendissem ; quantum facere potui, Deo ju- 
vante, tum de his ipsis, tum de reliquis omnibus 
qua ab illis proponebantur, singillatim in ecclesia 
disserui pluribus diebus : adeo ut Ecclesia quidem 
incredibili gaudio affecta, et in veritate fidei ma- 
gnopere confirmata sit; adversarii vero tunc quidem 
fugati et Dei hostes non mediocri dolore perculsi 
fuerint, Cum vero ejus loci presbyteri postula- 
rent ut eorum qua contra veritatis adversarios 
dieta fuerant, commentarium ipsis scriptum  reliu- 
querem : astante etiam compresbytero nostro Zo- 
tico Otreno, id quidem minime prestiti ; 180 se 
simul atque huc rediissem, scripturum me omnia, 
el ad ipsos quamprimum missurum Deo favente 
promisi. » H:ec et alia in exordio operis postquam 
dixit, paulatim ulterius progressus, supradict:e h:ze- 
resis auctorem describit his verbis ? « [gitur obsti- 
nata jllorum coitio adversus Ecclesiam, et nova 
perniciosi schismatis bsxresis, hanc habuit originem, 
Vicus quidam esse dicitur in Mysia contermina 
Phrygie nomine Ardaba. In quo aiunt. Montanum 
quemdam ex iis qui fidelium numero recens ascrí- 
pti fuerant, immodica primi loci cupiditate captum, 
primum sub Grato Asiz proconsule adituin in se ad- 
versario spiritui preebuisse : et daemone repletum 


vius est, appellat Montanistas, id est, Dei adversa- 
ríos, eo quod novum Paracletum inducerent. Atque 
Ha in codice Εις. et Savil. scriptum habetur. Si 
quis vero ἀντιθέτους retinere maluerit, non repu- 
gnabo, Infra enim dicuntur ἀντιδιατιθέμενοι, ut. et 
apud Greg. Nysszenum lib. 1 Contra Eunomium, et 
Panlum iu ll ad Timoth. 

(95) Tov ᾿Οτρηγοῦ. Male apud Nicephorum legi- 
tur Ὁστρηνοῦ. Distinguendus autem videtur hic Zo- 
ticus Otrenus a Zotico, Comanenst episcopo, cujus 
infra meminit hic auctor. Nam Comanensis ille an- 
tiquior fnit. 

(94) Ἐν τῇ κατὰ τὴν Φρυγίαν Μυσίᾳ. Rufinus 
vertit, vicus quidam esse dicitur apud Phrygiam My- 
sie civitatem, ineptissime. Nee melius Musculus et 
Christophorsonus interpretantur apud  Mysiam 
Phrygie. Quid enim, amabo, sibi vult Mysia Phry- 
gix ? Duplex olim fuit Mysia, sicut et Phrvgia, teste 
Strabone in lib. xi1 : alia major, quam Olympenem 
vocat Strabo; alia minor, quam Hellespontiaim vo- 
cat Ptolemaus. Utraque porro Phrygie contermina 
fuit. Unde natum proverbium apud Graecos :Χωρὶς 
τὰ Μυσῶν. Fuit et altera Mysia in Europa, Thracize 
contributa,. quam Latini quidem Masiam vocant, 
Grzci vero semper Μυσίαν. Ad hujus ergo distin- 
ctionem ἡ κατὰ Φρυγίαν Mosía hic dicitur Mysia 
Plrygie contermina, sen. Asiatica. Porro vicus iste 
in codice Maz. dicitur ᾿Αρδαθᾶθ. 


467 


EUSEDBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


468 


subito quodam furore ac mentis excessu concuti A Ἐχχλησίας ἔθος δῆθεν προφητεύοντα. Tov δὲ κατ’ 


cepisse, et nova quidam atque inaudita prolo- 
qui ; hariolantem ac przdicentem futura, preter 
morem atque institutum Ecclesixy a majoribus tra- 
ditum et continua deinceps successione propagatum., 
Porro ex his qui tunc temporis adulterinos homi- 
nis sermones audierant, alii quidem ut abreptitium 
et d:emoniacum ac spiritu erroris actum, turbasque 
jn populo excitantem indignabundi objurgabant, et 
loqui ulterius prohibebant. Quippe qui in mente 
haberent discrimen a Domino prznotatum, minas- 
que quibus jubemur adventum falsorum propheta- 
rum vigilanter ac sollicite observare. Alii vero 
velut sancto Spiritu et propheti:e gratia elati iuffa- 
tique, mirum in modum, et distinctionis a Domino 
pramonsiratzs penitus obliti, illum infatuantem et 
adulatorem vulgique seductorem spiritum ultro ad 
loquendum provocabant, capti ejus illecebris, et in 
fraudem inducti. Hac igitur arte seu potius fraude 
»c versutia diabolus adversus eos qui dicto Domini 
audientes non erant, exitium machinatus, cum ab 
illis immerito coleretur, mentes eorum a vera fide 
secuban'es somnoque oppressas excitavit paulatim 
ac vehementius iuflammavit. Quippe duas alias mu- 
lierculas suscitavit, et adulterino spiritu replevit, 
adeo ut ipse quoque perinde ac supra memoratus 
ille, insana quzdam et importuna atque aliena lo- 
quereatur. Et eos quidem qui ea re delectabantur 
atque intumescebant, spiritus ille beatos pradica- 


ἐχεῖνο καιροῦ ἓν τῇ τῶν νόθων ἐχφωνημάτων ἀχροά- 
σει γενοµένων, οἱ μὲν ὡς ἐπὶ ἐνεργουμένῳ xaX δαι- 
μονῶντι χαὶ Ev πλάνης πνεύµατι ὑπάρχοντι xal τοὺς 
ὄχλους ταράττοντι ἀχθόμενοι ἑπετίμων, xal λαλεῖν 
ἐχώλυον, μεμνημένοι τῆς τοῦ Κυρίου διαστολῆς τε 
xai ἀπειλῆς, πρὸς τὸ φυλάττεσθαι τὴν τῶν φευδο- 
προφητῶν ἑγρηγορότως παρουσίαν οἱ δὲ ὡς ἁγίῳ 
Πνεύματι χαὶ προφητιχῷ χαρίσµατι ἑπαιρόμενοι καὶ 
οὐχ ἤχιστα χαυνούµενοι, xal τῆς διαστολῆς τοῦ Κυ- 
ρίου ἐπιλανθανόμενοι, τὸ βλαφίφρον καὶ ὑποχοριττι- 
χὸν xai λαοπλάνον πνεῦμα προὐχαλοῦντο, θελγόµενοι 
καὶ πλανώμενοι ὑπ' αὐτοῦ, εἰς τὸ µηχέτι χωλύεσθαι 
σιωπᾷν. Τέχνῃ δέ τινι, μᾶλλον δὲ τοιαύτῃ µεθόδῳ xa- 
κοτεχνίας 6 διάδολος τὴν χατὰ τῶν παρηχόων (95) 
ἀπώλειαν μηχανησάμενος, xai παρ) ἀξίαν ὑπ᾿ αὐτῶν 
τιμµώμενος, ὑπεξήγειρέ τε xaX προσεξέχαυσεν αὑτῶν 
τὴν ἀποχεχοιμημένην (96) ἀπὸ τῆς xavà ἀλίθειαν 
πίστεως διάνοιαν, ὡς xal ἑτέρας τινὰς δύο γυναῖκας 


«ἐπεγεῖραι, καὶ τοῦ νόθου πνεύματος πληρῶσαι, ὡς xat 


λαλεῖν ἑχφρόνως xal ἀχαίρως xai ἀἁλλοτριοτρόπως 
ὁμοίως τῷ προειρηµένῳ, χαὶ τοὺς μὲν χαίροντας (97) 
xat χαυχωµένους ἐπ᾽ αὑτῷ, µαχαρίζοντος τοῦ πνεύ- 
µατος, xal διὰ τοῦ μεγέθους τῶν ἑπαγγελμάτων ἐχ- 
φυσιοῦντος, ἔσθ᾽ ὅπη δὲ xal χαταχρίνοντος στοχαστι- - 
χῶς xal ἀξιοπίστως αὐτοὺς ἄντιχρυς, ἵνα xal ἐλεγ- 
χτικὸν (98) εἶναι δοχῇ᾽ ὀλίγοι δ σαν οὗτοι τῶν 
Φρυγῶν ἐξηπατημένοι. τὴν δὲ καθόλου xol πᾶσαν thv 
ὑπὸ τὸν οὐρανὸν Ἐκχλησίαν βλασφημεῖν διδάσχοντος 


bat, et promissorum magnitudine supra modum ϱ) τοῦ ἀπηυθαδισμένου πνεύματος, ὅτι μήτε τιμὴν µή- 


inflabat, Interdum tamen conjecturis et fide dignis 
argumentis utens, palam eos condemnabat, 1381 
quo scilicet etiam objurgatorius videretur. Hi pere 
pauci erant Phryges, hujusmodi fraude decepti. 
Universam vero, quz? per orbem terrarum sparsa 
est, Ecclesia, idem ille arrogantissimus spiritus 
maledictis appetere eos docebat, eo quod nec bono- 
rem, nec aditum ullum ad ipsam pseudopropheticus 
spiritus reperiret. Nam cum fideles qui in Asia 
erant, s:epius et in plurimis Ασία locis ejus rei 


(95) Κατὰ τῶν παρηκόων. Rufinus indisciplinatos 
vertit, Musculus immorigeros, non male. [ntelligun- 
tur enim ii qui przceptum Domini, quo przinoniti 


τε πάροδον εἰς αὐτὴν τὸ ψευδοπροφητιχὸν ἐλάμθανε 
πνεῦμα. Τῶν γὰρ χατὰ τὴν ᾿Ασίαν πιστῶν πολλάχις 
καὶ πολλαχῆ τῆς Ασίας εἰς τοῦτο συνελθόντων (99), 
καὶ τοὺς προσφάτους λόγους ἐξετασάντων καὶ βεθή- 
λους ἁποφηνάντων xaX ἁποδοχιμασάντων τὴν αἴρεσιν, 
οὕτω δὴ τῆς τε Ἐχχλησίας ἐξεῴώσθησαν, xal τῆς χοινω- 
νίας εἴρχθησαν. » Ταῦτα Ev πρώτοις ἱστορήσας, xat 
δὲ ὅλου τοῦ συγγράμματος τὸν ἔλεγχον τῆς xat' αὖ- 
τοὺς πλάνης ἐπαγαγὼν, ἓν τῷ δευτέρῳ περὶ τῆς τε- 
λευτῆς τῶν προδαδηλωµένων ταῦτά φησιν’ « Ἐπει- 
demon qui per Montani os loquebatur, olim a Do- 


mino predictum fuisse, fore ut Spiritus Dei in ad- 
veutu suo mundum arguerel de peccato. Itaque 


fuerant, ut a falsis proplietis caverent, neglige- D dztnon ille ut verum Dei Spiritum se esse audito- 


banL: τῆς διαστολΏης τοῦ Κυρίου ἐπιλανθανάμενοι, 
ut supra loquitur hic innominatus scriptor. Pessime 
Christopliorsonus. 

(96) Th» ἀποχεχοιμημέγη». Metaphora est a 
mulieribus, quz, relicto mariti thoro, furtim ad mo- 
chum transeunt. Nam κοιμᾶσθαι, seu dormire, de 
hujusmodi adulteriis dici solet, ut in libris sacris 
occurrit non. semel. ^uod cum non intelligeret 
Christophorsonus, erroris somno consopitlam vertit. 

(97) Kal τοὺς μὲν χαίροντας. Hc periodus con- 
nectenda est. cum illa sequenti τὴν δὲ χαθόλω, etc. 
Sic eniin sensus irteger absolvitur; quod interpre- 
tes non animadverterunt. Tamen acumen interpre- 
tis iu hoc przcipue elucet, ut verborum ac seusus 
ἀχολουθίαν diligentissime consectetur. Porro hic 
locus in eodd. Maz., Med., Fuk. et Savil. ita legi- 
tur, xal τοὺς μὲν χαίροντας xat χαυνουμένους ὑπ' 
αὐτῶν, etc. 

(98) "Iva xal ἐλεγχτικόν. Sciebat Montanus, seu 


ribus confirinaret, eos interdum arguebat et objur- 
abat. Vide Ambrosium in Epist. ad Thessal., cap. 
5. Cujus verba hic merentur ascribi : Hinc est, unde 
el Joannis apostoli Epistola « Nolite, inquit, omni 
spiritui credere ; sed probate spiritus si ex Deo sunt :» 
quia si mulia bona dicat, in aliquo autem, quod [idei 
adversum est, promat, sciatur non esse Spiritus san- 
cius, Nihil enin erroris in. Spiritu sancto. poterit 
reperiri. Sed ui per exercitium. eloquii. quedam 
spiritalia, quedam vero carnalia, quia omnis error 
carni depulatur, aul. cerie commento quodam usisi- 
tie bona [ingit, ut his inserat mala, sicut. supra 
memoravi, quemadmodum in Montano et Priscilla 
et Mazimilla proplietis Cataphrygarum spiritus mun- 
di imitutione. boni. simulabat, ut per mulia verisimi- 
lia, necnon et vera, menliretur se esse Spiritum san- 
ctum. 
(99) Elc τοῦτο συχε.Ἰθόγτωκ, Clhristopliorsonus 
legisse videtur εἰς ταὐτό. 


469 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. V. 


ATO 


δὰν τοἰνυν χαὶ προφητοφόντας ἡμᾶς ἀπεχάλουν, ὅτι A causa convenissent, novamque illam doctrinam 


μὴ τοὺς ἁμετροφώνους (1) αὑτῶν προφἠτας ἑἐδεξάμε- 
θα’ τούτους γὰρ εἶναί φασιν, οὕσπερ ἑπηγγείλατο τῷ 
λαῷ πέμψειν ὁ Κύριος, ἀποχρινάσθωσαν ἡμῖν πρὸς 
θεοῦ, ἔστι τις, ὦ βέλτιστοι, τούτων τῶν &nb Μοντα- 
νοῦ χαὶ γυναιχῶν λαλεῖν ἁρξαμένων, ὅστις ὑπὸ Ἰου- 
δαίων ἐδιώχθη, f) ὑπὸ παρανόμων ἀπεχτάνθη ; οὐδείς' 
οὐδέ Υέ τις αὐτῶν χρατηθεὶς ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος (3) 
ἀνεσταυρώθη; οὐ γὰρ οὖν ' οὐδὲ μὴν οὐδὲ bv συνα- 
γωγαϊῖς Ἱουδαίων τῶν γυναιχῶν τις ἑμαστιγώθη πο- 
τὲ, ἢ ἑλιθοβολήθη ; οὔδαμόσε οὐδαμῶς. "Άλλῳ δὲ θα- 
νάτῳ τελευτῆσαι λέγονται Μοντανός τε καὶ Μαξίμιλ- 
λα. Τούτους γὰρ ὑπὸ πνεύματος βλαφίφρονος ἑχατέ- 
ρους ὑποχινήσαντος, λόγος ἀναρτῆσαι ἑαυτοὺς, οὐχ 
ὁμοῦ, κατὰ δὲ τὸν τῆς ἑκάστου τελευτῆς χαιρὸν φἠ- 
µη πολλή, xai οὕτω δὲ τελευτῆσαι xal τὸν βίον xa- 
ταστρέφαι, Ἰούδα προδότου δίχην. Καθάπερ χαὶ τὸν 
θαυμαστὸν ἐχεῖνον τὸν πρῶτον τῆς κατ αὐτοὺς λεγο- 
Μένης προφητείας otov ἐπίτροπόν (5) τινα θεόδοτον, 
πολὺς αἱρεῖ λόγος (4), ὡς αἱρόμενόν ποτε καὶ ἆνα- 
λαμθανόμενον εἰς οὐρανοὺς παρεχστῆναί (5) τε xal 
χαταπιστεῦσαι ἑαυτὸν τῷ τῆς ἁπάτης. πνεύματι, xal 
δισχευθέντα, χαχῶς τελευτῆσα:. Φασὶ γοῶν τοῦτο οὔ- 
τως Υεγονέναι. ᾽Αλλὰ μὴ ἄνευ (6) τοῦ ἰδεῖν ἡμᾶς, 
ἐπίστασθαί τι τῶν τοιούτων νοµίζοµεν, à µαχάριε. 
Ἴσως μὲν γὰρ οὕτως, ἴσως δὲ οὐχ οὕτως τετελευτή- 
χασι Μοντανός τε καὶ θεόδοτος xal ἡ προειρηµένη 
γυνή. » Αὖθις δ᾽ ἐν τῷ αὐτῷ φησι λόγῳ, τοὺς τότε 
ἱεροὺς ἐπισχόπους πεπειρᾶσθαι μὲν τὸ ἓν τῇ ἡΐαξι- 
p Ds πνεῦμα διελέγξαι, χεχωλύσθαι δὲ πρὺς ἑτέρων, 
συνεργούντων δηλαδὴ τῷ πνεύματι. Γράφει δὲ οὕτως" 
« Καὶ μὴ λεγέτω ἓν τῷ αὐτῷ λόγῳ τῷ χατὰ ᾿Αστέ- 
ριον Οὐρθανὸν (7) τὸ διὰ. Μαξιμίλλης πνεῦμα, διώχο- 


(1) Ἀμετροφώνονς. Alludit ad epithetum illud, 
quo Homerus in lliade Thersitem affecit, ἆμετρο- 
επἠς, quod idem est ac falsiloquus, Nam qni men- 
tuntur, nullum in dicendo modum servare solent. 

(2) Ὑπὲρ rov ὀνόματος. |n Nicephoro legitur 
ὑπὲρ τοῦ νόµου, quod non probo; subauditur enim 
τοῦ Χριστοῦ, ut Rufinus et Cliristophorsouus supple- 
vit. Sic infra cap. 18 loquitur Apollonius, ubi de 
Alexandro. 
| (3) Οἶον ἐπίτροπον. Rufinus hzc verba non 
sgnoscit, Sic enim vertit, veluti. primogenitum pro- 
phetiee ipsorum, Theodotum nomine. Omnes tamen 
codices et Nicephorus hanc vocem agnoscunt. Erat 
apud Montanistas arca quzdam, in quam sodales 
stipem conjiciebant ad prophetarum alimonia. 
Primus Theodotus liujus arcze curam gessit, quem 
idcirco procuratorem prophetiz hic scriptor vocat, 
quod reditus illorum et praedia procuraret. Erat 
alioqui Montanus cum suis proplielissis, magnus 
&ruscalor, qui pecuniam undique corraderet obla- 
lionum specie. Salaria etiam prebere solitus iis 
qui doctrinam snam przdicarent, ut. scribit Apol- 
lonius apud Eusebium in capite sequenti. Arcam 
igitur seu fiscuin habuerit necesse est, et. procura- 
torem zrarii, qui salaria, id est pecunias numera- 
ret iis quibus Montanus decreverat. 
| (4) Πολὺς αἱρεῖ Aóyoc. 1n codice Medic:eo, Maz. 
εἰ Fuk. legitur ἐρεῖ. Apud Eusebium tamen in lib. 

Hi bis ita. scribitur, ut hoc loco scriptum vides, 
«pos αἱρεῖ λόχος. ubi αἱρεῖ idem valet ac κρατεῖ. 

[6).Παρεκστῆναι. Male interpretes omne- liunc 

locum cepere. Παρεχστῆναι est {4ἱδ0 mentis excessu 


B 


D 


examinassent, et profauam atque impiam judi- 
cassent, damnata hzresi isti ab Ecelesia ei fidelium 
communione expulsi sunt. » His in principio operis 
commemoratis, ac per totum deinceps. librum con- 
futatione illorum erroris a/jecta, supradictus sceri- 
ptor in secundo libro de illorum quos dixi obitu ita 
scribit : « Quando igitur, inquit, prophetarum nos 
interfectores vocarunt, propterea quod loquaces 
ipsorum prophetas uon admisimus (hos enim esse 
affirmant, quos Dominus populo se missurum esse 
promiserit), respondeant nobis, quaso, per Deum : 
esine aliquis eorum qui jam inde a Montano et mu- 
lierculis garrire primum coeperunt, qui a Judzis 
persecutionem passus sit, aut ob impiis trucida- 
tus ? Nemo certe. Nec vero ullus eorum pro Christi 
nomine prehensus, in crucem actus est : sed neque 
ulla mulier in Judzorum synagogis aut flagris 654 
aut lapidibus impetita est, Nusquam profecto, nec 
unquam. mo longealio mortis genere interiisse 
dicuntur Montanus et Maximilla. Ambo enim, ut 
fama est, ab Insano spiritu incitati, laqueo sibi gu- 
lam fregerunt : non quidem simul, sed suz» quisque 
mortis tempore : atque ita instar proditoris Judae 
vitam finierunt. Sic etiam admirabilis ille Theo- 
dotus, qui primus prophetiz illorum quasi procue 
rator quidam fuit, plurimorum sermone perhibetur 
falso mentis excessu abreptus fuisse, perinde ac si 
levaretur aliquando et assumeretur in coelum : cum- 
que se totum fraudulentissimo spiritui permisisset, 
ab eo in altum jactatus miserabili exitu periisse. 
Et id quidem ita factum esse narrant. Sed quoniam 
ipsi non vidimus, nequaquam existimamus nos quid- 


abripi. Sic παρέχστασις supra sumltur, id est falsa 
exstasis. Sunt enim ver: exsiases in Ecclesia, cu- 
jusmodi fuit Petri apostoli, in Actibus, cap. x et xt, 
ubi Petrus vidisse dicitur in exstasi visionem. Talis 
item fuit exstasis Pauli apostoli, cum ad tertium 
usque coelum abreptus. est. Puerorum quoque ex- 
slases in testimonium adducuntur a Cypriano in 
Epistola nona. Sunt item false exstases apud hzre- 
ticos, qux παρεχστάσεις eleganter dicuutur ab hoc 
scriptore, eodem modo qno παραδιορθώσεις falsa 
emendationes dicuntur a orphyrio iu Questioni- 
bus Homericis. Et hx quidem falsz exstases, pro- 
pius ad furorem accedunt, utpote a d:emone procu- 
rata. [1109 vero que a divino Spiritu immittuntur, 
placide sunt, nec statum mentis ullo modo pertur- 
ant, ut. docet Epiphanius in hzresi Cataphry ae 
rum, et hic auctor innominatus. Quare fallitur Ni- 
colaus Rigaltius, qui in notis suis ad epistolam 
nonam Cypriani, exstases furorem et alienationem 
mentis interpretatus est. Non ita Hieronyinus, cujus 
hec sunt verba ad Suniam et Fretelam : Aliter 
enim Latinus. sermo ἔχατασιν exprimere non potest 
nisi « mentis excessum. » 

(6) Ἀ.1ὰ ui ἄγευ. Sicin codd. Regio, Maz., Fuk., 
Sav. el Med. scriptum reperi, quam lectionem verio- 
reum esse existimo quam ἀλλὰ μήν, eamque secutus 
est Musculus. At Christophorsonus ἄλλα μήν tuetur, 
liecque per interrogationem dici existiinat. 

(7) Ἐν τῷ αὐτῷ .Ίόγῳ τῷ κατὰ ᾿Αστέριον Οὐρ- 
6aróv. lc verba scholion esse mili videntur, quod 
vetus quidam scholiastes, seu Eusebius ipse, ad 
marginem libri sui adnotaverat ad ea verba qua 


«i 


EUSEBII CAESARIENSIS ΟΡΡ. PARS I. — HISTORICA, 


- 


419 


quam eorum certo cognoscere, Nam forte hoc, forte À pa: ὡς λύχος &x προθάτων’ οὐκ εἰμὶ λύχος ῥὴμ & εἰμι 


etiam alio mortis genere Montanus ac Theodotus 
et mulier illa jam a nobis nominata occubuerunt, » 
Refert praterea in eodem libro 1389. sanctissimos 
episcopos spiritum illum qui in Maximilla reside- 
bat, confutare conatos quidem fuisse; sed ab aliis 
qui spiritui favehant, probibitos, Verba ejus hrec 
sunt : « Nec mibi jam dicot ille Maximillze spiritus, 
prout in eodem Asterii Urbani libro relatum est : 
Arceor tanquam lupus ab ovibus. Non sum lupus, 
sed verbum, spiritus et potentia. Verum potentiam 
illam in spiritu evidenter ostendat et approbet, 
faterique et assentiri per spiritum cogat eos qui 
tunc aderant ut garrulum illum spiritum alloque- 
Teutur et. examinarent, viros probos οἱ episcopali 
dignitate przeditos : Zoticum scilicet Comanensem, 
el Julianum Apamenum. Quibus Themison aliique 
o8 oburrantes, mendacem illum et vulgi seductorem 
spiritum ab aliis coargui vetuerunt.» In eodem 
quoque libro postquam nonnulla ad falsam illam 
Maximille prophetiam convincendam interseruit , 
ium tempus ipsum quo hzc scripta sunt. designat, 
wm mulieris illius vaticinia commemorat, quibus 
bella εἰ tumultus imminere praedixerat. Quorum 
quidem vaticiniorum falsitatem convincit his verbis : 
« Nonne, inquit, etiam hoc mendacium omnibus 
manifestum apparuit? Etenim ab obitu Maximillae 
usque iu hune diem plusquam tredecim anni jam 
elapsi sunt : nec tamen ullum aut particulare bel- 
lum aut universale in terris fuit. Imo Christianis, 
precipua quadam Dei misericordia, pax stabilis et 
firma permansit. » Atque hzc in secundo leguntur 
libro. Ex tertio item volumine pauca proferre libet, 
ubi adversus eos qui jactabant plures illorum mar- 
tyrio esse coronatos, hzc dicit : « Postquam vero 
in omnibus qux supra posui convicti, nihil habent 
quod respondeant, ad martyres confugere conantur, 
asserentes multos se martyres habere, idque poten- 
"τα prophetici illius qui apud ipsos est spiritus cer- 
tissimum esse documentum. Sed hoc, meo quidem 
judicio, nihilo.verius est. Nam et aliarum hzreseon 
seclatores plurimos se habere martyres praedicant : 
neque idcirco tamen eis assentiemur, nec verita- 
tem penes illos esse fatebimur. Primi certe qui 
Marcionis hzresim sequuntur, vulgo Marcionitze 
cognominati, quamplurimos habere se dicunt mar- 
(yres Christi. Et tamen Christum ipsum revera mi- 


καὶ πνεῦμα καϊδύναμις' ἀλλὰ τὴν ἓν τῷ πνεύματι δύνα- 
ptv ἑναργῶς δειξάτω χαὶ ἐλεγξάτω, χαὶ ἔξομολογ εἴσθαι 
διὰ τοῦ πνεύματος χαταναγχασάτω τοὺς τότε παρόντας 
εἰς τὸ δοχιµάσαι xat διαλεχθῆναι τῷ πνεύματι λαλοῦντι, 
ἄνδρας δοχίµους xaX ἐπισχόπους, ζωτικὺν ἀπὸ Κομάνης 
κώµης, καὶ Ἰουλιανὸν ἀπὸ ᾽Απαμείας, "fov οἱ περὶθεµί- 
cuya (8) τὰ στόµατα φιµώσαντες, οὐχ εἴαταν τὸ Ψεν- 
δὲς xal λαοπλάνον πνεῦμα om αὐτῶν ἐλεγχθῆναι.) Ἐν 
ταὐτῷ δὲ πάλιν ἕτερα μεταξὺ πρὸς ἔλεγχον τῶν τῆς 
Μαξιμίλλης ψευδοπροφητειῶν εἰπὼν, ὁμοῦ τόν τε χρό- 
voy χαθ᾽ ὃν ταῦτ) ἔγραφε, σηµαίνει, χαὶ τῶν προῤῥή- 
σεων αὐτῆς µέμνηται, 5U ὧν πολέμους ἔσεσθαι xal 
ἀχαταστασίας προεμαντεύσατο: ὧν xal τὴν Ψευδολο- 
γίαν εὐθύνει ὧδε λέγων” « Καὶ πῶς οὐ καταφανὲς 


B ἤδη γέγονε xa τοῦτο τὸ φεῦδος; Πλείω γὰρ f) τρισ- 


χαΐδεχα ἔτη εἰς ταύτην τὴν ἡμέραν, ἐξ οὗ τετελεύτη- 
xtv ἡ γυνή ΄ xat οὔτε μεριχὸς, οὔτε χαθολιχὸς χόσμῳρ 
γέγονε πύλεμος, ἀλλὰ χαὶ Χριστιανοῖς μᾶλλον εἱρήνη 
διάµονος ἐξ ἑλέους θεοῦ. » Καὶ ταῦτα δὲ Ex τοῦ δευ- 
«£pou συγγράµµατος. Καὶ ἀπὺ τοῦ τρίτου δὲ σμιχρὰς 
παραθῄσοµαι λέξεις, δι ὧν πρὸς τοὺς αὐχοῦντας, ὡς 
ἄρα πλείους xaX αὐτῶν μεμαρτυρηχότες εἴεν, ταῦτά 
φησιν’ « ΄Ὅταν τοίνυν ἐν πᾶσι τοῖς εἰρημένοις 
ἐλεγχθέντες ἀπορήῄσωσιν, ἐπὶ τοὺς µάρτυρας χατα- 
φεύγειν πειρῶνται, λέγοντες πολλοὺς ἔχειν μάρτυρας, 
xai τοῦτο εἶναι τεχμήριον πιστὸν τῆς δυνάµεως τοῦ 
παρ᾽ αὐτοῖς λεγοµένου προφητικοῦ πνεύματος. Τὸ δέ 
ἐστιν ἄρα ὡς ἔοικε παντὸς μᾶλλον οὐκ ἀληθές. Καὶ 
γὰρ τῶν ἄλλων αἱρέσεών τινες, πλείστους ὅσους ἔχου- 
σι μάρτυρας, χαὶ οὐ παρὰ τοῦτο δήπου συγχαταθησό» 
µεθα, οὐδὲ ἀλήθειαν ἔχειν αὐτοὺς ὁμολογήσομεν. Καὶ 
πρῶτοί γε οἱ ἀπὸ τῆς Μαρχίωνος αἱρέσεως Μαρχιω- 
νισταὶ χαλούμενοι, πλείστους ὅσους ἔχειν Χριστοῦ 
μάρτυρας λέγουσιν ' ἀλλά τόν γε Χριστὸν αὐτὸν μετὰ 
ἀλήθειαν οὐχ ὁμολογοῦσι. » Καὶ μετὰ βραχέα τούτοις 
ἐπιφέρει λέγων « "θεν τοι xal ἐπειδὰν οἱ ἐπὶ τὸ τῆς 
χατὰ ἀλήθειαν πἰστεως μαρτύριον χληθέντες ἀπὸ τῆς 
Ἐχχλησίας τύχωσι µετά τινων τῶν ἀπὺ τῆς τῶν Φρυ- 
γῶν αἱρέσεως λεγομένων μαρτύρων, διαφέρονταί τε 
πρὸς αὐτοὺς, xat ut] χοινωνήσαντες αὐτοῖς τελειούν- 
«at, διὰ τὸ μὴ βούλεσθαι συγχαταθέσθαι τῷ διὰ Μον- 
τανοῦ xal τῶν γυναιχῶν πνεύµατι. Καὶ ὅτι τοῦτο 
ἀληθὲς, χαὶ ἐπὶ τῶν ἡμετέρων χρὀνων Ev ᾿Απαμείᾳ τῇ 


p πρὸς Μαιάνδρῳ τυγχάνει γεγενηµένον, Ev τοῖς περὶ 


Γάϊον xai ᾽Αλέξανδρον ἀπὸ Εὐμενείας µαρτυρῄήσασι, 
πρόδηλον. » 


nime confitentur. » Paucis deinde interpositis, 483 hzc subjungit : « Quamobrem, inquit, quotiescun- 
que Ecclesie viri ad martyrium pro vera fide subeundum vocati, una cum quibusdam de Phryguin 
Laresi qui martyres dicuntur, casu quodam coierint, semper ab illis dissentiunt, οἱ communionem eorum 
sollicite vitantes, gloriosum martyrii exitum consequuntur, quippe qui Montani οἱ muliercularum spi- 
ritui assensum accommodare nefas ducant. Atque id verum esse constat ex ijs qui nostra slate in urbe 
Apamea qux ad Maeandrum sita est, gesta sunt a Caio et Alexandro martyribus, oriundis Eumenia. » 


anlo ante przcesserunt, αὖθις δὲ ἐν τῷ αὐτῷ φησι 
6vtp. Porro ex his verbis elicitur, Asterium Ἱ]γμα - 
num auctorem esse horum trium librorum Adversus 
Cataphrygas, non antem Apollinarem, ot credidit 
Πως et Christophorsonus, 
(8) Qi περὶ Θεμίσωνα. Vlustris hic. fult inter 


Montanistas, qui se confessorem et martyrem ja- 
clabat ; aususque est epistolam catholicam exemplo 
apostoli scribere ad Ecclesias, ut novam prophetiam 
commendaret. De hoc multa Apollonius in sequenti 
capite. 


19 HISTORIE ECCLESIASTICJE LIB. V. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IZ. 
Περὶ Μιτιάδου xal ὧν συνέταξε Aópur 
(Nic. B. E. 1v, 24). 

Ἐν τούτῳ δὲ τῷ συγγράµµατι xa Μιλτιάδου συγ- 
γραφέως µέµνηται (9), ὡς λόγον τινὰ xai αὐτοῦ 
χατὰ τῆς προειρηµένης αἱρέσεως Υξγραφότος. Παρα- 

ἔμενος γοῦν αὐτῶν λέξεις τινὰς, ἐπιφέρει λέγων ' 
« Ταῦτα εὑρὼν Ey τινι συγγράµµατι αὐτῶν ἔνιστα- 
µένων τῷ Μιλτιάδου τοῦ ἁδελφοῦ συγγράµµατι (10), 
ἐν (9 ἀποδείχνυσι περὶ τοῦ μὴ δεῖν προφήτην ἐν Ex- 
στάσει λαλεῖν, ἐἑπετεμόμην. » ποχαταθὰς δὲ" ἓν 
ταὺτῷ τοὺς κατὰ τὴν Καινὴν Διαθήχην προπεφητευ- 
χότας χαταλέγει, ἐν οἷς καταριθμεῖ Αμμίαν τινὰ xal 
Κοδράτον, λέγων οὕτως ε Αλλ' Ove ψευδοπροφήτης 
ἐν παρεχστάσει (11), ᾧ ἔπεται ἄδεια xaX ἀφοθία, áp- 
χόμενος μὲν ἐξ ἐχουσίου ἁμαθίας, καταστβέφων δὲ 
εἰς ἀχούσιον μανίαν ψυχῆς, ὡς προείρηται. Τοῦτον 
δὲ τὸν τρόπον, οὔτε τινὰ τῶν χατὰ τὴν Παλαιὰν, 
οὔτε τῶν κατὰ τὴν Καινἠν πνευματοφορηθέντα προ- 
φήτην δεῖξαι δυνήσονται, οὔτε "Aya6ov, οὔτε Ἰούδαν, 
οὔτε Σίλαν, οὔτε τὰς Φιλίππου θυγατέρας, οὖτε τὴν 
à» Φιλαδελφείᾳ ᾽Αμμίαν, οὔτε Κοδράτον, οὔτε τινὰς 
ἄλλους (12) μηδὲν αὗτοῖς προσήχοντας καυχῄήσοντα:. » 
Αὖθις δὲ μετὰ βραχέα, ταῦτά φησιν ' « El γὰρ μετὰ 
Κοράτον καὶ τὴν ἐν Φιλαδελφείᾳ ᾽Αμμίαν, ὣς qa- 
σιν, αἱ περὶ Μοντανὸν διεδέξαντο γυναῖχες τὸ προ- 
φητιχὸν χάρισμα , τοὺς ἀπὺ Μοντανοῦ xai τῶν γν- 
ναικῶν τίνες παρ) αὐτοῖς διεδέξαντο, δειξάτωσαν ΄ 
δεῖν γὰρ εἶναι τὸ προφητικὸν χάρισμα ἐν πάσῃ τῇ 
Ἐχχλησίᾳ µέχρι τῆς τελείας παρουσίας , ὁ ᾿Απόστο- 
λος &£tol* ἀλλ᾽ οὐκ ἂν ἔχοιεν δεῖξαι τεσσαρεσχαιδέχα- 
τον Ίδη που τοῦτο ἔτος ἀπὸ τῆς Μαξιμίλλης τελευ- 
τες. » Οὗτος μὲν δὴ τοσαῦτα. 'O vé τοι πρὸς αὐτοῦ 


(9) ΜιΊτιάδου... µέμνηται. Ex. his patet error 
Hieronymi in lib. De scriptoribus. ecclesiasticis, ubi 
hzc scribit : Miltiades, cujus. Rhodon in opere suo 
quod adversus Montanum, Priscillam, Mazimillam- 
que composuit, recordatur. Non. Rhodonem, sed in- 
nominatum hunc scriptorem debuit dicere. Nam 
Rhodon adversus Montanum et Cataplirygas non 
scripsit, sed adversus Marcionis hxresim, ut testa- 
tur Eusebius. 

(10) Vulg. τῷ ᾽Α.1χιθιάδου tov ἀδεᾗφοῦ cvrypdág- 
pati. Nescio quo fato Alcibiadis nomen pro Biltiade, 
ei Miltiadis pro Alcibiade substitutum est. Nam 
superiore quidem capite Miltiadis vocabulum 


4, 


CAPUT XVII. 
De Miltiade et illius scriptis. 


; 1n eodem quoque libro Miltiadis cujusdam scri- 
ptoris mentionem facit, qui adversus supradictam 
haeresim librum conscripserit. Citatis enim qui- 
busdam verbis illorum hzrteticorum, ita deinde 
scribit : « Hec ego cum reperissem In quodam libro 
ipsorum adversus Miltiadem fratrem nostrum, qui 
peculiari opere docuerat non decere prophetam in 
exstasi loqui, in compendium redegi. » Deinde 
aliquanto post in eodem libro universos Novi Testa- 
menti prophetas enumerat, inter quos Ámniiam 
quamdam et Quadratum recenset his verbis: 
« Pseudo-propheta autem, inquit, in falso mentis 
excessu, cujus comes est licentia et audacia, a 
spontanea quidem imperitia initium sumens, in 
amentiam autem, ut jam dixi, involuntariom desi- 
nens. llujusmodi vero spiritu nullum unquam nec 
in Vetere nec in Novo Testamento prophetam affla- 
tum poterunt demonstrare : non Agabum, non 
Judam, non Silam, nec Philippi filias, nec Ammiam 
Philadelphensem, nec Quadratum, nec plures quo- 
que alios, qui nibil ad ipsos pertinent, pr:edica- 
bunt. » Paucis deinde interjeciis, sic loquitur : «Nam 
si quidem, ut przdicant, post Quadratum et. Au- 
miam Philadelphensem mulieres ille Montani in 
proplheti:e gratiam successerunt, ostendant nobis 
quinam inter ipsos Montano ac mulierculis succes- 
serint. Etenim prophetize donum in omni Ecclesia 
ad ultimum usque Domini adventum permanere 
debere auctor est Apostolus. Sed nullum prorsus 
potrunt ostendere, tametsi jam quartus decimus 


in Novo nec in Veteri Testamento prophetas in 
exstasi unquam prophetasse legamus. Itaque Mil- 
tiades librum adversus eos scripsit hoc titulo : Περὶ 
τοῦ μὴ δεῖν προφήτην ἐν ἐκστάσει AaAsiv, Et Epi- 
phanius Adversus heresim Montauistarum, c. 9 : Όσα 
[a ol npoira: εἰρήχασι, μετὰ συνέσεως παραχολου- 

ὀντεςἐφθέγγοντο” et c. ἆ ae sequentibus, hanc νο- 
raac spiritualis prophetia certissimam notam esse di- 
cit, ut mentis su: compotes sint, qui futura przedi- 
cunt. Similiter Joannes Chrysustomus homilia29 in 
Epistola I ad Corinthios, ubi discrimen affert inter 
divinationem et prophetiam. Hoc enim, inquit, pro- 
prium est vatis seu divinatoris, enrolz? 6556 men- 


pro Alcibiade positum esse observavimus. Hic con- D tis ; pelli ; trahi ; raptari tanquam furentem. Pro- 


Ira, Alcibiades pro Miltiades irrepsit. Certe apud 
Nicephorum Μιλτιάδου legitur, quanquam. nec Nice- 
phorus, nec Christophorsonus bunc locum intellexi!. 

41) 'AAA' ὄγε γευδοπροφήτης ἐν παρεκστά- 
σαι. Male Rufiuus et Baronius hzc verba ες Mil- 
tiadis libro desumpta esse existimarunt. Neque 
euim hic inpominatus auctor quidquam citat ex 
Miliiadis libro , sed tantum ex responsione Ca- 
taphrygaruim adversus Miltiadis librum ; quod. ngn 
ammadverteruut interpretes. Est autem hic hujus 
loci sensus, magnum esse discrimen inter veros 
prophetas et falsos. Veri enim prophetr, qui Spi- 
rita Dei repleti erant, quieto 4ο tranquillo animo 
pradicebant futura, Pseudoprophete vero, qualis 
erat Montanus, cum furore et insania loquebantur. 
Certe Catholici hoc praecipue objiciebant Mon- 
tanistis, qui se prophetico spiritu plenos esse jacta - 
bant, quod in exstasi prophetarent, cuin tamen nec 


plieta vero non ita : sed mente sobria, et cum me- 
desta ac temperata animi coustitutioue ; ct. quae 
loquitur, intelligens dicit omnia. llis adde lliero- 
nyinum in Praefatione Commentariorum in. Nahum : 
Non enim loquitur in ἑχστάσει, ut Montanus. et 
Prisca Mazimillaque delirunt : sed quod prophetat , 
liber est visionis intelligentis universa qug loquitur, 
Porro notandum est hunc ononymum scriptorem 
nnnquam exstases appellare vanos illos mentis 
excessus Montanistarum , sed semper parexstases, 
ob eai rationem quam supra dixi. Quippe exstases 
fere in bonam partem sumuntur a Cypriano et Ter- 
tulliano; et virís sanctis immisse leguntur a Deo, 
ul Adamo et Petro apostolo. AL parexstasis semper 
in malam partem accipitur. 

(12) Οὔτε ἤδη τινὰς ἅἆ-].Ίους. In. codd. Meld., 
Maz. οἱ Fuk. et apud. Nicephorum legitur οὔτε τι- 
νάς, clc. 


41S 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


416 


hic agatur 184, annus ab obitu Maximillz. » Hzec A δεδηλωµένος Μιλτιάδης, xa ἄλλας ἡμῖν τῆς ἰδίας 


ille. Miltiades vero, cujus mentionem fecit, alia 
quoqne sui in divinis Scripturis studii monumenta 
nobis reliquit : tum in libris quos adversus gentes, 
tum in iis quos adversus Jud:eos composuit; utrum- 
que argumentum binis voluminibus  exsecutus. 
Preterea Apologeticum pro Christiana, quam ipse 
profitebatur, philosophia, ad hujus $zxculi principes 
conscripsit. 
CAPUT XVIII. 


Quemadmodum Apollonius Cataphrygas con[utaverit, 
el quorum mentionem fecerit. 


Sed et Apollonius, ecclesiasticus scriptor, supra- 
dictam Cataphrygarum hzresim adhuc sua ztate 
vigentem refutare aggressus, peculiare adversus 


eos volumen condidit, tum falsas prophetias qux D 


ab illis circumferuntur verbatim expendens, tum 
vitam moresqae eorum qui hzresis illius auctores 
xfuerunt, discutiens. Ac de Montano quidem audi si 
placet qui dicat : «Sed. quisnam est novus ille 
doctor ? Opera ejus et doctrina satis aperte pro- 
dunt. Hic est qui nuptiarum discidia docuit, qui 
Jejuniorum leges imposuit ; qui Pepuzam et Ty- 
mium, Phrygix oppidula, Jerusalem nominavit, ut 
cunctos undique homines eo convocaret ; qui pecu- 
niarum exactores constituit; qui sordidam mune- 
rum captationem oblationum nomine callide obve- 
lavit ; qui doctrinam suam predicantibus salaria 
praebet, ui per foedam ventris ingluviem doctrina 
ejus convalescat. » [I:c ille de Montano. De Mon- 
tani vero prophetissis aliquanto post loquitur in 
hunc modum : Ostendimus iyitur, inquit, has prin- 
cipes prophetissas simul ac spiritu impleta» sunt, 
viros suos dimisisse. « Quantopere ergo mentieban- 
tur qui Priscam virginem vocabant ? » Deinde sub- 
jungit hec verba : « Non tibi videtur Scriptura 


(15) Κοσμιχοὺς ἄρχογτας. Hieronymus οἱ Πυ[- 
mus, eosque secuti ceteri interpretes, hxc de im- 
Brrotoribus Romanis dici existimarunt, quibus 

iltiades Apslogeticum suum nuncupasset. Ego vero 
cum eo tempore non plures ; sed unus fuerit iimnpe- 
rator Romanus, Commodus videlicet, rectores pro- 
vinciarum malim intelligere. Nam. vox. ἄρχοντες 
fere semper praxsides provinciarum significat. His 
igitur Apologeticum suum dicavit Miltiades, sicut 
Tertullianus postea fecit. Nam Apologeticus quidem 
ejus ad omnes generaliter. provinciarum praesides 
directus est. Specialiter vero ad Scapulam, procon- 
sulem Africz, librum pro Christianis idem Tertul- 
lianus misit. Pene omiseram huuc Miltiadem Ec- 
clesiarum sophistam vocari a Tertulliano, id «est 
rhetorem. 

(14) Ὁ νηστείας νοµοθετήσας. Tres quotannis 
quadragesimas, ac praeterea duas Xerophagiarum 
hebdomadas Montanus instituerat. Ac de Xeropha- 
giis quidem testatur Tertullianus in libro De jeju- 
niis. De tribus vero quadragesimis testis est IHiero- 
nymus, tum in epistola ad Marcellam, tuin in Com- 
mentariis ad capul t Aggei, ita scribens : Et omnem 
luborem manuum, accipiamus jejunia evrum et obser- 
vationes varias, et. yausoviac, id est, humidormi- 
tiones ; qui tribus quadragesimis per annum jeju- 
nantes, οἱ ζηροφαγίαις humiliantes animam suam, 


“περὶ τὰ θεῖα λόγια σπουδῆς µνήµας χαταλέλοιπεν, Ev 
τε οἷς πρὸς Ἕλληνας συνέταξε λόγοις, καὶ τοῖς πρὺς 
Ἰουδαίους, ἑχατέρᾳ ἰδίως ὑποθέσει ἓν δυσὶν ὑπαντί- 
σας συγγράµµασιν, ἔτι δὲ xal πρὸς τοὺς χοσμιχοὺς 
ἄρχοντας (13) , ὑπὲρ ἧς µετῄει φιλοσοφίας, πεποίη- 
ται ἀἁπολογίαν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1Η’. 

"Ora καὶ ᾽Αποάλώνγιος τοὺς κατὰ Φρύγας ἁπ- 
ἡ λες, xal τίνων ἐμνημόνευσεν (Nic. H. E. 
Iv, 

Τῆς δὲ xarà Φρύγας καλουμένης αἱρέτεως, xal 
Απολλώνιος, ἐχχλησιαστικὸς συγγραφεὺς, ἀχμαζού- 
σης εἰσέτι τότε χατὰ τὴν Φρυγίαν ἔλεγχον ἑνστησά- 
µενος, ἴδιον xaz' αὐτῶν πεποίηται σύγγραμμα, τὰς 
μὲν φερομένας αὐτῶν προφητείας φευδεῖς οὔσας χα- 
τὰ λέξιν εὐθύνων, τὸν δὲ βίον τῶν τῆς αἱρέσεως &p- 
χηγῶν, ὁποῖός τις Υέγονε, διελέγχων. Αὐτοῖς 6k ῥή- 
µασι περὶ τοῦ Μοντανοῦ ταῦτα λέγοντος ἄχουε 
€ Άλλὰ τίς ἐστιν οὗτος ὁ πρόσφατος διδάσκαλος, τὰ 
ἔργα αὐτοῦ χαὶ fj διδασκαλία δείχνυσιν. Οὗτός ἐσθιν 
ὁ διδάξας λύσεις Ὑάμων, ὁ νηστείας νοµοθετήσας 
(14), ὁ Πέπουξαν καὶ Τύμιον Ἱερουσαλὴμ ὀνομάσας 
(πόλεις δὲ εἰσιν αὗται μικραὶ τῆς Φρυγίας), τοὺς 
πανταχόθεν ἐχεῖ συναγαχεῖν ἑθέλων, ὁ πραχτῆρας 
χρημάτων καταστήσας, ὁ ἐπ ὀνόματι προσφορῶν 
τὴν δωροληφίαν ἐπ.τεχνώμενος, ὁ σαλάρια χορηγὼν 
τοῖς χηρύττουσιν αὐτοῦ τὸν λόγον, ἵνα διὰ τῆς. γαστρ- 
µαργίας fj διδασκαλία τοῦ λόγου κρατύνηται. » Ko) 
ταῦτα μὲν περὶ τοῦ Μοντανοῦ * xaX περὶ τῶν προφη- 
τίδων δὲ αὐτοῦ ὑποχαταθὰς οὕτω γράφει « Δείχνυ- 
μεν οὖν αὐτὰς πρώτας τὰς προφήτιδας ταύτας, ἀφ' 
οὗ τοῦ πνεύματος ἐπληρώθησαν, τοὺς ἄνδρας χατα- 
λιπούσας. Πῶς οὖν ἑψεύδοντο Πρίσχιλλαν παρθέναν 
(15) ἀποχαλοῦντες; » Efe" ἐπιφέρει λέγων’ € Δαχεῖ 


et vel maxime de Tatiani radice crescentes , super 
hujusmodi laboribus audiunt : Tania passi estis sine 
causa. Caterum notandum est hoc. loco Apollonium 
tanquam gravissimum facinus objicere Montano, 
quod jejunia sub lege, ac sub przcepti forma  con- 
stituissel : non quod jejunare crimen sit, aut quasi 
quibusdam in Ecclesia non liceat, semperque licue- 
rit indicere jejunia. Nam et Joannes apostolus 
triduanum Ephesiis jejunium indixit priusquam ad 
scribendum Evangelium se conferret. Verum Mon- 
tano id facere nullatenus licebat, homini hazretico, 
et ab Ecclesiz corpore segregato, nec ullum sacer- 
dotium gerenti. Merito igitur eum reprehendit Α- 
pollonius; quod ex arbitrio suo, non ex apostolica 
traditione constituisset jejunia. Nam Catholicorum 
quidem jejunia ex apostolorum traditione manant ; 
de solemnibus ac publicis jejuniis loquor, quee cer- 
tis diebus in Ecclesia quotannis observabantur. 
Ilereticorum autem jejunia ex inani praesumptione, 
el sanctitatis. simulatione procedunt. Cujusmodi 
fuere jejunia αι Montanus sectatoribus suis tan- 
quam Paracletus indixit. 
(15) Πρἰσκιωῖαν Παρθένον. In. codice Maz., 
Med. et Fuk. et apud Nicephorum legitur Πρίσχαν, 
uam scripturam confirinat etiam Rulinus. Sed et 
ertullianus et Firmilianus aliique Priscem nomi- 
nant. 


9 


ATI 


HISTORIAE ECCLESIASTICA LID. V. 


4T8 


σοι (16) πᾶσα Τραφὴ χωλύειν προφήτην Xap6ávew A universa prohibere, ne propheta munera et pecn- 


δῶρα xaX χρήματα; "Όταν οὖν ἴδω τὴν προφῆτιν cl- 
λγφυῖαν καὶ χρυσὺν χαὶ ἄργυρον xaY πολυτελεῖς 
ἐσθῆτας, πῶς αὐτὴν μὴ παραιτῄσομαι; 2 Λὖθις δὲ 
ὑποχαταθὰς, περί τινος τῶν κατ αὐτοὺς ὁμολογητῶν 
ταῦτά φησιν * « "Ext δὲ χαὶ θεµίσων ὁ τὴν ἀξιόπι- 
στον πλεονεξίαν (17) ἠμφιεσμένος, 6 μὴ βαστάσας 
εἲς ὁμολογίας τὸ σημεῖον (18), ἀλλὰ πλήθει χρηµά» 
των ἀποθέμενος τὰ δεσμὰ, δἐον ἐπὶ τούτῳ ταπεινο- 
φρονεῖν, ὡς µάρτυς χανχώµενος, ἑτόλμησε μιμού- 
µενος τὸν ᾿Απόστολον, χαθολιχἠν τινα. συνταξάµενος 
ἐπιστολὴν, χατηχεῖν μὲν τοὺς ἄμεινον αὑτοῦ πεπι- 
στευχότας, συναγωνἰξεσθαι δὲ τοῖς τῆς χενοφωνίας 
λόγοις, βλασφημῆσαι δὲ εἰς τὸν Κύριον χαὶ τοὺς ἁπο- 
στόλους, καὶ τὴν ἁγίαν Ἐχχλησίαν. » Καὶ περὶ ἑτέ- 


nias accipiat ? Cum igitur videam prophetissam su- Ἱ 
rum et argentum vestesque pretíosas accepisse, 
quomodo eam non repudiabo?» Et paulo post de 
quodam ex eorum numero qui confessores apud 
ipsos habentur, liec dicit : « Prztterea. Themison 
speciosa avaritia 1&5 obvelatus, qui confessionis 
signum non periulit, sed magna pecuuia vi erogata 
vincula abjecit : cum ob eam causam modestius 
deinceps ac submissius agere deberet, tauquam 
martyr sese efferens, ausus est exemplo Apostoli 
conscripta epistola catholica eos quidem, qui fide- 
liores ipso exstiterant, instituere , novae. autem 
doctrinx patrocinari , ac. postremo in. Dominum, 
in apostolos, et in sacrosanctam Ecclesiam impie 


ρων δὲ αὖθις τῶν κατ αὐτοὺς τετιμηµένων ὡς δὴ D loqui. » Rursus de alio quodam ex numero eorum 


μαρτύρων, οὕτω γράφει’ « "Iva. δὲ μὴ περὶ πλειό- 
vuv λέγωμεν, f) προφῆτις ἡμῖν εἰπάτω τὰ κατὰ 'AXÉ- 
ζανδρον τὸν λέγοντα ἑαυτὸν μάρτυρα, ᾧ συνεστιᾶ- 
ται, ᾧ προσχυνοῦσι xai αὐτῷ πολλοὶ (19), οὗ τὰς 
λῃστείας xat τὰ ἄλλα τολµήµατα ἐφ᾽ οἷς χεχόλασται, 
οὐχ ἡμᾶς δεῖ λέγειν, ἀλλὰ ὁ ὁπισθόδομος (20) ἔχει. 
Τίς οὖν τίνι χαρίζεται τὰ ἁμαρτήματα; πότερον ὁ 
προφήτης τὰς ληστείας τῷ µάρτυρι, f] ὁ μάρτυς τῷ 
προφήτη τὰς πλεονεξίας ; εἱρηχότος γὰρ τοῦ Κυρίου, 
MÀ χτήσησθε χρυσὸν, μήτε ἄργυρον, µέτε δύο χιτῦ- 
νας, οὗτοι πᾶν τοὐναντίον, πεπληµμμµελήχασι περὶ 
τὰς τούτων τῶν ἀπηγορευμένων κτήσεις. Δείξομεν 
γὰρ τοὺς λεγομένους παρ᾽ αὐτοῖς προφήτας χαὶ µάρ- 
Ἔνρας, μὴ µόνον παρὰ πλουσίων, ἀλλὰ χαὶ παρὰ 
πτωχῶν xai ὀρφανῶν xal χηρῶν χερµατιζοµένους. 
Καὶ εἰ πεποίθησιν ἔχουσιν ἂν τούτῳ, στήτωσαν xal 
διορισάσθωσαν ἐπὶ τούτοις (21), ἵνα ἐὰν ἐλεγχθῶσι, 
xàv τοῦ λοιποῦ παύσωνται πλημμελοῦντες * δεῖ γὰρ 
τοὺς χαρποὺς δοχιµάζεσθαι τοῦ προφήτου' ἀπὸ γὰρ 
τοῦ χαρποῦ τὸ δένδρον γινώσκεται. "Iva δὲ τοῖς βου- 
λομένοις τὰ χατὰ ᾿Ἀλέξανδρον ᾗ γνώριμα, κέχριται 
ὑπὸ Αἱμιλίου Φροντίνου ἀνθυπάτου iv Ἐφέσῳ., o0 
διὰ τὸ ὄνομα, ἀλλὰ δι ἃς ἑτόλμησς ληστείας, ὢν 
ἤδη παραθάτης (22): εἶτα ἐπιφευσάμενος τῷ óvó- 


(16) Aoxet σοι. Nicephorus in lib. αν, cap. 96, 
negitivam addit particulam, οὐ δοχεῖ σοι, etc.; 
atque ita Savilius ad inarginem sui libri emenda- 


t. 

(17) Thy ἀξιόπιστον xAsorvet(ar, Musculus ver- 
tit indubitata avaritia circumdatus. Christopliorso- 
nus vero (otus revera avaritie sordibus involutus. 
Langus autem interpretatus est, inexplebilis avari- 
tie sordibus obrolulus, quasi ἄπληστον πλεονεξίαν 
legeretur. Ego vero non dubito quin hic locus ita 
intelligendus sit ut verti, quod satis declarat vox 
Ἀμφιεσμένος, qua velamentum et simulatio designa- 
tur. Eteniin Montanist illi avaritiam suam religio- 
nis przetextu el specioso oblationum vocabulo obve- 
labant, ut supra. dixit Apollonius : Ὁ &r' ὀνόματι 
mper Top δωροληφίαν ἐπιτεχνώμενος. 

(18) Tric ópoAoriac τὸ σηµεῖον. Christophorso- 
nos quidem crücem jutelligi putavit, eo «quod ín 
Evangelio crux portari frequenter dicitur, Sed pro- 
επ] dubio vincula ipsa intelligit Apollonius, quae 
Themison pro Christo portare nequiverat, Quod 
enim confessionis signum bic vocat Apollonius, se- 
quente linea nominat τὰ δεσµά. 

(49) "g προσκυνοῦσι καὶ αὐτῷ xoAAol. Scri- 


quos illi tanquam martyres venerantur, ita scribit : 
« Sed ne de pluribus loquamur, respondeat nobis 
prophetissa de Alexandro qui se martyrem przedi- 
cat : quocum ipsa convivatur; qui adoratur etiam 
ipse a multis. Cujus latrocinia et reliqua facinora 
pro quibus ponas dedit, nihil opus est nos dicere, 
przsertim cum in tabulario contineantur. Uter igi- 
tur illorum alteri peccata condonat? An prophetes 
martyri latrocinia! an martyr prophete avaritia? 
Cum enim Dominus praceperit : Nolite possidere 
aurum neque argentum , neque duas tunicas ; isti 
conira iu rerum velitarum possessione graviter deli- 
querunt. Qui enim ab ipsis prophete et martyres 
dicuntur, eos non solum a divitibus, sed ctiam a 
mendicis, pupillis et viduis pecunias cerrogare 
demoustrabimus. Quod si hac jin parte confidunt 
innocentiz€ sux , sistant se, el de his nobiscum 
disceplent, ut siquidem convicti fuerint, saltem 
in posterum delinquere desinant. Actus enim pro- 
pletze tanquam fructus examinandi sunt : €x fructi- 
bus quippe arbor coguoscitur. Quod vero ad Ale- 
xandruim pertinet, ut veritas omnibus nosse cupiein- 
tibus innorescat, judicatus est Ephesi ab  AEmilio 
Frontino, Αδὶα procousule, non ob nomen Christi, 


bendum videtur xal αὐτῶν, id est Montanistarum. 

(20) Ὀπισθόδομος. Athenis dicebatur ὁπισθόδο- 
pog sudes quiedam post templum Miuervze Peliadis, 
in qua pecunie publice recondebantur, ut ex De- 
mostlhene docet. [larpocration. Sed. et in. omnihus 
lemplis erat ὀπισθόδομος. Varro in lib. iv De lingua 
Latina : [deo in edibus sacris ante cellam, ubi sedes 
dei est, Greci dicunt. πρόδοµον. quod post, ὀπισθό- 
Gopov, Eadein habet Pollax in lib. 1. Hic vero ὁπι- 
σθόδοµος pro tabulario sumitur seu pro loco in quo 
Labulie publice asservabantur, non. pro xrario, ut 
sumitur apud Athenienses. Infra δηµόσιον ἀρχεῖον 
vocat Apollonius. 

(21) Διοριζσάσθωσαν ἐπὶ τούτοις. Musculus ver- 
tit, et super ea. nobiscum disceptent, ea lege ut, etc. 

(32) Ὢν ἤδη παραδθάτης. Muuc locum optime 
Rufinus exposuit hoc modo: Judicatus est apud 
Αν milium Frontinum proconsulem Ephesi, non pro- 
pter nomen Ghristi, sed propter qu&dam latrocinia, 
Nam a Christi nomine jam apostata ezstiterat. Sed 
postheec ut fideles quidam fraires, qui per illud tem- 
pus àpud judicem aliquid poterant, pro ipso interce- 
derent , simulavit se propter nomen Domini laborase. 
et per hoc dimittitur. At Christophorsoni versio, 


419 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. —— HISTORICA. 


480 


sed ob.ea qus perpeiraverat latroeinia, cum jam A µατι τοῦ Κνρίου, άπολελυται: τλανῄδας τοὺς ἐχεῖ 


desertor fidei esseL, Deinde vero, ementitus nomen 
Christi, dimissus est, cum urbis illius fideles fefel- 
lisset. Ecclesia vero ejus loci unde erat oriundus, 
ipsum non recepit, eo quod latrocinia exerceret. 
Si qui vero totum illius negotinm scire desiderant, 
presto est publicum Asie tabularium. Et tamen 
propheta illum ignorare se fingit, quocum plures 
annos simul vixit. Hunc nos convincendo, per ipsum 
etiam prophete convincimus falsitatem. Idem in 
Aliis compluribus possumus ostendere. Quod 186 
si fiduciam sui habent, subeant examen. » Rursus 
in alio ejusdem operis loco, de prophetis quos tan- 
topere jaetant, hzc subjungit : « Si negant propbe- 
tas suos ;jnunera accepisse, hoc igitur fateantur, 


πιστούς, Καὶ fj ἰδία παροιχία αὐτὸν, ὅθεν ἦν , οὐχ 
ἑδέξατο, διὰ τὸ εἶναι αὐτὸν ληστήν' xa οἱ θέλοντες 
μαθεῖν τὰ χατ᾽ αὐτὸν, ἔχουσ, τὸ τῆς Ασίας δηµό- 
σιον ἀρχεῖον * ὃν ὁ προφήτης συνόντα πὶλλοῖς ἔτεσιν, 
ἀγνοεῖ. Τοῦτον ἑλέγχοντες ἡμεῖς , δι αὐτοῦ xa τὴν 
ὑπόστασιν ἐξελέγχομεν τοῦ προφήτου. Τὸ ὅμοιον ἐπὶ 
πολλῶν δυνάµεθα ἁἀποδεῖξαι. Καὶ εἰ θαῤῥοῦσιν, ὑπο- 
µεινάτωσαν τὸν ἔλεγχον. » Πάλιν τε αὖ ἐν ἑτέρῳ τό- 
πῳ τοῦ συγγράµµατος, περὶ ὧν αὐχοῦσι προφητῶν, 
ἐπιλέγει ταῦτα" € Ἐὰν ἀρνῶνται δῶὣρα τοὺς προφή- 
τας αὑτῶν εἱληφέναι, τοῦτο ὁμολογησάτωσαν, ὅτι 
ἐὰν ἐλεγχθῶσιν εἰληφότες , οὐχ εἰσὶ προφῆται. Kal 
µυρίας ἀποδείξεις τούτων παραστήσοµεν. Άναγ- 
xalov δὲ ἔστι πάντας χαρποὺς δοχιµάζεσθαι προφή : 


non esse illos prophetas, si munera accepisse con- B του. Προφήτης, εἰπέ µοι, βάπτεται (25) ; προφήτης 


victi sint. Ac tum demum sexcenta ejus rei docu- 
menta ac testimonia proferemus. Necesse porro est 
ut omnes prophetz fructus atque actus probentur. 
Dic milii, tingitie capillos propheta? au stibio ocu- 
los liuit? an studet ornari? Prophetane tabula ludit 
et tesseris? an pecuniam locat fenori? ingenue 
fateantur ac respondeant utrum hzc agere liceat, 
an secus. Ego vero hxc apud ipsos acta esse con- 
vincam. » Cziterum hic ipse Apollonius in eodem 
libro testatur, tunc cuin hzc scriberet, annum qua- 
dragesimum fuisse ex quo Montanus adulterinain 
illam prophetiam commentus fuerat. Addit przter- 
ea Zoticum illum, cujus a priore scriptore facta 
est inentio, cum jam Maximilla Pepuzis se prophe- 
lare simularet, supervenienten: dazemonium quo illa 
agitabatur, coarguere instituisse : verum ab aliis 
qui idem cum illa sentiebant, esse coliibitum. Me- 
minit etiam cujusdam Thrase:x qui circa hec (tem- 
pora martyr fuit, Ad h»c tanquam ex veterum tra- 
ditione hzc refert, Dominuin apostolis suis przece- 
pisse, ne itttra duodecim annos Ilierosolymis exce- 
derent. Utitur quoque testimoniis ex Joannis Re- 


primum in eo peccat, quod παραθάτην maleficum 
verlit; deinde in eo quod ἐκρίθη vertit condemna- 
(us est. 

(23) Βάπτεται. Hieronymus in Catalogo hunc lo- 
cum ita vertit : Dic miht, crinem fucat. propheta? 
stibio oculos linit ? Prophela vestibus et. gemmis or- 
natur? Propheta tabula ludit et tesseris ? Propheta 
fenus accipit ? Lounge profectio elegantius quam 


στιθίζεται ; προφήτης φιλοχοσμεῖ; προφήτης τάθλαις 
καὶ κύθοις παίζει; προφήτης δανείσει; Ταῦτα ὁμο- 
λογησάτωσαν πότερον ἔξεστιν fj μὴ, Σγὼ δὲ ὅτι γέ- 
ονε παρ᾽ αὐτοῖς, δείξω. » Ὁ 6' αὐτὸς οὗτος Απολ- 
λώνιος χατὰ τὸ αὑτὸ σύγγραμμα ἱστορεῖ, ὡς ἄρα 
τεσσαραχοστὸν ἐτύγχανεν ἔτος (24) ἐπὶ τὴν τοῦ συγ- 
γράμματος αὐτοῦ γραφὶν, ἐξ οὗ τῇ προσποιἠτῷ αὐ- 
τοῦ προφητεία ὁ Μοντανὸς ἐπιχεχείρηχε. Kal πάλιν 
φησὶν, ὡς ἄρα Ζωτικὸς οὗ καὶ ὁ πρότερος αυγγρα- 
φεὺς ἐμνημόνευσεν, ἓν Πεπούζοις προφητεύειν Ίδη 
προσποιουµένης (23) τῆς Μαξιμίλλης ἐπιστὰς, δι- 
ελέγξαι τὸ ἐνεργοῦν ἐν αὑτῇ πνεῦμα πεπείραται, ἐχω- 
λύθη γε μὴν ὑπὸ τῶν τὰ ἐχείνης φρονούντων. Kal 
Θρασέα δέ τινος τῶν τότε μαρτύρων μνημονεύει. 
Ἔτι δὲ ὡς ix παραδόσεως τὸν Σωτῆρά φησι προσ- 
τεταχέναι τοῖς αὐτοῦ ἁποατόλοις, ἐπὶ δώδεχα ἔτεσι 
μὴ χωρισθῆναι τῆς Ἱερουσαλὴμ. Κέχρηται δὲ xat 
µαρτυρίαις ἀπὸ τῆς Ἰωάννου ᾽Αποχαλύψεως, xal 
νεχρὸν δὲ δυνάµει θεἰᾳ πρὸς αὐτοῦ Ἰωάννου ἐν τῇ 
Ἐφέσῳ ἐγηγέρθαι ἱστορεῖ. Καὶ ἄλλα τινά φησι, ὃς 
ὧν ἱχανῶς τῆς προειρηµένης αἱρέσεως πληρέστατα 
διλύθννε τὴν πλάνην. Ταῦτα xaX ὁ Απολλώνιος. 


tiorem essc. In. quo tamen, meo qnidem judicio, 
longe falsus est; etenim Apollonius, Montano adhuc 
superstite cum insanis suis vatibus Priscilla et 
Maximilla, librum suum composuit, ut ex his frag- 
mentis qux profert Eusebius elicitur, idque nou 
uno leco ; ut cum dixit: Ἡ προφῆτις ἡμῖν εἰπάτω τὰ 
χατὰ ᾿Αλέξανδρον, τὸν λέγοντα ἑαυτὸν μάρτυρα, e 
συνεστιᾶται, (p προσκυνούτι xal αὐτῷ πολλοί. Et 


Rufinus. Greci βάπτειν τὴν τρίχα dicunt, quod D paulo post de eodem Alexandro loquens ait : "Ov 


Latini crines tingere seu ruttlare. ld enim precipue 
studebant matronz, ut. rutilum haberent crinem. 
Quam in rem cinere lixivio utebantur, ut docet 
Varro. Sammonicus Serenus de capillo tingendo ita 
przcipit : 

Ad rutilam speciem nigros flavescere crines 

Unguento cineris, predixit Tullius auctor, 

Vide Hesychium in Earóitew. 

(24) Τεσσαραχοστὸν ἑτύγχανεγ ἔτος, etc, Jam 
videor mihi deprehendisse quam ob causam Euse- 
bius Apollonium hune post anonymum illum 
seriptorem de quo iu superiori capite actum est, 
collocaverit. Cum enim anonyinus ille testetur, se 
quatuordecim annis post Montaui et Maximillze obi- 
ium libros suos scripsisse; hic autem Apollonius 
affirmet, quadraginta annis, antequam scriberet, 
Montanum prophetiam suam jnvexisse : pulavit 
Eusebius Apollonium anonymo illo scriptore recen- 


ὁ προφήτης συνόντα πολλοῖς ἔτεσιν ἀγνοεῖ. Εκ qui- 
bus verbis apparet et Alexandrum et Montanum 
ipsum ac Maximillam adhuc vixisse, cum haec scri- 
leret Apollonius. Neque vero ait Apollonius quae 
draginta annos effluxisse ab obitu Montani ad tem- 


^o pus quo ista scribebat, Sed id tantum dicit, qua- 


draginta annis antequam ipse ad scribendum acce- 
deret, Montanum pseudoprophetiam suaw invexisse, 
Ponamus igitur, Montanum anno zlatis tricesimo 
fabulam suam inchoasse. Cum Apollonius contra 
ejus sectam scriberet, vix Montanus septuagesimum 
annum excesserat. Maximillam autem. οἱ Priscilla 
non statim ab ipso sui erroris exordio Montanus 
comites habuit ; sed eas diu postea prophetiz su:e 
reus implicuisse ac p mihi videtur. 
Π τεύευ’ n καροσποιουµένης. In 
iba: codicibus Maz., Med. et Fuk. scriptum habe- 
tur προφητεύειν δῆ προσποιουµένης, levi discrimine. 


481 


HISTORLE ECCLESIASTIC.E LIB. V. 


482 


velatione depromptis,mortuumque Ephesi ab eodem Joaune per divinam potentiam suscitatum esse nar- 
rat. Multa denique alia scribit, quibus pernictosissimum illum errorem abuude et luculentissime confu- 


tavit. Hac Apollonius. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ I8, 


Zagazlovoc περὶ τῆς τῶν Φρυγῶν αἱρέσεως 
(Nic. H. E. iv, 21). i 


Tàv δὲ ᾿Απολιναρίου χατὰ τῆς δηλωθείσης alp£- 
σεως μνήμην πεποίηται Σαραπίων, ὃν ἐπὶ τῶν δη- 
λουμένων χρόνων μετὰ Μαξιμῖνον, ἑπίσχοπον τῆς 
Ἀντιοχέων "ExxXnsla;, κατέχει λόγος γενέσθαι. 
Μέανηται δὲ αὐτοῦ ἐν ἰδίᾳ ἐπιστολῇ τῇ πρὸς Καρι- 
xh» xai Ποντικὸν (26), ἓν ᾗ διευθύνων xal αὐτὸς 
τὸν αὐτὴν αἴρεσιν, ἐπιλέγει ταῦτα: « Ὅπως δὲ xal 
τοῦτο ἴδητε ὅτι τῆς φευδοῦς ταύτης τάξεως τῆς ἐπι- 
λεγοµένης νέας προφητείας (21) ἑθδέλυχται ἡ ἑνέρ- 
γεια παρὰ πάση τῇ £v. xóspuo ἁδελφότητι (38), πέ- 
ποµφα ὑμῖν xaX Κλανδίου Απολιναρίου τοῦ µαχα- 
ριωτάτου γενοµένου ἐν Ἱεραπόλει τῆς Ασίας ἐπισχό- 
που γράμματα. » Ἐν ταύτῃ δὲ τῇ τοῦ Σαραπίωνος 
ἐπιστολῇ, xal ὑποσημειώσεις φέρονται διαφόρων 
ἐπισχόπων, ὧν ὁ μὲν τις ὧδέ πως ὑπεσημήνατο: 
Λὑρήλιος Κυρήνιος µάρτυς ἑῤῥῶσθαι ὑμᾶς εὔχομαι; 
6 δὲ τις τοῦτον τὸν τρόπον * Αἴλιος Πούπλιος Ἰούλιος 
ἀπὸ Δεθελτοῦ χολωνίας τῆς θράχης (39) ἐπίσχοπος * 
ζἡ ὁ θεὸς ὁ £v τοῖς οὐρανοῖς , ὅτι Σωτᾶς ὁ µαχάριος 
6 Ev ᾽Αγχιάλῳ (50) , ἠθέλησε τὸν δαίµονα τὸν Πρι- 


(26) Πρὸς Καρικὸν καὶ Ποντιχκόν. Eusebius in 
libro vi, eap. 19, ubi Serapionis Antiocheni opera 
recenset, liabet : Πρὸς Πόντ.ον χα) Καριχὸν ἐκχλη- 
σιαστιχοὺς ἄνδρας. Apud llierenymum in. Catalogo 
legitur, ad Carinum et Pontium. 1n. codice Medi- 
cao χαρτεριχός scribitur, mendose. 

(27) Ἐπιλεγομένης véac προφητείας. Tertullia- 
nus De je;uniis, initio : Hi Paracleio. controversiam 
ρα, ψ.ομίόγ hoc. nove  prophelie recusantur, 
lieronyinus in Catalogo, ubi de Gaio. Firmiliauusg 
quoque in epistola ad Cyprianum : J/li qui Cata- 
phryge appellantur, et novas. prophetias usurpare 
conantur. Et rursus in eadem epistola : Plane quo- 
niam quidam de eorum bapiismo dubitant, qui cisi 
H0vos prophetas recipiunt. etc. Vetus. auctur. qui 
adversus Cataphrygas seripsit , in. prooemio. ad 
Avircium Maicellum : Καὶ χαταλαθὼν τὴν χατὰ Πόν- 
τον Ἐκκλησίαν ὑπὸ τῆς νέας ταύτης, οὐχ ὡς αὖτοί 
qaa προφητείας. ele. . 

(38) Τῆ £r xóc jp ἁδε.1ρότητι. Sic codices Maz., 
Med., Fuk. ae Savilii scripium babent, pro vulg. 
iv Xpiozé preterea voces illas quz in editis se- 
quuntur, τῇ ἀνὰ τὴν οἰχουμένην ὅλην, non agno- 
scum ; quod contirimat Rulinus. 

(29) ᾿Απὸ ΔεθεΊτοῦ κολωνίας τῆς θράχης. Sic 
supra innominatus auctor de Zotico episcopo dixit, 
ὁπὸ Κομάνης᾽ el Polyeraes in epistola ad Victorem 
papan, Θρασέας ἀπὸ Εὐμενείας. Multa hujusinodi 
ἐθνιχά elleruntur. cum. praepositione , uL notavit 
Swphsnus in libro De urbibus. Debeltum seu 
Develtum colonia in Thracia memoratur a geogra- 
phis, et in nummis veteribus quos edidit Joannes 
Tristanus, Auchialus quoque, quie postea. nomina. 
tur, urbs est Thraciw salis nota. Sed mon sine 
causa mirari subit, cur in hac epistola Serapionis 
Autjiocheni episcopi, subscripliones episcoporum 
Türsciz fuerint adjecta. Equidem, si conjectura 
iudulgere licet, existinio episcopos Tliraci:e. episto- 
lam scripsisse ad Ecclesias Asie et Phrygize adver- 
sus prophetiam Moutani, eodem plane modo. quo 
presbyteri Viennensis ac. Lugdunensis: Ecclesia 
»uper eodein negotio ad illas scripserant, senLen- 
uaiu $uau Je nova. illa prophetia exsporentes, ut 


CAPUT XIX. 
Serapionis sententia de Cataphrygarum heresi, 


Apollinaris autem scriptorum adversus supra- 
dictam bxresim mentionem facit Serapio, qui circa 
hzc tempora Antiochenz:  Ecclesiz epjscopus post 
Maximinum fuisse dicitur. Nam iu epistola quam 
ad Caricum et Ponticum scripsit, eamdem refellens 
hszresim, Apollinarem nominat his verbis : «Atque 
ul sciatis, inquit, qualiter universa quz in terris 
est fraternitas, operationem illam siinulat:s factio- 
nis, 408 nova prophetia nominatur, aversata atque 
abominata est, 18/7 beatissimi patris Claudii Apol- 
linaris, qui Hierapolitanz urbis in Asia episcopus 
fuit, litteras ad vos misi. » In eadem Serapionis 
epistola leguntur subscriptiones variorum episcopoe 


B rum. Quorum unus subscripsi! in hunc. modum : 


« Aurelius Cyrenius martyr opto vos bene valere. »' 
Alter autem hoc modo : « /Elius Publius Julius De» 
velti coloniz& Thracie episcopus. Testor Deum qui 
in ccelis est, quod beatus Sotas, qui est Anchiali, 
dxmonium Priscilla ejicere voluit, sed hypocritae 
nequaquam permiserunt. » Sed et aliorum complu. 


supra retulit Eusebius. Certe bas subscriptiones ad 
calcem alicujus epistole adjecias fuisse doce! vel 
hec una Aurelii Cyrenii subscriptio : Aurelius 
Cyrenius martyr, opto vos bene valere. l'orro. ipsius 
Serapionis epistole episcopos illos subscripsisse, 
nequaquam verisimile est, Primo quia Eusebius id 
non dicit, sed tantum subseriptiones plurium epi- 
scoporuim in illa Serapionis epistola contineri, sicut 
Apollinaris llierapoliiani epistola eidem Serapiouis 
epistolae subjecta fuerat. Hoc enim consulto fecerat 
Serapio, ut plurium episcoporum auctoritate Mon- 
tani sectam  convinceret. Praeterea qua ratione 
fleri posset ut episcopi Thracis subscriberent litte- 
ris episcopi Autiocheni ? Credibiius itaque est id 
quod dixi, episcopos scilicet Thraci:e communi no- 
mine scripsisse ad Ecclesias Asi: et Phrygiz. Quod 
3utem Baronius hiec. in concilio gesta esse censet 
in Annalibus, ad annum Christi 175, num. 19, zgre 
id illi concesserim. Neque enim subscriptiones illa 
synodicas litteras sapiunt; nec Eusebius ullum 
concilium vel in Asia ab Apollinare, vel in Grzecia 
coactum esse scribit. Sed nec Tertulliani locus ex 
libro De jejuniis quidquam facit pro Baronio : 
Águniur praterea per. Gracias illa certis. in. locis 
concilia ex universis Ecclesiis, per que εἰ altiora 
quidam in commune tractantur, et ipsa representa- 
lio. totius nominis Christiani magna veneratione 
celebratur. llic εί Tertullianus nou de conciliis 
Catholicorum loquitur, sed de conventibus Monta- 
nistarum, ul sequentia aperte deinonstrant. 

($0) 'O ἐν "ATyzid Ao, ld. est episcopus Anchiali. 
quod est oppidum in Türacia, ut dixi. At Christo- 
phorsonus hzc ita vertit, quasi Sotas iu urbe An- 
cliialo diemonium  Priscillie ejicere voluerit, quod 
falsum est. Neque enim Priscilla Anchialum venit, 
sed Sotas episcopus fama nove illius propheti:e 
excitus, ex Tliracia in Phrygiam uavigaverat, ibi- 
que Priscillam, nou divino Spiritu, sed a dzeorie 
agitari cerueus, eam exorcismis purgare teutave- 
rat. Non solus autein. Sotas, sed et plurimi alii 
episcopi iu Phrygiam tunc temporis profecti sunt, 
ad prophetiam illam de propinquo. examiuandam, 
ut diserte testatur anonymus ille scriptor in c. 16, 


485 


EUSEBII! CESARIENSIS OPP. PARS |, — HISTORICA. 


rium episcoporum idem cum illis sentientium A σχίλλης ἐχθαλεῖν, καὶ οἱ ὑποχριταὶ οὐκ ἀφῆχα' 


subscriptiones propriis ipsorum manibus apposite, 
iu illa quam dixi epistola leguntur, Et ea quidem 
quz ad ilios bxreticos pertinent , hujusmodi fuere. 


CAPUT XX. 


Que lreneus adversus schismaticos Rome agentes 
conscripserit. 


Adversus.autem illus qui sinceram Ecclesiz legem 
adullerabant, lrenzus varias conscripsit epistolas. 
Alteram ad Blastum quam inscripsit De schismate : 
aiteram. ad Florinum De Monarchia, seu Quod 
Deus non sit conditor malorum. Eam enim opinio- 
nem bic defendere videbatur. Qui cum postea in 
errorem Valentini abreptus fuisset, iterum lrenzus 
ejus gratia librum De octonario composuit. In quo 
etiam libro primam se apostolorum successionem 
contigisse significat. Sed etin fine ejusdem libri 
adnotationem utilissimam reperimus, quz huic his- 
torie nostre inserenda mihi videtur. Sic autem 
habet : « Adjuro te, inquit, qui transcripseris hunc 
librum per Dominum nostrun Jesum Christum, et 
per gloriosum ejus adventum, in quo judicaturus 
est vivos et mortuos; ut conferas quod transcri- 
pseris, et diligenter emendes ad exemplar ex quo 
transcripsisti : utque adjurationem istam similiter 
exscribas, et codici tuo inseras. » Atque hzc utili- 
ter tum ab illo dicte, tum 4 nobis commemorata 
siut, ut priscos Illos ac sine controversia sanctis- 
simos viros, tanquam pulcherrimum . exemplum 
exactissii2 diligentize semper ante oculos lhiabea- 
mius. Porro in ea ad Florinum 188 cpistola de 
qua jam prius dixi, idem Irenaeus se cum Poly- 
carpo familiariter esse versatum prodit his verbis: 
« liec vero dogmata, Florine, ut parcissime ac 
levissime dicam, uon sunt sanz? doctrinz. Hzc do- 
gmata dissentiunt ab Ecclesia, et in maximam in- 


supra, Porro notandum est, Sotam mortuum jam 
fuisse, cum h:ec scribebat Elius Julius. Quod satis 
indicat vox illa µαχάριος, quam Graci de mortuis 
soleut usurpare. Quod si Sotas adhuc superfuisset, 
ipse profecto hanc rei subscriptione sua lirmasset. 
Sic eliam intelligendum eat, quod Serapio Apollina- 
rem μαχαριώτατον appellat, quippe qui jam vivere 
desiisset. 

(91) Εξ ἐναντίας δὲ τῶν ἐπὶ Ῥώμης. Hinc orsi 
sumus caput istud, Rufinum secuti et Musculum, et 
Cbristophorsonum. Sed et ratio ita jubet. Ilzecenim 
pendent ex cap. 16 supra. Certe codex Maz. caput 
inchoat ab his verbis : Καὶ τὰ μὲν κατὰ τούτους fv 
τοιαῦτα * ἐξ ἑναντίας, etc.; cui consentit codex Fuk. 
ei ltegius. 

(63) Περὶ μοναρχίας. Veteres Christiani hac 
voce crebro uti solebant, quoties adversus gentiles 
disputarent, Eoque titulo coinplures libros edide- 
runt, ut unum Deui omuium rerum conditorem re- 
gemque esse osteuderent. Et monarchiam quidem 
b«o Patri, οἰκονομίαν vero, id est dispensationein 
a'que administrationem, assignabant Filio et Spi- 
riui sancto, ut docet Tertullianus Adversus Praxeam, 
et Tatianus Adversus Grecos. Exstat. hodie Justini 
liber iuscriptus hoc titulo. Porro ut ad [reuzi li- 
brum accedamus, ex. ipso titulo colligi potest, Flo- 
riuum duo principia invexisse, et Marcionis ac Cer- 


ἄλλών δὲ πλειόνων τὸν ἀριθμὸν ἐπισχόπων 6 
φων τούτοις ἐν τοῖς δηλωθεῖσι γράµµασιν ai 
qot φέρονται σημειώσεις. Καὶ τὰ μὲν χατὰ a 
ἣν τοιαῦτα. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ κ’. 


"Oca Elpnraioc τοῖς ἐπὶ ᾿Ρώμης σχισµα 
ἐγγράφως διεἰἂεκται (Nic. ή E. 1v, SU 


Ἑς ἑναντίας δὲ τῶν ἐπὶ Ῥώμης (91) τὸ 
τῆς Ἐχχλησίας θεσμὸν παραχαραττόντων, Elf 
διαφόρους ἐπιστολὰς συντάττει, τὴν μὲν ἐπι 
πρὸς Βλάτστον περὶ σχίσματος, τὴν ὃΣ πρὸς i 
περὶ μοναρχίας (52) f| περὶ τοῦ μὴ εἶναι τὸ 
ποιητὴν χαχῶν. Ταύτης γάρ τοι τῆς γνώμη: 
ἑδόχει προασπἰξειν' δι’ ὃν αὖθις (05) ὑποσυρ 
τῇ χατὰ 0ὐαλεντῖνον πλάνη, χα) τὸ περὶ ὀγδοάδ 
αυντάττεται τῷ Εἱρηναίῳ σπούδασµα” ἐν ᾧ κι 
σηµαίνεται τὴν πρώτην τῶν ἁποσ-όλων χατε 
ναι ἑαυτὸν διαδοχἠν, Ἔνθα πρὸς τῷ τοῦ συγ 
µατος τέλει χαριεστάτην αὐτοῦ σηµείωσιν (55) 
τες, ἀναγχαίως xai ταύτην τῇδε χαταλέξοι 
γραφῇ, τοῦτον ἔχουσαν τὸν τρόπον 1 Ὀρχί 
τὸν µεταγραφόμενον τὸ βιθλίον τἍῦτο, xat τι 
plou ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ κατὰ τῆς ἑ 
παρουσίας αὑτοῦ ἧς ἔρχεται χρῖναι ζῶντας } 
χροὺς, ἵνα ἀντιθάλῃς ὃ ueste pau, xaX xatop 
αὐτὸ πρὸς τὸ ἀντίγραφον τοῦτο, ὅθεν µετε 
ἐπιμελῶς * καὶ τὸν ὄρχον τοῦτον ὁμοίως µεταγ( 
xaX θήσεις ἓν τῷ ἀντιγράφῳ.» Καὶ ταῦτα ώφι 
πρὸς ἐχείνου λελέχθω, ὑφ᾽ ἡμῶν τε ἱστορείσέ 
ἂν ἔχοιμεν ἄριστον σπουδαιοτάτης ἐπιμελείαι 
ἀρχαίους ἐχείνους xai ὄντως ἱεροὺς ἄνδρας ὁ 
γµα. Ἐν fi ye μὴν προειρῄχαµεν πρὸς τὸν Φλι 
ὁ Εἱρηναῖος ἐπ.στολῇ, αὖθις τῆς ἅμα Πολυ) 
συνουσίας αὐτοῦ μνημονεύει λέγων" « Ταῦτα τί 
µατα, Φλωρῖνε, ἵνα πεφεισµένως εἴπω, οὐκ 
ὑγιοῦς γνώμης ' ταῦτα τὰ δόγµατα ἀσύμφωνι 


donis dogmatibus adh:wsisse : et alterum qi 
bonorum, alterum mali auctorem «ffirmasse. 

(33) Δι’ ὃν αὖθις. Transpositum est adver 
ut ex versione nostra lector animadverltet, 
autem hujusmodi verborum trajectiones Eus 
noster. (uod ab interpretibus minime observ: 
hic semel monendum esse duxi. 

(94) Τὸ Περὶ ὀγδοάδος. Hieronymus in Cat 


D habet, Περὶ τῶν ὀγδοαστῶν egregium σύντα' 
P 1 YM 


ogdoadibus Valeutini vide lrenxuim et kp 
nium. 

(55) Znyteloctv. Wieronymus et Rufinus sui 
plionem verterunt, quos secutus est Christoph 
nus, Fateor quidem σηµείωσιν interdum pro 
scriptione sumi, ut in superiori capite vidimus 
tamen ita sumi non potest. Nam subscriptio m 
subscribentis debet exprimere. Quod cum hoc 
minime factum sit, nequaqnam hiec subscriptit 
debet, sed potius adnotatio. Sic σημειώσεις 
bantur nota ille qua ad marginem scriptorum 
dicum appingebantur, ut lector rem notatu di, 
ibi contineri intelligeret. Quae nota in plerisqui 
huc Grecis exemplaribus reperitur compen 
expressa duabus tantum prioribus litteris, qu 
gnificant σηµείωσαι. Caterum. hoc. Irenxi fa 
adeo placuit. Eusebio, ut eamdem quoque obet 
tioneuw ipse in vestibulo Ghronici sui apposuel 


481 


ΕΌΡΕΡΗ CAIESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA. 


ARN 


perirahebat : adeo ut multi ex lis qui in urbe RRo- A xat τῶν ἐπὶ Ῥώμης so µάλα πλούτῳ xal γένει Σια- 


ma genere atque opibus eminebant, simul cum uni- 
versa domo ac fainilia aalutem consecuturi accur- 
rerent. Verum infestissimus bonis omnibus demon 
et suopte ingenio invidus, istud ferre non potuit. 
Rursus igitur varias adversus nos machinas com- 


meutus armatur. Denique Romas Apollonium quem- . 


dam e numero fidelium, qui in humanioribus litte- 
ris et in philosophia eximius habebatur, íu judi- 
cium adduxit, suscitato ei accusatore homine 
quodam perditssimo, qui ad hujusmodi flagitia 
idoneus inprimis minister dxmonis videbatur. Se 
miser, intempestive suscepta accusatione, cum ex 
imperatoris edicto capitalis pena in eos qui talia 
detulissent esset constituta, confestim fractis cru- 
ribus occiditur, Perenne ejusmodi adversus ipsum 
sententiam pronuntiante, Martyr vero Deo acce- 
piissimus, cum judex multis eum precibus,obsecras- 
set, petissetque ab illo uti coram senatu rationem 


(58) ᾿Απεδύετο. Metaphora est ab athletis, qui 
juctaturi corpora nudabant, et variis artibus ac 
machinamentis adversarios prosternere studebant. 


39) 'AzodAorior. Hunc Apollonium Nicephorus 
quidem eumdem esse existimavit cum illo qui ad- 
versus novam Montani prophetiam scripsit, de quo 
supra in cap. 16. Sed llieronymus in Catalogo eos 
distinxit, rectius, ut apparet, Et. hunc quidem de 
quo in prasenti capite scribit Eusebius, senatorem 
urbis Rome vocat, de suo id admensus. Neque 
enim hoc dicit Eusebius. Verum de hac re infra 


videbimus. 


(40) ᾿Επιτηδείων αὐτῷ διακόνων. Wieronymus € 


in libro De script. eccl. hunc. servum. Apollonii 
esse existimavit, quein secutusest Cbristoplorsonus, 
Certe ex versione Christophorsoni apparet, illum 
in Eusebio legisse αὐτοῦ διαχόνων, conira fidem 
omnium exemplarium. Obscurum etiam est quod 
ait ibidem llieronymus : A servo Severo prodius, 
quasi Severus nomeu esset. servi. Sophronius ta- 
men verlit, παρὰ τοῦ δούλου παρὰ Σεθήρῳ προδο- 
θείς, quasi Severus nomen esset judicis ad quem 
delatus fuerat Apollonius. Sed hune sensum refutat 
Eusebius, qui judiceu ipsum apud quem Apollo- 
nius est accusatus, Perennem vocat, non Severum. 


(41) Κατὰ βασιικὸν ὄρον. lntelligit legem divi 
Marci, αἱ poenam capitis sanxerat in eosqui Chri- 
stianos 1n judicium detulissent, ut testis est Tertul- 
lianus in Apologetici cap. 5. Exstat lex ipsa M. Au- 
relii imperatoris ad commune Asi:z supra in lib. iv, 
c, 12, υυἱ vide que adnotavi. At Rulinus legem 


φανῶφ πλείους ἐπὶ τὴν couv ὁμόσε χωρεῖν πανοιχἰ 
τε καὶ παγγενη σωτηρίαν. Oox ἣν δὲ ἄρα τοῦτο τῷ 
µισοκάλῳ δαίµονι βασχάνω ὄντι τὴν φύσιν olacóv: 
ἀπεδύετο (28) Υοῦν αὖθις, ποιχίλας τὰς xa0' ἡμῶν 
μηχανὰς ἐπιτεχνώμενος. Ἐπὶ γοῦν τῆς Ῥωμαίων 
πόλεως, ᾿Απολλώνιον (59) ἄνδρα τῶν τότε πιστῶν ἐπὶ 
παιδείᾳ xai φιλοσοφίᾳ βεθοηµένον, εἰς διχαστήριον 
ἄγει, ἕνα γέ τινα τῶν εἰς ταῦτα ἐπιτηδείων αὖ- 
τῷ διαχόνων (40) ἐπὶ κατηγορἰᾳ τἀνδρὺὸς ἐγείρας. 
Ἁλλ' ὁ μὲν δείλαιος παρὰ χαιρὸν τὴν δίχην εἰσελθὼν, 
ὅτι μὴ ζῆν ἑξὸν ἣν χατὰ βασιλιχὺν ὅρον (41) τοὺς 
τῶν τοιῶνδε μηνυτὰς, αὑτίχα κατάγνυται τὰ σχέλη, 
Περεννίου διχαστοῦ τοιαύτην κατ) αὐτοῦ (fov ἁπ- 
ενέγχαντος. “Ὁ δὲ ve θξοφιλέστατος µάρτυς, πολλὰ 


B λιπαρῶς ἰκετεύσαντος τοῦ δικαστοῦ (42), xai λόγον 


αὐτὸν ἐπὶ τῆς συγχλήτου βουλῆς (45) αἰτήσαντος, 
λογιωτάτην ὑπὲρ fig ἐμαρτύρει πίστεως ἐπὶ πάντω» 
παρασχὼν ἀπολογίαν (44), χεφαλικῇ χολάσει ὡς ἀπὸ 


natorem, ac proinde Perennem jussisse ut coram 
senatu rationem cultus sui redderet, id concedamus, 
εἰ placet. Sed tunc nascetur alia diffieultas, quomo/o 
Perenuis de capite senatoris Romani judicare po- 
tueril, Neque enim prafectus pratorio, sed pra-fe- 
ctus Urbi de causis senatorum cognoscebat, Ex his 
facile mihi persuadeo, Apollonium fuisse senatoiii 
ordinis, «t scripsit Bieronymus; qui cum, indicio 
nescio cujus desperati hominis, delatus fuisset ad 
Perennem przfectum praetorii quasi Christianus, 
interrogatus a judice cujus dignitatis esset, cum sec 
senatorii loci esse respondisset, jussus est a Pe- 
renne coram seuatu rationem fidei sux reddere. 
Quod cum Apollonius disertissime pr:estitisset, se- 
natus sententia exireuo supplicio affectus est. 
Quidni vero eredamus llieronyuo, qui et iu libro 
De ecclesiasticis scriptoribus, et in epistola ad Ma- 
gnum, tam diserte significet Apollonium fuisse se- 
natorem, Etsi enim hoc distincte non dicit Euse- 
bius, id tamen ex ejus narratione omnino colligitur, 
ut supra ostendi. Deinde potuit. Hieronywus legere 
Αεία ipsa passionis Apollonii, ad quie nos ablegat 
Eusebius. lu quibus Actis, et senator Homanus, et 
a Servo suo proditus dicebatur, ut credibile est. 
Πως autem Acta Graeco sermone perscripta fuerant 
Ron:e a Grzcis bominibus, eodein inodo quo Acta 
polum Lugduneusium Grace scripta suut Lu- 
uut. 

(44) Παρασχὼν ἀπο.]ογίαν. Wieronymus ex hoc 
Eusebii loco male intellecto, Apollonium inter 
scripiores ecclesiasticos numeravit. Apollonius, in- 

uit, Rom. urbis senator, sub Commodo principe a 


Trajani videtur intellexisse, vel certe lladriani ad p) serog. proditus quod Christianus esset, imperato wt 


Minueium Fundanum. 

(42) Λιπαρῶς ἱκετεύσαγτος τοῦ δικαστοῦ. Sole- 
bant interdum judices ipsi qui Christianos ad se 
delatos interrogabaut, hortari ipsos et obtestari, ut 
parcerent et. consulereut sibi, et deorum cultum 
umplecterentur. Cujus rei infinita exstant exempla 
apud Tertullianum, Eusebium et in Actis martyrum. 

(45) Ἐπὶ τῆς συγκλήτου βου.ῆς. Miror id 
dici de Perenpe, quem constat priefectum prietorii 
fuisse sub Commodo. Erant autem. praefecti przto- 
rio illis temporibus ex equestri ordine, nec in se- 
natu sedendi jus habebant. liaque imperatores quoties 
praefectum. przetorii exauctorare vellent, senatorem 
eum faciebant, laticlavia ei veste subinissa, ut. do- 
cent scriptores Ιδίου August:e, Quomodo igitur 
fleri potuit ut Perenuis, qui erat pr:efectus pr:eto- 
rio, praciperet Apollonio ut in senatu rationem fidei 
su: redderet ? Quod si. dicas Apollonium fuisse se- 


rationem fidei suc redderet, insigne volumen compo- 
suit, quod in senatu legit ; et. nihilominus sententia 
senatus pro Christo capite truncatus. est. Quz sine 
dubio Hieronymus ex prava Rufini interpretatione 
hausit, quam secutus quoque est Clristophorsonus. 
Verum Eusebius Apollouium coram judicibus pro 
lidei suae defensione disertissime perorasse tantum 
dixit, non aulem Apologeticum ab eo esse conscri- 
ptum. lunc Rulini et Hieronyui errorem jaupri- 
dem notavit Scaliger in animadversionibus Euse- 
bianis, pag. 208. Cui iu hac quidem parte libeuter 
accedo. lu eo vero quod Eusebii uostri verba inter- 
polavit, loge, meo quidem judicio, fallitur. Cum 
enim in Eusebii libris legatur : Πολλὰ λιπαρῶς ἰχε- 
τεύσαντος τοῦ δικαστοῦ, xal λόγον αὐτὸν ἐπὶ τῆς 
συγκλήτου βουλῆς αἰτήσαντος, Scaliger correxit 
ἐἰχετεύσας τοῦ δικαστοῦ xal λόγον αὐτῷ ἐπὶ τῆς ουγ- 
κλήτου βουλῆς αἱ-ήσας δοῦναι" atque ita interpre- 


489 


ΗΙΡΤΟΒΙΑΦ ECCLESIASTIC.E LIB. V. 


4229 


ξόγματος (40--46) συγχλήτου τελειοῦται μτὸ ἄλλως A fidei δια redderet, elegantissima oratione pro de- 


ἀφεῖσθαι τοὺς ὅπαξ εἰς δικαστέριον παριύντας xa 
μηδαμῶς τῆς προθέσεως µεταθαλλομµένους, ἀρχαίου 
παρ᾽ αὐτοῖς νόµου (AT) κεχρατηχότος, Τούτου μὲν 
οὖν τὰς ἐπὶ τοῦ διχαστοῦ φωνὰς καὶ τὰς ἀποχρίσεις 
4$ πρὸς πεῦσιν πεποίτται τοῦ Περεννίου, πᾶσάν 
τὴν πρὸς τὴν σύγχλητον ἁπολογίαν ὅτῳ διχγνῶναι 
φίλον, ἐκ της τῶν Α{ χαίων μµαρτυρίων (48) συναχθεί- 
σης ἡμῖν ἀναγραφῖς εἴσεται. 


amm 
vw 


KEPAAAION κΡ’. 
Τίνες κατὰ τούτους ἐπίσχοποι τῶν ἐπαρχιῶν 
érropitcrro (Nic. Il. E. ιν, 19). 

Δεχάτῳ Ys μὴν τὲς Κομόδου βασιλείας ἔτει, δέχα 
πρὸς τρισὶν (50) ἔτεσι τὴν ἐπισχοπὴν λελειτο»ργη- 
Χότα Ἐλεύθερον διαδέχετα: Βίκτωρ: iv ᾧ καὶ "Lou- 
dd δέκατου ἔτος ἀναπλήσαντος, τῶν κατ -AXs- 
Ἀάνορε'αν παροιχιὼν την λειτουργίαν ἐγχειρίχετα: 
Δημήτριος ' καθ) οὓς καὶ τῖς ᾿Αντιοχέων Ἐκκλησίας 
ὄγδοος ἀπὸ τῶν ἁποστόλων ὁ πρόσθεν ἔδη δεδηλωμέ- 
νος, ἔτι τότε Σαρατίων ἑἐπίσχοπος ἐγνωρίζετο" Και- 
σαρείας δὲ τῆς ἐπὶ Παλαιστίνη χαθηγεῖτο θεόφιος. 
Καὶ ἹΝάρχισσος δὲ ὁμοίως, οὗ xai πράσθεν μνίμτν 
ὁ Ἀόγος ἐποιῄσατο, τῆς Ev Ἱεροσολύμοις Ἐκκλησίας 
τι τότε τῆν λειτουργίαν εἶχεν. Κορίνθου δὲ «nc καθ' 
Ἑλλάδα xa:& τοὺς αὐτοὺς χρόνους ἑπίσχοπος ἦν 
Βάχχυλλος (51), καὶ τῆς ἐν Ἐφέσῳ παροιχίας Πολυ- 
Χράτης, xaX ἄλλοι δὲ, ὥς Ys εἰχὸς, ἐπὶ τούτοις μυ- 
piot κατὰ τούσὸξ διέπρεπον. ὋὪν ve μὴν ἔγγραφος ἡ 


(19) 


νο 


τῆς πίστεως εἰς ἡμᾶς χαττλθεν ὀρθοδαξία, τούτους ϱ 


ἀἰχότως ὀνομαστὶ χατ:)έξαμεν. 
ΚΕΦΑΑΛΛΙΟΝ ΚΓ.’. 
Περὶ τοῦ τότε κιγηθἐντος ἀμφὶ τοῦ Πάσχα ζητή- 
- µατος (Nic. H. E. 1v, 56). 
Ζπτήσεως δῆτα κατὰ τούσὸε οὐ σμιχρᾶς ἀναχινη- 


statur : Deo autem acceplissimus martyr, postquam 
mullis precibus a judice comiendisset, ut in. senatu 
ralionem reddere sibi liceret, eic. Verum huic emen- 
dationi omnes scripti codices, et ratio ipsa refra- 
gatur. Hieronymus quoque ita legit ut hodie editum 
o vertit enim, imperato ut ralionem [idei sue rcd- 
eret. 

(4546) Ὡς ἁπὸ δόγµατος. Omnes interpretes et 

ipse Scaliger hunc locum ita verterunt, quasi prima 


partícula otiosa sit. Quod tamen verum uon puto : p 


primum quia senatores judices non erant, nec juris- 
dictionem habebant; deinde Perennis, qui judex 
eral in ea causa, Apollonium ad senatum remiserat, 
non ut. senatus de eo judicaret, sed. ut Apollonius 
coram eo rationem cultus sui redderet, IIunc scili- 
cet houorem senatui deferendum putavit, ut homi- 
nem senatorii ordinis non prius damnaret, quain 
senatus ipse de ejus crimine cognovisset. Senatus 
igitur eum Apollonium audiisset, hominem juxta 
legum praescripta judicandum esse respondit. Post- 
hzc Apollonius capite plexus est, judicio quidem 
Perennis ipsius, sed tamen ex senatus sententia, eo 
quod senatus reum audjerat, et in damuationem 
ejus consenserat. 

(47) Αρχαίου παρ αὐτοῖς νόµου. Lex pro more 
ei consuetudine hic sumi videtur. Quanquam in- 
terpretes de lege scripta hxc accepisse video. Le- 
gem igitur seu rescriptum Trajani ad Plinium Se- 
cundum intelligo, in quo cavetur Christianos qui- 


PaTROL. Gr. X X. 


fensioae fidei sum coram omnibus pronuntiata, ca- 
pitali supplicio a senatu damnatus est. Quippe ve- 
teri apud eos lege sancitum erat, ut Christiani qui 
semel in jus vocati fuerant, nisi a proposito suo 
Giscederent, nequaquam dimitierentur. Porro cun- 
cta ab illo in judicio dicta, et quacunque Perenn: 
interroganti respondit, et orationem illam quam 
pro fidei nostrze defensione in senatu habuit, quis- 
quis nosse voluerit, ex Antiquorum martyrum pas- 
sionibus a nobis collectis poterit percipere. 
CAPUT XXII. 


Quinam eo tempore episcopi inclaruerint. 


Iuterea Commodo decimum annum imperiiagente, 
cum Eleutherus tredecim annis episcopatum admi- 
nistrassct, 190 Victor in ejus locum successit. 
Uodemnque anuo cum Julianus decimum annum 
explesset, Ecclesiarum Alexandrin:x administratio- 
nem suscepit. Demetrius. Per ile:n. tempus Sera- 
pio, de quo paulo ante dixiinus, Antiochensis Eccle- 
si* episcopus successionis ordine octavus ab apo- 
stolis, etiam tum florebat. Casarc:ze vero in Palx- 
stina przerat Theophilus. Narcissus item cujus su- 
pra meminimus, IHierosolymitan:z Ecclesi; sacer. 
dotio fungebatur. Tunc etiam Corinthi in Achaia 
Bacchylus, et Ephesi in Asia Polycrates episcopi 
fuere. Sed et alii prxter hos innumerabiles iisdeiu, 
ut credibile est, temporibus enituerunt. Verun 
nos, ut par erat, eorum duntaxat nomina recernsuie 
mus, qui recte fidei doctrinam scriptis suis prodi- 


tam nobis reliquerunt. 
CAPUT XXIII. 


De quaestione que tuuc temporis agitata est. super 
Pascha. 


Iisdem temporibus gravi controversia exorta, eo 


dem inquirendos non esse, oblatos vero puniri opor- 
tere. 

(48) Tor "Apyalor μαρτυρίων. Edit. µαρτ)- 
ρων, sed louge rectius in codice Maz. et Fuk. legi- 
tur µαρτυρίων. Nam Eusebius passiones martyrum, 
qui Graece μαρτύρια dicuntur, collegerat, partim 
ex aclis judicialibus, partim cx epistolis fidelium, 
ut ipse testatur in lib. iv, cap. 15. Hoc opus inscri- 
pum erat Ἀρχαίων µαρτυρίων συναγωγή, ut vi- 
dere est in prommio hujus libri. Quod postea 
Symeon Metoplirastes in collectionem suaui traus- 
fudit. 

(49) ἘΕπίσχοποι cov ἐπαρχιῶν, id cst, episcopi 
nietropolitani. Potest etiam de patriarchis intelligi. 
Tamen in codice Medico voces ille τῶν &zap- 
χιῶν omisse sunt, nec eas agnoscit Rufinus, nee 
vetaüstissimus codex Maz. οἱ Fuk. 

(50) Aéxa πρὸς τρισίν. At iu. Chronico anni 13 
assignantur Eleuthero, et ad ultimum usque Com- 
modi annum ejus pontificatus producitur. Quie pro- 
fecto mira dissensio est. 

(51) Vulg. DáxzvAJAcc. Wectius apud Nicephorum: 
scribitur Báxgv*oc, nec aliter Rulinus et Hieronymus. 
Grzci hujusmodi ὑποκοριστιχά per simplex À efferre 
solent : Βάκχυλος, ex quo Βακχυλίδης, Σιμύλος, Πα 
πόλος, Αἰσχύλας, Δημύλος. Interdum tamen per du- 
plex À efferunt. diminutiva vocabula, ut Δίυλλος et 
Ηρύλλος. quod est parvus Jupiter, parvus Hercules. 
lia ergo Βάχχυλλος, parvus Bacchus, 

16 


491 


EUSEBII C.E£SARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


492 


quod omnes per Asiam Ecclesi; vetusta quadam A θείσης, ὅτι δὲ τῆς ᾿Ασίας ἁπάστς al παροιχἰαι (52) 


traditione nixz, quartadecima luna salutaris Pa- 
sche festum diem celebrandum esse censebant, 
quo die prescriptum erat Judxis ut agnum immo- 
larent : eaque oinnino luna in quemcunque demum 
diem septimans incidisset, finem jejuniis impo- 
nendum esse statuebant : cum tamen reliqua totius 
orbis Ecclesi: alio more,uterentur, qui ex aposto- 
lorum traditione profectus etiamnum servatur, ut 
scilicel non alio quam Resurrectionis Dominice 
die jejunia solvi liceat : synodi ob id, cetusque 
episcoporum convenere. Atque omnes uno consensu 
ecclesiasticam regulam universis fidelibus per epi- 
stolas tradiderunt : ne videlicet ullo alio quam 
Dominico die mysterium Resurrectionis Domini 
unquam celebretur : 
schalium jejuniorum terminum observemus. Exstat 
etiamnum epistola sacerdotum, qui tunc in. Palx- 
slina congregati sunt : quibus przssidebant Theopbi- 
lus Czesarez Palestinz, et Narcissus Hierosolymo:- 
rum episcopus. Alia item exstat epistola synodi 


(52) Vulg. ὅτι 64] τῆς Ασίας ἅπασαι αἱ παροι- 
χίαι. Longe praferenda est lectio quam in quatuor 
nostris codicibus reperimus Maz., Med., Εικ. et Sa- 
vil., ὅτι δὴ της Ασίας ἁπάσης αἱ παροιχἰαι. Porro 
Asia tribus modis sumitur, ut docet Aristides in Αί- 
locutione Smyrnaa 3d imperatorem, Interdum eniin 
accipitur pro tertia parte orbis terrarum, interdum 
pro provincia, in novem conventus seu juridictiones 
divisa, qu& parebat Romano proconsuli; nonnun- 
quam strictius sumitur pro ea regioue quz ad fontes 
Maandri porrigitur. Cum igitur Eusebius hic affir- 
met Asia totius Ecclesias diem Pasch: una cum 
Judsis celebrasse, qu:eri merito potest quomodo 
hic sumendum sit Asix nomen. Mihi quidem vide- 
ur intelligi provincia Asie quam proconsul re- 

ehat. 

: (959) 'Exl τῆς τοῦ σωτηρίου Πάσχα ἑορτῆς. 
Νοδινι codices Maz., Med. et Ευ. scriptum ha- 
bent ἐπὶ τῆς τοῦ Πάσχα σωτηρίου ἑορτῆς. 

(54) Κατὰ ταύτην... τὰς τῶν ἁσιτιῶν ἐπιωύ- 
σεις. Jacobus Usserius in Prolegomenis αά [gnatiii 
epistolas, c. 9, scribit Asianos, qui primo Azymorum 
die cum Jud:xis Pascha celebrabant, eum diem cum 
luctu ac jejunio transegisse, eoque demum transacto 
jejunium quadragesimale solvisse. Verum huic sen- 
tenti:e refragatur Eusebius, qui diserte affirmat Asia- 
nos die 1& primi mensis, quamvis non esset Domi- 
nica, finem statuisse Quadragesimix. Quod vero 
Usserius affert Chrysostomi testimonium, meo qui- 
deu judicio, ejus sententiam nihil adjuvat. Nam 
Chrysostoinus in oratione illa adversus cos qui pri- 
mo Pascha jejunant, iuvehitur adversus quosdam 
Quartadecimanos, qui xiv luna cum Judzis Pascha 
celebrabant, eoque die jejunabant ac. mysteria ce- 
lebrapant; id euim proprium erat Quartadecimano- 
rum, utin eorum hzresi tradit Epiphanius. Verum 
priscos Asianos ila fecisse, nec Chrysostomus, nec 
alius quisqua dixit. 

95) Tu!c árà τὴν «λοιπὴν ἅπασαν οἰκουμέγην 
"ExxAncíaic.Notauda sunt liec Eusebii verba, quibus 
aperte signilicat, solos Asianos tunc temporis Pa- 
Scha cum Judaeis celebrasse, reliquas autem omnes 
Ecclesias aliler observasse. Quare non assentior 
lialloixio nec Usserio, aliisque, qui credunt Syros 
etiam ac Mesopotamenos ac Cilicas idem tunc [6- 
cisse quod Asianos. limo vero Syri et Mesopotameni 
hoc quidem tempore recte sentiebant, ut. patet ex 
eorum conciliis, quis hic ab Eusebio memorantur. 
Naim Osdrocne pars est Mesopotamize Postea vero 


utque eo duntaxat die Pa- L 


ὡς ix παραδόσεως ἀρχαιοτέρας, σελήνης τὴν τεσσα- 
ρξσκαιδεχάτην ὤᾧοντο δεῖν ἐπὶ τῆς τοῦ σωτηρίου 
Πάσχα ἑορτῖς (90) παραφυλάττειν, ἐν ᾗ θύειν τὸ πρό- 
ϐατον Ἰουδαίοις προηγόρευτο' ὡς δέον Ex παντὸς 
χατὰ ταύτην, ὁποίᾳ δ᾽ ἂν ημέρα τῆς ἑέδομάδος πε- 
ριτυγχάνοι, τὰς τῶν ἁσιτιῶν ἐπιλύσεις (54) ποιεῖ- 
σθαι, οὐχ ἔθους ὄντος τοῦτον ἐπιτελεῖν τὸν τρόπον 
ταῖς ἀνὰ τὴν λοιπὴν ἅπασαν οἰχουμένην Ἐκχλη- 
σίαις (55), ἐξ ἁποστολικχῆς παραδόσεως τὸ xal εἰς 
süpo χρατῆσαν ἔθος φυλαττούσαις, ὡς μηδετέρᾳ 
προσήχειν παρὰ τὴν τῆς ἀναστάσεως τοῦ Σωτῆρος 
ἡμῶν ἡμέρα τὰς νηστείας ἐπιλύεσθαι (56). Σύνοδοι 68 
xaX συγχροτἠσεις ἐπισχότων ἐπὶ ταὺτὸν ἑγίνοντο, 
πάντες τε pid γνώµη δι) ἐπιστολῶν ἑἐχχλησιαστιχὸν 
δόγμα τοῖς πανταχόσε διετυποῦντο, ὡς ἂν umo iv 
ἄλλῃ ποτὲ τῆς Κυριακῆς ἡμέρα τὸ τῆς Ex νεχρῶν 
ἀναστάσεως ἐπιτελοϊτο τοῦ Κωρίου µυστήριον, xal 
ὅπως ἐν ταύτῃ μόνη τῶν κατὰ τὸ Πάσχα νηστειῶν 
φυλαττοίμεθα τὰς ἐπιλύσεις (97). Φέρεται δ᾽ εἰσέτι 
νῦν τῶν κατὰ Παλαιστίνην τηνικάδε συγχεχροτγµέ- 


ad Judaicam observationem delapsi sunt : idque 
ante. concilium Niceenum, «ut docet. Atlianasius. 
Contra vero Asiani, damnato pristiyo errore, sa- 
uiorem sententiam amplexi sunt. Certe aute conci- 
lium Niczenum Asiani morem Ecclesise lhoman:e 
sequebantur in observatione Pascliz, ut docet epi- 
stola Constantini ad Ecclesias, quam refert Euse- 
bius in libro n1 De ejus vita, cap. 18. 

(56) Τὰς νηστείας ἐπιλύεσθαι. Paulo ante dixe- 
rat τὰς τῶν ἁσιτιῶν ἐπιλύσεις ποιεῖσθαι. Cyrillus 
in Homiliis Paschalibus περιλύειν τὰς νηστείας, pro 
eodem frequenter usurpat. Dicebatur etiam ἁπο- 
λύειν. lta Epiphanius in h:eresi Lxxv, qua:e est Aeria- 
norum : Ποίαν τε ἡμέραν &yetv, Toe τε ἀπολύειν εἰς 
ἐπιφώσχουσαν Κυριαχὴν, φανερόν ἐστι. ltem in Expo- 
sitione fidei catholice : Ἐν sore δὲ τόποις οὐ γί- 
vexat λατρεία τῆς οἰχονομίας, f| µόνον ἐπιφωσκούσης 
τῆς Κυριακῆς, ὅτε ἀπολύει περὶ τὴν τῶν ἀλεχτρυόνων 
χλαγγήν. Scio quidem doctissimum Epiphauii in- 
terpretem ἀπολύειν vertisse dimittere populum. Ve- 
rum interpretationem nostram confiriuat Clemeus 
in libro v Constitutionum, cap. 15, qui pro verbo 
ἀπολύειν, quo usus est Epiphanius, posuit ἀπονηστί- 
ζεσθαι, qua voce usus est etiam Dionysius Alexan- 
drinus inepistola ad Basilidem et Hippolytus in Ca- 
none Paschali. (uxsitum fuit apud veteres qua hora 
solvendum esset jejunium Paschale. Alii usque ad 
diluculum Dominice Paschalis post galli cantum 
aiebant producendum gsse jejuntum, ut videre est 
apud Epiphanium et Clementem. Alii vespera Sab- 


D bati Paschalis jejunium dissolvebant. Atque ita 


praecipit Cyrillus in flomiliis paschalibus, Qux qui- 
dem institutio utilior videtur et rationi magis con- 
sentanea. Nam cum nocte qua Paschalem diem 
antecedit, pernoctandum esset in ecclesia, propter 
laborem vigilia sic jejunium solvi oportuit, ne 
fideles in ecclesia fatiscerent. Certe olim in Ecclesia 
Romana Sabbatis per Quadragesimam, non jejuua- 
bant, propterea quod ab eo die in ecclesia B. Petri 
vigilias agere consueverant, ut docet Leo in ser- 
mone 4, de Quadragesima. Sed et monachi quoties 
vigilandum esset, maturius finiebant jejuniuimn, διὰ 
τὸν κόπον τῆς ἀγρυπνίας, uteegitur in T'ypico sancti 
Salxe. 

(97) Φυ.αττοίμεύα τὰς ἐπιλύσεις. In. codice 
Maz. et Fuk. scriptum inveni quAacctope0a. Ac licet 
praecesserit ἐπιτελοῖτο, tamen haec modi mutatio 
clegantior videtur, 


* * € 


493 


HISTORLE EGCLESIASTICJE LIB. V. 


494 


νων Ypaoh, ὧν προὐτέταχτο θεόφιλος (58) τῆς ἐν A Romanz, cui Victoris episcopi 19] nomen prz- 


Καισαρείᾳ παροιχίας ἐπίσχοπος xal Νάρχισσος τῆς 
iy Ἱεροσολύμοις: xaY τῶν ἐπὶ Ῥώμγς δὲ ὁμοίως 
ἄλλη περὶ τοῦ αὐτοῦ ζητήματος, ἐπίσχοπον Bixvopa 
δηλοῦσα " τῶν τε γατὰ Πόντον ἐπισκόπων ὧν Πάλ- 
μας (93) ὡς ἀρχαιότατος προὐτέταχτο, καὶ τῶν κατὰ 
Γαλλίαν ὃΣ παροικιῶν, ἃς Eiprvatog ἑπεσχόπει " ἔτι 
τε τῶν χατὰ τὴν Ὀσροηνὴν xal τὰς ἐχεῖσε πόλεις. 
Καὶ ἰδίως Βακχύλλον (60) τῆς Κορινθίων Ἐκκλη- 
σίας ἐπισχόπου, xai πλείστων ὅσων ἄλλων, οἱ µίαν 
xal τὴν αὐτὴν δόξαν τε χαὶ χρίσιν ἐξενηνεγμένοι, 
τὴν αὐτὴν τέθεινται «φον, Καὶ τούτων μὲν ἣν ὄρος 
εἲς, ὁ δεδηλωµένος. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KA. 

Περὶ τῆς κατὰ civ. Ἀσίαν διαφωκίας 

(N:;c. H. E.1v, 57). 

Τῶν δὲ ἐπὶ τῆς Ασίας ἐπισχόπων τὸ πάλαι mpó- 
τερον αὐτοῖς παραδοθὲν διαφνλάττειν ἔθος χρῆναι 
διισχυριξδοµένων, ἡγεῖτο Πολυκράτης ὃς xai αὐτὸς 
ἐν ᾗ πρὸς Βίκτορα χαὶ τὴν Ῥωμαίων Ἐκχλησίαν 
ὃ .ετυπώσατο γραρῇ, «hv εἰς αὐτὸν ἑλθοῦσαν παρά- 
δοσιν (61) ἐχτίθεται διὰ τούτων’ « Ἡμεῖς οὖν ἀρᾳ- 
διούργητον ἄϊομεν τὴν ἡμέραν, μήτε προστιθέντες, 
μήτε ἀφαιρούμενοι. Καὶ γὰρ χατὰ την ᾿Ασίαν µε- 
γάλα στοιχεῖα χεχοίµηται, ἅτινα ἀναστῆσεται τῇ 
ἡμέρᾳ τῆς παρουδίας τοῦ Κυρίον, ἓν ᾗ ἔρχετχι μετὰ 
δόξης ἐξ οὐρανῶν, xal ἁἀναστήσει πάντας τοὺς 
ἁγίους, Φίλιππον τὸν τῶν δώδεκα ἁποστόλων, ὃς χε- 
χοίµηται ἐν Ἱεραπόλει, xal δύο θυγατέρες αὐτοῦ 
γεγηρακυῖαι παρθένοι. Καὶ ἡ ἑτέρα αὑτοῦ θυγάτηρ 
ἐν ἁγίῳ Πνεύματι πολιτευσαµένη, f| ἐν Ἐφέσῳ 
ἀναπαύεται ' ἔτι δὲ χαὶ Ἰωάννης 6 ἐπὶ τὸ στῆθος 
τοῦ Κυρίου ἀναπεσὼν, ὃς ἐγενίθη ἱερεὺς τὸ πέταλον 
πεφορεχὼς (62), xaX µάρτυς, xaX διδάσκαλος ' οὗτος 


(58) "Qv προὐτέτακτο θΘεόφι.Ίος. Nicephorus, 
cum hune Eusebii locum. exscriberet, Narcissum 
Mierosolymorum episcopum Theophilo Csariensi 
episcopo przposuit; iu quo longe falsus est. Nam 
Crsarjensis episcopus, ante concilium Niczenum, 
et diu postea, metropolitani honorem ac dignitatem 
semper obtinuit, ita ut omnibus Pal:stiu;e conci- 
liis prassideret. tauquam prim: sedis episcopus. 
Nihilominus tamen Hierosolymorum episcopis ho- 
nor semper est habitus, utpote apostolice Ecclesie 
qua prima episcopum habuisset, ltaque quodam 
honoris privilegio fruebantur ejus sedis episcopi; 
nec Ciwsariensi episcopo subjacebant, sed erant αὐτο- 
χέφαλοι. ld declarat canon 7 concilii Niczeni. Sed 
et Grzccus auctor Synodici, cum C:esariensem epi- 
scopum Mierosolymitano anteponi winime ferret, 
duas ex una finxit synodos : primam Hierosolymi- 
tanam Narcissi, sccundam Ciesariensem Theophili. 

(59) Πά.Ίμας. Erat hic episcopus Amastridis in 
Ponto, de quo Dionysius Corinthiorum episcopus in 
epistola ad Ecclesiam Amasirianorum, teste Eu- 
sebio in lib. 1v, cap. 25. Eodem nomiue fuit qui- 
dam vir consularis quem Adrianus occidi jussit, 
ut scribit Spartianus. Male a Rulino οἱ Christo- 
phorsono Palas dicitur et Palmeas. Nam Πάλμας 
Latinis est. Palma, ut Μίδας Mida, Θρασέας Thra- 
sea, Mvacéag ΛΙππερα. Porro Eusebius hunc Pal- 
mam prasedisse ait ob antiquitatis przerogativam, 
non autem quasi metropolitanum. Neque enim 
Amasiris, sed lleraclea inetropolis fuit urbium 
Ponti. Verum in ecclesiasticis conciliis diversa fuit 
sedendi ratio pro diversis leinporibus ac locis. 
Simplicissima quidem et rationi maxiue conseuta- 


C 


fixum est. ITabentur przterea litterze episcoporum ' 
Ponti, quibus Palma utpote antiquissimus przefuit. 
Epistola quoque Ecclesiarum Galli: exstat, quibus 
pr:eerat Irenzeus. Ecclesiarum quoque in Osdroenze 
provincia et in urbibus regionis illius constituta- 
rum litterz visuntur. Seorsum vero Bacchylli Co- 
rinthiorum episcopi, aliorumque eomplurium epi- 
stoleexstant. Qui omnes eamdem fidem eamdem- 
que doctrinam proferentes, unam edidere senten- 
tiam. Et hiec quidem fuit, ut dixi, illorum defl- 
nitio. » 


CAPUT XXIY. 
26 dissensione Ecclesiarum Asie. 


Episcopis vero Ασία, qui morem sibi a majoribus 
traditum retinendum esse acriter contendebant ; 
Polycrates przerat. Qui quidem in ea epistola quam 
ad Victorem et ad Romanz urbis Ecclesiam scri- 
psit, traditionem ad sua usque tempora propagatam 
exponit his verbis: « Nos igitur verum ac genui- 
num agimus diem : nec addentes quidquam , nec 
detrahentes. Etenim in Asia magna quaedam lumina 
exetincta sunt, qux» illo adventus Dominici die re» 
surrectura sunt, cum Dominus e ccelo veniet ple- 
nus majestate et gloria, sanctosque omnes suscita« 
bit. Philippus scilicet unus e duodecim apostolis, 
qui mortuus est llierapoli, et duz ejus filia quse 
virgines consenuerunt : alia quoque ejusdem filia, 
qu: Spiritu sancto afflata. vixit, et Ephesi requie- 
scit. Preterea Joannes qui ii sinu. Doinini recubüit, 
qui etiam sacerdos fuit, et laminam gestavit ; Πατ. 
tyr denique et doctor exstitit. Πίο, inquam, Joane 


nea sessionis fuit ratio, ut antiquissimus episcopns 
exteris prasideret, Postea episcopis primariarum 
urbium seu metropoleon, id honoris concessum. 
Apostolice vero sedes, utpote matres reliquarum 
Ecclesiarum, citra controversiaw principem semper 
locum obtinuerunt. Inter quas Romana Ecclesia, 
tanquam caput oinnium Ecclesiarum ab apostolicis 
usque temporibus habita cst. . 

(60) Καὶ ἰδίως BaxxvAAov. llieronymus in libro 
De Script.teccles. hunc locum ita exponit : Bacchy- 
lus Corinthi episcopus sub eodem Severo principe 
clarus habitus, de Pasclia ez omnium qui in Achaia 
erani episcoporum persona, elegantem librum scripsit. 
Ex his apparet, llieronymum vocem ἰδίως ita in- 
terpretatum esse, quasi Bacchylus seorsum οἱ 1pso 
in Achaia concilium congregaverit, Verum alius 
quoque sensus afferri potest, ut scilicet Bacchylus 
privato nomine epistolam scripserit de Paseha, nou 
aulem synodicam ut ceteri, Sic ἱδίαν ἐπιστολῆν 
dicit Eusebius in lib. vi, cap. 11. 

(61) Th» εἰς αὐτὸν &A00vcav παράδοσιν. Codex 
Mediciens et Savilii scriptum habent, εἰς αὐτοὺς, 
non male; vulgatam tamen lectionein. tuetur Ru- 
finus. 

(R2) Τὸ zxéraAov περορεκώς. Hieronymus in 
lib. De Script. eccles. h:ec Polycratis verba sic ver- 
Lit, qui supra pectus Domini recubuit, e pontifez 
ejus (uit, auream laminam im [fronte portans. Rufi- 
nus vero ita interpretatur, qui fuit summus sacer- 
dos et pontificale T-ixaXov gessit. De pontificatu Ju- 
dzorum hzc non esse accipienda, saUs apparet. 
Neque enim Joannes pontifex fuit Judzeorum, aut 
ex geuere sacerdotali. Maque recte llieronymus 


495 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


496 


nes apud Ephesum extremum diem obiit. Polycar- A ἐν Ἐφέσῳ χεχοίµηται. Ἔτι δὲ xa Πολύχαρπος ὁ £v 


pus quoque, qui apud Smyrna episcopus et mar- 
tyr fuit, itemque Thraseas Eumenis episcopus et 
martyr, qui Smyrnz: requiescit. Quid Sagarim epi- 
scopum eumdemque martyrem attinet dicere, qui 
Laodicez est mortuus? Quid beatum Papirium , 
quid Melitonem eunuchum, qui Spiritu sancto af- 
flatus cuucta gessit : qui et Sardibus situs est, ad- 
ventum Doinini de caelis, in quo resurrecturus est, 
exspectans. Ili omnes diem Pasche quarta decima 
.una juxta Evangelium observarunt, nihil omniuo 
variantes, sed regulam fidei constanter sequentes. 
Ego quoque omnium vestrum minimus Polycrates, 
199 ex traditione cognatorum meorum , quorum 
eiiam nonnullos assectatus sum : fuerunt enim se- 
ptem oinnino ex cognatis inei episcopi, quibus ego 
octavus accessi. Qui quidem omnes semper Pascli:e 
diem tunc celebrarunt , cum Judxorum populus 
fermentum abjiceret! Ego, inquam, fratres, quinque 
et sexaginta annos. natus in Domino, qui cuin fra- 


vocem addidit pontifex ejus, id est Christi. Tria 
enim in Joanne notat Polycrates, qu:» ad commern- 
dationem ejus facicbant. Primum quod sacerdos 
fuerit, deinde quod martyr; tertio quod doctor seu 
evangelistes. Proinde ut inartyr Christi et evange- 
listes Christi fuit, sic etiam sacerdos Christi intel- 
ligatur necesse est. Quod autem de lamina dicit 
Polycrates, credibile est primos illos Christianorum 
pontilices exemplo Judaicorum pontificum, hoc Ιιο- 
noris insigne gestasse. Certe οἱ Jacobum fratrem 
Domini qui primus Hierosolymis episcopus est or- 
dinatus, pontificalei laminam in fronte gestasse 
auctor est Epiphanius in hzeresi Nazarzeorum, et in 
hzresi Lxxviti. Idein. de Marco evangelista. tradit 
auctor ms. Passionis ejus : Quem quidem B. Mar- 
cum juxia ritum carnalis sacrificii, pontificalis api- 
cis petalum in populo gestasse Judworum, illustrium 
eirorum syngraphe declarant : ex quo maui[ese 
datur intelligi, de stirpe eum levitica, imo pontificis 
Aaron sacra successionis oriqinem liabuisse. 

(63) Καὶ Θρασέας. Mic "νι Thrasea martyr, cujus 
mentionem lacit Apollonius in libro Contra Cata- 
phrygas, supra cap. 18, in line : Καὶ θρασέα δέ τι- 
νος τῶν τότε μαρτύρων μνημονεύει. lluuc in. urbe 
Suyrna mariyeo consummatum esse scribit [tu- 
linus, quem secuti sunt Bela, Ado et czteri qui 
Marigrologia sciipsere.. Polycrates tamen. tantum 
dixil, ὃς £v Zu pvr χεχοίµηται. 

(04) Xdqyagivr ἐπίσκοπον καὶ μάρτυρα. lMujus 
martyris mentionem facit Melito, Sardiantis. epi- 
scopus, in libro De Pascha, his verbis : Ἐπὶ Σε- 


Σμύρνη xal Eníoxonog χαὶ µάρτυς᾽ xaX Θρασέας (65) 
xaX ἐπίσχοπος xai µάρτυς ἀπὸ Ἑὐμενείας, ὃς ἐν 
Σμύρνη χεχοίµηται. Τί δὲ δεῖ λέγειν Σάγαριν ἐπίσχο- 
Tov xaX μάρτυρα (64), ὃς ἓν Λαοδιχείᾳ χεχοίµηται; 
Ἔτι δὲ xa Παπείριον τὸν µαχάριον (65), καὶ Μελί- 
τωνα τὸν εὐνοῦχον, τὸν Ey ἁγίῳ Πνεύματι πάντα 
πολ:τευσάµενον (66) * ὃς χεῖται ἓν Σάρδεαι περιµένων 
τὴν ἀπὸ τῶν οὐρανῶν ἐπισκοπὴν, ἐν f ix νεκρῶν 
ἀναστήσεται. Οὗτοι πάντες ἐτήρησαν τὴν ἡμέραν τῆς 
τεσσαρεσκαιδεχάτης τοῦ Πάσχα χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον, 
μηδὲν παρεχθαίνοντες, ἀλλὰ χατὰ τὸν χανόνα τῆς 
πίστεως ἀχολουθοῦντες ' ἔτι δὲ κἀγὼ ὁ μικρότερος 
πάντων ὑμῶν Πολυκράτης, χατὰ παράδοσιν τῶν συγ- 
γενῶν µου, ol; χαὶ Παρηχολούθησά τισιν αὐτῶν 


D ἑπτὰ μὲν σαν συγγενεῖς (07) µου ἐπίσχοποι, ἐγὼ δὲ 


C 


Ov6ooc * xal πάντοτε τὴν ἡμέραν ἤγαγον ol συγγε- 
νεῖς µου, ὅταν ὁ λαὸὺς Άρνυε τὴν ζύμην (68) Ἡὲγὼ 
οὖν, ἀδελφοὶ, ἑξήχοντα πέντε ἔτη ἔχων ἐν Κυρίῳ, 
xa συμθεθληχὼς τοῖς ἀπὸ τῆς οἰχουμένης ἁδελφοῖς, 


διαχόνους * ἕνα δὲ ᾧ ὄνομα Καμέριος, ὃς χαὶ τρίτος 
ἀπ αὑτοῦ μετὰ Παπύριον ἐπίσχοπος γεγένηται, 
Rufinus quoque Papyrium vocat. Sic eniui pr:efe- 
runt vulgati» editiones; sed vetustissimus codex 
Corbeiensis habet. Papirium. 

(66) Τὸν àv ἁγίῳ Πγεύματι πάντα zoAicevcá- 
peror. lWieronymus in libro De scr.pt.. eccl. lice 
Polycratis verba ita vertit : Et Meiitonis in sancto 
Spiritu eunuchi, qui semper Domino serviens posi- 
tus est in Surdis, Ex quibus apparet, Hieronymum 
verba Polycratis male distinxisse in hune. modi ; 
Μελίτωνα τὸν εὐνοῦχον, τὸν ἐν ἁγίῳ Πνεύματι πάντα 
πολι-ευσάµενον. Rectius Rufinus Πα interpretatur : 
Melitonem propter regnum Dei eunuchum, et Spiritu 
sancto repletum. Sic enim supra Polycrates de Phbi- 
lippi filia locutus est : Καὶ ἡ ἑτέρα αὐτοῦ θυγάτηρ 
ἐν ἁγίῳ ΠΗνεύματι πολιτευσαµένη, id est, Spiritu 
sancio repleta. Certe Melitonem a plerisque Ίγο- 
plietaimm. existimatum fuisse testatur ipse Hierony- 
mus iu libro De script. eccl., ita de eo scribens: Hu- 
jus elegans et declamatorium ingenium laudans Ter- 
tullianus in. septem. libris quos scripsit adversus 
Ecclesiam pro Montano, dicit eum a plerisque no- 
strorum prophelam putari. 

(67) ᾿Επτὰ μὲν ἧσαν συγγενεῖς. Rufinus exi- 
siimavit septem ordine parentes seu propiuquus 
Polycratis, episcopatuur Ephesi gessisse. Sic eniti 
veriil : Septem namque ex parentibus meis per or- 
dinem fuerunt episcopi, et ego octavus. Cerie hic 
sensus ex verbis Graecis elici potest. Tameu cuin 
Polycrates nou addat, propinquos suos Ephesinae 


ρουϊλίου Παύλου ἀνθνπάτου τῆς Ασίας, ᾧ Σάγαρις p urbis omnes episcopos fuisse, possumus intelligere 


χαιρῷ ἑμαρτύρησεν, ἐγένετο «ήτησις πολλὴ Ev Λαο- 
διχείᾳ, ete., quie cavit Eusebius supra in libro iv. 
Fuit hic episcopus Laodicez in Asia; cujus tem- 
poribus commota est quiestio in urbe Laodicea de 
festo paschali. In veteri M«ariyrotogio Romano quod 
edidit Rhosweydus, quinto die Octobris hiec liaben- 
tur ; Eumenie Thrasem episcopi, apud Smyrnam 
corouali, qui unus [uu ex antiquis. Die autein se- 
queuii hiec no:antur : Sagaris episcopi Luodicensis, 
de antiquis Pauli apostoli discipulis. 

(03) Maz&ipuov τὺν µακάριον. |u «od. Maz., 
Med. et. Fuk. scriptum inveni Παπέριον, quod est 
nomen Romauuw. Et Polycrates quidem nou dicit 
cujus urbis episcopus fuerit hic Papirius. lnveuio 
tamen apud Symeouem  Metaplirastem, Papiriuim 
liunc successovem fuisse B. Polycarpi Smyraivorum 
episcopi. Verba Symeonis h»c suntin. Vita S. Po- 
lycurpi : Κατέστησε δὲ ὁ Πολύχαρπος καὶ ἄλλους μᾶν 


illos ia diversis Asix urbibus sacerdotium obti- 
nuisse. 

(68) "Οταν ὁ Aaóc ἤρνυε. Text. vulg. fprue, 
quod ferri non potest; nam quartadecima 1004 
primi mensis populus Jud:zeorum μοι . parabat fer- 
mentum, sed potius projiciebat Sic enini. diserte 
lex jubet. Quare hoc loco restituimus scripturain 
optimorum codicum Vaticani, Regii et Mazariui, in 
quibus diserte scriptum est Ίρννε τὴν ζύμηγν. lu 
Εις. scriptum inveni Πρννε. Sed el iu codice Me- 
dico prius seriptun eral ρννε, sed postea erasa 
litera », ejus loco τ substitutum. est... Est. autein 
àpvostv plebeium. vocabulum : cujusmodi verbis 
auia uti. Polycrates, ut ex hac epistola apparet. 
Significat autem tollere, removere ; unde εἰ ἀρνεῖ- 
σθαι. Caeterum. in. antiquis codicibus Vaticano et 
Mazarino. ad niargineu scriptum est. eadem taunu 
Fo. ἤρτνε, id est, alias scribitur Ὥρτνε. Quai de- 


4917 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. V. 


498 


xal πᾶσαν ἁγίαν Τραφὴν διεληλνθὼς, οὐ πτύρομα: A tribus toto orbe dispersis sermones sspe contuli , 


ἐπὶ τοῖς χαταπλησσοµένοις. Οἱ γὰρ ἐμοῦ μείζονες εἰ- 


phxasi* « Πειθαρχεῖν δεῖ θεῷ μᾶλλον ἢ ἀνθρώποις. . 


Τούτοις ἐπιφέρει περὶ πάντων γράφων τῶν συµπαρ- 
όντων αὐτῷ xaX ὁμοδοξούντων ἑπισχόπων, ταῦτα 
λέγων" « Ἐδυνάμην ὃξ τῶν ἐπισχόπων τῶν σωµ- 
παρόντων μνημονεῦσαι, οὓς ὑμεῖς Ἠξιώσατε µετακλη- 
θῆναι ὑπ' ἐμοῦ (69), καὶ µετεχαλεσάµην' ὧν τὰ 
ὀνόματα ἐὰν γράφω, πολλὰ πλήθη εἰσίν. Οἱ δὲ ἰδόν- 
τες τὸν puxpóv µου ἄνθρωπον, συνηυδόχησαν τῇ 
ἐπιστολῇ, εἰδότες ὅτι εἰχῆ πολιὰς οὐχ fjveyxa, ἀλλὰ 
ἐν Κυρίῳ Ἰησοῦ πάντοτε πεπολίτευµαι.; "Evi τού- 
τοις ὁ μὲν τῆς Ῥωμαίων προεστὼς Βίκτωρ, ἀθρόως 
τῆς ᾿Ασίας πάστς ἅμα ταῖς ὁμόροις Ἐχχλησίαις τὰς 
παροικίας ἀποτέμνειν, ὡς ἑτεροδοξούσας, τῆς xotg 


ἑνώσεως πειρᾶται, καὶ ατηλιτεύει (70) ve διὰ γραµ- P 


µάτων, ἀχοινωνήτους ἄρδην πάντας τοὺς ἐχεῖσε àva- 
κηρύττων ἁδελφούς. 'AXX οὗ πᾶσί qs τοῖς ἑττισκό- 
ποις ταῦτ Ἱρέσχετο 'Αντιπαραχελεύονται δῆητα 
αὐτῷ, τὰ τῖς εἰρήνης xaY τῆς πρὸς τοὺς πλησίον 
ἑνώσεως xal ἁἀγάπης φρονεῖν. Φέρουται δὲ καὶ αἱ 
τούτων φωναὶ, πληχτικώτερον χαθαπτοµένων τοῦ 
Βίχτορος. lE, οἷς καὶ ὁ Εἱρηναῖος ἐκ προσώπου ὧν 
ἡγεῖτο (71) χατὰ τὴν Γαλλίαν ἁδελφῶν ἐπιστείλας, 
? Act. v. 


teriorem lectionem Rob. Stephano placuisse miror. 
Certe Rufinus fpvoe legit, ut ex. versione ejus ap- 
paret. Sic enim vertit, qui omnes ita observarunt 
hunc diem, ut conveniret cum illo quo fermentum 
Judeorum populus aufert. Facessat igitur deinceps 


emendatio eorum, qui ἤρτυε τὰ ἄζυμα hie resti- € 


tuunt. 

(69) Οὓς ὑμεῖς ἠξιώσατε μµεταχ.]ηθῆναι ὑπ' 
ἐμοῦ. Scripserat igitur Victor papa ad Polycratem 
Ephesin:x urbis episcopum, ut, convocato episcopo- 
rum Ασία concilio, litteras suas et sententiam Ro- 
mani concilii de celebratione festi paschalis ipsis 
recitaret : minatus sese illum a communione Ro- 
mana Ecclesie segregaturum, nisi decretis suis 
obtemperaret, et minis quidem Victoris ita re- 
spondet Polycrates : Οὐ πτύροµαι ἐπὶ τοῖς χαταπλησ- 
σοµένοις. Cielerum quod atunet ad. convocatione:n 
episcoporum, Polycrates Victori obtemperavit, ut 
ex hoc loco apparet. 

(70) Kal στη.ιτεύει. Langus quidem vertit 
moiat, Musculus vero et Christophorsonus ver- 
terunt. invehitur, quia scilicet στηλιτευτιχὸς λό- 

ος invecliva oratio dicitur. Cseterum cum ος ab 
usebio obscurius narrata sint, multi dubitarunt 


utrum Victor papa. Ecclesias Asi:e a communione p 


$ua revera sejunxerit, an vero id tantum conatus 
atque iuterminatus sit. Quod ad me attinet, hoc 
postremum | verius puto. Etenim Eusebius diserte 
dicit ἀποτέμνειν πειρᾶται. Deinde epistola lrenzi et 
aliorum. episcoporum ad Victorem scripte, satis 
arguunt rem adhuc in. pendenti fuisse, nec dam- 
nationis sententiam etiamtum a Victore in Asianos 
fuisse prolatain. Sic enim scribit Eusebius de [γοπιυἱ 
htteris ad Vietorein : Τῷ γε μὴν Βίχτορι προστχὀν- 
τως ὡς μὴ ἀποχόπτοι ὅλας Ἐκκλησίας θε, πλεῖστα 
ἕτερα παραινεῖ. Nondum ergo Ecclesias Asim a 
communione Victor absciderat, cum has litteras 
scriberet lrenzus, quandoquidem Victorem Irenaeus 
his litteris admonet, ne illas ob vetusti moris 
observautiam a3 totius Ecclesi: corpore sejungere 
velit. Socrates. tamen. in libro v, cap 22, Eusebii 
verba ita accepit, quasi Victor Asianos a. conmu- 
"lone sua separaverit. Atque ita auctor Libri syno- 
dici, cujus tamen teatiinouium parvi facio, Obser- 


^ 


qui Scripturam sacram omnem perlegi, nihil mo- 
veor iis quz? nobis ad formidinem intentantur. Et- 
enim ab illis qui ime longe majores erant dictum scio: 
« Obedire oportet Deo magis quam hominibus **, 3 
Post hzc de episcopis qui simul aderant cum hzc 
scriberet, et eadem cum ipso sentiebant, sic loqui- 
tir : « Possem etiam episcoporum qui mecum sunt, 
facere mentionem, quos petiistis ut convocarem , 
sicut et feci. Quorum nomina si ascripsero, ingens 
numerus videbitur. Hi cum me pusillum hominem 
invisissent, epistolam nostram assensu suo coinpro- 
barunt, gnari me canos istos non frustra gestare, 
sed vitam ex praeceptis institutisque Jesu Christi 
semper egisse. » His ita gestis, Victor quidem Ro- 
10anze urbis episcopus illico omnes Asia vicinarum- 
que provinciarum Ecclesias tanquam contraria re- 
ct: fidei sentientes, a communione abscindere co- 
natur; datisque litteris universos qui illic erant 
fratres proscribit, et ab unitate Ecclesi: prorsus 
alienos esse pronuntiat. Verum hiec. non omnibus 
placebant episcopis. Proinde Victorem ex adverso 
hortati sunt, ut ea potius sentire vellet qux paci 
et unitati charitatique erga proximum congruebant. 


vavi enim illum scriptorem, quisquis fuerit, multa 
temere confingere. Sed nostram sententiam confir- 
mat, primo Eusebius ipse in locis supra citatis. 
Deinde Photius in Bibliotheca, cap. 190. ubi scribit 
Irenzum plures dedisse litteras ad Victorem 
papam, dum illum hortatur ne ob dissensionem 
de Pascha ullos a communione Ecclesie segre- 
aret. Ergo ante litteras Iren;i neminem adhuc 
V ietor a communione przsciderat. Sed neque dici 
test. post epistolas Írenzi id a Victore factum 
visse. Primo enim Eusebius hoc won dicit, non 
omissurus utique, si id a Victore postea factum 
fnisset, Imo vero prorsus contrarium  innuil, 
dum Íirenz:um ob hujusmodi litteras vocat elpnvo- 
ποιόν, id est pacis auctorem. Litterze igitur lrenii 
ad Victorem papaur script, pacem Ecclesiz pra- 
stiterunt. Cum enpim Victor paratus esset excom- 
municationis sententiam promere adversus Asianos, 
lreuzi epistola eum a consilio dimovit. Quare non 
assentior Halloixio, qui ad Vitam lIrenei, pag. 608, 
asserit Victorem adversus Asianos excommunica- 
tioris tulisse sententiam. 

(71) Εἱρηναῖος ἐκ προσώπου ὧν ἡγεῖτο. Fit igi- 
tur hzc drenzi epistola synodiea, utpote scripta 
nomiue Ecclesiarum Gallie, cujus caput erat 
Lugdunum. Proinde hzc epistola referri debuerat 
inter concilia Gallie, nt olim monui Jacobum 
Sirmondum, virum doctissimum, nee unquam nisi 
honorifice noiinandum. Etenim ille editionem suara 
Conciliorum Gallie a Constantini temporibus exor- 
sus est; hoc solum in prefatione sua monuisse 
contentus, duas synodos Lugdunenses quibus praefuit 
lren:eus meuiorari : quarum in aliera Valentinus et 
Marcion damnati sint. [n altera vero Pascha nonnisi 
die Dominico celebrandum cum tredecim episcopis 
|renzus decrevit, Verum : quouiam harum synodo- 
rum obscurior esset memoria, ideo se illas prauer- 
misisse scribit. Ego vero prioris quidem illius synodi 
Lugdunensis fateor obscuram esse meuwuoriam, Sed 
posterior illa in qua de die Paschae aetum est, illu- 
sirissimo Eusebii testimonio confirmatur. Locus est 
cap. 25 hujus libri, ubi de synodis episcoporum agit, 
que ob controversiam super Pascha variis in locis 
congregate sunt, et de synodicis cujusque concilii 


499 


Exstant etiamnum eoru 

acerbius perstringun/Es quorum numero Irenzus 
in epistola quam scripsit nomine fratrum quibus 
prierat in Gallia, illud quidem defendit, solo die 
Dominico resurrectionis Domini mysterium esse ce- 
lebrandum : Victorem tamen decenter. admonet, ne 
integras Dei Ecclesias morem sibi a majoribus tra- 
ditum custodientes, a communione abscindat, Et 


litteris tractans Eusebius, Lugdunensem synodum cui 
praefuit Irenzeus, non postremo loco coir memorat, xal 
τῶν xatà Γαλλίαν παροιχιῶν, ἃς Εἱρηναῖος ἐπεσχό- 
πει. Subjungit etiam Eusebius epistolam syuodicam 
]renzi, de qua nunc agimus. Quanquam dubitari 
potest, utrum Ίο synodica Irenai epistola ad 
Victorem papam eadem sit cum illa cujus meminit 
Eusebius in dicto capite 95, au autem diversa, et 
in alia synodo Lugdunensi conscripta. Equidem 
unam eamdemque esse existimo. ld enim sua- 
dere videntur Eusebii verba, cum dicit : Παρίστα- 
ται μὲν τὸ δεῖν ἓν µόνη τῇ τῆς Κυριακῆς ἡμέρᾳ τὸ 
τῆς τοῦ Κυρίου ἀναστάσεως ἐπιτελεῖσθαι µυστήριον. 
Deinde quod ait Eusebius, lianc epistolam ex 
persona fratrum, id est episcopurum (αἱ, ab 
|renzo esse conscriptam. Neque enim verisimile est, 
duas synodos de una eademque re tam brevi 
temporis intervallo in Gallia congregatas fuisse. 
Porro si quis scire desiderat undenam Jacobus 
Sirmondus. duas illas Lugdunenses hauserit syno- 
dos, sciot id desumptum esse ex veteri Synodico 
Argentorati edito. Sed hujus libelli auctorem sub- 
lest» fidei esse jam supra monuimus; qui cum sciret 
lren:um adversus Valentinum et alios hwreticos 
scripsisse, arrepta hinc occasione, finxit synodum 
Lugduni adversus illos hbreticoaab Irenzo collectam 
fuisse, 


(12) Παρίσταται μὲν τὸ δεῖν. In libro Turnebi ad 
oram emerdatuimn est τῷ δεῖν. Quixe emendatio etiam 
ia Morei ac Gruteri libris habetur. Nec dubito 
«quin Eusebius ita scriptum reliquerit. Sic enim 
loqui solet, ut notavi ad caput vicesunum tertium 
libri quarti. 


(15) AAAà καὶ περὶ τοῦ εἶἴδους αὑτοῦ τῆς νη- 
στείας. Duplicem ait Irenzus tunc te:poris fuisse 
dissensionem in Ecclesia : primam de die Paschz, 
alteram de forma jejunii. Non dicil dissensionem 
de jejunio, sed tautiim dejejunii forma; id est, quot 
diebus esset jejunandum, ut postea explicat ]re- 
nzeus. Omnes enim, tam ii qui Pascha die Dominico 
celebrabant, quam illi qui cum Judaeis quaria 
decima luna festum illud peragebant, in eo quidem 
conveniebant, quod aute Pascha jejunarent. Quod 
jejunium ex traditione apostolica susceperant per- 
inde ac festum Paschale. Certe Eusebius in libro se- 
eundo, capite deciwo septimo, testatur Cliristianos 
in Agypio temporibus beati Marci evangelist:e, 
paschale jejunium cclebrasse. Ac licet fortasse quis 
concesserit. Eusebium illic falli, qui Therapeutas 
illos de quibus Philo in libro De tita contemplativa, 
Christianos fuisse crediderit, illud tamen ex 
eo Ἱριυ colligitur, paschale jejunium usitatum 
fuisse temporibus apostolorum juxta Eusebii seu- 
tentiam. ddem quoque ex Epiphanip licet colli- 
gere. 


(14) Τῆς ηστείας. Tres apud veteres Chbristia- 
nos fuere jejunii species. Primum fuit jejuninm 
quarl: et sexue. ferie, quod solvebstur hora diei 
nona, post finem stationis seu συνάξεως. Quare a 
Tertulliano vocantur stationum Sseiijejunia. |n 
Typico monasterii Sancti Sabxe dicitur νηστεία τη; 


EUSEBIF CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 
litterz, quibus Victorem A παρίσταται μὲν τὸ δεῖν (72) £v. µόνη τῇ τῆς Kup.a- 


500 


χῆς ἡμέρᾳ τὸ τῆς τοῦ Κυρίου ἀναστάσεως ἔπιτε- 
λεῖσθαι μυστήριον’ τῷ γε μὴν Βίχτορι προσηχόντως 
ὡς μὴ ἀποχόπτοι ὅλας Ἐκκλησίας θεοῦ ἀργαίου 
ἔθους παράδοσιν ἐπιτηρούσας, πλεῖστα ἕτερα παραι- 
vel, xai αὑτοῖς δὲ ῥήμασι τάδε ἐπιλέγων: ε Οὐδὲ 
γὰρ µόνον περὶ τῆς ἡμέρας ἑἐστὶν f; ἀμφισθήτησις, 
ἀλλὰ xaX περὶ τοῦ εἴδους (15) αὐτοῦ τῆς νηστείας (14). 


ἑννάτης. Secunda species fuit jejunium Quadragesm- 
male, quod sub vesperam solvebatur, Nam liora 
nona ftebat syuaxis, et post missarum solemnia 
vespertinum canebatur officium, ac deinde populus 
dimittebatur, ut docent Epiphanius, Awalarius et 
concilia Anglicana. Tertium genus jejunii fuit omnium 


p strictissimum, quod usque ad galli cantum et pri- 


C 


m:e lucis exortum producebatur ; quod idcirco ὑπέρ: 
θεσις dicebatur, Latine superpositio. Hiec. tria jeju- 
nandi genera aperte distinguit Epiphanius in Ezpo- 
sitione fidei catholice, qux legitur. ad calcem li- 
brorum illius Contra hereses. Postquam enim de 
jejunio quarie εἰ sexta feri:e, itemque de jejunio 
Quadragesima locutus est, transieus ad jejunium 
Paschalis hebdomadis, ait fideles per eam heldoma- 
dam solo pane et aqua vesci ad vesperam, Additque: 
'AXA& xat οἱ σπουδαῖοι διπλᾶς xat τριπλᾶς xal τετρα- 
πλᾶς ὑπερτιθέασι, xal ὅλην τὴν ἑθδομάδα τινὲς ἄχρις 
ἀλεχτρυόνων χλαγγῆς. Id est : Veruni hi qui studiosi 
sunt, biduum ac triduum et quatriduum superponunt: 
quidam totam hebdomadam usque ad galli cantum. 
Dionysius quoque Alexandrinus in epistola ad Dasi- 
lidem, Υηστείαν et ὑπέρθεσιν aperte distinguit. 
Postquam enim dixit, per sex illos jejuniorum dies 
qui Pascha antecedunt, non ex cquo ab omnibus 
jejunari, subdit hzc. verba : Οἱ μὲν πάσας ὑπερτι- 
θέασιν ἄσιτοι διατελοῦντες, οἱ δὲ δύο, οἱ δὲ τρεῖς, οἱ 
δὲ τέσσαρας ΄ οἱ δὲ οὐδεμίαν, xal τοῖς μὲν πάνυ δια- 
πονηθεῖσιν ἐν ταῖς ὑπερθέσεσιν, εἶτα ἁποχαμοῦσι 
xal μονονοὺ ἐχλείπουσι, συγγνώμη τῆς ταχυτέρας 
Tissus * οἱ δὲ τινες οὐχ ὅπως οὐχ ὑπερτιθέμενοι, 
λλὰ μηδὲ νηστεύσαντες, etc. Id est : Alii quidem Lo- 
lum sex dierum spatium superponunt, jejunii perse- 
verantes : alii vero. biduum, quidam triduum, non- 
nulli quatriduum : alii ne unum quidem diem super- 
ponunt. Et iisquidem qui mullum in superpositiouibus 
desudurunt, ac deinde fessi propemodum deficiunt, 
indulgenda esi celerior re[ectio. Si qui vero non modo 
non superposuerunt, sed ne jejunarunt quidem, etc. 
Vides jejunium a superpositione hic distingui a Dio- 
nysio, εἰ ὑπέρθεσιν quidem sumi pro abstinentia a 
cibo usque ad galli cantum ; jejunium vero pro iu- 
edia usque ad vesperam. Tertullianus quoque tres 
agnoscit species jejunii. Primam penitus. sublati 
cibi, secundam diminuti, tertiam demorati. Primam 
simpliciter jejunium solet appellare : secundam vero 
alicubi vocat portionale jejunium et xerophagiam ; 
tertiam, stationuim semijejunia. Cum tres ergo fue- 
rint species jejunii, quzri non immerito potest de 
qua loquatur hic Irenzus. Ae primum constat Ire- 
nz:um non hic loqui de jejunio quarte et sextGe fe- 
ri», seu de jejunio stationum. Quippe Iren:us hic 
manifeste loquitur de jejunio diei solidi, nou auten 
dimidiati, Ait enim : Οἱ μὲν γὰρ οἵονται µίαν ἡμέραν 
δεῖν αὐτοὺς νηστεύειν, elc. At jejunium quarte et 
sexiz ferie non erat plenum jejunium, nec diei 
solidi, ut supra dixi. Quare locus lrenzi de loc 
jejunio intelligi non potest. Restat ergo ut. vel de 
jejunio quadragesimali, quod solvebatur ad vespe- 
ram, vel de superpositione locum lunc accipiamus, 
Àc Dionysius quidem Alexaudrinus et Epiphanius 
in locis supra menioratis suadere videntur ut de 
superpositione potius intelligamus, 





501 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. V. 


$09 


Οἱ μὲν γὰρ οἴονται (75) µίαν ἡμέραν (16) δεῖν αὐτοὺς A post multa alia in eam sententiam dicta, his etiam 


νηστεύειν, οἱ δὲ δύο (77), οἱ δὲ καὶ πλείονας ' οἱ δὲ 
τεσσαράχοντα (78) ὥρας ἡμεοινάς τε χαὶ νυχτερινὰς 


(15) Οἱ μὲν γὰρ οἴονται μίαν ἡμέραν. Hec. Ire- 
nzi verba varie a variis accepta sunt, dum pro suo 
quisque studio lrenzzeum ad suas partes trahere co- 
natur. Bellarminus quidem de Quadragesima locum 
liunc intellexit. id est de quadraginta dierum jejunio 
ante Pascha. Itaque cum lren:eus scribit quosdam 
unum diem jejunasse, id Bellarminus ita intelligit, 
ut diem unum, verbi gratia secundam feriam, abs- 
que ullo transegerint cibo, ac deinde modica refe- 
ctione corpus curaverint. Idem deinceps tertia feria, 
idem quarta, quinta et sexta fecerint, donec totam 
Quadragesimam explessent. Verum hzc explicatio 
et a verbis et a sensu lrenzxi penitus abhorret. Nou- 
nullos vidi qui hunc Iren:i locum de quadraginta 
quidem dierum jejunio acciperent, sed ita explica- 
rent, ut. quidam uno die, quidam biduo aut triduo 


jejuuarent per singulas Quadragesima: hebdomadas. B 


Quiz quidem expositio priore illa multo videtur pro- 
babilior. Alii, inter quos est cardinalis Perronius, 
lreuzi locum accipiunt, non de tota Quadragesima, 
sed de hebdomade Pascliali, qux incipit a secunda 
feria majoris hebdomade. Confirmat hanc senten- 
tiam Dionysius Alexandrinus in epistola ad Basili- 
dem, his verbis : Ἐπεὶ μηδὲ τὰς EZ τῶν νηστειῶν 
ἡμέρας ἴσως μηδὲ ὁμοίως πάντες διαμένουσιν * ἀλλ᾽ οἱ 

v xai πάσας ὑπερτιθέασιν, etc., ul. supra. Non 
ovum ovo similius est, quam sunt inter se similia 
hzc duoloca, lrenzi ac Dionysii, adeo ut Dionysius 
cum hzc scriberet, lrenzi locum in mente habuisse 
mibi videatur. Tertius his adjungi potest locus Epi- 
planii in Expositione fidei ceholice, supra jam a 
nobis commemoratus. 


(76) Μία» ἡμέραν. Sine dubio intelligit {επ 
sextam feriam inajoris hebdomade. Cum enim de 
jejunio paschali loquatur, et quosdam uno duntaxat 


die jejunare dicat, quem alium diem intelligere po- C 


test, quam diem Pasche? Sic enim vocabatur dies 
ille, ut ex Tertulliano jam pridem ab aliis observa- 
(um est. Quo quidem die, communis et publica je- 
juuii religio erat, ut scribit Tertullianus in libro De 
oralione. (Qua de re insignis est Methodii locus in 
Convivio virginum, oratione tertia, qui hic meretur 
ascribi : Ὥσπερ γὰρ el τις ἐν ἡμέρᾳ τοῦ Πάσχα xol 
τῆς νηστείας ἐπισφαλῶς νοσηλενομένῳ προσέφερε 
τροφὴν, χαὶ ἐκέλενε διὰ τὴν ἀσθένειαν ἀπογεύσασθχι 
τούτων τῶν τροσφεροµένων, λέγων * Ὡς ἄρα τὸ μὲν 
ἀληθῶς, ὦ οὗτος, καλὸν, ἐχρην ὥσπερ On χαὶ ἡμᾶς, 
xat σὲ χαρτερῶς διαµείναντα, τῶν αὐτῶν μεταλαθεῖν * 
ἀπηγόρευται Y&p σήμερον διαίτης ἐπιμνησθήναι τὸ 
σύνολον. ld est : Nam quemadmodum οἱ cui pericu- 
lose egrotanti die Pascha ac jejunii, cibum aliquis 
porrigat, jubealque ut ob corporis iufirmitaiem degu- 
stet aliquid ex iis qug porriguntur, ila. dicens : Bo- 
num revera esset, o amice : oportebat ie quoque, 
sicut el nos, forliter perseverantem eadem percipere. 
Hodie enim penitus interdictum est ullam cibi men- 
tionem facere. Et hoc est jejunium quod in Canoni- 
bus Timothei Alexandrini vocatur 7] νηστεία τοῦ 
Πάσχα. De ejusdem diei solemni jejunio. Tertul- 
Jiauus iv libro De jejunio ita loquitur : Cur statio- 
nitus quariam el sextam. Sabbati dicamus, el je- 
junis Parascevem? Quippe hic dies κατ ἐξοχὴν 
dicebatur Parasceve. Cyrillus Hierosolymitanus in 
Gatechesi 18 : Διὰ δὲ τὸν xápacov τὸν προγενόµενον 
ὑμῖν Ex τε τῆς ὑπερθέσεως τῆς νηστείας τῆς παρα- 
σχενης, xat τῆς ἁγρυπνίας, ete. Id est : Ob laborem 
tero anlecedentem, (un ex superpositione jejunii Pu- 
rasccves, tum ez pervigilio, elc. 


(71) Οἱ δὲ δύο. VMarascevem scilicet et Sabba- 
toi). magnum, His eniin diebus Catholici omues, 
nisi quibus morbus causa esset, jejunabant. Tertul- 
lianus in libro De jejunio : Certe in. Evangelio illos 


Ui 


utitur verbis:/« Neque enim de die solum contro- 
versia est, sed etiam de forma ipsa jejunii. Quidam 


dies jejuniis delerminatos putant , in quibus ablatus 
est Sponsus ; et hos esse jam solos legitimos jejunio- 
rum Christianorum. Et infra capite 45 ejusdem libri : 
Ecce enim convenio vos et preter Pasche jejunantes, 
citra. illos dies quibus ablatus est Sponsus. Denique 
iu capite 14, eos dies Parascevem fuisse et Sabba- 
tum significat his verbis : Cur stationibus quartam 
et sextam Sabbati dicamus el jejuniis Parascevem ? 
(Juanquam vos etiam Sabbatum continuatis : si 
quando, nunquam nisi in Pascha jejunandum secun- 
dum rationem alibi redditam. 

(78) Οἱ δὲ τεσσαράκοντα. Antequam hunc locum 
exponamus, stabilienda est ejus lectio. Christoplior- 
sonus quidem et Savilius hune locum ita legerunt 
ac distinxerunt : Οἱ μὲν [50 οἵονται µίαν ἡμέραν 
δεῖν αὐτοὺς νηστεύειν * οἱ δὲ δύο: οἱ δὲ χαὶ πλείονας. 
οἱ δὲ τεσσαράχοντα * ὥρας τε ἡμερινὰς xat νυχτερι- 
vág συμμετροῦσι, τὴν ἡμέραν αὐτῶν. Cui lectioni 
favet Rulini interpretatio; sic enim vertit : Quidam 
enim putant uno lantum die observari debere jeju- 
nium , alii duobus : alii vero pluribus; nonnulli 
etiam quadraginta ; itla ul horas diurnas nocturnas- 
que compulantes, diem statuant. Eamdem lectionem 
secutus est Joannes Langus, qui Nicephorum inter- 
pretatus est, Verum huic lectioni omnes nostri 
codices refragantur. Certe in codice Maz. hic lo- 
cus uno tenore ita scribitur : Οἱ δὲ τεσσαράχοντα 
ὥρας ἡμερινάς τε xal νυκτερινὰς συμμετροὺσι τὴν 
ἡμέραν αὐτῶν. ln Medico vero el Fuketiano post 
vocem ὥρας apponitur virgula. Regius aulem co- 
dex ita interpungit : Οἱ δὲ, τεσσαράχοντα ὥρας 
ἡμερινὰς xai νυχτερινὰς , συμμετροῦσι τὴν ἡμέραν 
αὐτῶν. Quod si post vocem τεσσαράχοντα distinctio- 
nem affixeris, nullus jam erit sensus. Quo enim re- 
ferentur verba illa qux sequuntur ὥρας ἡμερινάς, 
είο., utrum ad illos qui unum diem, au ad hos qui 
quadraginta dies jejunant ? Ad hos certe referenda 
potius videntur, utpote ultimo loco positos. Jam vero 
$i ad lios retuleris, illud necessario consequetur 
eos qui quadraginta dies jejunabant, toto illo tein- 
pore nihil prorsus comedisse, quandoquidem horas 
tam nocturnas quam diurnas jejunio deputabant. 
Deinde cum lrenieus jam dixerit alios uno die, alios 
biduo, alios vero pluribus diebus jejunare, quid ne- 
cesse est addere alios quadraginta diebus jejunare, 
cum in eo quod plures dies dixit, quadraginta sa- 
tis comprehendautur. Verior itaque est nostroruu 
codicum scriptura, quam Musculus in interpreta- 
tione sua fideliter expressit hoc modo : Si quidem 
alii unum sibi diem jejunandum esse putant, alii duos, 
aiii plures ; alii quadraginta horas diurnas et noctur- 
nas computantes, diem suum. slatuunt..— Constituta 
jam lectione hujusloci, ad illius expositionem ve- 
niamus. Ait igitur lrenzus quosdam quadraginta 
continuis horis diurnis simul ac nocturnis jejunasse. 


D Sunt qui existiment hoc quadraginta horarum je- 


junium ab illis celebratum fuisse in memoriam 
spatii illius quod a torte Christi ad. ejus ressur- 
rectioneu interfuit. Id autem spatium fuit horarum 
circiter quadraginta, ab hora scilicet sexta Parasce- 
ves, usque ad diluculum prima ferie. Ego vero, 
illud quadraginta horarum jejunium ab his potius 
celebratum esse ceredideriin in. honorein. ac memo- 
riam quadraginta dierum ac noctium quibus Chri- 
stus in solitudine jeiunavit. Nam cum veteres. illi 
Christum omnibus modis imitari studerent, jeju- 
niuiu illud quadraginta dierum , quod supra luma- 
nas vires erat, hoe saltem quadraginta horaruti 
jejunium amulabantur, "Tria igitur. ex hoc Jrenzi 
loco colligimus. Primum est, jejunium ante. Pa- 
schale jam inde ab apostolicis temporibus semper 
in Ecclesia usitatum tuisse. Alterum , jejunium il- 
lud in honorem Quadragesimse Christi iuisse cele- 


505 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA, 


504 


enim existimant unico die sibi esse jejunandum : A συμμετροῦσι τὴν ἡμέραν αὐτῶν (79). Καὶ τοιαύτη 


alii duobus, alii pluribus : nonnulli etiam quadra- 
ginta horis diurnis 193 ac nocturnis computatis 
diem suum metiuntur. Atque lic. in. observando 
jejunio varietas non nostra primum zetate nata est, 
sed longe antea apud majores nostros coepit : απ 
negligentius, ut verisimile est, przsidentes, ex sim - 
plicitate et imperitia ortam consuetudinem posteris 
tradiderunt, Nihilominus tamen et omnes isti pacein 


bratum. Postremo, varie a variis fuisse jejunatum., 
Semper autem. ineminisse debemus, [renzxum hic 
loqui de jejunio superpositionis, quod per magnam 
heblomadam a Christianis celebrabatur. Caterum 
semel admisso hebdomadis Paschalis jejunio, etiam 
Quadragesima adinittenda est. Nam liebdomas Pa- 
schalis pars est Quadragesimz. Ac interdum quidem 
jejunium illius hebdomadis distingui videmus a je- 
junio Quadragesim:e , ut apnd. Epiphauium in Ez- 
positione fidei ; apud Clementem in. Constitutionibus 
aposlolicis. Sed el vetus auctor in traciatu contra 
Gracos , quem. edidit Petrus Steuartius in. tomo 
singulari Jusignium auctorum, pag. 509, de Griecis 
ita scribit : Nec Quadragesimam celebrant ; cum 
Quadragesima sit jejunium quadraginta dierum. 
Jypsi vero majorem seplimanam a numero (Quadrage- 
sime secludentles, sex hebdomadis ()uadragesimam 
claudunt. Tot enim sunt a prima eorum. septimana, 
usque ad Sab6atum quod Palmarum ramos praecedit. 
]n quo universaliter ab illis cantatur : Que anime 
utilis est complemus | Quadragesimam. Verba. sunt 
ex officio Grecorum in. Sabbato ante. Dominicain 
Palinarum. Verum neque hic auctor , nec plerique 
alii recentiores satis intellexisse mihi videntur, cur 
hzc magna hebdomas interdum distinguatur a Qua- 
dragesima. Non enim ita distinguitur, guasi revera 


non pertineat ad Quadragesimam. Verum ab illa C 


distinguilur, ut pars a toto. Cur autem a Quadrage- 
sima interdum distincta fuerit, duplex ratio afferri 
potest. Prima , quod districtiori jejunio celebrare- 
tr, superpositionis scilicet, ut supra ostendimus ; 
secunda ratio, quod hac hebdomas proprie ad 
Pascha pertiuet. [οτί enim hebdomadis denomi- 
nantur a sequente Dominica, et ad eam pertinent, 
ut alibi demoustrabitur. Quare cum bic hebdoimas 
Dominicam Paschalem proxime aniecedat, merito 
etiam ai eam pertinet, Hine. est quod hebdonas 
µεγάλη dicitur. Cujus vocabuli causas affert Ghiry- 
sostomus,homilia 30 in Genesim. Sed vera illius voca- 
huli ratio est quam dixi. Cum enim hzc sit heblomas 
Paschze, dies autem Paschze appelletur ἡ Μεγάλη Κυ- 
[ιαχἣ τοῦ Πάσχα, recte etiam hiec hebdomas sancta el 
agna cognominatur. In. Typico Sancii Sabz , sin- 
poli dies liujus hebdomadis saucti et magni vocan- 
tur hoc inodo : 'H ἁγία χαὶ µεγάλη δευτέρα, et sic 
deinceps. Incipiebat autein. hebdomas . illa a feria 
Secunda, ut discimus ex Cyrillo et Tlieophilo in 
llomiliis paschalibus εἰ ex Epiphanio in Aerianis. 
Porro quamvis a Quadragesima nonnunquam distiu- 
guerelur ob eas quas dixi causas, revera tameu 
conjuncta erat Quadragesimi, ejusque exirema pars 
erat el complementuni. Certe. id manifeste colligi - 
Ur ex Homiliis paschalibus Cyrilli, in quibus h:ec 
septimana perpetuo distincta legitur a reliqua Qua- 
éragesinma, οἱ septimana. ιδ] vocatur, Eadem 
tamen Quadragesima contribuitur, quippe qua: qua- 
dragiuta dierum numerum adimpleat,| Deique il- 
lud eiiam observan um est, quod. scribit Socrates 
in lib. v, cap. 22, veteres Christianos. paschale 
suum jejunium. vocasse Quadragesimam, quamvis 
non lotis quadraginta. diebus. omnes. jejuuareut. 
l-jusque vocabuli varias a variis causas afferri dieit, 
Mihi quidem Quadragesima dieta videtur eodem 
modo, quo Quinquagesiima qua est. post Pascha. 


μὲν ποικιλία τῶν ἐπιτηρούντων, οὐ νῦν ἐφ᾽ ἡμῶν 
γεγονυῖα, ἀλλὰ καὶ πολὺ πρότερον ἐπὶ τῶν πρὸ ἡμῶν, 
τῶν παρὰ τὸ ἀκριβὲς, ὡς εἰκὸς, χρατούντων (80), 
τὴν καθ) ἁπλότητα χαὶ ἰδιωτισμὸν συνἠθειαν εἰς τὸ 
μετέπειτα πεπο,ηχότων. Καὶ οὐδὲν ἔλαττον πάντες 
οὗτοι εἰρήνευσάν τε xat εἱἰρηνεύομεν πρὺς ἀλλήλους, 
xaX ἡ διαφωνία τῆς νηστείας τὴν ὁμόνοιαν τῆς 
πίστεως συνίστησι (81). » Τούτοις χαὶ ἱστορίαν 


Nam ut Quinquagesima seu Pentecoste, proprie 
quidem est dies ultima de quinquaginta illis diebus 
Paschale festum subsequentibus, tamen late sumpto 
vocabulo , interdum significat totum illud spatium: 
dierum quod est a Pascha ad Pentecosten, ut apud 
llieronymum it epistola ad Marcellam, apud Cassia- 
num et complures alios. Sic etiam Quadragesima 
proprie quidem est dies unus de quadraginta, dies 
scilicet Parasceve, qui quilem. apud. Alexandrinos 
erat quadragesimus, ut ex Cyrilli Homiliis pascha- 
libus constat. Latius tamen sumpto vocabulo, de- 
signat etiam quadraginta dies jejuniorum qui Pa 
δε] antecedunt. 

(19) Συμμετροῖσι τὴ» ἡμέρα» αὐτῶν. Miror 
tot. homines eruditos, qui bane. lrenii locum in 
suis libris exposuerunt, ejus vilium non auimadver- 
tisse, Quis enim est sensus horum verborum ? aut 
quis unquam credat. fuisse homines , qui quadra- 
ginta horarum spatio diem metirentur. Atqui qua- 
draginta horz biduum jejunantibus efliciunt.. Equi 
dem non dubito, quin Ireuxus ita scripserit : Οἱ δὲ 
τεσσαράχονταχ ὥρας Ἡμερινάς τε καὶ νυχτερινὰς 
συμμετροῦσι τὴν νηστείαν. Qua scriptura nihil pla. 
nius esse potest. Quare aut Irenueus omnino. ita 
Scripsit, aut cerle ita. scribere debuit. Sed anti- 
quarii , vocabulo ex superiore linea. huc translato, 
locum corruperunt. 

(80) To» παρὰ τὸ ἀχριθὲς, ὡς εἰκὸς, κραεούγτω». 
Hunc locum non intellexerunt. iuterpretes.. Solus 
Musculus sensum assecutus est, sed ex parte tan- 
tum. Sic enim vertit : Et ista. jejunantium varietas 
nostro demum tempore, sed mulio antea per. illos 
εαμί, qui aute nos prater accuratam diligentiam, wt 
verisimile est , rerum. habenis politi , simplicem ac 
tulgatam. consuetudinem posthabuerunt ac mutarunt, 
Est certe hie lrenzi locus admodum intricatus et 
obscurus. Vult autem ostendere lrenxus unde orta 
sit tanta diversitas jejuuii paschalis. Ait igitur eam 
palam esse non ex lege aliqua ab apostolis aut a 
Christo data, sed paulatim usu quodam iucrebuisse ; 
ac postea episcopos quosdam, in iis quie ad disci- 
plinaim pertinent paruin diligentes nec salis accu- 
ratos, id. quod simpliciter introductum fuerat, li- 
cet singulare et ab aliarum — Ecclesiarum ore. di- 
versum, in consuetudinem vertisse ac posteris ob- 
servandum reliquisse. Reprehlendit igitur illos ἰτο- 
naus, quod παρὰ τὸ ἀκριθᾶς egerint. Est enim dili- 
gentis episcop), videre ne quid novum in Eccle- 
siam inducatur prater reliquarum — Ecclesiarum 
cousuetudinem, dta. Socrates huuc. [rene locum 
cepisse videtur in cap. 22 lib. v, ubi postquam de 
jejuniorim et hujuscemodi rituum apud varias Ec- 
ciesias discrepantia abunde disseruit, ita concludit : 
Λίτιοι γὰρ, ὡς ἡγοῦμαι, τῆς τοιαύτης διαφωνίας οἱ 


. Χάατὰ χαιρὸν τῶν Ἐκχκλησιῶν προξστῶτες' οἱ δὲ 


καῦτα Ταραλαθόντες. ᾧ νόμον τοῖς ἐπιγινομένοις 
παρέγρα αν. 

(91) Ἡ διαρωγία τῆς γηστείας τὴν ὁμόνοιαν 
τῆς πίστεως συνίστησι. ldem ait August, in 
epist. 86, ad Casulanum : Sit ergo una. fides uni- 
versi? que ubique dilatatur Ecclesie, tanquam intus 
in membris , etiamsi ipsa [iei unitas quibusdam di- 
versis observationibus celebratur , quibus nullo modo 
q 0d in fide verum ett, impediiur. 


5n5 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. Y. 


566 


προστίθησιν, ἣν οἰχείως παραθῄσοµαι, τοῦτον Éyou- A inter se retinuerunt, et nos invicem retinemus. Tta 


σαν τὸν τρόπον’ « Καὶ oi πρὸ ΣωτΏρος (82) πρὲσθύ- 
τεροι οἱ προστάντες τῆῖς Ἐκκλησίας $e νῦν ἀφηγῇ, 
Αν/χητον λέγομεν xal Πίον, ᾿Ηγϊνόν τε xaX Τελεσφό- 
pov, xaX Ξύστον, οὔτε αὐτοὶ ἐτήρησαν, οὔτε τοῖς μετ) 
αὐτοὺς ἐπέτρεπον (85), καὶ οὐδὲν ἔλαττον αὐτοὶ μὴ 
τηροῦντες εἰρήνευον τοῖς ἀπὸ τῶν παροιχιῶν, ἂν as 
ἑτηρεῖτο. ἑρχομένοις πρὸς αὐτοὺς xalzot μᾶλλον Evav- 
τίον fv τὸ τηρεῖν Ev τοῖς μὴ τηροῦσι (84). Καὶ οὐδέ- 
ποτε διὰ τὸ εἶδος τοῦτο ἀπεθλήθησάν τινες (85), ἀλλ 
αὑτοὶ μὴ τηροῦντες οἱ πρὸ σοῦ πρεσθύτεοοι, τοῖς ἀπὸ 
τῶν παροικιῶν τηροῦσιν ἔπεμπον Εὐχαριστίαν (86). 
Καὶ τοῦ μαχαρίὀον ἨΠολυκάσπου ἐπιδημήσαντος τῇ 
Ῥώμῃ ἐπὶ Ανικήτου (87), καὶ περὶ ἄλλων τινῶν 
µικρὰ σχόντες πρὸς ἀλλήλους εὐθὺς εἰρήνευσαν ᾿ 
περ (τούτου τοῦ κεφαλαίου (88) ph φιλεριστή- 


(53) Vulz. ἐν ofc καὶ οἱ πρὸ Σωτῆρος. Duas prio- 
yes voees expunxi, quippe quie abessent a quatior 
nostr:s codicibus Maz., Med,, Εικ. et Savil., nec le- 
gereutur in. interpretatione Bufini, Paulo post in 
iisdem exeiiplaribus Πίον legitur accentu. acuto in 
"prima syllaba , quod magis piacet. Cum enim pri- 
inam: Syllapam habeat brevem , circumflecti. non 
debet, 

(85) Οὔτε τοῖς μετ αὑτοὺς ἑπέτρεπον. 1n lihro 
Turaehi ac Moriei ad marginem emendatur μετ 
αὐτῶν. Atque ita legit Rufinus, ut ex versione ejus 
apparet. Sic enim vertit : Neque ipsi ita tenuerunt, 
seque hi qui zum ipsis eraut. Posset etiam scribi : 
οὕτε τοῖς ὑπ' αὐτοὺς, id est, presbyteris suis ac 
diaconis, et populo sibi commisso. 

(85) Vulg .corc μὴ τηροῦσι. Amplector emendatio: 


jejuniorum diversitas consensionem fidei commen- 
dat. » Narrationem deinde subjungit, quam hic op- 
portune inseram. Est autem hujusmodi : « Sed et 
presbyteri illi qui ante Soterem, Ecclesiam cui tu 
nunc prxes, gubernarunt : Anicetum dico et Pium, 
et Hyginum cum Telesphoro et Xysto, neque ipsi 
unquam observarunt : neque his qui cum ipsis 
erant, ut id observarent permiserunt, Ipsi tamen 
cum hoc minime observarent, pacem nihilominus 
colebant cum iis qui ad se venissent ex Ecclesiis in 
quibus id observabatur. Atqui observantia inter 
eos qui minime observabant, tanto magis contraria 
videbatur. Nec ulli unquam ob ejusmodi consuetu- 
dinem rejecti sunt. Verum illi ipsi qui te przecesse- 
runt preshyteri, qnamvis id minime observarent , 


morerm transmittendx, Eucharistiz , facit in primis 
locus Justini in prima Apologia : Εὐχαριστήσαντος 
δὲ τοῦ προεστῶτος, xal ἐπευφημήῆσαντος παντὸς τοῦ 
λαοῦ οἱ χαλούμενοι παρ᾽ ἡμῖν διάχονοι διδόασιν Exá- 
στῳ τῶν παρόντων μεταλαθεῖν, ἀπὸ τοῦ εὐχαριστη- 
θέντης ἅρτου χαὶ οἵνου xai Όδατος, καὶ τοῖς oj παρ- 
οὖσιν ἀποφέρουσι ' καὶ ἡ τροφῇ abcr χκαλεῖται παρ) 
ἡμῖν Εὐχαριστία. d est: Postquam antistes. gratia- 
rum actionem per[ecit, et populus omnis apprecatus 
est, diaconi ex pane el vino el aqua consecratis par- 
tes dividunt unicuique presentium. εἰ ad. abseiies 
portant. Hic cibus vocatur Eucharistia. Scio qui- 
dem Justini locum de :wgris explicari posse ; sed 
nostra explicatio planior esse videtur. Illustre 
etiam hujus moris exemplum exstat in Actis Lucani 
martyris. Notandum porro est in loco Justini supra 


neui qua in libris Turnebi ac Morxi habetur adinar- 6 citato, panem consecratum a Christianis vulgo di- 


gin2tu, iv τοῖς μὴ τηροῦσ:., kst autem bic hujus ioci 
sensus, Cum observantia alicujus moris et inobser- 
vantia sinl iuter se contraria, tamen quoties is qui 
uiorem observat quempiam , versatur inter eos. qui 
minime observaut, tunc ipsa diversitas wiagis elu- 
cet, Hoc est, quod vulgo dicitur in scholis philoso- 
phorum : Contraria jaxtà se inviceni posila magis 
elucescant. 

(85) 'Aac6A;0nodr τινες. Rufinus hanc vocem 
pluribus verbis exposuit, qui? seliolii vicem prz- 
stant, Nunquam tamen ob hoc repulsi sunt ab. Eccle- 
sie societate, aut venientes ab ilis partibus non sunt 
suscepli. ᾽Αποζάλλειν igitur duo significat , aut eji- 
cere ab Ecclesia, qux? frequentior significatio est, 
vt incapite ultimo hnjus libri ; aut omnino non ad- 
mittere venientem, 

(86) Ἔπεμπον Εὐχαριστίαν. Solebant olim epi- 
scopi, tempore paschalis festivitatis Eucharistiam 
ad alios episcopos eulogiarum nomiue transmittere. 
Idque tandem vetitum fuit concilio Laodiceno , ca. 
pite 14. Az Rlienanus hune locum aliter. intellexit, 
Sic enim adnotavit ad marginem lufini : Ex hoc 
Írenci loco apparet , quod si episcopus a'iquis. lio- 
mam venisset, lhomanus ponti[ex Eucharistiam hospiti 
solemniter. transmittebat. 1n quo dupliciter fallitur; 
tum quod id pontificis Romani privilegium esse 
sensit, tuta quod. solis hospitibus seu advenis id 
praestari existimavit, Atqui ex concilio Laodiceno 
disciinus, hunc. morem promiscuum fuisse, et ab 
onmibus passim episcopis usurpatum, ut ad aliarum 
civitatum episcopos benedictionis nomine Euchari- 
stiam  transmitterent,— Putavit. seilicet Blienanus, 
in his Iren: verbis, τοῖς ἀπὸ τῶν παρο,κιῶν, sub- 
audiri verbum ἑλθοῦσι. Quod tamen non est neces- 
sarium, Nam οἱ ἀπὸ τῶν παροιχ.ῶν, sunl episcopi 
Ecclesiarum, queinadinoidiin ἀπὸ Δεῤέλτου, vest 
episcopus Debelti ; ἀπὸ Εὐμενείας, episcopus Eu. 
meni, ut »upra observavimus. Porro. ad lunc 


ctum esse Eucharistiam, quod contirinat etiam Ire- 
naus tum in hoc loco, tum iua libro Contra hereses 

πρ. 11, Clemens 1 Stromat., pag. 117. 

(87) Ka) τοῦ µακαρίου Πο.υκάρπου ἑπιδημή- 
σαντες cn ᾿Ρώμῃ ἐπὶ ἸΑγικήτου. Baronius in 
Annalibus bunc. Polycarpi adventum in. urbem 
Ronam refert. anno v M. Aurelii Artonini, eodeme 
que anno pontificatum Aniceti orditur : quod ne- 
quajuam probabile mihi videtur. Που enim anno, 
Polycarpus major erat octogenario. Mortuus quippe 
est anno vit. M. Aurelii imperatoris, cum sextum 
et octogesimum  :elatis annum jam exegisset. lta 
enim scribitur in epistola Ecclesie  Smyrnensis 
quam supra retulit. Eusebius in lib. 1v, ὀγδοήχοντα 
xaX ἕξ ἔτη δουλεύω αὐτῷ, id est, octoginta et sez an- 
nos illi servio. Quod si aunos illos non a primo 
Statim ortu, sed a pueritia ordiri lubet, quando pri- 
mum homines ratiocinari iucipiunt ? sequetur ome 
nino, Polycarpum centenario majorem aut proxi- 
mum, e vivis abiisse. Atque juxta ita computatioe 
nem Baronii necesse eril dicere, illum nonagesimo 
eris anno venisse Romam, quod profecto nequa- 
quam credibile est, Eusebium. vero hxc objectio 
nullatenus involvit. Quippe Eusebius Aniceti pon- 
Uüficatum. orditur sub Antonino Pio, decem fere 
auuis ante Daronium. 1d ipsum iu Baronio repre- 
henzit Halloixius iu notationibus ad caput 10 ία 
B. Polycaryi. 

(88) Περὶ τούτου τοῦ xezaAalov. Pessime hune 
locum interpretatus. est. Christophorsonus, cujus 
versio Daronium postea in errorem induxit, Sic 
enim vertit : Quin pro hoc festo observando, quod 
controversie caput videbatur, charitatis vincula neu- 
tiquam. ruperunt, Cui interpretationi nimium fidens 
Baronius, ad aunum Cliristi 157 scribit Polycarpum 
ideo lRonmam venisse, ut dissidia qua de Paschabl 
fesio orta. fuerant, cum Arniceto. compoueret : id- 
que Eusebium et Irenxum aflirinare. Atqui 1zenxus 


$07 


ristiam transmiserunt. Et cum beatissimus Polycar- 
pus Aniceti temporibus Romam venisset, atque in- 
ter illos de quibusdam aliis rebus modica esset con- 
4roversia, statim mutuo pacis osculo se complexi 
sunt, de hoc capite non magnopere inter se conten- 
dentes. Neque enim Anicetus Polycarpo persuadere 
unquam poterat ut observare desineret, quippe qui 
eum Joanne Domini nostri discipulo, et cum reli- 
quis apostolis quibuscum familiariter vixerat, euni 
morem perpeluo observasset. Neque item Polycar- 
pus Aniceto persuadere conatus est ut observaret , 
cum Anicelus eorum qui ante se fuerant presbyte- 
rorum morem sibi retinendum esse diceret, Quz 
eum ita se haberent, communicarunt sibi invicem: 
et Anicetus in Ecclesia consecrandi munus Poly- 
carpo honoris causa concessit: tandemque cum 
pace a se invicem discesserunt : tam iis qui obser- 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA. 


Ecclesiarum presbyteris qui id observabant, Eucha- A σαντες πρὸς ἑαυτούς. Οὔτε γὰρ ὁ ᾿Ανίχητος τὸν [[ο- 





903 


λύχαρπον πεῖσαι ἐδύνατο μὴ τηρεῖν, ἅτε μετὰ Ἰωάν- 
νου τοῦ μαθητοῦ τοῦ Κυρίου ἡμῶν, καὶ τῶν λοιπῶν 
ἁποστόλων οἷς συνδιέτριψεν, ἀεὶ τετηρχ χύτα, οὔτε μὲν 
ὁ Πολύχαρπος τὸν ᾿Ανίχητον ἔπεισε τηρεῖν, λέγοντα 
τὴν συνῄήθειαν τῶν πρὸ αὐτοῦ πρεσθυτέρων ὀφείλειν 
κατέχειν. Καὶ τούτων οὕτως ἑχόντων, ἐχοινώνησαν 
ἑαυτοῖς * καὶ £v τῇ Ἐκχλησίᾳ παρεχώρησεν ὁ ᾿Ανίχη- 
τος τὴν Εὐχαρ,στίαν (89) τῷ Πολυχάρπῳ, κατ’ ἔντρο- 
πὴν δηλονότι, xa μετ᾽ εἰρήνης àv ἀλλήλων ἁπηλ- 
λάγησαν, πάσης τῆς Ἐκκλησίας εἱἰρήνην ἑχόντων 
τῶν τηρούντων xal μὴ τηρούντων. » Καὶ ὁ μὲν El- 
ρηναῖος φερώνυμός τις v τῇ προσηγορίᾳ, αὐτῷ τε 
τῷ τρόπῳ εἰρηνοποιὸς, τοιαῦτα ὑπὲρ τῆς τῶν Έκκλη- 
σιῶν εἰρήνης παρεχάλει τε xal ἐπρέσθευεν. Ὁ ὃ' 


B αὐτὸς οὐ µόνῳ τῶ Βίκτορι, xat διαφἑροις δὲ πλεί- 


στοις ἄρχουσιν Ἐκχχλησιῶν, τὰ χατάλληλα δι᾽ ἔπιστο- 
λῶν περὶ τοῦ χεχινηµένου ζητήματος elt. 


ταυαηί, quam illis qui minime observabant, pacem communionemque totius Ecclesix* retinentibus. » 
Λο Irenzus quidem nomini suo vere respondens , nec solo nomine, sed etiam vitz instituto ac propo- 
sito pacificus, pro Ecclesiarum pace hxc monuit et allegavit, Nec vero ad 1944 Victorem solum, sed 
ad multos alios Ecclesiarum antistites de quzestione proposita litteras in eamdem sententiam misit. 


CAPUT XXV. 


Quomodo cuncti in unam sententiam de die Pasche 
convenerint. 


Episcopi vero Palzstinze quos paulo supra memo- 
ravimus, Narcissus scilicet et Theophilus , et cum 
illis Cossius Tyri, et Clarus Ptolemaidis episcopi, et 
qui simul cum ipsis convenerant, postquam de tra- 
ditione diei Paschalis, quz: jam inde ab apostolis 


nd ipsos continua successione manaverat, multa in C 


suis litteris disseruerunt, tandem ad flnem epistolz 
his utuntur verbis : « Date operam ut epistolz no- 
str: exemplaria per omnes Ecclesias mittantur, ne 
nobis crimen imputent qui animas suas a recto ve- 
ritatis. tramite facile abducunt. lllud etiam vobis 
signilcamus , eodem quo apud nos die Pascha 
Alexandriz celebrari. Α nobis enim ad illos, et vi- 


id non dicit, nisi forte ex versione Christcphorsoni. 


. Moc tautum. ait. Irenzeus, cum. Polycarpus Romaui 


venisset Aniceti temporibus, οἱ leves quasdatn cuim 
illo de aliis rebus controversias habuisset, ambos 
tamen illico pacem inter se fecisse, ac de festo la- 
sehe noluisse inter se contendere. Non. igitur ob 
quaestionem de festo Paschae, sed ob alias quasdam 
controversias Romam venerat. Polycarpus. Scio 
Hierouymum in libro De script. eccl., Baronii sen- 
tentiam. confirmare, Sic. enim ait de Polyearpo : 
Hic propter quasdam super die Pasche qua'stiones 
sub imp. Antonino Pio, Ecclesiam regente Auniceto, 
Romam venit, 1a etiain Eusebius noster in lib. iv, 
cap. 4. Sed cum Hieronymus id ex Eusebio suim- 
psevrit, Eusebius οἱ ex. lrenwo, inquirendum 
est a nobis, non quid Eusebius dixerit ac Hierony- 
mus, sed potius quid seuserit lrenzeus. 

(89) Παρεχώρησεν ó ἈΑγίκητος τὴν» Εὐχαρι- 
στίαν. lunc honorem Anicetus. pontifex ltomanus 
habuit venerabili seni Polycarpo, ut illuin in Ecclc- 
Sia sacra lacere sineret, οἱ quideni praesente se, 
quod in primis notanduin est. Sic. Irenaei verba et 
Itutinus et ceteri interpretes acceperunt. Sed Fran- 
ciscus Floreus, antecessor Aurelianensis, vir doctus, 
et uobis dum vixit amicissimua, hzc lreusi verba 
aliter intelligenda csse. contendit iu. tractatu ad. ti- 


ΚΕΦΛΛΑΛΙΟΝ ΚΕ’. 
Ὅπως τοῖς πᾶσι µία ν ῆφος περὶ τοῦ Πάσχασυν- 
εφωνήθη (Nic.H. E. ιν, 56). 

U ve μὴν ἐπὶ Παλαιστίνης οὓς ἁρτίως διεληλύθα- 
μεν, 6 τε Νάρκισσος χαὶ θεόφιλος, xal σὺν αὐτοῖς 
Κάσσιος τῆς χατὰ Τύρον Ἐκχλησίας ἐπίσχοπος, καὶ 
Κλάρος τῆς £v Πτολεμαῖδι, o? τε χατὰ τούτων συν- 
εληλυθότες περὶ τῆς κατελθούσης εἰς αὐτοὺς Ex δ'α- 
δοχΏς τῶν ἁποστόλων περὶ τοῦ Πάσχα παραδόσεως 
πλεῖστα διξιληφότες, χατὰ τὸ τέλος τῆς Υραφῆς αὖ- 
τοῖς ῥήμασιν ἐπιλέγουσι ταῦτα” « Τῆς δ' ἐπιστολῖς 
ἡμῶν πειράθγτε κατὰ πᾶσαν Ἐκχκλησίαν ἀντίγραφα 
διαπέµφασθαι, ὅπως ph ἔνοχοι ὤμεν τοῖς ῥᾳδίως 
πλανῶσιν ἑαυτῶν τὰς φυχάς. Δηλοῦμεν δὲ ὑμῖν ὅτι 
τῇ αὑτῃ Ἡμέραᾳ καὶ bv Αλεξανδρείαᾳ ἄγουσιν, ᾗπερ 
καὶ ἡμεῖς. Παρ) ἡμῶν γὰρ τὰ γράμματα (90) κοµἰ- 


tulum 7 Decretalium De translotione episcopi. Vult 
enim Anicelunm porrexisse duntaxat Eucharistiam 
Polycarpo, non. autem concessisse illi jus. àacra 
mysteria celebrandi. Verum si huuc lrenei locum 
ita intelligimus, quid honoris tributum fuerit Poly- 
carpo ab Aniceto ? Hoc enim. diserte notat Ireu:wus, 
tuin illo verbo παρεχώρησε, quod de suo jure con- 
cedere significat ; tum illis verbis qua addit, 
κατ) ἐντροπὴν δηλονότι, ld est, honoris causa et con- 
templatioue, ut vertit. Rufinus. Certe. si Euchari- 
sliam tautum. Polycarpo porrexisset Anicetus, nul- 
lum ei praecipuum honorem detulisset, cuum animnibus 
peregrinis episcopis id passim tribui soleret, ut 
cum episcopo civitatis — Simul ei mmunicarent , 
quemadmodum scribit ipse Florens ibidem. Sed et 
in concilio Arelatensi, capite 50, decretum est, ut 
peregrino episcopo locus sacrilicandi detur. 

(9U, Vulg. παρ ἡμῶν δὲ τὰ γράμματα. Sic ex co- 
dice Regio edidit ltob. Stephanus. lu codice Mediezeo 
legitur, παρ ἡμῶν τε τὰ γράμματα. Nicephorus 
vero in. cap. 96. libri 1v habet, παρ ἡμῶν γὰρ τὰ 
Ypáp. poca, atque ita codex Mazarinus, Ευ]. ei Sav. 
Inteiiiguutur autem kic litterz Pascliales, quas éop- 
ταστιχάς vocabaul. Carterum ejus synodi Ciessrien- 
sis aeta qusdam exeiant apud Bedam in libro De 
vernali equinoctio; quye ΗόΦ Αα nopaullig Hlegiuua 


899 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. V. 


510 


ζεται αὑτοῖς xaX ἡμῖν παρ) αὐτῶν, ὥστε συμφώνως Α cissim ab illis ad nos littere perferuntur; ita ut 


xai ópou ἄγειν ἡμᾶς τὴν ἁγίαν ἡμέραν. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KG. 


Ὅσα τῆς Elpnvaiov ciAoxaAlac καὶ εἰς ἡμᾶς 
χατη.θεγ. 


Αλλὰ γὰρ πρὸς τοῖς ἀποδοθεῖσιν Elpmvatou (94) 
συγγράµµασι χαὶ ταῖς ἐπιστολαῖς, φέρεταί τις αὐτοῦ 
mp»; Ἕλληνας λόγος συντοµώτατος xai ταµάλιστα 
ἀναγχαιότατος, Περὶ ἐπιστήμης ἐπιγεγρα μμένος' xal 
ἄλλος ὃν ἀνατέθειχεν Ἀδε1ωῷ Μαρκιανῷ τοὔνομα, εἰς 
ἐπίδειξιν (92) τοῦ ἀποστολικοῦ κηρύγματος xal βι- 
θλίον τι διαλέξεων (90) διαφόρων, ἐν ᾧ τῆς πρὸς 
ἝἙδθραίους Ἐπιστολῆς καὶ τῆς λεγοµένης Σοφίας Σο- 
λομῶντος μνημονεύει, ῥητά τινα ἐξ αὐτῶν παραθέ- 


uno consensu et simul sacrosancium peragauus 
diem. » 
CAPUT XXVI. 


Quot Irenaeus elegantis ingenii monumenta nobis 
reliquit. 


Ceterum praster supradicta [renzi opera et epi- 
stolas, exstat etiam brevissimus et in primis neces- 
sarius ejusdem liber adversus gentes, qui De scientia 
inscribitur. Alius preterea Marciano fratri nuncu- 
patus, qui demonstrationem continet apostolic:e 
praedicationis. Denique libellus variarum disputa- 
tionum, in quo Epistol:e ad Hebrzos, et Sapientiwe 
Salomonis mentionem facit, et quasdam sententias 
ex iis libris adducit. Atque hxc sunt qua ex [renzi 


ενος. Καὶ τὰ μὲν εἰς ἡμετέραν ἑλθόντα γνῶσιν τῶν Β scriptis ad nostram notitiam pervenerunt, Interim 


Elgnvalou τοσαῦτα. Κομόδου δὲ τὴν ἀρχὴν ἐπὶ δέκα 
καὶ τρισὶν ἔτεσι χαταλύσαντος, αὐτοχράτωρ Σεθῆρος, 
οὐδ' ὅλοις μησὶν ἓξ μετὰ τὴν Κομόδου τελεντὶν Περ- 
είναχος διαγενοµένου, χρατεῖ. 


ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ KZ'. 


"Oca xal τῶν «Ἰοιπῶὼν τῶν τηγικάδε συγηκµα- 
χότων (Nic. H. E. 1v, 55). 


Πλεῖστα μὲν οὖν παρὰ πολλοῖς εἰσέτι νῦν τῶν τότε 
σώζεται παλαιῶν xal ἐχχλησιαστιχῶν ἀνδρῶν, ἑν- 
αρέτου σπωυδῆς ὑπομνήματα” ὧν γε μὴν αὐτοὶ δι- 
έγνωμµεν (94), εἴη τὰ Ἡρακλείτου elg tbv ᾿Απόστολον, 
xai τὰ Μαξίμου (95) περὶ τοῦ πολυθρυλλήτου παρὰ 
τοῖς αἱρεσιώταις ζητήματος, τοῦ πόθεν ἡ χαχία. xal 
περὶ τοῦ,γενητΏν ὑπάρχειν τὴν ὕλην τά τε Κανδίδου 


εἰς τὴν ἑξαήμερον, χαὶ ᾿Απίωνος εἰς τὴν αὐτὴν ὑπό- C 


θεσιν ὁμοίως Σέξτου Περὶ ἀγαστάσεως, χαὶ ἄλλητις 


babeantur ac spuria, haudquaquam spernenda mihi 
videntur. Baronius certe ea pro veris amplexus 
est. 

(91) Α.11ὰ γὰρ πρὸς τοῖς ἀποδοθεῖσιν Elpn- 
valov. In hoc libro maxima erat capitulorum per- 
turbatio etiam in. scriptis codicibus, qux» nos ex 
Rufino restituimus, Rufiuo etiam astpulatur co- 
dex Regius, Maz. εἰ Frketii. Ab his enim verbis 
caput ordiuntur supradicti codices hoc titulo ; Ὅσα 
τῆς Εἱρηγαίου culoxaA(ac* sed in eo peccant, 
quod caput istud. numerant 98, cuim sit revera ca- 
put 26, ut. constat ex indice capitum qui. libro 
ρα [χι est. Causa erroris fait, quo superiorum 
capitum tituli bis appositi sunt. in meinoratis codi- 
dibus per negligentiam librariorum. 

(92) Εἰς ἐπίδειξιν. Forte legendum est εἰς &ró- 
δειξιν. 

(95) Bi6Alov τι δια.Ἱέξεων. Rufinus dialogos ver- 
tit; Hieronymus vero, tractatus. Sed Rulini inter- 
pretatio magis placet. Sic Γαΐου Διάνεξις wemora- 
tur ab Eusebio, qua nihil aliud erat quam dialogus 
seu disputatio Caii Adversus Proclum, ut infra de- 
moustrabimus. Potest tamen etiam sumi pro tra- 
ctatu. seu. sermone ad populum, Nam διαλέγεσθαι 
pro concionari in ecclesia sumit Eusebius in libro vi, 
capite 49, et διαλέξεις appellat liomilias Origenis in 
capite 96 ejusdem libri. Sed et Dasilius in libro 
De Spiriti sancto, cap. Π1., διαλέξεις vocat ltomilias 
Origenis in Psalmos : "Ηδη δὲ xat Ὡριγένην £v πολ- 
Agie τῶν εἰς τοὺς Ὑαλμοὺς διαλέξεων εὕρομεν, etc. 
Quem loeum Erasmus ita vertit : Jam vero et Ori- 
genem multis in. locis expositionum quas iu. Psalmos 
edidij... Atqui ὀιρλέξεις homilig sunl seu tractatus 


D 


cum per tredecim annos Comwodus imperium te- 
nuisset, ac post ejus obitum Pertinax sex circiter 
mensium spatio rempublicam administrasset, impe- 
rator Severus summa rerum potitus est. 


CAPUT XXVII. 
Quol eliam ceteri qui eodem tempore floruerunt. 


Porro veterum ecclesiasticorum virorum qui tun- 
temporis vixerunt, plurima adhuc servantur apud 
multos 195 laudabilis diligenti:€ monumenta. Eo- 
rum vero quos ipsi dignoscere potuimus, h:ec fere 
sunt : lHeracliti Commentarii iu. Apostolem : Maximi 
quoque volumina de vulgatissima illa apud bzreti- 
cos quistione, unde sit inalum, et de eo quod ma- 
teria facta. sit, Prxterea Candidi in hexaemeron, 
et Apionis de eodem argumento commentarii. ltem 


ad populum, non autem expositiones. Et in homi- 
liis quidem fere hxc solemnis erat clausula , ut 
tractator Deo Patri οἱ Filio cum Spiritu. sancto 
gloriam daret : quam. clausulam in omnibus fere 
Ürigenis in l'salmos homiliis appositam esse testatur 
Basilius. In libris auteim. Expositionum id minime 
observavit Origenes. 

(94) "Qv γε μὴν αὐτοὶ διἐγνωµεν. Musculus et 
Christophorsonus vocem διαγνῶναι pro simplici 
γνῶναι acceperunt ; quod equidem πο damno. 
Tameu διαγνῶναι proprie significat internoscere ac 
distinguere. Ait igitur Eusebius, scriptores illos 
quos certa aliqua nota ab hizreticisscriptoribus dis- 
tinguere potuit, esse lleraclitui, Maximum et cie- 
teros. Pro lleraclito HMeraclium legit Rnlinus et 
Hieronymus. Porro articulus ille posipositivus ὧν 
γε µήν non refertur ad vocem ὑπομνήματα. ut puta- 
vit Clristophorsonus, sed ad vocem ἐκχλησιαστιχῶν 
ἀνδρῶν. Nam si relerretur.ad vocem ὑπημνήματα, 
dixisset Eusebius, & γε μὴν αὐτοὶ διέγνωµεν. lefert 
igitur Eusebius hoc loco, primum  ecelesiasticos 
illius temporis scriptores quorum nomina potuit 
cognoscere ; deinde illos commemorat , quorum 
libri quidem adhuc supererant, sed nomina iguora- 
bantur. 

(35) Kal τὰ Μαξίμου. Wujus Maximi liber in- 
scriptus erat Περὶ της OA4nc, et iu dialogi nouum 
compositus : ex quo luculentissimum fragmentum 
profert Eusebius in libro νι Preparationts. evau- 
gelice, capite ultimo, ubi et scriptorem hoc elogio 
afficit : Μαξίμῳ δὲ τῆς Χριστοῦ διατριθῆς οὐχ ἀσήμῳ 
ἀνδρὶ, xal λόγος οἰπεῖος συνγέγρατται ὁ Περὶ τής 
e. 


$11 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA. 


$12 


Sexti liber De resurrectione, et Arabiani opus quod- A ὑπόθεσις "Apa6tavoo, xa µνρίων ἄλλων, ὧν διὰ τὸ 


dam, aliorumque complurium. Quorum nec tenipora 
litteris mandare, cum nullum nobis judicium aut 
argumeutum suppetat, nec narrationem ullam libris 
nostris intexere possumus, Multorum etiam lucu- 
brationes ad nos pervenerunt, quorum ne ipsa qui- 
dem nomina possumus recensere. Qui orthodoxi qui- 
dem οἱ ecclesiastici omnes fuere, ut saerz Scri- 
piurz expositio a singulis eorum allata testatur ; 
obscuri tamen nobisque ignoti sunt, propterea quod 
libri ipsi auctorum non przferunt nomina. 


CAPUT XXVIII. 


De his qui Artemonis heresim. initio sectati sunt : 
cujusmodi moribus praditi , el quomodo sacras 
Scripturas depravare ausi. fuerint. 


Porro in cujusdam ες illis auctoribus libro ad- 
versus Arlemonis laresim elaborato, quam Paulus 
Samosatensis nostris temporibus renovare aggres- 
Sus esl, exstal quizedam narratio , historia quam 
pre manibus habemus valde accommodata. Supra- 
dictam enim hzresim quz Christum merum hoini- 
nem esse dicebat, ante paucos annos invectam esse 
coarguens auctor ille, quandoquidem secti illius 
principes vetustissimam illam esse jactabant : post 
alia multa adversus impium eorum mendacium ad- 
ducta, haec ad verbum refert : « Affirmant enim, in- 
quit, priscgs quidem omnes, et ipsos apostolos, ea 
qu:e ab ipsis nunc dicuntur, et accepisse et docuis- 
se : ac pradicationis quidem veritatem esse custo- 
ditam usque ad Victoris tempora, qui tertius deci- 
mus a Petro Romanz urbis episcopus fuit : a Zc- 
phyrini autem temporibus qui Victori successit , 
adulteratam fuisse veritatem. Ας fortasse id quod 
dicunt , credibile videretur, nisi eis refragarentur 
primum quidem divinz Scripture : deinde fratrum 
quorumdam scripta, Victoris 196 xtate antiquio- 
ra, quz? illi adversus gentes et contra sui temporis 
li:ereticos pro' veritatis defensione scripserunt. Ju- 
stinum intelligo, et Miltiadem et Tatianum ac Cle- 
mentem , aliosque quamplurimos , in quorum om- 
nium libris Christi divinitas adstruitur. Nam Ire- 
nii quidem et Melitonis et reliquorum scripta 


(96) O00' ἱστορίας ἵμη» ὑποσημήνασθαι. 
Hune Jocum non intellexerunt. interpretes , quod 
miror. Solet Eusebius ex anctorum quorum memi- 
nit scriptis, historias quasdam depromere. Sic su- 
pra ex lrensi libris, et ex Clemente et Περοςίρρο 
ac Papia aliisque passim varias excerpit narratio- 
nes, quoties tempus ipsum quo auctores illi scri- 
bebant, cognitum habet. [n his porro scriptoribus 
quos in hoc capite commemoravit, negat Eusebius 
. W se prastare potuisse, propterea quod tempus 
ipsum quo vixissent, cerlo scire non potuerat, 
eum nullum ejus indieium aut argumentum ipsi 
suppeleret, Atque ita fére Nicephorus, nisi quod 
verba illa, διὰ τὸ umBeulav ἀφορμὴν ἔχειν male intel- 
lexit. Pro his enim Eusebianus ista substituit : "Qv 
διὰ τὸ μὴ συμθάλλεσθαι τῇ παρούσῃ πραγµατείφ, 
οὔτε τοὺς χρόνους, οὔτε τὰς αὐτῶν ἱστορίας μερικῶς 
ἀναγράφομεν. 


B 


C 


D 


µηδεµίαν ἔχειν ἀφορμὴν, οὐχ οἷόν τε οὔτε τοὺς χρύ- 
νους παραδοῦναι "paf, οῦθ) ἱστορίας μνῆμην ὑπο- 
σηµήνασθαι (96). Καὶ ἄλλων δὲ πλείστων, Qv οὐδὲ τὰς 
προσηγορίας χαταλέγειν ἡμῖν δυνατὸν, Ἴλθον εἰς 
ἡμᾶς λόγοι, ὀρθοδόξων μὲν καὶ ἐχχλησιαστικῶν, ὥς - 
γε δὴ ij ἑχάστου παραδείχνυσι τῆς θείας Γραφῆς ἓρ- 
µηνεία, ἁδήλων δὲ ὅμως ἡμῖν, ὅτι μὴ τὴν προσηγο- 
plav ἐπάγεται τῶν συγγραφαµένων. 


ΚΕΦΑΛΛΛΙΟΝ KH'. 


Περὶ τῶν τὴν ΑἉρτέμωνος αἴρεσιν ἐξαρχῆς xpo- 
θεδημένων ' οἷοί τε τὸν τρόπον γεγόνασι, xal 
ὅπως τὰς ἁγίας Γραφὰς διαρθεῖραι τετολμή- 
xac (Nic. H. E. 1v, 21). 

Τούτων Év τινος σπουδάσµατι κατὰ τῆς Αρτέμω- 
vog αἱρέσεως πεπονηµένῳ, ἣν αὖθις ὁ Ex Σαµοσάτων 
Παῦλος καθ) ἡμᾶς ἀνανεώσασθαι πεπείραται, φἑρε- 
«al τις διήγησις ταῖς ἐξεταζομέναις ἡμῖν προσῄχουσα 
ἱστορίαις (97). Την váp τοι δεδηλωμένην αἴρεσιν 
quy ἄνθρωπον γενέσθαι τὸν Σωτήρα φάσχουσαν, οὐ 
πρὺ πολλοῦ νεωτερισθεῖσαν διευθύνων, ἐπειδὴ σε- 
μνύνειν αὐτὴν ὡς ἂν ἀρχαίαν οἱ ταύτης Ίθελον εἰσ- 
ηγηταὶ, πολλὰ xai ἄλλα εἰς ἔλεγχον αὐτῶν τῆς βλασ- 
φήμου φενδηγορίας παραθεὶς ὁ λόγος (98), ταῦτα 
κατὰ λέξιν ἱστορεῖ ' « Φασὶ γὰρ τοὺς μὲν προτέρους 
ἅπαντας καὶ αὑτοὺυς τοὺς ἁποστόλους παρειληφέναι 
τε xal δεδιδαχέναι ταῦτα, ἃ νῦν οὗτοι λέγουσι, xol 
τετηρῆσθαι τὴν ἀλήθειαν τοῦ κηρύγματος µέχρι τῶν 
Βίχτορος χρόνων, ὃς ἣν τρισχαιδέχατος ἀπὸ Πέτρου 
ἐν ᾿Ῥώμῃ ἐπίσχοπος, ἀπὸ δὲ τοῦ διαδόχου αὐτοῦ 
Ζεφυρίνου, παραχεχαράχθαι τὴν ἀλήθε.αν. "Hv δ ἂν 
τυχὸν πιθανὸν τὸ λεγόμενον, εἰ μὴ πρῶτον μὲν 
ἀντέπιπτον αὐτοῖς αἱ θεῖαι Γραφαί. Καὶ ἀδελφῶν δέ 
τινῶν ἔστι γράµµατα πρεσθύτερα τῶν Βἰίχτορος χρό- 
νων, X ἐχεῖνοι πρὺς τὰ ἔθνη ὑπὲρ τῆς ἀληθείας, xal 
πρὸς τὰς τότε αἱρέσεις ἔγραφαν ' λέγω δὲ Ἰουστίνου 
xai Μιλτιάδου, xaX Τατιανοῦ, καὶ Κλήμεντος, χαὶ ἑτέ- 
ρων πλειόνων, ἓν οἷς ἅπασι θεολογεῖται ὁ Χριστός. 
Τὰ γὰρ Εἱρηναίου τε xat Μελίτωνος χαὶ τῶν λοιπῶν 
τίς ἀγνοεῖ Ριθλία, θεὺν xat ἄνθρωπον χαταγγἑέλλοντα 
τὸν Χριστόν; Ῥαλμοὶ δὲ ὅσοι χαὶ ᾠᾧᾠδαὶ ἁδελφῶν ἁπαρ- 


(97) Tac ἐξεταζομένγαις ἡμῖν... ἱστορίαις. Mu- 
$rulus, eumque secutus. Christosphorsonus, ita 
vertit, historiis nostris quas undique conquisivimus. 

(98) Παραθεὶς ὁ Aóroc. Nicephorus in libro iv, 
cap. 21, hunc librum auctoris ignoti inscriptum 
esse dicit. Muxpóv «Ἰαθύριγθον. Photius autem {η 
Bibliotheca, capite 48. Caium hujus libri auctorem 
facit : Τοῦτον τὸν l'átov πρεσθύτερόν φασι YeYevi- 
σθαι τῆς χατὰ ᾿Ῥώμην "Exxinolac, συντάξαι δὲ xa 
ἕτερον λόγον ἰδίως κατὰ τῆς Αρτέμωνος αἱρέσεως, 
etc. Hic est ipse liber cujus fragmenta hic profert 
Eusebius, quem tamen a Labyrintho Photius aperie 
distinguit, Sed Nicephori sententiam confirmat 
Theodoritus in libro y Hereticarum fabulurum , ca- 
pite quinto, ubi agens de Tlieodolo Coriario, eam- 
que de Natale episcopo referens historiam quain 
hic narrat Eusebius, ex libro qui Parrgs labyrin- 
thus dicitur, llam esse depromptam tetatur. 


ean. vog: c: 


313 


HISTORLE& ECCLESIASTIC/E LID. V. 


$14 


χῆς ὑπὸ πιστῶν γραφεῖσαι (99), τὸν Λόγον τοῦ Θεοῦ A quis est qui ignoret , in quibus Christum Deum si- 


τὸν Χριστὸν ὑμνοῦσι θεολογυῦντες. Πῶς οὖν Ex το- 
σούτων ἔτων χαταγγελλομένου τοῦ ἐχχλησιαστικοῦ 
φρονήµατος, ἑνδέχεται τοὺς µέχρι Βίχτορος οὕτως 
ὡς οὗτοι λέγουσι, χεκηρυχέναι; πῶς δὲ οὐχ αἱδοῦνται 
ταῦτα Βίκτορος χαταφεύδεσθαι, ἀχριθῶς εἰδότες, ὅτι 
Βίχτωρ τὸν σχυτέα θεόδοτον, τὸν ἀρχηγὸν xaX πατέρα 
ταύτης τῆς ἀρνησ.θέου ἁποστασίας, ἀπεχήρυξε τῆς 
χοινωνίας, πρῶτον εἰπόντα div ἄνθρωπον τὸν Χρι- 
στόν; El γὰρ Βίκτωρ xac' αὐτοὺς οὕτως ἐφρόνει ὡς 
ἡ τούτων διδάσκει βλασφημία, πῶς ἂν ἀπέθαλλε (397) 
Θεόδοτον τὸν τῆς αἱρέσεως ταύτης εὑρετίέν; » Καὶ 
τὰ μὲν χατὰ τὸν Βίκτορα τοιαῦτα. Τούτου δὲ ἔτεσι 
δέχα προστάντος τῆς λειτουργίας, διάδοχος χαθίστα- 
ται Ζεφυρῖνος, ἁμφὶ τὸ ἔννατον τῆς Σεθίρου βασι- 
λείας ἔτος. Προστίθησι δὲ ὁ τὸ προειρηµένον συντά- 
ξας περὶ τοῦ κατάρξαντος τῆς δηλωθείσης αἱρέσεως 
βιθλίἰον, xax ἄλλην xazà Ζεφυρῖνον γενοµένην πρᾶξιν, 
ὧδέ πως αὐτοῖς ῥῆμασι γράφων’ « Ὑπομνήσω γοῦν 
πολλοὺς τῶν ἁἀδελφῶν πρᾶγμα ἐφ᾽ ἡμῶν γενόµενον, ὃ 
νομίζω ὅτι εἰ ἓν Σοδόµοις ἐγεγόνει, τυχὸν ἂν χἀχεί- 
νους ἑνουθέτησε. Νατάλιος fjv τις (1) ὁμολογητὴς οὐ 
πάλαι, ἁλλ' ἐπὶ τῶν ἡμετέρων γενόμενος χαιρῶν. 
Οὗτος ἡπατήθη ποτὲ ὑπὸ ᾽Ασχληπιοδότου xal ἑτέρου 
Θεοδότου τινὸς τραπεζίτου. "Ἠσαν δὲ οὗτοι ἄμφω 
θεοδότου τοῦ σχυτέως μαθηταὶ, τοῦ πρώτου ἐπὶ ταύτῃ 
τῇ φρονῄσει, μᾶλλον δὲ ἀφροσύνῃ, ἀφορισθέντος τῆς 
χοινωνίαςι ὑπὸ Βίχτορος, ὡς ἔφην, τοῦ τότε ἐπισχό- 
που. Ανεπείσθη δὲ ὁ Νατάλιος ὑπ αὐτῶν ἐπὶ σαλα- 
ρίῳ ἐπίσχοπος χκληθῆναι (2) ταύτης τῆς αἱρέσεως, 
ὥστε λαμθάνειν παρ) αὐτῶν μηνιαῖα δηνάρια ἑκατὸν 
πεντήχοντα. Γενόμενος οὖν σὺν αὐτοῖς, δι’ ὁραμάτων 
πολλάχις ἐνουθετεῖτο ὑπὸ τοῦ Κυρίου. Ὁ γὰρ εἴ- 
σπλαγχνος θεὺὸς xal Κύριος ἡμῶν Ἰησοὺς Χριστὸς, 
οὐχ ἐθούλετο ἔξω Ἐκχλησίας γενόµενον, ἀπολέσθαι 
μάρτυρα τῶν ἰδίων παθῶν. Ἐπεὶ δὲ ῥαθυμότερον 
τοῖς ὁράμασι προσεῖχε, δελεαξόµενος τῇ τε map 
αὐτοῖς πρωτοχαθεδρία, xaX τῇ πλείστους ἀπλλυούσῃ 
αἰσχροχερδεία, τελευταῖον ὑπὸ ἁγίων ἀγγέλων ἐμα- 
στιγώθη, δι’ ὅλης τῆς νυχτὸς οὐ σμιχκρῶς αἰχισθείς' 
ὥστε ἕωθεν ἀναστῆναι, χαὶ ἑνδυσάμενον σάχχον, xal 
σποδὸν χαταπασάµενον, μετὰ πολλῆς σπουδῆς xai 
δαχρύων προσπεσεῖν Ζεφυρίνῳ τῷ ἐπισχόπῳ, χυλιό- 
µενον ὑπὸ τοὺς πόδας οὗ µόνον τῶν ἐν τῷ χλίρῳ, 


mul atque hominem preedicarunt ? Psalmi quoque 
et cantica fratrum jam pridem a fidelibus conscri- 
pta , Christum Verbum Dei concelebrant, divinita- 
tem ei tribuendo. Cum igitur tot abhinc annis ec- 
celesiastica doctrina pradicata sit, qui fleri potest ut 
omnes usque ad Victoris tempora eam quam isti 
dicunt doctrinam promulgaverint ? Quomodo eos 
non pudet hujusmodi calumniam adversus Victorem 
concinnare , cum certo sciant. Theodotum Coria- 
rium, qui defectionis illius Deum abnegantis parens 
el auctor fuit, primusque Clristum nudum esse ho- 
minem asseruit, per Victorem a communione Ec- 
clesi: eJectum fuisse. Nam si , ut aiunt, Victor 
eadem sentiebat quz illorum docet impietas , cur 


B Theodotum opinionis illius auctorem ab Ecclesia 


removit ? » Ας de Victore quidem ita se res habet. 
Qui cum decem annis sacerdotium adniinistrasset, 
Zephyrinus ei successor substitutus est, anno prin- 
cipatus Severi circiter nono. Porro idem ille qui 
supradictum librum de hzresis illius auctore com- 
posuit, aliam quoque rem Zephyrini temporibus 
gestam adjungit his verbis : « Facinus, inquit, no- 
Btra :elate gestum , multis fratrum nostrorum in 
memoriam revocabo. Quod quidem 8i Sodomis ad- 
missum fuisset , ipsos, ut arbitror, incolas ad ρα- 
nitentiam provocare potuisset. Erat quidam Natalis 
nomine, confessor, qui non ita pridem , sed nostra 
ztate vixit, Hic forte in fraudem indifetus est οὗ 
Asclepiodoto et altero quodam Thieodoto argenta- 
rio. Ambo autem isti discipuli erant Theodoti illius 
Coriarii, qui primus ob hanc doctrinam seu po'ius 
insaniam, a Victore, ut dixi, tunc temporis episco- 
po, ab Ecclesi? communione remotus est. lli per- 
suaserunt Natali, ut, accepto salario, horesis illius 
episcopus crearetur, ea scilicet conditione, ut men- 
siruos centum quinquaginta denarios ab illis acci- 
peret, Sociatus igitur illorum partibus, 8xpe a Do- 
mino corripiebatur in somnis. Clementissimus 197 
enim Deus ac Dominus noster Jesus Christus , eum 
qui passionum suarum testis exsliterat, perire extra 
Ecclesiam nolebat. Sed cum nocturnas ejusmodi vi- 
siones negligeret Natalis, utpote honore primz apud 
illos sedis, et turpis lucri cupiditate, que multis 


ἀλλὰ xai τῶν AalxGv- συγχέαι τε τοῖς δάχρυσι τὴν p mortalibus exitio est, inescatus, tandem a sanctis 


εὔσπλαγχνον Ἐκχλησίαν τοῦ ἐλεήμονος Χριστοῦ, 
πολλῇ τε τῇ δεήσει χρησάµενον, δεἰξαντά τε τοὺς µώ- 
]ωπας ὧν εἱλήφει πληγῶν, μόλις χοινωνηθῆναι. » 


(99) Ψα.ἰμοὶ δὲ xal ᾠδαὶ ἁδεΊρων ἀπαρχης 
ὑπὸ αιστῶν γραφεῖσαι. Scribeudum est ἀπ' ἁρ- 
χῆς, ut habent codd. Med., Fuk., Savil. et Nicepho- 
rus. Porro ex his verbis apparet morem fuisse 
antiquissimmn in Ecclesia, hymnos et psalmos in 
honorem Christi componere. Certe Plinius in epi- 
stola ad Trajanum auctor est, Christianos in unum 
convenientes, Christo hymnos canere consuevisse. 
De his psalmis et hymnis intelligendus videtur Hip- 

s in oratione De consummatione mundi, sub 
Énem ; Τὸ σιόµα ὑμῶν πρὸς δοξολογίαν xal αἶνον, 
χαὶ Φαλμοὺς, xai ᾠδὰς πνευματικὰς ηὐτρέπισα λα- 
λεῖν. Hujusmodi hymnus in honorem Jesu Christi 


angelis per totam noctem flagris czesus et gravissi- 
me verberatus est. Adeo ut primo diluculo consur- 
gens , saccuin induerit , et cinere conspersus con- 


a Clemente Alexandrino compositus exstat ad fl- 
nem ejus libri qui Pedagogus inscribitur. 

99*) Ἀπέδα.1ε. Forte ἀπέθαλε. Epi. 

1) Νατά.ιος ἦν τις. Nescio an hic sit. Czecilius 
Natalis, qui disputaüone Octavii Januarii coram 
Minucio Felice Romz habita, ad Christi fidem ου” 
versus est, ut scribitur iu. Dialogo Minucii Felicis. 
Nomen certe convenit, et tempus atque professio. 

(2) Επίσκοπος κ.ηθῆναι. Wa scriptum  pre- 
fert codex Regius, cui copsentit ltufini interpretatio. 
Sed quatuor reliqui codices Maz., Med., Fuk. et 
Savil. scriptum habent χληρωθῆνσι. 





515 


sese abjecerit, non solum cleri , verum etiam s:ecu- 
larium vestigiis advolutus; οἱ Christi misericordis 
Ecclesiam ipsam quoque misericordem fletibus suis 
commoverit atque concusserit. Multisque precibus 
usus , ostensis etiam vibicibus plagarum quas pro 
Christi confessione pertulerat, vix tandem ad com- 
munionem admissus est. » His adjiciemus alia quo- 
que ejusdem scriptoris de iisdem h:zreticis verba , 
qui sic babent : « Sacras quidem , inquit, Scri- 
pturas. audacter adulteraverunt : primitive autem 
fidei regulain rejecerunt : Christum ipsum denique 
ignoraverunt : non inquirentes quid sacre doccant 
Scripture ; sed cujusmodi syllogismorum figura ad 
confirmandam impietatem suam reperiatur, assidue 
ineditantes. Quod si quis aliquem divinze Scripturze 
locum eis objiciat , examinant utrum connexum an 
disjunctuim syllogismi genus ex eo confici possit. 
Relictisque atque abjectis sacris Dei Scripturis , 
geomelri:x student ; quippe qui terrestres sint et 
loquantur terrena, et illum qui de coelo advenit igno- 
rent. Euclidis igitur Geometria apud nonnullos eo- 
rum studiose excolitur. Aristoteles vero et Thgo- 
phrastus summa admiratione suspiciuntur : Gale- 
nus autem a quibusdam etiam adoratur. Proinde 
istos qui infidelium artibus ac disciplinis ad stabi- 
liendam lizresis sux opinionem abutuntur, et sub- 
tili impiorum hominum versutia simplicissimam di- 
vinarum Sefspturarum adulterant fidem, remotissi- 
nos esse a fide quid attinet dicere? linc est quod 
divinis Scripturis audacter manus intulerunt , eas 


(9) Πότερον συνηµµένον ἡ διεζευγµένο». Quid 
sit συνημμµένον οἱ quid διεζευγµένον, docent diale- 
ctici, Pronuntiata qui: Stoici ἀφιώματα vocant, alia 


sunt simplicia, ut illud, dies est ; alia non simplicia. 


Ex his qux non suut simplicia , alia sunt. συνηµ- 
μένα, id est connexa, qu:? constant ex. duobus di- 
versis pronuntiatis, ut illud, Si dies est, luz. est. 
Alia διεξευγµένα seu disjuncta, ut. illud , aut dies 
est, aut noz est. Vide Diogenem Laertium in Ze- 
none. Sextus Empiricus τὸ συνηµµένον definit τὸ 
συνεστὸς ἐξ ἀξιώματος διαφορουµένου , f) ἐξ ἀξιωμά- 
των διαφερόντων, διὰ τοῦ εἰ T] εἴπερ συνδέσμου. Et 
exemplum  comiexi quod si ex pronuntiato διαφο- 
ᾠουμένῳ hoc affert : Si dies est, dies est. Ex quo 
corrigendus est. Diogenes Laertius in. Zenone hoc 
:odo: Ἐς ἀξιώματος μὲν διαφορουµένου, olov, εἰ 
ἡμέρα ἐστὶν, ημέρα ἐστίν. Porro tam apud Sextum 
quam 2pud Laertium mallem scribere διφορουµέ- 
vov, quemadmodum legitur apud Alexandrum Apliro- 
diensem In priora Analylica, Ναι διφορούµενον 
idem est quod δὶς λαμθανόμενον.Βἰ [ο quidein de 
harum vocuin interpretatione dicta sufficiant. Quod 
vero spectat ad hujus loci interpunctionem, scripti 
codices iuter se dissentiunt. Nam Regius quidem 
codex, quem secutus est. Rob. Stephanus, post vo- 
cem Bic d evypi£voy virgulam habet appositam, ut scias 
voces illas συνημμένον xat διεξευγµένον referendas 
esse ad τὸ ῥητόν quod praecessit, non autem ad 
σχΏμα συλλογισμοῦ quod proxime sequitur. Sed re- 
liqui codices, Maz. et Med., cum Fuk. et Saviliano, 
pest vocem διεζευγµένον nullam adhibent distin- 
ctionem, sed tantum post vocem συνηµµένον. Quam 
distinctionem secutus Rufinus ac reliqui interpretes, 
connexum disjunctum, duo syllogismorum genera 
existimarunt. Mibi prior distinctio magis placet. 


EUSEBII GAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 





516 


festim cum lacrymis ad pedes Zephyrini episcopi A Τούτοις ἐπισυνάψωμεν xal ἄλλας περὶ τῶν αὐτῶν 


τοῦ αὐτοῦ συγγραφέως φωνὰς, τοῦτον ἐχούσας τὸν 
τρόπον’ εΓραφὰς μὲν θείας ἀφόθως ῥεραδιουργήκασι, 
πίστεως δὲ ἀρχαίας κανόνα Ἰθετήχασι, Χριστὸν Gb 
Ἰγνοήχασιν, οὗ τί αἱ θεῖαι λέγουσι Γραφαὶ ζητοῦντες, 
ἁλλ᾽ ὁποῖον σχΏμα συλλοχισμοῦ εἰς τὴν τῆς ἀθεότητος 
εὑρεθῃῇ σύστασιν, φιλοπόνως ἁσχοῦντες ' χἂν αὑτοῖς 
προτείνη τις ῥητὸν Γραφῆς θεῖκῆς, ἐξετάξουσι πότε- 
(yov συνηµμένον ἣ διεζευγµόένον (5) δύναται ποιησαι 
σχΏμα συλλογισμοῦ. Καταλιπόντες δὲ τὰς ἁγίας τοῦ 
Θεοῦ Γραφὰς, Υεωµετρίαν ἐπ:τηδεύουσιν, ὡς ἂν Ex 
τῆς γῆς ὄντες xal τῆς γῆς λαλουντες, καὶ τὸν ἄνω» 
θεν ἑρχόμενον (4) ἁγνοοῦντες. Εὐκλείδης ouv 
παρά τισιν αὐτῶν φιλοπόνως γεωμετρεῖται, Αρι- 
στοτέλης δὲ xai Θεόφραστος θαυμάνονται Γαλη- 


B và; γὰρ ἴσως ὑπό τινων καὶ προσχυνεῖται (5). 


Οἱ δὲ ταῖς τῶν ἀπίστων τέχναις εἰς τὴν τῆς 
αἱρέσεως αὐτῶν γνώµην ἀποχοώμεανοι, καὶ τῇ τῶν 
ἀθέων πανουργίᾳ τὴν ἁπλῆν τῶν θείων ΤΓραφῶν πί" 
στιν χαπηλεύοντες, ὅτι μηδὲ ἐγγὺς πίστεως ὑπάρχουσι, 
τί δεῖ xa λέγειν ; Διὰ τοῦτο ταῖς θείαις Γραφαῖς ἀφό- 
θως ἐπέθαλον τὰς χεῖρας, λέγοντες αὐτὰς διωρθωχέ- 
ναι. Καὶ ὅτι τοῦτο μῆ καταφευδόµενος αὐτῶν λέγω, 
βονλόμενος δύναται μαθεῖν. El γάρ τις θελήσει συγχο» 
µίσας αὑτῶν ἑχάστου τὰ ἀντίγραφα ἐξετάξειν πρὺς 
ἄλληλα, κατὰ πολὺ ἂν εὗροι διαφωνοῦντα.» Ασύμφωνα 
100v ἔσται τὰ ᾿Ασχληπιάδου (6) τοῖς θεοδότου. Πολ- 
λῶν δέ ἐστιν εὐπορῆσαι, διὰ τὸ φιλοτίµως ἐγγεγράφθαι 
τοὺς μαθητὰς αὑτῶν τὰ ὑφ) ἑχάστου αὐτῶν, ὡς αὐτοὶ 
χαλοῦσι, χατωρθωμένα, τουτέστιν Ἡφανισμένα. Πάλιν 


C δὲ τούτοις τὰ Ἑρμοφίλου οὐ συγάδει. Τὰ γὰρ ἈΑπολ- 


(4) Tóv ἄνωθεν ἑἐρχόμενον. Christophorsonus 
vertit : Christum qui de celo venturus est. penitus 
ignorant. Quam — interpretatiohem equidem ποπ 
damno. Sic enim loqui solent sancti Patres de. stu» 
premo adventu Christi, quo mundum judicaturus 
est, nou quasi de futuro, sed tanquam de pr:esenti, 
ἔρχεται χρίνειν ζῶντας χαὶ vexgouc. Ita Hegcsippus 
in Martyrio sancti Jacobi, et alii passim ab Euse- 
bio citati. Possunt tamen hzc verba etiam de primo 
Christi advertu intelligi, quomodo accepit lutinus, 

(9) DaAnvóc γὰρ ἴσως ὑπό τινων xal spoaxv- 
γειται. Galenus enim ce figuris syllogismorum et 
de tota philosophia libros conscripserat, ut ex li- 
brorum ejus indice cognoscimus. Est autem  illu- 
stre lioc. testimonium: de Galeno, quippe quod au- 
ctoris sit antiquissimi, et Galeni tewuporibus pene 


D zqualis. Nec vero ex hoc tantum scriptore, verum 


etiam ex aliis quampluribus idem colligere licet, 
Galenum Aristoteli ac Theophrasto, ipsique adeo 
Platoni :quare mon dubitarunt, Certe Alexander 
Aphrodisiensis, In librum octavum Topicorum, non 
procul ab initio, satis indicat ita omnes de Galeno 
existiniasse. Postquam enim docuit problematum 
alia ἔνδοξα esse, alia ἄδοξα, et ἔνδοξα quidem in du- 
plici esse differentia, alia enim esse ἁπλῶς, alia 
ὑρισμγως, ο subjungit : Ὡρισμένως δ᾽ ἕἔνδοξα, 
τὰ τῷδέ τινι τῶν ἑνδόξων ἑπόμενα, otov, Ἠλάτωνι, 
3| Αριστοτέλει, ἡ Γαληνῷ. ' 

(6) Τὰ 'AexAnzidóov. Apud Nicephorum scribi- 
tur, ᾿Ασκληπιοδότου, quomodo etiam legit Rulinus. 
Paulo post ubi legitur, τὰ γὰρ ᾽Απολλωνίου, resti- 
tuendum est. ᾿Ἀπολλωνίδου ex Theodorito in libro n 
Hereiicarum fabularum, capite 5, et ex Nicephoro 
ac Rufino. 


613 


HISTORLE£ ECCLESIASTIC/E LIB. V. 


518, 


λωνίδου οὐδὲ αὐτὰ ἑαυτοῖς ἐστι σύµφωνα. Ἔνεστι γὰρ A a se emendatas esse dicentes. Atque id a me non 


συγχρῖναι τὰ πρότερον ὑπ᾿ αὐτῶν χατασχευασθέντα (7) 
᾿ τοῖς Όστερον πάλιν ἐπιδιαστραφεῖσι, xal εὑρεῖν χατα- 
πολὺ ἁπάδοντα. Ὄσης δὲ τόλµτς ἑἐστὶ τοῦτο τὸ ἁμάρ- 
«npa, εἰκὸς μηδὲ ἐχείνους ἀγνοεῖν. Ἡ γὰρ οὐ πιστεὺύ- 
ουσιν ἁγίῳ Πνεύματι λελέχθαι τὰς θείας Γραφὰς, xaX 
εἰσὶν ἄπιστοι, f| ἑαντοὺς ἡγοῦνται σοφωτέρους τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος ὑπάρχειν ’ xal τί ἕτερον ἣ δαιµο- 
νῶσιν; Οὐδὲ γὰρ ἀρνήσασθαι δύνανται ἑαυτῶν εἶναι 
τὸ τόλµηµα, ὁπόταν χαὶ τῇ αὐτῶν χειρὶ 7) γεγραµ- 
μένα, καὶ παρ ὧν χατηχήθησαν (8), μὴ τοιαύτας παρ- 
έλαθον τὰς Υραφάς ^ καὶ δεῖξαι ἀντίγραφα, ὅθεν αὐτὰ 
µετεγράφαντο, ut) ἔχωσιν. Ἔνιοι δὲ αὐτῶν οὐδὲ πὰ- 
ῥραχαράσσειν Ἠξίωσαν αὐτὰς , ἀλλ ἁπλῶς ἀρνησάμε- 
νοι τόν τε νόμον xal τοὺς προφήτας, ἀνόμου xal 
ἀθέου διδασκαλίας (9), προφάσει χάριτος, εἰς ἔσχατον 
ἁπωλείας ὄλεθρον χατωλίσθησαν. » Καὶ ταῦτα μὲν 
τοῦτον ἱστορείσθω (10) τὸν τρόπον. 


Ἐκχ.]ησιαστικῆς ἱστορίας «Ἰόγου πέμπτου 
τέλος. 


falso eis objici, quisquis voluerit facile cognoscet. 
Nam si quis exemplaria ;/llorum undique conqui- 
sita simul inter se contulerit, inveniet profecto illa 
inter se plurimum dissentire. » Certe Asclepiadoti 
exemplaria non conveniunt 198 cum illis quz 
sunt Theodoti. Mulia porro hujusmodi exemplaria 
nancisci licet, propterea quod discipu'? illorum stu- 
diose perscripserunt ea qux: a magistris suis,ut ipsi 
dicunt, emendata , hoc est corrupta fuerant. Jain 
llermophili exemplaria cum illis qux dixi , minime 
consentiunt. Ea vero qui dicuntur Apollonidis ne 
secum quidem ipsa concordant. Nam illa qua prius 
ediderat , cum illis quz postea invertit atque luxa- 
vit, conferre quilibet potest , atque inter se disso- 


p nantia deprehendere. Quant» porro audacis sil 


ejusmodi facinus , ne ipsos quidem ignorare cred;- 
bile est. Aut enira sacras Scripturas a saucto Spi- 
ritu dictatas esse non credunt, ac proinde infilleles 
sunt : aut seinetipsos Spiritu sancto sapieutiores 


esse existimant, ac proinde quid aliud sunt quam dzmoniaci? Neque enin negare possunt hoc facinus 
a se adinissum esse, cum ipsorum manu descripta sint exemplaria; neque ab illis, a quibus in Chri- 
tiana fide instituti sunt, ejusmodi codices acceperint : nec ostendere possint exemplaria, ex quibus 
sua illa descripserunt. Quidam autem ex ipsis ne adulterare quidem Scripturas dignati sunt : sed. le- 
gem ac prophetas absolute repudiantes, per illegitimam et impiam doctrinam , sub obtentu gratiz in 
altissimum exitii gurgitem delapsi sunt. » Verum de bis hactenus. 


Finis libri quinti Historie ecclesiastice. 


T) 'Yx' αὐτῶν κατασχενασθέντα. Christophor- C Regio, nec admodum necessaria mihi videtnr. Ha- 


sonus legit ὑπ αὐτοῦ, quomodo etiam Savilius ad 
oram sui codicis emendavit. Nostri tamen codices 
nihil mutant, et vulgata lectio confirmatur tum ex 
sequentibus, tum ex Theodorito. Nam Theodoritus 
in libro 1 Hereticarum fabularum, cap. 5, hujus 
loci sensum ita expressit: Καὶ οὐδὲ τοῦτο συμφώνως 
αὐτοὺς δεδραγέναι λέγει * ἀλλὰ ἄλλως μὲν τὸν Θεόδο- 
τον, ἑτέριος δὲ τὸν ᾿Ασχληπιᾶδην. Καὶ Ἑρμόφιλον ἅλ- 
λως, καὶ τὸν ᾽Απολλωνίδην ἑτέρως) xal τούτων δὲ 
ἕχαστον ἐπιδιορθώσεις τῶν οἰχείων ποιῄσασθαι. Ex 
quibus apparet, Theodoritum hic legisse in plurali 
numero, τὰ πρότερον ὑπ αὐτῶν κατασχευασθέντα. 
Ipsa tamen orationis consequentia poscere videtur, 
ut óT' αὐτοῦ potius scribatur. De solo enim Apollo- 
nide id affirmat Caius, seu quis alius auctor fuit 
Parvi labyrinthi, illum scilicet duas editiones com- 
posuisse sacrorum Librorum, quarum posterior 
multum a priore differret. 

(8) Καὶ παρ᾽ àv κατηχήθησαγ. Tota hec peri- 
cope usque ad verba illa μὴ ἔχωσι, deest in codice 


betur tamen in vetustissimo codice Maz., Med. ac 
Fuk. et in interpretatione Ruflui. 

(9) Ἀνόμου καὶ ἀθέου διδασκαΆίας. Subaudi- 
enda videtur prapositio, intelligendusque locus 
quasi scriptum sit ἕνεχα vel διὰ τῆς ἀνόμου xal ἀθέου 
διδασχαλίας. Ita fere Langus et Musculus huuc locum 
interpretati. sunt, melius profecto. quam Christo- 
phorsonus. Male etiam Rufinus vertit, et obtentu 
impie hujus assertionis, quasi Grieca sic construen- 
da sint: ἀνόμου xal ἀθέου διδασχαλίας προφάσει. 
Atqui προφάσει χάριτος dixit. Eusebius. Quippe hize- 
γειιοί illi, obtentu grati: quz per Evangelium do- 
uata est, legem ac prophetas repudiabant. Unde co- 
rum doctrina merito ἄνομος et ἄθεος dicitur : &vo- 
poc eo quod legem rejicerent ; ἄθεος eo quod pro- 
phetas unius ac veri Dei nuntios repudiareut. —— 

(10) 'Ιστορείσθω. |n optimo codice Mazarino 
scriptum est ἱστορήσθω, cui lectioni suffragatur 
eiiam codex Fuketanus, 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 520 


EYXEBIOY 


TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 


ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 
ΤΟΜΟΣ Z. 


EUSEBII PAMPHILI 


HISTORLE EGCCLESIASTIC/E 
LIBER SEXTUS. 


t9 








TAAE ΚΑΙ H ΕΚΤΗ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΒΙΒΛΟΣ ΤΗΣ EKKAHZIAZTIKHZ 
ΙΣΤΟΡΙΑΣ. 


Περὶ cov κατὰ Σεδήρον διωγμοῦὺ. A ἐἑχκλησιαστικοὺ πρεσθείου ἠξιώθη. 


α. 

β’. Περὶ τῆς Ὡριγέγους éx παιδὲς ἀσκήσεως. 

Y- Ὡς χομιδῆ γέος àv, τὸν Χριστοῦ «2όγον ἑπρέ- 
σθευεν. 

&. Ὅσοι δι abcov κατηχηθένγτες προήχθησαν 


άρτυρες. 
e. Περί Ποταμιαίνης. 
c'. Περὶ Κ.Ιἡμεγτος του ᾽Α.Ιεξανδρέως. 
C. Περὶ Ἱούδα συγγραφέως. 
η’. Περὶ τοῦ τοἈμηθέντος Ὡριγένει. 
ϐ’, Περὶ τῶν κατὰ Νάρχισσον zapaóó&ov. 
v. Περὶ τῶν ἐν Ἱεροσολύμοις ἐπισκόπωγ. 
ια’. Περὶ Α.εξάνδρυυ. . 
ιβ’. Περὶ Σαραπίωνος xal τῶν φεροµέγων αὐτοῦ 
Aó 


γω». 

ιΥ’. Περὶ τῶν Κ.ήμεντος συγγραμμάτων». — 

ιδ. 'Οπόσων ἐμνημόγευσεν ὁ αὐτὸς Γραφω).. 

ιε’. Περὶ τοῦ Ἡρακ.ᾶ. 

tc^, "Oxoc Ὡριγέγης περὶ τὰς θείας ἑσπουδάκει 
T, 


pagác. 

P. Περὶ Xvpudyov τοῦ ἑρμηγέως. 

wy. Περὶ ᾽Αμόροσίου. 

ιθ’. Όσα περὶ Ὡριγέγους μνημονεύεται. 

x'. Οσοι τῶν τηγικἆδε φέρονται «Ἰόγοι. 

χα. Ὅσοι κατὰ τούσδε ἐπίσχοποι ἐγνωρίζον- 
το. 

χβ’. Ὅσα τῶν Ἱππολύτου εἰς ἡμᾶς ᾖ-θεν. . 

ΧΥ’. Περὶ τῆς Ὡριγέγους σπουδής, καὶ ὡς τοῦ 


Χδ’. Tira ἐπὶ τῆς ᾿Α.εξαγδρείας ἐξηγήσατο. 
χε’. Ὅπως τῶν ἑγδιαθήχων Γραφὼν ἐμνημόνευ- 


CEY. 

xc'. Ὡς HpaxAac civ "AAeCarópéor ἐπισκοπὴν 
διεδἑξατο. 

xj. Ὅπως αὐτὺν ἑώρων οἱ ἐπίσκοποι. 

x1'. Περὶ τοῦ κατὰ Μαξιμῖνον διωγμοῦ. 

x0'. Περὶ Φαθιανοῦ, ὡς Ῥωμαίων ἐπίσκοπος &x 
Θεοῦ παραδόξως ἁνεδείχθη. 

)'. "Οσοι yeyóvacur Ὡριγένους φοιτηταἰ. 

λα’. Περὶ ᾿Αφρικανοῦ τοῦ χρονο]ράφου. 

Ap. Tira Ὡριγμέγης ἐν Καισαρείᾳ τῆς Πα.αι- 
στίνης ἐξηχγήσατο, καὶ ὅσα. 

λΥ’. Περὶ τῆς Βηρύ..Ίου παρατροπῆς. 

λδ. Τὰ κατὰ ΦΙΊιππον Καίσαρα. 

λε’, Ὡς Διογύσιος Ἡρακ.ᾶ τὴν ἐπισχοπὴν ἕι- 
εδέξατο. 

λς’. "Oca á&AJa ἑσπούδωσται τῷ Ὡριγένει. 

AQ". Περὶ τῆς τῶν ᾿Αράόων διαστάσεως. 

λη’. Περὶ τῆς Ἑ.1κεσαϊτῶν αἱρέσεως. 

λθ’. Περὶ τοῦ κατὰ Δέχιον διωγμοῦ, xul ὅσα Ὡρι- 
Μένης πἐέπονθεν. 

μ’. Περὶ τῶν Διογυσίφ τῷ ἐπισχκόπῳ συµδἁν- 


ζων. 

pa. Περὶ τῶν ἐπ᾽ αὐτῆς ᾽Αεξανδρείας µαρτυρη- 
σάντων. 

µῥ’. Περὶ ὧν ἄν Ίων ὁ Διογύσιος ἱστορεῖ. 


IN SEXTO ΕΟΕΙΕΡΙΑΦΤΙΟΣ HISTORI.£ LIBRO 
H.E£C CONTINENTUR. 


ἱ. De persecutione sub Severo. 

M. DeOrigenis a puero institutione. 

ΗΙ. Quomodo adhuc admodum adolescens verbum 
Dei predicabat. 

IV. Quot ab illo fidei rudimentis instiluti, ad mar- 
tyrium evecti sint. 

V. De Potamiena. 

VI. De Clemente Alexandrino. 

VII. De Juda scriptore. 

VIII. De Qrigenis audaci facinore. 


IX. De miraculis Narcissi. 

X. De Hierosolymorum eyiscopis. 

Xl. De Alexandro. 

XII. De Serapione, et de ejus qui exstant libris. 

ΧΙ, De Clementis operibus. 

XIV. Quorum sacre Scripture librorum idem Cle- 
mens meminerit, 

XV. De Heracla. 

XVI. Quantum. studium Origenes in divinis Scriptu 
ris collocaterit, | 


9M 


XVII. De Symmacho interprete. 

XVIIl. De Ambrosio. 

XIX. Quae de Origene a gentilibus commemorata 
sint. 

XX. Quinam scriptorum cjus etatis. libri ad nos 
pervenerint. 

XXI. Quinam eo tempore episcopi claruerunt. 

XXII. Qua lliopolyti opera ad nos pervenerint. 

XXIII. De Origenis studio : et quomodo presby erii 
honorem adeptus est. 

XXIV. Quznam Alerandrice interpretatus sit. 

XXV. Qualiter libros utriusque Testamenti re- 
censeat. 

XXVI. Quomodo  Heraclus. Alexandtinum | susce, it 
episco»atun. . 

XX VII. Qualiter episcopi Origenem suscipiebaut. 

XXVIII. De persecutione sub Maximino. 

XXIX. De Fabiano, qualiter Romanorum episcopus 
divinitus designatus est. 

XXX-Qui fuerint Origenis discipuli. 

XXXI. De Africano temporum scriptore. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Α’. 

Περὶ τοῦ κατὰ Σεθῆρον διωγμοῦ(Νίο. H. E. v, 2). 

Ὡς δὲ xal ΣεθΏρος διωγμὸν κατὰ τῶν Ἐκχλητσιῶν 
ἐχίνει, λαμπρὰ μὲν τῶν ὑπὲρ εὐσεθείας ἀθλητῶν ἐν 
ἁπάσαις ταῖς Ἐκχλησίαις χατὰ πάντα τόπον ἁπετε- 
λεῖτο μαρτύρια, μάλιστα 0' ἐπλέθυεν ἐπ Άλεξαν- 
δρείας * τῶν ἀπ' Αἱγύπτου xai θηθαῖΐδος ἀθλητῶν 
ἀριστίνδην αὐτύθι ὥσπερ ἐπὶ µέγιστον θεοῦ παρα- 
πεμποµένων στάδιο», δ.ὰ καρτεριχωτάτης τε ποιχί- 
λων βασάνων xal θανάτου τρόπων ὑπομονῆς, τοὺς 
παρὰ θεοῦ στεφάνους ἀναδουμένων. Ἐν olg xaX Λεω- 
νίδης ὁ λεγόμενος Ὠριγένους πατὴρ τὸν χξφαλὶν 
ἀποτμηθεὶς, νέον χομιδῃ χαταλείπει τὸν παῖδα ὃς δὴ 
ὁποίας ἐξ ἐχείνου περὶ τὸν θεῖον λόγον (14) προαιρέ- 
σεως ἣν, οὐχ ἄχαιρον διὰ βραχέων διελθεῖν, τῷ µά- 
«λιστα πολὺν εἶναι παρὰ τοῖς πολλοῖς τὸν περὶ αὐτοῦ 


βεθοημένον λόγον. 


KEOAAION P'. 
Περὶ cuc "prrérove ἐκ παιδὸς ἀσκήσεως 


(Nic. Il. E. v, 5). 

Πολλὰ μὲν οὖν ἄν τις εἴποι, τὸν βίον τοῦ ἀνδρὸς ἐν 
σχολἡ παραδοῦναι διὰ γραφῆς πειρώµενος, δέοιτο δ᾽ 
ἂν xat ἰδίας ὑποθέσεως f) περὶ αὐτοῦ σύνταξις. Ὅμως 
ὃ ἡμεῖς ἐπὶ τοῦ παρόντος ἐπιτεμνόμενοι τὰ πλεῖστα. 
διὰ βραχέων ὡς οἷόν τε ὀλίγα ἄττα τῶν περὶ αὐτὸν 
διελευσόµεθα, Ex. τινων ἐπιστολῶν καὶ ἱστορίας τῶν 
xai εἰς ἡμᾶς τῷ βίῳ περυλαγµένων αὐτοῦ γνωρίµων, 
τὰ δηλούµενα φέροντες. Ὡριγένους (12) xaX τὰ ἐς 
αὐτῶν, ὡς εἰπεῖν, σταργάνων ἁξ'ομνημόνευτά pot εἷ- 
ναι δοχεῖ. Δέχατον piv Υὰρ ἐπεῖχε ΞεθΏρος τῆς ῥατ.- 
λείας ἔτος, fY:ito ὃΣ ᾿Αλεξανδρείας καὶ. τῆς λοιπῆς 


IISTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. VI. 


e 032 


Α XXXII. Quol et quos Origenes Casarec in Palestina 


C 


commentarios scripail. 

XXXIH. De errore Berylli. 

XXXIV. De Philippo Cesare. 

XXXV. Quomodo Dionysius Heraclm ἵπ episcopatu 
successit. 

XXXVI. Quot praterea libri ab Origene lucubrati 
sunt - 

NXXVII. De Arabum discordia. 

XXXVII. De hzresi lHelcesaitarum . 

XXXIX. De persecutione Decii : et que passus est 
Origenes. 

XL. De his qu& Dionysio episcopo acciderunt. 

XLI. De iis qui Alexandrie martyrium subierunt. 

XLI. De alits a Dionysio commemoratis. 

XLIH. De Novato, cujusmodi moribus fuerit : et de 
ejus heresi. 

XLIV. Narratio Dionysii de Serapione. 

XLV. Epistola Dionysii ad Noiatum. 

XLYI. De aliis Dionysii episto'is. 


901 CAPUT I. 
- De persecutione sub Severo. 

Porro cum Severus persecutionem adversus Ec- 
clesias excitasset, per omnes quidem ubique loco- 
rum ecclesias ab athletis pro. pietate certantibus 
illastria sunt confecta martyria. Praecipue tamen 
Alexandrix increbuerunt, cum ex. universa AEgy- 
pto ac Thebaige lectissimi pugiles co tanquam in 
amplissimum Dei stadium deducerentur, et cujus 
quemodi tormenta mortesque inv:cto animo per- 
pessi, immortales a Deo coronas acciperent. Inter 
quos Leonides qui Origenis pater fuisse dicitur, 
capite truncatus, supradictum filium admodum 
adolescentem reliquit. Qui quanto animi impetu 
erga divinam fidem jam inde ab illa :etate fuerit 
affectus, non. erit intempestivum paucis commento- 
rare, presertim cum ejus fama multis multorum 
hominum sermonibus celebretur. 

CAPUT 1l. 
De Origenis a puero institutione. 


Quod si quis vitam illius viri accurate οἱ per 
otium velit litteris tradere, longa profecto oratione 
opus essel : idque argumentum proprium opus fla- 
gitaret. Verum nos inprzscentiarum pleraque in 
compendium redigentes, pauca quaedam de illo 
quoad fieri potest brevissime referemus : partim ex 
quibusdam epistolis, partim ex sermonibus ejus 
discipulorum qui ad nostram usque. :;etatem super- 
stites fuerunt, comperta in medium a2fferentes. Ori- 
genis res etiam a primis, ut ita dicam, incunabulis 


D gest, commemoratione dign: mihi videntur, [σὶ- 


(1) περὶ τὸν 0etor. Aóyor, Ruüinus divine leg/s * 


studia, Christophorsonus sacrarum Litterarum siu- 
dium interpretatur. Musculus vero divinam doctri- 
παπι vertit, Nicephorus in libro v h::c ex Eusebio 
describens, ἱερὸν λόγον posuit. Observavi autem 
Eusebium, quoties de Evangelio seu de religione 
Christiana loquitur, θεῖον λόγον in singulari solitum 
esse dicere. De Scripturis vero sanctis eum loqui- 
tur θείους λόγους appellare. Sie in cap. 5 hujus li- 
hri τὴν εἰς τὸν θεῖον λόγον πίστιν, et cap. 59, in fine. 

(12) Vulg. φόροντες Ὠριγένους. Post vocem g£- 
ῥοντες ponendum est punctum. Deinde scribendum a 


PaTROL.. Gn. XX. 


capite : Ώριγένους καὶ τὰ ἐξαὐτῶν, ὡς εἰπεῖν, oxaprá- 
νων, ele., ut scribitur in codice Mazariuo. Nec ali- 
ter legisse videtur. Christophorsonus, cujus lectio 
nem ac distinctionem nos hic libenti annno secti 
sumus, Porro et illud monendum est, Origenis no- 
men in codd. Mediczo, Maz. οἱ Fuk. semper cum 
aspiratione scribi, quomodo in Tl;eodori Metochit:e 
Commentariis scriplum olim legere memini. Nec 
displicet hxc seriptura, nam Ὡριχένης dicitur 
quasi (pt γεννηθείς, id est, mature genitus ; cui 
contrarium est ἁωρί, 


Ut 


525 . 


£USEBII CAJSARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


» 


$24 


tur Sesero annum imperii decimum agente, Alexan- A Αἰγύπτου Λαΐτος, τῶν δὲ αὐτόθι παροιχιῶν τὴν ἔπι- 


dri et totius Egypti 909  przfecturam obtinente 
Lxto, episcopatum vero Ecclesiarum illarum post 
Juliani obitum Demetrio recens adepto : cum per- 
secutionis ardentissinium flagraret incendium, atq.ie 
innumerabiles martyrio coronarentur, Origenis 
animum adhuc admodum pueri tanta cupido occu- 
pavit martyrii, ut se periculis ipsis objicerel, et 
prosilire ultro atque irruere ad certameii gestiret. 
Jamque mors illi sine dubio proxima imminebat, 
nisi ccelestis Dei Providentia plurimorum utilitati 
consulens, per matris ministerium impetum illius 
cohibuisset, Ac mater quidem primum verbis sup- 
plicando rogabat, υἱ materni affectus reverentia 
moveretur. Sed eum illum vehementius incitatum 
vidisset, ex quo patrem comprehensum in vinculis 
detineri intellexerat (quippe posthac toto animi ἵνη- 
petu ad martyrium (ferebatur) abscondita omni il- 
lius veste, domi manere invitum coegit. lgitur ille 
nihil aliud sibi relictum esse animadvertens, cum 
supra ztatem cupiditas intenderelur : quietis im- 
patiens, litteras ad patrem. misit quibus illum ad 
martyrium vehementissime cohortabatur, his inter 
extera verbis eum adironens : « Cave, mi. pater, 
ne nostra causa seulentiam mutes, » Átque hoc 


primum puerilis ejus indolis, οἱ sincerissimi erga 


divinam religionem affectus specimen a nobis coin- 
memoratum sit. Jam tum enim fidei nostre. doctri- 
nam non vulgariter imbiberat, utpote in divinis 


Scripturis jam inde a puero exercitatu:. Neque vero ϱ 


in his mediocriter erat versatus, cum prater libe- 
ralium disciplinarum studia, etiam sacris Litteris 
non perfunctorie pater illum erudivisset. Quippe 
ante Graecarum litterarum studium, sacris eun di- 
sciplinis exerceri przcipiebat ; quosdam divinz 
Sceripturze locos memori» maudare ac recilare 
quotidie illum jubens. Nec vero pueri animus ab 


(13) Ἑμποδὼν αὐτῷ τῆς προδυµίας. In libro Mo- 
rai ad marginem emendatum inveni, αὑτοῦ τῇ προ- 
θυμίᾳ ἑνστάσης. Quod etiam Gruterus in libro suo 
aduotaveirat, Sed cum scripti codices nibil mutent, 
vulgatam lectionem retinendam esse arbitror. Τῆς 
προθυµίας igitur refertur ad adverbium ἐμποδών, 
quod genitivo conjungitur, et sic. Grxci loqui so- 
ent, 

(14) Περί μαρτυρίου συγτάξας éxiocoAnv. Codd. 
Med., Maz., Ευ]. et Savil. vocem συντάξας addunt 
quas ineditis antea deerat. 

(45) Tàv ἑγκυχλίων παιδείᾳ. Graci ἐγχυχλίων 
µαθηµάτων nomine liberales intelligum disciplinas, 
quibus pueri instituebantur : mathematicam scilicet, 
groemmaticatu et rhetoricam. Philosophia vero eo 


nomine non continetur, quod innumeris scriptorum, 


testiinoniis probari potest. Sie Diogenes Laertiu; 
in Zenone et in Ghrysippo, οἱ in. Democrito : Maxi- 
mus Tyrius. sermone 21 ; Cleuens Alexandrinus in 
lib. 11 Stromatei, e& Eusebius ipse in cap. 18, iufra. 
Hinc. est quod Aristot! Ceus, nobilis philosophus, 
eos qui philosophiam contemnentes omne. studium 
suum in illis ἐγχυχλίοις disciplinis collocabant, si- 
miles esse dicebat procis Penelopes, qui a domina 
repulsi ad. ancillas se convertebaut, ut refert Sto- 
]xceus in scrinone. 94. Et ita quidem. philosophi ab 


σχοπὴν νεωστὶ τότε μετὰ Ἱουλιανὸν Δημήτριος ὕτει» 
λήφει. El; µέγα δὴ οὖν τῆς τοῦ διωγμοῦ πυρχαϊᾶς 
ἀφθείσης, xai µυρίων ὅσων τοῖς χατὰ τὸ μαρτύριον 
ἀναδουμένων στεφάνοις, ἔρως τοσοῦτος μαρτυρίου τὴν 
Ὡριγένους ἔτι κομ!δη παιδὺς ὑπάρχοντος κατεῖχε φυ- 
χἣν, ὡς ὁμόσε τοῖς χινδύνοις χωρεῖν, προπηδᾶν τς 
xai ὁρμᾶν ἐπὶ τὸν ἀγῶνα προθύμµως ἔχειν. "Ηδη χέ 
τοι μιχρὸὺν ὅσον αὐτῷ xat τὰ τῆς ἀπὸ τοῦ βίου ἁπαλ- 
λαγτς οὗ πὀῤῥω καθίστατο, μὴ οὐχὶ τῆς θείας xa 
οὐρανίου προνοίας εἰς τὴν πλείστων ὠφέλειαν διὰ τῆς 
αὐτοῦ μητρὺς ἐμποδὼν αὐτῷ τῆς προθυµίας (15) Ev- 
στάσης. Αὕτη μὲν οὖν τὰ μὲν πρῶτα λόγοις ἰχετεύ- 
ουσα, τῆς περὶ αὐτὸν μητριχῆς διαθέσεως φειδὼ λα- 
θεῖν παρξχάλει, σφοδρότερον δ᾽ ἐπιτείναντα θεασα- 
µένη, ὅτε γνοὺς ἁλόντα τὸν πατέρα δεσµωττρίῳ φ»- 
λάττεσθαι, ὅλος ἐγίνετο τῆς περὶ τὸ μαρτύριον ὁρμᾶς, 
τὴν πᾶσαν αὐτοῦ ἀποχρυψαμένη ἐσθῆτα, οἴχοι µένειν 
ἀνάγχην ἐπῆγεν. 'O δὲ, ὡς οὐδὲν ἄλλο πράττειν αὐτῷ 
παρῆν, τῆς προθυµίας ὑπὲρ τὴν ἡλιχίαν ἐπιτεινομέ- 
νης, οὐχ οἷός τε Gv ἢρεμεῖν , διαπἐµπεται τῷ πατρὶ 

προτρεττικωτάτην περὶ μαρτυρίου συντάξας ἔπιστο- 
λὴν (14), ἓν ᾗ κατὰ λέξιν αὐτῷ παραινεῖ λέγων ᾽ 
« Ἔπεχε, μὴ óc ἡμᾶς ἄλλο τι φρονῄσῃς. » Τοῦτο 
πρῶτον τῆς Ὡριγένους παιδικΏς ἀγχινοίας, xaX περὶ 
τὴν θεοσέθειαν γνησιωτάτης διαθἐέσεως, ἀνάνραττον 
ἕστω τεκµήριον. Καὶ γὰρ for, καὶ τῶν τῆς πίστεως 
λόγων οὐ σμικρὰς ἁ ρορμὰς χαταθέθλητο, ταῖς θείαις 
Γραφαῖς ἐφέτι παιδὸς ἐνησχημένος. Οὐ µετρίως γοῦν 
xai περὶ ταύτας ἐπεπόνητο, τοῦ πατρὸς αὐτῷ πρὸς 
τῇ τῶν ἐγχυχλίων παιδείᾳ (15), xaY τούτων ob χατὰ 
πάρεργον τὴν φροντίδα πεποιηµένου. Ἐξ ἅπαντης 
γοῦν αὐτὸν, πρὸ τῆς τῶν Ἑλληνικῶν µαθηµάτων 
μελέτης, ἑνηγε τοῖς ἱεροῖς ἑνασχεῖσθαι παιδεύμασιν, 
ἐχμαθήσεις καὶ ἀπαγγελίας Ημέρας. ἑχάστης αὐτὸν 
εἰσπραττόμενος.Οὐχ ἀπροαιρέτως δὲ ταῦτα ἐγίνετο τῷ 
παιδὶ, ἀλλὰ καὶ ἄγαν πρρθυμµότατα περὶταῦτα πονοῦντι" 


illo disciplinarum orbe philosophiam semovebant. 
Rhetores vero etiam rhetoricam ex illo numero exi- 
mebant. lta Dionysius HJalicarnassensisepistola ad Tu- 
beronem de Thucydidis dotibus : Οὐ γὰρ ἀγοραίοις 
ἀνθρώποις, οὐδὲ ἐπιδ.φρίοις ἡ χειροτέχναις, ἀλλὰ 
ἀνδράσι διὰ τῶν ἐγκυχλίων µαθηµάτων ἐπὶῤητορι- 
xf τε xal φιλοσοφίαν ἑληλυθόσιν. Theon sophista 


D in ipso exercitationum suarum exordio, postquam 


retulit veterum eloquentiae magistrorum lianc. fere 
fuisse sententiam, non nisl post philosophiz studia 
condiscendam esse rhetoricam. Nunc vero, inquit, 
tantum abest, ut. id praestent plerique, ὥστε οὐδὲ 
τῶν ἐγχυχλίων χκαλουµένων µαθτµάτων ὁτιοῦν µε- 
ταλαμθάνοντες ἄττουσιν ἐπὶ τὸ λέγειν. Sunt. tamen 
qui ἐγχνυχλίων nouine et rhetoricam et philoso- 
Pham ipsam comprehendant, ut Vitruvius in cap. 4, 
ib. 1, et Tzelzes im Chiliadibus. Sed eos falli puto. 
Nam nomen ipsum ἐγχύχλιος, vulgare aliquid et 
protritum siguificat. Hinc est quod apud Demo- 
stheuem ἐγχύχλιοι λειτουργίαι dicuntur. solemnes 
et ordinariz functiones, qux: distinguuntur a trie- 
rarcliiis. lle namque gravissimz erant et onerosis- 
sima. Recte igitur Ammonius De differentiis voca- 
bulorum, Παῖς δὲ, inquit, ὁ διὰ τῶν ἐγχυχλίων 
θηµάτων δυνάµενος ἰέναι. Vide scholiastem Aristo- 
phanis in Equitibus, psg. 297. 


τος 


ΠΙΞΤΟΒΙΑ: ECCLESIASTICAE LIB. VI. 


e 
53; 


ὡς unb ἐξαρχεῖν αὐτῷ τὰς ἁπλᾶς xa προχείρους A his αὈ[ιουτγεὺφί, sed libentissime in hujusmodi stu- 


τῶν ἱερῶν λόγων ἐντεύξεις, ζπτεῖν δέ τι πλέον xaX 
βαθυτέρας fór ἐξ ἐχείνου πολ» πραγμονςῖν θεωρίας " 
ὥστε xal πράγματα παρέχειν τῷ τατβὶ, «b ἄρα ἐθέ- 
ot δηλοῦν τὸ τῆς Οεοπνεύστου l pans ἀναπυνθανό- 
µενος βούλημα. Ἐχεῖνος δὲ τῷ μὲν δοχεῖν εἰς πρόσ- 
«mov ἐπέτληττεν αὐτῷ, μηδὲν ὑπὲρ ἁλικίαν proi 
τῆς προφανοὺς δ.ανοίας περαιτέρω τι ζητεῖν παραι- 
wv, ἰδίως δὲ παρ) ἑαυτῷ τὰ μεγάλα γεγγθὼς, τὸν 
μεγίστην ὡμολόγει τῷ πάντων ἀγαθῶν αἰτίῳ θεῷ 
χάριν, ὅτι 0h αὐτὸν τοιοῦδε πατἐρα γενέσθαι παιδὸς 
Σξίωσεν. Ἐπιστάντα δὲ ἤδη πολλάχις εὔδοντι τῷ παιδὶ, 
γυομνῶσαι μὲν αὐτοῦ τὰ στἐρνα φασὶν, ὥσπερ δὲ θείου 
Πνεύματος ἕνδον bv αὐτοῖς ἀφιερωμένου, φιλῆσαί τε 
σεθασµίως, xat τῆς εὐτεχνίας µακάριον ἑαυτὸν ἡγή- 
σασθαι. Ταῦτα χαὶ ἕτερα τούτοις συγγενή περὶ παῖδα 
ὄντα τὸν Ὡριγένην γενέσθαι μνημονεύουσιν. Ὡς δὲ 
fbr αὑτῷ ὁ πα-1ρ μαρτυρίῳ τετελείωτο, ἔρημος ἅμα 
μητρὶ xaY βοαχυτέροις ἁἀδελφοῖς τὸν ἀριθμὸν EE, 

πταχαιδέχατον οὗ πλῆρες ἄγων ἔτος χαταλείπεται. 
T^c γε μὴν τοῦ πατρὸς περιουχίας τοῖς βασιλἰχοῖς 
ταμείοις ἀναληφθείσης, Ev σπάνει τῶν χατὰ τὸν βἰον 
χρειῶν σὺν τοῖς πρρσήχουσι χαταστὰς, οἰχονομίας τῆς 
£x θερῦ χαταξιοῦται" xal τυγχάνειδεξιώσεως ἡμοῦ xal 
ἀναπαύσεως παρά τινι πλουσιωτάτῃ μὲν shy βίον καὶ 
τὰ ἄλλα περιφανεστάτῃ γυναιχὶ, διαθόητόν γε μὴν 
ἄνδρα περ.επούσῃ τῶν τότε ἐπὶ τῆς ᾽Αλεξανδρείας 
αἱρεσιωτῶν΄ τὸ γένος δ' ἣν οὗτος ᾽Αντιοχεύς: θετὸν δὲ 
αὐτὸν υἱὸν εἶχε σὺν ἑαυτῇ, xal Ev τοῖς μάλιστα πε- 
ριεἴπεν dj δεδηλωµένη. ᾽Αλλὰ τούτῳ γε ἐπάναγχες ὁ 
Ὡριγένης συνὼν, τῆς ἐξ ἐχείνου περὶ τὴν πίστιν ὁρ- 
θεδοξίας ἑναργῃ παρείχετο δείγµατα * ὅτι 6h µνρίου 
πλίθους διὰ τὸ δοκοῦν ἱχανὸν Ev λόγῳ τοῦ Παύλου " 
τοῦτο Υὰρ ἣν ὄνομα τῷ ἀνδρί: συναγοµένου παρ᾽ αὑ- 
τῷ οὐ µόνον αἱρετιχῶν, ἀλλά καὶ ἡμετέρω», οὐδὲ πώ- 
ποτε προὐτράπη, κατὰ τὴν εὐγὴν αὐτῷ συστήναι, 
φυλάττων ἑξέτι παιδὸς κανόνα Ἐκκλησίας, βδελυττό- 

ενός τὲ, ὡς αὐτῷ ῥήὴματί φτσί που αὐτὸς, τὰς τῶν 
αἱρέσεων δ,δασχαλίας. Ἡροαχθεὶς 05 ὑπὸ τοῦ πατρὸς 
b) τοῖς Ἑλλέίνων µαθήµασιν, ἐκθυμότερόν τε χαὶ 
μετὰ ctv ἐχείνου τελευτὴν τῇ περὶ τοὺς λόγους ἁσχή- 

ει ὅλον 'ἐπιδους ἑαυτὸν, ὡς xal παρασχευὴν ἐπὶ τὰ 
γραμματιχὰ µετρίαν ἔχειν (16), μετ) οὗ πολὺ τῆς τοῦ 
πατρὸς τελειώσεως τούτοις ἐπιδσδωχὼς ἑαυτὸν, εὐτοί- 
ρει τῶν ἀναγχαίων, ὡς ἐν ἑχείνῃ τῇ fexta, δαφιλῶς. 


dia incumbebot. Adco ut simplici et obvia sacra- 
rum Litterarum lectione minime contentus, majus 
aliquid inquireret, et profundiores jam tum scn- 
sus scrutaretur, Proinde patri facessehat mnego- 
tium, sciscitans cx illo quid sententia divini- 
tus inspiratz:e Scriptura  signiücaret. llle vero 
203 coram quide: et in. speciem puerum objur- 
gabat : monens ne supra captum tatis, neve ultra 
obvium οἱ apertum. Scripture sensum quidquam 
requireret. Clam tamen apud se singulari gaudió 
perfusus, Dco bonorum omnium auctori gratias 
agebat maximas, quod se talis filii parentem cfficcro 
dignatus fuisset, Ac seepeuumero dormientis pueri 
cubiculum ingressus, pectus ejus nudasse dicitur, ct 


D velut. quoddam divini Spiritus sacrarium religiose 


illud deosculatus, semetipsum beatum ejusmodi 
sobole przedicasse. Hzc et alia similia de Origene 
eliam tum puero referuntur. Cx:terum patre marty- 
rii coronam adepto, ipse cun matre et parvulis 
frawibus numero sex orbus relictus est, annum 
agens ztatis septimum decimum. Et quoniam facul- 
tates patris in fiscum principis illat:& "fuerant, ad 
summam omnium rerum penuriam una cum neces- 
situdiuibus suis redactus, divine Providentiz: me- 
ruit auxilium. Exceptus enim et refocillatus est a 
metrona quadain opulentissima et alioqui eximia; 
ecd qua celeberrimum quemdam virum Antiochia 
oriundum, hereticorum qui tunc erant Alexandria 
propugnatorem, fovebat. Quem quidem mulier 
adoptivum filium secum domi habens, mirum in 
modum complectebatur. Sed Origenes, tametsi 
cuin supradicto viro necessitate compulsus versa- 
retur, ex eo tamen lempore su: in recta Gde rcti- 
nenda constantiz illustrissimum specimen edidit, 
Siquidem innumerabili multitudine non hzretico- 
rum modo, sed etíam nostrorum ad Paulum (hoc 
enim illi viro nomen fuit) quotidie confluente, co 
quod eloquentia excellere videretur : ipse nunquam 
adduci potuit ut cum Paulo in precatione consiste- 
ret : Ecclesiz scilicet regulam servans a puero, et 
ut ipsemet alicubi loquitur, abominatus haretico- 
rum dogmatum przdicationem. Porro cum grzeca- 
nicis disciplinis primum a patre imbutus fuisset, 
el post ejusdem obitum totum se liberalibus studiis 


vehementius addixisset, adeo ut sufficientem usum ae peritiam artis grammatice assecutus videretur : 
paulo post patris mortem e:im artem professus, necessaria vitz;e subsidia abunde, ut in illa atate, 


sibi comparavit. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΡΕ. 
Ὡς χοµιδη γέος ὧν εὺν Χριστοῦ .1όγον ἐπρέ- 
σέευε» (Nic. IH. E. v, À, 
Σχολάκοντι δὲ (17) τῇ διατριδῇ, ὥς που xaX αὐτὸς 


(16) Μετρίαν ἔχειν. In co.lice Mediczo legitur οὐ 

τρίαν, nec aliter in. Mazarino codice, Fuk., εἰ 

av. Paulo post. scribendum est, ex iisdem codici- 
bus, ὡς &v ἑχείνη τῇ ἡλιχίᾳ δαψιλῶς. Quomodo etiam 
in codice Regio scriptum habetur. 

(17) ZxoAdátorcc δέ. Ab his verbis inelioavi ca- 
pui tertiuin, secutis distinctionem BHuflui. At Chri- 


9044 CAPUT Il. 


"Quomodo adhuc admodum adolescens verbum Dei 
pradicacit. 


interea vero cuin nemo superesset Alexandrie 


stophorsonus, et caput hoc male distinxit , et verba 
qua in tituloleguntur, perperam est interpretatus. 
Codex Fuk. caput lioc $ orditur ab his verbis quie 
leguntur paulo supra, τῆς Y: μὴν τοῦ πατρὸς περί» 
οὐσίας, eic, Sed nobiscum facit codex Regius. qui 
caput inchoat ab his verbis, Έτος δ᾽ Ίγεν Óxcoxae- 
δέκατον, elc., paulo infra. 


921 


EUSEDBI] CKESARIEN:1IS OPP. PARS I. — ΠΡΤΟΠΙΟΑ. EE 


5:8 


qui tradendis fidei nostrae rudimentis operam daret, A ἐγγράφως ἱστορεῖ, μτὸσνός τς ἐπὶ τῆς Αλεξανδρείας 


omnibus ob persecutionis metum pulsis ac fugatis, 
quidam ex gentilibus ipsum schole etiamtum 
vacantem atque aflixum , ut de se alicubi scribit, 
adierunt, verbum Dei ex eo audituri. Inter quos 
primum fuisse testatur Plutarchum : qui post vitam 
honeste transactam, sacro etiam martyrio corona- 
tus est. Secundum Tleraclam ejusdem Plutarchi 
fratrem : qui cum ipse quoque philosophica vit:e 
ac districtioris cujusdam — disciplina: documenta 
plurima apud ipsum prabuissel, post mortem De- 
metrii Alexandrinvw urbis episcopatu dignus est 
habitus. Annum porro :etatis. octavum decimum 
agebat tunc. cum catechumenis instituendis pra- 
fectus est. Quo in munere maximos fecit progres- 
$us tempore persecutionum illarum quie Aquila 
prefecturam gerente Alexandri: contigerunt. Tunc 
siquidem apud universos fideles maximam nominis 
eelebritatem adeptus est, ob sedula benevolentiz 
atque humanitatis oflicia, quz» omnibus sanctis Dei 
martyribus notis pariter atque ignotis promptissime 
exhibebat. Neque enim illis hactenus comes ade- 
rat, dum in vinculis essent, aut dum ad extremaun 
usque sententiam interrogarentur : sed. post latam 
quoque sententiam, cum sanctissimi martyres ad 
supplicium adducerentur, ipse incredibili fiducia 
proditus, οἱ pericula ipsa provocans astabat. 
Adeo ut sspenumero cum audacter accederet, et 
martyres sunima cum libertate osculo salutaret, ab 


ingana gentilium multitudine circumstante lapidibus 


jamjam obruendus videretur, nisi dextram divini 
Numinis semel adjutricem nactus, prater opinionem 
omnium evasisset. Eadem illa divina ac caelestis 
gratia illum multis tunc insidiis appetitum ob fidu- 
ciam atque alacritatem in przedicanda Christi fide, 
alias iterum atq"e alias, ncc dici potesl quoties 
liberavit. Porro gentiles adeo cruentum ei bellum 
indixeraut, ut in unum collecti ac conglobati domum 
in qua manebat, dispositis militibus obsiderent, ob 
multitudineim 905 eorum qui sacra fidei rudi- 
menta ab ipso percipiebant, Persecutionis autem 
furor tantopere adversus eum accendebatur in dies, 
ut tota Alexandrinorum civitas ulterius ipsum capere 
non posset; dum ex aliis quidem edibus in alias 
migrat : undique vero exagitatus fugatur, propter 


(18) Μετὰ τὸ βιῶναι. Mujus verbi vim ac pro- 
prietatem non intellexerunt interpretes. Πιοῦν Chri- 
stiani scriptores dixerunt pro eo quod est. secula- 
rem vitam agere. Sic Epiphanius in h:eresi Dosithlivo- 
rum, οἱ in. hxresi 1, ut notavit vir doctissimus 
D. Petavius in cap. 5 Miscellanearum exercitationum, 
quas ad calcem Juliani edidit. Quippe 2ioz secu- 
lum est, ut. prieter locos. ibidem a letavio. citatos 
docet Chrysostomus in homilia 9,De eleemosyna et 
decem virginibus, παρθένος ἁποταξαμένη τῷ βίῳ. So- 
zomeuus in lib. vi, ϱ»Ρ. penult, Ζήνων δὲ ἔτι νέος 
v, βίῳ καὶ γάμῳ ἀπαγορεύσας, et in lib. vii, cap.23. 
Hinc est quod Chrysostoinus in. Episto'um Pauli ad 
Romanos, homilia 23, non longe ab initio βιωτι- 
χούς vocat homines ssceulares, quos vulgo laicos 
dicimus, eosque a. presbyteris distiuguit οἱ mona- 
chis, δειχνὺς ὅτι ταῦτα ὃ,ατάττετα: καὶ ἱερεῦσι, xai 


D 


τῷ καττχεῖν ἀναχειμένω, πάντων δὲ zcirniaxuivuy 
ὑπὸ ng ἀπειλῆς τοῦ δ.ωΥ μοῦ, προσγεσαν αὐτῷ τινες 
àzb τῶν ἑθνῶν ἀχουσόμενοι τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ. "Qv 
πρῦτον ἐπισημα[νεται γεγονέναι Πλοὔταρχον, ὃς μετὰ 
τὸ βῥιῶνα" (18) καλῶς, xal μαρτυρίῳ θείῳ χατεχο- 
cuv δεύτερον Ἡρακλᾶν τοῦ Πλουτάρχου ἁδελφὸν, 
ὃς δη xai αὐτὸς παρ αὐτῷ πλείστην φιλοσόφου βίου 
xai ἀσκήτεως ἀτεῤόεισιν παρασχὼν, τής ᾿Αλεξαν- 
δρέων μετὰ ἁπμίτριον ἐπισχοπΏς ἀξιοῦται, Ἔτος 5 
ἦγεν ὀκτωχαιδέχατων , καθ) ὃ τοῦ τῆς xatnylocug 
προέστη διδασχαλεἰου. Ἐν ᾧ xa προκόπτει ἐπὶ τῶν 
χατὰ Αχύλαν τῆς Αλεξανδρείας ἠγούμενον διωγμῶν, 
ὅτε xai μάλιστα διαθύητον ἐχτήσατο παρὰ πᾶσι τοῖς 
ἀπὸ τῆς πίστεως ὁρμωμέννις τοῦνομαν δι ἓν ἑνεδεί- 
Χνυτο πρὺν ἅπαντας τοὺς ἁγίους ἀγνῶτας καὶ γνωρί- 
oue μάρτυρας ὀεξίωσίν τε καὶ προθυμίαν. Ob µόνον 
γὰρ ἐν δεσμοῖς τυγχάνουσιν, οὐδὲ μέχρις ὑστάττς 
ἀποφάσεως ἀνακρ.νομένοις συνῆν, ἀλλὰ xai μετὰ 
ταύτην ἁπαγομένοις τὴν ἐπὶ θανάτῳ τοῖς ἁγίοις uáp- 
τυσι πολλή τῇ παῤῥησία χρώμενος, καὶ ὁμόσε τοῖς 
χινδύνοις χωρῶν' ὥστε fon αὐτὸν προσιόντα θαρσα- 
λέως, καὶ τοὺς μάρτυρας μετὰ πολλῆς παλῥησίας φι- 
λῆµατι προσαγορξύοντα, πολλάκις Σπιμανεὶς ὁ ἓν χύ- 
Χλῳ τῶν ἐθνῶν δΏμος, μικροῦ δεῖν χατέλευσεν, εἰ μὴ 
τῆς θείας δεξιᾶς Ρογθοῦ χαθάπας τυγχάνων, παραδὀ- 
ξως διεδίδρασκεν. Ἡ δ' αὐτὴ θεία καὶ οὑράνιος χάρις, 
ἄλλοτε πάλιν γα) πάλιν, χαὶ οὐδ ἔστιν ὑσάχις εἰπεῖν, 
τής ἄγαν περὶ τὸν Χριστοῦ λόγον προθυμίας τε xal 
παῤῥησίας ἕνεχεν , τηνικαῦτα ἐπ'θουλενόμενον αὐτὸν 


C c ιεφύλαττε. Τοσοῦτος 0 Tv ἄρα τῶν ἀπίστων 6 πρὸς 


αὐτὸν πόλεμος, ὡς χαὶ συστροφὰς πο.ησαμένους (19), 
στρατιώτας αὐτῷ περὶ τὸν olxovy ἕνθα χατέμενεν, 
ἐπιστῆσαι, διὰ τὸ ATO, τῶν τὰ τῖς ἱερᾶς πίστεως 
χατγχουμένων παρ αὐτῷ. Οὕτω ὃξ ὁσημέρα, ὁ χατ 
αὐτοῦ διωγμὸς ἐξεχάξτο, ὡς μπχέτι χωρεῖν αὐτὸν την 
πᾶσαν λλεξανδρέων πόλιν, οἴχους μὲν ἐξ οἴχων ἀμεί- 
ύοντα, πανταχόθεν 65 ἐλαυνόμενον τῆς πληθύος ἕνξχεν 
τῶν 0t αὐτοῦ τῇ θεία προσιόντων διδασκαλ!α΄ ἐπ.ὶ xal 
τὰχατὰ πρᾶξιν έργα αὐτῷ, Υνησιωτάτης φιλοσοφίας χα- 
τορθώματα εὖ μάλα θαυμαστὰ περιεῖχεν. 0ἷον γοῦν τὸν 
λόγον, τοιόνὸς φασὶ τὸν τρόπον, xai οἵον τὸν τρόπον, 
τοιύνΣε καὶ τὸν λό-ου ἐπεδείχνυτο. Διὸ ὃν μάλιστα συν- 
αιρομέντς αὐτῷ ὀυνάµξως θείας, µυρίους ἑνΏγε/ 
ἐπὶ τὸν αὐτοῦ ζζλον. Ἐπειδὴ δὲ ἑώρα «οιτητὰς fà» 


D μοναχοῖς, οὐχὶ τοῖς βιωτιχκοῖς µόνον. Porro eo quem 


dixi seusu accipiendum liie. esse. verbum βιῶναι, 
docent sequentia, Ex duohus euim Origenis disci- 
pulis, alterum in saeculo liouestissime vixisse dicit, 
alterum. vero, lHleraclam uomine, clericum fuisse. 
IH enim. sonant hiec. verba, πλείστην xal φιλοσόφου 
βίου καὶ ἀσχήσεως ἀπύδειςιν παρασχών. 

(19) Συστρορὰς αποιησαμένους. Supple τοὺς 
ἀπίστους. At ης οἱ Christoplhorscnus h:zec verba 
referunt ad vocem στρατιώτας, male, ut opinor. 
Neque enim αγιος» liuguz proprietas hunc sensum 
admittit. Nicephorus vero pessime hunc locum ac- 
cepit, quasi discipuli Origenis, vim efferatze plebis 
veriti, militare prasidium a: sui tutelam ascive- 
rint. ln. codd. Maz. et Med. post verbum ποιησα- 
µένους apposita est subdistinctio, optime. 


52) 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VI. 


530 


λείους προσιόντας, αὐτῷ u^) τῆς τοῦ χατηχεῖν À ingentem numerum eorum quos ipse ad doctrinam 


διατριθης ὑπὸ Δημητρίου τοῦ τῆς Ἐχχλησίας c:po- 
εστῶτος ἐπιτετραμμένης, ἀσύμφωνον Ἀγησάμενος 
την τῶν γραμματικῶν λόγων διδασκαλίαν τῃ πρὸς τ 
θεῖα πα.δεύματα ἀσκήσει, μὴ µελλίσας, ἁποῤῥεἕγνν- 
σιν ἅτε ἀνωφελῆ καὶ τοῖς ἱεροῖς µαθήµασιν ἐναντίαν 
τὸν τῶν γραμματικῶ» λόγων δ:ατριθἠν. Ἑἶτα Ἀλο- 
γισμῷ xa0fxovzt ὡς ἂν μὴ γένοιτο τῆς παρ ἑτέρων 
πιχουρίας ἑνδςὴς, ὅσαπερ vv αὐτῷ λόγων ἀρχαίων 
πρότερον συγγράμματα (20) φιλοκάλως ἑσπουδασμένα 
με-αδοὺς, τοῖς ὑπὸ τοῦ ταῦτα ἑωνημένου φερομένοις 
αὐτῷ τέτταρσιν ὀθολοῖς τῆς ἡμέρας Τρχεῖτο, πλείστοις 
τὲ ἔτεσι τοῦτον φιλοτοφῶν διετέλει τὸν τρόπον, πάσας 
ὕλας ν«ωτερικῶν ἐπιθυμιῶν ἑαῦτοῦ περιαιρούµενος, 
χχὶ διὰ πάσης μὲν ἡμέρας οὗ σμικροὺς ἁἀσχίσεως x1- 
µάτους ἀνατλῶν, x3 τής νυχτὸς δὲ τὸν πλείονα χρό- 
voy ταῖς τῶν θείων Γραφῶν ἑαυτὸν ἀνατιθεὶς µελέ- 
ταις, βίῳ τε ὡς ἕνι μάλιστα ἐγχαρτερῶν φ'λοσοφω- 
τάτῳ, τοτὲ μὲν τοῖς by ἁσ,τίαις γυνασίοις ἑνασκού- 
µενος, toti δὲ μεμετρημµένοις τοῖς κατὰ τὸν Ümvoy 
χαιροῖς, οὗ µεταλαμθάνειν οὐ» ὅλως iTY στρωμνῖΏς, 
&AX ἐπὶ τοὔδαγος διὰ απουδτς ἐποιεῖτο,. Πάντων δὲ 
μάλιστα τὰς εὐχγγελικὰς τοῦ Σω7Τρος φωνὰς quia- 
χτέας εἶναι ὥᾧστο δεῖν, τάς τε περὶ τοῦ μὴ 620 χιτὸ- 


vac μηδ) ὑποδύμασι χοᾶσθαι παραϊινούσας, μηδὲ μὴν - 


«ai; περὶ τοῦ μέλλοντος χρόνου φροντίσ, χατατρίθ- 
σθαι. 'AXAX καὶ µείζονι τῖς ἡλιχίας προθυμία γρώ- 
µενος, ἓν φύχει καὶ γυµνότητι ὃὅ,ακαρτερῶν, εἰς ἄκρον 
τε ὑπερθαλλούσης ἀχττμοσύνης ἑλαύνων , τοὺς ἁμ.ρ' 
αὐτὸν εἰς τὰ μάλιστα κατέπλητ-ε᾽ µνυρίους μὲν ὅσους 
λυπῶν εὐχομένους αὐτῷ χοινωνεῖν τῶν ὑπαρχόντων, 
ἂν) οὓς ἑώρων αὐτὸν εἰσφέροντα περὶ τὴν θείαν διδα- 
σχαλίαν χαμάτως. Οὐ μὴν αὐτός γε ἑνδιδοὺς ταῖς 
χαρτερίαις, λέγεται γοῦν χαὶ πλειόνων ἑτῶν γῆν πε- 
πατγκέναι, μηδενὶ μηδαμῶς χξχρημένος ὑποδέματι, 
ἀλλὰ xaY οἴνου χρῄσεως xai τῶν ἄλλων παρὰ τὴν 
ἀναγχαίαν τροφην πλείστοις ἔτεσιν ἀπεσχημένος, 
ὥστε for, el; χίνδυνον ἀνατροτῆς xaX διαφθορᾶς τοῦ 
θώραχος (21) περιπεσεῖν. Τοιαῦτα ot φιλοσόφου βίου 
τοῖς θεωµένοις παρέχων ὑποδείγματα, ε)χότως ἐτὰ τὸν 
ὅμοιον αὐτῷ ζτλον πλείους παρυρµα τῶν φοιτητῶν, 
ὥστε ἔδη καὶ τῶν ἀπίστων ἐθνῶν, τῶν τε ἀπὸ παι- 
ὀείας χαὶ φιλοσο)ίας, οὗ τοὺς τυχόντας ὑπάγεσθαι τῇ 
ἒι) αὐτοῦ δ,δασχαλίἰα (22) oz καὶ αὐτοῖς γνησίως ἐν 
ῥάθει φΦυχΏς τὴν εἰς τὸν θεῖον λόγον πίστιν δι αὐτοῦ 
παραδεχομένοις, διαπρέπειν συνέθαινξ xazk τὸν τότε 
τοῦ διωγμοῦ καιρὸν, ὡς xal τινας αὐτῶν ἁλόντας, 
μαρτυρίῳ τελξιωθῖναι. 


divinz fidei pertrahiebat. Quippe quotidiani ejus 
actus, verissima cujusdam philosophis et admira- 
bilis discipline absolutissima opera videbantur. 
Atque, ut vulgo dicitur, qualis oratio, talis ejus 
vita : qualis vita, talis oratio ejus fuit. Quam 
potissimum ob causam cum divina virtus cum adju- 
varet, alios quoque innumerabiles ad imitationem 
sui provocavit. Cum vero plures quotidie discipulos 
accedentes videret, propterea quod catechumenos 
rum institutio ipsi soli mandata fuerat a. Demetrio 
episcopo : ratus grammatice artis. professionem 
cum divine fidei institutione mininie consentire, 
scholam grammaticz litteraturze, utpote inutilem 
οἱ sacris disciplinis contrariam, sine ulla cuncta- 


D ione abjecit. Deinde prulenti consilio usus, ne 


alieno subsidio opus baberet, veuditis prisca doctri- 
mi voluminibus quie penes se habebat elegantissime 
elaborata, contentus fuit quatuor obolis qui ab 
emptore voluminum ipsi in dies singulos pendeban- 
tur. Hujusmodi. disciplina et plane philosophica 
ratione vivendi, pluribus deinceps annis uti persc- 
veravit, omnes - juvenilium cupiditatum illecebras 
undique submovens, Ac diurno quidem lempore 
gravissimos cujusquemodi exercitationum labores 
tolerabat : noctis vero maximam partem divinarum 
Scripturarum studiis impendebat, severissimze 
quoad poterat philosophia legibus | institutisque 
semetipsum coercens. Quippe interdiu quidein jeju- 
niorum exercitationibus iusudabat : uoctu vero 
somni spatium  dimetiebatur, eumque mon in 
strato, sed super nudo solo capere satagebat. 
Maxime vero evangelica illa Servatoris nostri prae« 
cepta observanda esse ducebat, quibus monemur, 
tum ne duas tunicas habeamus, neve calceamentis 
utamur ; tum ue de crastino nimium solliciti nosmet- 
ipsos exeruciemus. Sed et majore quam | :etas fere- 
bat animi ardore, in frigore ac nuditate perstans, 
et ad summum evangelicze paupertatis culmen 208 
evectus, familiares suos ingenti admiratione percu- 
lit. Ac multos quideu ex ipsis incredibili dolore 
affecit, qui bona sua cum ipso partiri optabani, 
cum illum divinz pradicationis gratia tantos labo- 
res sustinentem viderent. Verumtamen de vigore 


p tolerantix€ nihil unquam remisit, Multos item per 


annos nudis vestigiis ambulasse dicitur, nullo 
penitus calecamento usus. Vino quoque οἱ aliis 
rehus quie ad victum minus necessari: sunt, diu- 


fissime abstinuit : usque adeo ut pectus. ipsius in. gravissimum subversionis labisque discrimen inci- 
deret. HujusmoJi ergo philosophice vitae exempla omnibus spectanda prebens, plures ex discipulis 


ad imitatione:n sui merito provocavit : ita ut multi ex gentilibus. tum 


.(20) Λόγω» ἁρχαίω» cvery;pápgaca. Τις 
Bibliothecam | gentilium — scriptorum | imerpretatur, 
melius quam Christoplhorsonus, qui liunc loeum 
Eusebii de solis veterum oratorum libris accepit. 
Quasi vero λόγοι de solis orationibus dicantur, non 
eiiam de grammatica οἱ philosophia; aut quasi 
Origenes oratorum libros duntaxat, non autem 
graminadicorum  distraxerit, Musculus quosdain 
esecrptorum libros ab ipso Origene compositos 


in omni genere doctrina, 


videtur intellexisse. 

(21) Τοῦ θώραχος. Recte Rufinus et Christophor- 
sonus stomachum verterunt ; nain subversio stoma- 
chi proprie dicitur a Dioscoride et Galeno. 

(23) Τῇ δι αὐτοῦ 6i6acxaAlg. Codex Medicceus 
liabet τῇ αὐτοῦ, rectius. Nam δι) αὐτοῦ ες sequente 
liuea hue irrepsisse videtur. Regius tamen et ΜΑΣ. 
codex nihil mutant. 1n Fuk. scriptum est, τῇ ἔαν- 
του δ,δασχαλ/χ. 





851 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 





5.2 


tuin in plrilosophia prastantissimi, ejus se mogisterio submitterent, Qui cum [οι Christi sincere 
atque intimo mentis affectu ab ipso accepissent, persccutionis ilius tempore inclaruerunt : osque 
aleo ut quidam ex ipsis comprehensi , martyrio perfuncti sint. 


CAPUT IV. 


Quot ab illo fidei rudimentis instituti, ad martyrium 
evecti sint. 


Horum primus fuit is, quem paulo supra memo- 
ravimus, Plutarchus. Qui cum ad mortem ducere- 
tur, iterum liic de quo loquimur Origenes, dum 
Plutarcho ad extremum usque vitz terminum indi- 
viduus adlizret, parum abfuit quin ah illius occide- 
retur civibus, utpote qui necis illius auctor fuisset. 
Verum divina providentia tunc quoque illum con- 
servavit, Post Plutarchum secundus ex Origenis 
discipulis martyr fuit Serenus : qui. fidem quam 
acceperat, igne examinatam ac probatam exhibuit. 
Tertius ex eadem schola martyr exstitit Heraclides, 
ac deinde quartus Heron : ambo securi percussi. 
Prior dum adhuc esset catechumenus, alter vero 
neophytus. Prxter hos quintus ex eodem auditorio 
Christianze pietatis athleta, victor renuntiatus est 
Serenus priori illi cognominis : qui eum plurimos 
cruciatus fortissime pertulisseL, tandem eapite 
truncatus fuisse dicitur, Sed et ex mulierum 
numero flerais quzdam, adbuc catechumena, per 


ignem,ut ipse alicubi dicit, baptismum adepta , ex : 


hac luce migravit. 
207 CAPUT V. 
De Potamicna. 

Septimus inter hes recenseatur Basilides, is qui 
celeherrimam illam Potamienam ad supplicium 
abduxit, Cujus quidem mulieris fama apud earum 
regionum incolos etiamnum pervulgata est, quippe 
qua pro castitate corporis, et pro virginitate qua 
praecipue excelluit conservanda, inimera adversus 
amatores certamina subierit (nam przeter animi pul- 
chritudiuem, mirabilis quoque totius corporis το- 
wustas in ea effloreaceba!), innumera etiam pro 
Christi fide pertulerit, tandemque post acerbissimos 
ac vel dictu ipso horribiles cruciatus, una cum ma- 
tre Marcella igne consumpta sit. Porro Aquila, id 
enim judicis nomen fuit, cum eam toto corporc sx- 


΄ 


(35) "Πραῖς. Dudum conjeceram | scribendum 
esse 'Hpafc, uno verbo pro fj fat; quod in text 
vulgato legebatur ; quam conjeciuraim tandem mihi 
contirmaverunt codd. Regius et Fuk., in quibus ita 
distincte scriplum invent. Astpulatur etiain ltuifi- 
nus, qui hunc locum sic interpretatur : Sed. εἰ ma- 
lieres plurime, in quibus Hera quedam catechumena. 
Vulgo excusum est, Erat quedam catiechumena; 
sed in codice Dibliothecie Regie et. in vetustissimo 
codice Parisiensis Ecclesi: ita. legitur, ut. posui. 
"Hpaig nomen est. proprium, ἀπὸ τῆς ἔρας, ex quo 
fit etiam "Hgatsxoz : quo nomine fuit quidam phi- 
losophus /Egyptius, de quo Suidas ex Damascio in 
Vitia liidori;. Hujus. Heraidis memoriam Growci 
celebrant die 4 mensis Martii, ut legitur iu eorum 
Menologio quod edidit Canisius; seu potius die 5, 
vt habet Meneum Venetiis editum, τῇ αὐτῇ ἐμέρᾷ, 
«à. ἁγίας μάρτυρος Ἡρωῖδος. Lego Ἡραϊδος. Naicio 
au eadeni sit [rais virgo Alesandrina «que cum 


KES9AAAION A. 
"Occ. δι) αὑτοῦ κατηχηθέντες προήχθησαν 
μάρτυρες (Nic. IH. E. v, 6, 1). 

Πρῶτος μὲν οὖν τούτων Ó μικρῷ πρόσθεν διλωθεὶς 
Πλούταρχος fv- οὗ τὴν ἐπὶ θάνατον ἀπαγομένου, 
σμιχροῦ δεῖν αὖθις ὁ περὶ οὗ ὁ λόγος, αυμπαρὼν αὖ- 
τῷ εἰς ὑστάτην τοῦ βίου τελευτήν, ὑπὸ τῶν αὐτοῦ πο- 
λιτῶν ἀνῄβρητο, ὡς αἴτιος αὐτῷ πεφηνὼς τοῦ θανά- 
του ᾿ θεοῦ δὲ αὐτὸν ἐτήρει χαὶ τότε βουλ{. Μετὰ 65 
Πλούταρχον, δεύτερος τῶν Ὡριγένους φοιτητῶν µάρ- 
τυς ἀναδείχνυται ΣερΏνος, διὰ πυρὸς τὴν δοχιμὲν ἧς 
παρειλΊφει πίστεως, παρεσχηµένος. Τῆς αὑτῆς δια- 
τρ'θῖς τρίτος χαθίσταται μάρτυς Ἡραχλείδης, xat 
ἐπὶ τούτῳ τέταρτος "Hoov* ὁ μὲν πρότερος ἔτι xat- 
τχούμξγος, ὁ δὲ νεοφώτιστος, τὴν χεφαλἒν ἀποτμπθέν" 
τες. Ἔτι πρὸς τούτοις τῖς αὐτῖς σχολης πέµττος 
ἀθλητὶς «T; εὐσεθείας ἀναχηρύττεται ἕτερος τοῦ 
πρώτου ΣερΏνος: ὃν μετὰ τλείστην βασάνων ὑπομο- 
vhv, χεφαλῖς ἀποτομῃ γολασθῆναι λόγος ἔχει. Καὶ 
γυναιχῶν δὲ Ἡραῖς (35) ἔτι χα-τχουµένη, τὸ βάπτι- 
σµα, ὥς που φτσὶν αὗτὸς, τὸ διὰ πυρὸς λαδοῦσα τὸν 
βίο, ἑελέλνῆ:ν. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Ε’. 
Περὶ Ποταμιαίνης (Nic. H. E. v, 7). 
Ἔθδομος δὲ ἐν τούτοις ἀρ.θμείσθω Baouelbrc, την 
περιθόητον Πρταμίαιναν ἁπαγαγὼγ, περὶ f$ πολὺς ὁ 
λόγος εἰσέτι vov παρὰ τοῖς ἐσιχωρίοις ἄδεται, µυρία 


6 ὑὲν ὑπὲρ τῆς τοῦ σώματος ἀγνείας τε καὶ παρθενίας, 


ἐν ᾗ διέπρεφε, πρὸς ἐραστὰς ἁνωνισαμµένης * xal γὰρ 
οὖν αὐτῇ ἀχμαῖον πρὸς τῇ φυχῆ xa τὸ τοῦ σώματος 
ὡραῖον ἔπένθει' μυρία δὲ ὑπὲρ τῆς εἰς Χριστὸν mi- 
στεως ἀνατλάσης, xaX τέλος μετὰ δεινὰς xaX φρικτὰς 
εἰπεῖν βασάνους, &pa τῇ μητρὶ Μαρκχέλλη διὰ πυρὸς 
τελξειωθείσης. Φασί ye τοι τὸν δ.χαστᾶν, Αχύλας (94) 
δν τούτῳ ὄνομα, γαλεπὰς ἐπιθέντα αὐτῃ κατὰ παντὸς 
τοῦ σώματος αἰχίας, τέλος £z ὕθρει τοῦ σώματος µο- 
νοµάχοις αὑτὴν ἀπειλήσαι παραβοῦναι" τὴν δὲ βραχύ 


D aliis αρα Antinoum civitatem martyrium passa 


esse dicitur die 22 Septembris in JHomano Marty. 
rologio. In Menologio cardinalis Sirleti die 5 Septem- 
bris leguntur hie verba : Natalis B. martyris 
lihaidis. quce igne consumpta est. Scribendum He- 
raidis. lixec enim ipsa est, cujus hie meminit Euse- 
bius. Tres igitur distinguendie sunt Heraides. Prima 
est, cujus mentio in Menao die 5 Martii ; secunda, 
lHerais catechumena, cnjus mentio in. Menologio 
die 5 Septembris. Tertia, ller«is virgo Agyptia 
oriunda ex. loco qui dicitur Tamma, patre Petro 
presbytero, quie anno :tatis 12 palmam martyrii 
consecuta est, ut legitur in Meneo ad. diem 23 
Septemb., ubi Ἱεραῖς appellatur. 1n. Murtyrologio 
Tiomano lrais dicitur. 

(24) 'AxvAac. Mic Aquila prefectus erat Egypti, 
nt retulit Eusebius supra iu. cap. 3. Quo teunipora 
Origenes aunum at!àtis agebat octavum decimum. 


5:5 
τι πρὸς ἑαυτὴν ἐπισχεφαμένην (23), 
κρίνειε, τοιαύτην δοῦναι ἀπόχρισιν, δι ἧς ἑδόχει νενο- 
μισμένον τι αὑτοῖς ἀτεθὲς ἀποφθέγξασθαι. "Αμα δὲ 
λόγῳ τὸν τᾶς ἁποφάσεως ὅρον καταδεξαµένην, ὁ Ba- 
σιλείδης εἷς τις ὢν τῶν ἓν στρατείαις ἀναφερομέ- 
wv (26), ἁπάγει προλαθὼν τὴν ἐπὶ θανάτῳ. Ἐν δὲ 
τὸ πληθος ἐνοχλεῖν αὐτῇ xal ἀχολάστοις ἐνυθρίνειν 
ῥήμασιν ἐπειρᾶτο, ὁ μὲν ἀνεῖργεν ἀποσοθῶν τοὺς Ev- 
υθρίζοντας, πλεῖστον ἔλεον καὶ φιλανθρωτίαν εἰς αὖὐ- 
τὶν ἐνδσιχνύμενος, ἡ δὲ τῆς περὶ αὐτην συμπαθείας 
ἀποδεζαμένη τὸν ἄνδρα θαῤῥεῖν παραχελεύξται’ ἓς- 
αιτὴσεσθαι γὰρ αὐτὸν ἀπελθοῦσαν, παρὰ τοῦ ἑαυτης 
Κυρίου, xaX οὐχ εἰς uaxpby τῶν εἰς αὐτὴν πεπραγµέ- 
νων τὲν ἁμοιθὴν ἀποτίσειν αὐτῷ. Ταῦτα δὲ εἰποῦσαν, 
Υενναίως τὴν ἔξοδον ὑποστῖναι, πίστης ἐμτύρον (27) 
χχτὰ δ.ἆἀφορα µέρη τοῦ σώματος ἀπ ἄχρων ποδῶν 
xal µέἐχρ: κορυφΏς ἠρέμα xaX χατὰ βραχὺ περ:χυθεί- 
σης αὐτῃ. Καὶό μὲν τῆς ἀριδίμου κόρης τοιοῦτος xat- 
πγώνιστο ἄθλος. Οὐ μακρὸν δὲ χρήνον διαλιπὼν ὁ 
µασιλείδης, ὅρχον διά τινα αἰτίαν πρὸς τῶν συστρα- 
πιωτῶν αἱτηθεὶς, μὴ ἐξεῖναι αὐτῷ τὸ παράπαν ὁμνή- 
ναι διεθεθαιοῦτο. Χριστιανὸν γὰρ ὑπάρχειν, χαὶ τοῦτο 
ἑμφα)ῶς ὁμολο»εἴν. Παΐ-ειν μὲν οὖν ἑνομίσετο τέως 
ταπρῶτα. Ὡς δὲ ἑπιμόνως ἀπισχυρίκετο, ἄγεται ἐπὶ 
τὸν δικαστὺν, ἐφ᾽ οὗ την ἕνστασιν ὁὀμολογίσας, 
δξσμοῖς παραδίδοται. Tiv Gb χχτὰ θεὸν ἀδελφῶν ὡς 
αὐτὸν ἀφιχομένων, xa τὴν αἰτίαν τῆς ἀθρύας xal πα- 
p39 $09 ταύτης ὀρμῖς πυνθανωµένων, λέγεται εἰπεῖν, 
ὡς ἄρα Π,ταμίαινα τρισὶν ὕστερον Ἠμέραις τοῦ µαρ- 
τυρίου νύχτωρ ἐτιστᾶσα, σ:ἔφανον αὐτοῦ τῇ κεφαλῇ 
περιθεῖσα ein, calm τε ra paxsxàrxivat χάριν αὐτοῦ 
«by Κύριον, καὶ της ἀξιώσεως τετυχγχέναι, οὐκ εἰς 
μακρόν τε αὐτὸν παραλίφεσθαι. Ἐπὶ τούτοις τῶν 
ἁδελφῶν τῆς ἐν Κυρίῳ σρραγῖδος µεταδόντων αὐτῷ, 
τῇ μετέπειτα Ἱμέρᾳ τῷ τοῦ Κυρίου διαπρέψφας µαρ- 
τυρίῳ, τν χεραλὴν ἁἀπηοτέμνεται. Καὶ ἄλ]οι δὲ 
πλείους τῶν xaz' Αλετάνδρειαν, ἀθρόως τῷ Χριστοῦ 
λόγῳ προσελθεῖν κατὰ τοὺς δε2γλωμµένους ἑστοροῦν- 
ται, ὡς δῇ χαθ᾽ ὕπνους τῆς Ποταμιαίντς ἐπιρανείστς 
xai ἐπὶ τὸν θεῖον λόγον προσκεχληµένης (28) αὐτούς. 
Αλλὰ ταῦτα μὲν ὧδε ἐχέτω. 


KE9$AAAIUN Q'. 
Περὶ Κλήμεντος τοῦ Α.1εξαν δρέως (Nic. I .E.1v,55). 
Πάνταινον δὲ KAf uns (20) διαδεςάµενος, τῆς χατ᾽ 


(25) Πρὸς ἑαυτῆν ἐπισκεψαμένην. Τα codex 
Regius. Sed reliqui tres Maz., Med. et Fuk.. scri- 
pum babent εἰς ἑαυτῖν ἐπ. 

(26) Tox àr στρατείαις ἁναφερομένω». Wufinus 
vertit, unus ex his quibus implere specula:oris offi 
cium 0s est, 

(27) Πίττης ἐμπύρου, etc. Iis verbis indicat Eu- 
sebius, Potamiznam in lebetem picis ferventis 
sensim demissam fuisse. Porro in. quatuor codici 
bus Maz., Med,, Fuk. et Savil. legitur ἑρέμα xai 
Χατὰ µιχρὀν, elc. 

(28) Καὶ... zpocx&xAngérnc. ln codd. Maz., 
Fuk., Sav. et Mediceo ita legitur, xal ἐπὶ τὸν 
θεἴον λόγον προσκεχληµένης. Qua tamen verba nou 
admodum necessaria inihi videntur. Porro Ruflnus 
hunc locum pessime accepit, ubi et l'otamizenam 
Uirigenis discipulam facit. In. quo tamen Rufino 


HISTORIAE ECCLESIASTICJE LIB. VI. 
ἐρωτηθεῖσαν ὃ A vissime excruciasset, ad extremum Interminatus ei 


$54 


esse dicitur se illam gladiatoribus violandam tradi- 
turum. At illa cum paulisper secum ipsa rem pere 
pendisset, interrogata quid consilii caperet, ejus- 
modi fertur dedisse responsum quod impium esse 
gentilibus videbatur. Protinus igitur judicis sen- 
tentia damnatam Dasilides unus ex apparitoribug, 
ad supplicium abducit. Cumque vulgus eam vexare, 
et olscenis verbis illudere ei conaretur, Bas'lides 
quidem eos qui contumeliam virgini faciebant abs- 
terrens propellebat, multaque misericord:z et hiu- 
manitatis erga. illam przbebat indicia. lila vero, 
benignitatem homiuis erga se libenter amplectens, 
bono animo eum esse jussit ; se namque post obitum 
salutein ipsius a Domino impetraturam, et collata 


D in se beneficia brevi remuneraturam esse. Πως cum 


dixisset ferventi pice per varia corporis membra 
ab imis pedibus, ad ipsum usque capitis verticem 
len'e ac paulatim circumfusa, morlem constar. 
animo pertulisse memoratur. Et hujusmodi quidem 
certamen nobilissima virgo decertavit. Brevi autem 
postea Basilides, cuin ob nescio quam causam a 
contubernalibus suis sacramento adigeretur, nefas 
sibi esse affirmavit omnino jurare : quippe Christia- 
num se esse, idquc palam proflteri. Illi primo qui- 
dem liominem jocari arbitrabantur. Verum cum id 
constanter asseveraret, ad judicem est perductus, 
Apud quem fidei sux constantiam professus, in vin- 
cula 908 cenjicitur. Cumque quidam in Domino 
fratres cum adiissent, et causam subitz illius atque 
insperat:e conversionis interrogarent, dixisse fertur, 
lotami.enam tertio post martyrium die, noctu sibi 
assistentem coronam capiti suo imposuisse, dixis- 
seque se ipsius causa Dominum orasse, atque id 
quod petierat impetrasse: nec diu postea ipsum ad 
superos migraturum. Post h:ec signaculo Dotuini a 
fratribus accepto, postridie Christum gloriose con- 
fessus, capite truncatus est. Plures quoque alii ex 
Alexandrinis civibus, codem tempore ad fidem 
Christi subito transiisse memorantur, quos scilicct 
Potamizna in somuis oappareus ad id faclenduim 
provocaverat. Verum de his hactenus. 
CAPUT VI. 
De Clemente Alexandrino. 
Per idem teinpas Clemens, qui Pantzno succes- 


D refragari equidem non ausim. Etsi enim id diserto 


non dixit Eusebius, ex ejus tamen narratione id 
colligi videtur. Nam cum martyres qui cx Origeuis 
Schola exstiterunt, hie recenseus, Dasilidem et Po- 
tamiznam illis accenseat, hi. quoque ex Origenis 
discipulis fuerint nevesse est. Quod cum de Basilide 
dici non possit, de Potamirna certe sit adinodum 
probabile. C:eterum. lotamizeni nomen deductum 
est a maseulino Ποταμίων, codem modo quo Try- 
phaena et similia. 

(29) Πάνταινον δὲ Κλήμης. Hiec parum colize- 
rent cum superioribus. Neque enim Clemens tune 
magistri officio in Alexandrinze Ecclesie schola 
fungebatur, scd Orizeues, Clementis discipulus. 
Adde quod de Cleinente ejusque libris jam in libro 
superiore commemoravit Eusebius. Quin et Caius 
in Purto. Labyrintho , Clementem refert inter scrj- 


$35 


EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 





05b 


serat, Apud Alexandriam eatechumenorum institu- A ᾽Αλεξάνδρειαν κατηχήσεως εἰς ἐχεῖνο τοῦ χα.ροῦ xa- 


tioni adhue proerat : adeo ut auditor cjus etiamtum 
puer fuerit Orizcnes. Hic porro Clemens in primo 
Στροματέων libro ordinem temporum describens, 
olitu. imperatoris Commodi computationem suam 
circuinsctibit. Ex quo apparet, Severi Augusti cujus 
nunc tempora exponimus principatu, bzxec volumina 
ab eo fuisse claliorata, 


CAPUT VII. 
De Juda scriptore. 

Eodem tempore alius quoque scriptor Judas, de 
septuaginta apud Danielein septimanis disserens, ad 
decimum usque annum imperii Severi supputationein 
temporur) perdueit. Qvi etiam decantatum | illum 


An'icliri-ti adventum jam tum imminere existimabat. B 


Adeo commota (tune adversus nostros persecutio 
multorum animos vchementer couturbaverat. 
CAPUT VIII. 
De Origenis audaci [acinore. - 
luterea Origenes dum catecliumenis apud Alexan- 
driam instituendis vacaret, facinus aggreditur, 
quod miuus. perfecti sensus, et juvenilis. cujusdam 
909 audaci: possit videri : fidei tamen οἱ conti- 
nentie maximum in se specimen continet. Nam 
cum verba illa, « Sunt quidam eunuchi qui seipsos 
eastraveruut propter regnum coelorum 95, » simplicius 
ac juvenilius accepisset, partim ut Servatoris nostri 
verbum adimpleret, partim ut omnem obsceni ru- 
moris et calumni:? occasionem infidelibus adimeret, 
eo quod ipse atate juvenis non solum viris sed et 
feninis divin: fidei praecepta tradebat, dictum 
Servator.s reipsa exsequi adortus est. Providerat 
quidem ut plerosque familiarium suorum ea res la- 
terct. Verum ille, quamvis maxime id vel'et, tantuin 
facinus occultare non potuit. Itaque Demetrius cum 
rem illam utpote Ecclesiz ejus episcopus, postea 
. comperisset, juvenis audaciam veliementer admira- 
ius est. Αο primum quidem alacritatem animi οἱ 
fidei sinceritatem. in. eo collaudans, bono animo 
esse jussit : utque tanto majore cura institucudis 
catechumenis vacare pergeret cohortatus est. Ας 
tum quidem Demetrius erat ejusinodi. Sed non multo 
post tempore, cum eum prosperis successibus in 


dies augeri et magnum jam atque illustrem omnium D 


sermonibus celebrari videret, humani quidpiam 
passus, litteris ad omnes ubique terrarum episcopos 


35 Matth. xix. 


plores ecclesiasticos qui ante Victoris papse tem- 
pora floruerunt. Verba- Caii si quis forte desiderat, 
habentur supra in fine libri quinti, Recte ergo 
Rufinus et hoc et sequens caput. supra posuit in 
cap. 32, ubi de Demetrio episcopo agitur, qui cate- 
chizandi, id est docendi iu. Ecclesia magisterium 
Origeni tribnit. Ex his porro conjicio, Eusebium 
huic operi ultimam manum non admovisse. 

(30) Φοιτητῶ» yeréciiuc αὐτοῦ. 1n codice Medi- 
cro ita legitur hic locus, τῶν φοιτητῶν αὐτοῦ T3102 
ἔντα γενέσθα:. quomodo etiam in. codd. Maz., Ful. 
et Sav, scriptum reperi. — Φοιτητῶν γενέσθαι a5- 
τοῦ cum BHegio Rob. Sicephani scripsimus. Epi. 


θηγεῖτο, ὡς xai τὸν Ὠριγένην τῶν φοιτητῶν γε- 
νέσθαι αὐτοῦ (30). Tfjv Y £ tot τῶν στρωματέω» πρα- 
γματείαν ὁ Κλήμης ὑπομνηματιξδόμενος, χατὰ τὸ 
πρῶτον σύγγραμμα χρονικὴν ἐκθέμενος Υραςῖν, εἰς 
τὴν Κομµόδου τελευτῖν περ'γράφε. τοὺς χρόνους, ὡς 
εἶναι σαφὲς, ὅτι χατὰ Σε6Τρον αὐτῷ πεπόνητο τὰ 
σπουδάσµατα, οὗ τοὺς χρόνους παρὼν ἱστορεῖ λό- 
γος. 
KEPAAATON 7’. 

Περὶ Ἰούξα συγ]ραφέως (Nic. H. E. τν, 95). 

Ἐν τούτῳ xal Ιούδας συγγραφέων ἕτερος, εἰς τὰς 
παρὰ τῷ jaw ἑβδομήχοντα ἑθδομάδας ἐγγράφως 
διαλεχθεὶς, ἐπὶ τὸ δέχατον τῆς Σεθήρου βασιλείας 
ἵστησι τὴν χρονογραφίαν"' ὃς xaX zh» θρυλλουμένην 
τοῦ Αντιχρίστου παρουσίαν Tor, τότε πλησιάσειν ᾧε- 
το" οὕτω σφοδρῶς ἡ τοῦ καθ’ ἡμῶν τότε διωγμοῦ xi- 
νητις τὰς τῶν πολλῷῶν ἀνατεταρᾶχει διανοίας. 

KEPAAAION Br. 

Περὶ τοῦ τοΊμηὐέντος Ὡριγένει (Nic. H. E. v, 8). 

Ἐν τούτω δὲ τῆς κατηχήσεως ἐπὶ τῆς Άλεξαν- 
δρείας τούργον ἐπ.τελοῦντι τῷ Ὡριγένει πρᾶγμά t: 
διατέπραχται, φρενὸς μὲν ἀτεχους xal νεανιχἠς, τί- 
στεώς Ύε μὴν ὁμοῦ χαὶ σω,ροσ»νης (51) µέγιστον 
δεῖνμα περ!ἐχον. Τὸ γὰρ, ε εἰσὶν εὐνοῦχοι οἵτινες εὖ- 
νοῦγισαν ἐαυτοὺς διὰ τὴν ῥασιλείαν τῶν οὐρανῶν, » 
ἁπλούστερον xaX νεανιχώτερον ἐχλαθὼν, ὁμοῦ μὲν 
σωτύριν φωνῖν ἀποπλτροῦν οἰόμενος, ὁμοῦ δὲ καὶ 
διὰ τὸ νέον τὴν ἡλιχίαν ὄντα, ud ἀνδράσι µόνον, xol 
γυνσιξὶ δὲ τὰ Oca προσομιλεῖν, ὡς ἂν πᾶσαν τὴν πα- 
ρὰ τοῖς ἀπίστοις αἰσχρᾶς διαθολῆς ὑπόνοιαν ἀποχκλεί- 
σειε, τὴν σωτέρ!ον φωνὴν ἔργοις ἐπιτελέσαι ὠρμίέῦθη, 
τοὺς πολλοὺς τῶν ἀμφ' αὐτὸν γνωρίµων διαλαθεῖ, 
φροντίσας. Οὐκ ἓν δὲ ἄρα δυνατὸν αὐτῷ χαΐπερ βον- 
λομένω, τοσοῦτου ἔργον ἐπιχρύγασθαι. Γνοὺς δη-α 
ὕστερον ὃ Δἡμίτοιος, τε τῆς αὐτόθι παροικίας προ- 
εστὼς, s) µάλα μὲν αὐτὸν ἀποθαυμάσε: τοῦ τολµί- 
µατος, τὴν δὲ γε προθυµίαν καὶ τὸ γνήσιον αὐτοῦ τοῦ 
πίστεως ἀποδειξάμενος, θαῤῥεϊν αὐτίχα παραχελεῦξ- 
ται καὶ νῦν μᾶλλον ἔχεσθαι αὐτὸν τοῦ τῆς κατηχη- 
σ-ως Íoyou παρορμᾷ. Αλλὰ τότε μὲν οὗτος, τοιοῦτός 
τις $v. Οὐ μακροῖς ὃΣ χρόνοις ὕστερον ὁ αὐτὸς ὁρῶν 
€) πράττηντα µέγαν τε xaY λαμπρὺν καὶ παρὰ vit 
ὄντα βεθοηµένον, ἀνθρώπινόν τι πεπονθὼς, τοῖς ἀνὰ 
τὴν οἰκουμένην ἐπισκόποις χαταγράφειν ὡς ἁτοπωτά- 
του τοῦ πραχΏέντος αὐτῷ, ἐπειρᾶτο ” ὅτι Ys τῶν κατὰ 
Παλαιστίνπὺ (92) οἱ μάλιστα ὀύχιμοι καὶ διαπρέτον- 


(51) Π΄στεὺς ye iiy ὁμοῦ xal σωρρεσύνης. Ma 
codex ltegius, sed reliqui. wes Maz., Med. ac Fu- 
ketii scribunt πίστεως δὲ ὅμως σωφροσύνης, sine 
conjunctione. 

(52) "Ott ye τῶν κατὰ IaAaiccinr. lta quiden 
codes ltegius. Apud Nicephorum pro ὅτι ys legitur 
ἐπεὶ τοίγς, quod idew valet. ln. codice Mediceo 
legitur ὅτε τῶν, ele., minus reete, ut. opinor. Nam 
Eusebius causam aperit cur Demetrius, qui antea 
Origenem tantopere dilexerat, subito mutatus, eum 
ubique literis suis laceraverit, eo quod scilicel 
Ciesariensis οἱ Hierosolymitanus episcopi eum ad 
presbvterii gradum promovissent. iu quo non Bae- 


551 


HISTORLE ECCLESIASTICA LIB. VI. 


928 


τες Καισαρείας τε καὶ Ἱεροσολύμων ἐπίσχοποι, πρε- A scriptis, facinus illud Origenis proscindere tanquam 


σθείων τὸν Ὡρ:γέντν xaX τῆς ἀνωτάτω τιμῖς ἄξιον 
εἶναι δοχιµάσαντες, χεῖρας εἰς πρεαθυτέριον αὐτῷ 
τεθείχασι. Ττν.καῦτα δ οὖν εἰς (ένα δόξτς προξλ- 
θόντος αὐτοῦ, ὄνομάτε παρὰ τοῖς πανταχη πᾶσιν &v- 
θρώποις, xai χλέος ἀρετῆς xal σορίας οὗ σμιχρὸν 
x:1021f)00, μτδεμιᾶς ἄλλης εὐπορῶν ὁ Απμίέτριος 
χατηγορίας, τῆς πάλαι iv παιὸν νενονυίΐας αὐτῷ moá- 
ξτως δεινῖν ποιεῖται δισθολΏν, συμαπεριλαθεῖν τολµή- 
σας ταῖς καττγηρίαις τοὺς ἐπὶ τὸ πρεσθυτέριον αὐτὸν 
προάξαντας. Ταῦτα μὲν οὖν μικρὸν ὕστερον ἐπράχθτ. 
Ἰότε γε ut» ὁ Ὡριγένης ἐπὶ τὰς «Αλεξανδρείας τὸ 
τς θείας διδασκαλίας ἔρὶον εἰς ἅπαντας ἀφνυλά- 
Χτως (33) τοὺς προσιόντας νύκτωρ xai μεθημέραν 
ἑπετέλε., τοῖς θξίοις ἆ γχνως uaÜfuast, xa τοῖς ὡς 
αὐτὸν φοιτῶσι, shy πᾶσαν ἀνατ'θεὶς σχολ{ν. Ἐτὶ δέ- 
χα δὲ χα) ὀχτὼ (54) ἔτεσι τὴν ἀρχὴν ἐπ. κρατέσαντα 
Σεθπρον, ᾽Αντωνῖνος ὁ παῖς διαδέχεται. "Ev τούτῳ δὲ 
τῶν κατὰ τὸν διωγμὸν ἀνδρισαμένων, χαὶ μετὰ τοὺς 
ἐν ὀμολογίαις ἀγῶνας διὰ προνοίας Oso πεγυλαγµέ- 
νων, εἷς τις Qv ὁ Αλέξανδρος, ὃν ἁρτίως ἑπίσχοπον 
τῆς ἐν Ἱεροσολύμοις Ἐκκλησίας ἑδγλώσαμεν, οἷα 
ταῖς ὑπὲρ Χριστοῦ δ.απρέψας ὁμολογίαις |χατὰ τὺν 
τοῦ διωγμοῦ χαιρὺν], τῆς ὅγλωθεισης ἐπισχοπΏς (23) 
ἀξιοῦτα:, ἕν, Ναρχίσσον, ὃς fv αὑτοῦ πρότερος, περι- 
όντος τῷ βίῳ. 


* 
$ 


absurdissimum coepit. Quippe probatissimi et ma- 
xime insignes apud Pakestinam antistites, Cxsa- 
riensis scilicet et llierosolymitanus, cum Origenem 
praerogativa et supremi houoris apice diznum ju- 
dicassent, manus ci imponentes, presbyterum or- 
dinaverant. Tune igitur cum Origeues ingenti gloria 
floreret, et apud cunctos ubique mortales virtutis 
3€ sapienti: causa maximum normen essel consecu- 
tus, Demetrius quando nihil aliud liabebat. quod ei 
objiceret, facinus illud quod adolescens olim pa- 
traverat, gravissime criminatus est ; illos etiam qui 
eum ad presbyterii horrorem evexerant, accusatio- 
nibus suis conatus involvere. Et liec quidem ali- 
quanto post gesta sunt, Tunc autem Origenes Ale- 
xandri: opus sibi injunctum peragens, cunetis ip» 
sum adeuntibus, libere jam et absque ullo impedi- 
mento verbum Dei diu noctuque pradicabat; divi- 
nis disciplinis suisque auditoribus tempus onie 
promptissime impendens. luterea cum Severus 210 
decem et octo annis imperium tenuisset, Antoninus 
filius in ejus locum successit. Qua tempestate Ale- 
xander, unus ex eorum numero qui in persecutione 
fortiter certaverant, et. qui post gloriosa confessio- 
nis certamina divina providentia fuerant reservati, 
quem nos flierosolymorum episcopum fuisse paulo 


ante retulimus, oh insignem Chr'stianorum fidei confessionem ad supradictum episcopatum promotus 
est, Narcisso, qui prius ibi fuerat episcopus, adhuc superstite. 


KETAMAION 6€. 
Περὶ τῦ κατὰ Nápxicccr zapa&8c8or 
(Nie. H. E. v, 9). 

Πολλὰ μὲν οὖν xoi ἄλλα παράδοξα οἱ τῆς παροι- 
χίας πολῖτα: ὡς Ex παραδόσεως τῶν κατὰ διαδοχΏν 
ἁδελγῶν, τοῦ Δαρχίσσου μνημονεύουσιν’ ἐν οἷς καὶ 
τριόνᾶς τι θαῦμα δι’ αὐτοῦ γεγονὸς ἱστοροῦσι. Κατὰ 
τὶν μεγάλην moti τοῦ Πάσχα δ.ανυκτέρευσιν τοῦ- 
42169 φασι τοῖς διαχόνοις ἐπιλιτεῖν. Ἐν ᾧ τὸ πᾶν 
πλῆθος δεινῆς ἀθυμίας διαλαβούσης, τὸν Νάρχισσον 
τοῖς τὰ qa παρασκευάτουσιν ἐπιτάξαι, ὕδωρ &vi- 
μήσαντας ἔχ τινος παρακξιμένου «ρέατος, ὡς αὐτὸν 


diocris injuria Demetrio illata esse videbatur, tuin 
ab episcopis illis, tum ab Origene. Ab Origene 
quidem, qued ab externis episcopis manum Sibi 
imponi passus fuisset, nec ab episcopo civitatis 
sux bonorem illnn. presbyterii exspectasset : ab 
episcopis vcro, quod Alexandrinae seholie magistrum 
hoc facto ad Ecclesiam suam transtulssent. Porro 
hic non contemuenda. oritur. difficultas, cur. duo 
«imul episcopi Origenem presbyterum ordinaveriut, 
Mihi videtur i4 ejus honori datum luisse, ut duo 
simul episcopi ei manum  imponereut, Quo facto, 
jn duabus Ecclesiis sedendi ct cum aliis presbyteris 
communicandi jus habebat. Vide infra cap. 25 et 
21, ex quibus «onjectura nostra prorsus. confirma- 
tur. Fuit quidem consuetudo, ut cum quis ad presby- 
leriuu vel diaconatum: promoveretur, aliquot. epi- 
scopi interessen!, quo illustrior ac celebrior esset 
pzomotio, ut docet lunocentius in epistola ad Mar- 
cianum episcopum. Photius certe in. Biblioth. cap. 
418, ait Theoctistum ipsum ordinationem cclebi asse, 
Alexandrum vero eam comprobasse. 

(55) 'AgvJddxtoc. [ιδ vocis multiplex. est 
signilicatio. Et ftuliuus quidem eam ita exposuit : 
Velut. abicissis omnibus. inpedisientis liber. prorsus 


ν 


C 


e 


D 


CAPUT IX. 
De miraculis Natc'ssi. 


De hoc Narcisso multa quideni alia stupenda com- 
memorant civitatis illius incole, a fidelibus cor ti. 
nua successione velut per manus sibi tra/ita, Inter 
quie boc etiam miraculum ab illo edituin esse nar- 
rant. Forte in magna Pasch:ze vigilia oleum ministris 
deerat. Qua de causa cum universus populus gra- 
vissimo m^erore perculsus esset, Narcissum ferunt 
:andas.e iis quibus cur: erat lucernas accendere, 
ul aquam ex quodam propinquo haustam puteo ad 


ει cum omni fiducia rem gerebat : Musculus vero 
vertit sine discrimine 2 quem. sccutus Christophor- 
sonus ita interpretatur, nulla habita, personarum 
ratione. Mihi Rufini versio inagis arridet. Nam 
antequam Origenes seipsum  evirasset, maxima 
cautela opus habebat, ut cum virginibus ac feminis 
quae institutionis causa ipsum adibant, conversare- 
tur, ne obsceni rumoris occasionem ullam praeberet. 
Postea vero ampu:ata sibi virilitate, liberius dein- 
ceps munus suum  exsequebatur nec tanta cautione 
indigebat. 

(54) Ἐπὶ δέχα δὲ xal ὀκτώ. 1n vetustissimo lRu- 
fiui codice, qui olim fuit Ecclesia: Parisiensis, ab 
iis verbis caput 9 inchoatur, sicut et Cliristophor- 
sonus distinxit. 

(39, Τῆς δη.Ἰωθείσης ἐπισχοπῆς. Aute Ίντο 
verba in. codd. Maz., Med, et Fuk. legitur κατὰ 
τὸν τοῦ διων μοῦ καιρόν ,etc. Sed b:ec verba prorsus 
superflua sunt, cum initio hujus periodi id dixerit 
Eusebius. De hoc Alexandro Eusebius in Chronico 
ad ann. xi Severi, qni erat seenndus annus perse- 
eutionis, hiec habet : Alexander. ob. confestioncm 
Dominici nominis insignis habetur. 


539 


oratione super aquam facta, jussisse dicitur sincera 
in Christum fide ut eam lucernis iufunderent. Quo 
itidem peracto, aiunt aquam contra morem naturz 
sux, mirabili quadam ac divina virtute in olei pin- 
guedinem esse eonversain : ex eoque oleo apu plu- 
rimos fratres exiguum quoddam specimen ad me- 
inoriam tanti. iniraeuli diutissime ad nostra usque 
tempora servatum fuisse. Plurima quoque alia de 
vita et conversatione cjus viri perhibent, memoria 
imprimis digna : inter qux et illud est : Mali qui- 
dam homuncioncs qui vigorem el constantiauir vite 
illius ferre non poterant, veriti ne tandem depre- 
lhensi Ρώμας darent utpote. sexcentorum sibi sccle- 
rum conscii, pr:veuire cum decreverunt : steuctis- 
que iusidiis gravissimam ei calumniam asperserunt. 
Alque ut audientibus persuaderent, sacramenti re- 
ligione accusationem firmabant. Uuus inter juran- 
dum imprecabatur sibi ut incendio periret, si sciens 
falleret, alter ut scevo ac. pestilenti morbo corpus 
absuieretur, tertius ut luminibus orbaretur. Sed 
quantumvis jurantibus, nemo ex fidelium numero 
91] fidem adhibebat : quippe eum Narcissi conti- 
nentia el sanctitas vite omnibus virtutum numeris 
absolutz;,cunctissemper spectata conipertaque esset. 
At ille cum dictorum infamiam sustitere non posset, 
et alioqui philosophie vitae. jamdudum amore te- 
neretur, relicta Ecclesiz plebe, in solitudine ae de- 
viis agris plurimos annos delituit, Verum maguus 


ΕΙ 5ΕΡΙ C:ESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTONICA. 





540 
se deferrent. Quod ubi dicto citius impletum est, A χοµίσαι, Τούτου δὲ ἅμα λόγῳ πραχθέντος, ἐπευξά- 


µενον τῷ ὕδατι, ἐγχέαι xatk τῶν λύχνων πίστει τῇ 
εἰς ἂν Κῦριον γνησίᾳ “παραχελευσασθαι. Ποιησάν- 
των δὲ xai τοῦτο, παρὰ πάντα λόγον δυνάµει παρα- 
δόξῳ καὶ θείᾳ μεταθαλεῖν ἐς ὕδατος εἰς ἐλαίου πιότητα 
(86-50) «tv φύσιν, παρά τε πλείστοις τῶν ἁδελφῶὼν 
ἐπὶ µέκιστον (97) ἐξ ἐχείνου χαὶ εἰς ἡμᾶς βραχύ τι 
δείγμα τοῦ τότε θαύματος φυλαχθῆναι. "Αλλα τὸ 
πλεῖστα περὶ τοῦ ῥίου τοῦδε τοῦ ἀνδρὸς µνήµης ἄξια 
καταλέγουσιν, Ev οἷς xaY τοιόνδε τι. Τὸ εὔτονον αὖ- 
τοῦ xal axe (uv τοῦ βίου φαῦλοί τινες ἀνθρωπίσχος 
μὲ οἵοί τε φέρξιη, δὲξι τοῦ μὴ δίκην ὑποτχεῖν ἀλόντας, 
διὰ τὸ µυρία καχὰ ἑαυτοῖς συνειδέναι (58), συσκευξν 
κατ αὐτοῦ πρρλαθύντες συῤῥάτέτουσι, καὶ τινα δει- 
vi» χαταχέουσιν αὐτοῦ διαθολἑν. Εἶτα πιστούμενοι 
τοὺς ἀκρουμένους, ὄρχοις ἐθεθαίουν τὰς xar voplac: 
xai ὁ μὲν Tj μὴν ἁπόλοιτο πυρὶ ὤμνυεν, ὁ δὲ ἡ μὲν 
σχαιᾷ νόσῳ (ὅ9) ἑαπανηθείτῃ τὸ σῶμα, ὁ δὲ τρίτος 1$ 
μὴν τὰς ὁράσεις πτρωθείπ. ᾽Αλλ᾽ οὐδ' οὕτως αὐτ.ῖς, 
χαίπερ ὀμνύουσι, τῶν πιστῶν τις προσεῖχε τὸν νοῦν, 
διὰ τὸν εἰς πάντας λάμπουσαν Ex τοῦ παντὸς σωφρο- 
ούνην *z καὶ πανάρετον ἀγωγὴν τοῦ Ναρχίσσου. k3- 
τός Y& μὴν «Lv τῶν εἰρημένων μηδαμῶς ὑπομένων 
µοχθπρίαν, καὶ ἄλλως Ex μαχροῦ τὸν φιλόσοφου 
ἀσπαζόμενος βίον, διαδρὰς πᾶν τὸ τῆς Ἐκκλησίας 
πλῖθος, ἐν ἐρημίαις xaX ἀφανέσιν ἀγροῖς λανθάνων, 
πλείστοις ἔτεσι διέτριθεν. Αλλ᾽ οὗ xal ὁ τῖς δίχης 
µέγας ὀρθαλμὸς ἐπὶ τοῖς πεπραγµένοις Σρέμει (600), 
µετήει δὲ ὡς τάχιστα τοὺς ἀσεθεῖς, αἷς καθ᾽ ἑαυτῶν 


ille justitiz: oculus, his peractis minime quiescen- ϱ ἐπιορκοῦντες (61) χατεδήσαντο ἀραῖς. 'O μὲν οὖν 


dum . putavit, Sed. coufestim impios illos iis ipsis 
ultus est diris, quibus in semctipsos pejerantes, sese 
devoverant. Primus igitur, cum uiodica quidain 
scintilla in domo in qua manebat, citra ullam cau- 
sam subito exsiliisset, noctu incensis dibus cum 
universa familia couflagravit ; alteri corpus ab iiis 


(56-56) Elc &Aalcv πιότητα. Sic scribendum vide- 
tur; vulgatus textus, ποιότητα. Πιότητα etiam legit 
lufinus; sic enim vertit, aque natura. in. olei pin- 
guedinem versa. Sed et in Morzi libro ita ad margi- 
nem emendatum. inveni. Codex quoque Fuk. iia 
diserte scriptum babet, 

(97) Εαὶ μήκιστον. Τὰ recte codi. Medic. ac 
Maz. et Niccphor. lib. v, cap. 9, quam lectionem se- 
cutus est Misculus. At Clristophorsounus. vulgataui 
scripluram ἐπιμέχιστον sequi inaluit, pessine. 

(58) Ἐαυτοῖὶς συγειδέναι. Sic. pro vulg. συν- 
εγνωχέναι legunt codd. Med. et Maz., quibus con- 
sentit codex Εικ. et Sav, 

(59) 'H μὴν σκαιᾷ vrócqo. Rufinus. vertit. regio 
morbo. Langus autem. interpretatur morbo sontico ; 
Christephorsonus, fedo ac scevo morbo, quo: ad 
Rui interpretationem: propius. accedit. Nam 
Rufinus per inorbui regium, lepram. intelligit, ut 
ex sequentibus apparet. Sie in libro x, cap. 25, de 
Eunomio loquens :. Vir corpore et anima leprosus, 
el interius exteriusque morbo regio corrupIus, Certe 
Gregorius Nyssenus in. libro 1 contra. Eunomium, 
pag. 907, leprosum | illum fuisse testatur his ver- 
bis: 'O εἰσδύνων tl; τὰς οἰχίας αὐτόχλητος, οὐδὲ 
τὴν Ex τοῦ πάθους ἀτδίαν τῇ καθ ἑαυτὸν διαγωγῆ 
περιστέλλων, οὐδὲ τὴν φυσικὴν τῶν ὑγιαινόντων 
πρός τοὺς το'ούτους ἀποστροφὴν λογιξόμενος, Quem 
locum non intellexit interpres, cujus versio ita 
ewendauda est : Qui non. vocatus in. edes. alienas 
irrepit, et morbi sui. feditatem, domus proprie se- 


πρῶτος, ἐκ μηδαμιᾶς προφάσεως ἁπλῶς οὕτω σµι- 
xpoo διαπεσόντος (03) ἐφ᾽ ἃς χατέµενεν οἰχίας, 
σπινθΏρος, νύχτωρ ὑφαφθείσης ἁπάσης, παγγενη xa- 
ταρλέγεται. 'O δὲ ἀθρόως τὸ σῶμα ἓξ ἄχρων πιδῶν 
ἐπὶ χεφαλὴν, ἧς αὐτὸς προσετίµησεν ἑαυτῷ, νόσου 
πίμτλαται. ὍὉ δὲ τρίτος τὰς τῶν προτέρων συνιδὼν 


creto non. legit, nec animo reputat, quantopere. sani 
hujusmodi viros averseutuz. V iem. lulinus iu libro iu 
adversus Hieronymum : Nam quis est, inquit, qui 
cuim morbo regio laboret, et de ipso capite et vultu ac 
vita periclitelur, magnopere clamet, quod non. leve 
παρωνυχιον pedis, aut perfac lis unqulee sum offeusa 
curetur? lta etiain [lierouymus in Vita IDHilarionis 
de Adriano loquens ejus discipulo, post aliquantum 
lemporis computruit morbo regio ; et iu lib. 1 adver- 
sus liufinum, sub finem. 

(50) 'A.44 οὐ καὶ ó τῆς δίχης µέγας óz0apóe, 
ἐπὶ τοῖς πεπραγμέγοις ἠρέμει. Iia legitur in. codd. 
Med, et Maz. Quam seripturam coufirinat Nicepha- 
rus. ltaque eam merito vulgatze &AX' οὐχ £d, etc., 
prxferenlJam puto, prvsertim cum Fuk. et Sav, 
codicum consensus accedat. 

(61) Ka8' ἑαυτῶν ἐπιορκοῦγτες.  lujus loci 
seusum noü intellexerunt. interpretes, Ait. igitur 
Eusebius, perjuros illos non adversus Narcissum, 
sed adversus semetipsos pejerasse. In quo alludere 
videtur ad illud, quod legitur iu. psaluio : Et mecn- 
lita est. iniquitas sibi. Fraus enim. plerumque rcci- 
dere solet in caput ipsius qui eam adversus altezum 
concinnavit. 

(62) Διαπεσόντος. Niceplorus scintillam e lu- 
cerna exsiliisse dicit. Musculus vero et Ulristo- 

horsonus eam in domui perjuri illapsam esse 
iüerpretati sunt, quasi ceelitus. decidisset. Qucd 
Easebius refutat his verbis, ἐφ᾽ fo κατέµενεν ol- 


χίας. 


δι 


HISTONLE ECCLESIASTICAE LIB vi. 


543 


ἐχδάσεις, xal τοῦ πάντων ἑφόρου Θεοῦ «písa; τὴν A pedibus ad summum usque capitis verticem, eo 


ἁδιάδραστον δίχην, ὡὠμολόγει (03) μὲν τοῖς πᾶσι τὰ 
χοινη σρίσιν αὐτοῖς ἑσχαιωρημένα: τοσαύταις δὲ χατ- 
ετρύχετο µεταμελόμενος οἱμογαῖς, δακούων τε bg 
τοσοῦτον οὑχ ἀπέλιπεν, ἕως ἄμςω διεφθάρη τὰς 
ὄτεις. Καὶ οἵδξ μὲν τῆς Φευδολογίας τοιαύτας ὑπέσχον 
τιμωρίας. 

perseveravit, ut ex eo oculorum lumen amitteret. 
runt. 

KEPAAAION Υ. 


Περὶ. τῶν ἐν Ἱερεσο.]ύμιοις ἑπισκόπων 
(Nic. H. FE. v, 10). 


Τοῦ δὲ Ναρχίσσου ἀναχεχωρηγχότος, xaY μηδαμῶς 


ὅπη ὢν τυγχάνοι, Υ'νωσκομένου, δόξαν τοῖς τῶν ὁμό- 
pov ᾿Εχχλησιῶν προεστῶσεν, Eg' ἑτέρω µετίατιν &mi- 
σχόπου χειροτον:αν. Δῖος τούτῳ ὄνομα ἂν ' ὃν οὗ πο- 
λὺν προστάντα χρόνον, Γερμανίων διαδέχετα.' καὶ 
τοῦτον Γόρδιος, χαθ ὃν ὁσπερ ἐς ἀναθιώσεως ἀναφα- 
yel; ποθεν ὁ Νάρκισσος, αὖθις ὑπὸ τῶν ἁἀδελσῶν Ez 
τὴν προστασίαν παραχαλεῖται, µειζόνως ἔτι μᾶλλον 
τῶν πάντων ἀγασθέντων αὐτὸν, τῆς τε ἀναχωρήσεως 
ἕνεχα χα) τῖς φιλοσοφίας, xa ἐφ᾽ ἅπασι δι ἣν παρὰ 
τοῦ θεοῦ χαττξίωτο ἐχδίχτσιν. 


KEPAAAION ΙΛ’. 

Περὶ ἈΑ.]εξάνδρου. 
Καὶ δὴ μγχέθ) οἵου τε ὄντος λείτουργεϊν διὰ λιπα- 
p^» Υῆρας, τὸν εἰρημένον ᾽᾿Αλέξανδρον ἔητίσκοπον Exé- 


morbi genere quo se ipse mulctaverat, correptum 
est; tertius priorum casum contuitus, omniumque 
inspecloris Dei inevitabilem veritus vindictam, con- 
cinnatz ab ipsis ex compacto calumnix ordinem est 
confessus. Tantis porro lamentis ob paniteutiam 
facti sese confecit, et in tantum lacrymas effundere 


Et hj quidem calumuix sui ejusmodi penas dede- 


CAPUT X. 
De llicrosolymorum episcopis. 


Caterum post. Narcissi fugam, ignaris omnibus 
ubinam gentium ageret, visum est finitimarum Ee- 
clesiarum episcopis alium cjus loco episcopum or- 
dinare, Dium nomine. Qui cum modico tempore 
praefuüisset, successor ei datus est Germanio : quein 
deinde Gordius excepit, Hujus temporibus Narcis- 
sus cum subito quasi redivivus emersisset, a frotri- 
bus ut Ecclesi: administratiorem denuo susciperet 
rogatus est. Quippe universi multo magis tune etm 
mirabantur : tum ob secessum, tam ob plilosophi- 
cam vivendi rationem : imaxime vero ob przsentem 
vindictam qua Deus calumuiatores illius afficere 
dignatus fuerat. 

219 CAPUT XI. 
De Alexandro. 

Verum cum propter extremam senectutem mi. 

nisterium suum obire amplius non possel, supra- 


ρας ὑπάρχοντα παροικίας, olxovopía Θεοῦ ἐπὶ τὴν ϱ dictum. Alexandrum alterius Ecclesi: episcopum 


ἅμα τῷ Ναρχίσσῳ λειτουργίαν ἐχάλει, χατὰ ἁποχά- 
λυ εν νύχτωρ αὐτῷ δι’ ὁράματος φανεῖσαν. Ταύτῃ δ᾽ 
οὖν ὥσπερ χατά τι θεοπρόπιον Ex τῆς τῶν Καππα- 
δοχῶν γῆς ÉvÜx τὸ πρῶτον τῆς ἐπισκοπῆς Τξίωτο, 
tbv πορείαν ἐπὶ τὰ Ἱεροσόλυμα εὐχῆς xa τῶν τόπων 
ἱστορίας ἕνεχεν πεποιηµένον, φιλοφρονέστατα ol τῇδε 
ὑπολαθόντες, οὐχέτ οἴχαδε αὐτῷ παλινοστεῖν ἐπι- 
τρέπουσι, χαθ᾽ ἑτέραν ἁποχάλυψιν καὶ αὐτοῖς νύχτωρ 
ἐφθεῖσαν, μίαν τε quy, (04) σαρεστάτην τοῖς μά- 
λιστα αὐτῶν σπονὺδαίοις χρῄσασαν"' ἐδήλου γὰρ προ- 
ελθόντας ἔξω πυλῶν, τὸν ἐκ Θεοῦ προωρισμένον a3- 
tol; ἐπίσχοπον ὑποδέξασθαι. Τοῦτο δὲ πράξαντες μξ- 
τὰ χοινῆς τῶν ἐπισχόπων ol τὰς πέριξ διεῖπον Ἐκχλη- 
σίας γνώμης (05), ἐπάναγχες αὐτὸν παραμένειν βιά- 


(63) Ὡμο.ιόγε. Cod. Reg. ὁμολογεῖ» sed cum 
reliqui codices Maz., Med. ac Fuk. scriptum ha- 
heant ὡμολόχει, eam scripturam magis probo. Se- 
nitur enim χατετρύχετο. 

(65) Μίαν τε gw»ijv. Christophorsonus et Mu- 
sceulas lic legerunt. μιᾷ τὲ φωνῇ σαφεστάτῃ, ete., 
quam scripturam contiumat etiam Nicepliorus. Sed 
nih | omniuo mutandum videtur. Nam prater re- 
velationem, ait. Eusebius vocem. insuper quamdam 
auditam esse. Ac meo quidem judicio optime ltufl- 
pus narrationem. Eusebii, qux minus plana. est, 
correxit, Ait enim revelationem quidem illam. de 
Alexandro, Narcisso ct aliis viris sanctis a. Deo 
immissam | fuisse : vocem autem ab oi ni populo 
auditam fnisse. Quod certe longe est. probabilius. 
Rufinum ergo tautum abest. ut in eo reprehendam, 
quod Eusebii sententiam mutavit, quin potius lau- 
dandum existimo. Est enim boni interpretis olli- 
cium, ea qua ab auctoribus perperam dicta. sunt 


divina dispensatio per revelationem quamdam que 
illi in somnis apparuerat, ad participandum cum 
Narcisso sacerdotis officium evocavit. Hac igitur . 
visione tanquam divino admonitus oraculo Alexan- 
der, cum ex Cappadocia in qua primum episcopus 
fuerat ordinatus, Hierosolyma profectus fuisset, tu: 
orandi, tum locorum visendorum gratia : fratres 
Mlius Ecclesi: humanissime eum ezcipientes, rc- 
verti postli;ec in patriam non sivezunt, Alia quippe 
revelatio etiam ipsis per somnum visa fuerat ; et 
vox quadam evidentissima ab iis qui sanctitate in- 
ter ipsos emincbant, audita. Signiflcabat enim ipsis 
ut exira portas civitatis egressi, destinatum sibi a 
Deo episcopum susciperent. Quod cum iili cousen- 


D leniter emendare , dummodo id citra pericuium 


sententie el cum judicio fiat. 

(65) Μετὰ κχοινῆς τῶν ἐπισκόπων... γγώµης. 
Hieronymus iu Catatogo et Nicephorus ipsum quoe 
que Narcissum liuic rei couseusisse scribunt, quod 

rocul dubio verum est. Invito cuim episcopo ad- 
jutor dari non potest. Porro in. hac Alexandri ele- 
ctione, duo eontra eccle iasticam regulam admissa 
sunt, Primum, quod ab uno episcopatu Alexander 
ad alium translatus. est; alterum, quod. superstiti 
episcopo adjutor οἱ coepiscopus est adjunctus. At- 
que hoc primum exempluin occurrit coadjutorum epi- 
scoporum. Quod licet postea vetitum fuerit in. con. 
cilio Sardicensi, m fallor, nililominus identideiu 
in Ecclesia usurpauim est. Porro Christophorsonua 
huuc locum aliter interpunsit, et post vocem πρά- 
ξαντες virgulam apposuit, cuntra. scriptorum codi- 
οὐ auctoritateni. 


$15 


EUSEBH C.ESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


514 


! entibus vicinarum Ecelesi»rum episcopis fecissent, Α ζονται. Myr,povsoet vé xot xaX αὐτὸς 6 "'AX£zavópos by 


manere deinceps eum apud se coegerunt. Sane idem 
Alexander in suis adAutinoitas epistolis quz etiam- 
num exstant, episcopatus quem cum Narcisso col- 
lega gessit, meminit his verbis quie ad calcem epi- 
stole leguntur : « Salutaàt. vos Narvissus, qui ante 
me episcopalem liujus Ecclesi: sedem tenuit, et qui 
nunc tnilii conjunctus est in orationibus, annos na« 
tus sexdecim supra centum; hortaturque vos me- 
cum ut ilem omnes sentiatis. » Et haec quidem sic 
gesta sunt. Antiochia vero Serapione mortuo, epi- 
scopatufi Ecclesie suscepit Asclepiades, qui perse- 
cutionis tenipore (idem Cliristi confessus, maximam 
gloriam retulerat, Hujus ordinationis mentionem 
facit. Alexander in epistola ad Antiochenses bis 
vetliis : « Alexander servus Dei, οἱ vinctus Jesu 
Christi, beatissim:: Antiochensium Ecclesizx in Do- 
mino salutem. Expedita mihi ac levia vincula Deus 
eíTecit custodi: mei tempore, postquam. comperi 
Asce'epiadem virum fidei merito inaxime idoneum, 
$saClissinae  £cclesie vestre. episcopatum  diviua 
Providentia suscepisse. » Hanc autem epistolam 
Clementi se perferendam. dedisse 919 siguilical, 
sub finem ita scribens : « Porro has | litteras, in- 
quit, domini fratres, per beatum presbyterum Cle- 
mentein ad vos misi, virum virtute przeditum οἱ 
probatum, quen vos ct nostis jam et amplius cozno- 
scetis. Qui quidem Dei nutu ac. providentia dum 
bic apud nos praesens csset, Ecclesiam Christi et 
couflrimavit οἱ inagnopere auxit. » 
CAPUT ΣΙ. 
De Serapione et ejus qui exstaul libris. 


Porro Serapionis multa. quidem alia doctrinie 
wonumenta penes alios exstare credibile est. Ea 
lamen ad nos duntaxat. pervenerunt, qux. scripsit 


(660) 'Ex! τέ.ει γράφων τῆς αὐτῆς àxiccodijc. 
In tribus codicibusMaz , Med. eit Fuk. deest vox αὖ- 
τῆς, quam prorsus superfluam existimo. 

(67) Συνεξεταζόμενός µει διὰ τῶν εὐχῶ». Pes- 
sime hunc locum verterunt Rufinus et Christophor- 
sonus. ftecte autem Il'eronymus, licet nou ad ver- 
bum, interpretatur hoc modo : Salu!at vos Narcis- 
sus, qui ante me hic tenuit episcopalem locum, et 
nunc mecum eundem orationibus regit. Moc euim si - 
bi vult Alexancer, Narcissum ju orationibus dun- 
taxat, non in rel:quo episcopali munere, sibi colle- 
gam fuisse. Quocirca. addit, eumdem | Narcissuimn 
anros cenium ac. sedecim natum esse, Ex quibus 
apparet, Alexandrum von tam adjutorem quam epi- 
5cop:m in locum Narcissi, utpote jau decrepiti, fa- 
ctum fuisse ; Narcissum vero nuduu nomen episcopi 
atque honorem retinuisse. 

68) ᾽Ομοίως ἐμοὶ ὁμοφρολῆσαι. Wa Med., Maz., 
Fuk. et Nicepliorus, rectius procul dubio quam vulg., 
φρονῆσαι, ul ex Rulini et. llieronymi interpreta- 
Uone convincitur. 

(09) Κατὰ ccv καιρὺν τῆς eiprcnc. Manc episto- 
lau scripsit Alexander fervente adliuc persecutiouc, 
eum esset in vinculis, necdum ad episcopatum Ilie- 
rosoiynmorum ascitus, ut ex liis verbis apparet. Hinc 
est, quod in. insciiptione cpistole appellat se vin- 
cium Jess Christi. Ey qno conlicitur, male in Chro- 
mico Eu.ebii Asclepiadis ordinationem conferri iu 
annum primum Antonini CaraealIe. Nam Asclepia- 
dis ordinatio centigit codem tempore quo Alexander 


B 


D ρου. 


ἰδίαις ἐπιστολαῖς ταῖς mob; ᾿Αντινοξίτας εἰσέτι νῦν 
παρ ἡμῖν σωςοµέναις, τῆς Ναρκίσσου συν αὐτῷ 
τροεδρίας, ταῦτα χατὰ λέξιν Emi τέλει γράφων τῆς 
αὐτῆς ἐπ,στολΏς (66): « Ασπάσετα, ὑμᾶς Νάρχιζ- 
σος 6 πρὸ ἐμοῦ διέπων τὸν τόπον τῆς ἐπισχοπῆς τὸν 
ἐνθάδε, καὶ vuv συνξξετακόὀμενύς por διὰ τῶν εὖ- 
χῶν (07), ἑκατὸν O:xai tcr ἠνυχὼς, παρακαλῶν 
ὑμᾶς ὁμοίως ἐμοὶ ὁμοφρονῆσαι (08). » Καὶ ταῦτα μὲν 
οὕτως εἴχε. Tf; δὲ xav ᾿Αντιόχειαν Ἐκχλτσίας, Xa- 
ῥαπίωνος ἀναπαυσαμένου, την ἐπισκοπὴν διαδέχεται 
Ασκλγπιάδης, ἓν ταῖς κατὰ τὸν δ.ωγμὸν ὁμολογίαις 
δ-απρέγας καὶ αὑτός. Μέμνττα: xal τῆς τούτου χατα- 
στάπξως Αλέξανδρος, Αντιοχεῦσι γράφων ὧδε" 
€ Αλέξανδρος, δούλος xaX δέσµιος Ἴπσου Χριστοῦ, τῇ 
pazapli Αντιοχέων Ἐκχλησίᾳ ἐν Kuplo χαίρειν. 
Ἕλαφρά uot xai χοῦφα τὰ δεσμὰ ὁ Κύριος ἐποίτσα 
γατὰ τὸν χαπιρὸν τῖς εἰσχτῆς (09), πυθοµένῳ τῆς 
ἁγίας ὑμῶν τῶν Αντιοχέων Ἐκκλησίας κατὰ τὴν 
θείαν πρόνοια) ᾿Ασχληπιάδην τὸν ἐπιττδειότατον 
xiv ἀξίαν τὴν πίστιου ^T. ἐπισκοπῆς (10) ὄγκεχει- 
ρ'σμένον. » Ταύτην δὲ τὴν ἐπιστολὴην σηµαίνει διὰ 
Kfusvto; ἀπεσταλχέναι, πρὸς τῷ τέλει τοῦτον 
γράφων τὸν τούπον’ « Taoza δὲ ὑμῖν, Κὐριοί µου 
ἆλελφοὶ, τὰ γράµµατα ἀπέστειλα διὰ Κλέμεντος 
τοῦ μακαρίου πρεσθωτέρου (11). ἀνδρὸς ἑναρέτου 
καὶ δοχίµου, ὃν ἴστε xai ὑμεῖς καὶ ἐπιγνώτεσθε. 
"O; χαὶ ἑνθάδέ παρὼν χατὰ thv πρύνοιαν καὶ ἐπι- 
σχοπὴὺν τοῦ Δεσπότου, ἐπεστῆριςέ τε xal τΌξτσε 
τὶν τοῦ Κυρίου Ἐλκλταίαν. ν 
KEPAAAION ΙΡ’. 
Περὶ Σαραπίωγος καὶ cow φερομέγω» αὐτοῦ 
“Άόγω» (Nic. H. E. v, 5). 

Τοῦ δὲ Σαραπίωνος (72) τῆς περὶ λόγους ἀσχίσεως, 
καὶ ἄλλα μὲν εἰχὸὺς σώκεσθα: παρ ἑτέροις ὑπομνή- 
µατα, εἰς ἡ μᾶς δὲ μόνα κατΆλθε τὰ πρὸς Δομνῖνον (13) 


Its 


ob Christiani nominis confessionem in carcerem 
conjectus est. ld. autem accidisse principatu Severi 
ipse Eusebius testatur in Clironico. ] 

(70) Kac' ἀξίων τὴν πίστω" τῆς ἐπισκοπῆς. Re- 
cus Nicephorus, χας ἀπίαν της πίστεως, τὴν ἔπι- 
σχοπὴν ἐγχεχειριΣµένον. Quod sive ex libro, sive ex 
conjectura Nicephorus ediderit, omnino probuni vi- 
detur. 

(11) Διὰ KAnpercoc τοῦ (ιάκαρίου zpscCvré- 
e Clemente Alexandrino hic loqui Alexandrum 
putavit Hieronymus in Catalogo. Certe Clemens Alc- 
xaudrinus usque ad Severi tempora vitam produxit, 
οι in lis regionibus peregrinatus cst, ut ipsemet 
testatur in. libro 1 Stromstei. Sed. et. Alexandri 
episcopi fainiliaris fuit; cui eti: librum dicavit 
De ecclesiastica regula, scu. adversus Judaeos, ut 
scribit Eusebius infra cap. 15. Paulo post mo- 
stri codices Maz., Med. et Fuk. scriptum babent τὴν 
τοῦ Koploo Ἐκκλησίαν, sicul legit etiam. Hiero- 
nymus. : 

(72) Vulg. Τοῦ μὲ cor. Σεραπίωνος. lta. codd. 
Maz. et Mei., quomodo etiani legitur iti Fuketiano. 
Serapionis nomen Graci per e eflerre solent, quippe 
cum. et Σάραπιν dicant, quem Latini Serapin. Nec 
aliter unquam scribitur in. codicibus Maz., Med. 
οἱ Εις, 

(75) Πρὸς ΔομῖΤνο.. Sic legunt, ΜοΣ., Mea. εἰ 
Εικ. Vulg. Δόμνον. llonorius Augustodunensis ct 
Tritbeni:s habent ad. Domnionem. 


535 


τῆς εἰς Χριστὸν πἰστέως ἐπὶ τὸν Ἰουδαϊκλν ἐθε- 
λοθρησχείαν, xaY τὰ πρὸς Πόντιον καὶ Καριχὸν &x- 
χλησιαστ'χοὺς ἄνδρας. καὶ ἄλλαι πρὸς ἑτέρους ἔπι- 
στολαί’ ἕτερός τε συν-εταΥ µένος αὐτῷ λόγος περὶ 
τοῦ λεγομένου κατὰ Πέτρον Εὐαννελίου: ὃν 
ποίηται ἀπελέγχων τὰ φενδῶς ἐν αὐτῷ εἱρτμένα, 
διά τινας iv τῇ κατὰ Ῥωστὸν (74) παροικία προ- 
φάσει tX; εἰρημέοτς γραρᾶς εἰς ἑτεροδόξους ó:- 
δασχαλίας ἀποχείλαντας. 'Av' ὃς εὔλογον Βραχείας 
παραθέσθαι λέξεις, OV ὧν ὃν εἶχε περὶ τοῦ βιθλίου 
γνώµην προτίθησιν οὕτω γράφων’ « "Hyg γὰρ. ἆδελ- 
*qo*, χαὶ Πέτρον καὶ τοὺς ἄλλους ἀποστόλους ἁποδεχό- 
ψεθα ὡς Χριστόν: τὰ δὲ ὀνόματι (15) αὐτῶν Ψευδ- 
επίγραφα ὡς ἔμπειροι παραιτούµεθα, γινώτχοντες 
ὅτι τὰ τοιαῦτα οὗ παρελάθωµεν. Ἐγὼ γὰρ γενόµε- 
vog παρ ὑμῖν, ὑπενόρυν τοὺς πάντας ὁρθῇ πίστει 
πρησφέρεσθαι. Καὶ μὴ διελθὼν τὸ ὑπ αὑτῶν προ- 
φερόμενον ὀνόματι Πέτρου Εὐαγγέλιον, εἴπον ' ὅτι εἰ 
τοῦτό ἐστι µόνον τὸ δοχοῦν ὑμῖν παρέχειν μ:χρονὺ- 
χίαν, ἀναγινωσκέσθω. Nov δὲ μαθὼν ὅτι αἱρέσει τιν) 
ὁ νους αὐτῶν ἑνεφώλενεν ἐκ τῶν λεχθέντων uot, 
σπουδάσω πάλιν γενέσθαι mph; ὑμᾶς, ὥστε, ἁδελ- 
φοὶ, Αροσδοχᾶτέ µε ἐν τάχει. Ἠμεῖς Oh, ἁδελ»υλ, 
χαταλαθόμενοι, ὀποίας tv αἱρέσεως ó Μαρχιανὸὺς (16), 
xxi ἑαυτῷ ἡναντιοῦτο ui νοῶν X ἑλάλει, ἃ, µαθή- 
σεσθε (77) ἐξ ὧν ὑμῖν ἐγράφη. Ἐδυνίθημεν γὰρ 
π1ρ᾽ ἅλλων τῶν ἀσκησάντων αὐτὸ τοῦτο τὸ Εὐανγέ- 
hiv, τουτέστι παρὰ τῶν διαδόχων τῶν χαταρξαμέ- 
νων αὐτοῦ, οὓς Αυχητὰς χκαλούμεν, (τὰ Υὰρ πλείονα 
ςρονήματα. ἐκείνων ἐστ, tT, διδασκαλίας). χρησά- 
µενοι (18) παρ᾽ αὐτῶν, διελθεῖν, xaX εὐρεῖ) τὰ uiv 
πχείονα τοῦ ὁρθοῦ Ἀλόνου τοῦ Σωτῖτρος, τνὰ δὲ 
προσδ.εσταλµένα, ἃ καὶ ὑπετάξαμεν Suiv.» Καὶ ταῦτα 
μὲν τὰ Σαραπίωνος. . 


-— 
$vw 


IIISRORLE ECCLESIASTIC/E LIB. VI. 





54^ 


ἐχπε ττωχύτα τινὰ παρὰ τὸν τοῦ Guov pon χαιρὸν ἀπὸ A ad Domninum quemdam qui persecutionis tempore 


a fide Christi ad. Jud:corum superstitionem desci- 
verat; item | illa quie ad. Pontium et Caricum ec 
clesiasticos viros exaravit; alize quoque ad alios - 
epistole. Praeterea liber De Evangelio Petri, quie in 
eo falsa eraut coarguens. Quem quidem librum com- 
posuit in gratiam quorumdam ex Rhossensi parecia, 
qui occasione illius evangelii ad doctrinam a recta 
fide alienam declinaverant. Nec vero absurdum fue- 
rit pauca quxdam verba ex eo libro commemorare, 
quibus ille quid de isto Evangelio sentiret, exponit 
in hunc modum : « Nos enim, fratres, inquit, et Pe- 
trum et reliquos apostolos, perinde ac Christuin 
ipsum suscipimus. Sed quie nomen illorum falso in- 
scriptum. przferunt, ca nos utpote gnari ac periti 


B repudiamus; quippe qui compertum habeamus ea 


nos a majoribus minime accepisse. Ego quidem cum 
ad vos venissein, existimabam .omnes rccte fidei 
callem tenere. Et cum Evangelium illud quod Petri 
nomine inscriptum ab iis offerebatur, non perlegis- 
sem, dixi : si quidem hoc solum est. quod simulta- 
tem parit inter vos, legatur. Nunc vero cum ex iis 
qua mihi dicla sunt, plane perspexerim, quod mens 
illorum h:eresim tunc occultam tegebat, iterum ad 
vos venire properabo. Proinde, fratres, brevi me 
esspectate, Cum autem deprehenderim cujus ορὶ- 
nionis et secte fuerit Marcianus, qui οἱ sibi ip.e 
repugnabat non intelligens qu:e diceret, sicut cogno- 
scetis ex iis quae ad vos scripta suut, Mutuati enim 
supradictum cvangelium ab iis qui illud didicerant 
et continua exercitatione versaverant, hoc est a suc- 
cessoribus 4914 corum qui Marciano praiveruut, 
quos Δοχητὰς vocamus (quippe ex horum schola 
-plerzeque illius opiniones fluxere) legendi copiam 
nacti sumus οἱ deprehendimus multa quidem in 


illo Evangelio cum recta Servatoris nostri fide consentire : nounulla vero discrepantia a recta fidei 
rationc adjuncta esse, qux? et vestra causa subjecimus. » Atque hxc de Serapionis libris. 


KEQAAAION ΙΓ’. 
Περὶ to» K.bjperece evyypapácor 
(Nie. H.E. ww, οὐ). 
Too δὲ Κλήµεντος Στρωματεῖς οἱ πάντες ὁκτὸ 


(14) Κατὰ "Pocccr. Urbs est Cicilim, ad dextram 
intrantibus Issicu:n sinum, et alii quidem can sim- 
plici σ scribunt, inter quos est Stepliantis De urbibus, 
et Theodoritus in fieligiosa historia, cap. 10 et 11. 
Corruptum est nomen linjus urbis apud Plutarcluin 
in Demetrio, ubi Seleuci ac Demetrii colloquium re- 
fertur. Καὶ παρούσης fr φίλας τῆς γυναιχὸς, 
αὐτῷ πρὸς ᾿Οροσσ»ν ἀπήντησε Σέλευχος. lem iu 
νι $ynodo, actione. 4, ubi hic reteruntur. ex 
Viu sancti. Symeonis, £v. ᾿Ῥωσωπόλε. τος Ki- 
χίας. 

(75) Τὰ δὲ ὀρόματι. Vulgata scriptura, ὀνόματα. 
Legeudum puto 4v4227:, ut scribitar. in co.!d. Maz., 
Med., Fuk. et Savil.; atque. ita legisse. videtur 
Rufinus, Sic. infra. loquitur. idem Serapion, Τὸ 
ὑπ' αὐτῶν προφερόμτνον ὀνόματι Πέτρου Εὐαγγέ- 
λιον. Hujus porro Evangelii secundum Petrum inen- 
tionem facit Origenes in Commentariis in caput xil 
Matthei : Fratres autem Jesu. putant nonnulli, ex 
iraditione Hebraeorum, sumpta occasione cx E vange- 
lo quod titulum. habet. « juxta. Petrum, » vel ex 
.libro Jacobi, esse fi'ios Joseph ex priore uxore 


CAPUT XIiT. 


De Clementis operibus. 
Quod vero ad Clementem attinet, exstant. ejus 
que convirerat ipsi, antequam duceret. Mariam, 


(76) Mapxtaróc xat. Scribendum videtur Megzia- 
γὸς, ὡς xal, ete., atque ilà. legerunt Rufinus et Mu- 


D sculus, Sed Christophorsonus videtur legisse xat 


ὡς, etc, Savilius in libro suo. emendavit. xal πῶς 
ἑαυτῷ ἠναντιοῦτο. 

(11) "A µαθἠσεσθε. Codd. Maz., Med. et Fuk. 
primam vocem non agnoscunt. 

(18) Χρησάμε)οι. dein et quod. mu'uati, vel 
comimodato. usi. Aw enim Serapio se. lvangelium 
illud Petri commodJatum accepisse a stuiccessoribus 
quorumdam hireticorum. qui Aoxqzal dicebantur, 
quorum haresim sectabatur. Marcianus. Nihil hoc 
loco viderunt interpretes, De Docetis h:ereticis qui 
Christum non vere, sed opinione tantum incarna 
tum passumque esse dicebant, Clemens Alexan:lri- 
nus iu lib. vu Stromatei, οἱ Theodoretus in. [ibro 
Divinorum decretorum, cap. 12. Hujus secte prin- 
ceps fuit Julius Cassianus, ut docet Clemens iu lib. 
ni. De his Methodius in. Convivio, pag. 110, ὡς 
ὁ Αρτεμᾶς κα) ol δοχῆσει αὐτὸν ἀποφηνάμενοι πὲ- 
φυκέναι. V.de P. Halloixium in. Vita Serapionis, 


bi 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 





ES. 


octo Στρωματέω» libri, quos ipse sic inscripsit : A παρ) ἡμῖν σώσονται, οὓς χαὶ τοιαύτης ἡξίωσε προ- 


Titi Flavii Clementis de vera philosophia commenta- 
riorum qui ad scientiam pertinent Στρωματεῖς. Sunt 
el alii totidem ejus libri 'Ὑποτυπώσεων tiwlo in- 
scripti, hoc est Institutionum, in quibus Pantzenum 
magistrum suum nominatim appellat, quiecunque 
ille a majoribus accepisset et traditiones quas po- 
steris reliquisset expenens, Exstat etiam ejus liber 
ad gentiles exhortationem continens, Przterea tres 
communi Pedagogi titalo coiprehensi; alius item 
liber sc inscriytus : Quis sit inter divites qui salutem 
consequatur. EX opusculum De Pascha, εἰ disputa- 
tiones De jejunio; item. De obtrectationc. Est. etiam 
Exhortatio ad patientiam, scripta ad reophyios. 
Denique l:ber ille qui Ecclesiastica Regula inscribi- 
tur, scu Adversus eos qui errores Judeorum sequun- 
tur, quem quidem Alexandro supradicto episcopo 
nuncupavit. Porro in Zrpuiacéov libris, non solum 
ex sacris litteris plurimos insternit flosculos, verum 
cti2m ex gentilium libris si quid forte ab illis com- 
mode dietum est com:emorat; varias Griccorum 
simul ac barbarorum explicans opiniones, qux apud 
multos illorun leguntur: falsa quoque h:eresiar- 
charum ;logmata coarguens. At hiec multiplices re- 
censet historias, uberrimam nobis promiscu:e eru- 
ditionis materiam subministrans. Iis omuibus phi- 
losophorum quoque opiniones iutermisce!, Proinde 
admodum argumento convenientem Στρωμµατέων ti- 
tuluan libris suis indidit. In iisdem libris affert tes- 
timonia Scripturarum qux a nonnullis repudiantur, 
tempe ex Sapientia Salomonis, et ex ea qux dici- 
tur Sapientia Jesu filii Sirac: item ex Epistola ad 
llebrxos, et ex Clementis ac Barnabe Judaque 
Lpistolis. Sed et Tatiani librum 915 Adversus 
geutes, οἱ Cassianum quemdam commemorat qui de 
t'inporum ordine conscripsit. Przterea Philonis et 


(79) Vulg. ἠξίωσε περιγραφῆς. Iu. codd. Regio, 
Maz., Med., Ευκ. et Saviliano. legilur zpoyoz- 
σης, Rectius. Idea est ac si dixissst. ἔπιγρα- 
φῆς. ldem vocabulum repetit infra in hoc capite. 

(80) Στρωματεῖς. Wufinus interpretatur opus ta- 
rie contextum, nou male, ut equidem censeo. Sic 
Platarchus Στρωματεῖς historicos et noeticos scri- 
pserat, qui in indice librorum ejus reccusentur. Sed 
el Origenes Clementis exemplo libros postea sic iu- 
scriptos elucubravit. Certe Eusebius ob multiplicem 
yeruu varietatem ita inscriptos fuisse hos libros tra- 
cit in sequentibus, ubi οσα κΚατάστρωσιν πεποίτ- 
ται dicit, a?ludens ad titulum — librerum : Porro hi 
Clementis libri adeo celebres exstiterunt, ut ab. iis 
Clemens ipse Stiromateus cognominatus sit. lta 
Theodoretus inlibri& Hereticarum [abularum, Geor- 
gius Syncellus in. Clironico οἱ Nicephorus Callistus 
eum cognominant. 

(81) Ἐκδοχάς. Langus dictata vertit; Musculus, 
ad verbuin, exceptioncs ; lulinus vero, expositiones ; 
Christophorsonus commentarios in sacras Scripiurus 
interpretatur. Se.| nullus corum. proprietatein hu- 
jus vocis intellexit. Ἐχδοχαί sunt sensus et intec- 
pretatiunes sacra Scriptura, Utitur hac voce Orige- 
nes in. lib. ιν De principiis, cap. 2, ubi de duplici 
sensu sacrarum Scripturarum loquitur, litterali sci- 
licet ac spititali. Ac primum quidem. sensuum Seu 
intellectum, ait prodesse simplicioribus, ἀπὸ μὲν 


D 


γραφῆς (19): Τίτου ΦΛΊαυΐου Κλήμεντος τῶν κατὰ 
cir ἁληθῆ φιλοσοφίαν γνωστικῶν ὑπομγημάτω» 
Σζρωματεῖς (80). Ἱσάριθμοί τε τούτοις εἰσὶν οἱ 
ἐπιγεγραμμένοι Ὑποτυπώσεων αὑτοῦ λόγο:, ἓν οἷς 
ὀνομαστὶ ὡς διδασχἆλου τοῦ Πανταίνου μντμονεύει, 
ἐχδοχάς (81) τε αὐτοῦ γράφων xai παραδόσεις ἔχτι- 
θέµενος. Ἔστι δὲ αὐτῷ καὶ πρὸς Ἕλληνας Λόγυς ὁ 
προτρεατικὺς, τρεῖς τε οἱ τοῦ ἐπιγεγρα μένουν Παι- 
δαγωγοῦ. Καὶ Τίς ὁ σωζμµεγος π.ἱούσιος, οὕτως 
ἐπιγραρεὶς ἕτερος αὐτοῦ λόγος" τότε Περὶ τοῦ Πάσχα 
σύγγραμμα, καὶ διαλέξεις Περὶ νηστείας. Καὶ Περὶ 
κατα.]αιᾶς, xaX ὁ Προτρεατινὸς εἰς ὑπομονὴν 
ἤ πρὸς τοὺς (83) νεωστὶ βεθαπτισµένους. Καὶ ὁ 
ἐπιγεγραμμένος Kavów ἐχκ.1ησιαστικὸς, ἃ πρὸς 
τοὺς Ἰουδαΐῖνοντας, ὃν ᾿Αλεξάνδρῳ τῷ δεδτλωµένῳ 
ἐπ.τχόπῳ ἀνατέθειχεν. Ἐν μὲν οὖν τοῖς Στρωµα- 
v:p3ty οὗ µόνον τῆς θείας χατάστρωσιν πεποίηται 
ΓραφΏς, ἀλλὰ xol τῶν παρ Ἕλλτσιν, ef τι ἄρα 
ὠφέλιμον ἑδόχει αὐτοῖς εἱρΏσθαι, μνημονεύει, τῶν 
τὲ παρὰ τοῖς πολλαίς δογμάτων, τὰ Ἑλλήνων ὁμοῦ 
xai τὰ ῥαρθάρων ἀναπτύσσων. Καὶ ἔτι τὰς τῶν 
αἱρεσιαρχῶν Φευδολοξίσς εὐθύνων, ἱστορίαν τε πολ- 
Atv ἑδαπλοῖ, ὑπόθεσιν ἡμῖν πολυμαθοὺς παρέχων 
παιδείας τοῦτοις ἅπασι χαταμἰγνυσι χαὶ τὰ φιλοσό- 
ῴων δύγµατα. "Ο0εν εἰχότως κατάλλτλον τῇ ὑποθέ- 
σε, xal «tv προγρα»Ών τῶν Στρωµατέων πεποίηται. 
Κέγρηται δ' ἐν αὐτοῖς καὶ ταῖς ἀπὸ τῶν ἀἆντιλεγο- 
µένων Γραγῶν µαρτυρίαις, τῆς τὲ λεγομέντς Σολο- 
μῶντος Σοφίας, γαὶ τῆς Ἴησου τοῦ Xepiy, χαὶ τής 
πρὸς Ἐθραίως ἐπ.,στολῆς, τῆς τε Βαρνάθδα καὶ 
Κλήμεντος xai Ἰούδα. Μντμονεύςι τε τοῦ πρὸς Ἕλ- 
Άγνας Τατιανοῦ λόγου, xol Κασσ-ανοῦ, ὡς καὶ co» 
τοῦ (85) χρονογραφίαν πεποιημένου ἔτι μὲν Φίθω- 
vog χαὶ Αριστοθύλου (81), Ἰωσήπου vs χαὶ Δτμι” 


τρίου χαὶ Εὐπολέμου, Ἰουδαίων συγγραφέων, ὣς ἂν 


οὖν τῆς πρώτης ἐχδοχΏς xal χατὰ τοῦτο ὠφελούση-, 
ὅτι ἐστὶν ὄνασθαι, μαρτυρεῖ τὰ πλίθη, εἰο.; et paulo 


post ὃ,ήγησιν et ἑρμτνείαν pro ev.lem usurpat. Me- 
thodius quoque in. libro De resurrectione ita usur- 
pat apud. Epiphanium, pag. 555, et Dionysius Ale- 
xandrinus apud Eusebium in lihro vit, pag. 275 
editionis nostrae, Porro de libris Clementis Hypory- 
poseon vide omnino qu: notavi supra ad caput 11 


D lib. v. Rufinus lioc loco informationum $cu disposi- 


(μπι libros interpretatur. 

(823) Προτρεατικὺς εἷς ὑπομονὴν ἢ zpóc 
τούς, 2(c. Dudum conjeceram sic legendum et. ita 
in codice legio. scriptum postea inveni, In. codd. 
tanen Maz., M«d. et Fuk. legitur εἰς ὑπομονὴν, d 
Tob; τοὺς, etc., quomodo legitur apud Nicepl:orum, 
Seript, vulg., πρὸς ὑπομονῆν εἰς τούς, elc, Vulg. 
πρὶς ὑπομονὴν εἰς τούς, ele. Fuit igitur duplex ti- 
tulus hujus libri. At Rulinus et Chrisiophorsonus 
duos lihros fecerunt, . 

(55) Ὡς καὶ αὑτοῦ. M. est, ad verbum qui et ipss 
de temporum ratione scripsit. lis autem verbis i.i- 
ductus Rutinus, non. Cassianum modo, sed etiam 
Tatianum Chronica scripsisse existimavit. Quod ta- 
men veruin ΜΟΝ pulo. 

(84) Ἀριστοδό.ου. Nostri codices omnes et Nice- 
phorus habent ᾿Αριστοθούλου. llic. est Aristobulus. 
philosophus Peripateticus, qui ad Ptolemaum Pui- 
lomctoreu liUros explanationum legis Mosaicae s. ri» 


515 


HISTORLE ECCLESIASTIC.E LIB. VI 


550 


τούτων ἁπάντων ἐγγράφως πρεσθύτερον τῆς παρ A Aristobuli, Josephi, Demetrii atque Eupolemi Ju-, 


Ἕλλησιν ἀρχαιογονίας Μωῦσέα τε καὶ τὸ τῶν Ίου: 
δχίων Υένος ἀποδειξάντων. Καὶ ἄλλης δὲ πλείστης 
χρτστοµαθείας ἔμπλεον οἱ ὅπλοθμενοι τυγχάνουσι 
τοῦ ἀνδρὸς λόγο', ὧν ἐν τῷ πρώτῳ περὶ ἑαυτοῦ δη- 
λοῖ, ὡς ἔγγιστα τῆς τῶν ἁποστόλων γενοµένου δια- 
δοχῆς. Ὑ τισχνεῖται δ' Ey αὐτοῖς καὶ εἰς τὴν Γένεσιν 
ὑπομνηματιεῖσθαι. Καὶ £v τῷ λόγῳ δὲ αὐτοῦ τῷ περὶ 
τοῦ Πάσχα ἐχθιασθῖναι ὁμολογεῖ πρὸς τῶν ἑταίρων, 
ἃς ἔτυχε παρὰ τῶν ἀργαίων πρεσθυτέρων ἀκηχοὼς 
παραδόσεις, γραφῇ τοῖς μετὰ ταῦτα παραδοῦναι. 
Μέμνηται δὲ ἐν αὐτῷ Μελίτωνος καὶ Εἰρηναίου, xai 
τινῶν ἑτέρων, ὧν καὶ τὰς διηγήσεις τέθειται. 


diorum historiz scriptorum mentionem facit, utpote 
qui Mosem ac Judsxorum gentem oimnni Grecorum 
antiquitate velustiorem esse, scriptis suis probaves 
rint. Varia quoque utiliasima eruditiouis copia re- 
ferii suit. supradicti auctoris illius libri. |n quorum 
primo de seipso loquens, primis apostolorum 510” 
cessoribus proximum se fuisse testatur, Pollicetu? 
in iisdem libris scripturum se commentarios in Ge» 
nesimn, la. libro vero quem De Pascha. composuit, 
coactum se affirmat a familiaribus suis, ut traditio» 
nes quas ab antiquioribus presbyteris acceperat scri- 
ptas posteris mandaret. Meminit in eodem opusculo 


Melitonis et Ireuzi, οἱ aliquot aliorum, quorum etiam enarrationes in medium adducit. - 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ lA', 

'Ὁπόσων ipvynuórevce γραφῶν (Nic. H. E. v,2). 

Ἐν δὲ ταῖς ᾿Υποτυπώσεσι, ξυνελόντα εἰπεῖν, πά- 
σης τῆς ἑνδιαθίχου ΓραφτΏς ἐπιτετμημένας πε- 
ποίηται διηγἠσεις (85), μηδὲ τὰς ἀντιλεγομένας (86) 
π2ρελθών’ τὴν Ἰούδα λέγω καὶ τὰς λοιπὰς χαθολι- 
xà, (87) ἐπιστολὰς, τήν τε ΒῬαρνάδα καὶ τὴν Πέτρου 
λεγομένην ᾽Αποχάλυψιν (88). Καὶ τὴν τρὸς Ἑδθραίους 
δὲ ἐπιστολὴν, Παύλου piv εἶναί φησι, Ὑεγράφθαι 
6k Ἑθραίοις Ἑθραϊχῇ φωνῆ, Λουκᾶν ὃς φιλοτίµως 
αὐτὴν μεθερμηνεύσαντα, ἐκδουναι τοῖς Ἕλλτσιν. 
Ὅθεν τὸν αὐτὸν χρῶτα εὑρίσκεσθαι xazà τὴν ἑρμη- 
νείαν ταύτης τὲ τῆς ἐπιστολῆς, καὶ τῶν Πράξεων ' 
μὴ προγεγράφθαι δὲ τὸ, Παῦλος ἀπόστολος (89), εἰ- 


psit, ut tradit Eusebius in Clironico. Ex his frag- 


mentum affert Eusebius in lib. vi. Preparationis. ϱ 


Ejusdem meminit Origenes in libro 1v Contra Cel- 
sum, pag. 201. 

(83) Ἐπιτετμημένας... διηγήσεις. Langus vertit 
compendiosam enumeralionem ; Musculus vero, con- 
ftracias explicationes. Atque. ita lere Christophorso- 
nus. lAulinus quoque qui. libros. illos Clementis aut 
legerat, aut. legere potuerat, ita interpretatur. 7n 
libris vero llypotyposeon, id est informationum, ut 
breviter dicam universam pariter divinam Scripturam 
compendiosis dissertationibus explicavit. Διηγήσεις 
igitur idem est quod ἐξηγήσεις vel διεξηγή- 
σεις. Photius certe in Dibliotheca de illis Clements 
libris loquens, eo verbo utitur : Ál μὲν οὖν "Yxozv- 
πώσεις αλαμθάνουσι περὶ ῥητῶν τινων τῆς τε Πα- 
λαιᾶς χαὶ Νέας Γραφτς, ὧν xai χεφαλαιωδῶς, ὡς 
δηθεν, ἐξήγησίν τε xai ἑρμηνείαν ποιεῖται. Infra 
cap. 18 διηγού-κενος ponitur. pro ἐξηγούμενος. Et 
apud Origenem in lib. tv conira Celsum. de Nu- 
menio. Et in Philocalia capite 1 et alibi sxpis- 
sime. 

(86) Tác ἀντιΛεγομέγας. Male Rufinus vertit apo- 
erypha. Magnum eniin discrimen est inter apocry- 
plius libros, et eos quorum ambigua est inter seri- 
ptores auctoritas, Nam apocryphi palam falsi sunt 
et ab hareticis ut plurimum conticti. Eusebius in lib. 
iv, cap. 22, de Hegesippo : Καὶ περὶ τῶν λεγομένωνγε 
ἀποχρύφων δ,αλαμθάνων, ἐπὶ τῶν αὐτοῦ γρόνων πρός 
τινων αἱρετικῶν ἀναπεπλάσθαι τινὰ τούτων ἱστορεῖ. 
Hieronymus in lib. in Adversus Rufinum : Apocrypha, 
nquit, Ecclesia non recipit. Libri vero ἀντιλεγόμε- 
»9 a quibu: dam veri, a quibusdam pro falsis habiti 
sunt, uter ἀντιλεγομένας scripturas Eusebius tuin 
hoc loco, tam iti. precedenti capite recenset Episto- 
lam Juda et reliquas alias catholicas ; item. Episto- 
lan Barnalze, quas tamen nemo inter apocryphas 
scripturas merilo recensuerit. Apocalypsim «quidein 
Petri inter apocryphos libros censeri posse nou 


CAPUT XIV. 

Quorum Scripture librorum idem Clemens meminerit, 

ldem in libris Ὑποτυπώσεων Omnium, ut uno 
verbo dicam, utriusque Testamenti Scripturarum 
compendiosam instituit enarrationem ; ne illis qui- 
dem pratermissis Scripturis de quibus inter multos 
ambigitur : Jud:e Epistolam et Barnabz, ac reliquas 
catholicas Epistolas intelligo, et Revelationem qua 
dicitur Petri. Epistolam autem ad ll»brvos Pauli 
quidem esse affirmat, sed llebraico sermoue utpote 
ad Hebrzos primum scriptam fuisse : Lucam vero 
eamdem Graco sermone studiose interpretatum , 
Grzcis liominibus edidisse. Quare in ea Epistola et 
in Actibus apostolorum eumdem dictionis colorem 


diffiteor, cum Iieronynmus in Catalogo diserte affir- 
met, librum hunc inter apocryphas scripturas ve- 
putari. Verum libri illi quos supra memoravi, non 
sunt hujusmodi. Cyrillus tamen Ilierosolyinitanus 
catechesi &, apocryphos libros cum dubiis videtur 
confundere. Duo namque genera acit librorum 
sacrorum : alios ait esse ὁμολογουμένους, alios 
ἁμριθαλλομένους. quos apocryphos euam appellat. 

(87) Kai τὰς Aozüc καθο.ικάς. Codd, Maz., Med. 
οἱ Fuk. voveu λοιπάς addunt qui in. Vulg. deest. 
Porro Catholicze diee. videntur Epistolie, quod non 
ad certas personas aut urbes et provincias scriptae 
sint, sed plerz que ad gentes integras, et ad univer- 
sam Ecclesiain Dei. Sic Themisoun quidam ex Mon- 
tani seclaloribus, ausus est aliquando catholicam 
epistolam instar Apostoli scribere ad universas Ec- 
clesias, ut scribit Apollonius apud Eusebium in lib, 
v. Epistolas quoque Dionysii Corinthiurum episcopi 
catholicas vocat Eusebius in lib. 1v, 4 scriptae 
erant ad civitates. 

(88) ΤΗ» Πέτρου "AzoxdAvyriv. lu excerptis 


Dex Theodoto, qui post; Clementis Στρωματεὶῖς 


edita sunt, citatur Apocalypsis Petri pag. 948 edi- 
lionis Comimelini; item Κήρυγμα scu Pradicatio, 
pag. 930. Ex quo apparet verissimum esse id, quod 
Supra adnotavi ad cap. 11, lib. v, hiec ex: erpia 
nihil esse aliud quam fragmentum I ypotyposeon 
Clementis. 

(89) Mh. προγεγράφθαι δὲ τὸ, Hav Aoc ἁπόστο- 
Aoc. Idem. scribit Hieronymus tàn cap. 1. Epistolae 
Pauli ad Galatas, et in. Epistola ad Hebrzos ait, 
propterea. Paulum solita consuetudine, nec nomen 
$uuu, nec apostoli vocabulum praposuisse, quia 
de Christo erat dicturus : Habentes ergo principem 
sacerdotum, apostolum con[essionis nostra Jesum : 
nec fuisse congruum, ut ubi Cliristus apostoe 
lus dicendus erat, ibi ctiam Paulus apostolus po» 
neretur. 


9l 


EUSEBII CIESARIENSIS OPP. PARS I. - 


IHSTORICA. 953 


reperiri. [απο vero inseriptionem Paulus aposto- A xózoz; *. Ἐδροίοις γάρ grt) ἀπιστέλλων, πρόληψιν 


jus recte atque ordine omissam fuisse observat. 
Cum enim Hebrzis scriberet qui sinistram de ipso 
opinionem multo ante combiberant, ipsumque sus- 
pectuin habebaut : prudenti consilio usus, illos abs- 
lerrere statim ab initio apposita nominis sui insceri- 
ptione noluit. Deinde aliquanto pest his utitur ver- 
: bis : « Jam vero, sicut beatus dicebat preshyter, 
quando quidem domirus omnipotentis Dei aposto- 
lus ad. Helr:os missus fucrat , prx: modestia Pau- 
lus, utpote qui ad gentes erat directus, Hebraeorum 
apostolum se minime 916 inscribit, tum ob suam 
erga Dominum reverentiam , tum. quod ex abun- 
danti ad llelirivos ipse gentium przco et aposiolus 
scriberet. » Sed et in iisdem libris Clemens traii- 
tionem quamdam de ordine Evangeliorum quam a 
vetustioribus preshyteris -aeceperat, refert in hunc 
modum. « Dicehat ex Evangeliis, prius scripta esse 
illa quie seriem generis Dominici continent, Marci 
autem. Evangelium ex hujusmodi occasione scri- 
ptum fuisse. Cum Petrus in urbe Roma verbum 
Dei publice praedicasset, et Spiritu sancto afflitus 
Evangelium promulgasset , multi qui aderant Mar- 
cum colortati sunt, utpote qui Petrum jamdudum 


$cctatus fuisset, οἱ dicta ejus memoria teneret, ut 
qui ab apostolo przedicata erant conscriberet. Mar- 
cus igitur Evangeiium composuit, iisque qui illud 
ab ipso rogabant impertiit, Quod cum Petrus com- 
perisset, nec. prohibuit omnino rem fleri, nec ut 
fieret incitavit. At Joannes, omnium postremus, 


εἱληφύσ, κατ αὐτοῦ χαὶ ὑποπτεύουσιν aj15o, Guv- 
ετῶς πάνυ οὐγ £y ἀρχῇ ἀπέστρεφεν αὐτοὺς τὸ ὄνομα 
θείς. Eita ὑπ,θὰς ἐπιλέγει ε "H?n 0i ὡς ὁ µαχά- 
ριος ἕλενε πρεσθύτερος, ἐπεὶ ὁ Κύριος ἁπόστολος 
ὢν τοῦ Παντοχράτορος, ἀἁπεστάλη πρὸς 'E6palou;, 
διὰ µετρ.ότητα ὁ Παῦλος, ὡς ἂν zi; τὰ ἔθνη ἀπεστα)λ- 
μένος, o)x ἐγγράφει ἑαυτὸν Ἑθραίων ἁπόστολονυ, 
διά tz τὸν πρὸς τὸν Kootow τιμῆν, διά τε τὸ ix 
περ)ουσίας χαὶ τοῖς Ἑθραίοις ἐπιστέλλειν, &Üvow 
χίρυκα ὄντα καὶ ἀἁπόστολον. » Λὖθις δ᾽ ἐν τοῖς αὐτοῖς 
ὁ Κλέμτς βιθλίοις περὶ τῆς τάξεως τῶν Εὐαγγε- 
λίων Γαράδοσιν τῶν ἀνέκαθεν τρεσθυτέρων τέθεισαε, 
χοῦτον ἔχουσαν τὺν τρόπον.εΠρογεγράφθαι ξλεγεν(90) 
τῶν Εὐαγγελίων τὰ περιέχοντα τὰς Ὑενεαλογίας. Τὸ 


D à κατὰ Ἀ]άρχον, ταύτην ἐσχηχέναι τὴν οἰχονομίαν. 


Του Πέτρου δημοσία ἐν "gr χηρύξαντος τὸν Λόχον, 
χα) Πνεύματι τὸ Εὐαγγέλιον ἐξειπόντος, τοὺς παρ- 
όντας πολλοὺς Όντας παρακαλέσαι τὸν Μάθχον, ὡς 
ἂν ἀχολουθήσαντα οὑτῷ πόὀῤῥωθεν (01) καὶ µεμνη- 
μένον τῶν λεχθέντων, ἀναγράφαι τὰ εἱἰρημένα, 
ποιέσαντα CE τὸ Εὐαγγέλιον, μεταδοῦναι τοῖς δεο- 
µένοις αὐτοῦ. Ὅπερ ἑἐπιγνόντα τὸν Πέτρου, «προ 
τρεπτικὼῶς μήτε χωλῦσαι (93) μήτε προτρέφασθαι. 
Τὸν μέντοι Ἰωάνντν ἔσχατον συν!δόντα ὅτι τὰ σωµα- 
τιχὰ ἐν τοῖς Εὐαγγελίοις ὀξδέλωται, προτραπέντα 
ὑπὸ τῶν γνωρίµων (95), Πνεύματι θεοφορτθέντα, 
πνευματικὸν πο.ῆσα: Εὐαγγέλιν.  Τοσαῦτα ὁ Κλί- 
(ine. Πάλιν ὃ) ὁ δπλωθσὶς Αλέξανδρος, τοῦ Κλέµμεν- 
τος, ἅμα δὲ καὶ τοῦ Πανταίνου £v τινι πρὸς Ὡριγέ- 
ντν ἐπ,στολῇ μυτμονεύεε, ὡς 6* γνωρίµων αὐτῷ }Υτ- 


cum videret in aliorum Evangeliis ea quz ad cor- ϱ νοµένων τῶν ἀνδρῶν. Γράφει δὲ οὕτως: « Τοῦτο γὰρ 
i 


pus Christi pertinent tradita esse, ipse divino Spi- 
ritu. afflatus spiritale Evangelium familiarium suo- 
rum rogatu conscripsit. » IHlactenus Clemens. Porro 
Alexander is de quo superius diximus, in quadam 
ad Origenem epistola, Clementis simul ac Pantzeni 
tanquam familiarium suorum mentionem facit his 
verbis : « Ilec cnim Dei voluntas fuit, ut nosti, 
quo amicitia nostra jam inde a majoribus inchoata, 
sacra ataque inviolata maneret, ἴπιο ferventior ac 


(90) ITpcy616áz0at FAgyer. Yn codd. Maz., Med. et jy; 


Fuk. προνεγραςθα. ἑλέγετο. Sed ἔλεγεν rectius 
scribitur. 
(91) Ic x?gr. Pro hac voce Nicepliorus substi- 


tuit &x πολλοῦ, et eum sequenti verbo conjunxit hoc 


modo, καὶ ἐκ πολλοῦ μεμνημένον. 

(92) Προτρεαπτικῶς μήτε xo.tocat. Ita legitur in 
omuibus libris, et apud Nicephorum. Christophor- 
sonus tamen audacter mutavit, quia scilicet evange- 
lice auctoritati h:ec adversari. videbantur, Sed et 
Eusebius ipse id aliter retulit supra in lib. 11, cap. 
44. liic euim diserte scribit, Petrum cum Evange- 
lium rogatu fratrum qui Rom:e erant, a Marco con- 
scriplum esse didicisset, propenso illorum studio 
magnopere delectatum. esse, et. Evangelium | illud 
prout ipsi revelatum fuerat. confirinasse,  anxisse- 
que ut in Ecclesiis legeretur; idqueita relatum esse 
scribit a Clemente in lib. νι Hy»orgposeon, cui sub- 
scribit Papias BHlierapolitanus. llic vero Clemeutis 
verba ex eodem libro relerens Eusehius, aliter euui 
loquentem inducit. Verum si reu attentius eonside- 


xaX Οέλητμα θτοῦ, ὡς οἵδας, víyovsw, ἵνα dj ἀπὸ 
προνόνων ἡμῖν φιλία µένῃ ἄσυλος ' μᾶλλον δὲ Ocp- 
µοτέρα f, xai βεθαιοτέρα. Πατέρας γὰρ ἴσμεν τοὺς 
µαχαρίους ἐχξίνους τοὺς προοδεύσαντας, πρὸς οὓς 
μετ ὀλίγον ἑσόμεθα, Πάνταινον τὸν µαχάριον ὡς 
ἀλτθῶς xaY xópiv, καὶ τὸν ἱερὺν Κλήμεντα χύριόν 
µου γενόμενον xal ὡφελήσαντά µε, καὶ ef τις ἕτερος 
10199705, δ. (y σε ἑγνώρισα τὸν χατὰ πάντα ἄριστον 
xaX χὐριόν 109 καὶ ἁδελφόν. » Καὶ ταῦτα μὲν τοιαῦ- 
τα. 'Ὁ γέτοι Αδαμάντιος, καὶ τοῦτο γὰρ T τῷ 


remus, hz:e inter se ποπ puguant. Ait enim Cle- 
mens, Petrum cum Evangelium 4 Marco. scriptum 
editumque esse cognovisset, palam nec vetuisse, nec 
laudasse. Rem igitur tacito consensu comprobavit. 
Atque ita concilianda sunt hxc duo loca, qu:e Chri- 
$lophorsonus inter se pugnare existimavit. Sed et 
lhulinus eundem sensum secutus est, cum ita ver- 
tit : Cumque factum Petrus postmodum cognovisset, 
licet fieri i; sum non jusserit, tamen [actum uon pro- 
hibuit, Non potuit melius exprimi Clementis locus. 
Porro iu Grieco scribendum videtur προφανῶς, non 
aulem. προτρεπτιχῶς. Fortasse autem. Papias apcr- 
tius,locutus fuerat quam Clemens, et Marci Evan- 
gelium à Petro confirmatum fuisse dixerat. 

(95) Προτρασέντα ὑπὸ τῶν 1vopígor. Wierony- 
mus in Pr«fatiote Commentariorum in. Mattheum 
de Joaune loquens, sic ait : fccclesiastica narrat 
historia, cum α [rairibus cogeretur ut scriberet, éia 
[acturum se respondisse, si indicto jejunio in communes 
omnes Deum deprecarentur. (Quo expleio, revelatione 
suluratus, illud proym:um e cado veuiens eractati. 


$55 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LIB. VI. 


δυό 


Ὡριγένει ὄνομα, Ζεφυρίνου γατὰ τούσδς τοὺς χρό- A firmior redderetur. Patres quippe agnoscimus bca- 


νους τῆς Ῥωμαίων Ἐκχλησίας Ἠγουμένου, ἔπιδη- 
μῆσαι τῇ Ῥώμῃ (94) καὶ αὑτός που γράφει, λέγων, 
εὐξάμενος τὴν ἀρχαιοτάτην Ῥωμαίων Ἐγκλησίαν 

iv ἔνθα οὐ πολὺ διατρίφας, ἐπάνεισιν εἰς την 
ἸΑλεξάνδρειαν. Καὶ δὴ τὰ συνήθη τῆς κατηχήσεως 
ἐνταῦθα μετὰ πάσης ἐπλήρου σπουδῆς, Δημητρίου 
τῶν τῇδξ ἐπισχόπου ἔτι τὀτὲ παρορμῶντος αὐτὸν, 
xat μονονουχὶ ἀντιθολούντος, ἀόχνως τὴν εἰς τοὺς 
ἀδελφοὺς ὠφέλειαν ποιεῖσθαι. 


tos illos qui viam nobis praiverunt, et quos bre:i 
sceuturi sumus ; Pantenum scilicel vere beatum ac 
dominum meum : et sanctum Clementem dominu n 
item meum qui me plurimum adjuvit : et si quis 
alius fuit hujusmodi. Per quos tu mihi innotuisti , 
domine ac frater longe omnium przstantissime. » 
Et hzc quidem ita se habent. Adamantius vero (id 
enim etiam Origeni nomen fuit) Zephyrino per ας 
tempora Romanam Ecclesiam gubernante, se in 


urbem Romam «advenisse scribit, cum sibi in votis fuisset, sicut ipsemet alicubi dicit, Romanam Ec- 
clesiam omnium antiquissimam coram videre. lbi paulisper moratus, Alexandriam rediit. Ubi con- 
suetum catechumenos docendi officium omni studio ac diligentia exercuit : Demetrio civitatis epi- 


scopo etiamtum illum 917 hortante, ac tantum non supplicante ut fratrum utilitati impigre serviret. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’. 
Περὶ τοῦ, Ἡρακ.λᾶ (Nic. H. E. ν, 11). 

Ὁ &' ὡς ἑαυτὸν ἑώρα μὴ ἐπαρκοῦντα τῇ τῶν 
θείων βαθυτἑρα σχολῇ, τῇ τε ἐξετάσει χαὶ ἑρμηνείᾳ 
τῶν ἱερῶν Γραμμάτων, καὶ προσέτι «fj τῶν προο- 
εόντων κατηχήσει, μηδ ἀναπνεῦσαι συγχωρούντων 
αὐτῷ, ἑτέρων £o' ἑτέροις EE Eo χαὶ μέχρις ἑσπέρας 
ἐπὶ τὸ παρ) αὑτῷ διδασχαλεῖον φοιτώντων, διανείµας 
τὰ πλήθη, τὸν Ἡραχλᾶν τῶν γνωρίµων προχρἰνας, 
Év τε τοῖς θείοις σπουδαῖον, καὶ ἄλλως ὄντα λογιώτα- 
«ον ἄνδρα χαὶ Φφιλοσορίας οὐχ ἅμοιρον, χοινωνὸν 
χαθίστη τῆς χατηχΆσεως, τῷ μὲν την πρώτην τῶν 
ἄρτι στοιχειουµένων εἰσαγωγὴν ἐπιτρέψας, αὑτῷ δὲ 
thv τῶν Ev ἕξει φυλάξας ἀκρόασιν. 


CAPUT X V. 
De Πεταεία. 

Cum autem animadverteret se. nequaquam suffi- 
cere ad quietiorem rerum divinarum conteinplatio- 
nem, et ad sacra Scripturz scrutationeni atque in- 
terpretationem , simulque ad institutionem eoruin 
qui ad ipsum accedebant, per quos ne respirare 
quidem ipsi licebat, cum alii super alios a primo 
lucis exortu usque ad vesperam scholam ejus fre- 
quentarent : divisa omni auditorum multitud.ne, 
Ileraclam ex familiaribus suis deligens, virum re- 
rum divinarum studiosum, et alioqui doctissimum, 
nec expertem philosophis, in docendi oflicio s:- 
cium sibi atque administrum adjunxit. Et huic qui- 


dem iustitutionem eorum qui primis adbuc imbuerentur rudimentis mandavit: sibi vero perfectiores 


docendos reservavit. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IQ*. 


Ὅπως Ὡριγένης περὶ τὰς θείας ἑσπουδάχει 
Γραράς (Nic. H. E. v, 11). 


Τοσαύτη δὲ εἰσήγετο τῷ ἩὩριγένει τῶν θείων λό- 
γων ἀπηκχριθωμένη ἑξέτασις, ὡς xaX τὴν 'E6patóa 
γλῶτταν ἐχμαθεῖν, τάς τε παρὰ τοῖς Ἰουδαίοις ἐμ- 
φεροµένας πρωτοτύπους αὐτοῖς Ἑδραίων στοιχείοις 
Γραφὰς (95), κτημα ἴδιον ποιῄσασθαι, ἀνιγχνεῦσαί τε 
τὰς τῶν ἑτέρων παρὰ τοὺς Ἐθδομέχοντα τὰς ἱερὰς 
Γραφὰς ἡρμηνευχότων ἐχδόσεις xal τινας ἑτέρας 
παρὰ τὰς καθηµαξευµένας ἑρμηνείας ἑναλλαττού- 
σας, τὴν ᾿Ακύλου xal Xuupáyou, xat θεοδοτίὠώνος 
ἐφενρεῖν, ἃς οὐχ οἵδ' ὅθεν Ex τινων μυχῶν τὸν πάλαι 
λανθανούσας χρόνον εἰς φῶς ἀνιχνεύσας προϊγα- 
γεν (96). Ἐφ᾽ ὧν διὰ τὴν ἁδηλότητα, τίνος áp ε-εν 


CAPUT XVI. 


Quantum studium Origenes in divinis Scripturis col- 
locaverit, — — 


Tantam porro curam ac diligentiam in divinis 
Scripturis perscrutandis adhibebat Origenes, ut 
Hebraicam etiam linguam didicezit, et zutlienticos 
Scripturarum libros llebraicis scriptos litteris, qui 
apud Jud:eos habentur, sibi comparaverit : aliorum 
quoque qui prxter Septuaginta interpretes sacras 
Scripturas interpretati sunt, editiones pervestiga- 
verit : nonnullas denique interpretaliones a tritis 
illis ct vulgatis Aquile scilicet ac Symmachi et 
Theodotionis diversas repererit. Quas quidem ille 
ex nescio quibus erutas angulis in quibus jamdu- 
dum delituerant, primus in lucem produxit. Et cum 


(94) Ἐπιδημῆσαι cà Ῥώμῃ. Wunc Origenis ad- D in Vita Plotini id hausisse sibi videtur Baronius, in 


veatum in urbem Ilomam Baronius confert in an- 
num Christi 220, qui erat annus 1 imp. Elagabali. 
Eusebius tamen Origenem Romam venisse scribit 
nante Cáracalla. Sed ut hoc Daronio conce- 
damus, illud minime ferendum est, quod ibidem 
ait, Orizenem Adamantium iterum Romain venisse 
rincipatu Philippi imp., anno Christi 248. Nam 
sebius qui res gestas Origenis in hoc libro accu- 
ratissime pertexuit, nullum seeundi liujus adventus 
mentionem facit. Imo ex Eusebio contrarium col- 
hii videtur. Scribit eniin. Eusebius, Origeuein. de 
i suz professione litteras dedisse ad Fabianum 

. Rom. urbis episcopum, Non igitur Romam venit 
Origenes ad Fabianum, ut vult Baronius, sed tan- 
Wn literas ad eum nisit. Quod vero ex Porphvrio 


Βλτποι, Gg. XX. 


eo longe fallitur. Neque enim de Origene Adamau: 
tio loquitur illic Porphyrius, sed de altero Orige- 
ne, Plotini et Ilerennii condiscipulo, qui ab Origene 
Adaimantio distinguendus est, ut paulo post deimon- 
strabiinus. 

(95) Πρωτοτύπους... Γραάς. Authenticas verte. 
Sic enim Latini vocant, ut pluribus exemplis docuiL 
Brissonius in Lexico. Porro Eusebius Hebraicos 
S. Seripturz codices idcirco autlienticos vocat, non 
quo4 revera essent primitivum exemplar εί auto- 
graphum ab Esdra conscriptum ; sed authenticos 
appellat, comparatione facta cuin. Grecis editioni- 
bus tam Septuaginta interpretum quam aliorum. 

(90) Kic φῶς ἀνιχγεύσας προήγαγε». Hec est 
verboru:n collocatio in. tribus nostris cedicibug 


18 


555 


EUSEBII CAIESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 





926 


obscurum incompertumque haberet cujusnam essent A οὐχ εἰδὼς, αὐτὸ τοῦτο µόνον ἐπεσημήνατο, ὡς ἄρα 


auctoris, hoc solum de ipsis adnotavit,' alteram 
qui dem a se repertam fuisse Nicopoli juxta Actium: 
alieram vero in alio quodam loco. Quinetiam in 
Hexaplis Psalmorum exemplaribus, post insignes 
jllas quatuor editiones cum non quintam modo sed 
eiiam sextam ac septimam apponeret versionem, 
rursus in principio unius notavit inventam illam 
faisse Hierichunte in dolio, temporibus Antonini 
Caracalle, qui Severi filius fuit. Has igitur omues 


Maz., Med. et Fuk. Atque ita hunc Eusebii locum 
citat Suidas in voce Ὡριγέγης. Text. vulg., àvi- 
χνεύσας mpofyaysv εἰς φῶς. Amat certe. Eusebius 
hujusmodi verborum trajectiones, ut ex plurimis 
locis ostendi potest. Paulo post nostri codices Maz., 
Med. οἱ Fuk. cum Nicephoro scriptum habent, ἐν 
ἑτέρῳ τοιῷδε τόπῳ. 

(97) Ἐν τῇ πρὸς ᾽Ακτίῳ NixoxóAet. In. tribus 
optimis exemplaribus Maz., Med. et Fuk. scriptum 
inveni πρὸς Ακτίοις. Atque ita scripserat Athana- 
sius, seu quis alius auctor Synopseos sacrarum 
Seripturarum  : Ἔχτη ἑρμηνεία ἐστὶν ) ἐν πίθοις 
εὑρεθεῖσα xai αὐτὴ πακρυμμᾶνη ἐπὶ ᾽Αλεξάνδρου τοῦ 
Ναμαἰας παιδὸς, ἓν Νιχοπόλει τῇ πρὸς ᾿Αχτίοις ὑπό 
τινος τῶν Ὡριχγένους γνωρίµων. Nec tamen eam 
aeripturam probo, cum ΄Αχτια Graece dicantur ludi 
Actiaci : Nicopolis antem ipsa, non a ludis nomen 
acceperit, sed a promontorio ad quod sita erat, 
appellata fuerit Nicopolis ad Act!ium. 

(08) 'AA44à xal £xcqr. καὶ ἑθδόμην. Lego, οὐ 
µόνον πέµπτην xal ἕκτην, ἀλλὰ xal ἑθδόμην, pror- 
sus necessaria, ut mihi videtur, emendatione. Cum 
enim antea locutus sit Eusebius de quinta et sexta 
editione ab Origene reperta, hoc amplius audit, 
etiam septimam in hexaplis Psalmorum exemplari- 
hus ab Origene positam fuisse. Septuplex igitur fuit 
Psalmorum editio. Verum cum hzc septima editio 
Psalmos tantum haberet, idco Origenes titulum edi- 
tionis sum, 'E£azxAov scilicet, non immutavit. 
Porro emendationeim et expositionem nostram plane 
confirmat Joannes Zonaras in Historia imp. Sereri 
ita. scribens de Origene : Καὶ τῶν ταύτας ἔομηνευ- 

ν συναγαγὼν τὰ συγγράµµατα, τῶν Ἑδθδομηκον» 
ταδύο δτλαδη, τοῦ τε ᾿Αχύλου χα) τον Συμμάχου, xal 
τοῦ θεοδοτίωνος, xat δύο ἄλλων ἀνωνύμων ἑρμηνέων 
(Ἠγνόηται γὰρ τὰ ἐχείνων ὀνόματα) ἐφιλοπόνησε τὰ 
τῶν Ἑξαπλὼν λεγομένων συγγῥάμματα; ἐν δὲ τοῖς 
Ὑαλμοῖς xai ἑθδόμης µέμνηται ἑρμηνείας, ὡς ἐν 
Ἱεριχοὶ εὑρημένης. Id est: Colleciis voluminibus 
eorum qui Scripturas. Hebraicas Grece interpretati 
[uerant, duorum scilicet ac. septuaginta Seniorum, 
Aquile item ac Symmachi, Theodotionis et duorum 
aliorum, quorum nomina iguoraniur, editionem [le- 
zaplorum elaboravit. 1n l'salmis vero etiam septima 
interpretationis meminit, quam Hierichunte repertam 
esse dicit. Nou potest melius scholium afferri ad 
expesitionem Eusebii, quam hic Zonar:e lucus. Sed 
quod addit Zonaras, septimam editionem Ilieri- 
chunte repertam fuisse, id Eusebius aperte non 
dicit. Epiphanius quidem in libro De ponderibus, et 
Athanasius in Synopsi aiunt. quintam. editionem 
Hierichuute in dolio repertam fuissc. Nicepliorus 
vero sextam simul ac septimam editiones llieri- 
chunte inventas esse existimavit. Coterum, etsi 
auctores quint:e ac sext editionis ignorantur, Ju- 
d:os tamen illos (uisse constat. Ita certe H.erony- 
mus in lib. 11 Adversus liufirum : Magnis, ut scio, 
sumptibus redemisti Aquile et Symmachi et Theodo- 
lionis, quinteque εἰ sexta editionis Judaicos translu- 
tores. Scio Claudium Salimasium in libro De lingua 
Hellenisticà, pag. 159, negasse, quintam et sextam 
editionem -ab Hieronymo usquam nominari. Sed 
réfellitur tum ex loco Hieronymi quem supra citavi, 


τὴν μὲν εὕροι ἓν τῇ πρὸς ᾿Ακτίῳ Νικοπόλει (97), 
τὴν δὲ, ἐν ἑτέρῳ τόπῳ τοιῷδε. "Ev γε μὴν τοῖς 
Ἑξαπλοῖς τῶν Ψαλμῶν, μετὰ τὰς ἐπισήμους véa ca- 
pae ἐχδόσεις, οὗ µόνον πέµπτην, ἀλλὰ καὶ ἕκτην xat 
ἑθδόμην (98) παραθεὶς ἑρμηνείαν, ἐπὶ μιᾶς αὖθις 
σεσηµείωται, ὡς ἐν Ἱεριχοί εὑρημένης ἐν πίθῳ, 
χατὰ τοὺς χρόνους Αντωνίνου τοῦ υἱοῦ Σεθἠρου. 
Ταύτας δὲ ἁπάσας ἐπὶ ταὐτὸν συναγαγὼν, διελών τε 
πρὸς χῶλον (99), xaX ἀντιπαραθεὶς ἀλλήλαις (1) μετὰ 


tum ex ejusdem libro De scriptoribus ecclesiasticis, 
cap. 54. Idem in Commentariis ad cap. y Sophonim, 
quintam editionem nominatim citat, et in lib. r ín 
Habacuc, sub initium. 

(99) Διε]ών τε πρὸς xàAor. Male Christophor- 


p sonus vertit, columellis inter se distinzit. Cola sunt 


versus seu membra sensum integrum absolventia. 
Hieronymus in Apolegia 1t adversus Rufintam : Ft 
quod nunc verba dierum interpretatus. sum, idcirco 
feci, ut. inextricabiles moras et silvam nominum que 
scriptorum confusa sunt vitio, sensnumque labyrin. 
thos, per versuum cola digererem. ldem in pre fatione 
in Josue : Monemusque lectorem, ut si'tvam  Hebrai- 
corum nominum et distinctiones per membra divisas 
diligens scriptor conservet, ne et noster labor el ipsius 
studium pereat. Sed et in. Prafatione in translatio- 
nem ]saic testatur se translationem suam per cola 
seu versus distinxisse ; Nemo, cum prephetaa tersi- 
bus videril esse descriptos, melro eos existimet apud 
Hebravos ligari, et aliquid simile habere de Psalmis, 
et operibus Salomonis, Sed quod in Demosthene et 
in Tullio fieri solet, ut per cola scribantur et com- 
mala, qui ulique prosa εἰ non versibus conscripserunt . 
nos quoque utilitati legentium providentes, interpreta- 
lionem novam novo scribendi genere disiinzimus." 
Eadem quoque dicit iu. Pre[atione in. Ezechielem. 
Piiwus igitur apud Latinos llieromymus interpreta- 
tionem suam per versus distinxit, imitatus Orige . 
nem, qui in Hexaplis idem pr:stiterat. Porro Ori- 
fenes in eo maxime consuluit legentium utilitati. 
am quacunque per versus distincta sunt, ea faci- 
lius tuin. intelliguntur, tum iemorize mandantur. 
Adde quod ad Grzecas editiones inter se eomparan- 
das, prorsus necessaria fuit hujusmodi distinctio. 
Exemplum Origenis secuti sunt postea complures : 
et in Novo Testamento idem praestiterunt quod ille 
prius fecerat in Veteri, ut testatur Hesychius Hie- 
rosolymitanus in libro quem inscripsit Στιχηρόν' 
duodecim prophetarum. Quem quidem librum ideo 
sic inscripsit, quod ad marginem singulorum ver- 
suuia apposuerat expositionem lócorum difficilium, 
quod παρατίθεσθαι 6ἱ παράθεσιν ipse vocat. Verba 
Mesychii sunt. hiec : Ἔστι μὲν ἀρχαῖον τοῦτο τοῖς 
θεοφόροις τὸ σπούδασµα, στιχηδὸν ὡς τὰ πολλὰ πρὸς 
τὴν τῶν µελετωμένων σαφήνειαν, τὰς προφητείας 
ἐχτίθεσθαι, eic. Quie Latine ita reddidimus : Libros 
propheticos majoris perspicuitatis causa, per versuum 
cola dividere, velus inventum est sanclorum Patrum. 
Num initio sime ulla distinctione legebantur. Postea 
vero viri docii et sacrarum litterarum studiosi, ma- 
joris, ut dixi, pers; icuitatis causa, hujusmodi versuum 
distinctionem excogitarunt. Ita prophetarum libri ab 
illis editi suut. Sic Davidis Psalmi, sic Proverbia et 
Ecclesiastes et Canticum. canticorum. Bic. liber Jobi 
per versus distincius reperitur. Sed et. librum αροείο- 
licum, id est, Actus εἰ Epistolas apostolorum, hoc 
modo ab aliquibus descriptum inveni, Subjuugit deinde 
Mesychius hie verba : 'AAY' ἐπειδὴ πολλὰ μὲν τῶν 
ἁἀσαρῶν Tj τῶν στίχων σαφηνίζξει διαίρεσις. Ubi στί- 
χους vocal quie χώλα dicere debuisset. 
(1) Καὶ ἀγτιπαραθεὶς dAAsAaic. Supra monui- 
mus quid primum ab Ocigene przstitum sit in He- 
zaplorum editione, quod singulas lnterpretatioues 


5517 


ΠΙΡΤΟΒΙΑ: ECCLESIASTIC.E LIB. VI. 


(53 


καὶ αὑτῆς τῆς Ἑδραίων σημµειώσεως (2), τὰ τῶν Α interpretationes cum ia unum 218 corpus colle- 


λεγομένων Ἑξατλῶν ἡμῖν ἀντίγραφα (5) χαταλέ- 
λοιπεν, ἰδίως τὴν ᾿Αχύλου xai Συµµάχου (A), xal 
Θεοδοτίωνος ἔχδοσιν ἅμα τῇ τῶν ᾿Εθδομήχοντα ἐν 
«ol; Τετραπλοῖς ἐπικατασκευάσας (5). 


αἰδοοί, et per certa cola ac membra distinxisset, οἱ 
sihi invicem e regione opposuisset, una cum ipso 
flebraico tektu, llexaplorum nobis exemplaria re- 
liquit ; postea vero editionem Aquilze et Symmachi 


ac Theodotionis cum Septuaginta interpretum versione seorsum in Tetraplis digessit. . 


per versuum cola distinxit. ltaque versuum distin- 
ctio quam hodie in Septuaginta geniorum interpre- 
tatione cernimus, Origenis inventum est. Secun- 
dum Origenis inventum est, quod interpretatlones 
jllas e regione sibi invicem opposuit, ut si forte al- 
ter ab altero dissentiret, uno statim intuitu posset 
agnosci. Docet id Hieronymus in Pree[atione ad 
Chromatiam in librum Paralipomenon, his verbis : 
Et certe Origenes non solum exempla composuit qua- 
tuor editionum, e regione singuía verba describens ; 
αἱ unus dissentiens statim, ceteris inler se consen- 


tientibus arguatur. Et. Epiph«nius quidem singulas D tllebraicis ; in a 
€ 


versiones in singulis paginis dispusitas fuisse dicit, 
quem secutus est Nicephorus. Rufinus vero in hu- 
jus loci. interpretatione, non paginas sed columcl- 
las dixit, quod eodem recidit. Certe idem Rufinus 
ju lib. n Adversus. Hieronymum, paginas οἱ colu- 
mellas pro eodem sumit : Voluit Origenes nostris 
ostendere, qualis apud Judeos Scripturarum lectio 
teneretur, eic., in propriis paginis vel columellis edi- 
tiones eorum singulas quasque descripsit, el ea que 
apud illos sunt addita, vel decerpla, certis quibusdam 
notis additis ad versiculorum capita designavit. Malim 
tamen columellas dicere quan paginas, cum ?n una 
pagina plures fuerint column, 

(2) Μετὰ καὶ αὐτῆς τῆς E6paluvr σηµειώ- 
σεως. Hic locus non parvam habet difficultatem, 
quem Musculus quidem ad verbum ita transtulit : 
His autem cunctis in unum corpus compactis divisis- 
que per colon, et invicem inler se una cum Hebroo- 


rum annotatione oppositis, exemplaria nobis ημας 


Hexapla dicuntur reliquit. Christophorsonus vero ad 
sensum magis quam ad verbum interpretatus est 
hoc modo : Atquc ipsas in unum volumen omnes re- 
digens, columellis inter se distinzil, et alteram alteri 
ex adverso, una cum exemplari Hebraeorum opposuit. 
Dionysius autem Pelavius in animadversionibus ad 
librum Epiphanii De ponderibus, hunc Eusebii locum 
ἵνα vertit : Has omnes editiones in unum conjiciens, 
et per columellas dividens, ac sibi invicem opponens, 
cum Hebraica ipsa significatione, Hlexaplorum nobis 
exemplaria reliquit, Sed haec postrema interpretatio, 
quod pace viri doctissimi mihique quondam anicis- 
simi dictum sit, ferri omnino nou potest, Neque 
enim Eusebius dixit, µετά τῆς Ἑθραίων σηµασίας, 
sed σηµειώσεως. Est autem σηµείωσις proprie ad- 
notatio, Sic in lib. v, cap. 20, χαριεστάτην σηµξείω- 
Cc lren:i vocat, notationem quam lrenizus sua 
manu apposuerat ad finem libri sui. Σηµειώσεις 
quoque inscribebantur libri Origenis quos in Levi- 
Ucuin et in Numeros scripserat, quz ab Hieronymo 
et ltufino Excerpta appellant. Hi libri nibil aliud 
erant quam  notationes seu breviores commentarii 
non in totum librum continuo scripti, sed in qua:- 
dam duntaxat loca quie. expositione opus habere 
videbanuir. Unicum hodie fragmentum | superest 
horum Origenis librorum in c. 26 Philocalim, àx 
τῶνεὶς τὴν Ἔξοδον σημειώσεων. Verum hzc vocis hu- 
jus signiticatio quem hic locum habere possit, non 
setis video. Nicephorus quidem cum hanc vocem 
non intelligeret, ejus loco παρασηµείωσιν posuit. 
Quod tamen nou multo clarius est. r;piphanius vero 
in h:resi Ürigenistarum, cap. 5, παραθέσεις pro 
eodein usurpat, ὡς εἶναι μὲν ταῦτα xai χαλεῖσθαι 
Ἑξαπλᾶ, ἐπὶ τὰς "EXAnvixàg ἑρμηνείας, δύο ὁμοῦ 
παραθέσεις τῆς Εθραϊκῆς φύσει bU ᾿Εθραϊκῶν xal 
Ἑλληνικὼν στοιχείων. Eusebius ergo σηµείωσιν 
vocat Hehraicum iextum, eo quod prienotatus esset 
ac przcfixus sex Graecis interpretationibus ; perinde 


ac in commentariis verba scriptoris prxfigi solent 
expasitioni. Nam σηµείωσις non solum expositionem 
significat, verum etiam textum Cui adhibetur expo- 
sitio. Ita σχόλια veteres dicebant loca excerpta ex 
aliquo scriptore, quibus subjecta erat adnotatio, ut 
observavi ad librum quartum. 

(3) Ἑξαπ.1ῶν ἀντίγχραρα. Ex hoc loco aperte 

convincitur, llexapla dicta esse eo quod sex inter- 
retationes Grzece in iis continerentur przter Ile- 
D raieum textum; qui quidem in duabus paginis 
duplici modo p'erscriptus erat, in altera quidem 
tera vero Grecis litteris ]dem di- 
serte scribit Epiphanius in h:eresi Origenistarum, 
cap. 3. Et certe ratio ita suadet, Nam ut. tetrapla 
dicta sunt, quod quatuor Gr:ecas interpretationes 
in unum collectas haberent, sic etiam hexapla ap- 
pellata sunt, quod sex (Φος versiones com- 
plecterentur, Aquile videlicet et Symmachi, et 
Septuaginta interpretum ac Theodotionis ; quintam 
denique et sextam interpretationem,  lfebraicus 
autem textus, cum ipsum authenticum esset exem- 
plar, inter versiones numerandus non fuit. Quare 
fallitur Rufinus in hujus capitis versione, qui Hexa- 
pla dicta esse credidit, eo quod «uas IHebraici 
textus editiones, οἱ Aquil:e ac Symmachi et Septua- 
inta seniorum ac Tlieodotionis versionem exlii- 
erent. Fallitur etiam Nicetas in Thesauro ογ(/ιο- 
doze fidei, lib. 1v, pag. 212, idem fere sentiens 
quod Rufinus. Sed et D. Petavius magnopere iu 
his explicandis fluctuavit, ut patet ex ejus animad- 
versionibus ad librum Epiphanii De ponderibus. 
Turbavit illum przxcipue septima illa versio, quam 
in Hezaplis fuisse scribit Eusebius. Sed nos supe- 
rius rationem rcddidimus, cur ob illam titulus 
Hexaplorum non fuerit immutandus.. Hec. cum 
scripsissem incidi in historiam imp. Severi a Zo- 
nara conscriptam, ubi de llexaplis et Tetraplis Ori» 
genis eadem prorsus quie nos scribit, et Eusehii Jo- 
cum, licet suppresso auctoris nomiue, perinde ac 
nos interpretatur. 

(4) ἹἸδίως τὴ» Ἀκύ.ου xal Συμμάχου. Hunc 
Eusebii locum Zonaras in suis Annalibus ila. ex- 
pressit : "Iótalzaxa δὲ «hv ᾿Αχύλου xaX Συµµάχου 
xai Θεοδοτίωνος ἔχδοσιν µετά vs τῆς τῶν ᾿Εθδομή- 
χοντα xai δύο παρατιθεὶς, τὰ λεγόμενα Τετραπλᾶ 
παραδέδωχε. Qua Woltius Latine ita vertit : Aquilee 
vero, Symmachi et Theodotionis editione rectissime cum 
Septuaginta duorum versione comparata, commenta- 
ria tetrapla, hoc est, quadruplicia composuit. Sed 
primo quidem probare non possum, quod. ἰδιαίτατα 
vertit rectissime. Nam Zonaras. ἰδιαίτατα posuit pro 
eo quod dixerat Eusebius ἰδίως, id est separatim. 
Nam cum Aquile, Symmachi, Theodotionis ac 
Septuaginta seniorum editio in llexaplis una cum 
Hebraico textu. bifariam scripto, et cum «quinta, 
sexta ac septima editione collocata esset, Origenes 
quatuor illas priores editiones seorsum in tetraplis 
posuit, sublato Hebraico textu euni quinta et sexta, 
ac septima versione. Deinde quod. addidit Wolfius, 
Aquile, Symmachi ac. Theodotionis versionem in 
Teiraplis comparatas fuisse cum versione LXX 
seniorum, verumne sit, nescio, Certe id Eusebius 
nou dicit. Imo vox illa ἰδίως innuere nobis videtur, 
singulas versiones in Tetraplis seorsum collocatas 
fuisse, non e regione sibi invicem opposilas, sicut 
in Hexaplis. Hieronymus in loco supra citato vide- 
tur asserere, etiam in Tetraplis singula verba qua- 
tuor editionum e regione fuisse disposita. 

(9) Ἑν τοῖς ΊΤετραπλοῖς ἐπιχατασχευάσας. 


CAPUT Xl. 
De Symmacho interprete. 


Sciendum porro est Symmachum, qui unus ex 
illis interpretibus fuit, Ebionzum fuisse. Est autem 
Ebionzorum hzresis ita dicta, eorum qui Christum 
ex Josepho et Maria genitum nudumque hominem 
esae dicunt, et legem Judaico more servandam esse 
coutendunt , quemadmodum in superioribus libris 
retulimus. Exstant certe etiamnum commentarii 
Symmachi, in quibus adversus Evangelium Mat- 
tlizi acriter disputans, supradictam hzeresim astrue- 
re. videtur. Atque lios Symmachi commentarios 
una cum aliis sacrae Scriptura interpretationibus ab 
eodem elaboratis, testatur Origenes se a Juliana 
quadam accepisse, ad quam ii libri successionis 
jure pervenerant. 

CAPUT XVIII. 


De Ambrosio. 


Per idem tempus Ambrosius qui Valentini hz- 
yesim seciabatur, veritatis quam pradicabat Ori- 
genes νἱγίμίο convictus, et quasi lumine quodam 
menti irradiante collustratus , ai rect fidei quie in 
Ecclesia pradicatur — professionem transiit. Alii 
quoque coniptures eruditi homines, pervulgato ubi- 
que Origenis nomine illecti, ad eum conflucbant, 
periculum de ejus viri in sacris litteris peritia fa- 
eturi. lunumeri przterca bzretici, nec pauci ex il- 
lustribus philosophis, studiose eum auscultabant : 
ei prater rerum divinarum scientiam , Grzecanicz 


"Ent2xevaoag cod, leg., cui consentit etiam Suidas C 


iu voce Ὡριγέγης. Nostri tamen codices, Maz., Med. 
οἱ Fukeiianus uno consensu scriptum habent. ἐπι - 
χατασχενάσας. Qua si vera est lectio, ul certe 
mihi persuadeo, sequitur editiouem Teiraplorum 
confectani esse ab Origene post flexaplorum edi- 
tionem. llanc enim vim liabet verbum ἐπικατασχευά- 
σας. Quod idem est ac si diceret, ἐπ) τῇ τῶν Ἑξατλῶν 
ἐχδόσει χατασχευάσας. Nam cum Origenes animad- 
vertissel llexaplorum codices nimio sumptu ac la- 
bore indigere, Tetrapla, quorum usus erat facilior, 
elucubravit, demptis duabus WMebraici textus edi- 
tionibus, et quiuta sextaque ac septima interpreta - 
tione. Hactenus quidem hzc doctorum omniu: fuil 
opinio, Tetraplorum codices ante llexapla ab Ori- 
ene elaboratos fuisse. lta diserte scribit Usserius 
in Sygitagmate de Septuaginta Huterpreium versione, 
ap. 9; Salinasius iu libro De lingua Hellenistica. 
Verum hic Eusebii locus, ex manuscriptorum codi- 
cum fide emendatus, sententiam illorum prorsus 
evertit. 

(6)Πρὺς τὸ κατὰ Ματθαῖον ἀποτειγόμεγος Εὐαγ- 
Γάάιογ. l'essitiie Rufinus οἱ Christophorsonus liuuc 
ocum verterunt, quasi Symmachus auctoritate 
Evangelii secundum Matilieum nisus fuerit ut liz- 
resim $uam coufiriaret. Nec melius. Nicepliorus 
bunc locum accepit, qui scribit Symmachum com- 
Xentarios in Matlixum edidisse. Scio quidem 
Ebionzos solum Mathai Evangelium admisisse. 
Verum illud Ebionzorum Evangelium, non ipsum 
Μαι εί erat cujusmodi. nos habemus, sed. prorsus 
adulteratum, et capite ipso, id est Christi genealo- 
yia mutilatum, ut docet. Epiphanius in eorum hie- 
resi. Quippe Evangelium secundum líebraos quo 
)psi utebantur, ut doce! Eusebius ín lib. uj, au- 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 





560 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IZ. 

Περὶ Zvppáxov τοῦ ἑρμηγέως (Nic. H. E. v, 12). 

TOv ye μὴν ἑρμηνευτῶν αὑτῶν Bh τούτων ἱστέον, 
Ἐδιωναῖον τὸν Σύμμαχον Ὑεγονέχαι. Λἴρεσις δὲ 
ἐστιν ἡ τῶν Ἐδιωναίων οὕτω χαλουµένη, τῶν τὸν 
Χριστὺν ἐξ Ἰωσὴφ καὶ Μαρίας γεγονέναι φασχόντων, 
Ψιλόν τε ἄνθρωπον ὑπειληφότων αὐτὸν, χαὶ τὸν νό- 
μον xpryat Ἰουδαϊκώτερον φυλάττειν ἀπισχυριζο- 
µένων, ὥς που καὶ ix τῆς πρόσθεν ἱστορίας ἔγνω- 
μεν. Καὶ ὑπομ»ήματα δὲ τοῦ Συµμµάχου εἰσέτι νῦν 
φέρεται, ἐν ofc δοχεῖ πρὸς τὸ κατὰ Ματθαῖον ἁπο- 
τεινόµενος Εὐαγγέλιον (6), τὴν δεδτλωµένην αἴρεσιν 
χρατύνειν. Ταῦτα δὲ ὁ Ὠριχένης μετὰ χαὶ ἄλλων εἰς 
τὰς Γραφὰς ἑρμτνειῶν τοῦ Συµµάχου, σημαῖνει 
παρὰ ἸουλιανΏς τινος εἰληφέναι, fjv xal φησι παρ᾽ 


D αὐτοῦ Συµµάχου τὰς βίδλους διαδέξασθαι. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΠ’. 
Περὶ ᾽Αμέροσίου (Nic. H. E. v, 19). 

Ἑν τούτῳ xai 'Ap6póstog τὰ τῆς Οὐαλεντίνου 
φρονῶν (7) αἱρέσεως, πρὸς τῆς ὑπὸ Ὡριγένους πρε- 
σθευοµένης ἀληθείας ἐλεγχθεὶς, xal ὡς ἂν ὑπὸ φωτὸς 
χαταυγασθεὶς τὴν διάνο-αν, τῷ τῆς ἐχχλησιαστιχῆς 
ὀρθοδοξίας προστίθεται Aóqtp * xal ἄλλοι δὲ πλείους 
τῶν ἀπὸ παιδείας, τῆς περὶ τὸν Ὡριγένην φήμης 
πανταχόσε ῥοωμένης, ᾗεσαν ὡς αὐτὸν, πεῖραν τῆς ἐν 
τοῖς ἱεροῖς λόγοις ἱκανότητος τἀνδρὸς ληψόμενοι ' 
μυρίοι τε τῶν αἱρετιχῶν, φ'λοσόφων τε τῶν μάλιστα 
ἐπιφανῶν οὐχ ὀλίγοι, διὰ σπουδης αὐτῷ προσεῖχον 
(8), μονονουχὶ πρὸς τοῖς θείοις, καὶ τὰ τῆς ἔξωθεν 


thenticum Matiliiei Evangelium esse dicebant, teste 
lfieronymo in Commentariis in Mattheum, Άποτει- 
γόµενος igitur lioc loco recte vertimus, disputons 
adversus Evangelium. Matthei, verum scilicet et 
nostrum, Masculus vertit. invehendo, non male. 
Porro ab lioc Symmacho Ebiouzi postea dicti suut 
Svmmachiani, eo quod Symmachus dogina illorum 
validissime asseruisset. Aubrosius seu quis alius, 
in prologo Comwentariorum in Epistolam ad (:ala- 
las : Sicut ei Symmachiani qui ex Phariscis origi- 
nem trahunt, quis servata omni lege, Christianos 5? 
dicuut, more Ploini Christus non. Deum et homi- 
nem, sed hominem laniummodo  de(imentes.. Do 
iisdem Augusunus in lib. 1 Conira. Cresconium, 
cap. οἱ. 

(7) Ἀμδρόσιος τὰ τῆς Ovadsvtlvov gpo- 
vor. ldem testatur Origenes in. ριοωιµίο touwi V 
Explanationum in Joannis Evangelium , ubi ipsum 
Awbrosium alloquitur his verbis : /psa igitur pe- 
nuria denuntiantium meliora, minime [ereus absur- 
dum εἰ privatam fidem (ua erga Jesum  «iectione, 
iradideras aliquando teipsum verbis : a quibus duta 
postea libi inteliigentia, usus, prout decebut, damnaia 
ha'resi discessisti. Exstat hic Origenis locus in 
cap. v Philoca!io. Quidam tamen Ambrosium non 
Valentini, ut Eusebius ait, sed Marcionis li:eresiui 
prius seclatum csse scribunt, Jta Epiphanius : Τινὲς 

t τὸν ᾽Αμθρόσιον ἔφασαν οἱ μὲν Μαρκ:ωνιστὴν, οἱ 
δὲ Σαθελλιανόν. Ubi Sabellianum posuit pro Va- 
lentiniano. 

(8) Προσεῖχον. |d est, auscultandi gratia scho- 
lam ejus trequentabant. Πο» a discipulis separat 
Eusebius. — laque— addit, μονονουχὶ . παιδενόµε- 
vot , id est, fere ut discipuli; quod uou intellexit 
CLristopiorsonus, 


E61 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VI. 


$6.1 


Φιλοσοφίας πρὸς αὐτοῦ παιδευόµενοι. Elorjyé τε γὰρ A quoque philosophi: przcepta quasi discipuli ex illo- 


ὅσους εὐφυῶς ἔχοντας (9-10) ἑώρα χαὶ ἐπὶ τὰ φιλόσο- 
Φα µαθήµατα, Ὑεωμµετρίαν χαὶ ἀριθμητιχὴν , xal 
τὰ ἄλλα τροπαιδεύµατα παραδιδοὺς, εἴς τε τὰς αἱρέ- 
σεις τὰς Ταρὰ τοῖς φιλοσόφοις προάγων, xat τὰ παρὰ 
τούτοις συγγράµµατα διηγούµενος, ὑπομνηματιζό- 
µενός τε καὶ θεωρῶν εἰς ἕχαστα , ὥστε μέγαν xai 
παρ αὐτοῖς Ἕλλησι φιλόσοφον τὸν ἄνδρα χηρύττε- 
σθαι. Πολλοὺς δὲ καὶ τῶν ἰδιωτιχωτέρων ἐνῆγεν ἐπὶ 
τὰ ἐγχύχλια γράμματα, οὐ μιχρὰν αὐτοῖς ἔσεσθαι 
φάσχων ἐς ἐχείιων ἐπιτηδειότητα εἰς τὴν τῶν θείων 
Γραφῶν θεωρίαν τε καὶ παρασχενήν (11). "0θεν μά- 
λιστα xal ἑαυτῷ ἀναγχαίαν ἠγήσατο vhv περὶ τὰ 
χοσμιχὰ xal φιλόσοφα µαθίµατα ἄσχησιν. 


percipiebant. Quoscunque enim ex discipulis soler- 
tia et acumine ingenii przditos animadverterat ,. 
eos in philosophiam introducebat, geometriam il- 
lis tradens et arithmeticam aliasque przevias disci- 
plinas : inde ad varias philosophorum sectas eos 
perducens, οἱ libros a 419 veteribus philosophis 
conscriptos exponens; commentarios quoque iu 
singulos scribens, et reconditos sensus penitus in- 
quirens, adeo ut apud ipsos etiam gentiles summus. 
philosophus prouuntiaretur, Ex rudioribus vero at- 
que hbebetioris ingenii discipulis , multos ad huma- 
niorum artium studia cohortabatur, asserens non 
mediocrem illos facultatem ex hujusmodi studiis 


nercepiuros esse ad sacrarum Scripturarum intelligentiam. Quocirca sacularis litterature et philoso. 
phi studia sibi quoque imprimis necessaria esse existimavit. 


ΚΓΦΑΛΑΙΟΝ I6'. 


"Oca περὶ Ὡριγένους μνημογεύεται 
(Nic. Il. E. v, 12, 15). 


Μάρτυρες δὲ χαὶ της περὶ ταῦτα αὐτοῦ χατορθώ- 
σεως, αὐτῶν Ἑλλήνων οἱ κατ αὐτὸν Ἠχμαχότες φι- 
λόσοφοι ὧν ἐν συγγράµµασι, πολλὴν μνῆμην εὕρο- 
μεν τοῦ ἀνδρός * τοτὲ μὲν αὐτῷ προσφωνούντων τοὺς 
ἑαυτῶν λόγους, τοτὲ δὲ ὡς δ.δασχάλῳ εἰς ἐπίχρισιν 
τοὺς ἰδίους ἀναφερόντων πόνους. Τί δεῖ ταῦτα λέγειν, 
ὅτε χαὶ ὁ καθ᾽ ἡμᾶς £v Σιχελἰᾳ χαταστὰς Πορφύριος 
(12), συγγράµµατα χαθ᾽ ἡμῶν ἑνστησάμενος, xax δι) 
αὐτῶν τὰς θεἰας Γραφὰς διαθάλλειν πεπειραµένος, 
τῶν τε εἰς αὐτὰς ἐξηγγσαμένων μνημονεύσας, µη- 
ἓὲν μηδαμῶς φαῦλον ἔγχλημα τοῖς δόγµασιν ἔπιθα- 
λεῖν δυνηθεὶς, ἁπορίᾳ λόγων, ἐπὶ τὸ λοιδορεῖν τρέ- 


πεται xal τοὺς ἐξηγητὰς δ.αθάλλειν, ὧν μάλιστα τὸν C 


Ὡριγένην (15), 0v xaxà «T» νέαν ἡλικίαν ἐγνωχέναι 
φήσας, διαθάλλειν μὲν πειρᾶται. Συνιστῶν δὲ ἄρα 
τὸν ἄνδρα ἑλάνθανε, τὰ μὲν ἑπαληθεύων, ἓν οἷς οὐδ' 
ἑτέρως αὐτῷ λέγειν T δυνατὸν, τὰ δὲ καὶ φευδό- 
ενος, ἐν οἷς λήσεσθαι νόμιζε ^ χαὶ τοτὲ μὲν ὡς Ἆρι- 


(0-10) Ὅσους £vzvoc ἔχοντας. Ex discipulis suis 
scilicet, Πίσας in. iuterpretatione mea has. duas 
voces addidi, ad planiorem intelligentiam. liujus 
loci quem non intellexerunt interpretes. Solus Ru - 
finus sensum Eusebii assecutus cst, cujus. versio 
commentarii vicem hic praestat, Sic enim vertit : 
Philosophorum quoque opinatissimi quique, tam in 
nostris eum, quam iu suis magislrum incomparabilem 
fatebuntur.. Erat namque. ei mos iste, ut. si. quos 
nostrorum | adolescentulorum | ingeniosos videret el 
leclioni satis deditos, traderet eis eiiam ea. quibus 
philosoplii ve!ut. primis elementis discentes imbuere 
solent, etc. 

(14) Θεωρία» τε xal zapacxsv(üv. Hoc loco 
verba supt trausposita more Eusebiano. Amat enim 
Eusebius, ut jam monuimus, liujusmodi trajectiones 
vocunt. Quod cum non animadverltissent interpre- 
tes, in errorem sape. lapsi sunt, Sic igitur con- 
siruendus est hic locus: O5 μιχρὰν αὐτοῖς ἔσεσθαι 
φάσκων ἓξ ἐκείνων ἐπιτηδειότητά τε xal mapa- 
σχενἥν, εἰς τῆν τῶν θείων Γραφών θεωρίαν. 

(19) Ὁ καθ' ἡμᾶς ἐν Σικε.]ίᾳ καταστὰς Πορφύ- 
ριος. Porphyrius primum quidem Athenis Longi- 
num audivit Platonicz sectas philosophum. Deinde 
Plotini fama excitus, Romam venit, ubi cum Ploti- 
bum audiisset sexenuio, valetudinis recuperandze 
€auss3 migravit in Siciliam, atque illic quindecim 

proposuit adversus Christianos. Hieronyius 


CAPUT XIX. 
Que de Origene a gentilibus commemorata sint. 


Quantum porro in iis studiis excelluerit , testes 
sunt ipsi gentilium philosophi qui ejus :etate flo- 
rnerunt. Quorum in libris crebram hujus viri men- 
tionem fieri deprehendimus, dum vel proprios libros 
ei nuncupant, vel eosdem examinandos tauquam 
ad magistrum suum dirigunt. Sed quid de iis dico, 
quando et ipse Porphyrius, qui nostra propemodum 
memoria in Sicilia degens , contra fidem nostram 
libros conscripsit , in quibus divinas Scripturas ca- 
lumniari conatus est, mentionem faciens eorum qui 
illas interpretati sunt, cum dogmata ipsa atque as- 
seriiones nullatenus posset reprehendere , pr:e ra- 
Uonum inopia ad convicia conversus, interpretes 
ipsos criminatur. Ex quibus precipue Origenem , 
quem sibi adhuc adolescenti cognitum esse dicit , 
calumniari quidem nititur; revera tamcn bominem 
imprudens commendat ; partim vera. dicendo , ubi , 
aliter dicere non poterat ; partim mentiendo, quo- 


De script. eccl., Eusebii libros enumerans : Contra . 
Porphyrium qui eodem tempore scribebat in Sicilia, 
ut quidam putant libri 50. Eodem alludit in prefa- 
tione Commentariorum in Ezechielem, his verbis : 
Verum quia et tu indesinenter hoc flagitas, et magno 
vulneri cicatrix paulatim obducilur, scorpiusque in- 
ter Enceladum εί Porphyrium Trinacric humo pre- 
miiur, eic., ubi scorpii nomine Rufinum designat, 
qui capta urbe in Siciliam se receperat, ut ipse 
testatur in. epistola ad Ursatium, quam przlixit 


D interpretationi Homiliarum Origenis in libros Nu- 


merorum. De iisdem Porphyrii libris Chrysostomus 
in homilia 6 ἐπ Epistolam ad Corinthios : '"IxavoY ol . 
καθ) ἡμῶν εἱρηχότες, τὴν ἀρχαιότητα μαρτυρῆσαι 
τοῖς μι ίοιρ οἱ περὶ Κέλσον καὶ τὸν Βατανεώτην. 
Ubi Bataneotem vocat Porphyrium, sicut et Hiero- 
oynus. 

(15) Ὦν μἀ»ιστα τὸν ἩὩριγένην. Post. hzc 
verba scripti codices nostri punctum altius notant, 
non virgulam, ut est in editione Rob. Stepliani. 
Leve id quidem prima fronte videri potest ; verum 
nisi ita interpungas ut est in scriptis codicibus, quae 
sequuntur verba minime cohzerebunt, Aut enim delen- 
dus erit articulus postpositivus qui sequitur ὃν, aut 
pro φῆσας emendandum erit crt; si vero inter- . 
punctionem scriptorum codicum sequi malis, tum 
planissinmus erit sensus, nec ulla emendatione opus 
erit, 


563 


pote Christianum, accusat : interdum eximiam ejus 
doctrinam in philosophicis admiratur et pradicat, 
Sed ipsa illius verba , si placet, audiamus : « Qui- 
dam, inquit, requiti:e Judaicarum Scripturarum 
solutionem potius quam desertionem investigare 
cupientes , ad expositiones quasdam conversi sunt 
male coh:zrentes, nec Seripturis ipsis satis accom- 
modalas : qua: noun. defensionem peregrins illius 
secte, sed potius approbationem et laudem su: ip- 
eorum doctrin: continerent. Postquam enim. ea 
qu:e a Mose apertissime dicta sunt, figuras quasdam 
atque adumbratas imagines esse 490 jactarunt , 
μα velnti oracula arcanis plena mysteriis divino 
qtiodam cultu prosecuti sunt , hujusmodi vanitatis 
priestigiis mentis acie. quodaminodo fascinata, ex- 
positiones suas deiiceps proferunt. » Et aliquanto 
post : « Hujus autem absirditatis exemplum suna- 
tur ex 60 viro quem ego admodum adolescens vi- 
dere memini , qui et tuic teroporis maximam lau- 
dem adeptus fuerat, et nunc quoque ob ea qus re- 
liquit ingenii sui monumenta magnopere compro- 
batur : Origenescilicet, cujus gloria apud doetrinx 
hujus magistros eximia habetur. Hic enim cum au- 


(14) θαυμάζῳν xal διαγράφων. Dus priores vo- 
ces absunt a codice Maz., Med. et Fuk., nec viden- 
tur adinodum necessaria. 

(15) Τὸ κριτικὸὀν τῆς ύυχῆς. Male Rufinus et 
Christophorsonus. animi sui judicium interpretan - 
wur, Langus quoque eodem (modo. verba Porphyrii 


EUSEDII CAESARIENSIS OPP. PARS f. — HISTORICA. 


B 


intellexit, Verum non ea meus est. Porphyrii. 1n- € 


telligit enim Porphyrius auditorum seu potius le- 
gentium animos, verborum magnifieentia ab Ἱ]- 
lis interpretibus perstrictos fuisse et quasi fasci- 
natos. 

(16) Νέος ὢν ἐντετύχηκα. Vincentius Lirinensis 
in cap. 23 male hiec. Eusebii verba accepit. Sic 
enim: scribit de Origene : dit. namque impius ille 
forphyrius, excitum se [ama ipsius Alexandriam 
[ere puerum. perrexisse, ibique eum vidisse jam se- 
nem, etc. Atqui Porphyrius non dicit Origenem ab 
se visum esse Alexandria jam senem, Equidem li- 
bentius crediderim Origenem a Porphyrio. adlinc 
puero visum esse in urbe Tyro, iu qua Orige- 
nes relieta Alexandria diutissime commoratus est, 
Fuit enim Porphyrius patria Tyrius, ejusque ado- 
Jescentia iu ea tempora incidit quibus Origenes Tyri 
morabatur.. Senew autem. illum Alexandrig  vide- 
re quumodo potuit. Porphyrius, cum eo tempore 





564 


ties se latere posse sperabat. Interdumque eum, ut- A στιανοῦ χατηγορων, τοτὲ δε τῶν περὶ τὰ φιλόσοφα 


µαθήµατα ἐπίδοσιν αὐτοῦ θαυμάζων καὶ διαγράφων 
(14). "Axous δ' οὖν ἅ φησι χατὰ λέξιν' ε«Τῆς δη 
µοχθηρίας τῶν Ἰουδαϊχῶν Γραφῶν οὐκ ἁπόστασιν, 
λύσιν δέ τινες εὑρεῖν προθυµηθέντες, bm ἐξηγήσεις 
ἑτράποντο ἀσυγχλώστους xal ἀναρμόστους τοῖς γε- 
γράµμµένοις, οὐχ ἀπολογίαν μᾶλλον ὑπὲρ τῶν ὀθνείων, 
παραδοχὴν δὲ καὶ ἔπαινον τοῖς οἰχείοις φερούσας. 
Αἰνίγματα γὰρ τὰ φανερῶς παρὰ Μωῦσεϊῖ λεγόμενα 
εἴναι χοµπάσαντες, xai ἐπιθειάσαντες ὡς θεσπἰσµατα 
πλήρη χρυφίων μυστηρίων, διά τε τοῦ τύφου τὸ χρι- 
τιχὸν τῆς φυχῆς (15) χαταγοητεύσαντες, ἐπάγουσιν 
ἐξηγήσεις.» Εἶτα μεθ) ἕτερά φησιν’ ε Ὁ δὲ τρόπος 
τῆς ἀτοπίας, EE ἀνδρὸς ᾧ κἀγὼ κομιδῆ νέος ὢν ἔτι 
ἐντετύχτχα (16), σφόδρα εὐδοχιμήσαντος, xax ἔτι δε’ 
ὧν καταλέλοιπε συγγραμμάτων εὐδοχιμοῦντος παρει 
λήφθω Ὡριγένους, οὗ κλέος παρὰ τοῖς διδασχάλοις 
ςούτων τῶν λόγων μέγα διαδέδοται. ᾿Αχροατὴῆς γὰρ 
οὗτος ᾽Αμμωνίου (17) τοῦ πλείστην ἐν τοῖς καθ) ἡμᾶς 
χρόνοις ἐπίδοσιν Ev φιλοσοφίᾳ ἑσχηχότος γεγονὼς, 
εἰς μὲν τὴν τῶν λόγων ἐμπειρίαν, πολλὴν παρὰ τοῦ 
ὃ,δασχάλου τὴν ὠφέλειαν ἑχτήσατο, εἰς δὲ τὴν ὀρθὴν 
τοῦ βίου προαίρεσιν, τὴν ἐναντίαν ἑἐκείνῳ τοῦ βίου 
πορείαν ἑποιῄσατο. ᾽Αμμώνιος μὲν γὰρ Χριστιανὸς 


philosophos recenset inter eos qui sententias et 
opiniones suas ad utilitatem posterorum scriptis 
mandare noluerunt, sed satis habuerunt eas audi- 
toribus suis viva, quod aiunt, voce tradere. Quod si 
quid ab aliquo eorum scriptum sit (erba sunt Lon- 
gini) quemadmoduin ab Origene liber unus De de- 
monibus, haec sane parvi momenti sunt, quippe qui 
perfurctorie nec data opera ad scribendum se con- 
tulisse videantur. Quis haec de Origene Adamantio 
dicla esse credat, quem constat. πολυγραφώτα- 
τον fuisse, ut in.lices ejus librorum ab Eusebio con- 
scripti testantur. Sed et ipse Porphyrius in hoc 
loco qui ab Eusebio adducitur, ait Origenem cele- 
herrimum fuisse ob scripta quie posteris reliquit, δι) 
ὧν καταλέλοιπε συγγραμμάτων εὐδοχιμοῦντος. Se- 
cundum argumentum nobis subministravit. lPorphy- 
rius in Vita Plotini philosophi, laud procul ab iui- 
tio, cujus verba ex interpretatione Ficini hic ap- 
pouam : Cum vero Herennius et Origenes, ει Ploti- 
uus olim inter 346 constituissent, πε Ammonii 
dogmata edereut, que audita ab illo, tanquam im- 
primis purgata pracipue comprobaverant : Plotinus 
quidem stetit. promissis, Ilerennius autem primus 
pacta dissolvit ; et Origenes Herennium est secutus. 
Scripsit vero nihil preter quemdam de. de&monibus 


quo ex Alexandria discessit Origenes nondum quin- D librum, atque. sub. Gallieno librum, in quo re- 


quagesimum :etaus annum attigisset ? 

(41) Ἀκροατὴς γὰρ οὗτος Ajioylov. Ammonii 
Alexandrini celeberriui illius ptnlosopbi de quo ad 
librum xxi1 Amm. Marcellini plura adnotavi, audi- 
torem fuisse Origenem Adamantum, Porphyrio tam 
diserte id allirmanti eredendum est, Veruin. inter 
Ammonii auditores fuit etiam eodem tempore alter 
Urigenes, llerennii ac Plotini condiscipulus, de 
quo Porphyrius iu. Vita. Plotini, Longinus in libro 
De fine, lbunapius et lBHierocles 1n libro De Provi- 
dentia, et alii loquuntur. Baronius quidem in Απ- 
nalibus et Lucas Holstenius vir doctissimus in 2 et 
6 capite De vita scriptisque Porphyrii, hunc Orige- 
nein unun eumdeiique. esse cum Origene Adaman- 
ιο credideruot, Verum. ego duobus potissimum 
argumentis adductus, longe ab iis dissentio, Pri- 
qium duc'tur ex testimonio Longiui philosophi, qui 
in libro De fine Ammonium et Qrigeuem Platonicos 


gem solum e[feciorem | esse probabat. lic postre- 
mus liber in laudem Gallieni imperatoris ab Ori- 
gene couscriptus videtur, ut poelica:n ejus faculta- 
tem. pradicaret,. Fuit enim Gallienus poeticae 
deditus, exetantque aliquot ejus versus nuptiales 
iuter. fragmenta Petronii. Arbitri. Eo. enim allu- 
dere videtur titulus libri, ὅτι µόνος ποιητὴς ὁ βασι- 
λεύς. Quod si verum est. Origenem — hunc. Plotini 
condiscipulum librum illum seripsisse imperante 
Gallieno, profecto ab Origene Adaimaptio distir- 
guesdus est necessario. Adamantius euni Origenes 
ad usque imperium Gallieni minime pervenit, cum 
Gallo et Volusiano imperantibus obierit, anto. na- 
talis Dominici 252, ut recte a Barouio observatum 
est, cum annum lalis nonum οἱ sexagesiuupi 
LrausegisseL. 


565 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. VI. 


566 


iv Χριστιανοῖς ἀνατραφεὶς τοῖς γονεῦσιν, ὅτε τοῦ A ditor fuisset Ammonii illius qui nostra 2etate ma- 


φρονεῖν xal τῆς φιλοσοφίας Ίφατο, εὐθὺς πρὸς τὴν 
κατὰ νόµους πολιτείαν µετεδάλετο, Ὠριγένης δὲ 
Ἕλλην ἓν Ἕλλησι παιδευθεὶς λόγοις, πρὸς τὸ ῥάρθα- 
pov ἐξώχειλε τόλµηµα (18). "Q δη φέρων αὑτόν τε 
xaX τὴν Ev τοῖς λόγοις EG. ἐχαπήλευσε (19), κατὰ 
μὲν τὸν βίον, Χριστιανῶς Sv xal παρανόμως, xac 
δὲ τὰς περὶ τῶν πραγμάτων καὶ τοῦ θείου δόξας, 
ἑλληνίσων tz xal τὰ Ἑλλήνων τοῖς ὀθνείοις ὑπο- 
ἑαλλόμενος μύθοις (20). Συνην τε γὰρ ἀεὶ τῷ Ηλά- 
τωνι, τοῖς τε ἱΝουμηνίου καὶ Κρονίου (21), Ἄπολλο- 
Φάνους (39) τε xaX Λογγίνου (25), καὶ Μοδεράτου (24), 
. Nixopáyou τε χαὶ τῶν ἐν τοῖς Πνθαγορείοις ἑλ- 


(18) Πρὺς τὸ βάρέαρον» ἑξώχειλε τὀΊμημα. 
Christianorum ac Judaeorum religionem gentiles 
barbaram vocabant, ut ex Justino, Tatiano aliisque 
constat. Quidquid enim Graxcum non esset, id vo- 
cabant barbarum. Porro τόλµηµα, id est audaciam, 
Porpbyrius appellat ÁAducium ei magnitudinem auimi 
Christianorum , qui tormenta ipsamque adeo mor- 
tem despiciebant, morique malebant tnillies, quam 
Christi fidem negare et diis gentium sacrificare. 
lloc est, quod audaciam barbarieam vocat Porphy- 
rius; deos scilicet Romanorum et edicta. impera- 
forum contemnere. 

(19) Ἐκαπή-λευσε. Metaphora est a cauponibus, 
qui viua inter se miscere ei adulterare solent. Quo 
sensu Paulus apostolus, »n. cauponanles verbum 
Dei. Recte ergo Rufinus vertit, quo se conferens, 
omne illud preclarum ingenium philosophicis litteris 
expositum vitiavit atque corrupit. Videtur auteni !e- 
gisse Bufinus, ᾧ δη φέρων αὑτὸν, καὶ τὴν ἐν τοῖς 
λόγοις ἔξιν ἐκαπήλευσε. Quod profecto rectius vi- 
detur. Neque enim video quomodo dici possit αὑτὸν 
ἐχαπήλευσε. Forte etiam legi posset, ᾧ δη φέρων 
ἑαυτὸν, αὐτό τε xaX. τήν, elc., αὐτό, id est τὸ βάρ- 
6αρον τόλµηµα. Sensus autem si boc modo lega- 
inus, erit illustris. Origenes, iuquit, cum se a Grz- 
corum philosophia ad Christianam sectam contulis- 
. Set, et hanc ipsam, et quem in philosophicis usui 
sibi comparaverat, vitiavit atque corrupit. 

(20) 'Yxo6aAAóuevoc μύθοις. Metaphora est a 
cauponibus seu dolosis institoribu:, qui falsum pro 
vero suppouentes, emptorem circumveniunt. Pergit 
eniif explicare Porphyrius, quo pacto Origenes 
ἐχαπίλενσε, id est fucum fecit, nou autem, υἱ 
Laugus et Christophorsonus, ad quastum abusus 
est. Et sectam, inquit, Christianam ad. quain. se 
contulerat, εἰ usum quem. adeptus erat. in. philo- 
sophia, vitiavit, foris quidem vivens ut Christia- 
nus, intus vero eadem sentiens qui Greci, eo- 
rumque opiniones pro barbaris Jud»orum et Chir;- 


stianorum fabulis iu libris suis supponens atque D 


substitueus, Christophorsonus — nihil. hic vidisse 
satis ostendit Latina ejus interpretatio. 

(2324) Τοῖς τε Νουμηνίου καὶ Κρονίου. Certe 
Origenes iu libris contra Celsum. citat. interduin 
Numenium philosophum. Fuit hie Pythagoricus 
philosophus oriundus Apamea Syris, cujus cele- 

rrimuin illud dictum refert Cleiieus Alexandrinus 
in libro decimo Stromaiei : Quid aliud , inquit, est 
Plato quam Moyses Attice loquens? Scripserat tres 
libros Περὶ τἀγαθοῦ, et alium Περὶ τῶν παρὰ 
Πλάεωνι ἀποῤῥήτων, qui citantur ab Eusebio iii 
hbris De prwparatione. Citatur ab eodem Eusebio 
in libro decimo quarto De preparatione, insigne 
fragmentum ex ejusdem Numenii libro De Acade- 
micorum a Platone dissensione. Sed et Origenes in 
libro quarto contra Celsum, librum ejus De Numerts 
et librum De loco conmemorat, et alium cui titulas 
erat Ἐπόπτης, quem quidem. eumdein. esse exi- 
simo cun illo queni Eusebius nominat Περὶ cor 


C deratum inter eos uomiaat philosophos qui ια 


ximos progressus in philosophia fecerat : quod qui 

dem ad doctrinam pertinet philosophie, plarimum 
ex magistri sermonibus profecit; quod vero spectat 
ad rectum vitze institutum atque propositum, plane 
contrariam viam ingressus est, Quippe Ammonius 
cuni Christianus inter parentes Christianos educa- 
tus fuisset , simul atque per ztatem sapere potuit 
et philosophi: limen attingere , statim ad vivendi 
rationem legibus consentientem descivit. Origenes 

veio, cum gentilis esset et gentilium innutritus di- 
sciplinis , ad barbaram declinavit audaciam : cui 
seipsum mancipans, et se et quem adeptus fuerat. 


παρὰ IHAárovi ἁπτοῤῥήτων. Ἐγὼ δ' οἶδα καὶ Νου. 


D µήνιον τὸν Ηυθαγόρειον, ἄνδρα πολλῷ κρεῖττον Burn. 


γησάµενον Πλάτωνα, xat τῶν Πυθαγορξείων δογµά- 
των πρεσθούταντα, πολλαχοῦ τῶν συγγραμμάτων 
αὑτοῦ ἐχτιθέμενον τὰ Μωῦσέως, ὥσπερ ἐν τῷ xa- 
λουμένῳ ἔποπι, scribendum puto ἐπόπτῃ. Locu. 
autem ita vertendus est: Equidem Numenium Py- 
thagoricum, qui longe melius quam Celsus Platonem 
exposuit, et Pylhagore dogmata defendit, etc. ΔΙηΥΗ- 
σάµενος enim idem valet ac ἐξηγησάμενος, ut no- 
tavi ad. caput 14 hujus libri. Numenius igitur Py- 
thagorze et Platonis dogmata inter se consentire 
demonstravit, Unde ab aliis Pythogoricus. ab aliis 
Platonicus appellatur. Certe Porphyrius iu Pfotini 
Via, Cronium et Numenium, inter philosophos Pla. 
tonicos recenset : Ανεγινώσκετο. μὲν αὐτῷ τὰ ὑπο- 
μνῄματα εἴτε Σε6ήρου ctn, site Κρονίου, fj Νου - 
µηνίου, 7| Γαΐου, ἡ ᾽Αττικου, xàv τοῖς Περιπατητι- 
xol; τά τε ᾿Λαπασίου xai ᾿Δλεξάνδρου, Longinus 
etiam in fihro De fiue, Numeuium, Cronium et Μο - 


gorz simul et Platonis dogmata coujunxerunt. ldem 
contirmat Chalsidius in. Timagum Platonis, et /Eneas 
Gazensis in Theophrasto. Chronii philosophi liber 
Περὶ πα.ιγγεγεσίας citatur a Nemesio in libro De 
nalura hominis, capite 2. 

(33) 'AxoAAozárovc. Inter philosophos ex quibus 
Stobxeus ἐχλογὰς suas coinposuit, nominatur Απολ- 
λοφάνης Αἰγιμίον. — 

(25) Καὶ Λογ]γίνου. Hic est Cassius Longinus, 
ου]α» unieus hodie liber restat, De sublimi genere 
dicendi. Et hunc quidem plerique homiues gram: 
maticum fuisse existimant. Fuit tamen professione 
philosophus, ut prater Suidam testatur. Vopiscus 
in Aureliano. Eumqne in philosophia  Platonica 
magistrum habuit Athenis Porphyrius, ut ipsemet 
scribit in libro De philosophica. auscultatione, cujus 
initium legitur apud Eusebium in lib. x Prepara- 
lionis : Ἰὰ Illawovetx ἑστιῶν ἡμᾶς ὁ Λογγίνος 
᾿Αθήνῃησι, ete. Id. est, Cum, in. Platonis. nataliitiis 
Longiuus nobis epulum prwberet. Athenis, ete. So- 
lebaut enim magistri ac professores philosophi: 
Platouicze natalem Platonis quotaunis sacrificio et 
convivio celebrare, teste Porphyrio in Plotni Vita. 
Quod cum a Longino factum sit Atheuis, apparet 
illum philosophi: Platonice praeceptorem fui:se. 
Sed et Ptotini dictum illud, cum Longini liber D« 
principiis [ολα in schola Plotiui fuisset recitatus, 
Louginum philologum magis esse quam philoso 
phum; satis siguificat, Longiuum professione qui- 
dem philosophum fuisse, sed iu eloquentia atque 
in omni genere doctriuz nibilominus exercitatuim. 
Porro Louginus eadem etate vixit qua Origenes, 
eoque junior füit, et diu post illum est mortuus. 
Miror itaque, cur Porphyrius eum inter vetustiore» 
philosophos nowinet, quorum Scripta Origeuc; 
lectitgbat. 

(21) Kal Μοδεράτου. Mic Moderatus, Gadibus 
oriundus, undecim libros Πυθαγορείων σχολών 


561 


3d mores, Christiano ritu et adversus legum prz- 
scripta vivens ; quantum vero ad opiniones de re- 
bus ipsis ac de Deo spectat, grzecizans, οἱ Grecorum 
seu gentilium sermones peregrinis supponens fa- 
bulis, Versabatur enim assidue cum Platone. Nu- 
menii quoque, Cronii, Apollophanis et Longini, Mo- 
derati etiam ac Nicomachi , et aliorum qui inter 
Pythagoricos prywcipui habentur, 3cripta quotidie 
habebat in manibus. Adhibebat ctiam Chreremonis 
Stoici et Cornuti libros. A quibus cum allegoricum 
in explicandis Grecorum mysteriis modum didicis- 
set , cum Judaicis Scripiuris adhibuit. » IL:ec Por- 
phyrius in libro tertio ejus operis quod adversus 
Christianos. composuit. Qui de viri quidem illius 
studio et multiplici doctrina verissime pronuntiavit. 
Sel in eo manifestissime mentitus est. (quomodo 
enim non mentiretur qui adversus Christianos scri- 
hebat ? ) quod. ipsum quidem a gentilibus ad Chri- 
stianos transiisse dicit ; Ammonium vero a veri 
Numinis cultu ad gentilium ritum se contulisse, 
Nam et Origenes Christian:e fidei doctrinam a ma- 
joribus suis acceptam servavit , ut in superioribus 
29] ostendimus ; et Ammonius divin philosophi: 
priecepta ad. estremum usque terminum vite inte- 
gra atque immota retinuit, Testantur id etiamnum 
lucubrationes viri illius ob ea que reliquit iugenii 
monumenta celeberrimi , exempli gratia liber ille 
cui titulus est : De consensu Mosisac Jesu, et quicun- 
que alii apud studiosos reperiuntur. Atque lic 4 
nobis dicta sint , tum ad convincendam inendacis- 
»*imi hominis calumniam, tum ad eximiam Origenis 
in Gr:ecanicis disciplinis eruditionem declarandam. 
De qua ipse in epistola qnadam adversus eos qui 
nimium ejus studium erga hujusmodi disciplinas 
reprehendebant, seipsum purgans ita scribit: « Cum 
vero totum me addixissem verbo Dei, ac de nostra 


conscripserat, teste Porphyrio in libro De vita Py- 
thagorg et Stephano in voce Γάδειρα. Corruptum 
est hujyis nomen in Commentariis Syriani, cogno- 


mento Philoxeni, in xi Metaphysices Aristotelis, 


pag. 91, ubi Oderatus et. Nicomaclius inter recen- 
tiores Pythagoricos numerantur. De  Nicomacho 
Photius in Bibliotheca et Suidas. 

(35) Kal Xaipiljeroc. Ch:eremonis Stoici librum 
De cometis laudat Origenes in libris Contra Celsum. 
Πίο Chxremon philosophiam docuit Alexaudriz, et 
successorem habuit Dionysium Alexandrinum, ut 
docet Suidas jn Dionysio. Restituendum est lioc 
nomen in libro septimo Nat. Questi, Senees, capite 
5 : Charimander quoque librum De cometis scripsit. 
Scribendum est Clieremon. De hoc Mieronymus in 
libro secundo Adversus Jovinianum ita. scribit : 
Cheremon Stoicus. vir eloquentissimus , narrat de 
tila antiquorum 7qypli sacerdotum, quod omnibus 
snundi negotiis curisque poslpositis, semper in templo 
fuerint, etc. Qui locus Hieronymi totus desumptus 
est ex Porphyrii lib. iv De abstinentia. Exstat epi- 
framma Martialis in bunc Chi remonem . Stoicum, 
ibro undecimo, epigrammate 58, ex quo apparet 
circa tempora Trajani illum vixisse. 

(36) Κουργούτον τε zaic $(6Aotc. Cornutus Afer, 
Leptitanus, Romae philosophiam docuit Claudii Ne- 
ronis temporibus, Scripsit multa tum de pbilaso- 
plia, tum ge eloqueutia, ut refert. Suidas. Huic 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 
usum in philosophia, adulteravit : quantum quidem A λογίµων ἀνδρῶν ὠμίλει συγγράµµασιν * ἐχρῆτο ὃ 


' cellinam. 





568 


xai Χαιρήμονος (25) τοῦ Στωϊχοῦ, Κουρνούτου τε 
ταῖς βίέλοις (26). Παρ) ὧν τὸν μεταληπτιχὸν τῶν 
παρ Ἔλλησι µυστγρίων γνοὺς τρόπον, ταῖς Ἰουδα- 
ixalg προσΏψε Γραφαῖς. » Ταῦτα τῷ Πορφυρίῳ χατὰ 
τὸ τρίτον σύγγραμμα τῶν γραφέντων αὑτῷ χατὰ 
Χριστιανῶν εἴρηται, ἐπαληθεύσαντι μὲν περὶ τῆς 
τἀνδρὸς ἁσχίήσεως xal πολυµαθείας, φευσαμένωῳ δὲ 
σαρῶς (τί γὰρ οὖχ ἔμελλεν ὁ χατὰ Χριστιανῶν ») ἐν 
οἷς αὑτὸν μέν φησιν ἐξ Ἑλλήνων µετατεθεῖσθαι, τὸν 
ὃ ᾽Αμμώνιον ἐχ βίου τοῦ χατὰ τὴν θεοσέθειαν, ἐπὶ 
τὸν ἑθνικὸν τρόπον ἐχπεσεῖν. To τε γὰρ Ὡριγένει 
τὰ τῆς χατὰ Χριστὸν διδασκαλίας Ex προγόνων ἐσώ- 
ζετο, ὡς χαὶ τὰ τῆς πρόσθεν ἱστορίας ἐδήλου, τῷ τε 
Αμμωνίῳ τὰ τῆς ἐνθέου φιλοσοφίας ἀχέραια, xaX 


D ἁδιάπτωτα, χαὶ μέχρις ἑσχάτης τοῦ βίου διέµενε «c- 


λευτῆς, ὥς που xa οἱ τἀνδρὸς εἰσέτι νῦν μαρτνροῦσι 
πόνοι, δι ὧν χατέλιπε συγγραμμάτων παρὰ τοῖς 
πλείστοις εὐδοχιμοῦντος * ὥσπερ οὖν χαὶ ὁ ἔπιγεγραμ- 
μένος Περὶ τῆς Μωῦσέως καὶ Ἰησοῦ συμφωνίας, 
xa ὅσοι ἄλλοι παρὰ τοῖς φιλοχάλοις εὕρηντα:. Ταῦτα 
μὲν οὖν εἰς παράστασιν ἐγκείσθω (27) , τῆς τε τοῦ 
ψευδηγόρου συκοφαντίας, χαὶ τῆς Ὡριγένους xal 
περὶ τὰ Ἑλλήνων µαθήµατα πολυπειρίας ' περὶ fe 
πρός τινας µεμφαμένους αὐτῷ διὰ τὴν περὶ ἑἐχεῖνα 
σπουδην ἁπολογούμενος, ἐν ἐπιστολῇ τινι ταῦτα 
γράφει” «Ἐπεὶ δὲ ἀναχειμένῳ uot τῷ λόγῳ. τῆς 
φήμης διατρεχούσης περὶ τῆς ἔξεως ἡμῶν, προσῄιεσαν. 
ὁτὲ μὲν αἱρετικοὶ, ὁτὲ δὲ οἱ ἀπὸ τῶν Ἑλληνιχῶν 
µαθηµάτων, xal μάλιστα τῶν ἓν φιλοσοφίᾳ , ἔδοξεν 
ἑξετάσαι τά τε τῶν αἱρετιχῶν δόγµατα , καὶ τὰ τῶν 
φιλοσόφων περὶ ἀληθείας λέγειν ἐπαγγελλόμενα. 
Τωῦτο δὲ πεποιήχκαµεν, μιμησάμενοί τε τὸν πρὸ ἡμῶν 
πολλοὺς ὠφελήσαντα Πάνταινον, οὐχ ὀλίγην ἐν ἑχεί- 
νοις ἐσχηχότα παρασχενὴν , χαὶ τὸν νῦν ἐν τῷ πρε- 
σθυτερίῳ καθεςόμενον ᾿Αλεξανδρέων Ἡρακλᾶν: 6v- 
τινα εὗρον παρὰ τῷ διδασχάλῳ (28) τῶν φιλοσόφων 


Persius quintam. satyram tanquam magistan suo 
dicavit. Ejus liber De Grecorum theologia citatur 
ab auctore Etymologici, in voce Ζεύς. ls ipse cst 
liber qui primum ab Aldo Manutio Grace est editus 
sub nomine l'hornuti, cum Carnutus scribi debeat, 
ut docet auctor Etgmologici. Quippe locus ille qui 
citatur in Etymologice, exstat hodie apud Phornu- 
uum in capite primo. lunc libellum olim manuscri- 
ptum vidimus in bibliotheca Memmiana, sed nul- 
lum erat nomen auctoris. Ex eo autem libro ap- 
paret, Cornutum allegorias sectatum fuisse. Qusre 
Porphyrius merito illum recenset. inter. philoso- 
phos qui tropologicum sensui adamarunt. Ejus- 
dem libri meminit Theodoritus in lihro secundo 
De curatione Grecarum — affectionum : Κορνοῦτος 
δὲ ὁ φιλόσοφος, τὴν "Ελληνιχὴν θεολογίαν ξυντέ- 
ΕΙΧ9. 

(21) Elc παράστασιν ἐγκείσθω. Codex Ευ]. et 
Mediczus habeut χείσθω, et mox τὰ Ἑλλήνων af 
µατα, cui consentit. codex Maz., quod quidem ad 
posteriorem locum pertinet. 

(28) Εὗρον παρὰ τῷ διδασκά.Ίφ. Ex his verbis 
colligere est, Origenem eodem magistro quo Hera- 
clam usum esse in philosophia. Vocabatur autem 
ille Ammonius, ut Porphyrius supra dixit, vir sui 
temporis philosophorum celeberrimus. De quo nibil 
attinet liic ea repetere quee notavi ad Amm. Ner- 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VI, 


570 


ἅτων, Ίδη πέντε ἔτεσιν αὐτῷ προσκαρτερή- A eruditione fama jam crebrior spargeretur, cou- 


πρὶν ἐμὲ ἄρξασθαι ἀχοῦειν ἐχείνων τῶν λό- 
3b xai πρότερον χοινῃ ἐσθῆτι χρώμενος, ἀπο- 
Χος, xai φιλόσοφον ἀναλαθὼν σχῆμα, µέχρι 
po ττρεῖ (29), βιθλία τε Ἑλλήνων χατὰ δύ- 
οὐ παύεται φιλολογῶν. Καὶ ταῦτα μὲν αὐτῷ 
ῆς Ἑλληνικῆς ἀσχήσεως ἀπολογουμένῳ εἴρη- 
ατὰ τοῦτον δὲ τὸν χρόνον ἐπ᾽ ᾿λλεξανδρείας 
τὰς διατριθὰς ποιουµένω, ἐπιστάς τις τῶν 
ωτικῶν , ἀνεδίδου γράµµατα Δημητρίῳ τε τῷ 
ροιχίας ἐπισχόπῳ , xai τῷ τότε τῆς Αἱγύπτου 
0, παρὰ toU τῆς Αραδίας Ἱγουμένου, ὡς ἂν 
Σπουδης ἀπάσης τὸν Ἠριγένην πἐμψφοιεν χοι- 
ντα λόγων αὐτῷ. Τοιγαροῦν προπεμ»θεὶς oz 
ἀφιχνεῖται ἐπὶ τὴν Αραθίαν. Οὐὑχ εἰς μαχρὸν 


fluentibus ad me nunc |ιαγθιῖοίδ, nunc Grxcarum 
disciplinarum studiosis, et maxime philosoghis : 
scrutari hzreticorum dogmata, et quecunque a 
philosophis de veritate jactantur, excutere consti- 
tui. Atque hoc fecimus, tum Pantzni illius qui ante 
nos multis profuit , exemplum secuti , qui quidem 
hujusmodi cognitione non mediocriter iustructus 
fuit : tum Πργασία qui nunc inter presbyteros Ale- 
xandrinz sedet Ecclesiz: : quem ego apud magi- 
strum philosophis reperi , quintum jam annum el 
operam dantem, priusquam ego ejusmodi doctri- 
nim auscultare ceepissem. Atque i:circo cum vul- 
gari veste antea usus-fuisset, ea deposita, philoso- 
phicum induit habitum, quem etiamnum retinens, 


τῆς ἀφίξεως εἰς πἐρας ἀγαγὼν, αὖθις ἐπὶ τὴν D Graecorum libros studiose evolvere non desistit. » 


νδρειαν ἑπανῄει. Xpóvou δὲ μεταξὺ διαγενο- 
οὗ σμικροῦ χατὰ τὴν πόλιν ἀναῤῥιπισθέντος 
|, ὑπεζελθὼν τῆς Αλεξανδρείας χα) μηδὲ τὰς 
ἴυπτον διατριθὰς ἀσφαλεῖς ἑαυτῷ ἡγούμενος, 
ἐπὶ Παλαιστίνης, £v Καισαρείᾳ τὰς διατριθὰς 
ο ἔνθα χαὶ διαλέγεσθαι, τάς τε θείας ἑρμη- 
Γραφὰς ἐπὶ τοῦ χοινοῦ τῆς Ἐχκλησίας (30) οἱ 
πίσχοποι, χαίἰτοι τῆς τοῦ πρεσθωτερίου χειρο- 
οὐδέπω τετυχτχότα αὐτὸν ἠξίουν, "O xaY αὐτὸ 
'ἂν ἔχδηλον, ἀφ᾽ ὧν περὶ τούτου Δημητρίῳ γρά- 
, Αλέξανδρος ὁ Ἱεροσολύμων ἐπίσχοπης xal 
Gto; ὁ Καισαρείας, ὧδέ πως ἀπολογοῦντα: ’ 
έθηχε δὲ (51) τοῖς γράμμµασιν, ὅτι τοῦτο οὐδέ- 
Ικούσθη, οὐδξ vov γεγένηται, τὸ, παρόντων 
Tuy λαϊχοὺς ὁμιλεῖν , οὐχ οἵδ' ὅπως (52) προ- 
οὐχ ἀλπηθῆ λέγων. Ὅπου γοῦν εὑρίσχονται οἱ 
ειοι πρὸς τὸ ὠφελεῖν τοὺς ἁδελφοὺς καὶ παρα- 
rat τῷ λαῷ πρησομιλεῖν, ὑπὸ τῶν ἁγίων ἐπι- 
ν΄ ὥσπερ ἓν Λαράνδοις ΒΕὔελπις ὑπὸ Νέωνος, 
Ἰχονίῳ Παυλίῖνος ὑπὸ Κέλσου, xai £v Eovvá- 
$) θεόδωρος ὑπὸ ᾽Αττιχοῦ τῶν µαχαρίἰων ἆδελ- 
Κἰχὺς 65 xai tv ἄλλοις τόποις τοῦτο Υίνεσθα:, 
δὲ μὴ εἰδέναι. » Τοῦτον καὶ ἔτι νέος ὢν ὁ δη- 


| Μέχρι τοῦ δεῦρο τηρει. Ex his apparet, 
n etiam tum peculiarem fuisse vestitum cle- 
m, quaudoquidem IHleraclas Alexandrinum &c- 
i presbyter, et qui postea. ejusdem loci epi- 
& fuit, philosophicum pallium semper re- 


) Eal τοῦ κοιοῦ τῆς '"ExxAncíac. Hinc 
iur Origenem, qui. catechetes fuerat Alexan- 
in privato auditorio, non autem jn ecclesia 
wumenos instituisse. Neque enim Alexandro 
geoclisto' episcopis id ohjiceret Demetrius, 
Origenem in ecelesia docere jussissent, si 
Bndrie idem ab Origeue factum huisset. Quare 
ir Rufinus, qui in cap. 3 hujus libri ita scri- 
Videns Demelrius episcopus quod ad ipsum 
pue dociring gralia et. praedicationis verbi 
multitudines plurima  convolarent, catechi- 
ei, id est, docendi magisterium ἐπ Ecclesia 


ο 

) Προσέθηκε δέ. Alloquebantur Demetrium 
flia persona, idque lionoris causa. Suliau- 
ium est igitur ἡ σὴ ἁγιότης, sanctitas tua. Quse 
j| sine dubio przcesserant, ut. constaret aper- 
8l totam epistolam haberemus. 


D 


Hl:ec ab Origene dicta sunt, ut studium illud quod 
Grxcis disciplinis impenderat, excusaret. Sub idem 
tempus cum Alexandri: moraretur, miles quidam 
adveniens , Demetrio Ecclesiz episcopo , οἱ prxfe 
cto /Egypti litleras a duce Arabiz detulit, quibus 
poscebat ut confestim ad se Origenem mitterent , 
qui doctrinam suam ipsi communicaret, Missus 
igitur ab illis Origenes, in Arabiam perrexit. Nec 
multo post, perfecto cujus causa venerat negotio, 
Alexandriam regressus est. Aliquanto post tempore 
cum Alexandrie gravissimum bellum excitatum 
fuisset, clam inde aufugiens, ac ne in Egypto 292 
quidem commorari tutum ratus, Paliestinam petiit, 
et Czsarez domicilium fixit. Ubi etiam ab illius 
regionis episcopis rogatus est, ul publice in Ec- 
clesia dissereret , et divinas Scripturas, tametsj 
nondum preshyter ordinatus, exponeret. Atque id 
manifestum fuerit vel ex iis qu:e Alexander [liero- 
solymorum οἱ Theoetistus Ciesariensis episcopus 
ad Demetrium pro hnjus facti defensione seribunt 
in hunc. modum : Quod vero in. litteris tuis adje- 
cisti , nuuquam antea. visum nec. adhuc factum 
fuisse, uL praussentibus episcopis laici concionarea- 


(533) Οὐκ οἵδ' ὅπως. Mec epistola ad Demetrium 
scripta est ab Alexandro llierosolymorum episcopo, 
viro disertissimo, unde singulari numcro loquitur 
οὐχ οἶδα, quamvis,non tantum sto, sed et. Cxsa- 
riensis episcopi nomine litteras scribat. 

(55) Ἐν XuvrdOoitc. Al., Συνάδοις. Scribendum 
est Συννάδοις. Certe Rufinus vertit apud Synnadam. 
Urbs est Phrygiie notissima, sie dicta ἀπὸ τοῦ συν- 
ναίεν, id est συνοικεῖν, eo quod iulii ex Macee 
douia illuc ad incoleuduin confluxerint. Unde pr:mo 
quidem dicta est. Συνναία, postea vere corrupto. 
vocabulo Σύνναδα a finitiuis vocata est. Stephanus 
in lib. De wrbibus : Τὸ μὲν πρῶτον Συναία (scribe 
Συνναία) ἀπὸ τῆς συναγωγῆς xai συνοικήσεως 
προσαγορευθΏναι ' μετὰ δὲ ταῦτα mo pegüappévus 
ὑπὸ τῶν πλησιοχώρων Σύνναδα κληθῆναι, Ex his 
apparet Σύνναδα cum duplice » scribi debere. Quod 


quidem confirmant etiatn. nummi. veleres.. Exstat 


apud Joannem Tristauum nummus Caracallae cum 
hae inscriptione CYNNAAEQN, ΔΩΡΙΕΩΝ, 1. 
NON, Que quidem inscriptio docet Synuadenses 
fuisse Dorionas, id est, Dorienses lonibus permi- 
stos. Erant enim origine Macedones, ac proinde 
Dorieuges, verum iu medio lopiz sili. 


δη 


tur : in eo nescio quomodo a veritate longissime A λούµενος 


aberrasti. Nam sicubi reperiuntur qui fratribus pro- 
desse possint, eos sancti episcopi uliro adhortan- 
tur ut ad populum conciones habeant, Sic Euelpis 
Larandis rogatus est a Neone ; Paulinus iconii a 
Celso, Theodorus apud Synnada ab Attico fratri- 
bus nostris beatissimis. Idque etiam alibi fleri cre- 


dibile est, quamvis nos ignoremus. In hunc modum supradictus Origenes dum 
no i ab exterarum regionum episcopis colebatur. Sed cum De- 


e Ecclesi sus diaconis reditum ejus urgere non de- 


solum a notis et domesticis, verum etiam 
meirius per literas eum revocassel, missisqu 


stitisset : Alexandriam reversus consuetum munus obiit. 


CAPUT XX. 


Quinam scriptorum ejus etatis libri ad nos 
perveneriht., 


Eadem tempestate multi ecclesiastici viri doctrina 
excellentes florebant : quorum epistolas quas ad 
se vicissim scripserunt , hactenus asservatas facile 
est reperire. Exstant enim nostra quoque ziale in 
bibliotheca /Eliz: urbis, ab Alexandro Ecclesiz il- 
lius episcopo constructa. Ex qua nos uberrimain 
materiam ad argumenti hujus quod pri: mauibus 
habemus tractationem , in unum collegimus. Inter 
hos fuit Beryllus Bostrenorum in Arabia episco- 
pus, qui preter epistolas et lucubrationes , varia 
quoque elegantis ingenii monuinenta dereliquit. 
Similiter et Hlippolytus alterius cujusdam Ecclesiz 
epiecopus. Pervenit etiam ad nos Caii diserlissimi 
vini disputatio tom: habita teinporibus Zephyrini, 
adversus Proclum quemdam Cataplirygarum 993 


EUSEBI] CASARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA, 


e 
5. 


&vho Ὡριχένης (64) οὗ πρὸς µόνων τῶν 
συνήθων, ἀλλὰ χαὶ τῶν ἐπὶ ξένης ἐπισχόπων ἑτιμᾶτο 
τὸν τρόπον. ᾽Αλλὰ vàp αὖθις τοῦ Δημητρίου διὰ 
γραμμάτων αὐτὸν ἀνακαλέσαντος, δι’ ἀνδρῶν τε δια- 
χόνων τῆς Ἐκχλησίας ἐπισπεύσαντος ἐπανελθεῖν εἰς 
τὴν Αλεξάνδρειαν , ἀφιχόμενος τὰς συνήθεις ἔπε- 
τέλει σπουδάς. 

genes dum adhuc juvenis esset, non 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ κ’. 
"σοι τῶν τηνικάδε φέρονται.Ίόγοι (Nic. H .E.v,15). 
Ὕκμαζον δὲ χατὰ τοῦτο πλείους λόγιοι καὶ ἐχχλη- 
σιαστιχοὶ ἄνδρες, ὧν καὶ ἐπιστολὰς ἃς πρὸς ἀλλή- 
λους διεχάραττον, ἔτι νῦν σωζοµένας εὑρεῖν εὔπο- 
ρον * ai καὶ εἰς ἡμᾶς ἐφυλάχθησαν ἐν τῇ χατὰ τὴν 
Αἱλίαν βιθλιοθήχῃ, πρὸς τοῦ τηνικάδε τὴν αὐτόθι 
διέποντος παροιχίαν Αλεξάνδρου ἐπισκευασθείση, 
ἀφ᾽ ἃς καὶ αὐτοὶ τὰς ὕλας τῆς μετὰ χεῖρας ὑποθέ- 
σεως ἐπὶ ταὐτὸ συναγαχεῖν δεδυνήµεθα. Τούτων 
Βήρυλλος σὺν ἐπιστολαῖς καὶ συγγράµµασι διαφόρους 
φιλοχαλίας (55) καταλέἑλοιπεν. Ἐπίσκοπος $6 οὗτος 
fv τῶν κατὰ Βόστραν ᾿Αράθων᾽ ὡσαύτως δὲ χαὶ 
Ἱππόλυτος, ἑτέρας που (26) καὶ αὐτὸς προεστὼς 
Ἐκκλησίας. Ηλθε δὲ εἰς ἡμᾶς καὶ Γαΐου λογιωτά- 
του ἀνδρὸς διάλογος, ἐπὶ Ῥώμης χατὰ Ζεφυρῖνον, 
πρὸς Πρόχλον (57) τῆς κατὰ Φρύγας αἱρέσεως ὑπερ- 
μαχοῦντα χεκινηµένος' ἐν ᾧ τῶν δι ἐναντίας τὶν. 


ha:resis propugnatorem. ]n qua ille dum adversa- 6 περὶ τὸ συντάττειν καινὰς Γραφὰς προπέτειάν τε xat 


erum in componendis novis Scripturis temerita - 


(34) Ἔτι νέος àv ὁ δη-Ἰούμενος ἀνὴρ "üpi- 
c. Poswrema vox abest a nostris cedicibus 
az., Med. οἱ Fuk., nec admodum necessaria est. 
Ceterum Origenes annum ztatis tum agebat cir- 
citer tricesinum , cum primum venit in Pal»sti- 
«am. Quippe illuc profectus est sub finem im- 
rii Antonini Caracalle, ut docet Eusebius hoc 
oco. 

(95) Διαφόρους  guloxadac. Christopliorsonus 
interpretatur libellos ex variis scriptoribus excer- 
ptos, tanquam f[losculos. Certe antiqui φιλοχαλίας 
vocabant electa sive excerpta ex quopiam scriptore. 
liujusmodi sunt Origenis Philocalie. Tales suut 
etiam Apuleii Floridorum libri, splendidiores scilicet 
loci ex ejus orationibus excerpti. Verum hanc in- 
terpretatiouem parum hic convenire existimo. Pri- 
mum quia non dicit Eusebius quibusnam ex libris 
excerpta illa collegerit Beryllus, deinde, quia adiit 
διαφόρους. Non est enim credibile, Beryllum di- 
versos libros hujus argumenti quod leve et exi- 
guun) est, composuisse. Itaque ialim vertere ele- 
gantis ingenii monumenta, |ntelligere autem vi- 
deiur hymnos et poemata. Utitur hac voce Phryni- 
chus in epist. ad Menodorum, qua quintum Sophi- 
slici apparatus librum ei nuncupabat, xa εἶ τι ἄλλο 
προστάττοι , φιλοχαλίας τε xai πολυµαθείας xal χοι- 

ητος ἐχόμενον. 

(36) ᾿Ιππόλυτος ἑτέρας που. teorgius Syncel- 
lus in Chronico et Nicephorus Callistus, et Zouaras, 
llippolytum Portuensem episcopum fuisse scribunt, 
lta etiam dicitur in Collectaneis Auastasii Biblio- 
thecarii ubi fragmentum ejus refertur. Theodoritus, 
qui multa ex eo adducit, episcopum el mart!yreut 
illum vocat, sed cujusnam urbis episcopus fuerit, 
uon addit. Gelasius in. libro De duabus. naturis, 


τόλµαν ἐπιστομίζων, τῶν τοῦ ἱεροῦ ᾽Αποστύλου δεχα- 


Hippolytum citans, eum. martyrem et episcopum 
Arabia: metropolis appellat. 

(97) Γαἴου... zpóc Πρόκ.α:. Catsphrygarum 
secta in duas partes divisa est. Alterims princeps. 
fuit Proclus, alterius /Eschines, ut scribit Tertul- 
Hanus lle prescriptione hereticorum, in line. Qui 
Proclum sectabantur, dicebantur, οἱ χατὰ Πρόχλον, 
teste ibidem Tertulliano, Ex quo apparet. Gracum 
hotninem fuisse. Accedit quod Caius adversus guni- 
dei Proclum Grace scripsit. Quare non assentior 
Baronio, qui hunc Proclum eumdem esse vult cum 
Proculo Afro qui scripserat adversus Valentinianos, 
ut scribit Tertullianus in libro Adversus Valenii- 
num. In qua opinione videtur etiain fuisse Nicolaus 
Rigaltius, ut ex notis illius apparet; et P. Hal- 
loixius, in notationibus ad Vitam sancti Apollina- 
ris, cap. 9. Sed si unus idemque esset, cur Tertu* 
lianus eum alibi Proculum, alibi IlpóxAor Graeco 
nomine appellat. De Caii Adversus Proculum libro 
videndus est Photius in Bibliotheca. Apud Theo- 
doritum in lib. nt Hereticarum (abularum, ubi 
mento [it hujus libri, xarà IHacpóxAov scribitur 
pro Πρόκ.Ίου. Erat autem hic liber dialogus, in quo 

roclus Montani prophetiam defendens induce- 
batur, ut patet ex libro i1 Eusebii, eap. 51, ubi 
verba ipsius Procli afferuntur, quibus ad astruen- 
dam Montani prophetiam, docebat semper iiu Αδία 
prophetas viguisse : οἱ adhuc sua tate exstitisse 
apud Hierapolim sepulcra (iliarum Philippi, qua . 
propheti:& dono insignes fuerant. Quibus Procli. 
verbis respondens Caius, ait Romanos longe illu- 
strioribus sepulcris gloriari, Petri scilicet ae Pauli... 
Yerba Caii habes in libro n, capite penultimo. 


2 . 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VI. 


574 


póvtov Ἐπιστολῶν μνημονεύες, τὴν πρὸς Ἑδραί- A tem et audaciam suggillat, tredecim solum diviuíi 


] συναριθµίήσας ταῖς λοιπαῖς * ἐπεὶ xal εἰς δεῦ- 
ρὰ Ῥωμαίων τιοὶν (58) οὐ νοµίζεται τοῦ "ATo- 
! φυγχάνειν. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KA'. 


705 xarà τούσδε ἐπίσκοποι ἐγνωρίζογτο 
(Nic. Π. E. v, 26). 

λὰ γὰρ 'Avtoivoy ἔτη βασιλεύσαντα ἑπτὰ xoY 
ἓξ Μαχρῖνος διαδέχεται. Τούτου δ᾽ ἐπ) ἔνιαυ- 
εγενοµένου, αὖθις ἕτερος ᾽Αντωνῖνος τὴν Ῥω- 
ἡγεμονίαν παραλαμθάνει' οὗ χατὰ τὸ πρῶ- 
ος, ὁ Ῥωμαίων ἐπίσχοπος Ζεφυρῖνος µεταλάτ- 
/ βίον, ὅλοις ὀχτωκαίδεχα διαχατασχὼν ἔτεσι 
ετουργίαν. Μεθ) ὃν Κάλλιστος τὴν ἐπισχοπὴν 


teat * ὃς ἐπιθιώσας ἕτη πέντε, 0ὐρδανῷ τὴν p 


ἠσίαν καταλείπει. Αὐτοχράτωρ Αλέξανδρος 
ύτοις διαδέχεται τὴν Ῥωμαίων ἀρχὴν, ἐπὶ 
πι µόνοις ἔτεσιν ᾿Αντωνίνου διαγενοµένου. Ἐν 
δὲ καὶ ἐπὶ τῆς ᾽Αντιοχέων Ἐχκλησίας ᾽Ασχλη- 
 Φιλητὸς διαδέχεται. Too δὲ αὐτοχράτορος µή- 
ἵαμαία τοὔνομα, γυνη θεοσεθεστάτη εἰ xa! 
vw] Ὑεγονυΐα, xai εὐλαθὴς τὸν τρόπον, τῆς Ὠρι- 

πανταχόσε βοωµένης φήμης, ὡς καὶ µέχρι 
γῆς ἐλθεῖν ἀχοῶν, περὶ πολλοῦ ποιεῖται τῆς 
δρὺς θέας ἀξιωθηναι, χαὶ τῆς ὑπὸ πάντων 
νοµένης περὶ τὰ θεῖα συνέσεως αὐτοῦ πεῖραν 
, Ἐπ' Αντιοχείας δῆτα διατρίδουσα, μετὰ 
ὠτιχῆς δορυφορίας αὐτὸν ἀναχαλεῖται. Παρ᾽ 
νον διατρίφας, πλεῖστά τε ὅσα εἰς τὴν τοῦ 


| δόξαν καὶ τῆς τοῦ θείου διδασχαλείου ἀρε- C 


ειδειξάµενος, Er) τὰς συνήθεις ἔσπευδε δια- 


ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ KB'. 


Oca tor Ἱππο.ύτου εἰς ἡμᾶς ?j40er 
(Νο. Il. E. 15). 


| δήτα καὶ Ἱππόλυτος συντάττων, μετὰ πλεί- 
λλων ὑπομνημάτων, xal τὸ Περὶ τοῦ Πάσχα 
ται σύγγραμμα (ὅ9)» ἓν ᾧ τῶν χρόνων àva- 
X ἐχθάμενος, xal τινα χανόνα ἑχχαιδεχαετηρί- 
pi τοῦ Πάσχα προθεὶς (40), ἐπὶ τὸ πρῶτον 


Παρὰ ᾿Ῥωμαίων τισίν. Eusebius supra in 
l, Cap. 5, de Pauli Epistolis disserens, ait 
im Epistolain ad Hebr:eos ut falsam rejecisse, 
rantes homanam Ecclesiam de ejus Epistolze 
itate dubitare, πρὸς τῆς Ῥωμαίων Ἐχχλησίας 
Woo) οὖσαν αὐτὴν, ἀντιλέγεσῖαι φῄσαντες. 
8 in utroque Eusebii loco Latinos vertit. llie- 
us tamen in Catalogo, flomanos interpretatur, 
Caio. Decimam quartam, inquit, que fertur 
Wepos, dicit non ejus esse. Sed οἱ üpud Roma- 
jn hodie quasi Pauli apostoli non habetur. 
9manos scriptores qui ita censuerunt, nu- 
| potest flippolytus Portuensis episcopus. Hic 
& libro Adversus haereses, Epistolam ad He- 


. Pauli apostoli non esse alflirmavit, teste 


' in. Bibliotheca, cap. 191. 
. F6 περὶ cov Πάσχα σύ]Ἴραμμα. Exstat ho- 
πλου Paschalis Mippolyti, quem. Josephus 


e libris suis De emendatione temporum in- 


metisque illustravit. Sed et Egidius Buche- 
gshdem Latine vertit. Verum neuter illorum 
üvertit Canonem hunc parvi duntaxat esse 


ου: Hippolytus conscripserat de Pascha, 


Apostoli cominemorat Epistolas : eam quz ad Hebraeos 
inscripta est , cum reliquis non annpumerans. Sane 
h:ec epistola etiaamnum a quibusdam Romanis Apo- 
sloli esse non creditur. 
CAPUT XXI. 
Quinam eo tempore episcopi claruerunt. 

Caeterum Antonino, cum per anuos septein sexque 
admodum menses imperavisset, successit Macrinus. 
Qui cum usque ad anni unius spatiuin vitam simut 
atque imperium prutraxisset, alius denuo Antoninus ΄ 
priucipatum Romanum accepit. Hujus primo im- 
perii anno Zephyrinus Roman: urbis episcopus abiit 
e vita, cum per aunos octodecim sacerdotium ob- 
tinulsset. Post quem Callistus episcopatum suscepit: 
qui cum quinquennio superstes vixisset, Urbano 
Ecclesiam regendam dereliquit. Alexander post hzec 
Romanum ünperium capessivit, cum Autoninus qua- 
driennium duntaxat regnavisset. Quo quidem tem- 
pore apud Antiochiam mortuo Asclepiade, episco- 
patum ejus Ecclesizx sortitus est Philetus. Porro 
mater Alexandri imperatoris, Mainza nomine , pia 
imprimis ac religiosa femina, cum Origeuis nomen. 
ubique jam celeberrimum haberetur, adeo ut ad. 
ipsius quoque aures perlatuur esset , conspectu ejus 
frui, et scientiam rerum divinarum quam omnes. 
in eo viro magnopere admirabantur certissimo ex- 
perimento cognoscere coucupivit. Igitur illa Antio- 
chi: degens, misso militari satellitio, hominem ac- 
cersit. Qui apud eam aliquandiu coinmoratus, cum, 
innumera illi documenta exhibuisset ad Dowini glo- 
riam et ad divinz illius praedicationis potentiam de- 
clarandam, ad consuetas mature sedes regressus esta 

CAPUT XXII 
Que Hippolyti opera ad nos pervenerint. 


Eodem tempore et llippolytus inter plurima alia 
ingenii sui monuienta, librum De Pascha composuit, 
in quo temporum seriem describens, et canoneny 
quemdam Paschbalem per sedecim annorum circui- 
tuin exhibens , anno primo 994A imperatoris Ale- 


cum tamen Eusebius id apertissime signiflcet, ut 
ex hujus loci lectione apparet. Id cum Scaliger nom 
animadvertisset, immerito repreliendit Eusebium, 
quod dixerit Hippolytum in eo libro ad primum 
usque Alexandri imp. annum seriem temporum 
determinasse. Imo vero, inquit Scaliger, pag. 685, 
Canon Hippolyti non in primum annum imp. Alexan- 
dri desinit, sed ab eodem incipit, Verum id. quidem 
est. Sed Eusebius nou de Canone loquitur quem 
llippolytus operi suo De Pascha adjunxerat, verum 
de opere ipso in quo Hippolytus ordinem temporum 
dinumerans, iu primo Alexandri inp. anno desie- 
rat. Nec erat quod Sealiger tantopere iniraretur 
jllam Eusebii locutionem, ἐπὶ τὸ πρῶτον ἔτος αὐτο- 
χράτορος ᾿Αλεξάνδρου χρόνους περιγράφει. Est enim 
Grxcis usitata locutio, Sic supra 1n cap. 6 liujus 
libri, de Clemente loquens Eusebins, χρονιχὴν &x- 
θέµενος γραφὴν εἰς τὴν Κομμόδου τελεντὴν περιγρά- 

ει τοὺς χρόνους. lutinus certe locum Eusebii nou 
aliter ac nos intellexit. 

(40) Κανόνα προθείς. lu codice Mediexo legitur 
προσθείς, male, ut opinor. 


78 | EUSEBII 6Α9ΑΒΗΙΕΝΡΙ5 OPP. PARS I. — HISTORICA. 


57€ 


xandri computationem temporum eircumscribit. Ex A ἔτος αὐτοκράτορος ᾽Αλεξάνδρου τοὺς χρόνους περι- 


reliquis autem illius scriptis, Όσο sunt (1 ad no- 
itiam nostram pervenerunt : In opus sez dierum, 
]n ea qu& post sex dies consecuta sunt, Adversus 
Marcionem, 1n Canticum canticorum, In capita que- 
dam Ezechielis, De Pascha, Adversus omnes hereses. 
Sed etalia plurima apud alios asservata licel reperire. 


CAPUT XXIII. 


De Origenis studio , et quomodo presbyterii honorem 
adeptus est. 


Ex eo tempore ctiam Origenes in divinas Scri- 
piuras commentarios ccepit conscribere, Ambrosio 
junumeris stimulis eum incitante, nec solum verbis 
atque hortationibus, sed etiam largissimis rerum 
necessariarum prazbitionibus. Quippe septem et aimn- 
plius notarii dictanti illi przsto aderant, qui prze- 
*tituto tempore sibi per vices succedebant: nec pau- 
c ores antiquarii simul cum puellis elegantius scri- 
bere assuetis : quibus omnihus necessarios sumptus 
copiose subministrabat Aubrosius, Sed et incredi- 
bilem quamdam alacritatem in hoc sacrarum littera- 
run studio ipse pro virili parte conferebat : qua 
quidem re potissimum Origenes ad scribendos com- 
wentarios impellebatur. Hzc dum ita geruntur, Ur- 
lanum Ecclesie Romans. pontificatu octennio per- 
functum excepit Pontianus: Antiochenam vero Ec- 
«clesiam post. Philetum Zebinus regendam accepit. 
Quo tempore Origenes, compellente ipsum necessi- 
tate, ob ecclesiastica negotia in Achaiam profectus, 
cum per Palzestinam transiret, presbyterii gradum 
per impositionem manuum Ciesarex ab illius re- 
gionis episcopis accepit. Porro qui deinceps mo- 
tis ejus causa fuerint concitati, et qux super iis- 
dem motibus a przsulibus Ecclesiarum constituta 
sint: et quz:ccunque alia vigeus ipse ac floreus in 


(41) Elc τὰ μετὰ τὴν ἑξαήμερον. Id est, in ca- 
put secundum: Geneseos, ut. notavit Scaliger. in 
libro vii De emendatione temporum, pag. 685, ubi 
tuuen. immerito reprehendit. Hieronymum quasi 
hoc non intellexerit llieronyimus. Ego vero aliter 
sentio. Plures enim. Élippolyti libros recenset Ilie- 
ronvuns quam Eusebius. Itaque eui Hippolytum 
scripsisse dicit in Genesim, tam libros in IHlexaue 
meron. intelligit quam in. Post-hexaemeron. Exstat 
Philonis liber eodem titulo, seu potius duo libri, ut 
est in tnis. Augustano, 

(42) Εἰς τὺ "Acpa. Theodoritus in dialogo qui 
Eranistes. inscribitur, hunc. librum Εήρμοὶγιί ita 
citat, Elc τὴν ᾠδὴν τὴν ueydá Any. 

(43) Πρὸς áxácac τὰς αἱρέσεις. De hoc Πἱρρο- 
(γι libello vide Photii Bibliothecam, cap. 191. Erat 
lic liber contra xxxu liereses, quarum priuia erat 
Dositheauorum, ultima Noetianorunm. Quas hiereses 
cun lrenzeus iu concionibus refutasset, earum 
compendium scripsit llippolytus, ejus discipulus, 
teste ibidem Pliotio. Hune porro Hippolyti libellum 
sepe citaverit Stephanus Gobarus, ut patet. ex 
cap. 7, 10 et 153 libri secundi. 

(44) "EE éxsivov δέ. Mc verha male accepit 
Hieronymus in Catalogo, quasi Origenes :eulatione 
Hippolyti impulsus, ad scribendum accesserit. Pu- 
tavit enim ἐξ ἐχείνου referri ad llippolytun,, cum 
tamen significet abhinc, vel exinde, Subaukditur 
enim τοῦ χρόνου. Porro ab his verbis cap. 25, in- 


γράφει. Τῶν δὲ λοιπῶν αὐτοῦ συγγραμμάτων τὰ εἰς 
ἡμᾶς ἑλθόντα, ἔστι τάδε’ Elc τὴν Εξαήμερο», Elc 
τὰ μετὰ τὴν» ἑξαήμερον (41). Πρὸς Μαρχίωνα, 
Eic τὸ "Aca (49). Elc µέρη τοῦ Ἰεζεκιὴ-, Περὶ 
τοῦ Πάσχα, Πρὸς ἁπάσας τὰς αἱρέσεις (45). 
Πλεῖστά τε ἄλλα xa παρὰ πολλοῖς εὗροις ἂν σωζό- 
μενα. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΓ’. 
tnc ἨὨριγένους σπουδῆς, xal ὡς τοῦ éx 

o exe ipeo Gao ἠξιώδη (Nic. H . E. v, 1$). 

Ἐξ ἐκείνου (44), δὲ xai Ὡριγένει τῶν εἰς τὰς 
θείας Γραφὰς ὑπομνημάτων ἐγίνετο ἀρχὴ, 'Ap6po- 
σίου ἐς τὰ μάλιστα παρορμῶντος αὐτὸν µυρίαις ὁσαισ- 
οὖν προτροπαϊῖς (44). οὐ ταῖς διὰ λόγων xal παρα- 


DB χλήσεσιν αὑτὸ µόνον, ἀλλὰ xai ἀφθονωτάταις τῶν 


ἐπιτηδείων χορηγίαις. Ταχυγράφοι γὰρ αὐτῷ πλείους 
j| ἑπτὰ τὸν ἀριθμὸν παρΏῆσαν ὑπαγορεύοντε, χρόνοις 
τεταγµένοις ἀλλήλους ἀμείθοντες  βιθλιογράφοι τε 
οὐχ ττους, ἅμα xai χόραις ἐπὶ τὸ καλλιγραφεῖν 
ἠσκημέναις ὧν ἁπάντων τὴν δέουσαν τῶν ἔπιτη- 
δείων ἄφθονον περιουσίαν ὁ ᾽Αμθρόσιος παρεστὴ- 
σατο’ ναὶ μἣν xal ἐν τῇ περὶ τὰ θεῖα λόγια ἀσχήσει 
τε xat σπουδῇ, προθυµίαν ἄφατον αὐτῷ συνεισέφε- 
pev, ᾗ xal μάλιστα αὐτὸν προῦτρεπεν ἐπὶ τὴν τῶν 
ὑπομνημάτων σὖνταξιν. Τούτων δὲ οὕτως ἑχόντων, 
Οὐρθανὸν ἐπισχοπεύσαντα τῆς Ῥωμαίων Ἐχχλησίας 
ἔτεσιν ὀχτὼ, διαδέχεται Ποντιανὸς , τῆς δ᾽ Ἄντιο- 
χέων μετὰ Φιλητὸν, Ζεθῖνος. Καθ) οὓς ὁ Ὡριγένης 
ἐπειγούστς χρείας ἑχχλησιαστικῶν ἕνεχα πραγµά- 


C των (45), ἐπὶ την Ἑλλάδα στειλἀµενος τὴν διὰ Παλαι- 


στίνης, πρεσθυτερἰου γειροθεσίαν iv Καισαρείᾳ 
πρὸς τῶν τῇδε ἐπισχόπων ἀναλαμθάνει. Τὰ μὲν οὖν 
ἐπὶ τούτῳ περὶ αὐτοῦ χεχινηµένα, τά τε Ecl τοῖς 
κινηθεῖσι δεδογµένα τοῖς τῶν Ἐχχλησιῶν προεστῶ- 
σιν (40), ὅσα τε ἄλλα ἀχμάζων περὶ τὸν θεῖον εἰσ. 


cipit in codice Mazarino, cui consentit optimus 
ille codex Rufini quem scpius laudavi, nisi quod 
pro 25 eapite scriptum habet 20. 

(M^) Vulg. µυρίαις ὅσαις οὗν. In codire Maz. 
pre οὖν nolatuv alias scribi οὐ. Sed neutrum 
placet. Apud Suidam, in voce 'Qpiyérnc, scribitur 
ὅσαις οὐ. Quod si retineamus, delendum erit μν- 
ρίαις. 

(45) Ἐκκλησιαστικῶν ἔγεκα πραγμάτων. Ru- 
fini versio commentarii loco erit: Quo in tempore 
Origenes rogarus est ab. Ecclesiis que sunt. apud 
Achaiam, ut. illo usque pro. convincendis hareticis, 
qui inihi {ον conealuerant, perveniret. ldem. 
scribit Hliero vinis in Catalogo, ubi de Origene. 

(10) Δεδο,μένα τοῖς τῶν "ExxAncu xpo- 
εστώσι. At ec. precipue referre. liic. debuerat 
IEusebius, quippe quie ad historiam. ecclesiasticam 
maxime faciunt, Satius. erat omittere. alia multa 
qua: de Origene cominemoravit Eusebius; cujus-, 
modi est de legatione ducis Arabia, et de Maumza 
matre imperatoris Alexaudri, et alia nounullu, quas 
2d ipsius quidem Origeuis gloriam spectant, sed ad 
historiam rerum ecclesiasticarum parum conferunt. 
Decreta autem episcoporum in causa Origenis. ne- 
quaquam hic eraut omittenda. Verum nos immerito 
de Eusebio querimur. Hic enim, cum omnia qux 
ad Origenis causam perünent, accurate retulisset 
in secundo Defensionis libro quam pro Origene 
consccipserat, eadem hic repetere superÜuum duxit, 


511 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LIB. VI, 


578 


ενήνεχται (47) λόγον , ἰδίας δεόµενα συντάξεως , µε- A praedicatione verbi divini contulit, cum proprium 


τρίως ἓν τῷ δευτέρῳ ἧς ὑπὲρ αὐτοῦ πεποιήµεθα 
ἀπολογίας, ἀνεγράφαμεν. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KA'. 
Τίνα ἐπὶ cnc Ἁ.εξανδρείας ἐξη]Ίήσατο 
(Nic. H. E. v, 15). 

Ταῦτα 6i ἐχείνοις Ó£ot ἂν προσεπιθεῖναι (48) δη- 
λοῦντας, ὡς Ev μὲν τῷ ἕκτῳ τῶν εἰς τὸ κατὰ Ἰωάν- 
vr» Ἑξηγητιχῶν, σημαίνει τὰ πρότερα πέντε, ἐπ' 
Αλεξανδρείας Ez ὄντα αὑτὸν συντάξα:, τῆς δ᾽ εἰς τὸ 
πᾶν Εὐαγγέλιον αὐτὸ Gh τοῦτο πραγµατείας , μόνοι 
δύο xa εἴχοσιν (49) εἰς ἡμᾶς περιΏλθον τόμοι. Κα- 
τὰ δὲ τὸ ἔννατον τῶν εἰς τὴν Γένεσιν» δώδεκα δέ ἐστι 
τὰ πάντα οὗ µόνον τοὺς πρὸ τοῦ ἑννάτου δηλοῖ ἐπὶ 


τῆς Αλεξανδρείας ὑπεμνηματίσθαι, ἀλλὰ xai εἰς B 


τοὺς πρώτους δὲ πέντε xal εἴκοσι Ψαλμούς * ἔτι τε 
τὰ εἰς τοὺς Θρήνους, ὧν εἰς ἡμᾶς ἐληλύθασι τόμοι 
πέντε. by οἷς µέμνηται καὶ τῶν Περὶ ἀναστά- 
σεως (50). Δύο δ᾽ ἐστι xal ταῦτα. Οὐ μὴν ἀλλά καὶ 


Quare non h:xc Eusebii culpa est, sed posterorum, 
qui nimio adversus Origenem odio, libros illos quos 
pro Origenis defensione Eusebius ac Pamphilus 
martyr ediderant, nobis inviderunt, Nisi quod Pho- 
tius exigua quasdam eorum fragmenta, tanquam ex 
naufragio nobis conservavit. Ex cujus Bibliotheca, 
cap. 118, discimus duas adversus Origenem synuo- 
dos collectas fuisse : quarum prior Originem ex 
Alexandrina Ecclesia pellendum esse censuit, sed 
presbyterii honorem non ademit, Secunda vero 
synodus episcoporum /Egypti a Demetrio congre- 
gata, Origenem sacerdotio. exuit; cui damnationi 
totius pene orbis episcopi subscripserunt, ut docet 
Mieronymus, cujus hxc verba refert Rufinus in 
Apologia 11: Pro hoc sudore quid accepit praemii? 
Damnatur α Demetrio episcopo. Excepiis Palestine 
et Arabie et. Phoenices atque. Achaie sacerdotibus, 
in. damnationem ejus consentit. orbis. Boma ipsa 
contra huuc cogit. senatum ; non propler dogmatum 
noritalem, nec propler haresim, ut nunc. adversus 
eum rabidi cques simulant : sed quia gloriam elo- 
quentie ejus el acieutice [erre non poterant, εί illo 
docenie omnes muli putabantur. Porro ας Pain- 
phili ex libro i1 Apologetici pro Origene sunt lizec : 
Καὶ σύνοδος ἀθροίζεται ἐπισχόπων, xal τινων πρε- 
σθυτέρων, κατὰ Ὠριγένους, ἡ τε ὡς ὁ Πάμφιλός 
φησι, φηφίζεται µεταστῆηναι μὲν ἀπὸ ᾽Αλεξανδρείας 
τὸν Ἡριγένην, καὶ μήτε διατρίδειν Ev αὐτῇ, µήτε 
διδάσκειν τῆς μέντοι τοῦ πρεσθυτερίου ttp οὐ- 
δαμώς ἀποχεχινῆσθαι' ἁλλ᾽ 6 γε Δημήτριος ἅμα τισὶν 
ἐπισχόποις Αἰγυπτίοις, xal τῆς ἱερωσύνης ἀπεχί- 

ξε, συνυπογραφάντων xai τῇ ἀποφάσει τῶν συµ- 

quy αὐτῷ γεγενηµένων. Hieronymus tamen. non 
depositum duntaxat, sed. excommuricatum 4 De- 
imetrio dicit Origenem, et indigaum cominunioue 
Ecclesie judicatum. Verum hac Demetrii senten- 
tia, quamvis tol episcoporum consensu firmata, 
sbsque elfectu mausit, cum Origenes presbyteri 
munus semper deinceps retinuerit, et in. Ecclesia 
docere perseveraverit, ut docet Eusebius in hoc 
libro, et Pamphilus in lib. 1 Apologie. Cur autein 
irrita fuerit hzc sententia, duplex causa est, primo 
quia in absentem prolata fuerat absque legitimis 
citationibus; deinde, quia multorum antistitum, ae 
precipue Romani episcopi aucioritate non erat 
confirmata. 

(47) Εἱσενήνεχται. Positum videtur ab Eusebio 
pro εἰσήνεγχε, et sic intellexit Nicephorus. At Chri- 
siopliorsonus interpretatur pertulit. 

(48) 'Exc:zrotc 6éot àr προσεπιθειλαι. lis scilicel 


opus requirant, in secundo libro Defensionis quam 
pro illo conscripsimus , sufficienter a nobis sunt ex- 
posita. 
995 CAPUT XXIV. 
Quenam Alexandriae interpretatus sit. 


Ic vero supradictis adjungere prorsus necesse 
est , quinque priores libros Expositionum in Joannis 
Evangelium ab illo dum adliuc Alexandri: degeret , 
esse compositos, ut ipsemet in sexto earumdem Ez- 
positionum libro testatur. Ex universo autem opere 
quod iu totum illud Evangelium elaboravit, duo 
cet viginti libri ad nos duntaxat pervenerunt. Sed 
et iu libro nono Ezpositionum in Genesim (sunt au- 
tem omues ejus in Genesim libri numero duodecim) 
non solum octo priores Alexandriz lucubratos esse 
significat, verum etiam commenlarios in primos 
quinque et viginti psalinos , ac praterea in Lamen- 
tationes Jeremie, ex quibus quinque tomi ad nos 


qu2 in secundo libro Apologie pro Origene diximus, 
quod non intellexit. Christophorsonus. "Porro ex 
quatuor nostris codicibus hic addidimus vocem δη- 
λοῦντας, qui? deerat in Regio exemplari, et in edi- 
tione Stephani. Contra vero particula ἄν, quz ha- 
betur in Regio, abest a. nostris codicibus Mazarino, 
Medic:xo et Fuketiano. 
(49) Μόνοι δύο καὶ εἴκοσιν. Ex triginta quatuor 
tomis seu libris quos in Evangelium Joannis scri- 

serat Origenes, teste llieronymo in praefatione ad 

aulam de iuterpretatione sua JH omiliarum in. Lu- 
cain. lHlodie vero novem duntaxat supersunt. toii 
Explanationum Origenis in Joannis Evangelium, a 
Perionio Latine primum editi. Sed in vulgatis edi- 
tionibus hi novem tomi wale in triginta quatuor 
tomos distributi sunt, ut. in praefatione sua rccto 
inovit doctissimus Genebrardus. 

(50) Τῶν Περὶ ἀναστάσεως. Mieronymus in libro 
quodam qui citatur. a [tutino in. Apologia n adver- 
sus Hieronymum, indiculum texeus librorum Ori- 
genis, ita ail : Scripsit in Genesim libros xii, My- 
sticarum Homiliarum libros duos, in Exodum ez- 
cerpia, in Leviticum excerpta. Et post multa: Jtem 
monobiblia, Περὶ ἀρχῶν libros vv, De resurrectione 
libros duos ; et alios De resurrectione dialogos duos. 
Contra hos Origenis libro: De resurrectione, scripsit 
Meihodius episcopus insignem librum De resurre- 
ctione, teste Hierouymo in libro De scriptoribus 
ecclesiasticis, eL Maximo in scholiis ad librum &Kc- 
clesiastice lierarchie Dionysii, cap. 7. Sed locum 
Maximi qui in vulgatis ediuonibus mendosissimus 
est, oper: pretium erit hic apponere prout legi 
debet : ᾽Ανάγνωθι Μεθοδίου τοῦ ἁγίου μάρτυρος, xol 
Ὀλύμπου ᾿Αδριανοπόλεως ἐπισκόπου της Λυχίας, τὰ 
xaT αὐτοῦ 1Ιερὶ ἀγαστάσεως Ὑραφέντα. ld est : 
Lege quee adversus Origenem. de reaurrectione scri- 
psit. Methodius, sanctissimus mariyr. εἰ episcopus 
O'ymyi urbis Lycim, que eiiam ÁAdrianopolis dicta 
esl, Ex hoc Meithodii libro seu potius dialogo Περὶ 
ἀνγαστάσεως, egregia fragmenta habentur apud 
Epiphanium iu hazresi Origenistarum, et 3pud Pho- 
tiu. in. Bibliotheca. Nec alia mihi videtur esse 
causa cur Eusebius in. Ecclesiastica historia nulla 
Methodii mentionem fecerit, cum tamen plures alios 
couunemoret ecclesiasticos scriptores, qui Metho- 
dio longe inferiores fuerunt. Sed cum Methodius 
styli aciem strinxisset adversus Origenem, Euse- 
bius, qui Origenis erat studiosissimus, illum, ut- 
pote Origenis inimicum, ne nominare quidem in 
Historia sua sustinuit. Eamdein ob causam in libro 


b19 
venerunt. ln his tomis mentionem facit librorum 
quos scripserat De resurrectione : sunt autem ejus 
argumenti libri duo. Libros item De principiis , an- 
tequam ab urbe Alexandria migraret, composuit. 
Sed et libros qui Στρωματεῖς inscribuntur, numero 
decem, in eadem civitate Alexandri imperatoris 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA 


580 
τὰ Περὶ ἀρχῶν vob τῆς ἀπ᾿ Αλεξανδρείας µετανα- 
στάσεως Υράφει, καὶ τοὺς ἐπιγεγραμμένους Στερω- 
ματεῖς (51), ὄντας τὸν ἀριθμὸν δέχα, ἐπὶ τῆς αὐτῆς 
πόλεως κατὰ τὴν Αλεξάνδρου ουντάττει βασιλείαν, 
ὡς καὶ τοῦτο ὁλόγραφοι δηλοῦσιν αὐτοῦ πρὺ τῶν τό- 


µων ἐπισημειώσεις (52). 


temporibus conscripsit, sicut notationes manu ipsius perscriptze ac libris ipsis ρρῄσα testantur. 


. CAPUT ΧΧΥ. 
. Qualiter libros utriusque Testamenti recenset, 


Ceterum in expositione primi psalmi, librorum 
Veteris Testamenti indicem exhibet, ita scribens 
2d verbum: « Sciendum est, Veteris Testamenti 
Jibros duos esse ac viginti , sicut ab Hebrzis tradi- 
tur: qui niimerus etiam litterarum apud eos habe- 
tur. » Et paulo post subdit: « Sunt autem viginti 
duo libri juxta Hebrzos hi: primus qui a nobis 
Genesis dicitur, ab Hebraeis autem ex ipsius libri 
initio desumpta appellatione vocatur Bresith , quod 
ilem est ac in principio. Exodus deinde, lebrzis 
Vellesmoth, id estAec sunt nomina.Teriius, Leviticus, 
Hebrxis Vaicra, id est et vocavit. Quartus, Numeri, 
llebrzis Hammisphecodim. Quintus , Deuterono- 
mium, llebreis Ellehabdabarim , id est, hec sunt 
terba, Sextus, Jesus filius Nave, Hebraice Jehosue 
ben Nun. Septimus, Judices et Ruth , unico volumine 


De scriptoribus ecclesiasticis, Hieronymus Rufinum, 
quocum simultates exercuerat, de iudustria przeter- 
misit. Cz:terum. Eusebius in hoc capite duodeciin 
tantum agnoscit libros Expositionum in Genesim, 
non tredecim, ut lHieronymus in loco supra citato. 

(51) Σζρωματεῖς. Hieronymus in epistola ad Ma- 
feum oratorem Romanum, docet quod argumentum 
uerit horum librorum Origenis. Clementem, inquit, 
imitatus Origenes, decem scripsit. Stromateas, Chri- 
&lianorum et philosophorum inter se sententias com- 
parans et omnia nostre religionis dogmata de Platone 
εί Aristotele, Numero Cornutoque. confirmans, Ex 
sexto hujus operis libro fragmentum profert idem 
Hieronymus in Apologia adversus Rufinum, non lon- 
ge anb initio. ldem in epistola ad Augustinum : 
Scripsit, inquit, Origenes in Epistolam Pauli ad 
Galatas. quinque proprie volumina : el decimum 
Stromatum. suorum librum, commatico super expla- 
nalionem ejus sermone complevit. 

(59) ᾿Ολόγραφοι... ἐπισημειώσεις. Quid essent 
ὁλόγραφοι ἐπισ. non intellexerunt interpretes. Juris- 
consulti ὁλόγραφον vocant testamentum. quod testa- 
toris manu perscriptum est, uon autem sola sub- 
scriptione firmatum. Eodem inodo Eusebius ὁλογρά- 
φους ἐπισημειώσεις vocal, notationes manu ipsius 
Urigenis prarfixas aut subjunctas singulis towis. So- 
lebant eniim. auctores vel initio, vel in fine librorum 
suorum, quadam sua manu adnotare. Talis est ση- 
µείωσις Irenxi quam in tine librorum suorum ascri- 
pserat, teste Eusebio, lib. v, cap. 29. Ejusdein ge- 
neris est adnotatio illa qua legitur in line procate- 
chesis Cyrilli, quie meo quidem judicio, melius 
ascriberetur ante prim catecliesis initium. '03ó- 
Ίραφοι igitur hoe loco idem sunt quod ἰδιόγρα- 
qot, Sic apud lHlilarium in fragmento De synouis : 
Exemplum epistole qua Athanasium reum non esse olo- 
grapha manu Vulens scripsit, et Arsacius subscripsit. 
Julius papa in epistola ad synodum Antiochenam : Kat 
χατηγορου ἰσχύρα mposxóptoe χεῖρα ὁλόγραφον ao- 
θεντιχἠν, etc. Denique Hieronymus in Apolog. n ad- 
versus JAiufinum : Qua epistolu olographa tenetur ab 
is ad quos perlata est. 

(95) οὐκ ἀγγοητέον. Locus Origenis integer ex- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ’. 


Ὅπως τῶν ἑνδιαθήκων Γραφῶν ἐμνημόνενσεν 
(Nic. H. E. v, 16). 


Τὸν µέντοιγε πρῶτον ἐξηγούμενος ψαλμὸν, ἔχθε- 
σιν πεποίηται τοῦ τῶν ἱερῶν Γραφῶν τῆς Παλαιᾶς 
Διαθήχης καταλόγου, ὧδέ πως Ὑράφων χατὰ λέξιν’ 
« Οὐκ ἀγνοητέον (50) δ᾽ εἶναι τὰς ἑνδιαθήχους βί- 
Θλους, ὡς Ἑδθραῖοι παραδιδόασιν, δύο καὶ εἴχοσι- 


B ὅσος ὁ ἀριθμὸς τῶν παρ) αὑτοῖς στοιχείων ἑ6τίν. » 


Εἶτα μετά τινα ἐπιφέρει λέγων « Εἰαὶ δὲ al εἴχοσι 
δύο (54) βίθλοι καθ 'E6palouc αἴδε' fj παβ ἡμῖν 
Γένεσις ἐπιγεγραμμένη, παρὰ δὲ Ἑδραίοις ἀπὸ τῆς 
ἀρχῆς τῆς βίδλου, Boro, ὅπέρ ἐστὶν ἓν ἀρχῇ' Ἔξο- 
δος, Οὐαλεσμὼθ, ὅπερ ἑἐστὶ ταῦτα τὰ ὀνόματα ' 
Λευϊτιχὸν, Οὐϊκρὰ, xat ἐχἀλεσεν ' ᾿Αριθμοὶ, ᾽Άμμεσ- 
φεχωδείµ (55): Δευτερονόμιον, Ἕλλε ΄Αδδεθαρὶμ, 
οὗτοι οἱ λόγοι’ Ἰησοῦς υἱὸς Naufj* Ἰωσοῦε βὲν]νοῦν. 
Κριταὶ, 'Ῥοὺθ, παρ᾽ αὐτοῖς àv ἑνὶ Σωφετίμ (56): 


stat in cap. 3 Philocalie. Sed Philocalia ex hoc vicis- 
sim loco emendanda est. Nam ubi legitur εἴχόσιν, οἷς 
6 ἴσος ἀριθμός, etc.. scribendum est εἴχοσιν, ὅσος ἀρι- 
θμὸς τῶν παρ αὐτοῖς στοιχείων ἑἐστίν, sicut in nostris 
codicibus habetur, et apud Suidam in voce Ὡριγέ- 
γης. Solemnis est hic error omnium editionun, ut 
εἴκοσιν scribant, quoties verbum sequens incipit a 
vocali. In optimis tamen exemplaribus semper εἴ- 
χοσι Scribitur, etiamsi sequatur vocalis. 

(54) Εἴκοσι δύο. Victorinus in Apoealvpsim : 
Sant autem, inquit, viginti quatuor libri Veteris Te- 
stamenti, viginti duos in Excerptis Theodotii inve- 
mies. Qux sint Excerpta illa Theodoti, superius 
adnotavi, lihri scilicet /lypotyposeon Clementis 
Alexaudrini. Porro quod alii viginti quatuor Vete- 
ris Testamenti libros, alii duos tantum οἱ viginti 
numerabant, jd ex ea causa profectum est, quod 
librum Ruth οἱ librum Lamentationum Jeremis 
quidam seorsum in Scripturarum catalogo nume- 
rabant, ut docet lHlieronymus in Pra fatione ad libros 
fiegum, ubi sine dubio alludit ad Victorini locam, 
cuin ait : Quanquam nonnulli Ruth. et Kinoth. inter 
hagiographa scriptitent, e& hos libros in suo putent 
numero supputandos : ac per hoc esse prisce legis 
viginti qualuor, quos sub numero xiv senivurum Αρο- 
calypsis Joannis inducit. Quidam vero non Ruth et 
Lamentationum libros, sed Tobiam et Judith reliquis 
addentes, viginti quatuor libros Veteris Testameiti 
numerabant, ut docet Epiphanius in libro 1 Adversus 
hareses, et in libro De pouderibus. 

(53) Ἀμμεσφεχωδείμ. '"Appuomzapi. Ἡἡ πεχου- 
δίµ legit Μου. Stephanus, nescio quos codices se- 
cutus. Nam in Regio exemplari periude ac in Maz., 
Med. et Fuk. legitur tantuin. ᾽Αμμεσφϕεχωδείμ. Chri- 
stopliorsonns vero addidit Vaiedabber ex llierouymo 
in prz(atione supra citata. 

(90) Σωφετίμ. Quatuor nostri. codices, legius 
scilicel ac Maz., cum Med. ac Fuk., habent Xogt- 
vtlg. Paulo post pro Σέφερ θιλλίµ, Πάει codices 
scripti habent Ἐφαρθωξλλείμ. ttem Μελώθ pro 
Μισλώθ, et Κωέλθ pro Κωέλεθ. Denique Σαρδαναϊέλ» 
non Σαρθανε EX ut Stepbanus excudit, 


581 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. VI. 


989 


Βασιλειῶν πρὠτη, δευτέρα, παρ' αὐτοῖς ἓν Σαμουὴλ, A apudHebrzos comprehensi,quod appellant Sophetim. 


6 θεόχλητος * Βασιλειῶν τρίτη, τετάρτη, ἓν ἑνὶ Οὐαμ- 
µέλεχ Δαθὶδ, ὅπερ ἐστὶ βασιλεία Δαθίδ. Ἡαραλειπο- 
µένων πρώτη, δευτέρα, ἐν ἑνὶ Διδρὴ ᾿Αἴαμὶμ, ὅπερ 
ἐστὶ λόγοι ἡμερῶν” "Ecópag πρῶτος καὶ δεύτερος, 
£y ἐν Ἑζρᾶ, ὅ ἐστι βοηθός. Βίθλος Ἑαλμῶν, Σέφερ 
Θιλλίµ. Σολομῶντος Παροιμίαι, Μισλώθ. Ἐκκλη- 
σιαστῆς, Κωέλεθ. "Άσμα ἀσμάτων, (οὐ γὰρ ὡς ὑπο- 
λαμθάνουσἰ τινες "Ασµατα ἀσμάτων [51]), Zip 'Ac- 
σιρίμ’ "Hootag (58), Ἰεσαῖά. Ἱερεμίας σὺν θρῄνοις 
καὶ τῇ ἐπιστολῇ, ἓν ἑνὶ Ἰρμία" Δανιῆλ, Δανιηλ' Ίεξε- 
χιλ, Ιεεζχήλ' Ἰώδ, Ἰώ6' "Echo, Ἐσθήρ. Ἔξω δὲ 
ποὔτων ἐστι τὰ Maxxa6aixà, ἄπερ ἐπιγέγραπται Σαρ- 
$50 Σαρθανὲ "EX. » Ταῦτα μὲν οὖν bv τῷ προειρη- 
µένῳ τίθησι συγγράµµατι. Ἐν δὲ τῷ πρὠτῳ τῶν 


εἰς τὸ χατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον, τὸν ἐχχκλησιαστι- B. 


3bv φυλάττων xavóva, póva τέσσαρα εἰδέναι Εὐαγ- 
γέλια µαρτύρεται, ὧδέ πως γράφων’ « Ὡς Ev παρα- 
δόσει μαθὼν (59) περὶ τῶν τεσσάρων Εὐαγγελίων, & 
xaX µόνα ἀναντίῤῥητά ἐστιν ἐν τῇ ὑπὸ τὸν οὐρανὸν 
Ἐχκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ: ὅτι πρῶτον μὲν γέγραπται τὸ 
χατὰ τόν ποτε τελώνην, ὕστερον δὲ ἁπόστολον Ἰη- 
σοῦ Χριστοῦ Ματθαῖον, ἑχδεδωχότα αὐτὸ τοῖς ἀπὸ 
Ἰουδαῖσμοῦ πιστεύσασι, γράµµασιν Ἑθραϊκοῖς συν- 
τεταγμἔνον- δεύτερον δὲ τὸ χατὰ Μάρχον, ὡς Πέ- 
τρος ὑφηγήσατο αὐτῷ, ποιῄσαντα. Ὁ καὶ υἱὸν Ev 
τῇ καθολιχῇ ἐπιστολῇ διὰ τούτων ὡὠμολόγησε qáoxov 
« ᾿Ασπάζεται ὑμᾶς ἢ v Βαθυλῶνι συνεχλεκτὴ, xal 
Ἱάρχος ὁ υἱός µου. » Καὶ τρίτον τὸ χατὰ Λουκᾶν, 
τὸ ὑπὸ Παύλου ἐπαινούμενον Εὐαγγέλιον, τοῖς ἀπὸ 
τῶν ἐθνῶν πεποιηχότα ἐπὶ πᾶσι τὸ χατὰ Ἰωάν- 
νην. » Καὶ ἓν «ip πέµπτῳ δὲ τῶν εἰς τὸ χατὰ Ἰωάν- 
νην Ἑξηγητιχῶν (60), ὁ αὐτὸς ταῦτα περὶ τῶν ἔπι- 
στολῶν τῶν ἁἀποστόλων φησίν ε ὉὍ δὲ ἱκανωθεὶς 
ἁιάχονος γενέσθαι τῆς Καινης Διαθήχης, οὐ γράµ- 


(51) Ob γὰρ ὡς ὑπολαμθάνουσί τες ΄Ασματα 
των. Tota liec pericope abest a nostris codi- 
cibus Maz., Med. οἱ Fuk. Habetur tamen in Regio 
exemplari. Rufinus quoque in versione hujus loci 
habet Cantica canticorum. 

(58) 'Hcaíac. Omissus est in hoc catalogo liber 
duodecim proplietarum. Quo factum est, ut cum 
viginti duos libros se numeraturum promiserit Ori- 
renes, unus duntaxat et viginti reperiantur. In 
Hufni versione recensetur hic liber statim post 


Canticum canticorum. Nec aliter Hilarius in prolo- p 


go Enarrationis in. Psalmos, ev Cyrillus Hierosoly- 
mitanus. Caeterum sacra Scripturze libri longe alio 
ordine hic recensentur quam ab Epiplanio et Hie- 
ronymo et Melitone, cujus locum supra retulit Euse- 
bius in fine lib. iv. Hilarius vero in prologo Com- 
suentariorum in Psalmos cum Origene prorsuscon- 
sentit, Nec id mirum, cum totus fere prologus ille 
liilarii translatus sit ex Commentariis in Psalmos, 
ut testatur Hieronymus. 

(39) Ὡς ἐν παραδόσει µαθών. Verba hzc sunt 
Origenis, ut apparet. Atque ita Rufinus et Langus, et 
Musculus interpretati sunt, Solus Christophorsonus 
μας Eusebii verba esse censuit, cui non assentior. 
.Wuamvis in codice Maz. et Med. post vocem pa- 
kov apposita sil finalis distinctio. In. Reg:o autem 
exemplari totus hic locus absque ulla distinctione 
xontinualur, ὧδέ πως γράφων ὡς ἓν παραδόσει µα- 
θὼν περὶ τῶν τεσσάρων Εὐαγγελίων. Et post ulti- 
mam hanc vocem apposita est inedia distiuctio seu 


Octavus, Regnorum liber primus $89 et secundus : 
qui apud eos unicum volumen constituunt quod dicitur 
Samuel, hocest vocatus a Deo. Nonus Regnorum liber 
tertius et quartus, quos ipsi etiam inunum volumen 
redigunt, et Vammelech Davidindigitant , hoc est et 
rex David. Decimus, Paralipomenon liber primus et 
secundus, unoapud illos contenti volumine, quod vc- 
cant Dibre Haiamim, hocest verba dierum. Undecimus, 
Esdras primus et secundus, qui apud eos unicum confi- 
ciunt librum quem vocant Esra, id est, adjt:tor.Duode- 
cimusliberPsalmorum, Hebrzis Sepher Tehillim. De- 
cimus tertiusProverbia Salomonis, lHebrais Misloth. 
Decimus quartus, Ecclesiastes, Hebrzis Coheleth. De 
cimus quintus, Canticum canticorum, Hebraeis Sirlia- 
sirim. Decimus sextus, Esaías, Hebrzis lesaia. Deci- 
mus septimus, Jeremias cum Lamentationibus et Epi- 
stola, in unum compactus volumen, quod ipsi vocant 
Irmia. Decimus octavos, Daniel,Hebr:zeis Daniel. Deci- 
mus nonus, Ezechiel, apud Hebrzos leezchel. Vicesi- 
mus, Job, eodem apud Hebrzos nomine insignitus. Vi- 
cesimus primus, Esther, quomodo etiam Hebrzi vo- 
cant. Extra horum censum suntlibri Machabzorum, 
qui inscribuntur Sarbet Sarbaneel. Et hzc quidem in 


: libro superius memorato scribit Origenes. In primo 


autem libro Expositionum in Evangelium Matthei, ec- 
clesiastico insistens canoni, quatuor duntaxat Evan- 
gelia esse testatur bis verbis : «Sicut ex traditione, in- 
quit, accepi de quatuor Evangeliis, quz sola in uni- 
versa Dei Ecclesia quz: sub ccelo est, citra controver- 
siam admittuntur : primum scilicet Evangelium scri- 
ptum essea Matthzo, prius quidem publicano, postea 
vero apostolo Jesu Christi, qui illud Hebraico 
sermone conscriptum, Judeis ad fidem conversis 
publicavit. Secundum fuisse accepimus Evangelium 


mora, quasi locus Origenis incipiat a verbis quz 
proxime sequuntur. Verum, ut jam dixi, magis pla- 
cet Rufini distinctio. Porro de quatuor Evangeliis 
quz sola ab Ecclesia catholica admittuntur, non so- 
lum in suis ἐπ Mattheum Commentariis testatus 
fuerat Origenes, sed etiam in principio Commenta- 
riorum in Lucam. Quem locum, quia ab Eusebio 
pratermissus est, hic apponam : Ecclesia quatuor 
habet Evangelia, heereses plurima. E quibus quoddam 
inscribitur secundum JEgyptios : aliud juxta duodc- 
cim apostolos. Ausus (uit et Basilides scribere Evange- 
lium οἱ suo illud nomine titulare, etc. 

(60) Ἐν τῷ πέµπτῳ 68 τῶν εἰς τὸ κατὰ Ἰωά- 
η». Locus Origenis quem hie adducit Eusebius, 
est e proemnio libri quinti Explanationum in Joannis 
Kvangelium, cujus prooemii pars maxima exstat in 
cap. 9 Philocalie. Cum illo igitur fragmento jun- 
gendus est hic locus qui ab Eusebio nostro ad- 
ducitur. Porro in eo procimnio disputat Origenes, 
an de rebus divinis multi scribendi sint libri. 
Ac primum affert locum ex Ecclesiaste, qui vetat 
imultitudinem conficere librorum. Deiude adducit 
exemplum sanctorum virorum, prophetarum sci- 
licet et apostolorum, qui omnes pauca scripsere. 
Sed collector Philocalie cuncta hinc exempla de 
industria pratermisit, ut ipsemet fatetur pag. 69 
editionis Graco-Latinz. Proinde hic Origenis lo- 
cus quem adducit Eusebius, inseri debet pag. 69 
supradicte editionis, ante illa verba ἱλιγγιᾷν 
μοι. εἰς. 


585 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


55; 


Marci, qui prout Petrus ipsi exposuerat, in litteras A µατος, ἀλλὰ πνεύματος, Παῦλος, ὁ πεπληρωχὼς τὸ 


retulit. Atque idcireo Petrus in. Epistola Catholica 
eum filium suum agnoscit his verbis: « Salutat vos 
electa Dei Ecclesia qux est Babylone, cet Marcus 
filius meus. » Tertium Evangelium Luce, quod a 
Paulo commendatur, in gratiam gentilium con- 
seriptum. Postremum vero Evangelium Joannis. 
]Jem porro in libro quinto Expositionum in Evan- 
gelium Joannis de epistolis apostolorum ita. scri- 
bit: «is vero quem Deus idoneum reddidit qui 
Novi Testamenti minister esset non littera et ver- 
bis tenus, sed spiritu ipsius, Paulus scilicet , 
qui ab dlicrosolymis. et finitimis locis usque ad 
Hllyricun, Evangclimn. adimplevit, non. omnibus 
Ecclesiis quas docuerat scripsit. Seil et iis qui- 
bus scripsit, paucas admo. lineas. exaravit. 
99"J Peirus autem, cui. οσα fundamento τα 
persiricta est Ecclesia Cliristi, adversus quam uec 
ipse inferorum port» prvvaliturae suut, unam 
duntaxat omnit couseusu receptam reliquit Epi- 
stolam. Coucedamus vero et secundam ejus esse. 
De hac enim ambigitur. Jam vero quid dicendum 
est de eo qui in sinu Christi recubuit, Joanne? 
Qui quidem unum reliquit. Evangelium, ta*netsi 
fateatur tot se libros scribere potuisse, quot nec 
orbis ipse terrarum posset continere. Scripsit pra- 
terea ftevelationem, jussus silere, nec septem toni- 
truum voces perscribere. Scripsit etiam epistolam 
admodum brevem, Sed concedamus, si placet, et 
secundam el tertiam ab illo scriptas esse. Neque 
enim lias genuinas illius esse omnes consentiunt. 
Ambza tamen vix centum versus continent. Deni- 
que de Epistola ad Hebraeos in homiliis quas in 
eamdem epistolam conscripsit, ita sentit: « Sty- 
lum epistole qux inscribitur ad Hebrxos, carere 
illa sermonis rusticitate qux* propria est Apostoli, 
quippe qui rudein atque imperitum sese confitetur 
iu sermone, id est in forma ac rationc dicendi. 
Verum epistola illa et in verborum compositione 


(01) Απομγημογεύσαντος... καὶ ὡσπερεὶ σχο- 
ἑιογραφήσαντος. Jam supra monuimus, ἁπομνημο- 
νεύειν idem esse ac reminisci el memoriter recitare, 
quemadmodum solent discipuli, cum magistrorum 
dictata. recitant. Σχολιογραφεῖν vero est brevibus 
scholiis illustrare; quod lil cum obscuras voces 
aliis vocibus magis usitatis explicamus. Interpretes 
ac pr:zecipue Christophorsonun nibil hic vidisse, ex 
eorum versione apparet. Nam primuin. ἁπομνη- 
μονεύσαντος Christophorsonus vertit, in commen- 
larios redigere. Putavit scilicet. ἀπομνημονεύμα- 
τα idem esse ac commeniarios, quew errorem 
jam antea refutavi. Vocem autem σχολιογραφη- 
σαντος interpretatur, dictata ex pracepltoris. ore 
scribere, quo nihil dici potuit absurdius. Ait enim 
Origenes sententias. Epistole ad llebrxos esse 
ipsius Apostoli; verba autem et compositionem 
totius orationis, esse allerius cujuspiam, qui verba 
Apostoli memorie mandaverit, eaque elegautius 
tanquam scholiastes exposuerit. Quod si σχολιογρα- 
φεῖν idem essel ac dictata ex praeceptoris ore scri- 
bere, ipsa verba jam esseut Apostoli, quod tamen 
negat Origenes. Sed nimirum ignoravit Christo- 
pliorsonus quid essent scholia. Amelius philosophus, 


D 


D 


Εὐαγγέλιον ἀπὸ 'Ἱερουσαλὴμ xal xoxo µέχρι τοῦ 
Ἰλλυρικοῦ, οὐδὲ πάσαις ἔγραφεν atc ἐδίδαξεν Ἐκκλη- 
clatg* ἀλλὰ καὶ αἷς ἔγραφεν, ὀλίγους στίχους ἐπέ- 
στειλε. Πέτρος 65 ἐφ ᾧ οἰκοδομεῖται ἡ Χριστοῦ 
Ἐχχλησία, fc πύλαι ᾷδου οὐ χατισχύσουσι, pav 
ἐπιστολὴν ὁμολογουμένην καταλέλοιπεν. "Έστω δὲ 
χαὶ δευτέραν' ἀμφιδθάλλεται Y&p. Τί δεῖ περὶ τοῦ 
ἀναπεσόντος λέγειν ἐπὶ τὸ στῖθος τοῦ Ἰτσοῦ, Ἰωάν- 
νου, ὃς Εὐαγγέλιον ἓν χαταλέλοιπεν , ὁμολογῶν δὺ- 
νασθαι τοσαῦτα ποιῆσειν ἃ οὐδὲ ὁ χόσµος χωρῆσαι 
ἐδύνατο; ᾿Εγραφς δὲ καὶ τὴν Αποκάλυψιν, χελευ- 
σθεὶς σιωπῆσαι χαὶ μὴ γράφαι τὰς τῶν ἑπτὰ βρον- 
τῶν ζωνᾶς. Καταλέλοιπε δὲ καὶ ἐπιστολὴν πάνυ ὁλί- 
γων στ.χων. Ἔστω δὲ xal δευτέραν χαὶ τρίτην ’ ἐπεὶ 
οὗ πάντες φασὶ Ὑνησίους εἶναι ταύτας' πλῖν οὐχ 
εἰσὶ στίχων ἀμ-ρότεραι ἑχατόν. » "Ext πρὸς τούτοις 
περὶ τῆς πρὺς Ἑθραίους ἐπιστολῆς ἓν ταῖς εἰς αὖ- 
τὴν Ὁμιλίαις ταῦτα διαλαμθάνει᾽ « Ὅτι ὁ yapa- 
xthp τῆς λέξεως τῆς πρ;ς Ἑθραίους ἐπιγεγραμμέ- 
γης ἐπιστολῆς, οὖκ ἔχει τὸ ἐν λόγῳ ἰδιωτιχὸν τοῦ 
Αποστόλου, ὁμολογήσαντος ἑαυτὸν ἰδιώτην εἶναι τῷ 
λόγῳ, τουτέστι τῇ φράσει' ἀλλά ἐστιν dj ἐπιστολὴ 
συνθέσει τῆς λέξεως Ἑλληνιχωτέρα, πᾶς ὁ ἐπιστά- 
µενος χρίνειν φράσεων διαφορὰς, ὁμολογήσαι ἄν. 
Πάλιν τε αὖ ὅτι τὰ νοήµατα τῆς ἐπιστολῆς θαυμάσιά 
ἐστι, xal οὐ δεύτερα τῶν ἁποστολικῶν ὁμολογουμέ- 
voy γραμμάτων, xal τοῦτο ἂν συµφήσει εἶναι ἆλη- 
θὲς, πᾶς ὁ προσέχων τῇ ἀναγνώσει τῇ ἀποστολιχῇ. » 
Τούτοις μεθ) ἕτερα ἐπιφέρει λέγων ε Ἐγὼ δὲ ἆπο- 
φαινόµενος εἴποιμ᾽ ἂν ὅτι τὰ μὲν νοήματα τοῦ "Amo- 
στόλου ἐστὶν, ἡ δὲ Φράσις xal fj σύνθεσις ἁπομνημο- 
νεὐσαντός τινος τὰ ἀποστολιχὰ, xxl ὡσπερεὶ σχολιο» 

γραφήσαντος (61) τὰ εἱρημένα ὑπὸ τοῦ διδασχάλου. 
Et τις οὖν Ἐχχλησία ἔχει ταύτην τὴν ἐπιστολὴν ὡς 
Παύλου, αὕτη εὐδοχιμείτω xal ἐπὶ τούτῳ (62). Οὐ 
γὰρ εἰκῆ οἱ ἀρχαῖοι ἄνδρες ὡς Παύλου αὐτὴν παρα- 
δεδώχασι. Τίς δὲ ὁ γράφας τὴν ἐπιστολὴν, τὸ μὲν 
ἀληθὲς Geb, οἶδεν. 'H δὲ εἰς ἡμᾶς φθάσασα ἱστορία, 


Plotini auditor, scripsit scholiorum lihros centum, 
in quibus ea quie a Plotino in familiari colloquio 
strictius eraut tradita, ipse uberius exponebat, ut 
testatur Porphyrius in Vita Plotini. Quare de Ame- 
lio dici potest, eum ἀπομντμονεῦσαι xal σχολιογρα- 
free: τὰ Πλωτίνου. Eodem sensu Longinus in lib. 

e [ine adversus Plotinum, de Annio et Medio phi- 
losophis loquens ita dicit : Οἱ δὲ μιχρὰ χομιδῆ πρά- 
γµατα τῆς τῶν παλαιῶν ἱστορίας ἀπομνημονεύσαντες, 
εἰς τοὺς αὐτοὺς τόπους ἐχείνοις ἐπεχείρησαν συντι- 


«θέναι βιθλία. Id est, alii vero exigua quedam ezcer- 


pla ex veterum. libris commemorantes, de iisdem 
quibus illi argumentis ac locis scribere instituerunt. 
Vide quie supra annotavi ad caput 17, lib. 1v. 

(62) Εὐδοχιμείτω ἐπὶ τούτῳ. Pessime hzc Ori- 
genis verba verterunt Musculus et Christophorsonus. 
Quod ideo monendum duxi, non quo de illorum 
laude quidquam detraham, sed ut ostendam, non 
sine causa novam Eusebii versionem a πουν 
susceptam fuisse. Nec tamen omnes illorum lapsus 
notare institui; sed sicubi locus difficilis et ambi- 
guus occurret, tuu illorum versionem pon pigebit 
adducere. 


583 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VI. 


556 


ὑπό τινων py λεγόντω», ot Ἑλήμης. ὁ γενόμενος A majorem praefert Ογαοί sermonis elegantiam, ut 


ἐπίσχοπος Ῥωμαίων ἔγραφε τὴν ἐπιστολὴν, ὑπό τι- 
νων. δὲ, ὅτι Λουχᾶς ὁ γράψας τὸ Εὐαγγέλιον xai τὰς 
Πράξεις.» Αλλὰ ταῦτα μὲν ὧδε ἐχέτω. 


fatebitur quisquis de styli differentia perite judi- 
care potest. Et prseterea sententias continet adini- 
rabiles, nec scriptis apostolicis ullatenus inferio- 


res. Atque id verissimum esse assentientur, quicunque apostolorum seripta attente perlegerint. » 
Paucis deinde interpositis hxc eubjungit : « Ego vero, inquit, ita censeo: sententias qwidem ipsas 
Apostoli esse, dictionem autem et compositionem verborum esse alterius cujusdam, qui dicta Apo- 
stoli commemorare, et quasi in. commentarios redigere voluerit e2 qux: a magistro audiverat. Proinde 
siquis Ecclesia hanc epistolam pro Paulina habet, co nomine laudetur. Neque enim temere majores 
eam Pauli esse. tradiderunt. Quis autem revera illam scripserit, soli Deo notum esse opinor. Sed 
scriplores. quorum monumenla ad nos usque pervenerunt, partim Clementi Roman: urbis episcopo 


eam ascribunt, partim Lucae qui Evangelium οἱ Actus apostolorum litteris prodidit. » Verum de his 


liactenus. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KG'. 
Ὡς 'HpaxAac τὴν Α.τεξανδρέων ἐπισχοπὴν διε- 
δέξατο (Nic. H. E. v, 18). 

"Exo; δ fv τοῦτο δέχατον (05) τῆς δηλουµένης 
ἡγεμονίας, καθ ὃ τὴν ἀπ ᾿Αλεξανδρείας µετανάστα- 
σιν ἐπὶ τὴν Καισάρειαν ὁ Ὠριγένης ποιησάµενος, 
Ἡρακλᾷ τὸ τῆς χατηχήσεως τῶν αὐτόθι διδασχαλεῖον 
καταλείπει (64). Οὐκ εἰς μαχρὸν δὲ χαὶ Δημήτριος 
'é τῆς ᾽Αλεξανδρέων Ἐκχλησίας ἐπίσχοπος τελευτᾷ, 
&q' ὅλοις ἔτεσι τρισ) xat τεσσαράκοντα τᾗ λειτουργία 
διαρχέσας  διαδέχετα: δ᾽ αὐτὺν ὁ Ἡραχλᾶς. Διέ- 
πρεπε δὲ Ev τούτῳ Φιρμιλιανὸς Καισαρείας τῆς Καπ- 
σπαδοχῶν ἐπίσχοπος. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Κ7’. 
"Oaoc αὐὑτὺν ἑώρων οἱ ἐπίσκοποι. 


998 CAPUT XXVI. 


Quomodo lHeraclas Alexandrinum esscepit 
episcopatum. 


Decimus hic erat annus Jam dicti. imperatoris 
Alexandri, cum Origenes ab urbe Alexandria Cae- 
saream migraturus, scholam ad fideles ejus loci 
iustitnendos Heraclas dereliquit. Nec multo post 
Demetrius Alexandrinorum episcopus fato functus 
est, cum per tres et quadraginta annos Ecclesiam 
administrasset. In. hujus locum successit Hera- 
clas. Florebat tunc temporis Fiermiliauus Czesare:e 
apud Cappadecas episcopus. 


CAPUT XXVII. 
Qualiter episcopi Originem suspiciebant. 


Τοσαύτην εἰσάγων περὶ τὸν Ὡριγένην ccxovótv, C — Qui tam propenso erga Origenem animo fuit, ut 


ὡς τοτὲ μὲν αὐτὸν ἀμφὶ τὰ κατ αὐτὸν χλίµατα εἰς 
την τῶν Ἐκχλησιῶν ὠφέλειαν ἐχκαλεῖσθαι, τοτὲ δὲ 
ὡς αὐτὸν ἐπὶ τὴν Ἰουδαίαν στἐλλεσθαι, xal τινας 
αὐτῷ συνδιατρίδειν χρόνους, τῆς εἰς τὰ Octa βελτιώ- 
σεως ἕνεχα. Οὐ μὴν ἀλλὰ xai ὁ τῆς Ἱεροσολύμων 
προξστὼς ᾿Λλλέξανδρος, θεόχτιστός τε ὁ χατὰ Καισά- 
psuxv, τὸν πάντα χρόνον (05), ὡς Eros εἰπεῖν, προσ- 


(63) Ἔτος δ᾽ ἦν τοῦτο δέχατον. In codd. Med. ac 
Maz., Fuk. et Savil., et apud Nicephorum legitur δω- 
δέχατον. lu. Chronico Eusebii haec Origenis migra- 
tio ab urbe Alexandrina ad Czesariensem, in quiEus- 
dam codicibus refertur anno xit Alexandri, ut testis 
est Pontacus. Sed mira est Eusebii à seipso dissen- 
sio, qui in Chronico eam migrationem commemorat 
anno vel biennio post mortem Demetrii. lic vero 
Origenem Aiexandria migrasse scribit paulo ante- 


quam Demetrius ultimum diem obiisset. Quod qui- D 


dem verius puto. Nam post Demetrii interitum, nihil 
jam caus:e erat cur Origenes Alexandria discederet, 
cum praesertim , Demetrio successisset lleraclas, 
"uos ex discipulis Origenis. Accedit quod hic refert 
Eusebius, Origenem ex urbe Alexandria disceden- 
tem, niunus suuia et catechizandi. oflicium Ileraclie 
iralidisse. Ex quo apparet, Origenem paulo ante 
prolatam a Demetrio adversus ipsum excomnuni- 
cationis sententiam, Alexandria discessisse. Neque 
enim post illam sententiam magisterium suum in 
Alexandrina Ecclesia Origenes retinere potuit. Re- 
ete igitur Baronius Eusebii Clironicon emendat, et 
Origenis quidem migrationem ab urbe Alexandrina 
conleri in annum x Alexandri, mortem vero Deme- 
irii in annum sequentem. Sed in eo labitur, quod 
sententiam exconmimunicationis a Deinetrio latam esse 
dicit anno antequam Alexandria migraret Origenes, 
quod -refutavimus. Cum enim magisterium suum 


PATROL. Gn. XX. 


modo illum in suam provinciam ad Ecclesiarum 
utilitatem evocazsi, modo 24 ipsum visendum in 
Judam usque proficisceretur, et una cum ipso 
aliquandiu maneret, ut majorem rerum divinarum 
notitiam perciperet. Sed et Alexander [licrosoly- 
morum, et Theoctistus Cxsareze apud Palxstinam 
episcopus, ipsum perpetuo !anquam miagistrum 


Origenes semper Alexandrie retinnerit, apparet 
ipsum ante. damnationem illinc discessisse. Porzo 
cio Origenes se a Demetrio in synodo episcoporum 
damnatum esse comperisset, epistolam scripsit ad 
&inicos sues qui erant Alexandriz, qua in Demetrium 
et reliquos episcopos invehebatar. Ejus parteim citat 
Hieronymus in lib. n Adversus Rufinum. l'orro jam 
seinel Origenes Caesaream se receperat, Antonini 
Caracall:e temporibus : sed a Demetrio honori(ice 
revocatus brevi Alexandriam redierat, ut supra reia- 
tuni est. Postea vero cum in Achaiam proficiscero- 
tur, per Caesaream  Palastinz transiens, ibidem 
presbyter est ordinatus. 

(64) Αιδασκα.λεῖον xacaJAelzxe:. Antea Teraclas 


adjutor duntaxat Origenis fuerat in docendo, οἱ 


quasi proscolus, ul refertur supra cap. 15. Post 
discessum autem Origenis, calechetes fuit. llc 
Baronius cum minime distinxisset, Eusebium hic 
falli putavit. 

(65) Τὸν πάντα χρόνον. Codex Mediczus addit 
ὡς ἔπος εἰπεῖν. (ιού confirmare videtur Rufinus. 
Eadem verba reperi etiam in codd. Maz., Fuk. et 
Sav. Ceterum in. hujus loci distinctione va- 
riant nostri codices. Nam Hegius quidem uno 
tenore scribit π έχοντες αὐτῷ οἷα διδασχά- 
)q, et sic Nicephorus. iteliqui codices post. νουθιη 
αὐτῷ moram adhibent. 


19 


581 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS T. — HISTORICA. 


4. 


auscultantes, soli interpretationem sacre Scriptura, A ανέχοντες αὐτῷ, ota διδασκἀλῳ µόνῳ τὰ τῆς τῶν 


ac reliquum omne ecclesiasticze doctrina officium 
permiserunt. 
CAPUT XX VIII. 
De persecutione sub Maximino, 

Interea czso Alexandro imperatore, qui trede- 
eim annis regnaveral, in ejus locum succedit Maxi- 
minus. Qui, gravi oJio succensus adversus familiam 
Alexandri in qua plerique erant Christiani, per- 
secutione excitata solos Ecclesiarum antistites, ut- 
pó'e evangelic:e praedicationis auctores, interflci 
jussit. Quo tempore Origenes librum De martyrio 
composuit, quem Ambrosio et Protocteto Czesa- 
riensis Ecclesi€ presbytero dedicavit, eo quod 
uterque in ea persecutione non mediocre discrimen 


θείων Γραφῶν ἁρμηνείας χαὶ τὰ λοιπὰ τοῦ ἐχχλη- ᾿ 
σιαστιχοῦ λόγου (66) πράττειν συνεχώρουν. 
 KEOAAAION ΚΗ’. 
Περὶ cov κατὰ Μαξιμῖνον διωγμοῦ (Nic. H. E. v, 30). 
Τόν γε μὴν Ῥωμαίων αὐτοχράτορα ᾿Αλέξανδρον 
τρισὶν ἔτεσιν ἐπὶ δέχα τὴν ἀρχὴν διανύσαντα, Ma- 
ξιμῖνος Καΐσαρ διαδέχεται’ ὃς δὶ κατὰ χότον tbv πρὸς 
τὸν ᾿Αλεξάνδρου οἶχον Ex πλειόνων πιστῶν συνεστῶτα, 
διωγμὸν ἐγείρας, τοὺς τῶν Ἐχκκλησιῶν ἄρχοντας uó- 
νους, ὡς αἰτίους τῆς χατὰ τὸ Εὐαγγέλιον διδασχαλίας 
ἀναιρεῖσθαι προστάττει. Τότε χαὶ Ὡριγένης τὸν 
Περὶ μαρτυρίου συντάττει, ᾽Αμθροσίῳ xat Πρωτο- 
χτήτῳ πρεσθυτέρῳ τῆς ἓν Καισαρείᾳ παροιχίας, 
ἀναθεὶς τὸ σύγγραμμα. ὅτι δὴ ἄμφω περἰστασις οὐχ 


subierat. Unde ct maximam gloriam ob confessio- B ἡ τυχοῦσα ἐν τῷ διωγμῷ κατειλήφει. "Ev fj xal δια- 


nem nominis Christi ambo retulisse perhibentur, 
cum Maximinus non plus quam 999 iriennii spa- 
tium perdurasset. Hujus porro persecutionis tem- 
pus indicat Origenes tum in primo et vicesimo li- 
hbro Erpositionum ín Joannis Evangelium, tuin. io 
diversis cpistolis. 

CAPUT XXIX. 


De Fabiano, qualiter Romanorum episcopus divinitus 
designatus est. 


Interim cum Gordianus in Maximini locum suc- 
cessissel, mortuo Pontiano qui sex annis episcopa- 
tim tenuerat, Ecclesie Romana administrationem 
suscepit Ánteros, llic intra unius mensis spatium 
eacerdotio perfunctus, Fabianum successorem reli- 
quit. Hunc Fabianum post Anterotis mortem una 
. cum aliis familiaribus suis Romam ex agro venisse 
dicunt, atque illic degentem, opitulante Dei gratia, 
preter omnium exspectationem ad pontificatus 
sortem pervenisse, Nam cum fratres omnes suc- 
cessoris ordinandi causa in ecclesia essent congre- 
gati, ac plerique jam illustres aliquot et nobiles 
viros eligendos esse conjicerent, de Fabiano qui- 
dem qui tum prasens aderat, nemo ne tantisper 
quidem cogitabat. Columbam tamen repente e sub- 
limi delapsam capiti illius insedisse narrant, quz 
Spiritus sancti qui olim sub columba specie in 
Servatorem descenderat, imaginem referre vide- 
' batur. Quo spectaculo permotus populus a divino 
Spiritu incitatus, summa cum alacritate uno con- 
seusu simul omnis exclamare ccpit dignum esse, 


πρέψαι χατἐχει λόγος Ev ὁμολογίᾳ τοὺς ἄνδρας, ob 
πλείονος ἡ τριετούς χρόνου (67) τῷ Μαξιμίνῳ δια- 
νενομένου. Σεσημείωται δὲ τουτονὶ τοῦ διωγμοῦ τὸν 
χαιρὸν ἕν τε τῷ δευτέρῳ xa εἰχοστῷ τῶν εἷς εὸ κατὰ 
Ἰωάννην ἑξηγητικῶν, xai ἓν διαφόροις ἐπιστολαϊς 
ὁ Ὡριχένης. 

ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ Κθ. 


Περὶ Φαδιανοῦ, ὡς 'Popalov ἑἐπίσκοπος ἓκ Θεοῦ 
παραδόξως ἀγεδείχθη (Nic. H. E. v, 26). 
Γορδιανοῦ δὲ (68) μετὰ Μαξιμῖνον την Ῥωμαίων 
ἡγεμονίαν διαδεξαµένου, τῆς κατὰ Ῥώμην Ἐκκλη- 
σίας Ποντιανὸν ἔτεσιν ἓξ ἐπισχοπεύσαντα, διαδέχε- 
ται Αντέρως, χαὶ τοῦτον Φαθιανὸς ἐπὶ μῆνα τῇ λει- 
τουργίᾳ διαχκονησάµενον. 'E& ἀγροῦ φασι τὸν Φα- 


C θιανὸν μετὰ τὴν ᾽Αντέρωτος τελευτὴν ἅμ) ἑτέροις (69) 


συνελθόντα, ἐπιχωριάζειν τῇ Ῥώμῃ, ἔνθα γαραδο- 
ξδτατα πρὸς τῆς θείας xaX οὐρανίου χάριτος ἐπὶ τὸν 
κλΏρον παρεληλυθέναι. TOv γὰρ ἀδελφῶν ἁπάντων 
χειροτονίας ἔνεχεν τῆς τοῦ μέλλοντος διαδέξεσθαι τὴν 
ἐπισχοπὴν, ἐπὶ τῆς ἐχχλησίας συγχεχροτηµένων, 
πλείστων τε ἐπιφανῶν χαὶ ἑνδόξων ἀνδρῶν τοῖς πολ- 
λοῖς ἓν ὑπονοίᾳ (70) ὑπαρχόντων, ὁ Φαθιανὸς παρὼν 
οὐδενὸς μὲν ἀνθρώπων εἰς διάνοιαν fiev ' ὅμως δ' οὖν 
ἀθρόον ἐχ μετεώρου περιστερὰν χαταπτᾶσαν ἔπιχα- 
θεσθήναι τῇ αὐτοῦ χεφαλῇ μνημονεύουσι, μίµηµα 
ἑνδειχνυμένην τῆς ἐπὶ τὸν Σωτῆρα τοῦ ἁγίου Πνεύ- 
µατος ἓν εἴδει περιστερᾶς καθόδου. Ἐφ) ᾧ τὸν πάντα 
λαὸν ὥσπερ ὑφ ἑνὸς πνεύματος θείου χινηθέντα 
ὁμόσε, προθυµίᾳ πάσῃ χαὶ μιᾷ φυχῇ, ἄξιον ἐπιθοῆ- 
σαι (71), χαὶ ἀμελλέτως ἐπὶ τὸν θρόνον τῆς ἔπισχο- 


(66) ᾿Εκκλησιαστικοῦ Aórov. 1d est ofücium do- D (08) Γορδιανοῦ δέ. Ab his verbia caput 39 inci- 


cendi in Ecclesia, de quo supra adnotavi. 

(67) Οὐ z.Aslovoc 7) εριέτους χρόνου. Hujus loci 
sensum Christophorsonus minime intellexi! , qui 
Ambrosium et Protoctetum sub finem imperii Maxi- 
mini ob nomen Christi vexatos fuisse censuit. Ve- 
rum id non dicit Eusebius, sed hoc tantum sibi 
vult, toto Maximini imperii tempore persecutionem 
duravíisse, sed dies illius breviatos fuisse, ut de An- 
tichristo Scriptura loquitur. Porro persecutio illa 
sub Maximino imp. post diuturnam Ecclesi: pacem 
repente oborta est ob frequentes et. gravissimos 
terra motus , quos more suo gentiles Christianis 
lmputabant, ut testis est Firmilianus in epistola 
ad Cyprianum. Vide Baronium ad annum Christi 


pit δν codd. horis el Pak. " Rer. L legisse 

9) "Αμ ἑτέροις. Lego ἅμ᾽ ἑταίροις, ut 
videtur Raünus. Mox ubi legitur - ουνελθόντα ἅπι. 
χωριάζειν, ita potest accipi quasi scriptum sit ἕνεχα 
τοῦ ἐπιχωριάζειν. Atque ita sensus non erit abso- 
lutus nisi post vocem παρεληλυθέναι. 

(70) Εν ὑπονοίᾳ. Musculus eumque secutus 
Christophorsonus , hunc locum ita verterunt : Et 
multi de compluribus illustribus et nobilibus viris 
eligendis cogitarent. 

(11) "Αξιον ἐπιθοῆσαι. Fuit enim liec solemnis 
acclamatio in electionibus episcoporum, cujus rei 
plurima passim occurrunt exempla, ut apud Philo- 
storgium in libro 1x, cap. 10. Et in Acits designa- 
tiouis Eradii qux inter epistolas Augustini leguntcr, 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LiB. VI. 


"—- 


όντας αὐτὸν ἐπιθεῖναι. Τότε 6f xai τοῦ κατ A statimque comprehensum sacerdotali catliedras im- 


ειαν ἐπισχόπου Ζεθίνου τὸν βίον µεταλλά- 
Βαθύλας τὴν ἀρχὴν διαδέχεται, Ev τε Άλε- 
& μετὰ Δημήτριον (12) [ ἐπὶ τρισὶ καὶ τεσσα- 
| ἔτεσι τὴν ἐπισχοπὴν ἑχτελέσαντα ], Ἡρα- 
y λειτουργίαν παρείληφεν ' τῆς δὲ τῶν αὐτόθι 
σεως τὴν διατριθὴν διαδέχετα’ Διονύσιος, εἷς 
ος τῶν Ὡριγένους γενόμενος φοιτητῶν. 


ΚΕΦΛΑΛΙΟΝ Λ’. 
σοι yeycractir. Ὡριγένους φοιτηταί 

(Nie. H. E. v, 90). 
X Ὠριγένει ἐπὶ τῆς Καισαρείας τὰ cuvíüm 
τε, πολληὶ προσῄεσαν οὗ µόνον τῶν ἔπιχω- 
λλὰ xai τῆς ἀλλοδαπῆς μυρίοι φοιτηταὶ τὰς 


posuit. Per idem tempus mortuo Zebino Antioche- 
norum episcopo, subrogatus est Babylas. Alexan- 
driz& vero cum post mortem Demetrii, qui annos 
tres et quadraginta sacerdotio perfunctus fuerat, 
lleraclas ministerium suscepisset Ecclesiz, scho- 
lam ad cives in fide instituendos obtinuit Diony- 
sius, qui et ipse unus e discipulis fuerat Ori- 
genis . 
CAPUT XXX. 
Qui fuerint Origenis discipuli. 


Interim dum Origenes apud Cesaream consue- 
to docendi munere fungeretur, non solum regionis 
illius incole, sed etiam plurimi ex remotissimis 


4 ἀπολιπόντες " ὧν ἐπισήμους μάλιστα ἔγνω- p 930 provinciis discipuli relicta patria ad eum 


όδωρον, ὃς ἣν αὐτὸς οὗτος ὁ χαθ᾽ ἡμᾶς bmi- 
διαδόητος Γρηγόριος, τόν τε αὐτοῦ ἁδελφὸν 
«pov * οὓς ἀμφὶ τὰ Ἑλλήνων xai Ῥωμαίων 
τα (70) δεινῶς ἑπτοημένους, Φιλοσοφίας 
νθεὶς ἔρωτα, τῆς προτέρας σπονδῆς τὴν θείαν 
ἀντιχαταλλάξασθαι προὐτρέφατο. Πέντε δὲ 
εσιν αὐτῷ συγγενόµενοι, τοσαύτην ἀπηνέγ- 
mpi τὰ θεῖα βελτίωσιν, ὡς ἔτι νέους ἄμφω 
fie τῶν χατὰ Πόντον Ἐκχλησιῶν ἀξιωθῆναι. 


concurrebant. Quorum prazcipuos fuisse cognovi- 
mus Theodorum, qui et Gregorius dictus cst, ορὶ- 
scoporum nostra ztate celeberrimus ; et fratrem 
ejus Athenodorum. Quos Origenes Grecis Roma- 
nisque disciplinis nimium deditos cum vidisset, in 
eoruin animos instillans philosophi: amorem, ab- 
jectis prioribus studiis ad rerum divinarum medi- 
tationem traduxit. Igitur cum quinquennio integro 
in ejus auditorio versati fuissent, tantopere in di- 


equiis profecerunt, ut ambo adhuc admodum juvenes, Ecclesiarum ἱπ Ponto episcopi fu- 


nstituti. | 
ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ ΛΑ’. 

Περὶ Ἀφρικανοῦ (Nic. H. E. v, 21). 
ούτῳ xal 'Aopixavbs, ὁ τῶν ἐπιγεγραμμένων 

συγγραφεὺς (74) ἐγνωρίζετο. Ἐπιστολὴ 
Ὡριγένει Υραφεῖσα φέρεται, ἀποροῦντος ὡς 
) χαὶ πεπλασµένης οὔσης τῆς ἓν τῷ Δανιλλ 
ὑσάνναν Ἱστορίας' πρὸς ἣν Ὡριγένης ἁντι- 
πληβέστατα. Tou δ αὐτοῦ ᾿Αϕρικανοῦ xal 
ἀριθμὸν πέντε Χρονογραφιῶν Έλθεν εἰς ἡμᾶς 
δὶς πεπονηµένα σπουδάσµατα * ἐν οἷς φησιν 
πορείαν στε/λασθαι ἐπὶ την ᾿Αλεξάνδρειαν, 


aceclamationes leguntur: Dignus et justus 
"wm est vicies. Dene meritus, bene dignus, 
rst quinquies. 

Μετὰ Δημήτριον. Post hzc verba codd. 
az. et Fuk. hxc addunt: ἐπὶ τρισὶ xal τεσ- 


τα ἔτεσι τὴν ἐπισχοπὴν ἑἐχτελέσαντα, quie D 


$us codex nec Rufinus agnoscunt. 

EAAnvwr xal Ῥωμαίων µαθήµατα. Roma- 
lisciplinas Eusebius appellat jus civile, quod 
us in urbe Beryto discebat, tunc, cum ab 
ad altiora studia est excitatus, ut ipsemet 
in oratione ad Origenem, ldem testatur 
8 in epistola ad Gregorium, cap. 43 Philo- 


Ὁ τῶν ἐπιγεγραμμένων Κεστῶν cvrypa- . 


se verba delenda esse existimo, Primum, 
t ip versione Rutini , nec apud Hieronymum 
i. Deinde cum de scriptore ecclesiastico hic 
ridiculum foret ante omnia tentionem fa- 
rorum, qui nihil preter medicinas ex herbis 
licis, ac magicis figuris atque incantatio- 
onltinebant. Nam ejusmodi erant. Κεστῶν 
w estis est el Suidas et Georgius Syn- 
Veneris cesto ita dicti, eo quod amatoria 
e complecterentur. Postremo Africanus is 


CAPUT XXXI. 
De Africano temporum scriptore. 

Claruit iisdem temporibus Africanus, qui libros 
Κεστῶν titulo inscriptos composuit. Hujus exstat 
epistola ad Origenem scripta, in qua historiam Su- 
sann:e que in Danielis libro legitur, spuriam et 
commentitiam esse suspicatur. Ád quam episto- 
lam Origenes copiosissime respondit, Ejusdem Afri- 
cani quinque De chronographia libri accuratissime 
compositi ad nos etiam pervenerunt, in quibus se 
Alexandriam profectum esse testatur, ob maximam 


D 


qui Κεστούς composuit, alius omnino esse videtur 
ab Africano Chronographo, de quo hic loquitur Eu- 
sebius. Nam ille quidem Cestorum scriptor oriun- 
dus fuit ex Libya, ut testatur Suidas, et Zéxtoc vo- 
cabatur teste eodem Suida. Scaliger tamen in ani- 
madversionibus Eusebianis Sextum Africanum eum 
appellat. Sed forte apud Suidam Κέστος emendan- 
dum est pro Zéxcoc, ut Africanus ille Cestus cogno- 
minatus sit, perinde ac Clemens Stromateus. Afri- 
canus vero Chironographus oriundus fuit ex Palza- 
sina, oppido Emmaunte, ut docet Eusebius in 
Chronico, qui et Julium Africanum eum appellat. 
Przterea Christianus fuit, cum alter Cestorum scri- 
ptor gentilis fuerit, uf ex argumento ejus librorum 
satis apparet. Fuit etiam alter Julius Africanus, qui 
librum De bellico apparatu conscripsit. Qui quidem 
liber in manuscripto codice bibliothecze Regi: Ke- 
col inscribitur, atque ia citatur a Politíano in 
Miscellaneis. Sane Grseci in prefigendis librorum 
titulis ambitiosi fuerunt. Κεστούς itaque videntur 
vocasse libros, qui multiplici variarum rerum cognui- 
tione referti essent, instar cesti , qui apud Graecos 
balteum variegatum significat, Ab eadem causa dicü 
sunt Clementis Σζρωματεις. 


EUSEBII CAESSARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


552 


omnium famam atque existimationem de lleracla, A διὰ πολλὶν τοῦ Ἡραχλᾶ φήμην ὃν ἐπὶ λόγηις quio- 


quem in philosophia aliisque Grzcorum d'sciplinis 
excellentem, ad episcopatum Alexandrina Ecclesix 
provectum fuisse supra docuimus. Altera quoque 
ejusdem Africani exstat epistola ad Aristidem, de 
dissensione qu: videtur esse inter Mattlizum et 
Lucam in stirpe Christi referenda. In qua evange- 
listarum  coBsensum apertissime demonstrat ex 
narratione quadam quam a majoribus acceperat : 
quam et nos jam antea in primo hujus operis libro, 
suo loco iuseruinus. 


CAPUT XXXI. 


Quot et quos. Origenes Casaree in Palestina Com- 
mentarios scripsit. 


σόφοις καὶ τοῖς ἄλλοις Ἑλλήνων µαθήµασιν εὖ µάλα 
διαπρέῄαντα, τὴν ἐπισχοπὴν τῆς αὐτόθι Ἐχχλησίας 
ἐγχειρισθῆναι ἑδηλώσαμεν. Καὶ ἑτέρα δὲ τοῦ αὐτοῦ 
ἸΑφριχανοῦ φέρεται ἐπιστολὴ πρὸς ᾿Αριστείδην, περὶ 
τῆς νοµικοµέντς διαφωνίας τῶν παρὰ Ματθαίῳ τε 
καὶ Λουχᾶ τοῦ Χριστοῦ γενεαλογιῶν' &v ᾗ σαφέστατα 
thv συµφωνίαν τῶν εὐαγγελιστῶν παρίστησιν, ἐξ 
ἱστορίας εἰς αὐτὸν χατελθούσης, ἣν κατὰ χαιρὸν tv 
τῷ πρώτῳ τῖς μετὰ χεῖρας ὑποθέσεως προλαθὼν 
ἐξεθέμην. 


ΚΕΦΛΑΛΛΙΟΝ ΛΕΡ’. 


Tiva Ὠριγέης ἓν Καισαρείᾳ τῆς Πα.Ἰαιστίγης 
ἐξηγήσατο (Nic. II. E. v, 19). 


Per hxc tempora Origenes in Isaiam simul et B. Καὶ Ὡριγένει δὲ κανὰ τοῦτον τὸν χρόνον τὰ εἰς 


Ezechielem Commentarios composuit. Ex quibus 
in tertiam quidem partem Isaiz,, usque ad visionem 
illam quadrupedum in solitudine, triginta ad nos 
volumina pervenerunt : in Ezechielem vero quin- 
que et viginti, preter quie 991 in universum 
hunc prophetam nihil scripsit. Interea cum Athc- 
nis moraretur, commentarios quidem in Ε2εεΠίε- 
lem absolvit : inchoavit autem expositionem in Can- 
ticum canticorum, quam ad quintum usque librum 
ibidem agens produxit. Deinde Cxsarcam reversus, 
opus illud decem omnino libris comprebensum ad 
exitum perduxit. Verum quid attinet hoc loco om- 
nium hujus viri librorum accuratum indicem tc- 
xere? cum id proprium opus desideret , Jamque a 
nobis prastitum sit in libro quem De Pamphili, qui 
nostra zxlale preshyter idem ac martyr fuit, vita 
conscripsimus. Ubi cum probare vellemus quantum 
Pamphili studium erga divinas litteras fuisset, in- 
dices librorum tum Origenis, tum alioram Eccle- 
. Sim scriptorum quos ille undecunque collegerat, 
exhibulmus. Ex quibus quicunque voluerit, ceriis- 
sime poterit cognoscere quznam ex Origenis operi- 
. bus ad nos usque pervenerint. Nunc vero ad liia- 
. tori seriem redeamus. 


τὸν "Haatav, tv. ταὐτῷ δὲ καὶ τὰ εἰς τὸν "Istexibà 
συνετάττετο * ὧν εἰς μὲν τὸ τρίτον µέρος τοῦ "Haatou 
μέχρι τῆς ὁράσεως τῶν τετραπόδων τῶν Ev τῇ Ephpup, 
τριάχοντα εἰς ἡμᾶς περ.ἢλθον τόμοι. Εϊς δὲ τὸν 
Ἰεζεχιὴλ πέντε xai εἴκοσιν, οὓς χαὶ μόνους εἰς τὸν 
πάντα πεποίηται προφἠτην. Γενόµενος δὲ τηνικάδε 
Ev Αθήναις, περαίνει μὲν τὰ εἰς τὸν' Ἰεζεκιὴ.1, τῶν 


"δὲ εἰς τὸ "Άσμα τῶν ἀσμάτων ἄρχεται, xat πρὀεισί 


γε αὐτόθι µέχρι πέµπτου συγγράµµατος. Ἐπανελ- 
θὼν δὲ ἐπὶ τὴν Καισάρειαν, καὶ ταῦτα elg πέρας 
δέχα ὕντα τὸν ἀριθμὸν ἄγει. TE δεῖ τῶν λόγων τὰν- 
δρὸς ἐπὶ τοῦ παρόντος τὸν ἀκριθή κατάλογον ποιεῖ- 
ὅθαι, ἰδίας δεόµενον σχολής; "Ov xal ἀνεγράψαμεν 
ἐπὶ τῆς τοῦ Παμφί.Ίου βίου (19) τοῦ καθ ἡμᾶς ἱεροῦ 


6 μάρτυρος (16) ἀναγραφῆς, iv ᾗ τὴν περὶ τὰ Octa 


σπουδὴν τοῦ Παμφίλου ὁπόση τις Υεγόνει, παριστῶν- 
τες, τῆς συναχθείσης αὐτῷ τῶν τε Ὡριγένους xal 
τῶν ἄλλων ἐχκλησιαστικῶν συγγραφέων βιθλιοθήχης 
τοὺς πίναχας παρεθέµην. Ἐξ ὧν ὅτῳ φίλον πάρε- 
στιν ἐντελέστατα (77) τῶν ἩὩριγένους πόνων τὰ εἰς 
ἡμᾶς ἑλθόντα διαγνῶναι. Νννὶ δὲ πορευτέον ἐπὶ τὴν 
τῆς ἱστορίας ἀχολουθίαν. 


. (19) Ον καὶ ἀνεγράψαμεν ἐπὶ τῆς τοῦ Παιιρί- D exeorum Menologiis colligitur. Quosdam enim µεγα- 


-. Ίου βίου.ΤτεῬ libros De vtta Pamphili martyris scri- 
sit Eusebius, et quidem elegantissimos, ut testatur 
ieronymus in Apologetico 1 adversus Rufinum, ubi 

etiam fragmentum ex tertio ejus operis libro addu- 

eit. Eoruidem librorum meminit in epistola ad 

Marcella, Porro in tertio libro De vita Pamphili 

martyris, indicem Origenis librorum retulerat Euse- 

bius, Hierony mus in Apologetico v adversus Rufinum : 

Numera, inquit, librorum ejus indices, qui in tertio 

vSulumine Eusebii , in quo scribit Vitam Pamphili, 

continentur ; et non dico sex millia, sed tertiam par- 
lem. non reperies. 
(16) 'Iepov páptvpoc. Recte, meo quidem judi- 

. cio, codd. Medicieus et Fuk. scribunt uua voce ἱερο- 

ρτυρος. Sic autem Graci vocant eos qui sacerdo- 
tes simul et martyres fuerunt, ut patet ex Graecorum 

Meuologiis. Cum ergo Pamphilus presbyter idem et 

martyr fuerit, merito ἑερομάρτυς appellatur. Sic 

etiam in sequenti capite scriptum habent codd. Med. 
εἰ Fuk. Graci quatuor habent martyrum genera, ut 


λομάρτυρας vocant, id est, magnos martyres, qualis 
est Demetrius, Georgius ac Theodorus. Alios vocaut 
ὁσιομάρτνυρας, verbi gratia Niconem et alios, Alii 
vocautur ἱερομάρτυρες, martyres scilicet qui epi- 
&copali apice decorati sunt. Interdum tamen presby- 
teros sic appellant. Certe in Typico sancti Sabe, 
die 32 Marti adnotatur festum του ἁγίου ἱερομάρτυ- 
poc Βασιλείου πρεαθυτέρου. Reliqui simpliciter mar- 
tyres dicuntur a Grecis. Est etiam *pud eos titulus 
πρωτοµάρτυρος, qui communis est Stephano ac The- 
cle. Nam ut inter viros primus Stephanus, sic prima 
inter femiuas Thecla martyrio coronata est. Cz- 
terum quanto. sint elegantiores Latinis Graeci , vel 
ex hoc apparet, quod apud Gracos singuli sancti 
sua habent epitlieta, quibus quasi titulis ormantur 
ac distinguuntur. 

(71) 'Evc&Aéccaca. Adverbialiter 
more Grxcorum, quod tamen nec 
Christoplhiorsonus animadverterunt. 


ositum est 
usculus nee 


HISTORIE ECCLESIASTICZE LIB. VI. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΓ’. 

τῆς Βηρύ..Ίου παρατροπῆς (Nic. H. E. v. 39). 
υλλος ὁ μιχρῷ πρόσθεν δεδηλωµένος Βοστρῶν 
ἱραδίας ἐπίσχοπος, τὸν ἐκχλησιαστιχὸν παρ- 
ζων Χανόνα, ξένα τινὰ τῆς πἰστεως παρεισφέ- 
πειρᾶτο, τὸν ΣωτΏρα xal Κύριον ἡμῶν λέγειν 
ν μὴ προῦφεστάνα. χατ᾽ ἰδίαν οὐσίας περιγρα- 
8), πρὸ τῆς εἰς ἀνθρώπους ἐπιδημίας, μηδὲ 
ότητα Ιδίαν ἔχειν, ἀλλ᾽ ἐμπολιτευομένην αὐτῷ 
τὴν πατριχέν. "Eri τούτῳ πλείστων ἐπισκό- 
Ἰτήσεις χαὶ διαλόγους πρὸς τὸν ἄνδρα πεποιη- 
, μεθ’ ἑτέρων παρακληθεὶς Ὡριγένης, κάτεισι 
; ὁμ.λίαν ταπρῶτα τῷ ἀνδρὶ, τίνα νοῦν ἔχοι, 
ῥώμενος, ὡς δ' ἔγνω ὅ τι xa λέει (79), εὐθύ- 
ὁρθοδοξοῦντα, λογισμῷ τε πείσας καὶ ἁποδεί- 
ιλαδὼν αὐτὸν (80), τῇ περὶ τοῦ δόγµατος ἑοί- 

ἀληθείᾳ, ἐπί τε τὴν προτέραν Oui δόξαν 
Ιστησι. Καὶ φέρεταί γε εἰσέτι νῦν ἔγγραφα 
Βηρύλλου καὶ τῆς δι αὐτὸν γενομένης συνόδου, 
ἃς Ὡριγένους πρὸς αὐτὸν ζητήσας, χαὶ τὰς 
ας ἐπὶ τῆς αὐτοῦ παροικίας διαλέξεις, Ἑχαστά 
| *& πεπραγμένων περιέχοντα. Καὶ ἄλλα 
ν perla Ὡριγένους πὲἐρι µνήμῃ (81) παραδι- 
Sv καθ ἡμᾶς οἱ πρεσθύτεροι: ἃ καὶ παρη- 
η δοχῶ, οὗ τῆς ἑνεστώσης ἐχόμενα πραγµα- 
Ὅσα δὲ ἀναγχαῖα τῶν περὶ αὐτὸν διαγνῶναι 
ea xal ἐκ τῆς ὑπὲρ αὐτοῦ πεπονηµένης ἡμῖν 


tip χαθ᾽ ἡμᾶς ἱερῷ µάρτυρι Παμφίῳ 'AsSo- 
(82), Γάρεστιν ἀναλέξασθαι ' ἣν τῶν φιλαι- 


Κατ) ἰδίαν οὐσίας περιγραφή». Musculus 
secundum proprie ac separate substantie 
eriptionem non ezstitisse; male, ut apparet. 
Christophorsonus vocem illam separata 
1t 5 cetera aulem retinuit. Οὐσίας περι- 
hibil est aliud quam substantiz differentia. 
»regorius Nyssenus in libro De differentia es- 
M subsistentic, subsistentiam ita deflnit: 'H τὸ 
εε χαὶ ἀπερίγραπτον ἓν τῷ τινι πράγματι, διὰ 
εφαινομένων ἰδιωμάτων ὑφεστῶσα xai περι- 
σα. Et paulo ante dixerat: Τὰ δὲ τῶν xa0' 
| ἰδιωμάτων ἐστὶ σηµαντικά ' δι’ ὧν οὐχ ἡ χοι- 
ῆς φύσεως ἐνθεωρεῖται τῷ ῥήματ:, ἀλλὰ πρά- 
τινος περιγραφή, οἱο. Et iniuo libri De Αγία- 
scribit : A«X τὴν τῶν ὑποστάσεων διαφορὰν, 
! χατὰ τὰς οὐσίας περιγραφὴν εἰσαγόντων. 
verba leguntur in epistola 43 Basilii ad 
ium Nyssenum. Quam quidem epistolam Gre- 
Nyssenus in. eo quem dixi libro totam fere 
lpsit. Porro videiur Beryllus οὐσίαν acce- 
FO persona , more seculi sui, quo οὐσία el 
σις inter se confundebantur. Errabat igitur 
s, qui Christum ante incarnationem, nullam 
» persou:e differeutiam habuisse dicebat. Sed 
lem aiebat, Dominum nostrum non habere 
m deilatem, sed tantum paternam in ipso 
inten, in eo quidem recte sentiebat. Neque 
ropria est divinitus Patris, propria Filii, sed 
lemque est trium personarum divinitas, Alio- 
jy essent dii, non unus Deus. lia si sensit, 
1 potest Beryllus, Quod si existimavit Filium 
e proprie Deum, sed tantum appellative ac 
κανα, in eo hallucinatus est. Certe cum ante 
tonem Filium personaliter non substitisse 
, Sequitur ut divinitatem ei quoque abroga- 


"0 t« καὶ «λέγει. Musculus et Christophorso- 


D tatus est Rutinus, et sub nomine Panphili martyris 


091 


CAPUT XXXIII. 
De errore Berylli. 

Tunc temporis Beryllus, de quo superius dietum 
est, Bostrorum in Arabia cpiscopus, eeclesiasticam 
perveriens regulam, nova quaedam et aliena a fide 
catholica inducere conatus est; ausus asserere 
Dominum ac Servatorein nostrum, antequam inter 
homiues versaretur, non substitisse in proprie 
personz differentia : nec propriam sed paternam 
duntaxat divinitatem in se residentem habere. 
Cumque ea de re plurimi episcopi qu:istiones ac 
disputationes adversus illuni habuissent, rogatus 
una cum reliquis Origenes, primum quidem cum 
illo familiariter collocutus est, ut quaenam esset 
liominis senteutta exploraret. Postquam vero liquido 
cognovit quid diceret, errorem ejus coarguit : 
allatisque rationibus ac demonstrationibus convic- 
tum homincm quasi manu apprehendens, ad veri- 
tatis viam perduxit, et ad pristinam sanamque 
sententiam revocavit. Exstant hodieque tum Berylli, 
tum synodi ipsius causa congregat edita monu- 
menia; in quibus et quaestiones adversus illum 
propositz: ab Origene, et disputationes in Ecclesia 
ejus habitas, et singula qui tunc gesta sunt conti- 
nentur. Sed οἱ alia de Origene quamplurima 323 
memoriz tradita sunt a. senioribus nostre zetatis 
presbyteris : qua quoniam ad presentis operis 
institutum nihil faciunt, omittenda esse duxi. 
Qux cunque vero necesse est de illo cognoscere , ea 


C nus adverbium esse existimarunt, cum famen le- 


endum sit disjunctim ó τι, quemadmodum in co- 

dice Megio diserte scriptum inveni. [n Maz. et 
Hed. scriptum est λέγοι, perinde ac in Savilii 
ibro. ' 

(80) 'Axa.la66» αὐτόν. Hujus verbi vii optime 
exposuit Nicephorus in lib. v, cap. 22, cujus verba 
scholii vicem prastabunt : ^pépa τε xai Ἠπίως 
προσανακτώµενος. At Musculus et Christopliorso- 
but verbum ἀναλαθών conjungunt cuim woce ἆπο- 

είδει, 

(84) Vulg. περὶ μνήμῃ. Dudum conjeceram seri- 
bendum esse 'Qpryévouc πέρι pyfuem παραδιδόασι. 
Taudem vero in Mediceo ac Maz., Ευ]. et Savil. 
codicibus ita distincte scriptum inveni. 

(82) 'Ex τῆς Αποιογίας. Scripserat Eusebius 
sex libros 'AzoJAoríac ὑπὲρ 'Dprrérovc, πι scribit 
Hieronymus tum fn Catalogo, itum in Apologetíco 1 
adversus Rufinum. Horum primum librum interpre- 


edidit. Quo quidem nomine gravissime reprehenditur 
ab Hieronymo, quod librum Eusebii, quem Iliero- 
nymus semper h:ereticum nominat, prefixo Pam- 
phili martyris titulo evulgasset. Sed respondere po- 
tuit Ruflnus id quod hic ab Eusebio dicitur, Apolo- 
giam illam pro Origene ab utroque simul elabora- 
tam fuisse, tam a Pamphilo martyre, quam ab Eu- 
sebio. Quod testatur etiam Photius in Bibliotheca, 
cap. 120, ubi ait Pamphilum, cum esset ín carcere, 
quinque libros pro Origene una cum Eusebio scri- 
psisse ad confessores qui in metallis erant : sextum 
vero post mortem Pamphili ab Eusebio adjectum 
esse. Cueterum ex hoc Eusebii libro queni pro de- 
fensione Origenis conscripsit, eolligere est jam tum 
exstitisse multos, qui Origenem reprebenderent ob 
dogmatum novitatem. Inter quos przcipuus fuit 
Methodius, qui et librum De resurrectione scripsit 


oto . EUSEBI] CASSARIENSIS OPP. PARS I. — ILSTORICA. 536 


peti possunt ex Apologetico qui a nobis et a sacro- A τίων ἕνεχα συµπονήῄσαντες ἀλλήλοις, διὰ σπονδῖς 
sancto nostri temporis martyre Pamphilo pro Ἠπεποιήμεθα, 

illius defensione couscriptus est : quem quidem nos propter malevolos quosdam accusatores, communi 
studio atque opere junctim elaboravimus. 


CAPUT XXXIV. KESAAAION ΛΑ’. 
De Philippo Cesare. Τὰ κατὰ diAixzov Kalcapa (Nic. H. E. v, 35). 
Interea cum Gordianus sex totis annis Romanum Ἔτεσι δὲ ὅλοις ££ Γορδιανοῦ τὴν Ῥωμαίων ἡγεμονίαν 


imperium administrasset, Philippus una cum Pbi- ἀνύσαντος, Φίλιππος ἅμα παιδὶ Φιλίππῳ τὴν ἀρχὴν 
lippo filio in ejus locum successit. Hunc, utpote διαδέχεται.Τοῦτον κατέχει λόγος Χριστιανὸν ὄντα, Ev 
Christianum , fama est in postrema Pasclhize vigilia ἡμέρᾳ τής ὑστάτης τοῦ Πάσχα παννυχίδος, τῶν ἐτὶ 
precationumn in ecclesia participem simul eum τῆς Ἐκκλησίας εὐχῶν τῷ πλήθει μετασχεῖν ἐθελῆ- 
reliquo popu!o fleri voluisse: sed episcopum qui σαι (83-81), οὐ πρότερον δὲ ὑπὸ τοῦ τηνικάδε προε- 
tunc Ecclesi:e ργαθταῖ, non prius illi aditum permi-  στῶτος ἐπιτραπῖναι εἰσθαλεῖν, f| ἑξομολογήσασθα:, καὶ 
sisse quam confessionem scelerum fecisset, iisque — volg ἓν παραπτώμασιν ἐξεταξομένοις (85) µετανοίας 
qui humanitus lapsi fuerant, et in poenitentium τε χώραν ἴσχουσιν ἑαυτὸν καταλέξαι ' ἄλλως γὰρ μὴ 
ordine stabant, sese adjunxisset. Quippe ob mulia ἄν ποτε πρὸς αὐτοῦ, μὴ οὐχὶ τοῦτο ποιῄσαντα, διὰ 
que commiserat crimina, nunquam omnino ab πολλὰς τῶν χατ᾽ αὐτὸν αἰτίας παραδεχθηναι. Καὶ 
episcopo fuisset admissus, nisi id prius fecisset. πειθαρχῆσαί Ye (80) προθύµως λέγεται, τὸ Υνήσιον 
Et imperator quidem libenter obtemperasse dicitur, D xa εὐλαθὲς τῆς περὶ τὸν θεῖον φόδον διαθέσεως ἕρ- 
sincerumque ac religiosum affectum timoris Dei, ἍτΤοις ἐπιδεδειγμένον. 
operibus ipsis declarasse. 
CAPUT XXX V. ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ AE'. 
Quomodo Dionysius lleracle in episcopatu successit. — c. Acoróctoc 'HpaxAa τὴν ἐπισκοπὴν Outé- 
ξατο (Nic. H. E. v, 26). 

Anno autem hujus imperii tertio cum lleraclas Τρίτον δὲ τούτῳ ἔτος fjv, καθ) ὃ µεταλλάξαντος 
post sexdecim episcopatus annos diem extremum — 'HpaxAd τὸν βίον bmi ἐχχαίδεχα ἔτεσι τῆς προστα- 
obiisset,pontilicatum Alexandrinz Ecclesig suscepi: σίας, τῶν xav' | Αλεξάνδρειαν Ἐκχλησιῶν τὴν επι- 


Dionysius. σχοπἣν Διονύσιος ὑπολαμθάνει. 
CAPUT XXXVI. KEPAAAIUN AG. 
Quot preterea libri ab Origene lucubrati sint. "Oca dA.a ἑσπούδασται τῷ "Üüpryéret 
(Nic. H. E. v, 19) 
Quo tempore cum fides nostra, ut par erat, auge- Τότε δῆτα, ofa xal eixbg fv, πληθυούσης τῆς td- 


retur in dies, et doctrina Christianorum summa στεως, πεπαῤῥησιασμένου τε τοῦ καθ ἡμᾶς παρὰ 
ubique libertate frueretur, Origenes, jam sexagenario C πᾶσι λόγου, ὑπὲρ τὰ ἑξήχοντά φασιν ἔτη τὸν Ὠρι- 
major, utpote qui ex. diuturna exercitatione maxi- — yévny γενόµενον, ἅτε µεγίστην ἤδη συλλεξάµενον Ex 
mum dicendi usum sibi comparasset, conciones τῆς μαχκρᾶς παρασχενῆς ἔδιν, τὰς ἐπὶ τοῦ κοινοῦ 
quas habebat ad populum , a notariis excipi permi- Ἅλεγοµένας αὐτῷ διαλέξεις ταχυγράφοις μεταλαθεῖν 
sit, cum id antea fleri nunquam concessissel. —krztzpéjat (87), οὗ πρότερὀν ποτε τουτο γενέσθαι 
933. Sub idem tempus octo libros composuit συγχεχωρηχότα. Ἐν τούτῳ καὶ τὰ πρὸς τὸν ἔπιγε- 
adversus librum quemdam Celsi Epieurei contra Ὑραμμµόνον καθ) ἡμῶν Κέλσου τοῦ Ἐπιχουρείου (88) 


adversus Origenem, teste Hieronymo et Epiphanio. libri. 
Atque hzc causa mihi videtur fvisse cur Eusebius (86) Καὶ πειθαρχῆσαί ve. Mistoriam hanc de 
jn his Historic ecclesiastice libris nullam Methodii Philippo imperatore, quem Babylas episcopus ab 
mentionem fecerit. Nam cum omnes ecclesiasticos — Ecclesiz aditu repulit, refert auctor Chronici Alex- 
scriptores in hoc opere accurate commemoraverit, D andrini ex narratione Leontii episcopi Antiocheni, 
Methodium tamen de industria praetermisit, eo quod " qui sub Constantio imp. vixit. Eadem fere narrat 
Origenem quem ipse praecipue mirabatur, impugna- Chrysostomus in oratione de sancto Babyla, conira 
visset. Hinc etiam est quod contra Porphyrii libros — gentiles, nisi quod imperatorem ipsum non no- 
post eumdem Methodium scripsit, quasi aemulatione — minat. 
uadam et odio adversus Metlodium incitatus. 87) Δια-έξεις ταχυγράφοις μετα.]αθεῖ ἐπι- 
rie Eusebius in libro v1 Apologie sux pro Origene, τρέψαι. tdem. testatur. Pamphilus martyr.in lib. t 
respondebat objectionibus Methodii: Quomodo, in- — Apologie pro Origene, his verbis: (uodque pure 
quit, ausus est. Methodius nunc contra Origenem — religionis observaverit disciplinam , et pra ceteris 
scribere, qui haec el hec de Origenis locutus est dog- — verbo Dei εἰ doctrina operam dederit, dubium non 
matibus ? Citantur hac verba ab llieronymo inlib. 1 est ex his que ad nos laboris et studii ejus certissima 


adversus Rufinum. designantur indicia : precipue vero per eos tractatus 
(85,84) Μετασχεῖν ἐθε.]ῆσαι. In. codd. Fuk. οἱ quos pene quotidie in. Ecdesia habebat ex tempore ; 

Sav. legitur συμμετασχεῖν, quod est elegantius. quos et describentes Notarii ad monimentum posteri- 
(85) Τοῖς ἐν xapaxcopacir ὀξεταζομέγνοις. Mus- — tatis tradebant. 

culus vertit: Qui propter peccata inquirebantur , οἱ (88) Ké.lcovu τοῦ Ἐπικουρείου. Duo fucre Celsi 


sic [cre interpres Nicephori; male,utsentio. Nam&£:- — Epicurez sect: philosophi, quorum alter Neronis 
τάζεσθαι niliil aliud est hic quam censeri, versaii, — :late vixit, alter circa Antonini tempora, ut scribit 
in peccatorum ordine collocari. Sic τάξεις τῶν — Origenes in libro 1 contra €elsum. Adversus hunc 
παραπτωµάτων dicit Dionysius in cap. 46 hujus — posteriorem Celsum scripsit Origenes octo elegau- 


8 


BISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. VI. 


598 


'Atn6 i ἰόγον, ὀχτὼ τὸν ἀριθμὸν συγγράµµατα συν- Α Christianos, qui De vera doctrina — inscribttur. 


τάττει, xa τοὺς εἰς τὸ xacá Ματθαῖον Εὐαγγέ.ιον 
εἴχοσι πέντε τόμους, τούς τε εἰς τοὺς δώδεκα προ- 
φήτας, ἀφ ὧν µόνους εὕρομεν πέντε xal εἴχοσι. Φέ- 
ρεται δὲ αὐτοῦ xal πρὸς αὐτὸν βασιλέα Φίλιππον 
ἐπιστολή » xal ἄλλη πρὺς τὴν τούτου γαμετὴν Σε- 
6ῆραν, διάφοροί τε ἄλλαι πρὸς διαφόρους, ὧν ὁπόσας 
σποράδην παρὰ διαφόροις σωθείσας συναγαγεῖν δε- 
δυνήµεθα, ἐν ἰδίαις τόμων περιγραφαῖς, ὡς ἂν µη- 
xét διαῤῥίπτοιντο, κατελέξαμεν, τὸν ἐχατὸν ἀριθμὸν 
ὑπερθαινούσας. Γράφει δὲ xal Φαθιανῷ (89) τῷ κατὰ 
Ῥώμην ἐπισχόπιῳ, ἑτέροις τε πλείστοις ἄρχουσιν 
ἐχχλησιῶν, περὶ τῆς κατ αὐτὸν ὀρθοδοξίας. Ἔχεις 
χαὶ τούτων τὰς ἀποδείξεις, Ey ἕχτῳ τῆς γραφείσης 
ἡμῖν περὶ τοῦ ἀνδρὸς Αποιιογίας. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΑΖ’. 
Περὶ τῆς τῶν 'Apd6wr διαστάσεως (Nic. Η. Ε.ν, 25). 
.. "Aot δ᾽ αὖ πάλιν ἐπὶ τῆς ᾿ΑἈραδίας χατὰ τὸν δη- 
λούμενον ἐπιφύονται χρόνον, δόγματος ἀλλοτρίου τῆς 
ἁληθείας εἰσηγηταὶ, οἳ ἔλεγον τὴν ἀνθρωπείαν φυ- 
χἣν τέως μὲν κατὰ τὸν ἑνεστῶτα Χαιρὸν ἅμα τῇ τε- 
λευτῇ συναποθνῄἠσχειν τοῖς σώµασι xal συνδιαφθεί- 
ρεσθαι, αὖθις δέ ποτε χατὰ τὸν τῆς ἀναστάσεως xat- 
ph» σὺν αὐτοῖς ἀναθιώσεσθαι. Καὶ δὴ xal τότε συγ- 
χροτηθείσης οὗ σμιχρᾶς συνόδου, πάλιν Ὠριγένης (90) 
παραχληθεὶς xal ἐνταῦθα, χινήσας τε λόγους (91) 
ἐπὶ τοῦ χοινοῦ περὶ τοῦ ζητουμένου, οὕτως ἠνέχθη, 
ὡς µετατεθῆναι τὰς τῶν πρότερον ἐσφαλμένων δια- 
νοίας. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΗ’, 

Περὶ τῆς 'EAxecatcov αἱρέσεως (Nic. H. E. v, 94). 

Τότε δὲ xai ἄλλη διαστροφὴ κατάρχεται ἡ τῶν 
Ἑλκεσαϊτῶν λεγομένη αἴρεσις' fj xat ἅμα τῷ ἄρξα- 
σθαι ἀπέσθη. Μνημονεύει δ' αὐτῆς ὁμιλῶν ἐπὶ τοῦ χοι- 
νοῦ εἰς τὸν ὁγδοηκοστὸν δεύτερον φαλμὸν (92) ὁ "pr 


tissimos libros qui etiamnum supersunt. Hic est 
Celsns, cui Lucianus librum suum qui Alexander 
seu Falsus vates inscribitur, nnncupavit, cum ab eo 
rogatus esset ut vitam impostoris illius litteris tra- 
deret. In fine autem illius libri, Lucianus cum allo- 
quens , Epicureum fuisse aperte significat his ver- 
bis : Καὶ σοὶ μὲν μάλιστα χαριζόµενος, ἀνδρὶ ἑταίρῳ 
καὶ qup, xal ὃν ἐγὼ μάλιστα θαυµμάσας ἔχω, ἐπί τε 
σοφίᾳ, xai τῷ πρὸς ἀλήθειαν ἔρωτι, xal τρόπου 

τι, xal. ἐπιειχείᾳ καὶ γαλήνη βίου, xai δεξιό- 
HU T τοὺς συνόντας * τὸ πλέον δὲ, ὅπερ xal cot 
ᾖδιον, Ἐπιχούρῳ τιμωρῶν, etc. Quibus etiam. verbis 
indicare videtur Lucianus librum Celsi qui 'AJm0c 

c dicebatur. 

89) Γράφει δὲ xal Φαθιανῷ. ilieronymus in 
epistola 65 : Ipse Origenes in epistola quam scribit 
ad Fabianum, Rom. urbis episcopum, penitentiam 
agit cur talia scripserit ; et causam temeritatis in Am- 
brosium confert, quod secreto edita in publicum pro- 
ulerit, 

(90) Hd. Ωριγένης. Jam enim antea Origenes 
rogatus ab episcopis in Arabiam venerat, et adver- 
sus Beryllum in ecclesia disputaverat, eumque ab 
hseretico errore revocaverat. 

(94) Κινήσας τε «Ἰόγους. Magis placet altera 
lectio quam iu f'uk. et Savil. coud. reperi, χινήσα- 
αθαι λόγους. Quam scripturam confirmat Rufinus. 
lterum, inquit, Qrigenes. rogatur ab omnibus inter- 


Quinque preterea ac viginti volumina- In. Ευ age- 
lium Matthei elaboravit, et in duodecim prophetas 
expositiones, quarum quinque duntaxat οἱ viginti 
libros reperimus. Exstat etjam ejus epistola ad 
imperatorem ipsum Philippum, et altera ad con- 
jugem illius.Severam : diversze praeterea ad diversos 
scriptas. Ex quibus quotcunque sparsim apud varios 
asservalas reperire potuimus , seorsum in proprios 
libros, ne iterum disslparentur, digessimus. Sunt 
autem illz numero &upra centum. Sed et ad Fabi- 
anum Romanz urbis episcopum, et ad complures 
alios Ecclesiarum antistites de recta fidei sure 
ratione epistolas scripsit, flarum autem rerum 
certissima documenta habes in sextolibro Apologetici 
illius quem nos pro ejus defensione conscripsimus. 
CAPUT XXXVII, 
De Arabum discordia, 

Eodem tempore alii rursus in Arabia, dogmatis 
cujusdam a veriiate prorsus alieni auctores exsti- 
terunt. Asserebant enim hominum animas in pr:e- 
senti quidein szculo una cuim corporibus interire 
atque corrumpi: rursus vero resurrectionis tem- 
pore simul cum iisdem corporibus ad vitam esse 
redituras. Convocato igitur hanc ob cousam non 
exiguo concilio, iterum rogatus etiam illic Origenes, 
cum disputationem de quzstione illa coram omni 
multitudine instituisset , tanto robore decertavit, 
ut qui prius in errorem lapsi fuerant , sententiam 


6 mutarent. 


CAPUT XXX VIII. 
De heresi Helcesaitarum. 

Alius quoque tunc temporis error exorius est, 
Helcesaitarum scilicet hgresis : qux: quidem simui 
nata , simul exstincta est. Hujus mentionem facit 
Origenes in homilia ad populum qua psalmum 


esse et [acere sermonem. ' 

(92) ᾿Ομιλῶν εἰς τὸν πθ yraAgór. Triplex fuit opus 
Origenis in sacram Scripturam : commentarii scili- 
cet, scholia et homiliz, Et commentarii quidem in 
doctiorum gratiam conscripti sunt; scholia vero 
etiam doctorum gratia ab Origene sunt elaborata.: 
$ed in eos libros qui perpetuis et uberioribus com- 
mentariis nequaquam opus habebant. Homiliz vero 
cum ad populum haberentur, ad captum multitudi- 
nis sunt accommodatz. Hoc est quod. Sedulius 1n- 
nuitin praefatione operis Paschalis. : Cognoscaix, 
inquit, peritissimum divine legis Origenem tribus 
nihilominus editionibus prope cuncia qua. disseruit 
aptavisse. Vide llieronymum in prafationibus tum 
in Isaiam, tum in. Matthzeum. Jdem in praefatione 
Commentariorum in. Epist. ad Galatas, ubi triplex 
illud opus Origenis commemorat, pro. homiliis tra- 
ctatus dicit, quod idem est. Nam Latini vocare 
solent tractatus, quos Grxci dicunt homilias, ut. ex 
Augustini Beiractationibus, et ex Possidio colligimus. 
Et in bomiliis quidem Origenes cum vulgum allo- 
querelur, eommuní editione LXX interpretum ute- 
batur. In explanationibus vero alias quoque editio- 
nes et Hebraicam veritatem proferebat, teste Hie- 
ΤΟΠΥΙΠΟ in procmio Hebraicarum questionum. De 
boc triplici Origenis opere loquitur etiam Rufinus 
in epistola ad Ursacium, quam pra-fixit interpreta- 
tioni Origenis in librum Numerorum. 


5690 


EUSEBEH CAÉSARIENSIS OPP. PARS I. — ΠΙΡΤΟΙΗΟΑ. 


ottogesimum secundum exponit, his verbis : « Qui- A γένης, ὧδέ πως λέγων : . Ἐλήλυθέ τις ἐπὶ τοῦ παρ- 


dam, ipquit, nuper advenit de se ipse maguifice 
sentiens , utpote qui impiam et. nefariam Helcesai- 
tarum opinionem qua adversus Ecclesiam recens 
eoorta est, possit defendere. Exponam 2344 autem 
vobis qux et quaniía perperam asserat hzc secta, 
ne forte vos ab ila abripi sinatis, Ex universo 
sacre Scripturz: Canone quzdam rejicit : quibus- 
dam vero utitur testimoniis tun) ex Vetere lustru- 
mento, tum ex Evangelio. Paulum quidein apostolum 
integrum repudiat. Docet praterea iudifferentem 
yem ease Christum abnegare : et eum qni sapit, ore 
quidem tenus in ipso discrimine ncgaturum esse, 
sed non ex animi sententia. Librum etiam proferunt 
quem e colo delapsum affirmaut : eosque qui 


όντος μέγα φρονῶν ἐπὶ τῷ δύνασθαι πρεσθεύειν 
γνώμης ἀθέου xai ἁἀσεθεστάτης, χαλουµένης Έλκε- 
σαϊτῶν (90), νεωστὶ ἑπανισταμένης ταῖς Ἐχχλησίαις. 
Ἐχείνη ἡ γνώµη ofa λέγει χαχὰ, παραθίσοµαι ὑμῖν, 
ἵνα μὴ συναρπά»ησθε. ᾿Αθετεῖ τινα ἀπὸ πάσης Γρα- 
φῆς. Κέχρηται ῥητοῖς πάλιν ἀπὸ πάσης Παλαιᾶς τε xal 
Εὐαγγελικῆς, τὸν ᾿Απόστολον τέλεον ἀθετεῖ. Φησὶ δὲ ὅτε - 
τὸ ἀρνῄσασθαι Ἀριστὸν ἁδιάφορόνξστι. Κ.αὶ ὁ μὲν νοί- 
σας (91), τῷ στόµατι £v ἀνάγχαις ἀρνίσεται, τῇ ὃλ 
καρδίᾳ οὐχί. Καὶ βίθλον τινὰ φέρουτιν, f; λέγουσο 
ἐξ οὐρανοῦ χαταπεπτωχέναι. Καὶ τὸν ἀχηχοότα ἐχεί- 
νης xal πιστεύοντα, ἄφεσιν λ{φεσθαι τῶν ἁμαρτιῃ- 
µάτων, ἄλλην ἄφεσιν παρ) ἣν Χριστὸς Ἰησοὺς &qfixs. » 
Καὶ τὰ μὲν περὶ τούτων τάδε ἐστίν. 


auscultaveriut illi et crediderint, peccatorum veniam consecuturos, οἱ quidem diversum ab illa pec- 
catorum remissione quam Jesus Cbristus impertiit. » Sedde his haetenus. 


CAPUT XXXIX. 
De persecutione Decii, εἰ qu& passus est Origenes. 


Philippo interini cum scplem annis regnavisset, 
suecessit Decius, qui, prze odio adversus Philippum, 
perseeutionem intulit Ecclesi. In qua pefsecutione 
cum Fabianus Roin: martyrium pertulisset, in eju$ 
jocum Cornelius subrogatus est episcopüs. In Palz- 
siina aatem Alexanier, llierosolymorum épiscopus, 
rursus propter Christum ad przsidis tribunal ad- 
duetus , cum ex seeunda liac confessiohec magnam 
gloriam retulisset, C:esarex in carcerem conjectus est 
vir decora senectute et veneranda canitie conspicuus. 
Qu£ cum pest praeclarat atque illüstrem Christianz 
fidei: confessionem in przsidiall judicio editam, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Αθ. 


Περὶ τοῦ κατὰ Δέχιον διωγμοῦ, xal ὅσα Ὡριγέ- 
ης πέπονθεν (Nic. i. E. v, 21, $2). prd 


Αλλά γὰρ Φίλιππον ἔτεσιν ἑπτὰ βασιλεύσαντα δια- 
δέχεται Δέχιος ' ὃς 65 τοῦ πρὸς Φίλιππον ἔχθους 
ἕνεχα διωγμὸν χατὰ τῶν Ἐχχλησιῶν ἐγείρει, ἐν ᾧ 
Φαθιανοῦ ἐπὶ Ῥώμης μαρτυρίῳ τελειωθέντος, Kop- 
νήλιος τὴν ἐπισκοπὴν διαδέχεται. "Eri δὲ Παλαιστί- 
νης Αλέξανδρος ὁ τῆς Ἱεροσολύμων Ἐκκλησίας 
ἐπίσχοπος, αὖθις διὰ Χριστὸν ἐν τῇ Καισαρείᾳ Ίγε- 
μονικοῖς παρᾶστᾶς δικαστηρίοις, καὶ ἐπὶ δευτέρα 
διαπρέψας ὁμολογίᾳ, δεσμωτηρίου πειρᾶται, λιπαρῷ 
γήρει καὶ σεμνῇ πολιᾷ κατεστεµµένος. Τούτου δὲ 
μετὰ τὴν ἐν τοῖς ἡγεμονιχοῖς δικαστηρίοις λαμπρὰν 
καὶ περιφανη µαρτυρίαν, ἐπὶ τῆς εἰρχτῆς χοιµηθέν- 


tandem in custodia aniniam exhalasset, Mazabanes C τος, Μαζαθάνης διάδοχος τῆς ἓν Ἱεροσολύμοις ἐπι- 


in ejusloeum episcopus Hierosolymorum renuntiatus 
est. Eodemque modo apud Antiochiam episcopo Ba- 
byla post confessionein in vinculis mortuo, Fabius 
Ecolesix illi przficitur. Porro qua et quanta Origeni 
ja ea persecutione acciderint: et quis horum emnium 


(95) 'E4xecatcov. lios Ἐλκεσαίους vocat Theo- 
deritus in libro i1. Hereticarum fal'ularum, cap. 7, 
ab Elcesai quodam ita dictos. Epiphanius ín hzxre- 
si Ebionzorum , hunc Elxeum pseudoprophetam 
nominat; qui cum se Ebionzis adjunxisset , àuctor 
eis fuit novze eujusdam de Cbristo sententix , vage 
admodum et incertz quam ibidem refert £pipha- 


uius, plane similem iis qu:e refert. Tlieodoritus in D 


dicte loco. Ex quo apparet, id quod antea dixi, 
Eixaum et Elcesai unum et eumdem esse. lunc 
etíam Elzai vocat Epiphanius in li:eresi Ossenorum, 
et "Prajani temporibus vixisse ait. Quem quidem 
Auelorem esse bzresis Elcesailarum, ex eo convin- 
cimus, qued narrat Epiphanius. Primum enim li- 
brun) quemdam ab eo promulgatum esse scribit , 
prophetico spiriiü et divina sapientia plenum. 

inde allirmabat Elxai nullum esse crimen, si quis 
. persecutionis tempore idolis sacrificaret, dummodo 
14 non ex aniino faceret. Eadem vero de Elcesaitis 
hic prodit Origenes. Sed clarius idipsum testatur 
Epiphanius in haeresi Sampsaorum, ubi Elcesxos 
(quos eosdem esse cum Elcesaitis jam probavimus 
auctorem secte sux habuisse Elxeum vel Elxai 
scribit. Quare fallitur. Scaliger, qui in capite 27 
Elenchi, 'I.£at nihil aliud esse dixit quam Esseum: 
eigo Elcessei 6ου Elcesaite iidem essent cuin. Es- 


σχοπῆς ἀναδείχνυται. To 0 ᾽Αλεξάνδρῳ παραπλη- 
σίως ἐν ᾽Αντιοχείᾳ τοῦ Βαθύλα μετὰ τὴν ὀμολογίαν 
ἐν δεσμωτηρίῳ µεταλλάξαντος, Φάδιος τῆς αὑτόθι 
προῖσταται Ἑκχλησίας. Τὰ μὲγ οὖν Ὡριγένει κατὰ 
τὺν διωγμὸν συµθάντα ofa, χαὶ ὅσα, xaX ὁποίας ἔτνχε 


szis, quo nihil est absurdius, Adde quod Elceszi 
seu Elcesait:e cum unico σἴγμα scribuntur; Essi 
vero cum duplici. [taque corrigendus est Epipha- 
nius in heresi Ebionzorum, cap. 3, ubi 'EAxsc- 
ἀαίοις . male scribitur pro 'E4xecalotc..- Porro in 
nostris quidem codicibus Ἑλκεσαϊταί aspiratur, sed 
apud Rufinum id nomen scribitur sine aspiratione, 

ide Augustinum De he«resibus, cap. 10. De his 
Methodius iu lib. vit Convivii : Μαρχίωνος γὰρ xat 
ὠὐαλεντίνου, xal τῶν περὶ τὸν "EAyacalov, Χαλὸν 
μηδὲ μνημονεῦσαι, . 

(94) 'O μὲν νοήσας. Hxc verba non intellexerunt 
interpretes. Et Rufinus quidem vertit, qui fixus est 
in corde suo, quem secutus est Langus. Chrisro- 
phorsonus vero ita interpretatur, qui interiore cogi- 
latione recte de fidesentiat, quod plane est absurdum, 
Quid enim absurdius est quam dicere eum qui ani- 
io recte sentit de flde, ore quidem eam neyaturum 
si usus ita poposcerit, animo vero minime? Sed 
ὁ vof,cag bie significat, quicunque sapit. Sic eniu 
Graeci loquuntur. Notus est llesiodi versus : 

Alrór τοι βασιεῦσ) ὀρέω κοέουσι xal αὐτοῖς. 


Et alter ille initio Operum ει Dierum, ubi de dupl ci 


. contentione loquitur : 


Ti» μέν xev. ἑπαιέσσειε γοήσας. 





601 


πανστρατιᾷ παραταξαµένου, πάσῃ τε pmyavi] xai 
δυνάμει χατ᾽ αὑτοῦ στρατηγήσαντος, παρὰ πάντας τε 
τοὺς τηνιχάδε πολεµηθέντας διαφερόντως ἐπισχέόαν- 
Tx; αὐτῷ, οἷά τε xal ὅσα διὰ τὸν Χριστοῦ λόγον ὁ 
&vhp ὑπέμεινε δεσμὰ xai βασάνους τὰς χατὰ τοῦ 
σώματος, τάς τε ὑπὸ σιδηρῷ χλοιῷ xal μυχοῖς εἰρχτῆς 
τιμωρίας, xat ὡς ἐπὶ πλείσταις ἡμέραις τοὺς πόδας 
ὑπὸ τέσσαρα τοῦ κολαστηρίου ξύλου παραταθεὶς δια- 
στήµατα (95) χατασπώµενος, πυρός τε ἀπειλὰς, xal 
ὅσα ἄλλα πρὸς τῶν ἐχθρῶν ἐπενεχθέντα καρτερῶς 
ἤνεγχεν, οἵου τε τὰ χατ᾽ αὐτὸν ἔτνχε τέλους, µηδα- 
μῶς αὐτὸν ἀνελεῖν παντι σθένει τοῦ δικαστοῦ φιλο- 
ντίχως ἑνστάντος, ὁποίας τε μετὰ ταῦτα χαταλείπει 
φωνὰς, xal αὐτὰς πλίρεις τοῖς ἀναλήψεως δεοµέ- 


HISTORIE ECCLESIASTIC/E LIB. VI. 
τελευτῆς, τηῦ πονηροῦ δαίµονος ἑφαμίλλως τῷ ἀνδρὶ A exitus fuerit, dum pessimus dx:mon omnes adversus 


illum copias instantius movet , cunctisque machinis 
ac viribus eum impugnat, et in hunc pra reliquis 
omnibus qui tune temporis appetiti sunt, przcipue 
irruit: qux item et quanta propter doctrinam 
Christi vir ille pertulerit, viucula scilicet et cor- 
poris cruciatus, etin intimo carceris recessu ferrel 
lorquis 2erumnas; utque multorum dierum spatio 
pedes in nervo ad quatuor usque foraminum iuter- 
siitia 'distenti fuerint: ad hzc igniuin 9935 minas, 
et quecunque alia. ab inimicis illata fortijer susti- 
nuit : et cujusmodi landem harum rerum exitus 
fuerit, judice omni virium nisu amhitiose conten- 
dente ne illum interficeret : denique quos sermones 
posthzec quamque utiles iis qui consolatione indigent 


vote (96) ὠφελείας, πλεῖσται ὅσαι τἀνδρὺς ἐπιστολαὶ B reliquerit, plurima ejus epistole non winus vere 


τἀλὴθὲς ὁμοῦ xaY ἀχριθὲς περιέχουσι. 
KEPAAAION M'. 

Περὶ τῶν Διογυσίῳ συμξάντων (Nic. H. E. v, 98). 

Tá vé τοι χατὰ Διονύσιον, ἐκ τῆς πρὸς Γερμανὸν 
ἐπιστολῆς αὐτοῦ παραθῄσοµαι" ἔνθα τοῦτον περὶ 
ἑαυτοῦ λέγων ἱστορεῖ τὸν τρόπον’ « Ἐγὼ δὲ xai 
ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ λαλῶ, χαὶ αὐτὸς οἵδεν ὅτι οὐ ψεύ- 
ὅυμαι * οὐδὲ µίαν Ex' ἐμαυτοῦ βαλλόμενος (97), οὐδὲ 
ἀθεεὶ πεποίηµαι τὴν φυγἠν. ᾽Αλλὰ xaX πρότερον (98) 
τοῦ xatà Δέχιον προτεθέντος διωγμοῦ, Σαθῖνος αὐτῆς 
ὥρας φρουμεντάριον (99) ἔπεμφεν εἰς ἀναζήτητίν 
µου. κἀγὼ μὲν τεσσάρων ἡμερῶν ἐπὶ τῆς οἰχίας ἔμει- 
να, τὴν ἄφιξιν τοῦ φρουµενταρίου προσδοχῶν. 'O δὲ 
αάντα μὲν περιηλθεν ἀνερευνῶν, τὰς ὁδοὺς, τοὺς 


ποταμοὺς, τοὺς ἀγροὺς, Év0a χρύπτεσθαί µε f) βαδί- C 


ζειν ὑπενόησεν. ᾿Αορασίᾳ δὲ εἴχετο, μὴ εὑρίσκων τὴν 
οἰχίαν ' οὗ γὰρ ἐπίστευεν οἵκο, µε διωχόµενον μέ- 


(95, Ὑπὸ réccapa τοῦ κο.αστηρίου ξύ.]ου δια- 
στήµατα. Malim scribere ἐπὶ τέσσαρα, vel πρὸς 
τέσσαρα.ΡογΓΟ ξύλον nervum esse, jam supra osteu- 
. dimus, non autem equuleum, ut putavit P.Halloixius. 
Porro in mss. codicibus Maz., Med., Εικ. et Savilii 
scribitur παραταθεὶς διαστήηµατα κατασπώμενος, 
πυρός τε, etc. Sed non dubito quin vox illa χατα- 
σπώμµενος , SCholion sit ad explicationem verhi 
priecedentis παραταθείς. Et ita quidem prius sensi- 
mus. Nunc vero, re attentius exauiinata, verbum 


χατασπώµενος relineudum censemus, totumque gp 


locum ab lis verbis καὶ ὡς ἐπὶ πλείσταις ἡμέραις, 
usque adilla χαρτερῶς fvzyxev, uno. ductu. conti- 
Duaudum. Ait enim Eusebius, Origenem equuleo 
impositum, tum iguis minas, tum reliqua tormenta 
foriiter pertulisse. Ἐύλον igitur hoc loco est equu- 
leus; quod vel adjecta vox declarat. Quoties eniin 
de nervo seu compedibus dicitur, simpliciter dici 
solet ζύλον; sed cuin equuleum siguificat, adjicilur 
fere κολαστήριον aut βασανιστήριον. 

(96) Τοῖς ἀνα λήψεως δεοµέγοις. M est, qui con- 
solatione indigent. Sic ο construenda sent verba, 
qux Eusehius solito more trausposuit. Quod tamen 
non vidit Christophorsonus. Ceterum de 7Ethiope 
adversus Origenem subornato, et de abnegata fide, 
rilil hic dicit Eusebius, sed et Baronius cuncta hiec 
fabulosa esse merito censuit, Nemesius tamen in 
"ντο De natura hominis, cap. 30, narratione illam 
Epiphauii coufirmat. 

(37) Ἐαπ᾽ ἑμαντοῦ βα”.Ἱόμεγος. In cod'ce Fuk, οἱ 


quam accurate commemorant. 
CAPUT XL. 
De his que Dionysio acciderunt." 

Que autem. Dionysio contigerunt, ex ipsius ad- 
versus Germanura epistola hic ascribain : in qua de 
semetipso verba faciens, ila narrat: « Ego vero co- 
ram Deo loquor, et ipse scit me nequaquam men- 
tiri : nunquam mea sponte, nec sine Dei nutu fugam 
inii. Sed et prius, cum persecutionis edictum sub 
Decio propositum fuisset, Sabinus frumentarium 
qui me requireret, eodem teinporis momento misit. 
Atque ego quidem quatriduo doini mansi, adventum 
exspectans frumentarii. [116 veroomnia circeumeundo 
perscrutabatur : vias, fluvios, agros, ubi me occul- 
lari aut qua transiturum esse suspicabatur. Verum 
caligo quzelain ei obtutum ademerat, ne domum re- 
periret, Neque enim opinabatur me domi consistere 


in Clironico Georgii Syncelli, ubi hzec Dionysii epistola 
refertur, legitur £z ἐμαντῷ βαλλόμενος. In. codd. 
autein Maz. et Mei. scriptum inveni ἐπ᾽ ἑμαυτὸν βαλ- 
λόμενος. Sic Ilerodotus dixit βαλλόμενος ἐφ᾽ ἑαυτοῦ 
πἐπρηχε. ld est, seipsum in consilium adhibens, 
&ua sponte οἱ proprio motu. Pene omiseram mo- 
nere, initium bujus epistole: in codice Mediceo 
íta legi : Ἐγὼ δὲ ἑνώπιον, etc., quod quidem reetius 
mili videtur. Musculus verba illa xaX ἑνώπιον 
usque ad οὐδεμίαν parenthesi includit. Sed uihil 
necesse est, quippe cum ante οὐδεμίαν ponenda sit 
distinctio, ut habent omnes miss. codices. Seriben- 
dum etiam est οὐδὲ μίαν ex mss. codicibus Maz., 
MeJ. et Fuk. 

(98) 'AAAA xal «πρότερον». Pessime h:ec. vertit 
Cliristophorsonus, qui πρότερον τοῦ διωγμοῦ dici 
putavit, quod tamen Greci sermonis proprietas. 
non aduittit, Sed οἱ sequentia Dionysii verba hu- 
jusmodi sensum prorsus respuunt. Sequitur. enhu. 
αὑτῆς ὥρας, id est, eodem tempore quo edictum. 
persecutionis eral propositum. Διωγμός enim a 
Dionysio hic sumitur pro edicto persecutionis. 

(99) Φρουμεντάριον. Yrumentarii milites erant 
qui, ad invesiigandos reos et ad colligendos ΓΙΟ” 
res, per proviucias mittebantur : quos tandem 
Coustantiuus abolevit, ut. seribit Aurelius Vietor. 
li etiam Judicibus seu rectoribus provinciarum 
inserviebant. lta frumentarius ille cujus hoc loco 
meminit Dionysius , deputatus erat ad. obsequiuin 
Sabini praefecti Augustalis. 


605 


EUSEBII C.ESARIENSIS ΟΡΡ. PARS I. — HISTORICA. 


grassante adversul me persecutione. Vixque posl Α verv (1). Καὶ μόλις μετὰ τὴν τετάρτην ἡμέραν χελεύ» 


diem quartum, cum Deus mihi ut alio migrarem 
precepisset, ac practer opinionem omnium viam ape- 
ruisset, ego οἱ famuli, multique ex fratribus simul 
egressi sumus. Atque id divinz providenti:e opus 
fuisse, rerum eventus postea declaravit. Siquidem 
nonnullis fortasse haüadquaquam inutiles fuimus. ) 
Deinde paucis interpositis, ea qu:xe ipsi post fugam 
contigerunt subjungit his verbis : « Ego quidem circa 
solis occasum una cum comitibus meis a militibus 
compreheusus, Taposirim perductus sum. Timo- 
theus vero, Deo ita disponente, tum quidem non 
adfuit, nee comprehensus est. Sed cum postea ad- 
venisset, domum vacuam roperit, et satellites qui 
eam custodiebant, nos vero in servitutem abductos.» 
Et aliquanto post : « Quisnam vero, inquit, divinz 
lilius dispositionis ordo ae modus fuit? Dicam enim 
qui vera sunt. Aufugienti et perturbato Timotlieo 
agrestis $36 quidam occurrens, causam festinatio- 
his percontatur. Ille rem ut erat exposuit. Rusticus, 
re audita (pergebat tuac forte ad nuptiale convi- 
vium. Solent enim in hujusmodi conviviis totam 
noetem pervigilare), ingressus rem discumbentibus 
narrat. Qui confestim quasi signo dato, omnes uno 
impetu consurrexerunt : et concito cursu in nos ir- 
ruentes, clamorem ediderunt. Continuo satellitibus 
qui nos custodiebant in fugam versis, supervenien- 
(68, nos, ut eramus, nudis in grabatis jacentes de- 
prehenderunt. Ac primo quidem aspectu, Deum te- 
stor, latrones esse existimans qui spoliandi ac diri- 
piendi causa venissent, manens in lectulo meo nu- 
dus, sola opertus linea tunica, reliquam vestem qua 
juxta me posita erat eis porrexi. At illi consurgere 
me et quam celerrime proficisci jusserunt. Tunc de- 
muin intelligens cujus rei gratia venissent, vocife- 
rari cepi, rogans atque obtestans ut abirent, nos- 
que illic dimitterent. Quod si de nobis bene mereri 
velleut, orabam ut eos qui me abducebant satellites 
przvenirent, ipsique caput mihi demerent. Hxc me 
vociferantem, αἱ norunt ii qui mihi consortes et 
participes erumnarum omnium fuere, invitum sur- 
gere coegerunt. Ac me quidem ipse humi supinum 
abjeci. lili vero pedibus manibusque comprehen- 


1) Διωκόμενον µένειν. In codd. Maz., Med. οι D 


Fuk. legitur διωχόµενον ἔχειν, et paulo ante οὐ γὰρ 
ἐπίστευσεν. ^ 

(2) Καὶ οἱ xa:&£c. Musculus et Christophorsonus 
verterunt liberi, quod non probo. 

(3) Ἀπήντετό τις τῶν χωριτῶν. In codd. Me- 
dico, Maz. , Med., Fuk. et Savil. scribitur ἀπήντα, 
apud Georgium Syncellum ἀπηντᾶτο, quod magis 
placet. Nam ἀπήντετο nimis poeticum «est. Χωρί- 
τας indigenas vertit Chrisiophorsonus; interpres 
Syncelli, incolas ; neuter bene : sunt. enim rustici 
homines, Sic in conciliis Gracis, οἱ τῶν χωρῶν 
πρεσθύτεροι, presbyteri pagorum dicuntur. Pro τῶν 
χωριτῶν nostri codices Maz., Med. ac Fuk. scri- 
pium habeut τῶν χωρικῶν., Sic Alexandrini voca- 
bant rusticos, ut legitur in libello Sophronii adver- 
sus Dioscorum qui oblatus est. synodo Chalcedo- 
nensi, μετὰ qáAaYYyog λῃστρικῆς χωρικῶν τε xal 
ἑτέρων τινῶν. 


σαντός pot µεταστῆναι τοῦ Θεοῦ, καὶ παραδόξως 
ὁδοποιῆσαντος, ἐγώ τε xal οἱ παῖδες (2) καὶ πολλοὶ 
τῶν ἁδελφῶν ἅμα συνεζήλθομεν. Καὶ ὅτι τῆς τοῦ 
Θεοῦ προνοίας ἔργον ἐχεῖνο γέγονε, τὰ ἑξῆς ἑδήλω- 
σεν" ἓν oig τάχα τισὶ Ὑεγόναµεν χρήσιμοι.» Εἶτά 
τινα μεταξυ εἰπὼνν τὰ μετὰ τὴν φυγὴν αὐτῷ συµ- 
θεθηχότα δηλοῖ, ταῦτα ἐπιφέρων « Ἐγὼ μὲν γὰρ 
περὶ ἡλίου δυσμὰς ἅμα τοῖς σὺν ἐμοὶ γενόμενος ὑπὸ 
τοῖς στρατιώταις, εἰς Ταπότιριν χθην - ὁ δὲ Τιμόθεος 
χατὰ thv τοῦ Θεοῦ πρόνοιαν ἔτυχε μὴ παρὼν, μηδὲ 
παταληφθείς. Ἐλθών δὲ ὕστερον, εὗρε tbv olxov ἔρῃ- 
pov, xaX φρουροῦντας αὐτὸν ὑπηρέτας, ἡμᾶς δὲ ἔξτην- 
ὁραποδισµένους. » Καὶ μεθ’ ἕτερά φησι’ «Καὶ τίς ὁ 
τῆς θαυμασίας οἰκονομίας αὐτοῦ τρόπος; Τὰ γὰρ 
ἀληθή λεχθήσεται. ᾽Απήντετό τις τῶν χωριτῶν (3) 
ὑποφεύγοντι τῷ Τιµοθέῳ καὶ τεταραγμένω, xaX τὴν 
αἰτίαν τῆς ἐπείξεως ἐπύθετο. 'O δὲ τἀληθὲς ἐξεῖπς' 
κἀκεῖνος ἀχούσας (ἀπᾖει δὲ εὐωχησόμενος γάμους; 
διαπαννυχίζειν γὰρ αὐτοῖς ἓν ταῖς τοιαύταις συνόδοις 
ἔθος), εἰσελθὼν ἀπήγγειλε τοῖς χαταχειµένοις ' ol 
ὁρμῆ μιᾷ χαθάπερ ἀπὸ συνθήµατος (4) πάντες ἔδαν- 
έστησαν, xaX δρόµῳ φερόμενοι τάχιστα ᾖχον, ἔπεισ- 
πεσόντες τε ἡμῖν, ἠλάλαξαν ' xal φυγῆς εὐθέως τῶν 
φρουρούντων ἡμᾶς στρατιωτῶν γενομένης, ἐπέστησαν 
ἡμῖν ὡς εἴχομεν ἐπὶ τῶν ἀστρώτων σχιµπόδων (5) 
χαταχεἰµενοι. Κἀάγὼ μὲν, οἵδεν ὁ θεὸς, ὡς ληστὰς 
εἶναι πρότερον ἡγούμενος ἐπὶ σύλησιν xal ἁρπαγὴν 
ὀφικομένους, µένων ἐπὶ τῆς εὐνῆς, fic μην γυμνὸς, 
by τῷ λινῷ ἐσθήματι, τὴν δὲ λοιπὴν ἐσθητα παρα- 
χειµένην αὐτοῖς ὤρεγον. Οἱ δὲ ἐξανίστασθαί τε ἐχέ- 
λευον xaX thv ταχίστην ἑξιέναι. Καὶ τότε συνεὶς ἐφ' 
ᾧ παρῆσαν, ἀνέχραγον δεόµενος αὑτῶν καὶ ἱχετεύων 
ἀπιέναι καὶ ἡμᾶς ἐᾷν' εἰ δὲ βούλονταί τι χρηστὸν 
ἐργάσασθα:, τοὺς ἁπάγοντάς µε φθάσαι, xai τὶν 
χεφαλὴν αὐτοὺς τὴν ἐμὴν ἀποτεμεῖν Ἡξίουν. Καὶ 
τοιαῦτα βοῶντος, ὡς ἴσασιν οἱ χοινωνοί µου χαὶ µέτ- 
οχοι πάντων γενόµενοι, ἀνίστασαν πρὸς βίαν. Κἀγὼ 
μὲν παρῆχα ἐμαυτὸν Όπτιον εἰς τοὔδαφος * οἱ δὲ δια- 
λαθόντες χειρῶν xai ποδῶν, σαύροντες ἐξήγαγον. 
Ἐπηχολούθουν δέ pot οἱ τούτων πάντων γενόμενοι 
μάρτυρες, Γάΐος, Φαῦστος, Πέτρος, Παῦλος. ol xai 
ὑπολαθόντες (0) µε, φοράδην ἐξήγαγον τοῦ πολιχνίου, 


(4) Απὸ συνθήµατος. Sic in. codd. Med.et Maz. 
scribitur, recte; uec aliter codd. Fuk. et Savil. 
Textus vulg., ὑπὸ συνθήµατι. 

(5) ᾿Επὶ τῶν ἀστρώτωφ σκιµπόδων. Scimpodia 
vocabantur humiles lecti, quales hodieque in aulis 
habemus sedendi duntaxat causa, Libanius in. ora- 
tione De vita sua, pag. 47 : Οἴχοιτε ἐπὶ τῆς χλίνης, 
ἐπὶ δὲ τοῦ σχίµποδος ἓν τῷ διδασκαλείῳ. Et The-- 
mistius oratione 9, ex quibus apparet, ejusmodi 
lectos sgrorum causa fere comparatos fuisse. 
Ἀστρώτων vero uudum verti, secutus. Martialein 
qui in Apophoretis ita de lodicibus loquitur : 

Nudo stramina ne toto palerent, 
Juncta nos libi venimus sorores. 

(6) Οἵ xal ὑπολαθόγτες. Mac verba referenda 
esse existiino ad Caium et Faustum et reliquos 
presbyteros, qui Dionysium ex oppido "Taposiri 
exportarunt, non autem ad rusticos illos el temu - 
lentos convivas, ut retulit Christophorsonus. Φορά- 


603 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VI. 


606 


καὶ ὄνῳ γυμνῷ ἐπιθιδάσαντες ἀπήγαγον.» Ταῦτα A dentes me trahere atqüe educcfé ceperunt. Seque - 


περὶ ἑαυτοῦ ὁ Διονύσιος διεξέρχεται. 


bantur me Caius et Faustus, Petrus ac Paulns, qui 


horum omnium testes fuere. Qui me suscipientes, ex oppidulo exportarunt, ac deinde nudo impositum 
asino abduxerunt. » Et hzc quidem de seipso Dionysius narrat. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΑ’. 
Περὶ τῶν ἐπ αὐτῆς ᾿Α.ἒεξαγδρείας µαρτυρη- 
σάντων (Nic. H. E. v. 29-51). 

'Q δ᾽ αὐτὸς Ev ἐπ,στολῇ τῇ πρὸς Φάθιον ἐπίσχοπον 
Αντιοχέων, τῶν χατὰ Δέχιον μαρτυρησάντων ἓν 
“Αλεξανδρείᾳ τοὺς ἀγῶνας τοῦτον ἱστορεῖ τὸν τρόπον’ 
«Οὐκ ἀπὸ τοῦ βασιλιχοῦ προστάγµατος 6 διωγμὸς 
παρ) ἡμῖν Έρξατο (7), ἀλλά Υὰρ (8) ὅλον ἑνιαντὸν 
προὔλαδε, xal φθάσας ὁ χαχῶν τῇ πόλει ταύτῃ µάν- 
τις xai ποιητὴς (9), ὅστις ἐχεῖνος Tfjv, ἐχίντσε καν 
παρώρμησε xa0' ἡμῶν 2X πλήθη τῶν ἐθνῶν, εἰς τὴν 
ἐπιχώριον αὐτοὺς δεισιδα,µονίαν ἀναῤῥιτίσας. Οἱ δὲ 
ἐρεθισθέντες ὑπ αὐτοῦ, xat πάσης ἐξουσίας εἰς ἀνο- 
σιουργίαν λαθόµενο,, µόνην εὐσέθειαν [τὴν θρησχείαν 
τῶν δαιμόνων (10) ] ταύτην ὑπέλαθδον, τὸ χαθ᾽ ἡμῶν 
φονᾷν. Πρῶτον μὲν οὖν πρεσθύτην Μετρᾶν ὀνόματι 
συναρτ:ἆσαντες, καὶ χελεύσαντες ἄθσα λέγειν ῥήματα, 
ph πειθόµενον, ξύλοις τε παΐοντες τὸ σῶμα, χαὶ xa- 
λάμοις ὀξέσι τὸ πρόσωπον καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς χεν- 
τοῦντες, ἀγανόντες εἰς τὸ πρράστειον, χατελιθοθό- 
λησαν. Ἔπειτα πιστὴν γυναῖχα Κοῖνταν χαλουμέντν 
ἐπὶ τὸ εἰδωλεῖον ἁπαγαγόντες, Ἠνάγχαζον προσχυ- 
vtly* ἁποστρεφομέντν δὲ xa βδελυττομέντν ἐχδί- 
σαντες τῶν ποδῶν, διὰ Τάσης τῆς πόλεως χατὰ τοῦ 
τραχέος λιθοστρὠτου σύροντες, προσαῤῥασσομένην 


CAPUT XLI. 
De iis qui Alexandrie martyrium subierunt. 


In epistola vero ad Fabium episcopum Antiocbis, 
eorum qui imperante Decio martyrium Alexandrize 
subierunt, certamina refert hoc inodo: « Nequa- 
quam ex imperatoris edicto persecutio caepta est, 
quippe quz jntegro anno anteverterat. Etenim in- 
fanstus quidam vates ac poeta, quisquis ille fuit, 


.commoverat jam antea atque incitaverat adversus 


nos gentilium turbas, ad innatam genti superstitio- 
nem animos eorum incendens. Ab hoc igitur homine 
stimulati, omnemque ad patranda scelera licentiam 
nacti, 93'7 hanc solam pietatem eultumque d::mo- 
num suorum existimabant, si c»dibus adversus 
nostros sevirent. Primum itaque senem quemdam, 
Metram nomine, correptum impia verba proferre 
jubent. Quod cum ille abnueret, fustibus hominem 
verberantes, et acutis arundinibus vultum ejus οει- 
losque pungentes, deductum in suburbium lapidibus 


obruerunt. Post ha:c fidelem quamdam mulierem, 


Quintam nomine, ad idoli templum perductam, 
adorare illud coegerunt. Quod cum illa aversaretur 
atque exsecraretur, constrictis pedibus eam per 
totius civitatis vicos aspero silice constratos ra- 


τοῖς μυλιαίοις λίθοις ἅμα καὶ µαστιγοῦντες, ἐπὶ τὸν ϱ pientes, saxis illisam molaribus, flagris insuper 


αὐτὸν ἀγαγόντες χατέλευσαν τόπον. ETO' ὁμοθυμαδὸν 
ἅπαντες ὥρμησαν ἐπὶ τὰς τῶν θεοσεθῶν οἰχίας, xax 
οὓς ἐγνώριξον ἕχαστοι γειτνιῶντας, ἐπισπεύδοωντες 
Ίγον, ἐσύλων τε καὶ διήρπαξον, τὰ μὲν τιμιώτερα 
τῶν χειμπλίων νοσφικόµενοι, τὰ δὲ εὐτελέστερα xal 
ὅσα Ex ξύλων ἔπεποίητο, διαῤῥιπτοῦντες xal χατα- 
χαίοντες Ev ταῖς ὁδοῖς, ἑαλωχυίας ὑπὸ πολεμίων τύ- 
λεως παρεῖχον θέαν. Ἐξέχλινον δὲ xal ὑπανεχώρων 
οἱ ἀδελφοὶ, xaX τὸν ἁρπαγὴν τῶν ὑπαρχόντων, ὁμοίως 
ἐχείνοις οἷς xai Παῦλος ἐμαρτύρησε, μετὰ χαρᾶς 
προσεδέφαντο. Καὶ οὐχ οἵδ' εἴ τις, πλὴν εἰ μὴ που 
τις εἷς ἐμπεσὼν, µέχρι ve τούτου τὸν Κύριον ἑρνί- 
cato. 'AAÀà xal τὴν θαυμασιωτάτην τότε παρθένον 
πρεσθύτιν ᾿Απολλωνίαν διαλαθόντες, τοὺς μὲν ἑδόν- 
τας ἅπαντας, χόπτοντες τὰς σιαγόνας, ἑςλλασαν ' 


δην vero, id est. in sella, Porro quid factum sit 
Dionysio, postquam rustici illi, fugatis militihus, 
eum Taposiri excedere compulerunt, ipse quidem 
hic non dicit. Sed in epistola ad Domitium et Di- 
dymum, quie refertur in libro. vit, cap. 11, ait. se 
uua cum Caio et Petro solis, sejunctum a reliquis 
fratribus, ip quodam Libyz loco deserto atque 
arido conclusum fuisse. Permansit autem in hoc 
exsilio Dionysius usque ad obitum Decii imp. οἱ ex 
eo loco litteras scripsit ad Domitium ac Bidy- 
mum. 

(7) Διωγμὲς xap! ἡμῖν ἤρξατο. IVa codices Me- 
dic., Maz., Εικ. ei Savil. et Georgius Syncelius, 
quomodo etjam legit Rufinus, ut. ex versione illius 
apparet ; sed οἱ in codd, Mediceo, Maz. et Fuk. πρὸς 
Φαθιανόν legitur, uec alitcr ltufinus liunc Antiochiae 
episcopuii appellat. Editi oin, πας) ἡμῖν. 


verberantes, ad suburbium itidem abducunt, ibique 
lapidibus interficiunt. Omnes deinde uno impetu in 
domos Christianorum irruere coeperunt ? el quos 
quisque sibi vicinos noverat, eos illico properantes 
agebant, spoliabant ac diripiebant, ea quidem quie 
maxime pretiosa essent in sinum suum congerentes, 
viliora autem et lignea quxque disjiciebant, ac per 
vias concremabant , capte ab hostibus urbis spe- 
ciem atque imaginem exhibentes. Fratres vero de- 
clinabant et subducebant se fuga, ac direptiouem 
bonorum suorum perinde ac illi de quibus Paulus 
testificatus est, cum gaudio exceperunt. Ncc eorum 
quisquam, quod equidem sciam, nisi fortasse unus 
aliquis in illorum manus incidens, hactenus quidem 


D Deum negavit. Sed et admirandam illam provecte 


(8) 'AJ1à γάρ. Particula. γὰρ loco suo demota 
est, inferius collocanda hoc modo : xat γὰρ φθά- 


σας. 

(9) Μάντις καὶ ποιητής. Poetam verti, primum 
quia poetz? cum vatibus seu divinis magnam habent 
societatem, Vates enim oracula sua versibus ede- 
bant. Deinde quia JEgyptii poetica imprimis dele- 
clabantur, quod etiam notavit Eunapius. Porro 
nulli magis infensi erant Christianis, quam vates el 
harioli, et ejusmodi hominum genus, qui ad perse- 
queudos Christianos populum coucitabant, compo- 
siis in eam rem oraculis. 

(40) Τη» δρησχείω" τῶν δαιμόνων. Delenda 
mili videntur liec verba, quippe qui sensum tur- 
bant, et ab inepto scholiaste ascripta sunt ad cxpli- 
cationeu vocis priecedeutis. 


"97 


EUSEBII CIESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


—B———Á—À—MM— πο. 


608 


jam zatis. virgine Apolloniam tunc comprehen- A πυρὰν δὲ νήσαντες πρὸ τῆς πόλεως, ζῶσαν ἡπείλουν 


derunt, Et maxillas quidem ejus verberantes, cun- 
ctos ei dentes,excusserunt. Áccenso aulem extra 
urbem rogo, minabantur vivam se illam combustu- 
ros, nisi una cum ipsis impia verba pronuntiaret. 
At illa veniam deprecari paulisper visa, atque inte- 
rim dimissa, celeriter in ignem insiliit et conflagra- 
vit. Preterea Serapionem quemdam cum in adibus 
suis deprehendissent, acerbissimis turmentis excru- 
ciarunt, et meimnbris omnibus confractum ex coena- 
culo przcipitezn. dejecerunt, Porro nusquam, mon 
per viam publicam, non per angiportus incedere, 
aut noctu aut interdiu nobis licebat : cum omnes 
vbique et assidue clamitarent , quicunque impia illa 
verba proferre abnuisset, eum illico trahenduw esse, 
et flammis ultricibus absumendum. Et hac quidem 
diutissime viguerunt ad hunc $938 modum. Secuta 
deinde seditio et bellum civile miseros excipiens, 
crudelitatem qua in nostros grassati fuerant, in 
ipsos mutuo convertit. Àc nos quidem paululuin 
respiraviinus, dum illorum cessaret furor. Sed con- 
tinuo imperii illius erga nos benignissimi mutatio 
nobis nuntiata est : et gravissimus nobis minarum 
terror intentabatur. Jamque aderat edictum impe- 


ratoris, illud ipsum fere quod a Domino nostro pras 


dictum est, horrilicum ac terribile exhibens, adeo 
ut ipsi etiam electi, si fieri posset, scandalum pate- 
rentur. Omnes certe mirum in modum exterriti 
sunt. Ac multi quidem ex illustrioribus, prx» inetu 
statim oceurrerunt. Alii qui rem publicam admini- 
sirabant, ipsa actuuim suorum necessilate pertracti 
veniebant. Alii a notis et familiaribus adduceban- 
tur : et nominatim citati, ad impura et profana sa- 


(11) Τῆς dcs6slac κηρύγματα. Qusnam fuerint 
ille voces, diflicile est dicere, quas ἀθέους φωνάς vo- 
cavit Dionysius supra in epistola ad Germanum, et 
δύσφηµα ῥήματα vocat in hac epistola. 

12) Εφεστιον. Nicephorus legit Ἐφέσιον, pes- 
eime. De hoc Serapione Bela et Usuardus ad 14 
Novembris, ubi cum sub Decio passum esse affir- 
mant ; sed melius dixissent suh Philippo. Nam Dio- 
uysius in hac ad Fabium epistola diserte testatur, 
Serapionis aliorumque marlyria ante Philippi imp. 
obitum accidisse. luem error in omnibus martyro- 
logii8 admissus e-t dc Apollonia virgine, quam sub 
Decio passam dicunt die 9 Februarii.  - 

(15) Tuc βασιλείας ἐκείνης τῆς εὐμενεστέ- 
pac. Philipp: scilicel imp. mors, qui zquissimum 
se ac benignissimum erga Christianos praestitit. 
Jyitur illa que proxime a Dionysio commemorata 
sunt, ultimo Philippi imperatoris anno contigerunt. 
Quod etiam notavit Dionysius in principio liujus 
cpistol:e, ubi dicit persecutionem anuo iutegro aute 
edictum imp. Decii Alexandrie cceptam fuisse. At 
Christophorsonus nihil penitus hic vidit, qui µετα- 
6ολὴν τῆς βασιλείως, interpretatur mulationem ani- 
mi imperatoris erga. Christianos. Christophorsoni 
errorem secutus est Daronius ad annum Christi 
953, cap. 102. 

(14) Azogaivorv. Παραθρεχύ cod. Reg., quem 
ubique secutus est Stephanus. In. Chronico Georgii 
Syucelli, ubi- hiec epistola Dionysii refertur, scri- 
prum est ἡ παρὰ βραχύ, nequaquam meliore sensu. 
At in nostris codicibus Maz., Med., Fuk. ac Savilii 
pro παραθραχύ scribitur &zogalvov, longe rectius 
ut equidem existimo, Ait enim Dionysius edictum 


καταχαῦσαι, εἰ μὴ συνεχφωνήσειεν αὐτοῖς τὰ «nc 
ἀσεδείας χηρύγματα (11). Ἡ δὲ ὑποπαραιτησαμένη 
βραχὺ xal ἀνεθεῖσα, συντόνως ἐπεπήδησεν εἰς τὸ 
πρ, xa καταπἐφλεχται. Σαραπίωνά τε καταλαδὀν- 
τες ἐφέστιον (12), σχληραῖς βασάνοις αἰχισάμενοι, 
xai πάντα τὰ ἄρθρα διακλάσαντες, ἀπὸ τοῦ ὑπερφου 
πρηνη χατέῤῥιψαν,. Οὐδεμία δὲ ὁδὸς, οὐ λεωφόρος, 
οὗ στενωπὺς ἡμῖν βάσιµος ἣν, o0: νύκτωρ, οὐ µεθη- 
µέραν, ἆθὶ καὶ πανταχοῦ πάντων χεχραγότων, εἰ μὴ 
τὰ δύσφημά τις ἀνυμνοίη ῥήματα, τοῦτον εὐθέως 
δεῖν σύρεσθαί τε xal πίµπρασθαι. Καὶ ταῦτα ἐπι- 
πολὺ μὲν τοῦτον Έχμασε τὸν τρόπον. Διαδεξαμένη 
δὲ τοὺς ἀθλίους ἡ στάσις, χαὶ ὁ πόλεμος ὁ ἑμφύλιος, 
τὴν καθ) ἡμῶν ὠμότητα πρὸς ἀλλήλους αὐτῶν ἔτρεφε. 


B Καὶ σμικρὸν μὲν προσανεπνεύσαμεν, ἀσχολίαν τοῦ 


πρὸς ἡμᾶς θυμοῦ λαθόντων * εὐθέως δὲ ἡ τῆς βασι- 
λείας ἐχείνης τῆς εὐμενεστέρας (15) ἡμῖν μεταθολὴ 
διἠγγελται, καὶ πολὺς ὁ τῆς ἐφ᾽ ἡμᾶς ἀπειλῆς φόδος 
ἀνετείνετο. Καὶ δὴ xal παρῆν τὸ πρόσταγμα, αὑτὸ 
σχεδὺν ἐχεῖνο οἷον τὸ προῤῥηθὲν ὑπὸ τοῦ Κυρίου 
ἡμῶν ἀποφαῖνον (14) τὸ φοδερώτατον, ὡς, εἶ ὄννα : 
τὸν, σχανδαλἰσαι xai τοὺς ἐχλεχτούς. Πλὴν πάντες 
γε κατεπτήχεσαν. Καὶ πολλοὶ μὲν εὐθέως τῶν περι- 
φανεστέρων, οἱ μὲν ἁπήντων δεδιότες, οἱ δὲ δηµο- 
σιεύοντες (15), ὑπὸ τῶν πράξεων ἤγοντο, οἱ δὲ ὑπὸ 
τῶν ἀμφ) αὐτοὺς ἐφείλχοντο' ὀνομαστί τε χαλούµε- 
vot, ταῖς ἀνάγνοις χαὶ ἀνιέροις θυτίαις προσῄεσαν, 
οἱ μὲν, ὠχριῶντες xal τρέµοντες, ὥσπερ οὐ θύσον- 
τες, ἀλλ αὐτοὶ θύματα xal σφάχια τοῖς εἰδώλοις 
ἑσόμενοι, ὡς ὑπὸ πολλοῦ τοῦ περιεστῶτος δήμου 
χλεύην αὐτοῖς ἐπιφέρεσθαι, χαὶ δήλους μὲν εἶναι 
πρὸς πάντα δειλοὺς ὑπάρχοντας, xal πρὸς τὸ τεθνά- 


illud Decii adeo terribile fuisse, ut tempora illa An- 
tichristi longe omnium terribilissima repraesentare 
quodammodo videretur. 

(15) Οἱ δὲ δημοσιεύοντες. Christophorsonus hune 
Dionysii locum ita vertit : Alii ex privatis aedibus in 
publicum raptati, ad delubra ducuntur a maygistrati- 
bus. Qu:e interpretatio, nec verbis nec sensui Dio- 
nysii ullo modo convenit. Ego δημοσιεύοντας idem 
esse censeo ac «à δηµόσια πράττοντας, id est decu- 
riones et magistratus. Hi enim cum allatum esset 
edictum imperatoris Decti, quo omnes di's immor- 
talibus sacrificare Jubebantur, convenire in curiam 
ex inore, ibique edictum ipsum dum recilaretur, 
stantes audire necesse habebant, ut scribit Joan- 
nes Chrysostomus nou uno in loco. Ita primi omnium 
decuriones statim post recitatum imp. Decii edictum 
diis sacrificarunt, cum ex necessitate officii sui ad 
curiam convenissent. Sane πράξεις de actu et ad- 
ministratione magistratuum sumitur apud Euse- 
bium in lib. vim, cap. 13, οἱ apudAristidem in orat. 
[unebri in Alexandrum, τὰ δ᾽ εἰς πράξεις τε xat πο- 
λιτείας, etc. Clirysostomus homilia 85 in Mattheum, 
τοὺς τὰ πολιτικἁ πράττοντας vocat decuriones. Potest 
etiam verbum δημοσιεύοντες explicari de his qui in 
foro seu in publico versabantur. Atque id fortasse 
rectius fuerit, hoc modo : Alii qui in. publico versa- 
bantur, rebus ipsis, et reliquorum exemplo, ad sacri- 
ficandum ducebantur, Occurrit hec vox. apud Ari- 
stidem in laudatione [unebri Alexandri : Καὶ ὁπότε 
μὴ δηµοσιεύοι, ἢ παρὰ τοῖς δυνάσταις ἂν ἣν, f| ἐν 
αὑτῷ τοῦ βασιλέως οἵχῳ. 


609 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LiD. VI. 


610 


ναι xai πρὸς τὸ θῦναι ' οἱ δέ τινες ἑτοιμότερον τοῖς Α erificis accedebant : nonnulli quidem pallidi ac tre- 


βωμοῖς προσέτρεχον, ἰσχυριζόμενοι (16) τῇ θρασύ- 
τι τὸ μηδὲ πρότερον Χριστιανοὶ γεγονέναι. Περὶ 
ὧν ἡ τοῦ Κυρίου πρόῤῥησις ἀληθεστάτη, ὅτι δυσχό- 
Mog σωθήσονται. Τῶν δὲ λοιπῶν οἱ μὲν εἴποντό τού- 
τοις ἑχατέροις, ol. δὲ ἔφευγον, οἱ δὲ ἡλίσχοντο. Καὶ 
τούτων οἱ μὲν ἄχρι δεσμῶν xal φυλαχῆς χωρήσαν- 
τες xal τινες χαὶ πλείονας ἡμέρας χαθειρχθέντες, 
εἶτα xal πρὶν εἰς δικαστήριον εἰσελθεῖν, ἑξωμόσαντο, 
οἱ δὲ xai βασάνοις ἐπὶ ποσὺν ἐγχαρτερήσαντες, πρὸς 
«τὸ ἑξῃῆς ἀπεῖπον. Οἱ δὲ στεῤῥοὶ καὶ µακάριοι στύλοι 
τοῦ Κυρίου, κραταιωθέντες ὑπ' αὑτοῦ, καὶ τῆς ἰσχυ- 
ρᾶς ἓν ἑαυτοῖς πίστεως ἀξίαν χαὶ ἀνάλογον δύναμιν 
xai χαρτερίαν λαθόντες, θαυμαστοὶ γεγόνασιν αὐτοῦ 
τῆς βασιλείας µάρτνρες. "fv πρῶτος Ἰουλιανὸς, 
ἄνθρωπος ποδαγρὺὸς, μὴ στῆναι, μὴ βαδίσαι δυνάµε- 
νυς, Guy ἑτέροις δύο τοῖς φέρουσιν αὐτὸν, προσῄχθη. 
Ὃν ὁ μὲν ἕτερος, εὐθὺς ἠρνήσατο * ὁ 6' ἕτερος Κρο- 
Φίων ὀνόματι, ἐπίχλην δὲ Εὔνους, καὶ αὐτὸς ὁ πρε- 
σθύτης ἹἸουλιανὺς, ὁμολογήσαντες τὸν Κύριον, διά 
πάσης τῆς πόλεως µεγίστης οὔσης, ὡς ἴστε, χαµή- 
Ἆοις ἐποχούμενοι xaX µετέωροι µαστιγούµενοι, τέλος 
ἀσθέστῳ πυρὶ (17), περικεχυµένου τοῦ δήμου παν- 
τὸς, χατεχἀησαν. Στρατιώτης τε αὐτοῖς ἁπαγομένοις 
παραστὰς, καὶ τοῖς Σφυθρίξουσιν ἐναντιωθεὶς, Ex6on- 
σάντων ἑχείνων, προσαχθεὶς 6 ἀνδρειότατος ὁπλομά- 
χος τοῦ θεοῦ Βησᾶς, xà» τῷ μεγάλῳ πολέμῳφ τῷ 
περὶ τῆς εὐσεθείας ἀριστεύσας, ἀπετμήθη τὴν χεφα- 
Mjv* xal τις ἕτερος τὸ μὲν γένος Λίδυς, τὴν δὲ προσ- 


mebundi, quasi non sacrificaturi, sed ipsi potius 


. victimarum loco idolis immolandi essent. Adeo ut a 


circumstante multitudine deriderentur : quippe qui 
palam omnibus ostenderent, se tum ad moriendum, 
tum ad sacrificandum pusillo animo esse. Alii vero 


promptius ad aras accurrebant,audacter affirmantes 


nunquam se antea Christianos fuisse. De quibus 
verissime przdixit olim Dominus, ejusmodi homines 
segre salutem consecuturos. Caleri autem partim 
alterutros eorum quos diximus sequebantur, partim 
se in fugam dabant, partim comprehendebantur. Ex 
quibus nonnulli cum usque ad vincula et custodiam 
progressi essent, quidam etiam plusculos dies in 
carcere perstitissent , prius tamen quam in judi- 
cium inducerentur, fidem ejurarunt. Nonnulli vero 
cum aliquandiu tormenta fortiter sustinuissent, ad 
reliqua qux intentabantur supplicia animos despon- 
derunt. Verum beati illi ac stabiles column: Domi- 
ni, ab ipso confirmati, et fidei sux robori congruen- 
tes et ex aequo respondentem vim atque constan- 


tam nacti, admirabiles regni illius testes effecti 


sunt. Quorum Julianus, vir podagrz doloribus con- 
strictus, qui nec stare poterat .nec incedere, una 
cum duobus aliis qui ipsum portabant, adductus est. 
Horum alter statim negavit. Alter nomine Croniou, 
qui Eunus cognominabatur, nec non et senex ipse Ju- 
lianus, cum Christum confessi essent, per universam 
239 urbem, qus» quidem, ut nostis, maxima est, 


Ἠγορίαν ἅμα καὶ τὴν εὐλογίαν ἀληθῆς Máxap (18), ᾳ camelis insidentes, flagris sublimes verberati, tan- 


προτροτῆς αὑτῷ πολλῆς ὑπὸ τοῦ δικαστοῦ πρὸς ἄρ- 
νησιν γενομένης, οὐχ ὑπαχθεὶς, ζῶν χαταπέφλεχται. 
"Ἐπίμαχός τε μετ αὐτοὺς xal Αλέξανδρος, μετὰ 
πολὺν (19) ὃν ἔμειναν δεσμῶται χρόνον, μυρῖας διε- 
νεγχόντες ἀλγηδόνας, ξυστῆρας, µάστιγας, πουρὶ 
ἀσθέστῳ χαὶ οὗτοι διεχύθησαν. Καὶ σὺν αὐτοῖς γν- 
γαῖχες τέσσαρες ᾽Αμμωνάριόν τε ἁγία παρθένος, 
πάνν Φφιλονείχως αὐτὴν ἐπιπλεῖστον τοῦ δικαστοῦ 
βασανίσαντος, ἅτε προαποφηναµένην ὡς μτδὲν ὧν 
ἐχεῖνος χελεύοι, φθέγξαιτο, ἀληθεύσασα τὴν ἔπαγγε- 
λίαν, ἀπήχθη ᾽ αἱ δὲ λοιπαὶ, ἡ σεμνοπρεπεστάτη 
πρεαθύτις Μερχουρία, καὶ fj πολύπαις μὲν, οὐχ ὑπὲρ 
«ὺν Κύριον δὲ ἀγαπήσασα ἑαυτῆς τὰ τέχνα Διονυ- 
σία (20), καὶ ᾽Αμμωνάριον ἑτέρα, χαταιδεσθέντος εἰς 


dem ardentissimo igne, εἰτουπιίαδα totius populi 
multitudine, consumpti sunt. Miles vero qui ipsis 
dum ad supplicium ducerentur astabat, et contu- 
meliam inferentes propulerat, Besas nomine, con- 
clamante adversus eum populo in jus adductus est. 
Ubi fortissimus Dei pngnator, cum ín magno illo 
pro pietate certamine strenue se gessisset, securi 
percussus est. Alius item oriundus ex Libya, et 
vocabulo et divina benedictione vere Macar, cum a 
judice omnibus modis sollicitatus ut Christum ne- 
garet, flecti nunquam potuisset, vivus comburitur. 
Post hos Epimachus et Alexander, cum post diutur- 
uum carceris horrorem in quo vincti permanse- 
rant, ferreos ungues, flagra ac mille dolorum ge- 


"ἀνήνντον ἔτι βασανίζειν xaX ὑπὺ γυναικῶν ἠττᾶσθαι, D nera. pertulissent, vive calcis incendio etiam ipsi 


τοῦ ἠγεμόνος, σιδ[ρῳ τεθνᾶσι, µηχέτι βασάνων πεῖ- 


(16) Ἰσχυριζόμενοι. Positum eit pro διισχυριξό- 
vot 


| (17) Ἀσθέστῳ xvpl. Potest etiam verti vive cal- 
εἰς incendio. Sic iufra de Epimacho et Alexandro 
dixit, πυρὶ ἀσδέστιῳν διεχύθησαν. Pro quo Nicephorus 
habet τιτάνῳ. In. Μεπαο ad diem 30 Octobris, ubi 
mentio iit. horum martyrum Juliani, Cronionis et 
Macarii, legitur ἀσθέστου ζέοντος xav' αὐτῶν ἔχχυ- 


ος. 
(18) Καὶ τὴν εὐλογίαν ἆ.1ηθὴς Máxap. Alludit 
Dionysius ad verba illa Christi in Evangelio, Beati 
estis, cum persecuti vos (ueriut. homines, etc., quod 
lamen non vidit Christophorsonus. Qui etiam in eo 
hallucinatus est, quod Macarium hunc facit Afrum 
pro Libyco. Eleganter autem Rulinus hunc Dionysii 


colliquefacti perierunt. Eumdem cum ipsis exitum 


locum ita vertit : Alius quidam vir nominis sui Ma- 
carius, gente Libycus. Sic enim Latini loquuntur, 
ut Trebellius Pollio in Aureolo, et Lampridius in 
Commodo. 

(19) Μετὰ πολύν. Sic in codd. Medicxo ac Maz. 
Fuk. et Savil. et apud Georgium Syncellum legi- 
tir; qux lectio magis placet quam vulgati μετ 
o), et Rufini auetoritate confirmatur. in codice 
Regio legitur etiam ὃν ἐνέμειναν, etc. Quse. lectio si 
vera est, omnino abesse oportet negativam illam 
particulam. 

(20) Διονυσία. Post hec verba addidi ex Rutino 
καὶ ᾽Αμμωνάριον ἑτέρα. Quatuor enim mulieres illas 
fuisse supra dixit Dionysius. 


eit 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


619 


sortitzte sunt quatnor. mulieres. Ammonarium qui- Α pav λαθοῦσαι. Τὰς γὰρ ὑπὲρ πασῶν, ὁ πρόμαχος 


dem virgo sanctissima, cum a judice diutissime 
torta fuisset, ingenti cum pertinacia propterea quod 
palam pr:xdixerat, nihil eorum ασ judex jusserat 
prolaturam se esse, pollicitationem suam exsecu- 
tioni mandans, ad supplicium abducta est. Resi- 
duz vero, Mercuria scilicet anus imprimis vene- 
randa, et Dionysia, plurimorum quidem liberorum 
mater, sed quas pignora sua minori quam Dominum 
charitate complexa est : et alia rursus Anmmona- 
rium : cum przfectum jam puJeret eas ulterius in- 
cassum torquere, el a feminis superari, gladio 
css: sunt, nullis prius tormentis subditze. Etenim 
earum princeps εἰ antesignana Ammonarium, pro 
oiunibus tormenta pertulerat. Heron etiam et Ater 
et Isidorus, /Egyptii, cumque illis Dioscorus puer, 
annos circiter quindecim natus, judici oblati sunt, 
Et cum judex primum ante alios adolescentem Dios- 
corum, partim sermonibus ut flexibilem decipere, 
partim tormentis ut mollem ac tenerum cogere 
tentavisset, ille nec persuasionibus cessit nec tor- 
mentis. Reliqui crudelissime verberati, cum cru- 
ciatus fortiter sustinuissent, igni etiam ipsi sunt 
traditi. Dioscorum vero qui in omnium conspectu 
inclaruerat, et qui ad omnia interrogata sapientis- 
sime responderat, admiratus judex dimisit, spa- 
tium se illi ad paenitentiam concedere affirmans ob 
alatis infirmitatem. Et nunc nobiscum versatur 
divinus Dioscorus, in majus ac diuturnius 940 
certamen reservatus. Sed et Nemesion quidam, 
eiiam ipse Zgyptius, primum quidem falso accu- 
satus fuerat tamquam socius et contubernalis la- 
tronum, Postea vero cum apud centurionem hanc 
calumniam a se utique alienissimam depulisset, de- 
latus quod Christianus esset, ad praefectum vinctus 
sdducitur. At ille iniquissimus judex, postquam 
eum duplo gravioribus quam reliquos latrones tor- 
mentis ac verberibus affecisset, iuter latrones jus- 
sit incendi. Et sic vir beatissimus similitudine 


Αμμωνάριον ἀνεδέδεχτο βασάνους. Ἡρων δὲ xal 
Ἁτὴρ (21) καὶ Ἰσίδωρος Αἰγύπτιοι, xaX σὺν αὐτοῖς 
παιδάριον ὡς πεντεχαιδεχαέτης ὁ Διόσχορος, παρε- 
δόθησαν ' xal πρῶτον τὸ µειράχιον λόχοις τε ἁπατᾷν 
ὡς εὐπαράγωγχον, xat βασάνοις χαταναγχάζειν ὡς 
εὐένδοτον πειρωµένου, οὔτε ἐπείσθη οὔτε εἶξεν ὁ Διόσ- 
χορος. Τοὺς δὲ λοιποὺς ἀγριώτατα χαταξήνας, ἔγχαρ- 
τερήῄσαντας, πυρὶ xxi τούτους παραδέδωχε, τὸν δὲ 
Διόσχορον ἑλλαμπρυνάμενόν τε δηµοσίᾳ, xaX σογώ- 
τατα πρὸς τὰς ἰδίας πεύσεις ἀποχρινάμενον θαυμά- 
σας, παρηχεν, ὑπέρθεσιν φῄσας εἰς µετάνοιαν αὐτῷ 
διὰ τὴν ἡλιχίαν ἐπιμετρεῖν. Καὶ vov ὁ θεοπρεπέστα- 
τος σὺν ἡμῖν ἐστι Διόσχορος, εἰς µακρότερον τὸν 
ἀγῶνα χαὶ διαρχέστερον µείνας τὸν ἆθλον. Νεμεσίων 
δέ τις κἀχεῖνος Αἰγύπτιος, ἐσυχοφραντήθη μὲν, ὡς 
δη σύνοιχος λῃστῶν, ἀποδυσάμενος δὲ ταύτην παρὰ 
τῷ ἑχατοντάρχῳ τὴν ἀἁλλοτριωτάτην κατ) αὐτοῦ δια- 
θολὴν, καταμηνυθεὶς ὡς Χριστιανὸς, ἦχε δεσμώτης 
ἐπὶ τὸν ἠγούμενον. Ὁ δὲ ἀδικώτατος διπλαῖς αὐτὸν 
1| τοὺς χῃστὰς ταῖς τε βασάνοις xal ταῖς µάστιξι λν- 
μηνάμενος, μεταξὺ τῶν λῃστῶν κατέφλεξε, τιµηθέντα 
τὸν µαχάριον τῷ τοῦ Χριστοῦ παραδείγματι. ᾿Αθρόον 
δἑτι σύνταγμα (24) στρατιωτικὸν, "Agquov xal Ζήνων 
καὶ Πτολεμαῖος xai Ἰγγένης, xai σὺν αὐτοῖς πρξ- 
σθύτης Θεόφιλος, εἰστίχεισαν πρὸ τοῦ δικασττρίου 
κρινοµένου δή τινος ὡς Χριστιανοῦ καὶ πρὸς ἄρντσιν 
ἤδη ῥέποντος, ἑπρίοντο οὗτοι παρεστηχότες, xal τοῖς 
τε προσώπτοις ὀνένευον, xal τὰς χεῖρας ἀνέτεινον, 
xaX συνεσχηματίζοντο τοῖς σώμασιν. Ἐπιστροφῆς δὲ 
πάντων πρὸς αὐτοὺς γενομένης, πρίν τινας αὐτῶν 
ἄλλους λαθέσθαι, φθάσαντες ἐπὶ τὸ βάθρον (33) ἀνέ- 
δραµον, εἵναι Χριστιανοὶ λέγοντες, ὡς τόν τε ηγεμόνα 
xai τρὺς συνέδρους ἐμφόδους γενέσθαι, xal τοὺς μὲν 
Χρινοµένους εὐθαρσεστάτους, ἐφ᾽ οἷς πείσονται, Φαἰ- 
νεσθαι, τοὺς δὲ διχάζοντας ἀποδειλιᾶν, Καὶ οὗτοι μὲν 
ix δικαστηρίων ἑνεπόμπευσαν xal ἠγαλλιάσαντο τῇ 
papropla, θριαμθεύοντος (25) αὐτοὺς ἑνδόξως τοῦ 
8:05. » 


Christi honoratus est. Porro universus simul militum manipulus Ammon scilicet Zeno, Ptolemzus 
et logenuus, cumque illis senex Theophilus, ante przetorium stabant. Et cum. quidam ob  Chrietia- 
nam religionem in judicium induclus, jamjamque negaturus Christum videretur, illi astantes  denii- 
bus stridere, vultu innuere, manus extendere, ac totius simul corporis motus gestusque edere cc- 
perunt, Cumque omnium in se oculos convertissent, priusquam ab aliquo comprehenderentur, ipsi 
ad subsellium accurrentes, Christianos se esse professi sunt. Quo facto prafectus et assessores qui in 


(21) Καὶ ᾽Ατήρ. Apud Georgium Syncellum et Ni- D vetere Martyrologio l'omano, natalis horum marty- 


cephorum legitur Αστήρ. In. Rufino, Arsinus. In 
vetere Martyrologio Romano, quod magna parte 
desumptum est ex Rufino, Arsenius dicitur 19 Kal. 
Januarias. 

(34') Σύνταγμα στρατιωτικὀν. Τωγπια militum 
vertit Rufinus, queni secutus est Christophorsonus, 
Ego manipulum seu contubernium malim interpre- 
tari. Quidam suspicari possent, hos tuilites fuisse 
spparitores seu ofliciales przfecti Augustalis, eo 
quod stetisse dicuntur ante prztorium, Ego tamen 

otius crediderim legionarios milites fuisse, ex ea 
egione quxe ad custodiam urbis Alexandrinae erat 
deputata, et que prafecto Augustali parebat. Pra- 
fectus enim Augustalis non solum civilia negotia, 
sed etjam rem militarem eo teinpore curabat. lu 


rum ponitur die 13 Kalendas Januarias. 

(22) Ἐπὶ τὸ βἀάθρον. Subselltum intelligi videtur, 
in quo sedebat reus cum a judice interrogaretur, 
hodie sellulam vocamus. In Actis passionis Ρο» 
martyris ambon dicitur seu pulpitum. Sic enim in- 
cipiunt Acta illa : 1mposito ergo Philea super ambo: 
nem, Culcianus prieases dizit. 

(25) θριαμδεύοντος αὐτοὺς, Wufinus vertit : Deo 
ita iriumphante per sanctos suos. Apparet igitur eum 
legisse θρι. 5v αὐτούς, etc. Rufinum secuti sunt 
Musculus et Christoplorsonus. Videndum tameu, 
ne Dionysius θριαμθεύοντος αὐτοὺς τοῦ θεοῦ dixerit, 
pro θριαµθεύειν ποιοῦντος, quod oinniuo verum 
puto. Sic βασιλεύειν usurpat Gregorius Naz. 


615 


HISTORL& ECCLESIASTICAE LIB. VI. 


e 
614 


eonsilio aderant, melu perterriti sunt, Ac rei quidem ipsi ad ea quz perpessurri erant promptissimi 
et confidentissimi cernebantur, judices autem ipsi contremiscebant. Isti igitur ex protorio ovantes 
processerunt, exsullantes ob fidei confessionem, cum Deus per ipsos gloriose triumphare, » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΒ’. 

Περὶ ὧν dAAcov ὁ Διονύσιος ἱστορεῖ (Nic. H.E.v,31). 

ε "Αλλοι δὲ πλεῖστοι κατὰ πόλεις xai χώμας ὑπὸ 
τῶν ἐθνῶν διεσπάσθησαν ὧν (ἓνὸς παραδείγματος 
ἕνεχεν ἐπιμνησθήσομαι. Ἰσχυρίων ἐπετρόπευέ τινι 
τῶν ἀρχόντων ἐπὶ µισθῷ. Τοῦτον ὁ µισθοδότης ἐχέ- 
λενε θῦσαι, μὴ πειθόµενον ὕδριζεν, ἐμμένοντα mpos- 
σπηλάκιζεν * ὑφισταμένου, βαχτηρίαν µεγίστην λα- 
6ῶν, διὰ τῶν ἑντέρων καὶ τῶν σπλάγχνων διώσας, 
ἀπέχτεινε. Τί δεῖ λέγειν τὸ πλῆθος τῶν ἐν ἑρημίαις 
xa ὄρεσι πλανηθέντων, ὑπὸ λιμοῦ καὶ δίψης καὶ 
κρθους, xaY νόσων xaX ληστῶν xal θηρίων διεφθαρ- 
µένων; ὧν οἱ ὑπεργενόμενοι, τῆς ἑχείνων εἰσὶν ἐχλο- 
γῆς χαὶ νίχης μάρτυρες. "Ev δὲ xal τούτων εἰς δἠ- 
λωσιν ἔργον παραθήσοµαι. Χαιρήμων ἣν ὑπέργηρως 


CAPUT XLII. 
De aliis a Dionysio commemoratis. 

« Sedet alii complures per oppida et vicos a gen- 
tilibus discerpti sunt : ex quibus unum exeinpli gra- 
tia coimmemorabo. Ischyrion mercede conductus 
procurator erat cujusdam magistratum gerentis. 
Hic ab eo cujus rem procurabat, jussus idolis im- 
molare, cum minime obtempcraret, primum injuria 
affectus est, Postea cum in eadem sententia persta- 
rel, variis ab eodem vexatus est contumeliis, (Quas 
omni& cum patienter sustineret, ille przgrandi 
sude correpta transfizum per media viscera bomi- 
nem interfecit, Jam quid opus cst commemorare 
multitudinem eorum, qui in montibus ae per soli- 
tudinem oberrantes, fame et siti, frigore ac morbis, 


τῆς Νείλου καλουµένης ἐπίσχοπος πόλεως. Οὗτος εἰς p et latronum aut bestiarum incursu oppressi inter- 


τὸ 'Apá6tov ὄρος (24) ἅμα τῇ συμόδἰῳ ἑαντοῦ φυγὼν, 
οὐχ ἐπανελήλνθεν. 0Οὐδὲ ἡδυνήθτσαν ἰδεῖν οὐχέτι, xal- 
τοι πολλὰ διερευνησάµενοι οἱ ἁἀδελφοὶ, οὔτε αὐτοὺς, 
οὔτε τὰ σώματα εὗρον (35). Πολλοὶ δὲ οἱ κατ αὐτὸ 
τὸ ᾿Αραθιχὸν ὄρος ἐξανδραποδισθέντες ὑπὸ βαρθάρων 
Σαραχτνῶν (26), οἱ μὲν μόλις ἐπὶ πολλοῖς χρήµασιν 
ἑλντρώθηντο, οἱ δὲ µέχρι νῦν οὐδέπω. Καὶ ταῦτα 
διεξηλθον οὗ µάτην, ἁδελφὲ, ἁλλ᾽ ἵνα εἰδῇς, ὅσα xal 
ἡλίχα δεινὰ παρ) ἡμῖν συνέθη * ὧν οἱ μᾶλλον πεπει- 
ραμένοι, πλείονα ἂν εἰδεῖεν. » Ἑϊτα τούτοις ἐπιφέρει 
μετὰ βραχέα λέγων ’ « Λὐτοὶ τοίνυν οἱ θεῖοι μάρτυρες 
παρ᾽ ἡμῖν, οἱ vov τοῦ Χριστοῦ πάρεδροι xal τῆς βα- 
σιλείας αὐτοῦ χοινωνοὲ, χαὶ μέτοχοι τῆς χρίσεως αὐ- 
τοῦ χαὶ συνδικάκοντες αὐτῷ, τῶν παραπεπτωχότων 


iere? Ex quibus hi qui superfuerunt incolumes, 
testes Q1 sunt electionis illorum atque victorize. 
Unicum duntaxat facinus ad declarandam rei veri- 
tatem hic adjiciam. Clzremon erat quidam gran- 
devus, Nili urbis episcopus. Hic una cum conjuge 
in Arabicum montem fuga delatus, non ulterius 
reversus est. Et fratres quamvis accurate omnia 
perscrutati, nec ipsos "posthac, nec ipsorum cada- 
vera reperire potuerunt. Porro multi in Arabico 
illo monte a barbaris Saracenis capti, et in servi- 
tutem redacti sunt. Ex quibus alii soluto ingenti 
pretio vix tandem redempti, alii nondum hactenus 
redimi potuerunt. Atque hac non frustra, frater 
charissime, a me commemorata sunt, sed ut scias 


ἁδελφῶν τινας ὑπενθύνους τοῖς τῶν θυσιῶν ἐγκλήμα- C qua et quam gravia nobis mala contigerint. Quze 


σι γενοµένους, προσελάθοντο. Καὶ τὴν ἐπιστροφὴν xai 
µετάνοιαν αὑτῶν ἱδόντες, δεχτήν τε γενέσθαι δυναµέ- 
νην τῷ ph βουλομένῳ καθόλου τὸν θάνατον τοῦ 
ἁμαρτωλοῦ ὡς τὴν µετάνοιαν, δοχιµάόαντες, εἰσεδέ- 


ξαντο xai συνήγαγχον xat συνέστησαν (27), xal προσ- 
ευχῶν αὐτοῖς καὶ ἑστιάσεων ἐχοινώνησαν (38). Τί οὖν 


(24) Εἰς τὸ ᾿Αράθιον ὄρος. Mons est ita dictus 

cujus:meminit Hlerodotus, quem Ptolem:eus et alii 

' Troicum vocant. Male ergo Christophorsonus mon- 
tem Arabie vertit, Paulo post Arabicus dicitur, ob 
vicinitatem Arabum ita nominatus. 

(25) Οὔτε τὰ σώματα εὕρον. Ultima vox deest in 
codice Regio, prorsusque otiosa est ac superflua. 
Syucellus quoque eam vocem non habet, sed ejus 
loco αὐτῶν, non male. 

(26) Σαραχηνῶν. Hic locus vel ob idunum notan- 
dus est, quod mentio fit Saracenorum. Nam ex 
scriptoribus quorum opera ad nos pervenerunt, 
nullus, ut puto, Dionysio Alexandrino antiquior Sa- 
racenos nominavit, Àmni. quidem Marcellinus in 
lihro xiv scribit se mentionem fecisse Saracenorum 
in Actibus principis Marci. Spartianus quoque in 
Nigro Saracenorum imenutionein facit, et abiis Πο- 
manos niilites vietos esse dicit; quod in tempora 
divi Marci conferri potest. 

(27) Συγήγαγον xal συγέστησω. Eadem Diony- 
sii verba refert Nicepliorus cap. 4, qua! Langus ita 
verlit : Ezplorata patientia atque. comprobata, in 
Ecclesiam eos ad miserunt, et ad hunc modum  rece- 


ptis locum suum dederunt. Eodem modo .Christo-- 


profecto melius intelligunt ii, qui magis experti 
sunt. » Et paucis interpositis hzc subjungit : « Cze- 
terum, inquit, hi divini martyres, qui nunc asses- 
sores sunt Christi et regui illius consortes, ac ju- 
dicii participes una cum ipso judicaturi, dum hic 
apud nos essent, quosdam e fratribus lapsos, et 


phorsonus interpretauns est, recip:unt in Ecclesiam, 
conventus cum illis celebrant, ineunt societatem, etc, 
Sed hane interpretationem equidem probare non 
possum. Quomodo enim martyres qui in carcere te- 
nebantur astricti, lapsos in Ecclesiam admittere 
poterant? Adde quod non id juris competebat mar- 
tyribus, sed soli episcopo cujus officium erat peni- 
tentes reconciliare. Martyribus vero intercedere 
tantum pro lapsis, et commendatitias litteras scri- 
bere licebat. Apparet igitur ita vertendum esse 
huuc locuin ut. vertimus. Quanquam vox συνέστη- 
cav aliter etiam explicari potest, passive scilicet 

ro simul consistere. Sic Dionysius apud Eusebium 
in lib. vr, cap. 9, μόλις παραχαλούµενος συνεστά- 
ναι ταῖς προσευχαῖς ἀνέχεται. Et Eusebius in libro 
YI, Cap. j de Origene, οὐδξ πώποτε προὐτράπη 
χατὰ τὴν εὐχὴν αὐτῷ συστῆναι. 

(28) Kal προσευχῶν αὐτοῖς... ἐχοινώγησαν. 
Duplex erat coinmunio in Ecclesia : alia orationis, 
alia sacramentorum. Et orationum quidem .couimu- 
nio ponitentibus post certum temporis spatium in- 
dulgebatur. Communio vero corporis Christi, non- 
nisi reconciliatis post longas poeuitentize moras tan- 
dem imperüebatur. Vides canones 11, 12 et 1$ 


$5 


e15 


ΕΙΡΕΡΗ CASSARTENSIS OPP. PARS T. — HISTORICA. 


06168 


idolis sacrificasse convictos, susceperunt: et con- A ἡμῖν, ἀδελφοὶ, περὶ τούτων συµθουλεύετε; τί ἡμῖν 


versionem illorum ac poenitentiam cernentes, cum 
judicassent eam placere posse illi qui peccatoris 
paenitentiam mavult quam mortem, eos admiserunt 
et collegerunt, atque in caetum suum receperunt, 
et in orationibus ac cibo cum iisdem communica- 
runt. Quid ergo nobis, fratres, de his suadetis? 
Quid nos agere debemus? Utrum sententie marty- 
rum accedemus, et rem ab illis judicatam seu po- 
tius gratiam concessam tuebimur, et cum iis quos 


πραχτέον, Σύμφηφο: xal ὁμργνώμονες αὐτοῖς χατα- 
στῶμεν, xai τὴν χρίσιν αὐτῶν καὶ τὴν χάριν φυλά- 
ξωμεν, xat τοῖς ἐλεηθεῖσιν ὑπ' αὐτῶν χρηστευσώμεθα, 
f| τὴν κρίσιν αὐτῶν ἄδιχον ποτησώµεθα (29), καὶ δο- 
Χιμαστὰς αὐτοὺς τῆς ἐκείνων γνώμης ἐπιστήσωμεν, 
καὶ vhw χρηστότητα λυπίσωµεν, καὶ τὴν τάξιν dva- 
σχευάσωμεν; » Ταῦτα δὲ εἰχότως ὁ Διονύσιος παρα 
τέθειται, τὸν περὶ τῶν ἐξησθενηκότων κατὰ τὸν τοῦ 
διωγμοῦ χαιρὸν ἀναχινῶν λόγον. 


illi miseratione prosecuti sunt benigne sgemus? An contra judicium illorum irritum faciemus, nos- 
que ipsi sententize illorum discussores ac judices constituemus; clementiam dolore afficiemus, or- 
dinem constitutum  evertemus, Dei ipsius indignationem — provocabimus? » Atque hxc Dionysius 
consulto videtur adjecisse, loquens de iis qui persecuüonis tempore pra infirmitate animi lapsi 


fuerant. 
' CAPUT χι. 


De Novato, cujusmodi moribus (uerit, et de ejus 
heresi. 


Etenim Novatus, Ecclesie Romane presbyter, 
arrogantia adversus eos elatus, quasi nulla spes sa- 
lutis ipsis posthac superesset, tametsi omnia ex- 
plerent 9/59 qu» ad sinceram conversionem pu- 
ramque confessionem pertinent, propri: cujusdam 
secte eorum qui tumore mentis elati seipsos Ca- 
tharos cognominarunt, auctor exstitit. Ob quam rem 
cum Roma congregata esset synodus, in qua sexa- 
ginta quidem episcopi, presbyteri vero ac diaconi 
multo plures convenerunt ; cumque in provinciis 
antistites quid agendum esset seorsum consultas- 
sent, hujusmodi decretum cunctis promulgatum 


B ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MT". 


Περὶ Νοουάτου, οἷός τις ἦν τὺν' τρόπον, xal περὶ 
τῆς xac αὐτὸν αἱρέσεως (Nic. Η. E. τι, ὁ). 


Ἐπειδήπερτῇ κατὰ τούτων ἀρθεὶς ὑπερηφανίᾳ No- 
ουάτως τῆς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας πρεσθύτερος, ὡς 
μηκέτ᾽ οὕσης αὐτοῖς σωτηρίας ἑλπίδος, μηδ εἰ πάντα 
τὰ εἰς ἐπιστροφὴν γνησἰαν xat χαθαρὰν ἐξομολόγη- 
σιν ἐπιτελοῖεν, ἰδίας αἱρέσεως τῶν χατὰ λογισμοῦ qu- 
σίωσιν Καθαροὺς ἑαυτοὺς ἀποφηνάντων, ἀρχηγὸς 
καθἰστατα:.. Ἐφ ᾧ συνόδου µεγίστης bri "Pig; 
συγχροτηθείσης, ἑξίχοντα μὲν τὸν ἀριθμὸν ἐπισχό- 
πων, πλειόνων δ᾽ ἔτι μᾶλλον πρεσθυτέρων τε xat δια- 
χόνων, ἰδίως τε χατὰ τὰς λοιπὰς ἑπαρχίας τῶν κατὰ 
χώραν ποιμένων περὶ τοῦ πραχτέου διασχεφαµένων, 
δόγµα παρίσταται τοῖς πᾶσι (50), τὸν μὲν Νοουάτον 


est : Novatum quidem et eos qui una cum ipso sese (; ἅμα τοῖς αὑτῷ συνεπαρθεῖσι, τούς τε συνευδοκεῖν τῇ 


insolentius extulerant, et quicunque inhumanis- 
sinz et a fraterna charitate alien: ejus opinioni 
consentire prxssumpserant, alienos ab Ecclesia ha- 
bendos esse ; fratres vero qui in. calamitatem inci- 
derant, p«nitentize. remediis curandos esse et 
counfovendos. Exstant. adhuc epistole Cornelii Ro- 
manorum episcopi ad Fabium Antiochensis Eccle- 
siz przsulem misse : in quibus et Romans synodi 
gesta, et omnium per ltaliam οἱ Africam aliasque 
locorum illorum provincias sententix declarantur, 
Ali preterea. Latino sermone conscriptse exstant 


concilii Niceni. Ex qnibus apparet, communionem 
orationis poenitlentibus fuisse ultimum ac proximum 

radum ad communionem sacrorum mysteriorum. 
ι hxc quidem de communione publica iutelli- 
genda sunt, qua concedebalur paeenitentibus, wt 
palam cum omni populo in ecclesia orarent. Sed in 
. hoc Dionysii loco de privata communione sermo 
est, quam video a nonnullis confundi eum publica. 
Privatam autem communionem voco, qua a priva- 
- tis, non autem ab episcopo, cujus id jus pouiiti- 
ciumque erat, certe -persoue coucedebatur. Exem- 
pli gratia, quando confessores et martyres, lapsos 
intercessionem ac misericordiam ipsorum implo- 
rantes benigne excipiebant, οἱ ut una secum Deum 
erarent, permittebant. Hiec communio licet a mar- 
tyribus el presbyteris (plerique enim martyrum erant 
ex clero) lapsis fuisset indulta, nihil juris illis da- 
bat : sed tantum instar prxvjudicii erat, ut ab epi- 
$cope postea admitterentur ad publicam in ecclesia 
orationis communionem. De ej1smodi privata com- 


µισαδέλφῳ xal ἁπανθρωποτάτῃ γνώμῃ τὰνδρὸς προ- 
αιρουµένους, ἓν ἀλλοτρίοις τῆς Ἐκχλησίας ἡγεῖσθαι, 
τοὺς δὲ τῇ συμφορᾶ περιπεπτωχότας τῶν ἁδελφῶν, 
ἰᾶσθαι καὶ θεραπεύειν τοῖς τῆς µετανοίας φαρμάκοις. 
"Ἡλθον δ᾽ οὖν εἰς ἡμᾶς ἐπιστολαὶ Κορνηλίο Ῥω- 
µαΐων ἐπισχόπου πρὸς τὸν τῆς Αντιοχέων Ἐκχλη- 
clag Φάθιον, δηλοῦσαι τὰ περὶ τῆς Ῥωμαίων συνόδου 
xai τὰ δόξαντα πᾶσι τοῖς κατὰ τὴν Ἰταλίαν xat 'Agp:- 
xhv xai τὰς αὑτόθι χώρας * καὶ ἄλλαι πἀλιν Ῥωμαῖ- 
xfj φωνῇῃ συντεταγµένα:, Κυπριανοῦ καὶ τῶν ἅμ᾽ αὖ- 
Νῷ κατὰ τὴν Αφριχὴν, δι’ ὧν τὸ xal αὐτοὺς συνευ- 


b munione intelligendus est Eusebii locus in lib vi, 


cap. 5, de Origene, quem paulo ante citavi ; et alter 
in lib. 1v, cap. 14; item locus ex epistola Cornelii 
3px, infra. cap. 45, ubi de Moyse presbytero, qui 
Navaiianum a communione sua repulit. Item locus 
Sulpicii Severi in lib. τι De vita Martini. Vide F. 
Fioreutem ad titulum 7, De translatione episcopi. 

(29) "A&ixov. ποιησώµεθα. Sic codd. Maz., Med., 
Fuk. et Savil., quomodo etiam legitur in Chronico 
Georgii Syncelli; quam seripiurau meliorem puto. 
Textus vulgatus, ἄδεχτον. Mox verba illa xat τὸν 
Θεὺν παροξύνομεν expuniimus, quippe qua nec iu 
nostris codicibus Maz., Med. et Fuk., nec apud Syu- 
cellum legerentur. 

(60) Δόγμα παρίσταται τοῖς πᾶσι. Rufinus ver- 
tit: Decretis signi[icutur quid [acto opus esset. Ιὲ- 
liqui tamen interpretes, Langum dico, Mnsculum et 
Christophorsonuim, vertunt, decernitur ab ommbus, , 
rectius, ni fallor. Sequitur enim paulo post τὰ 
ζαντα cct, etc. | 


6171 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LID. VI. 


& 
618 


δοχεῖν τῷ δεῖν τυγχάνειν ἐπιχουρίας τοὺς πσπειρα- A epistole Cypriani οἱ aliorum. antistitum qui cuim 


σµένους ἑνεφαίνετο" καὶ τῷ χρᾶναι εὐλόγως τῆς xa0- 
ολιχῆς Ἐκκλησίας ἐκχέρυκτον ποιῄσασθαι τὸν τῆς αξ- 
ῥέσεως ἀρχηγὸν, πάντας τε ὁμοίως τοὺς συναπατο- 
µένους αὐτῷ. Ταύταις ἄλλη τις ἐπιστολὴ (61) συνῇ Ίτο 
τοῦ Κορνηλίου, περὶ τῶν χατὰ τὴν αύνοδον ἀρεσάν- 
των, χα) πάλιν ἑτέρα, περὶ τῶν κατὰ Noouátoy πρα- 
χθέντων * ἀφ' ἧς καὶ µέρη παραθέσθαι οὐδὲν ἂν κωλύο:, 
ὅπως εἰδεῖεν τὰ χατ᾽ αὐτὸν οἱ τῇδε ἐντυγχάνοντες τῇ 
γραφἢῃ. Τὸν δη εὖν Φάθιον ἀναδιδάσχων ὁποῖόςτις ὁ Νο- 
ουάτος ἐγεγόνει τὸν τρὀπον, αὑτὰ δὴ ταῦτα γράφει ὁ 
Κορνήλιος « "Iva δὲ γνῷςῦτι πρόπαλαι ὀρεγόμενος τῆς 
ἐπισχκοτῖς ὁθαυμάσιος οὗτος,χαὶ χρύπτων ἐν ἑαυτῷτὸν 
προπετη ταύτην αὑτοῦ ἐπιθυμίαν ἐλάνθανεν, ἔπιχα- 
λύμματι τῆς αὑτοῦ ἀπονοίας τῷ χαταρχὰς σὺν αὑτῷ 
κοὺς ὁμολογητὰς ἑσχηχέναι χρώµενος, εἰπεῖν βού)λο- 
μαι. Μάξιμος πρεσθύτέρος (52) τῶν παρ᾽ ἡμῖν, καὶ 
Οὐρθανὸς, δὶς τὴν ἐξ ὁμολογίας δόξαν ἀρίστην χαρ- 
πωσάµενοι, Σιδὠνιός τε xal Κελερῖνος, ἀνῆρ ὃς πάσας 
βασάνους διὰ τὸν τοῦ Θεοῦ ἔλεον χαρτεριχώτατα δε - 
ενένχας (35), xaX τῇ ῥώμῃ τῆς αὑτοῦ πίστεως, τὸ 
ἀσθενὲς τῇ; capxbo ἐπιῤῥώσας, κατὰ χράτος νενίκη- 
χε τὸν ἀντικείμενον ' οὗτοι δὴ οὖν οἱ ἄνδρες xazavot;- 
σαντες αὐτὸν, xal καταφωράσαντες τὴν Ev αὐτῷ παν- 
ουργἰανι τε καὶ παλιµθολίαν, τάς τε ἐπιορχίας καὶ 
Ψευδολογίας, xal τὴν ἀχοινωνησίαν αὐτοῦ καὶ λυκο- 
φιλίαν, ἐπανηλθον εἰς τὴν ἁγίαν Ἐκκλησίαν, xol 
ἅπαντα αὐτοῦ τὰ τεχνάσματα xal πονηρεύµατα à 
ἐχ πολλοῦ ἔχων ἐν ἑαυτῷ ὑπεστέλλετο, παρόντων 
ἱχανῶν τοῦτο μὲν ἐπισκόπων, τοῦτο δὲ πρεσθυτέρων 


χαὶ λαϊχῶν ἀνδρῶν παμπόλλων, ἐξήγγειλαν ἀποδυρό- C 


µενοι xal µεταγινώσχοντες, ἐφ᾽ οἷς πεισθέντες τῷ 
δολερῷ καὶ χαχοῄήθει θηρίῳ, πρὸς ὀλίγον χρόνον τῆς 
Ἐχχλησίας ἀπελείφθησαν. » Εἶτα μετὰ βραχέα ΦἹ- 
σίν’ ε 'Apfjyavov ὅσην, ἁδελφὲ ἀγαπητὲ, τροπὴν χαὶ 
μεταδολὴην ἐν βραχεῖ χαιρῷ ἐθεασάμεθα ix^ αὐτοῦ 
γεγενημένην. 'O γάρ τοι λαμπρότατος, xat 07 ὅρχων 
φοθερῶν τινων πιστούµενος τὸ μηδ’ ὅλως ἐπισκοπῖς 
ὀρέγεσθαι, αἰφνίδιον ἑπίσχοπος ὥσπερ ἐκ µαγγάνου 
τινὸς (54) εἰς τὸ μέσον ῥιφθεὶς ἀναφαίνεται. ὐὗτος 


($1) "Α.Α ἴη τις ἐπιστολή. Hanc Cornelii episto- 
Jam, cum priore illa cujus supra mentio ab Eusebio 
facta est, confundere videtur Rufinus, qui duas 1an- 
tum Cornelii epistolas agnoscit. At llieronymus in 
libro De scriptoribus ecclesiasticis, quatuor nume- 
rat. Verum Eusebius boc loco tres duntayat Cor- 
nelii recenset epistolas : primam ad Fabium Antio- 
chenseim episcopum de Romana synodo, deque lta- 
ία et Africze episcoporum consensu ; secundam de 
decretis synodi : tertiam de facinoribus Novatiani 
ad eumdem Fabium Autiochen:e urbis episcopum : 
cx qua luculentissimum testimonium hic. profert 
Eusebius. Et prima quidem ac tertia, Graco ser- 
moue a Cornelio scripte videntur : idque multis 
argumentis probari potest. Cuin enim Eusebius ex 
tertia epistola plurima adducat testimonia, nusqu:un 
dicitea ex Latino serinoue in γα fuisse traus- 
lata, quod tamen perpetuo monere cousuevit, quo- 
ties Latini scriptoris testimonium citat : exempli 
gratia, cum locos profert ex Tertulliani Apologetico, 
aub cum cpistolas principum Bomanorum. Deiude 
Eusebius ipse in lioc capite satis innuit, primam il- 
lun Cornelii ad Fabium epistolam scriptam fuisse 
Graco sermone. Postquam eniin de illa commemo- 


Parhot. απ AN. 


ipso in. Africa. congregati sunt. Ex quibus colligi- 
tur, ipsis etiam placuisse ut subveniretur iis qui in 
tentationem inciderant , utque auctor nefariz opi- 
nionis simul cum | iis qui ad partes ipsius descive- 
rant, ab Ecclesie. catholice. consortio. merito ah- 
dicaretur. Mis adjuncta erat alia. ejusdem Corneli 
epistola, de liis quze in synodo decreta fuerant : et 
rursus alia de facinoribus Novati ; ex qua nihil ob- 
stat quominus hic aliqua inseramus, ut historiae 
nostri lectores ea quie ad. Novatum pertinent per- 
spicue cognoscant. Igitur. cornelius Fabium docens 
cujusinodi ingenio ac moribus fuisset Novatus, ila 
seribit : « Atque ut scias. qualiter admirandus ille 
vir episcopalis loci cupiditate jampridem incensus, 


D et przcipitem | illam ambitionem S$uam tegens, diu 


omnes latuerit; dum confessores quos statim ab 
initio sibi sociaverat, velamentum vesania obten- 
dit, deinceps tibi edisseram. Maximus Ecciesin 
nostr;ie. presbyter, et. Urbanus : ambo ex fidei 
confessione egregiam jam secundo laudem adepti ; 
Sidonius «etiam et Celeriuus, vir qui cuncta 
tormentorum genera per Dei misericordiam 943 
fortissime sustinuit, et qui fidei sux constant.a 
infirinitatei corporis sui roborans, adversarium 
penitus debellavit : hi omnes. cum illum. tandeam 
cognovissent, el fraudem ejus ac versutiam, pere 
juria quoque atque mendacia , et abhorrentem ab 
omni societale feritatem, et lupiuam quamdam. in 
eo amicitiam deprebhendissent , ad sanctam Eccles 
siam reversi sunt : cunctasque illius pr:stigias, ac 
nequitiam, quam jam pridem intra se occultaus , 
sese interim submittebat , peiesentibus aliquot epi - 
scopis ac presbyteris et laicis compluribus evulga . 
runt : ingemiscentea ac dolentes , quud a. fraudu- 
lenta illa malignaque bestia inducti, aliquauto tein 
poris spatio ab Ecclesia recessissent. » Et paulo 
post addit : « Mirabilem quamdam, frater charis- 
sime, conversionem in eo mulationemque brevi 
teupuris articulo. factam conspeximus, Nam egre- 


ravil, addit conjunctain ei fuisse aliam Latino ser- 
mone scriptam epistolam Cypriani. Quod quidem 
non adderet, nisi Cornelii epistola superius memo- 
rata diverso sermone scripta fuisset. 

(92) Νάξος πρεσέύτερος. De hoc Maximo ρις- 
sbytero, Urbano et Sidonio confessoribus, qualiter 
relicto Novatiano ad. Ecclesiam catholicam reversi 
siut, vide epistolam Cornelii papx ad. Cyprianum. 
F'uit etiam eodem tempore alter Maximus presby- 
ter Ecclesi: Romanz, quem Novatianus legatum in 
Africam misit ad Cyprianum una cum Maclizo et 
aliis : sed Cyprianus eos a communione $ua remo- 
vit. Postea schismatici Maximum hune. episcopum 
in Africa fecere, ut docel Cyprianus in epistola ad 
Cornelium. 

(55) Kapcepixocaca Givéryxac. lta in codice Medi- 
Ceo pro vulgato διανύσας, scribitur ; apud Georgium 
Syncellum, ὀ,Σνεγχών. Sed. Mazariuus codex asti- 
pulatur Mediceo ; item Fuketianus οἱ Savilianus. 

(54) "Do x&p ἐκ μαγγάνου τινός. Moc loco£z pay- 
γάνου idem est quod arb µηχανῆς, qu: proverbialis 
locutio frequens est apud Grzcos.. Nun. pávya- 
voy idem est ac machina. Quod miror nec a. hu- 
sculu, uec a Christophorsono animadversum fuisse, 


20 


4 


619 


EUSEBII C ESARIENSIS ΟΡΡ. PARS Ἱ. 


-- ΠΙΡΤΟΠΙΟΑ, 


gius ille vir, qui tremendis quibusdam sacramentis À γάρ τοι ὁ δογµατιστης, ὁ τῆς ἐχκλησιαστι 


affirmaverat se episcopatum non concupiscere , re- 
pente tanquam ex machina quadam in medium 
projectus , episcopus apparuit. Et is qui se docto- 
rem et ecclesiastice disciplinz propugnatorem fe- 
rebat, cum episcopatum sibi a Deo minime conces- 
sum rapere ac vindicare conaretur, duos deplorat:e 
salutis homines sibi socios adjunxit, ut cos in exi- 
guam ac vilissimam ltali: partem nitteret , atque 
jllinc accitos tres episcopos, homiues plane rudes 
ac simplices, fraudulenta quadam molitioue decipe- 
ret ; constantissiine aflirmans ipsos quamprimum 
Toinatu proficisci oportere , ut omnis xudecunque 
orta discordia , ipsorum una cum aliis episeepis in- 
terventu. atque arbitrio sedaretur. Qui cum adve- 


nissent, homines , ut jam diximus, simplicioris in- D 


genii , nec in his perditorum hominum artibus ac 
fallaciis satis triti : cos ille a quibusdam ui siniil- 
limis quos ad id comparaverat, inclusos hora deci- 
nia , temilentos et crapula. oppressos , adumbrata 
quadam et inani manuum impositione episcopatunt 
sibi tradere per vim cogit : eunique nullo sibi jure 
competentem per fraudem atque insidias vindicat. 


(93) Οὓς παρα,ενομένους. Theodoretus in li- 
το πι Hareticarum fabul., cip. 5, scribit, Nova- 
Wanum ipsum in-Italiam profectum esse, ut episco- 
pos illos. Romam adduceret : deinde cum in vicuni 
quemdam una cum tribus illis episcopis pervenis- 
*et, coegisse eos dl sibi manum imponerent : id- 
(que «1108 conquestos esse, eum Romnam venissent. 
Sed hanc narrationem refellit Cornelii epistola. 

(96) Εἰχογικῇ τιγι xal µαταίᾳ χειρεπιθεσἰᾳ. 
Aduiibratam et eassam αι Novatiani ordinatio- 
nem vocat Cornelius, quod: facta esset ab alterius 
provinci: episcopis, non ab iis qui -consecraudi 
pontifieis Komani jus habebant, cujusmodi erant 
Ostiensis, T.burtinus et alii : quod a temulentis 
facta, quod per vim, quod hora diei decima, quod 
non przsente.populo nec clero, quod denique alio 
jam episcopo legitime ordinato. Porro cum Corue- 
lius ipse, tum liic, tum in cpis'ola ad Cyprianum 
testetur, Novatiaumum -ᾱ- tribus episcopis consecra- 
tum fuisse, miror quod scribit Pacianus in epi- 
stola ? ad Sempronianum : Απ Novatianus, quem 
absentem | epistola episcopum finxit ? quem conse- 
craute nullo linteatu sedes accepit. Et paulo post de 
codem ita loquitur : Sine consecratione legitima 
eyiscoyum fucium, ideoque nec [actum, per ἐρὶείυ- 
là: -ΕυΤΙΙΗ qui se conu[essores. esse. simularent. Ex 
quibus Paciani verbis colligi videlur, Novatianum 
absentem fuisse ordinatum episcopum per episto- 
lam quorumdam. confessorum, eodem inodo quo 
magistratus a principe mandari solebant per epi- 
stolam. Linteatam vero sedem appellat Paciauus 
poutificalem cathedram, eo «quod linteis sterueirc- 
tur. Quod etiaai testatur Augustinus, epist, 205, 11 
[πάτο Dei judicio, nec absides gradate, nec callie- 
4 τις velut. ldem testatur epistola synodica episco- 
porum /Egypti quam refert Atlianasius in. Ápolo- 
giu: Πῶς 6£ οἱ τὸν θρόνον τὸν ἑστολισμένον ἐπισχο- 
πιχῶς ὀδυρόμενοι, elc. Cicterum Paciauus ita cum 
Cornelio conciliari potest, si dicamus Novatiauum, 
primo quidem a conlessoribus in. carcere positis 
episcopum per epistolam designalum fuisse : postea 
vero a tribus illis episcopis ordinatum. 

(97) 'Q ἐκοινωνήσαμεν Aotxo. Optime Ruti- 
nus verit hunc locum, et in communionem laicam, 
popnlo etiam pro. hoc. interpeniente, susceptus est. 
Quibus verbis {μη Cornelius, episcopum | illum 


στ/µης ὑπερασπιστὴς, ónnvixa παρασπᾶσθ 
ὑφαρπάζξειν τὴν μὴ δοθεῖσαν αὐτῷ ἄνωθεν ἓ 
ἐπεχείρει, δ-ο ἑαυτῷ κοινωνοὺς ἀπεγνωκ 
ἑαυτῶν σωτηρίας ἑπελέξατο" ὡς ἂν εἰς βρα 
pog xaX ἑλάχιστον τῆς Ἰταλίας ἀποστεί[λῃ, 
ἐπισχόπους τρεῖς, ἀνθρώπους ἀγροίχους Χο 
στάτους, πλαστῇ τινι ἐπιχειρῆσει Ἑξαπατὴσ 
βαιούμενος χαὶ διισχυριζόµενος δεῖν αὐτοὺς 
παραγενέσθαι εἰς 'Ῥώμην, ὡς δηθεν πᾶσα 
ποτοῦν διχοστασία γεγονυῖα, σὺν χαὶ ἑτέρσ 
ποις xàl αὐτῶν µεσιτευόντων, διαλυθῇ. Οὓς 
νοµέναυς (33), ἅτε 6t, ὡς ἔφθημεν λέγοντες 
πους ἁπλουστέρους περὶ τὰς τῶν ποντ ρῶν 
τε καὶ ῥᾳδιουρχίαν, συγχλεισθέντας ὑπό ctv 
αὐτῷ τεταγµένων ἀνθρώπων, (px δεχάτῃ 
τας χαὶ χρα.παλῶντας, μετὰ βίας Ἰνάγχασα 
χῆ τινι xaX µαταίᾳ χειρεπιθεσίᾳ (56) ἔπισχο: 
ῥοῦναι ' ἣν ἑνέδρᾳ χαὶ πανουργία. uh ἐπιδ 
αὐτῷ ἐκδικεῖ. "EZ ὧν εἷς μετ o0 πολὺ ἔπαν 
τὴν Ἐκκλησίαν, ἁποδυρόμενος χαὶ ἔξομολο 
τὺ ἑαυτοῦ ἁμάρτημα ' ᾧ καὶ ἐχοινωνήσαμεν 
xi (57), ὑπὰο αὑτοῦ δςηθέντος παντὸς τοῦ 


qui Novatianum «cum aliis duobus collegit 
verat, a se depositum esse, et in laicorum 
redactum. Cum enim excommunicare illu 
utpote nefarii schismatis auctorem, a pop! 
tis idem Cornelius, laicam ei communion 
sit, id est, uL inter-laicos commuuicaret, | 


C Heliqui vero episcopi qui Novatianum ο 


rant, non solum depositi, verum etiam a 
nione totius Ecclesie separati sunt. 1ta 6 
in epistola ad Antonianum de 'lrophimc 
episcopo, qui cum schisma fecisset in Eccl 
tana, postea coufessus errorein, et turbam 
«quos abduxerat secum, in Ecclesiam red 
Cornetio susceptus est. Sic tamen, iuquit 
sus est Trophimus, ut laicus communicel, n 
locum sacerdotis usurpet, lunc. "l'rophimu 
ipsum esse existimo de quo in hac cpistol 
tur Cornelius, tium ex iis qui Novatiauuia 
verant. Nam Cyprianus. illum. sacerdoteu 
episcopu:m, vocat εἰ fraternitatem prius 4 
$ia abstlraxisse testatur ; deinde reversum 
militate veniam peliisse, οἱ a Cornelio ad 
communionem susceptum, Porro alter ex e 
qui Novatianum ordinarunt, Evaristus tuis 
tur, uL colligo ex epistola Cornelii papa, : 


0 ter Cypriani epistolas 48 liabetur. 1u Acti 


sititis martyrii Novatiani qux citantur ah 
in lib. v, Novatianus episcopus Vom:e fac 
dicitur a duobus episcopis, Marcello. Aquíli 
Agamemnone Trevirensi. Cirterumai in codic 
Mel., Fuük. et Savilii legitur. 2xowovfjsa 
λαϊκῷ : quam scripturam amplexus eet Clirn 
sonus.—Mos olim fuit, ut laici post Eucharis 
episcopo acceptam, ei osculum darctit, Hier 
iu epistola 62, adversus Joannem  Hieros 
num : Quisquamne. tibi invitus cummun cat 
quamme — exienta manu. vertit. [aciem, et ü 
cras epulas Juda osculum. poirigii? Paulus 
nus De vitis PP, Emeritensium, eap. 7, 4« 
episcopo loquens : Vade, inquit, communic 
nobis osculum. Vale [uc omuibus, quia ituru 
men, ei domi tua sub omni festinatione disp. 
si desideras remedium penuieniia percipe. { 
accepia j eniteutia, dispusitaque domo sua, 
Ciéu$ Cunctis, seqvenli nocle migrated 4 corp 


MISTORLE ECCLESIASTICAE L.D. Vl. 


623 


λαοῦ (38). Καὶ τῶν λοιπῶν δὲ ἐπισχόπων διαδόχους A Nec multo post unus ex iilis episcopi$ ad Ecclesiam 


εἰς τοὺς τόπους bv οἷς σαν χειροτονῄσαντες, ἁπ- 
εστάλκαµεν. Ὁ ἐχδιχητῆς οὖν τοῦ Εὐαγγελίου (59), o0x 
ἠπίστατο ἕνα ἐπίσχοπον δεῖν εἶναι Ev χαθολιχῇ Ἐκ- 
χλησία (40): ἐν f| οὐχ ἡγνόει, πῶς Υάρ; πρεσθυτέ- 
ρους εἶναι τεσσαράχοντα ἓξ (41), διαχόνους ἑπτὰ, ὑπο- 
διαχόνους ἑπτὰ, ἀχολούθους δύο xai τεσσαράχοντα, 
ἑξορχιστὰς δὲ xai ἀναγνώστας ἅμα πυλωροῖς, δύο καὶ 
πεντήχοντα, χ6ρας σὺν θλιθοµένοις (42) ὑπὲρ τὰς 
χιλίας πεντακοσίας, οὓς πάντας dj τοῦ Δεσπότου yá- 
ρις καὶ φιλανθρωπία διατρέφει. "Ov οὐδὲ τοσοῦτο 
πλῆθος xaX οὕτως ἀναγχαῖον Ew τῇ Εκκλησία, διὰ 
ες τοῦ Θεοῦ προνοίας πλοῦσιός τε xal πληθύων 
ἀριθμὸς μετὰ μεγίστου xai ἀναριθμήτου λαοῦ, ἀπὸ 
τἧς τοιαύτης ἀπογνώσεώς τε xal ἁπαγορεύσεως ἓν- 
ἐτρεψέ (43) τε χαὶ ἀνεχαλέσατο εἰς τὴν Ἐχκλησίαν. » 


rediit, delictum suum cum lamentis ac fletibus con- 
fitens. Quem nos, cum universus populus pro illc 
intercessisset, ad communionem 94A laicam su 
scepimus, Reliquis etiam duobus episcopis succes 
sores ordinavimus , eosque in loca illorum direxi 
mus, Ergo ille Evangelii vindex , ignorabat unu. 
episcopuni esse oportere in Ecclesia catholica. lu 
qua tamen sciebat (quomodo enim illud nescire po- 
luisse?) preshyteros quidem esse quatuor et qua- 
draginta; septem auteur diaconos. totidemque sub- 
diaconos : acoluthos duos et quadraginta : exorci- 
stas et lectores cum ostiariis quinquaginta duos : 
viduas denique cum infirmis et egentibus plusquam 
mille et quingentas. Quibus universis gratia et be- 
mguitas Dei alimenta. suppeditat, Et (amen tanta 


Καὶ αὖθις μεθ ἕτερα τούτοις προστίθησι ταῦτα” D iamque necessaria in Ecclesia. multitudo : coetus 


εΦέρε δη ἑξῆς εἴπωμεν, τίσιν ἔργοις f] τίσι πολι- 
τείαις τεθαῤῥηχὼὡς, ἀντεποιήθη τῆς ἐπιοχοπῆς: ἄρά 
qt διὰ τὸ ἐξ ἀρχῆς Ev τῇ Ἐχχλησία ἀνέστράφθαι, xat 
πολλους ἀγῶνας ὑπὲρ αὐτῆς ἀγωνίσασθαι, καὶ ἓν 
χινδύνοις πολλοῖς τε χαὶ µεγάλοις ἕνεχα τῆς θεοσε- 
θείας γεγονέναι; ἀλλ οὐχ ἔστιν. "Q ve ἀφορμὴ τοῦ 
πιστεῦσαι γέγηνεν ὁ Σατανᾶς, φοιτῆσας εἰς αὑτὸν καὶ 
οἰχήσας ἓν αὐτῷ χρόνον ἱκανόν. "Oc βοηθούμενος ὑπὸ 
τῶν ἐπορκιστῶν, νόσῳ περιπεσὼν χαλεπῇ, xal ἆπο- 
θανεῖσθαι ὅσον οὐδέπω νοµιζόµενος, Ey αὐτῇ τῇ κλίνη 
ᾗ ἔχειτο, περιχυθεὶς (44) ἔλαδεν' εἴγε χρὴ λέγειν «bv 


ille divine Providentiz copiis opulentus et nume- 
rosus, cum immenso ac pene innumerabili populo, 
ab hujusmodi desperatione et audacia illum deter- 
rere et ad Ecclesiam revocare non potuit, » Paucis 
deinde interjectis, hiec addit : « Agedum , inquit , 
exponamus deinceps, quibus operibus οἱ cujusmodi 
conversatione confisus, ad episcopalein locum aspi- 
raverit. Αι ideo fortasse quod ab initio fu Ecclesia 
versatus est , et multa pro ejus defensione certa- 
mina subivit, multisque οἱ gravissimis periculis 
religionis eausa eonflietatus est ? Miniwe jid quidem. 


(38) Π.ιντὸς τοῦ παρόντος Aaov. Sic in codd. C gia, pag. 925. Vide Daronium ad annum Christi 57, 


Maas., Med., Fuk. et Sav., necnon apud Syucellum 
legitur. Editi om. παρόντος. 

($9) Ὁ ἑχδιχητὴς οὖν τοῦ Εὐαγγελίου. Hac 
ironice dieruntur de Novatiano, qui se assertorem 
Evangelii Christi esse jactabat, ut docet Cyprianus 
ia epistola prima ad Cornelium. Exstat hodie liber 
Novatiani De cibis Judaicis, quem ille sic inscri- 
psit, plebi iu Evangelio persistenti. 

(40) "Eva ἐπίσκοπον δεῖν εἶναι àv. καθο.ικῇ 
*ExxAnc!c. Eadem verba leguntur in epistola Cor- 
nelii pape ad Cyprianum, ubi confessores, relicto 
Novatiauo ad Ecclesia»! redeuntes, bis verbis usi 
esse dicuntur : Nec enim ignoramus unum Deum 
esse ; unum Christum esse Dominum, quem confessi 
Sumus; «num Spiritum sancitum ς unum. episcopum 
in catholica Ecclesia essc debere. Ubi Ecclesia ca- 
tholica specialiter appellatur Romana, eo quod 
radix sit et matrix Ecclesiz catholice, vt ait Cy- 
prianus in epistola ad Cornelium. Sic catholicam 
Ecclesiam idem Cyprianus in epistola ad Antonia- 
. uum initio vocat Romanam, ut jam sciret te secum, 
hoc est, cum catholica Ecclesia communicare. 


(M) Πρεσδυτέρους εἶναι tszcapáxorca EC. Ex 
hoc loco colligi polest, quet basilicas tune Roni 
babuerint Christiani, Cum enim singuli presbyteri 
suas regerert basilicas, si 46 fuerunt presbyteri, 
totidem basilicas fuisse dicendum est. Certe Opta- 
tus inlib. i Roma 40 et amplius fuisse testatur ba- 
silieas sub tempora persecutionis Diocletiani. Non 
enim, inquit, grex aut. populus appellandi [ueraut 
pasci, qui inier 40 et quod. excurrit basilicas, lo- 
cum ubi colligerent non habebant. Ubi Optatus lo- 
quitur de basilicis quie Home erant tempore per- 
secutionis Diocletiani, id est, aanis circiter quin- 
quaginta. post epistolam Cornelii papas; uon au- 
temi de basilicis quz tome erant sua :etate, id Ct, 
uuno Christi 5:8, ut scripsit Blondellus in. Apo?o. 


PR ὁ - 


quem ffustra refellere. conatur. Dlondellus loco 


laudato. 


(43) Χήρας cov θ.ιδομένοις. Occurrit hec vox 
in epistola cleri Romani ad. clerum. Carthaginen- 
sem de secessu Cypriani ; Sive vidue, sive thlibo- 
meni qui se exhibere non possunt, sive hi qui in car- 
ceribus sunt, sive exclusi a. sedibus suis, utique ha- 
bere debent qui εἰς ministrent. Male vulgo editum 
est clydomeni, pejusque ab aliis emendatum  eliwo- 
meni. Scribendum enim procu! dubio est thlibomeni, 
id est. indigentes, ut vertit Rufinus, vel ii qui se 
exlibere non possunt, ut explieat clerus Rowanus. 
Cypriauus in epist. 4 vocat pauperes et indigentes 
qui laborant. Joannes Chrysostomus in Howilia 67 
in Mathzsum, ait. Ecclesiam. Antiochenam sua 
βίο, lametsi mediocres reditus possideret, plug- 
quam tria millia viduarum οἱ virginum  alnisse 
quotidie, prater liospites, leprosos et vinetos ; prae- 


D tec. clericos, quibus vestem ac cibaria suppeui- 


tabat. 

(45) ᾿Ενέτρεψε. Apud Georgium Syncellum fe- 
gu ἐπέστρεφε, minus recte. Codex Ευ. habet 
γέτρεφε, | 

(44) Περιχυθείς. Recte Rufinus perfusum vertit. 
Nam qui agri in lecto baptizabantur, cuim mergi a 
sacerdote non possent, aqua duntaxat perfunde- 
bantur. ltaque hujusmodi baptisinus parum soieuir- 
nis ac minus perfectus habebatar, quippe qui non 
sponte, sed inorlis inetu susceptus videretur ab 
hominibus delirio laborantibus, et nullo :unplius 
sensu przditis, Accedit quod, cum baptismus pru- 
prie mersionem siguilicet, ejusinodi perlusio vix 
baptismus dici poterat. Quamobrem cliuici (sie 
enin vocabantur qui ejusmodi baptismum accepe- 
raut) ad presbyteri gradum prouioveri vetantut 
canone 12 concilii Neocxsaziensis. Hujusinodi b.e 
prismuni hominis in lecto decumbentis et anipiom 


025 


EUSEB.]I CAESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA. 


621 


Quippe €mi causam atq"e iuilium credendi praebuit A τοιοῦτον &làrgéyat. Οὐ μὴν οὐδὲ τῶν λοιπῶν ἔτνχε. 


Satanas in ipsum ingressus, atque in ipso aliquan- 
diu commoratus. Cuinque ab exorcistis foveretur, 
in morbum gravissimum-:collapsus, dum jamjam- 
que moriturus creditur, in ipso iu quo jacebat lc- 
εἰμ]ο perfusus, baptismum suscepit, si tamen. hu- 
juscemodi baptismum suscepisse dicendus cst. Sed 
neque postquam liberatus est morbo , reliqua per- 
cepit quxe juxta ecclesiasticam regulam pevcipi de- 
ben t, neque ab episcopo consignatus est. Hoc au- 
iem. signaculo nrinime percepto , quo tandem modo 
Spiritum sauctum potuit accipere ? » Et aliquanto 
post : « Qui persecutionis, inquit , tempore prz 
metu ac niimnia vivendi cupiditate presbyterum se 
esse negavit. Admonitus enim et rogatus a diaco- 


διαρυγὼν τὴν νόσον, ὧν χρὴ µεταλαμδάνειν χατὰ τὸν 
τῆς Ἐκκλησίας xavóva (A3), τοῦ τε σφραγισθῆναι ὑπὸ 
τοῦ ἐπισκόπου (46). Τούτου δὲ μὴ τυχὼν, πῶς ἂν τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος Écoye; » Καὶ πάλιν μετὰ βραχέα 
φησίν» « Ὁ διὰ δειλίαν καὶ φιλοξωῖαν ἓν τῷ xatpip 
τῆς διώξεως πρεσθύτερος εἶναι ἑαυτὸν ἀρνησάμενος. 
᾽Αξιούμενος γὰρ xai παραχαλούμενος ὑπὸ τῶν διαχό- 
νων, ἵν ἐξελθὼν τοῦ οἰκίσχου ἐν (p χαθεῖρξεν ἑαυτὸν, 
βοηθήσῃ τοῖς ἀδελφοῖς (47), ὅσα θέµις xal ὅσα δυνατὸν 
πρεσθυτέρῳ, χινδυνξύουσιν ἁδελφοῖς xal ἐπικουρίας 
δεοµένοις βοηθεῖν, τοσοῦτον ἀπέσχε τοῦ πειθαρχῆααι 
παραχαλοῦσι τοῖς δ:ακόνοις, ὡς xal χαλεπαίνοντα ἁπ- 
yat καὶ ἁπαλλάττεσθαι΄ μὴ γὰρ ἔτι ῥούλεσθαι πρε- 
σθύτερος εἶναι ἔφη. Ἑτέρας γὰρ εἶναι φιλοσοφίας 


nis, ut ex cubiculo in quo seipsum incluserat, cgres- D ἑραστής. » Ἡπερθὰς δ’ ὀλίγα, τούτοις πάλιν ἐπιφέρει 


sus, fratribus auxilio iudigentibus succurrerct, tan- 
tum. abfuit, ut hortantibus diaconis morem gere- 
ret. Quin potius ira et indignatione pervitus, abiit 
ac discessit. Neque enim presbyterum se amplius 
velle esse respondit, 9/55 sed alterius philosophi: 
desiderio teneri. » Paucis deinde transcursis, hzc 
irerum. subjungit : « Nam cum egregius ille vir 


agentis, lurulente deseribit Joannes Chrysostomus 
in homilia 60 Ad catecliumenos, tomo ll. Cyprianus 
tamen in epistola 76 baptismum hunc plenum ac 
legitimum esse censet, et clinicos nihilo inferiores 
esse ail iis qui sani baptismum in Ecclesia susce- 
pi'erunt, . 

(49) Karà τὺν τῆς Εκκλησίας κανόνα. Qui in 
lecto decumbentes  baptisinum acceperant, post- 
quam ex morbo convaluissent, episcopum adire ne- 
cesse habebant, ut ea que ipsorum baptismo de- 
fuerant, suppleret. Vetus auctor de lhzreticis nou 
rebaptizandis, quem nuper una cum Cypriane cedi- 
dit Nic. Rigaltius : Aut si a minore clero per neces- 
sitatem traditum [ueri baptisma, eventum exspecie- 
imus, ut aut suppleatur a mobis, aut a. Domino sup- 
plendum reservciur. Novatianus. itaque hic arguitur 
a Cornelio, quod cum urgente morbi necessitate 
in lecto baptizatus luisset ab exorcistis qui illum 


λέγων * «Καταλιπὼν γὰρ ὁ λαμποὺς οὗτος τὴν "Ex- 
κλησίαν τοῦ θεοῦ, v f| πιστεύσας καττξιώθη τοῦ 
πρεσθυτερίου (48) xaxà χάριν τοῦ ἐπισχόπον τοῦ ἐπι- 
θέντος αὐτῷ χεῖρας εἰς Τρεσθυτερίου χλήρον: ἕς 
διαχωλυόµενος ὑπὸ παντὸς τοῦ κλήρου, ἀλλὰ καὶ 
λαϊκῶν πολλῶν (49), ἐπεὶ μὴ ἐξὸν ἣν τὸν ἐπὶ κλίνηςδιὰ 


Ὑόπον περιχνθέντα, ὥσπερ καὶ οὗτος, εἰς χλζρόν τινα 


wvasens non fuerit episcopus. Eadem hahet auctor 
Questionum Veteris εἰ Novi Testamenti inter Au- 
gustini opera editus, quastione 101 : Nam in 
Alexandria et per totam /Egyptum, si desit episcopus, 
consecrat presbyter. Scribe consignat rresbyter, ut 
in supra citato Ambrosii loco. Porro liec baptiza- 
torum consignatio interdum fiebat cum. ehrismate, 
quoties scilicet aliquis, urgente morbi necessitate, 
baptizatus fuerat a minoribus clerícis, nec ehri- 
sinatus. Tunc enim episcopus, qui baptismi solem- 
nia postmodum supplebat, ehrismare simul et wa- 
nus imponere necesse habebat. Qui vero perfeetum 
baptismum acceperant, iis nanus tautum impone- 
batur ab'episcopo sine chrismatione, ut docet Canon 
Arausicanus. Quo pertinet vetus epigramma apud 
Gruterum pag. 1177, de Marca. 
Tuque sucerdotes docuisti chrismate sancto 
langere bis nullum judice posse Deo. 


curabant (hoc enim indicant verba ejus epístolie), c Porro ut ad Novatiani baptismum redeamus, line 


postea recuperata valetudine nou adiissel episca- 
pun, ut reliqua baptismi solemnia suppleret, quoil 
ecclesiastica regula prxecipiebat. Certe in cauone 47 
concilii Laodiceusis id diserte pracipitur, οἱ in ca- 
pite tricesimo octavo concilii Eliberitani. 

(46) Tov τε σᾠραγισθήηνγαι ὑπὸ τοῦ ἐπισχό- 
που. Rhulinus hiec verba de signaculo clirismatis iu- 
terprelatus est. Ego impositionem manuum | intel- 
ligo, qua episcopi Spiritum sanctum. baptizatis 
conterebant ; quad sequentia manifeste declarant. 
Subdit enim Cornelius ; Τούτου ὃξ μὴ τυχὼν, πὼς 
ἂν τοῦ ἁγίου Ἠνεύματος ἔτνχε ; Quanquam in wana- 
scriptis codicibus Maz., Med. et Fuk. legitur τούτων 
65 μῆ τυχών. Interpretationem Που αι couliruat 
Cyprianus ad. Jubaianum his verbis : Quod nuuc 
quoque apud nos geritur, ut qui in. Ecclesia bayli- 
saniur, praepositis Ecclesie offeruntur, e& per πυ- 
stram orationem et manus. impositionem Spiritum 
sanctuin consequantur, et. signaculo Dominico coun- 
summentur. Xopavlssw proprie e»t consignare. Con- 
signare autem Οἱ anum. imponere idea est, ut 
docet epistola Innocentii ad Decentium, eap. 5 et 
€. Idem confirinat Marcus in. Vita Porphyrii Ga- 
zensis episcopi, cujus locum | inferius adducemus. 
Amhbro-ius seu quis alitis auctor est corum libro- 
rin, in caput iv Epistole Pauli ad. Ephesios : 
Denique apvd Agyptum presh^yteri. consignant, si 


manasse mibi videtur mos Novatianorum, qui ism 
baptismo sacrum chrisma non adbibebant, (δημ 
Theodoreto iu lib. ut Haeret, fabularum, eo que 
scilicet auctor ipsorum Novatianus baptismum sino 
clirismatione accepisset. 

(47) Βοηθήσῃ τοῖς dógApoic. Pust has voces, in 
codicibus nostris Maz., Med., Fuk, et Saviliano, et 
apud Syncellum hzc. adduntur : ὅσα θέμις, καὶ 
ὅσα δυνατὸν xpec6vcégq χινδυγεύουσιν ἀδελροῖς 
xal ἐπικουρίας δεοµένοις βοηθεῖν. Qua Kultinua 
legisse videtur in. suo codice; vertit enim : Scribit 
eliam de 1pso, quod. persecutionis tempore, cuu. iR 
cellula quadam latere, ei a. diaconis, ul. moria est, 
subvenire iu exitu. catechumenis rogaretur, eic. 
Paulo ante. ubi legebatur ἐξελθὼν του οἴχου resii 
tuimus οἰχίσχου, auctoribus iisdem ca3dicibus οἱ 
Georgio Syncello, lRutinus cellulam vertit, 

(48) Π:στεύδας κατηξιώθη τοῦ πρεσθυτερίου. 
llinc apparet. Novatiauuin. prono. gradu. presbyte- 
rum fuisse ordinatum, omissis diaconatus et sub- 
diaconatus erdinibus : qui mos tum ftit in Ecclesia, 
ut docet exemplum Origenis, Paulini Nolani et alio- 
rum. Nota sunt etim exempla. Ambrosii Mediola- 
pensis, οἱ Nectarii Constantinopolitaul, qui ex 
ueopliytis ordinati. sunt episcopi, 

(19) Auaxo. ti eoc ὑπὸ xartóc τοῦ x Aipov, ἆ tà 
καὶ Aa?xo»* xor. Presbyteri olim ab e, i. copo or- 


625 


HIS10IU/£ ECCLESIASTICAE LIB. VI. 


056 


Τενέσθαι (50), ἀξίωσε συγχωρηθΏναι αὐτῷ τοῦτον A Ecclesiam Dei reliquisset, in qua post susceptum 


μόνον χειροτονῆσαι. » Etz' ἄλλο τι τούτοις χείριστον 
προστίθησι τῶν τοῦ ἀνδρὸς ἀτοπημάτων, λέγων οὔ- 
ως ᾿ € Ἠοιήσας Y&p τὰς προσφορὰς, xai διανέµων 
: Ἱχκάστῳ τὸ µέρος, xat ἐπιδ,δοὺς τοῦτο (51), ὀμνύειν, 
ἀντὶ τοῦ εὐλογεῖν τοὺς ταλα,πώρους ἀνθρώπους 
ἵνα Υχάζξει, χατέχων ἀμγοτέραις ταῖς χερσὶ τὰς τοῦ 
αθόντος, xal μὴ ἀφεὶς ἔστ ἂν ὀμνύοντες εἴπωτι 


di nari non poterant siae consensu cleri et populi. Ac 
de popuii quidem suffragio in electione presbyteru- 
rum, testantur. Patres. concilii Niezent in epistola 
synodica ad episcopos Egypti, ubi de clericis qui 
se a Meletii schismate puros atque. integros serva- 
verant, ita. pr:ecipiunt : EL δὲ τινά ποτε συµθαίη 
ἀναπαύσασθαι τῶν ἐν τῇ Ἐχκλησίᾳ, "τνικαῦτα σων- 


αναθαἰνειν εἰς τὴν τιμὴν τοῦ τετελευτηκότος τοὺς D 


ἄρτι προσληφθέντας, μόνον εἰ ἄξιοι «φαΐνοιντο, καὶ 
ὁ λαὺς αἱροῖτο συνεπιγηφίζοντος αὐτοῖς χα) ἔπισορα- 
Υίξοντος τοῦ τῆς Αλεξανδρείας ἐπισχότου. (Que 
verba Sozomenus de clericis intellexit, cum tameu 
de episcopis potius accipienda esse videantur. Nam 
eum Patres synodi Nicenz contemplatione pacis 
statuissent, ut. episcopi a Meletio schismatico ordi- 
vali i» suo gradu. remanerent, sed siae ulla fun- 
ctione episcopalis offici, nunc precipiunt, ut. si 
forte. catholicus episcopus ab. Alexandrin: urbis 
episcopo ordinatus obierit, tum  Melctianus.qui a 
*ynodo sub ea conditione quam dixi. susceptus est, 
in locum mortui succedat, dummodo plebs eum ele- 
gerit, et episcopus Alexandrinus clectionem. ejus 
confirmaverit. Sed et cx aliis locis cjusdem epistole 
satis. colligiiar, necessarium fuisse populi suffra - 
gium in ordinatione clericorum, οίκοι enim ca- 
dem cpistola sauctissimi Patres, ne episcopis qui 
Meletio adbizserant, ju: fasque sit proponendi no- 
mina eorum qui ad ecelesissticos ordines sunt 
promo*endi : sed solis catholicz? Ecclesi; episco- 
pis, qui abomni schismate integri semper fuissent, 
Hlud competere pronuntiant. Pontifices qnippe 
annuntiabant populo nomina. eorum qui ordinandi 
essent. preshyieri vel diaconi, ut si quis forte ha- 
beret quotl ordinandis objiceret, illud palam te- 
siaretur, sicut. legitur. in. Sacramentario Gregorii 
Magni. Quam in rein singularis est locus B. Chry: 
sotowi in homilia 18 in. Epistolam u ad Corin- 
tios : Audi, inquit, quemadmodum | apostolorum 
tempore, ipsi persmpe eos quibus preerant, consi- 
livrumm | suorum socios adhibebant, Nam et cum se- 
ptem diaconos crearent, ad. plebem prius. retule- 
runt : εἰ cum. Matthiam eligerent, de ea re cum 
omnibus qui (unc aderant. tum. viris quam mulieri- 
bus Peirus. agitavit. Neque enim hoc imperium, 
in presidentium. (astu οἱ arrogantia, mec. in sub- 
jacentium servili quadam demissione. consistit, sed 
spirituale est : hoc. precipue excellens, quod  yro 
εείτα salutis cura. plures. labores suscipiat, non 
eutem quod plus lionoris requirat. Omnes enim tan- 
quam dosum unam, Ecclesiam  hübitare ; omnes ut 
unum corpus affecios esse convenit. Denique. adeo 
necessarium fuit plebis suffragium in. electione 
presbyterorum, nt sepenumero | in Ecclesia. plebs 
multuosis vociferationibus presbyterum. aliquem 
ieri postularet. et cogeret, Quod. quidem Barci- 
10ne sibi evenisse testatur Paulinus in epistola sexta 
1d Severum. [dem de Piniano, Albinz fllio, refert 
Augustinus in epist, 925, ad Albinam. Jam vero cleri 
quoque consensum ad hoc fuisse necessarium docet 
vetus auctor. Quastionum Veteris et. Novi Testu- 
menti, cap. 104, ubi scribit. presbyterum qui ordi^ 
nandus est, perduci a diacono οἱ offerri episcopo; 
el sub testimonio diaconi ordinari. Sed testimo- 
mie, inquit, diaconi fit presbyter. Et paulo post : 
l'erducuntur enim qui ordinandi sunt, et dim lateri 


baptismum preshyteri gradum fuerat consecutus , 
idque per gratiam episcopi, qui manus illi impo- 
nens cum ad presbyterorum ordinem evesit. Cui 
cum universus clerus multique ex populo refraga- 
rentur, eo quod non liceret quemquam ex iis qui 
urgente vi morbi in lectulo perinde ac ille , perfusi 
fuissent , in clerum assumi ; postulavit ab iis epi- 


enum septi sunt, houore digni videantur. Fateog 
[acti eorum esse, sed quasi officialis. Ab episcopo 
enim mittitur 4 obsequium prebeat ordinando. To- 
tum vero hunc. ritum optime descriptum habemus 
in. Sacramentario Gregorii Magni, pag. 256, sl 
quem locum vide qui& notavit Hugo Menardus, vir 
doctissimus. 

(50) Elc χ.1ηρόν τινα γεγέσθαι. ΚλΏρος ordinem 
sen gradum signilicat ministerii eec'esiastici. lta 
χλτρον πρεσθυτερίου paulo ante. Cornelius dixit, et 
χλΏρον ἐπισχοπῖΏς non semel vocant Eusebius etlre- 
μπιν, Epiphanius in h:eresi Meletianoruin : Ot δὲ 
ἀπὸ κλτριχῶν ὑπάργοντες διαφόρου χλ{ρον, πρεσθν- 
τερίου τε xaY διαχονίας xaX ἄλλων. liaque hoe. loco 
εἰς κλρόν τινα, id est, $n quocunque clero. Sic certe 
loquitur. vetus. auctor. De. liereticis. non rebapti- 
zandis : (Quod cum nullum sano meutis. fidelium 
tenere, vel. maxime nullum. omnino in. quocunque 
clero constitutum, ac multo magis. episcoporum att- 
dere deceat. Rursus in. eodcm libro * /mo magia 
hoc nomine etiam oneratur, licet [nerit autca. fidelis - 
simus, ant in clero aliquo constitutus. ldem scriptor 
clerum distinguit in niajorem et minorem. Et mi- 
norem quidem clerum appellat diaconos et reli- 
quos inferiores ordines, Ut. cum dicit, pag. 129 : 
Aul si dicis hujusmodi hominem salvum. non. posse 
fieri, omnibus episcopis salutem adimimus, quos io 
periculis. quam ceriissimis astringis, wt. hominibus 
omnibus qui sub cura eorum agunt, εἰ hac alqueillac 
dispersis regionibus infirmantur, per semelipsos £ub- 
venire deberent ; quia. celeri homines minoris cleri 
iis qui periclitantur, hoc idem prestare nou possunt. 
Et multo clarius, pag. 154 : Et ideo cum salus nostra 
in baptismate spiritus,quod plerumque cum baptismata 
aque conjuncium est, sit conslitula, si quidem per 
ns baptisma tradetur, integre. et solemeiter et per 
omnia que scripta suut. assignetur, nique aine ulla 
ullius rei separatione (radatur : aul si a minore clero 
per necessitatem. (raditum [uerit, eveutum.— exapecte- 
pits, elc., ubi vides preshyteros ab hominibus mi- 
noris cleri aperte distingui, Ait enim minoris cler? 
homines ingruente tautum necessitate. baptista. 
couferre, quod presbyteris nequaquaui coavenit, 

(51) Καὶ ἐπιδιδοὺς τοῦτο. Proprium erat presby» 
teri oflicium, Eucharistiam et calicem fidelibus in 
manus tradere, idque ἐπιδοῦναι proprie dicebatur. 


D Ctrysostomus, homilia 40. in Mautlucum ; Ὀυχ vods 
2v 4t 


ὅτι τῷ ἱερεῖ µόνῳ θέμις τὸ τοῦ αἵματος ἐπιδ. 
ποτήριον. | est, Nou vides qualuer soli sacerdos 
licet. calicem Dominici sanguinis pra'bere. Ex. quo. 
ια argumentatur Chrysostomus :.Tu ergo sacerdos 
e$, cum panem εἰ caliceim prebes. pauperi. ln qui- 
busdam tunen. Ecclesiis diaconi. Eucharistiam. po« 
pulo. dividebaut.  ldque — innere. videtur. auctor 
Questionum Veteris εἰ Novi Testamenti, cap. 101, 
his verbis : Diaconi ergo ordo est. accipere a sacer- 
dole, el sic dare plebi. lieronymus seu quis alus iu 
libro De septem gradibus Ecclesie : Sicut in. sacer- 
dote consecratio, ita in. ministro est sucramenti die- 
pensatio, llle οὐίαια sanctificat, hic. sanctificata 
dispensat. Et in concilio Arelatensi i, cap. 15, ca- 
vetur. ut. diaconus presente presbytero corpus 
Christi fidelibus tradere uon. prasuimat. 


& 


621 


ELSEBU CA£SABIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


scopus , ut liunc solum ordinari a se paterentur. » Α ταῦτα * τοῖς Ὑὰρ ἐχείνου χρήσοµαι λόγοις" 


Post liec facinus quoddam subjungit omnium quie 
ab illo commissa sun! longe gravissimum , ita scri- 
hens : « Etenim oblatione facta, portionem singn- 
lis dividens, dum eam tradit, miseros homines be- 
nedictionis loco jurare cogit, manus ejus qui por- 
ionem accepit, ambabus suis manibus comprehen- 
sas retinens, nec prius dimittens quam jurati ista 
dixerint * ipsis enim. utar illius verbis : Jura mihi 
per corpus et sanguinem Domini nostri Jesu Chri- 
sii, le nunquam meas partes deserturum, nec ad 
Cornelium esse reditarum. Ita miser ille non prius 
gustare sinitur, quam sibi ipse malum imprecatus 
*It. Et cum panem illum accipiens dicere debuisset 
Amen , ejus loco dicit : Non revertar deinceps ad 
Cornelium. » Et post alia rursus lizec addit: « Scias 


(53) Αὐτῷ καταράσεται. Honc locum non intel- 
lexerunt interpretes, Nam Musculus quidem ita 
vertit : Et miser homo nen degusiavit, nisi primum 
se illi derovisset.  Christophorsonus vero, quasi 
Musculi insistens vestigiis, vertit lioc modo : Atque 
infeliz non ante degwstavit, quam ita se illi deyovisset. 
Quasi vox αὐτῷ referretur ad. Novatianum. Ego 
ἑαυτῷ malim legere eum Georgio Syncello, apud 
quem tolus. hic locus. iia. seritur : Καὶ ὁ ἅθλιος 
ἄνθρωπος οὐ πρότερον γεύεται, ct μὴ πρότερον ἑαυτῷ 
γαταράσαιτο. ld est : Atque ille miser non prius gu- 
stare sinilur, quam semetipse diris devoverit. Quippe 
omne jusjurandum adjunctam habet imprecatiouem. 
Qu:ze licet jn hoc sacramento quo Novatianus ho- 
mines miseros adigebat, diserte expressa non sit, 
iacite tamen. subinteHigitur, ut notavi ad Amm. 
Marcellinum. Porro in qgatuor nostris codicibus 
Maz., Med., Fuk. et Saviliano legitur eiiam χατ- 
αράσαιτο, perinde ac apud Syncellum. 

(93) Ἀντὶ τοῦ εἰπεῖν... eÓ Ἁμήν. Hoc est quod 
gauto ante dixit Cornelius, ἀντὶ τοῦ εὐλογεῖν. Fideles 
euim eum Eucharistiam de manu sacerdotis acci- 
perent, postquam presbyter inter tradendum dixerat, 
Corpus Domini, respondere solebant Amen, ut testa- 
tur B. Ambrosius in lib. iv De sacramentis, cap. 5 : 
Ergo non otiose cum accipis, tu dicis Amen, jam in 
spirit confitens quod accipias eorpus Christi. Dicü 
t!bi sacerdos : Corpus Christi. Et tu. dicis ÁÀmen, id 
est verum. Cyrillus llierosolymitanus in Catechiesi 
ultima : Καὶ χοιλάνας τὴν παλάµην, δέχου τὸ 
σὺξα του Χριστοῦ, ἐπιλέγων τὸ, 'À 1v Augustinus 
in libro xi Contra Fuustum, cap. 10 : Habet enim 
maguam vocem Christi sanguis in terra, cwn eo acce- 
pto ab omnibus respondeatur Amen. Szepius autein 
fldeles inter missarum solemnia dicebant Amen. 
Nam et cum sacerdos pauem et vinum consecrare, 
respondebant Amen, ut. pluribus dicitur infra ad 


caput 9 lib. vin, εἰ post. lectionem | Evangelii et p 


prophetarum , Auen dicere seque ipsos siguare 
consueverant, teste Augustino in epistola 166. 

(54) “Ον xa) Μωσῆς ὁ µακάριος. Ue lioc Moyse, 
Romani urbis presbytero, Cyprianus im epistolis 
loquitur szpius. llic post. passionem Fabiani Rom. 
nrbis episcopi, Decio u et Grato Coss., auno Christi 
$50, comprelieusus est una cum Maximo presby- 
tero et Nicosirato diacono, et conjectus in carce- 
rem, ibi defunctus est, cum mausisset. in carcere 
menses 11, dies 11, ut. legitur in. veteri libro De 
pontificibus Romanis, Quod confirmatetiam Cyprianus 
in epistola 45 ad Moysem et Maximum | presbyteros 
εἰ cirteros confessores, ubi inter caetera hzc dicit : 
Kant nunc. magistratus et. consules aive proconsules 
aunuc dignitatis insignibus et duodecim fuscibus glo- 
rientur, Ecce dignitas. coelestis in vobis honoris an- 
uui clerilate signuta. εδ. εἰ jam. verientia. anui 


pot χατὰ τοῦ σώματος xai τοῦ αἵματος τοῦ 
ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, µηδέποτέ µε καταλι 
ἐπιστρέψαι phe Καορνήλιον. Καὶ 6 ἅθλιος ἅ' 
οὐ πρότερον γεύσται, εἰ μὴ πρότερον αὐτῷ xa 
ται (52). Καὶ ἀντὶ τοῦ εἰπεῖν, λαμθάνοντα τὶ 
ἐχεῖνον, τὸ ᾽Αμὴν (55), Οὐχέτι ἀνήξω πρὸς Ko 
λέγει. » Καὶ μεθ) ἕτερα πάλιν ταῦτά φησιν" 
δὃξ ἴσθι γεγυμνῶσθαι καὶ Épruov γεγονένα 
λιμπανόντων αὐτὸν χαθ) ἡμέραν ἑχάστην τί 
φῶν, xat εἰς τὴν Ἐχκλησίαν ἑπανερχομένων. 
Μωσῆς ὁ μαχάᾶριος (54) µάρτυς, ὁ παρ᾽ ἡμῖν 
µαρτυρῄήσας χαλἠν τινα xal θαυμαστὴν ua 
ἔτι ὢν ἓν χόσμῳ, χατιδὼν αὐτοῦ τὴν θρασύτ 
τὴν ἀπόνοιαν, ἀχοινώνητον ἕἔποίησε (55) 


B πέντε πρεσθυτέροις (56) τοῖς ἅμα αὐτῷ ἆποι 


tolwbilem circulum victrieis glorie diuturuital 
gressa est. 

(55) Ἀκοινώγητον ἐποίησε. Musculus wt 
communicavit, Christophorsonus vero, fF 
societate et communione interdixit, quod idi 
Ego vero hane interpretationem probare nes; 
Neque enim Moyses presbvier jus habuit ext 
nicandi presbyteros collegas suos; sed quo: 
potuit, se a communione illorum separavit 
scilicet iHi videndi ejus causa venirent ie 
rein. Solent porro antiqui scriptores ita loqu 
cerdotibus qui ab aliorum communicatione 
nent, quasi ipsi eos 4 communione sua se 
Paulinus presbyter in Vita B. Ambrosii : Ἶρε 
Mazimum a communionis consortio segrege 
monens ul effusi sanguinis Domini sui agere 
tentiam. Qui Paulini locus ita. intelligendus 
dixi.|Neque enim Ambrosius. Maximum imper 
a communione totius Ecelesize sejunxit, cum 
jus in eum haberet, sed tantum. 4 Maximi 
scoporum ejus communione abstinuit, ut ips 
tur in relatione sua ad Valeutinianum. Vi 
supra nolavi de privata coimmunionc et exc 
hicatione. C:eterum quod bic scribit Corne 
Novatiano Moysis przjudicio condemnato, 
Moyse paulo ante obitum mihi factum 1 
Nam initio quidem Moyses confessor cum 
tano communicabat, Et. cum clerus Roman 
stolam illam ad Cyprianum scripsit quie inl 
priani epistelas pruina ac tricesima numerat 
huc Moyses pacem cum Novatiano servabat 
bo enin illi epistolze subscripseruut, Quim 
Novatianus ipse epistolam eam composuerat 
testatur. Cyprianus in epistola ad Antoniaua 
qua ingenium et cloquentiam | Novatiani 
Ηοεί coguoscere. Et euim epistola illa, 
tendum est, elegantissima. Scripta est auten 
jam Moyses aunum in carcere exegisset, 4: 
Cypriani epistolis ad Moysem prius datis aper 
ipitur. 

^(56) Σὺν τοῖς zérre πρεσθυτέροι.. ( 
fuerint quinque illi presbyteri qui cum. No 
sehisma fecerant, mihi quidem incomperta 
Neque enim puto esse Maximum presbyter 
confessorem, qui cum Urbano, Sidonio ac Nie 
ac reliquis confessoribus a Novatiano decepta 
partes aliquandiu fovit. Quippe Maximus et i 
confesseres, mortuo demum Moyse, Novatian 
tibus sese adjunxerunt, u& testatur vetus . 
De pontificibus Romanis : Eo tempore, inquit, 
venit Novatus ex A[rica, el separavit ab. K 
Novaliamum εἰ quosdam  con[essores , — pos 
Moyses in carcere de[unctus est. Novatianus q 
ante Moysis obitum qui contigit mense Febr 
Decio i1 et Etrusco. coss., se ab Ecclesia sei 


039 


lIISTORLE ECCLESIASTIC.E LIB. VI. 


ου 


ἑαυτοὺς τῖς Εκχλισίας. » Καὶ ἐπὶ τέλει δὲ τῆς ἔπι- Α porro illum jam nudatum ac pene solum remansis- 


στολῆς, τῶν ἐπὶ "Pope .παραγενοµένων ἐπισχόπων, 
5 τῆς τε Νοουάτου κατεγνωχότων ἀθελτηρίας, χατάλο- 
' ov πεποίηται, ὁμοῦ τά τε ὀνόματα, xal fio ὁ χαθεῖς 
αὐτῶν προηγεῖτο παροιχίας, ἐπισημηνάμενος. Των 
'«s μὴ παραγενοµένων μὲν ἐπὶ τῆς Ῥώμῆς. συνεν- 
δοκησάντων δὲ διὰ γραμμάτων τῇ τῶν προειρηµένων 
Vf, τὰς προσηγορίας ὁμοῦ xai τὰς πόλεις ὅθεν 
Έκαστος ὁρμώμενος ἐπέστελλε, μνημονεύει. Ταύτα 
μὲ ὁ Κορνήλιος Φαδίῳ Αντιοχείας ἐπισχόπῳ δηλῶν 
ἔγραφε. 


se, fratribus quotidie eum deserentibus , et ad Ec- 
clésiam redeuntibus. Quem etiam Moyses beatissi- 
mus martyr, qui nuper apud nos egregio el admi- 
rando martyrio perfanctus est ; dum adhue in vivis 
esseL, audaciam ejus ac furorem perspectum ha-, 
bens, 2 communione sua separavit una cum qu'n-, 
que presbyteris, qui se pariter cum illo ab Ecclesi 
corpore abruperant, » Sub finem autem epistol;e , 
numerum recenset epiecoporum qui in urbem Ro- 
mam convenientes , amentiam Novali condemnave- 


rani, nomima quoque illorum, οἱ quam quisque regebat Ecclesiam ascribens, Eorum item qu; Romae 
quidem minime adfuerant, stperiorum tamen episcoporum sententiam litteris suis approbaveraut , 
voeabula simul et civitates unde singuli litteras dederant, accurate commemorat. Et hec quidem Cor- 
pelius Fabio Antiochensi episcopo per epistolam insinuavit. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΜΑ’. 


Περὶ Σαραπἰωγος ἱστορία Διογυσίου 
Y (Nie. H. E. 1,6 


TQ 5 αὑτῷ τούτῳ Φαθίῳ ὑποχαταχλινομένῳ πως 
€: σχίσµατι, καὶ Διονύσιος ὁ κατ ᾿Αλεξάνδρειαν ἐἔπι- 
στείλας. πολλά τε ἄλλα περὶ µετανοίας Ev τοῖς πρὸς 
αὐτὸν γράµµασι διελθὼν, τῶν τε xav' ᾿Αλεξάνδρειαν 
ἔνατχος τότε μαρτυρησάντων τοὺς ἀγῶνας διιὼν, μετὰ 
τῆς ἄλλης ἱστορίας, πρᾶγμά τι μεστὸν θαύματος δι- 
Ωγεῖται. "O xai αὐτὸ ἀναγκαῖον τᾷδε παραδοῦναι τῇ 
γραφῇ, οὕτως Éyov* « "Ev δέ σοι τοῦτο παράδειγµα 
παρ ἡμῖν συμθεθηχὸς ἐχθήσομαι. Σἀραπίων τις fv 
παρ ἡμῖν πιστὺς γέρων, ἀμέμπτως μὲν τὸν πολῦν 
ὃ-αθιώσας χρόνον, &v δὲ τῷ πειρασμῷ πεσών. Οὗτος 
πολλάχις ἑἐδεῖτο, xat οὐδεὶς προσεῖχεν αὐτῷ (DT), καὶ 
yàp ἑτεθύχει. ἐν νόσῳ δὲ γενόμενος, τριῶν ἑξῆς fiue» 
ρῶν ἄφωνος xat ἀναίσθητος διετἐλεσε. Βραχὺ δὲ ἀνα- 
σφλας τῇ τετάρτη, προσεχαλέσατο τὸν θυγατριδοῦν; 
xaX, Μέχρι τίνος, φησὶν, ὦ τέχνον, μὲ χατέχετε; Δέο- 
pat, σπεύσατε, xal µε θἄττον ἀπολύσατε, τῶν πρεσδυ- 
τέρων pol τινα χάλεσον (58). Καὶ ταῦτα εἰπὼν, πάλιν 


rat : sed. confessores nonnisi Moyse mortuo ad 
Novatiani partes transierunt, Tanta vis atque aucto- 
ritas in Moyse erat. Idque certe innuit Cyprianus 
in epist. 51, his verhis : Posteaquam vos de carcere 
prodeunies schismalicus et luereticus error. excepil, 
sic res erai quasi gloria vestra in carcere remansisset, 
Atqui constat. confessores, nonnisi mortuo Moyse, 
ex carcere dimissos fuisse, Cur enim ipsi potius 
dimissi fuissent quam Moyses ?' Post inortem igitur 
Moysis Novatianum secuü sunt. Quare non assen- 
tior Baronio, qui ad annum Chrisii 253, num. 66, 
ait confessores adliuc in carcere positos, Novatiauo 
adversus Cornelium favisse. Sed neque illud libens 
Baronio concesserim, quod idem scribit, Moysem 
scilicet preshyterum Cornelio favisse adversus No- 
vatianum. Mihi enim videtur Moyses paulo ante 
ordinationem Cornelii e vivis abiisse. Quippe Cor- 
nelius anno Christi 251, Decio Augusto iit et. Decio 
Caesare coss., mense Aprili juxta Barenii senten- 
tiam, factus est episcopus : Moyses vero 146156 
Februario ejusdem anni e vita discesserat, cum 
anni spatio in carcere permansissel, ut supra obser- 
vavi. l'orro ex quinque illis presbyteris qui. cuim 
Novatiano ab Ecclesia se scgregaver ant, unus fuisse 
tidetnr Maximus presbyter, Maximo iili confessori 
cognominis, quem Novatiauus legalum postea misit 
in Africam. 

(57) Οὐδεὶς προσεῖχεν αὐτῷ. ld. est, uemo nec 
de clero nec de populo, cjus precibus flectebatur, 
"i veniaui illi dandam pacemque inJulgenJam esse 


946 CAPUT XLIV. 
Narratio Dionysii de Serapione. 


Eidem porro Fabio Dionysius Alexandrinus epi- 
scopus scribens , postquam et alia multa qu:e&. ad 
penitentiam spectant in suis ad illum litteris ex- 
posuit, et inartyrum qui recens Αἰοχαπάτίῶ marty- 
rium subierant, certamina commemoravit, inter 
caetera facinus quoddam refert admiratione dignis- 
simum , quod huic etiam historia: nostro inserere 
necessarium duxi. Est autem hujusmodi : « Unum 
tibi exemplum proponam quod apud nos contigit. 
Erat in hae urbe Serapion quidam senex e numero 
fidelium , qui reliquo quidem anteacte vite teme 
pore nulli culpze obnoxius fuerat. Sed in perseeu- 
tione lapsus, sepenumero veniam petierat , nec 
quisquam ei attendebat, eo quod sacrificasset. 
Idem postea morbo correptus vocis usu. sensuque 
owni carens triduo permansit. Quarto demum die 
paululum recreatus, nepotem ex filia ad se vocat : 
Et quousque tandem , inquit , ime detinetis , fili? 
censeret. Nam et populi suffragium ad id erat neces- 
sarium, ut aliquis lapsus aut ob aliud crimen ab 
Ecclesi: communione separatus, in Ecclesiam reci- 
peretur. Atque interdum episcopus ipse plebem ro. 
gabai, ut. petenti. pacem et commnnionem  conced 
pateretur, quemadmodum doce( Cyprianus in epist 
55 ad Cornelium. Szpius autem plebs ipsa apu« 
episcopum iutercedebat, ut poenitentes ad comuu 


nionem admitterentur. Cujus rei insigne habemus 
exemplum in epistola Cornelii pape ad Fabianum. 


Antiochenum, de episcopo illo qui Novatiaumm 
ordinaverat : Ὦ καὶ αὐτῷ ἑχοινωνήσαμεν ὡς λαϊκῷ, 


περὶ αὐτοῦ δεηθέντος παντὺς τοῦ παρόντος λαρὺ. 
Cyprianus, iu epistola 9: Qua res nos salis zuovit, 
recessum esse a decreli noslri auclorílate, uL. ante 
legitimum et plenum tempus satis(actianis , et sine 
petitu et conscientia plebis, nulla infirmitate urgente 
ac necessitate cogente, pax ei concederetur, Corne- 
lius, in epistola ad Cyprianum: Ceteros cum ingentb 
populi suffragio recepimus. 

(958) Των πρεσδυτέρων (οἱ τιγα xdAscov. Qux- 
ret forte aliquis cur Serapio non ipsum potius accere 
siveril episcopum , a quo pacem et communionem 
acciperet, quippe episcopalis officii. erat paenitere 
tium reconciliatio, Fateor quidem id proprie a4 
episcopos pertinuisse, Verum episcopi, cum ubique 
przssentes esse non possent, . ne forte quis in in(ir- 
mitate positus absque pace et comniunicatione dece- 
deret, presbyteris mandare consueveraut, ut pacem 
vgris postulanljbus darent. Nam síne consensu 


651 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Il. — HISTORICA. 


ο 


Froperate, quieso , et me quantocius absolvite. Ae- A ἣν ἄφωνος. Ἕδραμεν ὁ nai; ἐπὶ τὸν πρεαθύτερον' 


cerse mihi unum ex presbyteris. llxec cum dixisset, 
rursus illum vox destituit. Puer ad presbyterum 
concurrit. Jam nox erat : presbyter autem :egrota- 
lat, Sed quoniam in mandatis dederam, ut mori- 


turis, si peterent, ct maxime si antea suppliciter - 


postulasscnt , tenia indulgeretur, quo bon: spci 


episcopi nullus presbyterorum pacem poenitentibus 
dare poterat, ut. ex Cypriani epistolis discimus. 
liaque cuin «urbs Alexandria admodum spatiosa 
esset, presbvsteri per singulos urbis regiones erant 
dispositi , quo morientibus facilius «ubveniretur. 
Epiphanius in heresi Arianorum : Ὅσαι γὰρ &x- 
xAnciat τῆς χαθολιχῆης Ἐκκλησίας ἐν ᾿Αλεξανδρείᾳ 
ὑπὸ ἕνα ἀρχιεπίσχοπον οὖσαι ' xal κατ ἰδίαν ταύταις 
ἐπιτεταγμένοι εἰσὶ πρεσθύτεροι, διὰ τὰς ἐκκλησια- 
στικἁὰς χρείας τῶν οἰκητόρων, πλησίων ἑχάστης ix- 
χλησίας αὐτῶν, xaX ἀμφόδων, Ἠτοι λαυρῶν ἐπιχωρίως 
χαλουμένων ὑπὸ τῶν τὶν Αλεξανδρέων κατοικούν- 
των πόλιν. ld est : Omnes enim catholice. commu- 
nionis Ecclesie in urbe Alexandrina subjectm. sunt 
uni archiepiscopo. Seorsim autem. singulis prepositi 
sunt presbyteri, propler ecclesiasticas civium necessi- 
Lotes : habenicue domicilia juxta suam | quisque eccle- 
siam, sive ad vicos, quos Alexandrini lauras vocant. 
Ad quem locum «doctissimus vir D. Petavius repre- 
hendit Epiphanium, qui hune peculiarem Alexan- 
drinorum morem fuissé crediderit, cum tamen in 
cunctis paulo majoribus urbibus qux plures habe« 
bant basilicas, id fuerit observatum, Verum nequa« 
qvam verisimile est Epiphanium qui multas et 
iaximas imperii Romani civitates lustraverat, mo- 
rem sui szeculi ignorasse. Quare cum consuetudi- 
nem illam Alexandrinze Ecclesi: peculiarem fuisse 
2deo manifeste indicet, credibile est, alium usum 
fuisse in aliis civitatibus. Sane Constantinopoli 
non omnes ecclesi: suos habebant presbyteros. 
Nam basilica sanctissimo Virginis Marix, et basi- 
lica sancti martyris Theodori, et basilica lrenes, 
uon habebant peculiares clericos, sed clerici majo- 
ris ecclesie οἱ barum triuin ecclesiarum communes 
erant. ltaque ex clericis majoris eccles: singuli 
suo Ordine ac per vices, tres illas ecclesias admi- 
uistrabant , ut docet imp. Justinianus, Norella 5: 
Οὑκχ ἰδιάκοντας Χλτριχοὺς οὐδὲ εἷς τούτων ἔχει τῶν 
τριῶν olxuv. Jam vero quod Epiphanius dixit, in 
Alexandrina civiLite κατ ἰδίαν ταύταις ἔπιτετα- 
χμένοι εἰσὶ πρεαθύτεροι, Petavius quideu de unico 
preshytero accepit, qui suam seorsim ecclesiam 
regeret ; vertit enim : Suus cuique prepositus. est 
presbyter. At in aliis civitatibus aliter observatum 
esse comperimus. Nam Constantinopoli plures eraut 
ecclesie, in quibus non unus duntaxat presbyter, 
sed multi presbyteri et diaconi atque inferiores 
clerict, a primis basilicarum conditoribus erant 
enrstituti ; sicut ibidem docet Justinianus. 

(59) Md.Lcra εἰ καὶ πρότερον ἱκετεύσαγτες. 
Πίου δἰίαπι in synodo Africana iisdem temporibus 
quibus bxc scribebat Dionysius congregata , statu- 
tum fuerat, nt scilicet lapsis iu exitu constitutis pax 
earetur, dummodo eam suppliciter atque enixe 
postulassent ante aegritudiueur. Cyprianus in epistola 
ad Antonianum : Jdcirco, [rater charissime, peni- 
tentiam non agentes, nec. dolorem delictorum suorum 
tofo corde et manifesta lamen:ationis sue pro[essioue 
testantes. yrolibendos omnino censuimus a ape com- 
municationis el pacis, si in tn[irmitate alque in peri- 
culo ceepeiiat deprecari; quia rogare illos non delicti 
penitentiu, sed moriis urgentis admonitio comyeliit; 
nec diguus eat in morte accipere solatium, qui se non 
cogitavit esae moriturum. 

(60) ᾽Αφίεσθαι. Ante hanc. vocem quxdam ad- 
deitor in. codice Fuk.. et Savil.. haudquaquam 
: pernenda, τῶν θείων δώρων τής µεταδόσεως ἀξιοῦ- 


νὺξ δὲ fv. Κάχεῖνος Ἀσθένει. ᾽Αφιχέσθαι μὲν οὖν οὖχ 
ἐδυν[ίθη. Ἐντολῆς δὲ ὑπ' ἐμοῦ δεδοµένης, τοὺς ἁπαλ- 
λαττομένους τοῦ βίου, εἰ δέοιντο, xat µάλιστα εἰ xal 
πρότερον ἱχετεύοαντες (59) τύχοιεν, ἀφίεσβαι (60), 
(v' εὐέλπιδες ἁπαλλάττωνται, βραχὺ τῆς εὐχαριστίας 
ἑπέδωχεν τῷ παιδαρίῳ (61), ἀποθρέξαι χελεύσας (62) 


σΏαι, xal οὕτως ἀφίεσθαι. Sane Cliristophorsonug 
lisec etiam in libris suis repererat, sicut ex version 
jus apparct. Et h:ec quidem genuina esse Dionysii 
verba nolim affirmare. Egregie tamen Lhuic loco 
conveniunt, ut ex sequentibus spparet. Porro hic 
Dionysii Alexandrini locus inpriuis notandus est, 
quippe ex quo convincitur, Eucharistiam olim da- 
tun. fuisse paenitentibus sine reconciliatoria manus 
impositione, ubi in periculum mortis incidissent. 
Hujusmodi communio. vocabatur viaticum, canone 
71 ei 78 concilii Carthaginensis 1v, εἰ canone 59 
concilii 1 Arausicensis, qui canon refertur iu lib, 
vit. Capitularium Caroli Magni, cap. 101. Eratque 
hxc communio dispensatoria, quippe qua ob mortis 
inetum ante impleta poenitenti:? tempora paenitens 
tibus concederetur. Itaque si postea ex morbo con- 
valuissent, penitentiam implere, οἱ solemnem ma- 
nus impositionem seu recouciliationem ante absi- 
dem accipere cogebantur, uL scribitur in dicto 
Capite Árausicauo, ubi lic communio postrema, 
legitima dicitur ad discrimen prioris qu:e erat tan- 
Uim dispensatoria. Quare non assentior illustrissimo 
antistiti Gabrieli Albaspinzo, qui in libro 1. Obser- 
valionum, cap. 143, negat Eucherisiiam unquam 
datam fuisse poenitentibus, citra reconciliationem. 
Verum hie Dionysii locus sententiam ejus prorsus 
evertit. 

(01) Βραχὺ τῆς Εὐχαριστίας ἐπέδωκε τῷ παιδα- 
£o. Quod hic dicit Dionysius, Eucharistiain datam 
esse puero ad infirmum deferendam, non ita mirum 
videri debet. Diu cuim postea id factitatum est, 
adeo ut S. Udalricus necesse habuerit id nomina- 
Iun. prohibere in sermone synodali, quem edidit 
Gretserus una cum Vita Gregorii VII. Sic ergo ibi 
legitur cap. 20 : Jufirmos visitate et eos reconciliate, 
οἱ juxia. Apostolum oleo sancto inungite , εἰ propria 
manu communicate, Et. nullus presumat tradere 
commynionem laico aut. femine ad de[erenaum 
infirmo. EA Gretserus quidem hunc sermonem sancti 
Udalrici esse existimavit. Ego vero nuper didici 
lianc esse epistolam synodicam Ratherii Veronensis 
episcopi ad suas presbyteros. Sic enim inscribitur 
in vetusto codice Laudunensi. Porro in manuscri- 

us M.z., Med. et Fuk., ἔδωχεν legitur, non ἐπέ- 

xev. Apud Joannem Zonaram in rebus gestis 

lup. Decii, ubi locus hic Dionysii ex Eusebio addu- 
citur, scriptum est δέδωχε τῷ παιδαρίῳ. 

(02) ᾽Αποθρέξαι χελεύσας. Rufinus vertit infun- 


D dere : Quod, inquit, infusum jussit. seni. praberi., 


Sic et panem beuedictum solebant veteres. aqua 
intingere, ut docet Adamannus in lib. n1 De mira- 
culis S, Columba, cap. 6; Deda in Vita S. Cuthberii, 
cap. 91, et in carmine de ejusdem vito; Theodorus 
Campiduuoensis in Vita S. Magni, cap. 22; Paulus 
Bernriedeusis in Vita] Gregorii V11, P 115. De 
Eucbaristia vero in os xvgrotantium infusa , loqui- 
iur canon, 76 concilii 1v Carthaginensis : qui qui- 
cem canon est de infirmis qui paenitentiam poposce- 
rant, et postea obmuluerant , antequam presbyter 
ad eos venisset. Cavelur lioc canone, ut poenitentia 
οἱ detur; et si continuo creduntur cesse morituri, 
yeconcilientur per manus impositionem, et infunda- 
tur ori eorum Eucharistia. Aliter in poenitentibus. 
Mi enim in articulo mortis constituti Eucharistiam 
tantum. accipiebant sine manus impositione, ut 
discimus ex canone 77 οἱ 78 dicti concilii, Beni- 
gnius. enim agendum censuerunt sancti antistites 


BISTOINLE; ECCLESIASTICAE LIB. VII. 


6.4 


X11 τῷ πρεσθύτῃ χατὰ τοῦ στόματος ἐπιστάξαι. Ἐπαν- A pleni ex. hac vita migrarent, exiguam Eucharistiae 


fixev Ó παῖς oépuv* ἐγγύς τε γενοµένου, πρὶν εἶσελ- 
θεῖν, ἀνενόγχας πάλιν 6 Σαραπίων Ἠχες, ἔφτ, τέχνον; 
Καὶ ὁ μὲν πρεσθύτερος ἐλθεῖν οὐκ ᾖδυνίθη, σὺ δὲ 
ποίησον ταχέως τὸ προσταγθὲν, xal ἁπάλλαττέ µε. 
Απέθρεξεν ὁ παῖς, xal ἅμα τε Evéyse τῷ στόµατι. 
Καὶ μιχρὸν ἐχεῖνος χαταβροχθίσας, εὐθέως ἀπέδωκε 
τὸ πνεῦμα. "Ap! οὐχ ἑναργῶς διετηρίθη χαὶ παρ- 
έμεινεν ἕως λυθῇ, xai τῆς ἁμαρτίας ἐξαλειφθείσης, 
ἐπὶ πολλοῖς οἷς ἔπραξε χαλοῖς ὁμολογπθᾶνα; (65) δ.- 
vr? ; » Ταῦτα ὁ Διονύσιος. 


p»rtem puero tradidit, jubens ut in aqua intinetam, 
seni in os instillaret. Redit igitur puer buccellam 
afferens. Et cum appropinquaret, priusquam ingre- 
deretur, recreatus ilerum senex : Venisti , inquit, 
fili. Ac presbyter quidem ipse venire non potuit, 
Tu vero fac citius quod imperatum est , et dimitte 
me. Mox puer buccellam intinxit et in os senis in- 
fudit. Qui ea paulatim absorpta, continuo animam 
exlalavit. Án non igitur perspicue apparet , eum 
reservatum fuisse, ac tautisper in vila permausisse, 


quoad reconciliare'ur, et. deleto jam crimine, pro multis qux: gesserat bonis operibus a Christo agno- 


sci posset et pr:edicar?? » I:ec. Diouysius. 
KEPAAAION ΜΕ’. 


Eaicco| πρὸς Ἀοουάτον Διογυσίου 
(N:c. IH. E. νι, 4). 


Ἴδωμεν δὲ ὁ αὐτὸς ὁποῖα xal τῷ Νοουάτῳ Ót:yá- 
p35s, ταράττοντι Ξηνιχάδε τὴν Ῥωμαίων Ἐκχλησίαν. 
Ἐπειδὴ οὖν τῆς ἁποστασίας xai τοῦ σχίσματος πρό- 
φασιν ἐποιεῖτο τῶν ἀδελφῶν τινας, ὡς δη noz αὐτῶν 
ἐπὶ coU ἐλθεῖν ἐχβεθιασμένος, ὅρα τἰνα τρόπον αὐτῷ 
γρᾶρει’ € Διονύσιος Νοουάτῳ (04) τῷ ἁδελφῷ γαίρειν. 
El ἄχων, ὡς qhi, Ίχθης, δείξεις ἂν ἀναχωρίσῃς 
ἑχών ΓΕδει μὲν Υὰρ χα) xiv ὁτιοῦν παθεῖν, ὑπὲρ τοῦ 
μὴ διαχόνα: τὴν Ἐχχλησίαν τοῦ θεοῦ.ιΚαὶ ἣν οὐκ 
ἁλοξοτέρα τῆς ἕνεχεν τοῦ μὴ εἰδωλολατρῖσαι γινοµέ- 
νης ἡ ἔνεχεν τοῦ uh σχἰσαι μαρτυρία, xaz' ἐμὲ δὲ xal 
µείσων. Ἐχεῖ μὲν γὰρ ὑπὲρ μιᾶς τις τῆς ἑαυτοῦ qu- 


χῆς, ἱνταῦθα δὲ ὑπὲρ ὅλης τῆς Ἐκχλησίας μαρτυρεῖ. C 


Καὶ νῦν δὲ sl πείσαιο f| Ριάσαιο τοὺς ἁδελφοὺς εἰς 
ὁμόνοιαν ἑλθεῖν, μεῖνον ἔσται σοι τοῦ σφάλματος τὸ 
κατόοθωμα, χαὶ τὸ μὲν οὗ λογισθήσεται, τὸ δὲ ἕπαι- 
. νεθῄήσεται. El δὲ ἀπειθούντων ἁδυνατοίης, σώκων 
σῶζε τὴν σεχυτοῦ Φφυχἠν. Ἑῤῥῶσθαί σε ἐχόμενου 
τῆς εἱρένης ἐν Κυρίῳ εὖχομα:. » Ταῦτα καὶ πρὸς τὸν 
Νορυάτον. 


ΚΕΦΑΑΛΙΟΝ Μτ’. 
Περὶ τῶν Aor. Atorvciov éxicto.lor 
(Nic. IH. E. vi, 6). 

Γράφει £t καὶ πρὸς τοὺς χατ᾽ Αἴγυπτον (63) ἔπιστο- 
Àhv περὶ µετανοίας * ἓν $ τὰ δόξαντα αὐτῷ περὶ τῶν 
ὑποπεπτωχότων παρατέθειται, τάξεις παραπτωµάτων 
διαγράφας. Καὶ πρὸς Κόνωνα; τῆς Ἑρμουπολιτῶν δὲ 
παροιχίας ἑπίσχοπος Ἡν οὗτος" ἰδία τις Περὶ µετανοἶας 
αὐτοῦ φέρεται γραφή ' καὶ ἄλλη ἐπιστρεπτικὴ (06) 


cum iis qui devotionis impulsu in infirmitate consti- 
tuti poenitentiam petieraut, quam cum aliis qni publi- 
corum criminum rei in ordine posuitentium stabant. 

(63) Ὁμοογηθῆναι. Langus, Wollius οἱ Muscu- 
lus vertunt, confiteri, quod, mco quidem judicio, 
lalerari non potest. Christophorsonus autem inter- 
pretatur in numerum con[essorum referri, quod non 
displicet, modo intelligatur a Christo. Alludit enim 
Dionysius ad illa Christi verba in Evangelio : Qui 
me con[essus [uerit coram hominibus, confitebor 
illum curam Patre meo. 

(64) Διονύσιος Noovázo. Mieronymus in Catalogo, 
ubi initium hujus cpistola refert, pro Novato habet 
Notatianum. reciius. Certe in. Chronico Georgii 
* yncelli legitur Διονύσιος Νανατιανῷ. Rufinus vero 
duas epistolas eodem. cxeimplo scriptas esse a Dio- 


957 CAPUT XLV. 
Epistola Dionysii ad Novratum. 


Sed videamus cujusmodi litteras idem Diouysius 
scripserit ad Novatum, qui tunc temporis Romanam 
Ecclesiam conturbabat. Quoniam igitur ille defe- 
ctionis et schismatis causam in quosdam fratres 
conferebat, 4 quibus se invitum eo impulsum fuisse 
causabatur, attende qualiter ad illum scribat : 
« Dionysius Novato fratri salutem. Si quidem in. 
vilus, ut asseris, co adducius es, id nobis ostendes 
tua sponte redeundo. Satius quidem fuerat quidvis 
pati ne Ecclesia Dei discinderetur, Nec minus glo- 
riosum fuisset idcirco subire martyrium, ne Eccle- 
sian Scinderes, quam ut ne idolis sacrificares. Lino 
illud meo quidein judicio illustrius fuisset. Hic eniin 
pro sua unius anima, illie pro omni Ecclesia mar- 
!lyrium quis sustinet. Si tamen vel nunc persuaseria 
(Írairibus, aut eos coegeris ul ad concordiam red- 
eant, majus tibi meritum erit quam culpa. Et lice 
qu dem non imputabitur, illud vero przdicabitur. 
Quod si fratribus parere recusantibus id efficero 
non potes, tuam ipse animam serva. Opto te paci 
siudentem in Domino bene valere. » Il»c Dionysius 
ad Novatum scripsit. 

CAPUT XLVI. 
De aliis Dionysii epistolis, 


Scripsit. etiam ad. fratres per Egyptum consti« 
(Νίο epistolam de poenitentia, in qua el suam 49 
lapsis sententiam exponit, et criminum gradus 
distinguit, Exstat etiam peculiaris ejus liber De 


P nenitenti« ad. Cononem  Hermopolitanz Ecclesi: 


episcopum. Alia item objurgatoria epistola ad gre- 


nysio tradit; alteram ad Novatum, alteram ad No- 
vatianum. Naur post epistolam Dionysii a4 Nova- 
tum quie hic. refertur ab. Eusebio, subjungit : H«c 
eadem eliam  Novaliano scripsit, Qux verba. iu 
Graco texiu non habentur. Greci enim Novatum 
et Novatiannm inter se confuderunt, similitudine 
nominum decepti. Quo in errore fuit etiam Eusebius 


— noster. 


(65) Hpóc τοὺς κατ Αἴγυπτον. lWieronymus in 
libro De scriptoribus ecclesiasticis, dicit hauc Dio- 
nysii epistolam scriptam esse ad Armenios de pae- 
nitentia el ordine. delictorum. Sic enim Mierony- 
mus vertit. verba. illa τάξεις παραπτωµάτων. 

(06) ᾿Επιστρεπτεική. Hortatoriam vertit Muscu- 
lus et Cliristophorsonus, sinus recte, Utitur eadem 
voce Eusebius in superioribus libris. 


655 EUSEBII CASSARIENS!S OPP. PARS I. — HISTORICA. 036 


gem suum Alexandrie. Est et. libellus De martyrio A πρὸς τὸ xav ᾽Αλεξάνδρειαν wolpvioy αὑτοῦ. Ἑν «ού- 
ad Origenem scriptus, Epistola quoque ad Γγαιθ τοις ἐστὶ χαὶ ἡ Περὶ μαρτυρίου πρὸς τὸν Ὡριγένην 
Laodiceusis Ecclesi; cui przerat Tlelymidres γραφεῖσα , xai τοῖς χατὰ Λαοδίχειαν ἀδελφοῖς, ὧν 
episcopus : et ad Armenios similiter de peitentia, προῖστατο OrAupl6pne ἐπίσχοπος. Καὶ τοῖς χατά Αρ: 
quorum episcopus erat Meruzanes. Scribit preterea — pevlav ὡσαύτως περὶ µετανοίας ἐπιστέλλει, ὧν ἔπ- 
ad Cornelium Romans urbis episcopum, cujus lit- εσχόπευε Μερουζάνης (67). Πρὸς ἅπασι τούτοις, xal 
teras adversus Novatum scriptas acceperat. ln qua. Κορνηλίῳ τῷ κατὰ Ῥώμην γράφει, δεξάµενος αὐτοῦ 
quidem epistola significat se ab Heleno Tarsi Ci- τὴν χατὰ τοῦ Νοουάτου ἐπιστολήν ᾧ xal σηµαίνει 
lici: episcopo, et a cateris qui cum illo conveue- δηλῶν ἑαυτὸν παραχεχλῆσθαι ὑπό τε Ἑλένου τοῦ ἐν 
rant, Firmiliano scilicet Cappadocis, 9,48 οἱ Ἱαρσῷ τῆς Κιλιχίας ἐπισχόπου, xaX τῶν λοιπῶν τῶν 
'Theoctisto Palzstinz provincize episcopis invitatum σὺν αὐτῷ, Φιρμιλιανοῦ τε τοῦ ἐν Καππαδοχίᾳ, xal 
fuisse, ut ad synodum Antiochenam occurreret, ἵ 150 κατὰ Παλαιστίνην θεοχτίστον, ὡς ἂν ἐπὶ τὴν σύν- 
qua quidam Novati schisma confirmare tentabant. οδον ἁπαντήσοι τὴν κατὰ ᾿Αντιόχειαν, ἕνθα τοῦ No- 
Scribit etiam sibi nuntiatum fuisse, quod Pabius. ουάτου χρατύνειν τινὲς ἐπεχείρουν τὸ σχίσμα. Πρὸς 
quidem diem extremum obiisset, Demetrianus vero τούτοις ἐπιστέλλει (08) μηνυθῆναι αὐτῷ, Φάδιον μὲν 
iu ejus locum episcopus Antiocheuz Ecclesize esset D χεχοιμῆσθαι, Δημητριανὸὺν δὲ διάδοχον ἐχείνου τῆς 
 eonstitutus, Sed et de llierosolymorum episcopo — xazà ᾿Αντιόχειαν ἐπισχοπῆς χαθεστάναι. Γράφει δὲ 
mentionem facit his verbis : « Quod enim ad καὶ περὶ τοῦ ἓν Ἱεροσολύμοις αὐτοῖς ῥήμασι φάσχκων᾽ 
Alexandrum spectat, is in carcerem conjectus, ο Ὁ μὲν γὰρ µακάριος Αλέξανδρος ἓν φρουρᾷ ve- 
besto exitu defunctus est. » Sequitur deinde altera νόµενος, µακχαρίως ἀνεπαύσατο.» Ἑξής ταύτῃ xal 
ejusdem Diony:ii epistola ad fratres Romi consti- ἑτέρα τις ἐπιστολὴ τοῖς ἐν "Popp τοῦ Διονυσίου φέ- 
tutos, per Hippolytum inissa, de officio diaconi. Al- — pscac διαχονιχἡ (69) , διὰ Ἱππολύτου. Tol; αὐτοῖς δὲ 
feram ilem ad eosdem epistolam scribit de pace, Ἅἄλλην περὶ εἰρήνης διατυποῦται ΄ xal ὡσαύτως περὶ 
et pariter de pasnitentia. Rursus aliam ad. confes- µετανοίας * xaX αὖ πάλιν ἄλλην τοῖς ἐχεῖσε ópoXoyn- 
sores ibidem constitutos, qui Novati sentent: — «alc, ἔτι τῇ τοῦ Νοουάτου συμφερομένοις γνώµῃ. Τοῖς 
etiam tum favebant. Duas quoque alias ad hos ipsos — 6k αὐτοῖς τούτοις, ἑτέρας δύο µεταθεµένοις ἐπὶ τὴν 
epistolas misit, postquam ad Ecclesiam rediissent. Ἐχκλησίαν ἐπιστέλλει. Καὶ ἄλλοις δὲ πλείοσιν ὁμοίως 
Alias quoque complures ad diversos scripsit epi- διὰ γραμμάτων ὁμιλήσας, ποιχίλας τοῖς ἔτι νῦν σπου- 
siolas, ex quibus quicunque illius operum studiosi δν περὶ τοὺς λόγους αὐτοῦ ποιουµένοις χαταλέλοι» 
sunt amatores (sunt autem etiamnum plurimi) mul- — «ev ὠφελείας. 
tiplicem percipere possunt utilitatem, 


C 
Eaplicit liber sextus Historie eccclesiastice. Télog τοῦ ς᾽ Aóyov τῆς Ἐχχ.1λησιαστικῆς 
Ἱστορίας. — 








a 





EYXEBIOY 
TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 


EKKAHXIAXTIKHX ΙΣΤΟΡΙΑΣ 
| ΛΟΓΟΣ Z'. 


EUSEBII PAMPHILI 


ECCLESIASTICAE HISTORLE 
LIBER SEPTIMUS. | 


TAAE KAIH EBAOMII ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΒΙΒΛΟΣ ΤΗΣ EKRABXIAXTIRIIZ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. 


6. Περὶ τῆς Δεχίου καὶ Γά,.Ίου κακοτροπίας. — D Y. "Όπως Κυπριανὸς ἅμα τοῖς κατ αὐτὸν &xiwxd- 
B. Tivec cl xacá τούσδε Ρωμαίων ἐπίσκοπον. ποις τοὺς ἐξ αἱρετιχῆς π.Ίάνγης ἐπισ τρέφοντας 


(67) Μερουζάγης. In. eodd. Maz., Med. οἱ Fuk. — epistola; που in altera, ut putavit Christophor- 
Mepouatávn; dicitur, Armeniz minoris episcopus, — sonus. 
ut opiuor. ] (69) Atwexorixi].. Sic. h»bent nostri. codices et 
(/3) Πρ]ς τούτοις &xiezé.l.lec. In eadem scilicet — Georgius. Syncellus i Clirenico. Wulinus vertit de 


651 


Jovtpo δεῖν καθπίρει’ zporoc ἑδογμάτισεν. 
ὃ. 'Oxócac περὶ τούτου Διονύσιος συνέταξεν 
ἐπιστο.]ἀς. 
v. Περὶ τῆς μετὴ τὸν διωγιὸν εἰρήνγης. 
ς’. Περὶ τῆς κατὰ Σαδέ.Ι.λιον αἱρέσεως, 
v. Περὶ τῆς τῶν αἱρετιχῶν παμμµιάρου απ.Ιάνης, 
xal τῆς θεοπέµπτου ὁράσεως Διονυσίου, οὗ τε 
j| παρείληφεν ἐχκ.Ίησιαστικοῦ κανόνος. 
v'. Περὶτης κατὰ Νοουᾶτον ἑτεροδοξίαν. 
U. Περὶ τοῦ τῶν αἱρετικῶν ἀθέου βαπτίσματος. 
". Περὶ Οὐα.Ἱεριανοῦ, καὶ τοῦ κατ αὐτὸν διω- 


μου. 

ια’. Περὶ τῶν τότε Διονι'σίῳ καὶ τοῖς κατ Αἴγυ- 
πτον συμδάντω». 

ιν. Περὶ τῶν ἐν Καισαρείᾳ τῆς Παλαιστίνης µαρ- 
τυρησάνγτων. 

Y. Περὶ τῆς κατὰ l'aAdmróv εἰρήνης. 

WV. Οἱ κατ ἐκεῖγο συνηχµαχότες ἐπίσχοποι. 


u'. Ὅπως κατὰ Καισάρειαν Μαρίνος ἐμαρτεύρησε». 


tc. Ἡ xarà ΑἈστύριον ἱστορία. 


ty". Περὶ τῶν κατὰ Πανεάδα σηµείων τῆς τοῦ Σω- 


ζηρος ἡμῶν μεγαουρτίας. 
επ’. Περὶ τοῦ ἀνδριάγτος οὗ ἡ αἱμοῤῥοοῦσα dr- 
έστησεν. 


HISTORIE ECCLESIASTIC.E LID τη. 


658 


À (y. Περὶ τοῦ θρόνου Ἰαχώδον τοῦ ἐπισκέπον. 


x'. Περὶ τῶν ἑορταστικῶν Διονυσίου ἐπιστο-ῶν, 
ἔνθα καὶ περὶ τοῦ Πάσχα κανονίζει. 

χα’. Περὶ τῶν ἐν Α.ἰεξα»δρείᾳ συµέάντων. 

x2. Περὶ τῇς ἐπισχηψάσης vócov. 

"t Περὶ της F'amvov βασι.λε/ας. 

. Περὶ Νέπωτος καὶ τοῦ κατ αὐτὸν σχίσματος. 
xs'. Περὶ τῆς Ἰωάνγου Αποχαλύψεως. 
xv. Περὶ τῶν ἐπιστοῶν Διονυσίου. 
χν’. Περὶ ΠαύΊου τοῦ Σαµοσατέως καὶ τῆς ἐν 

Αντιοχείᾳ συστάσης ὑπ αὐτοῦ αἱρέσεως. 
χη’. Περὶ τῶν τότε γγωριζομένων διαφανγων ἐπι- 

σχόπω». 
χθ’. Ὅπως d Παῦ.]ος ἀπε.]εγχθεὶς ὑπὸ Μα.χίω. 

γός τινος ἀπὸ σοφιστῶν πρεσθυτέρου, ἐξεχη- 


puxon. -- 

Y. Περὶ τῆς κατὰ Παύ.ου ἐπιστοῖης τῶν ἐπι- 
σχόπωγν. 

λα’. Περὶ τῆς τῶν Μανιχαίων ἑτεροδόξονυ διαστρο- 

1 ἄρει τότε aptanirme. 

àg. Περὶ τῶν καθ ἡμᾶς αὐτοὺς Ciazpslrádvtur 
ἐχκλησιαστικῶν ἀν δρῶν. τίνες τε αὐτῶν µέχρε 
τῆς τῶν Ἐκκ.1ησιῶν ποᾶιορχίας διέµειγαν. 


IN SEPTIMO HISTORIA ECCLESIASTIC.E LIBRO Πες CONTINENTUR. 


f. De. improbitate Decii et Galli. 

Η. Quinam tunc fuerint Romane urbis espiscopi. 

IH. Quomedo Cyprianus cum aliquot sibi adjunctis 
episcopis eos qui ab herelico errore couverteren- 
tur, primus rebaptizandos censvit. 

IV. Quot epistolas Dionysius ea de re conscripait. 

V. De pace Ecclesiarum pest persecutionem. 

Vl. De heresi Sabellii. 

Vil. De exsecrando hareticorum errore, et de visione 
Dionysio divinitus missa, ac de ecclesiusiica regula 
eidem tradita. 

Vill. De heresi Novati. 

IX. De impio hereticorum baptismo. 

X. De Valeriano εἰ de persecutione ab eo excitata. 

XI. De his que Dionysius et Christiani qui in Egypto 
erant, pertulerunt. 

ΧΙΙ. De his qui apud Caesaream. Palestine martyrio 
per[uncti sunt. 

XIM. De pace a Gallieno reddita. 

XIV. Quinam iisdem temporibus floruerint episcopi. 

XV. Quomodo Marinus apud  Cwsaream. martyrio 
per[nunctus est. 

XVI. Narratio de Astyrio. 

XVII. De miraeulis Servatoris nostri apud Penea- 


IIPOOIMION. 

Τὸν £66opov (70) της Ἐκκ.λησιαστικῆς Ἱστορίας 
αὖθις ὁ μέγας ἡμῖν ᾿Αλεξανδρέων ἐπίσκοπος Διονὺ- 
σιος (70*) ἰδίαις φωναῖς συνεκπονίέσει, τῶν χαθ ἑαυτὸν 
πεπραγμένων ἕχαστα iv μέρει δι ὧν χαταλέλοιπεν 
ἐπιστολῶν ὑφηγούμενος. Ἐμοὶ δὲ ὁ λόγος ἑντεῦθεν 
ποιῆσεται τὴν ἀρχίν. 


dene. 

XVIII. De statua quam mulier sanguinis fIuzu labo- 
raus erexit. 

XIX. De eathedra Jacobi episconi. 

XX. De epistolis paschalibus Dionysii, in quibus et 
canonem paschalem tradit. 

XXI. De his que Alexandrie contigerunt, 

XXII. De morbo qui tunc grussatus est. 

XXIII. De imperio Gallieni. 

XXIV. De Nepote et ejus schismate. 

XXV. De Joaunis Apocalursi. 

XXVI. De epistolis Dionysii. 

950 XXVII. De Paulo. Samosateno, deque heresi 
ab eodem Antiochie instituta. 

XXVIIL, De episcopis qui (unc pre ceteris insignes 
fuerunt. 

XXIX. Qualiter Pau!s convictus a Malchione presby- 
tero qui prius sophista [uerat, abdicatus est. 
XX. De epistola synodi contra Paulum. 

XXXI. De Manicherorun. errore qui tunc primum 
exor(us est. 

XXXI. De viris ecclesiasticis qui nos'ra ctete flo- 
ruerunt, et. quinam ex ipss usque ad. everaioucm 
Ecclesiarum super[uerint, 


PROOEMIUM. 


Septimmm quoque. Ecclesiastici llistorias librum 
magnus ille Dionvsius suis verbis nobiscum una 
contexel, cuncta qux late sua contigerunt ia 
epistolis quas reliquit singillatim exponeus. Mine 
porro narrationis nostre ducemus exordium. 


ministeriis, quasi illa epistola sic imscripta fuerit, D E65opov posuerat, hic queque τὸ ἕθδομον scriberet, 


en quod de ministris Ecclesie in. ea. tractaretur, 
Jaeebus Goar, qui Georgium Syucellum in. |ucem 
edidit notisque illustravit, genus. quoddam  episto- 
larum  eccle-iosticarum esse putavit, quod διαχ2- 
y:xf, diceretur, sicut. fuere. synodicze, pacifice, 
dimissorig et similes, Verum. ego lufino. potius 
asseulior, qui epistolam. Dionysii. ideireo ὄναχο- 
vixfjv dictam esse inouit, quod de. oflicio diaconi 

rtraetaret. 

(10) Τὸν ἔόδοιιον. Codex Wegius quem Rob. Ste- 
phauus ubique secutus est, habet τὸ ἐθδομον. Et sana 
ratio ila poscebat, «t qui in titulo hujus libri. βιδλίον 


Sed codices nostri Maz., Med, et Fuk qui titulum 
hujus libri ita concipiunt, λόγος $, hic scriptum ba- 
beut, «9» ἔθλομον, etc. 

(10^) 'O μέγας... Διογύσιος. Non selus Eusebius, 
sed omues fere antiqui Patres Dionysio Alexandrino 
cognomen Magni tribuerunt, lta Basilius in Epistola 
canonica πά Amphilochiu n : Kal ἐθαύμασα, πως 
xavovixby ὄντα τὸν µέγαν Διονύσιον παρΏλθεν. Maxi- 
mus quoque. in scholiis ad Dionvsium Areupagitaim 
iia illum. cognominat, et Symeon Metaphirastes. in 
Actis Passionis B. Petri Alexandriuorum episcopis 
cujus locum supra citavi, 


n9 FUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


CAPUT 1. 
De improbitate Decii et Galli. 


Decio simul cum liberis interfecto, cum secundum 
jmperii annum necdum explesset, Gallus in ejus 
locum succedit, Quo tempore Origenes septuage- 
"imo alatis anno ex hac vita migravit. Ceterum 
Dionysius in epistola ad llermammonem de Gallo 
imperatore ita scribit : « Sed neque Gallus culpam 
Decii intellexit, nec prospexit quid. tandem illum 
pessumdedisset. Quin potius ad eumdem lapidem 
ante oculus suos positum impegit. Qui cum impe- 
rium ipsius prospero in statu esset, cunctaque ex 
animi sententia succederent, viros sanctos qui pro 
pace et incolumitate ipsius preces ad Deum allega- 
bant, insectatus est. Cum illis ergo orationes pro 
ipso fleri solitas simul fugavit. » Hxc de Gallo Dio- 


nvslus. 
CAPUT 1f. 


Quinam tunc fuerint Romance urbis episcopi. 


Iuterea. [Roms cum Cornelius tribus circiter 
antis episcopatum tenuisset, Lucius in ejus locum 
substituitur. Qui 951 vix octo mensium spatio 
perfunctus co munere, moriens cpiscopale oflicium 
Stephano dereliquit. Αά lunc Stephanum Diony- 
sius primam earum quz de baptismo couscriptae 
&unt epistolam exaravit, cum per id tempus non 
mediocris controversia exorta esset, utruin eos qui 
ex qualibet hzresi convertuntur, baptismo purgari 


EMEN e sÁÓÁÀÁÓÀXUXULPUTURT TT 


610 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A'. 


Περὶ τῆς Δεχίου καὶ l'áAlov xaxotpoz:ae 
(Nic. H. E. v, 54). 

Δέχιον οὐδ' ὅλον ἐπιχρατήσαντα δυοῖν ἑἐτοῖν (7! 
χρόνον, αὐτίχα τε ἅμα τοῖς παισὶ (72) κατασφαγέντα, 
Γάλλος διαδέχεται. Ὠριγένης ἓν τούτῳ ἑνὸς δέου-α 
τῆς ζωῆς ἑθδομήχοντα (70) ἀποπλήσας ἔτη, κελευτᾷ. 
Γράφων vé tot ὁ Διονύσιος Ἑρμάμμωνι περὶ τοῦ 
Γάλλου ταῦτα φάσχει' « Ἁλλ' οὐδὲ Γάλλος ἔγνω τὸ 
Δεχίου xaxbv, οὐδὲ προεσχόπησε τί mot! ἐχεῖνον ἔσφη- 
λεν, ἀλλὰ. πρὸς τὸν αὐτὸν mpb τῶν ὀφθαλμῶν aoo) 
γενόµενον ἕπταισε λίθον. "Oz e) φερομένης αὐτῷ τῆς 
βασιλείας, xaX κατὰ νοῦν (73) χωρούντων τῶν πρα: 
γµάτων, τοὺς ἑεροὺς ἄνδρας τοὺς περὶ τῆς εἰρῆντς 
αὐτοῦ xai τῆς ὑγιείας πρεσθεύοντας (14) πρὸς τὸν 


p θεὸν , ἤλασεν. Οὐχοῦν σὺν ἐχείνοις ἑδίωξε καὶ τὰς 


ὑπὲρ ἑαυτοῦ προσευχάς. » Ταῦτα μὲν οὖν περὶ 
τοῦδε. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ D'. 
Τίγες οἱ κατὰ τούσδε Ρωμαίων ἐπίσκοποι 
(Nic. H. E. vi, 7). 

Κατὶ δὲ τὴν Ῥωμαίων πόλιν Κορνηλίου Éctotw 
ἁμοὶ τὰ «pla τὴν ἐπισχοπὴν διανύσαντος, Λούχιος 
κατέστη διάδοχος, μησὶ 8' οὐδ' ὅλοις οὗτος ὀκτὼ τῇ 
λειτουργίᾷ διαχονησάµενος, Στεφάνῳ τελευτῶν µετα- 
δίδωσι τὸν χληρον. Τούτῳ δῆ Στεφάνῳ τὴν πρώτην ὁ 
Διονύσιος τῶν περὶ βαπτίσματος ἐπιστολῶν διατυ- 
ποῦται, ζητήματος οὗ σμικροῦ τηνιχάδε ἀναχινηθέν- 
τος, εἰ δέοι τοὺς ἐξ οἴασδ' οὖν αἱοέσεως ἐπιστρέφον- 
τὰς, διὰ λουτροῦ χαθαίρειν * παλαιοῦ Y£ τοι (1ὅ) xe- 


471) 0ὐδ) ὅ.Ίον δυοῖν ἑτοῖν. Eusebius in Chronico C Origenis mortem assignet codem anno quo Decius 


annum unum imperii ac menses tres Decio tribuit, 
Sed Aurelius Victor Decios periisse dicit exacto re- 
gni hiennio. In Victoris autem epitome, imperasse 
dicitur Decius mensibus triginta. lmperare οωρίε 
/Emiliano et Aquilino coss., anno Christi 219. Án- 
no deinde 250 consul iterum fuit una cum Grato. 
Secuto. deinde anno, qui consules liabuit Decium 
Aug. ΠΠ! et Etruscum Cosarem, imperiuin coustanter 
retintit, uL colligitur ex senatusconsulto. quod re- 
fert. Pollio in Vaferiano in hac verba : Duobus De- 
riis coss., vi Kalend. Novemb. die, cum ob imperato- 
rias litteras senatus in ede Castrorum haberetur, ire- 
lurque per sententias singulorum, cui deberet censu- 
ra deferri, nam id Decii posuerant in. senatus am- 
plissimi potestate, etc. Àuno deinde sequenti, id cst 
Gallo et Volusiano coss., occisus est. Certe aut hoc 
anno, aut fine superioris anni casos esse Decios 
oportet, Sed verius puto consulatu Galliet Volnsia- 
ni. Cum enim casi sint. Decii in. praelio, haudqua- 
quam verisimile est eos hiberno tempere. bellum 
jin Thracia gessisse. Porro Eusebius annum unum 
οἱ meuscs tres tribuit Decio, eo quod annos septem 
assignat Philippo, cum tameu sex tantum. aunos 
Philippus imperaverit. Quo occiso, Decius se Au- 
gustum simul et consulem renuntiavit, anno Cliristi 
949, ut jam dixi. Certe hoc «nno Decium imperare 
copisse apparel ος nummis veteribus quos Gol- 
izius et Occo rctulere, in quibus Decius trib. pot. 
if consul Lertiuni ponitur. 

(72) "Αμα τοῖς παισί. Decius imperator duos ha- 
buit. filios, quorum major. dictus est Quintus. He- 
rennius Etruscus Messius Decius, minor vero Caius 
Valens Hostilianus Messius quintus, ambo. primum 
Caesares, postea. Augusti a patre facti, ut ex nuin- 
mis et iuscriptionibus discimus. 

(13) Εδδομήκοντα, Baronius ad snnum Christi 
Φυή Origenis mortem confert in annuum tertium 
Galli et Volu. iani, cum tamen Eusebius in lioc loco 


est occisus, et quo Gallus imperium occupavit. Eu- 
sebius in lib. vi, cap. 36, anno in Philippi imp. Ort- 
genem sexagenario majorem fuisse scribit. Qui lo- 
cus Barouii sententiam videtur stabilire. Nam a ter- 
tio Philippi iinp. anno usque ad tertium Galli et 
Volusiani, anni sunt novein. Ádde quod scribit Eu- 
sebius iuitio hujus libri, Origenem decimo anno 
imp. Severi, quo anno pater ipsius martyrio per- 
functus est, annos natum fuissc septemdecim. Atqui 
si a decimo Severi anno ad primum Galli numera- 
veris, anni liunt unus ct quinquaginta, quibus si 
septemdecim 2unos adjungas, anni exsistunt. octo 
et sexaginta. Proinde necesse est, ut. secundo. aut 
tertio Galli et Volusiani anuo mortuus sit Origenes. 
Verum Euscbius lioc loco, ut dixi, perspicue asserit 
Ürigenem circa initia principatus Galli mortuum 
essc, id est, anno Christi 252, idque confirmare vi- 
detur Hieronymus in epist. 65, ad Pammachium, 
ubi ait : Gentum et quinquaginta prope. anni sunt ex 
quo Origenes mortuus est Tyri. Et paulo post ait : 
Gur posi quadringentos annos docere nos niteris quod 
ante nesctvimus, etc. Si ergo de quadringentis de- 
mias centum quadraginta octo, reivanet annus. 959 
a natali Christi, Quod si mortem Origenis in annum 
primum Galli imp. conferamus, at hie suadet Eu- 
Sebius, cum eum mortuum esse dicat anno xtatis 
nonoet sexagesimo, natus sit oportet Commodi imp. 
anno IV, nou autem 1x, ut est. in. Chronico Alexan- 
rino. 

(75*) Vulg. κατὰ ῥοῦν χωρού»τω». lta ex codice fte- 
gio edidit lob. Stephanus. Et ferri potest liec lectio, 
ut sit melapliora ab iis quie secundo amne defertur. 
In reliquis tamen exemplaribus Maz., Med., Fuk. οἱ 
Savilii legitur κατὰ ναῦν, que scriptura inagis pla- 
ce!, eamque ftulinus etin »ecatus est, 

(14) Περὶ τῆς εἰρήνης... Ἀρεσθεύοντας. Malin , 
scribere ὑπὲρ τῆς εἰρήνης. 

(15) Πα αιοῦ vé τοι. Ab liis verbis inchoandum- 


641 


. HISTORLE ECCLESIASTIC.£ L'B. vit. 


ως 


χρατηχότος ἔθους ἓπὶ τῶν τοιούτων µόνῃ χρῆσθαι τῇ A oporteret. Quippe antiqua consuetudo invaluerat, 


διὰ χειρῶν ἐπιθέσεως coy. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ TI". 


"Οπως Κυπριανὸς dua τοῖς κατ αὐτὺν ἐπισχό- 
ποις τοὺς ἐξ αἱρετικῆς π.]άνης ἐπιστρέφοκ- 
τας JAovtpq δεῖν καθαίρεί πρῶτος ἑδογμά- 
τισεν (Nic. [1. E. vi, 7). 

Πρῶτος τῶν τότε Κυπριανὸς (76) τῆς κατὰ Καρ- 
χηδόνα Παροικίας ποιμῖν, οὐδ' ἄλλως f) διὰ λουτροῦ 
πρότερον τῆς πλάνης ἀποχαθηραμένους, προσίεσθαε 
δεῖν ἡγεῖτο. Αλλ' 6 Ye Στέφανος μὴ δεῖν (17) τι νεώ- 
τερον παρὰ τὴν χρατήῄσασαν ἀρχῆθεν παρβᾶδοσιν ἐπι- 
χαινοτομεῖν οἱόμενος, ἐπὶ τούτῳ διηγανάχτει,. 

ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ A'. 


Ὁπόσας περὶ τούτου Διονύσιος συγέταξεν ἐπι- 
στοάς (Nie. II. E. νι, 7). 


Πλεῖστα δὴ οὖν αὐτῷ περὶ τούτου διὰ γραμμάτων 
6 Διονύσιος ὁμιλήσας , τελευτῶν δηλοῖ ὡς ἄρα τοῦ 
διωγμοῦ λελωρηκότος, αἱ πανταγόσε Ἐχχλησίαι τὴν 
xavà ἸΝοουάτον ἁποστραφεῖσαι νεωτεροποιίαν (78), 
εἰρήνην πρὸς ἑαυτὰς ἀνειλήφεσαν. Γράφει δὲ ὧδε. 


ΚΕΦΑΛΑΙύΝ ΕΚ’. 
Περὶ τῆς μετά τὸν διωγμὸν εἰρήνης. 
« Ἴσθι δξ νῦν, ἁδελφὲ (79), ὅτι ὄνωνται πᾶσαι al 
φρότερον διεσχισµέναι χατά ve τὴν ᾿Ανατολὴν Ἐκκλη- 
σίαι͵ χαὶ ἔτι προσωτέρω (80). Καὶ πάντες εἰσὶν ὁμόφρο- 


est cap. ὅ, quod nec Musculus nec Christophorsonus 
animadvertit. Nau quod sequitur πρῶτος τῶν τότε 
Κυπριανός, uno spiritu continuari debet, utpote alte- 
rum membrum periodi. Certe ante. bec verba πα- 
λαιοῦ TÉ τοι, elC., omnes nostri codices distinctionem, 
lioc est, τελείαν στιγμήν habent appositam. Quo in- 
dicatur novam perio.lum ab his verbis inclioari. In 
iisdem tamen codicibus caput 3 incipit ab illis ver- 
bis, πρῶτος τῶν τότε Κυπριανός, etc. 

(76) Πρώτος τῶν τότε Κυπριανός. Non primus 
hujus sententiae auctor fait Cyprianus, sed diu aute 
illut Agrippinus Carthaginensis Ecclesi episcopus, 
collectis Africie οἱ Numidia episcopis, liareticos 
rebaptizandos esse. decreverat, ut docet Cyprianus 
iu epistola 71 εἰ 73. Augustinus in lib, 11 Contra 
Donatistas, εἰ Viucentius Lirinensis, Quo wagis ex- 
cusandus fuit. Cyprianus, qui synudali auctoritate 
firmatam antecessoris sui senteutiam defeudere co- 
balus est, Sed el iu Cappadocia morem illum reba- 
püzandi bierelicos, jai inde ab antiquissimis tein- 
poribus et ab ultima usque hominum imemoria sei- 


ut in ejusmodi hominibus solà manuum impositio 


cum precationibus adhiberetur. 
CAPUT li. 
Quomodo Cyprianus, cum aliquol sibi adjunctis epi- 
scopis, eos qui ab haretico errore conterterentur 
rebuplizandos primus censuit. 


Primus omnium Cyprianus, qui tunc temporis 
Carthaginensem regebat Ecclesiam, non nisi pet 
baptismum ab errore prius emundatos, admitten- 
dos esse censuit. Verum Stephanus nihil adversus 
traditionem qux jam inde ab ultimis temporibus 
obtinuerat, innovandum ratas, gravissime id tulit. 

CAPUT IV. 
Quot epistolas Diongsius ea de re conscripsit. 


Ad hunc igitur, ut dixi, multa de hoc argumeito 
Dionysius per litteras scripsit. In quibus id tan- 
dem illi indicat, oinnes ubique Ecclesias mollito 
jam persecutionis furore, Novati turbulentam no- 
vitatem delestantes, inter se pacem iniisse. Sic au- 
tem scribit. 

CAPUT V. 
De pace Ecclesiarum post persecutionem. 

« Scias autem, frater, cunctas per Orientem οἱ 
ulterius positas Ecclesias, qua: prius ante discisca, 
nanc tandem ad unitatem reversaa esse : ot omues 


nysii ad Stephanum papam Baronius 2d annum 
Christi 309 colligit, Orientales episcopos tandem 
errore deposito sententiam Stephani de hereticis. 
non rebapüzandis amplexosesse. Baronium secutus 
est Filesaceus iu notis ad Viucentii Gomntonitoriun.. 
Sed qui Dionysii epistolam attente legerit, longe 
aliter rem se habere intelliget, Nam epistola illa 
Dionysii duo capita continebat : primum ain reba- 
puzandi essent. hi;retici, secundum de cqoaueordia 
;cclesiarum Orientis, quae Novatiani bxresiam daiui- 
naverant, et lapsos recipiendos esse stalueraut. Huie 
igilur sententi:w Demetrianum episcopum Αμμος ιτ, 
qui caput erat Orieutis, et reliquos subscripsisse 
unxiial Dionysius : quod quidem Stephano gra- 
tissimum fore sciebat, cum Fabius decessor Deue- 
triaui in. Novatiani sententiam pronior fuissel, c 
congregato ex Cilicia, Cappadocia, Palestina et 
AEgyplto episcoporum concilio, eam stabilire coua- 
tus ['uisset, ut scribit Dionysius apud Eusebium iu 
line lib. vt. 

(80) Kul ἔτι προσωξέρω, Hec verba non habentur 


per üsurpatuim fuisse, testatur Firmilianus, Ciesaree D iu codd. Fuk. et Saviliauo. Sed nec Christopliorsu- 


Cappadocum episcopus, in epistola aJ Cyprianuur. 
Ρυττο ex codicibus Maz., Meu., Fuk. et Savil. resti- 
tuimus πρῶτος τῶν τότε, Cum antea ex cudiee ltegio 
legeretur πρῶτος τότε. 

ο (77) Α1 ὅ γε Στέφανος μὴ δεῖ». Epistola Ste- 
phani ρᾶριε ad episcopos Alricie refertur a Cypriano 
iu ερ a 74 οἱ Ἰὁ, iisdem fere verbis quibus uti- 
tur hic Eusebius : Si quis a quacunque ha'resi veue- 
rit ad nos, nihil innovelur, uisi quod traditum eat, 
ut manus illi imponatur in peuitenttam, cum iysi lie 
felici proprie alierutrum ad se venientes non bupiizeut, 
eed cominunicent tantum. Firiilianus quoque iu 
epistola ad Cyprianum, quiedam illius episiolu ca- 
pta refert simul ac refutat. 

78) Νεωτεροποιίανγ. Alludit ad nomen Novati seu 
Novalani, Sie hereseon novitates dixit Vincentius 
Liriueusis iu Commonitorio. 

(9) Ἴσθι δὲ vvv, ἆδε.ὶρέ. Ex hac epistola Dio- 


nus in libris suis ea reperit, uL ex versione ejus ap- 
paret : leguntur tamen apud Syncellum ac Niceplio- 
rum, οἱ in nostris, Regio, Maz. ac Mediczo, LL 
Langus quidem 36 Musculus ita verleruut : Scito 
nunc, frater, Orientales atque etiam ulteriores lc- 
c'esias, elc, lhecte, 1160 quideni judicio. Sic Eusebius, 
iu lib. pi Devita Consiantini, cap. 7, Αχαιοί τε χαὶ 
Ἠπειρῶται, τούτων 0' οἱ ἔτι προσωτάτω. lta. euim 
scribitur locus ille iu. codice ες. ei in schedis, et 
apud Socratem. Per ulteriores Ecclesias, intelligo 
Ecclesiaà Osdroenz οἱ Mesupotamis. Orieus enun 
proprie dicebatur Syria, cujus caput erat Antioclia. 
ltegebatque. hanc provinciom tunc leuiporis praeses 
Orientis, ut docet Vopiscus iu Aureliano, agens. de 
ejus adoptione. Possunt tamen lec verba ctiain ali- 
ter intelligi, ut verba sint Eusebii, ex epistola Dio- 
nysii carptim quidam capita referentis. Certe in 
codd. Maz. ac Mcd µας verba duobus puncis iu- 


ες 


EUSEHII CJSSARIENSIS OPP. PARS 1. — IIISTORICA. 


ση 


Eccle:iarum ubleunque antistites unum idemque A νες οἱ πανταχοῦ προεστῶτες, χαίΐροντες καθ ὑπερθο- 


sentire, θἱ ob redditam insperato pacein incredi- 
bili gaudio exsultare: Demetrianum scilicet episco- 
pum Antiochiz, Theoctistum Csareas, /Eliz post 
mortem Alexandri Mazabanem, Marinum Tyri, 
Laodicez vero post Thelymidris obitum lIleliodo- 
rum : llelenum Tarsi cunctasque Cilici& Ecclesias: 
Firmilianum denique cum universa Cappadocia. 
Solos enim illustriores episcopos nominavi, ne 
forie epistola nostra prolixior, 9549 et oratio mo- 
lestior redderetur. Syriarum quidem provincie 
omnes cum Arabia, quibus identidem necessaria 
suppeditatis, et quibus litteras nunc scripsistis : 
Mesopotamia quoque, Pontus ac Ditliynia ; ac ut 
uno verbo absolvam, omnes ubique terrarum Lxti- 
tia gestiunt, Deoque gratias agunt ob lianc concor- 
diam fraternamque charitatem. » Et li:ec quidem 
Dionysius scribit. C:eterum cum Stephanus Eccle- 
siam biennio administrasset, Xystus in ejus locum 
successit. Ad hunc Dionysius secundam De bapti- 
smo scripsit epistolam, in qua Stepliant simul ac 


clusa sunt. Et in exemplari quidem Medic»o appo- 
sita est media distinclio sive mora, in Mazarino 
vero distinctio. Vertio igitur, et paulo post. Alque 
hc posterior interpretatio, verior nunc mihi vide- 
tur ac certior, 

(81) 'Ev Allg. JElia vocabatur etate Dionysii, 

ux postea dicta est Hierosolyma. Constantini qui- 
dem temporibus adhuc /Elia vocabatur. Sic in ta- 
bula Peutingeroruim et in Itinerario Antonini, quod 
post imperium Constantini scriptum est, memora- 


λὴν ἐπὶ τῇ παρὰ προσδοχίαν εἰρήνῃ vevog£vn" Δημη- 
τριανὸς ἐν ᾿Αντιοχείᾳ, θεόκτιστος ἐν Καισαρεία, Μα- 
ζαθάνης ἓν Αἱλίᾳ (81), κοιμηθέντος ᾿Αλεξάνδρου Ma- 
ρἵνος ἐν Τύρῳ, (82)* Ἡλιόδωρος ἓν Λαοδιχείᾳ &va- 
παυσαµένου Θηλυμίδρο, ἛἜλενος iv Ταρσῷ καὶ 
πᾶσαι αἱ τῆς Κιλιχίας Ἐκκλησίαι, Φιρμιλιανὸς , xol 
πᾶσα Καππαδοχία. Toug yàp περιφανεστέρους µό- 
νους τῶν ἑἐπισχόπων ὠνόμασα, ἵνα uie µῆχος τῇ 
ἐπιστολῇ, μήτε βάρος προσάγω τῷ λόγῳ. Αἱ μέντοι 
Συρίαι ὅλαι καὶ dj 'Apa6ia olg ἑἐπαρχεῖτε ἑχά- 
στοτε (83), καὶ οἷς νῦν ἐπεστείλατε, fj τε Μεσοποτα- 
µία, Πόντος τε xai Βιθυνία, xa σννελόντι εἰπεῖν, 
ἀγαλλιῶνται πάντες πανταχοῦ τῇ ὁμονοίᾳ καὶ φιλα- 
δελφίᾳα, δοξάζοντες τὸν θεόν. » Ταῦτα μὲν ὁ Διονύσιος. 


B Στἐφανον δ᾽ ἐπὶ δυσὶν ἁποπλήσαντα τὴν λειτουργίαν 


ἔτεσι Ξὐύστος διαδέχεται. Τούτῳ δευτέραν ὁ Διονύσιος 
Περὶ βαατίσµατος χαράξας ἐπιστολὴν (84), ὁμοῦ τὴν 
Στεφάνου xal τῶν λοιπῶν ἐπισχόπων γνώμην τε xal 
χρίσιν δηλοῖ, περὶ τοῦ Στεφάνου λέγων ταῦτα” « Ἑπ- 
εστάλχει (85) μὲν οὖν πρότερον χαὶ περὶ ᾿Ελένου καὶ 


ραστῆναι' καὶ οὐχ οἷοί τὲ ἆσμεν, fixoc διὰ πενίαν, fi 
νόσον, ἡ γῆρας. ld ést: Interdum enim. optamus 
quidem misericordie opera prestare, tam. pecunia 
quam corporis minislerio : exempli gratia petenti 
stipem dare, aut. eqrolanti. ministrare, aut. edju- 
vare periclitantem. Sed optata. perficere non pos- 
sumus, seu οὐ egeslalem, sive ob. morbum, sive 
ob seneciutem, Eodem sensu Chrysostomus. ho- 
mil. 67 im Mattheum hauc. vocem — usurpat : 
Ἑνὸς τῶν ἑσχάτων xaX οὐ σφόδρα πλουτούντων πρόσ- 


tur. Sed et in concilio Niceno, canone 7, Alia dici- C οδον ἡ ἐκκλησία ἔχουσα, ἑννόησον ἅσαις ἐπαρχεῖ καθ) 


tur. Itaque verissimum puto, quod superius obser- 
vavi, uomen Hierosolymorum huic urbi inditum 
fuisse per ambitionem episcoporum illius loci, qui 
Jacobi Justi successores haberi volebant. Hinc est 
quod Rufinus ex more szculi sui, pro Elite nomine 
hic substituit Hierosolgma : et Eusebius Narcissum, 
Alexaudrum οἱ cxteros, semper Hierosolymorum 

iscopos appellat. interdum tamen, licet rarius, 
Aliam uominat, verbi gratia in libro De martyribus 
Pulastine, capite 11. 

(82) Vutg. Μαζιδάνης ἓν At.1g, Μαρίνος ἐν Τύ- 
p«. χοιµηθάήντος 'A pov. Verba κοιµηθέντος 
Αλεξάνδρου post voces illas&v AD.(a collocari debent, 
Nam Mazabaues Alexandro ΑΡ episcopo successe- 
rat, ut docet Dionysius in epist. ad Cornelium Vidit 
hoc etia: Rufinus, ut ex interpretatione ejus apparet. 

(83) Οἷς àxapxsite ἑκάστοτε. Hunc locum non 
intellexerunt Langus, Musculus et Christophorsonus. 
Solebat olim Ecclesia Romana aliarum Ecclesiarum 
inopiam liberalitate sua sublevare, et captivis fra- 
tribus vel in metallum datis pecunias ac vesten 
conferre, ut testatur. Dionysius Corinthiorum epi- 
scopus in epistola ad Soterem papam, cujus verba 
supra retulit Eusebius in libro iv. Idque laudabile 
institutum Ecclesi. Romane, soa adhuc taie 
perseverasse, ibidem scribit Eusebius. Iu eat reui 
fiebant collectae in Ecclesia Romana, de quibus Leo 
papa loquitur in sermonibus. Ἐπαρχεῖν proprie est 
sumptus ac viaticum subministrare, vel stipem 
conterre. lta Clemens Alexandrinus in primo Suro- 
mateo, liaud procul ab initio : Απορία γὰρ ἑπαρ- 
χεῖν o) δίχαιον' ἁργίαν δὲ ἑφοδιάζειν, οὐ xa- 
λόν. ldem iu lib. iv. Stromatei, de stipe seu elec- 
mosyua hoc verbum usurpat, cum ait : Ἐνίοτε γὰρ 
Εουλόμεθα δι ἀργυρίου δότεως, 1) διὰ σωματιχῖς 
σπουδῆς ἔλεον ποιῆσαι’ ὡς δεοµένῳ ἑπαρχέσαι, f) 
νοσου ντι ὑπουργῆσαι, f] kv πξρισ-άαΣ. γενομένῳ 73 


0 


ἑχάστην ἡμέραν yfjpatc, ὅσαις παρθένοις. 

(84) xi M χιστο.λή». να nostris 
codicibus Maz., Med., Fuk. et Savil. scriptum est, 
ἐγχαράφας ἐπιστολήν. 

(83) ᾿Επεστάλκει. Preter epistolam ad episcopos 
Africze, de qua superius dixi, aliam insnper episto- 
lam seripserat Stephanus papa ad Orientales, de 
qua przter Dionysium loquitur Firmilianus in epi- 
etola ad Cyprianum sub finem : Pacem cum singulis 
eario discordie genere rumpentem, modo cum 
Ürientalibus (quod nec vos latere confidimus), modo 
vobiscttm qui in. meridie estis. Sed Firmilianus ora- 
torum more rem amplificat. Neque enim Stepbani: 
aut cum Afris, aut eum Orientalibus pacem rupit, 
sed lantum minatus est se. pacein cum iisdeu γω» 
Murum, $i in pristina sententia pernianereut, ut 
ic diserte testatur Dionysius Alexandrinus. Eodem 
plane modo, quo Victor papa interminatus fuerat 
Asialicis, se illos a communione Ecclesize abscis- 
surum. Certe Stephanum ultra minas non proces- 
sisse ex eo apparet, quod Dionysius post ejus obi- 
tum ad Xystum PP. iterum. scripsit, ut ejus sen- 
teutiam super ea re flasitaret. Nam Dionysius in 
Afrorum et Orientalium sententiam magis propeu- 
debat, teste Hieronymo in libro De scriptoribus. ec- 
clesiasticis. lllud quoque observandum est, quod in 
supra dicto loco scribit Firmilianus, Stephauum 
pacein. cum Afris et Orieutalibus vario discordiae 
genere rupisse. Nam et inde colligi potest nou 
fuisse prolatam a Stephano adversus illos excom- 
municalionis senteuUam, Certe si. Steplianus e«- 
couinunicationis sententiam in eos protulisset, που 
utique vario genere pacem cum utrisque rupisset, 
sed uno eodemque modo, excomunicationis vide- 
licet sententia, tam Afros quam Orientales percus- 
sisse. Nunc porro videamus quo modo cum Afris 
paceu ruperit Stepliaguus. Declarat hoc Firuitauus 


615 


ΠΙΜΤΟΠ:Α, FCCLESIASTICAE LIB. ΤΠ. 


6:6 


περὶ Gipiuayou, xal πάντων τῶν τε ἀπὸ τῆς Κιλι- A reliquorum episcoporum sententiam ae judicium 


είας xai Καππαδοχίας, xal Γαλατίας (80) , xal πάν- 
των τῶν ἑξῆς ὁμορούντων ἐθνῶν, ὡς οὐδὲ ἐχείνοις 
χοινωνῆσων (84) διὰ τὴν αὐτὴν ταύτην αἰτίαν, ἐπειδὴ 
τοὺς αἱρετιχούς φησιν ἀναθαπτίζουσι ' xal σχόπει τὸ 
μέγεθος του πράγματος. Ὄντως γὰρ δόγµατα περὶ 
τούτου γέγονεν ἐν ταῖς µεγίσταις τῶν ἐπισχόπων συν- 
όδοις (88), ὡς πυνθάνομαι, ὥστε τοὺς προσιόντας 
ἀπὸ αἱρέσεων, προκατηχηθέντας, εἶτα ἀπολούεσθαι 
xa ἀναχαθαίρεσθαι τὸν τῆς παλαιᾶς xal ἀχαθάρτου 
ζύμης ῥύπον. Καὶ περὶ τούτων αὐτοῦ πάντων δεόµε- 
νος, ἑξέστειλα. » Καὶ μεθ) ἕτερά φησι’ « Καὶ τοῖς 
ἀγαπητοῖς δὲ ἡμῶν καὶ συµπρεσθυτέροις Διονυσίῳ 
xa Φιλήμον., συµψφᾳφοις πρότερον Στεφάνῳ Ύενο- 
µένοις, xai περὶ τῶν αὐτῶν µοι γράφουσι, πρότε- 
pov μὲν ὀλίγα, χαὶ νῦν δὲ διὰ πλειόνων ἐπέστει- 
λα. » 'AJAX ταῦτα μὲν περὶ τοῦ δηλοιµένου ζητί- 
µατος. 


exponi, de Stephano ita scribens (antea quidem — 
litteras. scripserat de lleleno et de Firmiliano, de 
omnibus denique sacerdotibus per Ciliciam, Cap- 
padociam cunctasque finitimas provincias constitu- 
lis , sese ob eam causam ab illorum communione 
discessurumm, quod hereticos rebaptizareut) : « Ac 
vide, quaeso, gravitatem negotii. Revera enim in 
maximis, ul andin, episcoporum conciliis decrc- 
tum est, ut qui ab. hzreticis ad catholicam Eccle- 
siam accednnt, primum catechumeni flerent, ac 
deinde veteris et impuri fermenti sordibus per ba- 
ptismum purgarentur. De his omuibus ego ad il- 
lum epistolam inisi, rogans atque obtestaus. » Ft 
aliquanto post : « Sed et charissiiis, inquit, fra- 
tribus et compreslyteris nostris Dionysio ac Phi- 
lemoni, qni prius idem cum Stephano senserant 
deque iisdem rebus ad me scripserant, autea qui- 


dem breviter, nunc vero pluribus verbis scripsi. Verum de supradicta quzstione hactenus. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ G'., 
Περὶ τῆς κατὰ Za6£4JAiov. αἱρέσεως 
(Nic. HJ. E. v1, 1)- 
Zrualwoy δὲ ἐν ταὐτῷ (89) xol περὶ τῶν χατὰ 
Σαθέλλιον αἱρετιχῶν ὡς xat αὐτὸν ἐπιπολακόντων, 
ταῦτά croi: «Περὶ Ὑὰρ τοῦ νῦν κινηθέντος ἐν τῇ 


his verbis : Moto τοὐίκεμπι, a quibus legatos episco- 
pos patien:er salis et leniter suscepit ; ut eos. nec ad 
zermonem saltem. colloquii communis admitteret. ; 
adhuc insuper praciperet. [raternitati universe, me 
quis eos in domum suam reciperet ; ut. venientibus 


CAPUT Vl, 
Ρε haresi Sabellii. 


In eadem epistola de Sabellianis hereticis, ut- 
pote qui tunc. temporis increbrescebant, Xystim 
certiorem facit his verbis : « Nam de dogmate illo 


Eeclesie unitatem tuemes abstinendos putat? 

(88) Ἐν ταῖς µεγίσταις τῶν ἐπισκόπων συ»- 
όδοις. In synodo scilicet lconiensi, de qua Firmilis- 
mis in epistola ad Cyprianum, et in conciliis Afri- 
cw, paim sub Agrippino, partim sub Cypriano. 


uen solum paz-et communio, sed et tectum. εἰ hospi- (C lem in. concilio Syunadensi, ut. dieitur infra in 


tium. uegaretur. Mac Firmiliani verba rem quidem 
ipsam magnopere exaggerant. Sed nego in illis 
verbis ullum excommunicationis a Stephano prolatse 
indicium reperiri, Graviter quidem commotus. est 
Stepliapus, et indigne tulit quod Africana synodus 
adversus receptam totius Ecclesiz: cousuetudinem 
l:wreticos rebaplizandos esse slaluisset, remque 
tanti. ponderis ac momenti, non consulto prius 
Komanz urbis episcopo decernere ausa. esset, lta- 
que episcopos quus Cyprianus el reliqui collegis ad 
ipsum misersnt wena cum decretis illius synotli, 
primo quidem admittere noluit, ut docet Firinilia- 
nus, Postea vero eos admisit, el ad litteras Gy- 
priani rescripsit, sicut colligitur ex epistola Cypriani 
ad Pompeium. Qui quidem Stepliaui litterzs, licet 
paulo arerb;ores et iniquiores visze tunc fuerint 
Cypiiano, nihilominus tamen pacem. inter se ambo 
retinuerunt, Cyprianus certe etiam. post illas Ste- 
shani litteras, eum fratrem nomina! in epistula ad 

empeium sub initium. Denique Alri post illas 
Stephani PP. literas, bzreticos nihilominus re- 
lapilzarunt usque ad Constantini Magni tempora, 
ui patet ex concilio Arelateusi. 

(56) Καὶ Γαλατίας. Καὶ δηλονότι Γαλατίας, cod. 
lleg. et Georgius Syncellus. Verum in reliquis 
exemplaribus Maz., Med., Fuk. et Savil. deest «ux 


λονότι. 

(67) Ὡς οὐδὲ ἐχείνοις χοινωνήσων. Firwilia- 
nus in epistola ad Cyprianum de Stepbano loqueus : 
Dum enim pulas omies a. le abstineri posse, solum 
te ab omnibus abstinuisii, Et paulo aute. dixerat : 
Excidisti enim Leipsum, noli te [ullere : siquidem ille 
est vere achismalicus, qui se a. communione eccle- 
siasiice unitalis aposiutam fecerit. Cyprianus quo- 
que in epistola ad Pompeium estatur Stephanum 
papam 6a voce iu suis litteris ust fuisse : Dui 
houorem Deo, qui hereticorum amicus, et inimicus 
GArietia uorum, sacerdotes Dei, veritutein Chrisu, el 


D 


capite 7 hujus libri. Et iu synodo quidem Cartha- 
ginensi sub Cypriano, quz hodie inter Cypriani 
opera exstat, octoginta et amplius episcopi senten- 
tiam dixerunt, inter quos quidam fuerunt con(es- 
sores et mariyres. — lu Íconiensi autem concilio 
quinquaginta episcopi convenerunt, ut. testatur 
Augustinus in lib. t1 Contra Cresconium, cap. 5, 
his verbis : Proinde si omniuo jam credendum sii, 
quinquaginta. episcopis Orientalium id esse visum, 
quod septuaginta Afris vel aliquanto etiam pluribus, 
conira tot. millia episcoporum quibus hic error in 
toto orbe displicuit, cur non potius etiam paucos ipsos 
Orientales suum judicium correxisse dicamus. (αν - 
terum Orientales ac praesertim Cappadoces, morein 
suum im rebaptizandis lrereticis constantissime 
retinuerunt, ul patet ex Basilii ad Amphilochiun 
eanonicjs epistolis prima οἱ secunda. Mansitque 
mos iste apud illos usque ad primam syuoduu 
Constantinopolitanam., 

(9) Σηµαίνων ó' éy ταὐτῷ. Nostri codices Maz. 
et Med. cum Fuk. et Savil. hunc locum ita exlu- 
bent : XZrnpaívov δὲ v ταυτῷ xal περὶ τῶν χατὰ 
Σαθέλλιον αἱρξτικῶν, recie quidem, quod ad posie- 
riorem partem attinet. Verum illud ἐν ταὑτῷ proc- 
sus rejiciendum est, el scripuira codicis legii re- 
tinenda &z' αὐτῷ, supple χεφαλαίῳ, qua voce paulo 
nnte usus est Eusebius : | á ταῦτα μὲν περὶ τοῦ 
ζητουµένου τούτου χαὶ δηλουµένου χεφαλαίου. tic 
euim przfert codex Regius et editio Stepbani, pro 
quo in reliquis codicibus legitur, περὶ του δηλουµέ- 
νου ζητήματος. lgitur &x' αὑτῷ Latine sonat post 
illud capitulum. Naw epistola Dionysii ad Xystum 
duo capila continebat ? primum de rebaptizàudis 
hareticis, alterum. de. dogmate. Sabellii. Quod si 
scribas ἐν ταὐτῷ, supplendum eril λόγῳ, cuu tameu 
Eusehius uou λόγον, sed ἐπιστολήν dixerit aupra, 


651 


EUSEBII GUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


$43 


quod nuper apud Ptolemaidem urbem Pentapoleos A Πτολεμαῖδ. τῆς Πενταπόλεως δόγµατος, ὄντος ἆσε- 


compmoltuni est, pleno impietatis 4ο blasphemiz 
adversus omnipotentem Deum Patrem Domini no- 
stri Jesu Christi : pleno etiam incredulitatis erga 
unigenitum ejus Filium, Primogenitum omnis crea- 
turze, Verbum quod inter homines versatum est, 
pleno denique stuporis adversus Spiritum sanctum : 
cum ab utraque parte οἱ littere ad me allate es- 
sent, et Q9 53 fratres mecum disserturi venissent, 
epistolas quasdam, quantum Deo juvan:e potui, 
tractatoris more fusius scripsi. Quarum  exeimpla- 
ria ad te misi. » 


CAPUT VII. 


De exsecrando hereticorum errore, et de visione 
Dionysio divinitus missa, (ιο de ecclesiastica re- 
gula eidem tradita. 


In tertia autem. epistola ad Philemonem, Eccle- 
s? Rouane presbyterum De baptismo scripta, 
idem Dionysius hzc refert : « Ego vero, inquit, in 
libris et traditionibus hizreticorum cognoscendis 
operam posui ; exsecrandis quidem illorum senten- 
Lis animum meum tantisper coinquinans ; hanc 
tamen ex iis utilitatem percipiens, ut illos tacitus 
apud me refutarem, multoque magis quam antea 
detestarer. Et cum frater quidam ex presbytero- 
rum ordine, prohiberet me, veritus ne forte nequi- 
62 illorum ceno commiscerer : quippe animum 
meum contaminatum iri aiebat, et quidem veris- 
sime, ut ipsemet senliebam, visione celitus missa 
confirmatus sam. Et vox ad aures meos perlata di- 
serte mihi precepit hoc modo: Lege omnia quz- 
cunque in manus venerint. Idoneus namque es qui 
singula d:squiras et examines : hacque primum 
occasione ad Christi fidei impulsus es. Amplexus 
sum visionem illam, utpote quz apostolice voci 
consentirel robustissimos quosque ita compellanti : 
« Estote periti nummularii. » Pauca deinde de uni- 
versis hxeresibus interlocutus, hiec subdit : « Hanc 
ego regulam et formam a beatissimo papa nostro 
Heracla accepi. Eos enim qui ab h:reticis venie- 

(90) Πρὸ rpappdcov. 1n codice Regio εἰ apud 
Nicepliorum uno verbo legitur προγραμμάτων. Apud 
Georgium autem Svucellum scribitur. τῶν γραµ- 

ἁτων, quod magis probo, eamque lectionem in 
nlerpretatione immea suin secutus, 

(91) ᾿Επέστει]ά τικα. lntelligere videtur episto- 
lam ad Ammonem Berenicensem episcopum, ct 
aliam ad Telesphorum, aliam item ad Euplirano- 
rem contra Sabellium scriptas, de quibus loquitur 
Eusebius in capite 96 hujus libri. Athanasius in 
Defensione quam scripsit pro Dionysio Alexondrino- 
rum epi»copo, unam tantun commemorat Dionysii 
epistolam ad Ammonium et Euphranorem couscri- 
ptam. In. qua cum quzdam de Cbristo minus recte 
dixisse videretur Diouysius, accusatus est a qui- 
busdam episcopis Egypti coram Dionysio Romau:w 
urbis episcopo. 

(92) Καὶ δεδιετοµένου συμφύρεσθαι. Cum jam- 
dudum conjecissem legendum: esse συμφύρεσθαι, 
pro συµφέρεσθαι, tandem. conjecturam meaut. con- 
lirmavit editio Georgii Syncelli, apud. quem ita 
diserte scriptum habetur. 

(95) ᾽Αποστο.]ιχῇ φωγῇ... τῇ Aeyovon, Γύγεσθε 
δάκιµοι τραπεζίται. Mic verba. non leguntur. iu 


"δοῦς xaX βλασφημίαν πολλὴν ἔχοντος περὶ τοῦ παν- 


τοχράτορος θεοῦ χαὶ Πατρὸς τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ 
Χριστοῦ, ἀπιστίαν τε πολλὴν ἔχοντος περὶ τοῦ µονο- 
Ὑενοῦς Παιδὸς αὐτοῦ,-οῦ Πρωτοτόκου πάσης κτίσεως, 
xou ἐνανθρωπήσαντος Λόγου, ἀναισθηαίαν δὲ τοῦ 
ἁγίου Πνεύματος, ἑλθόντων ἑκατέρωθεν πρὸς tui 
xai πρὸ γραμμάτων (90) καὶ τῶν διαλεξοµένων ἁδελ- 
φῶν, ἐπέστειλά τινα (91) ὡς ἑδυνήθην, παρασχόντος 
τοῦ θεοῦ, διδασχαλικώτερον ὁφηγούμενος: ὧν τὰ 
ἀντίγραφα ἔπεμγά σοι.) 


KEPAAATON 7. 

Περὶ τῆς κατὰ τῶν αἱρετιχκῶν παμμιιάρου x.tárnc, 
xal τῆς θεοπέµπτου ὁράσεως Διονυσίου, οὗ τα 
Are" éxxAmcuctuxov xavóroc (Nic. H. 

;. v1, 8). 

Καὶ ἐν τῇ τρίτη δὲ τῶν Περὶ βαπτίσματος, ἓν ὅι- 
λήμννι τῷ xazX Ῥώμτν πρεσθυτέρῳ ὁ αὐτὸς γράφει 
Διονύσιος, ταῦτα παοστίθεται’ « Ἐγὼ δὲ χαὶ τοῖς 
συντάγµασι χαὶ ταῖς παραδόσεσι τῶν αἱρετιχῶν Ev» 
έτυχον, χραίνων μέν µου πρὸς ὀλίγον τὴν φυχὴν ταῖς 
παμμµιάροις αὐτῶν ἐνθυμήσεσιν, ὄνταιν δ' οὖν ἀπ' 
αὐτῶν ταύτην λαμθάνων, τὸ ἐξελέγχειν αὐτοὺς παρ) 
ἑμαυτῷ, xai πολὺ πλέον βδελύττεσθαι. Καὶ δἠ τινος 
ἁδελφοῦ τῶν πρεαδυτέρων µε ἀπείργοντος xai δε- 
διττοµένου όυμφέρεσθαι (92) τῷ τῆς πονγοἰας αὐτῶν 
βορδόρῳ  λυμανεῖσθαι γὰρ τὴν ψυχὴν τὴν ἐμαυτοῦ, 
xai ἀληθῃ γε λέγοντος, ὡς ἠσθόμην ' ὅβαμα θεόπεµ- 
πτον προσελθὸν, ἑπέῤῥωσέ µε. Καὶ λόγος πρὸς μὲ 
γενόμενος, Τροσέταξε διαῤῥήδην λέγων" How ἓν- 
τύγχανε οἷς ἂν εἰς χεῖρας λάδοις. διευθύνειν vào 
ἕχαστα καὶ δοχιμάζειν ἱχανὸς ai, xal σοι γέγονε 
τοῦτο ἐξαρχῆς xai τῆς πίστευς αἴτιον. ᾽Απεδεξάμτν 
τὸ ὅραμα, ὡς ἀποστολιχκῇ φωνῆ συντρέἐχον τῇ λε- 
γούσῃ πρὸς τοὺς δυνατωτέρους, «Γίνεσθε δόχιµοι τρα» 
πεζίται (90).» Εἶτά τινα περὶ πασῶν εἰπὼν τῶν 
αἱρέσεων, ἐπιφέρει λέγων ' « Τοῦτον ἐγὼ «bv. χα» 
νόνα χαὶ τὸν τύπον παρὰ τοῦ µακαρίου πάπα ἡμῶν 
Ἡραχλᾶ παρέἐλαθον. Τοὺς Yàp προσιόντας àv τῶν 
αἱρέσεων , χαΐτοι τῆς Ἐκχλησίας ἁποστάντας (94), 
Apostolo. In prima quidem Epistola ad Thessalo- 
picenses, cap. 5, hzc leguntur : Omnia probate, 


uod bonum est tenete, Quse. profecto eadem. vim 
iabent ac priora illa : Estote boni irapeaites. Sed 


p Origenes, tomo x In^ Evangelium Joannis, et post 


illum Hieronymus in epistola ad Minervium et 
Alexandrum, diserte affirimant. hoc. inandatum : 
Estote boni trapezie, a Christo traditum esse, eique 
consentire doctrinam Pauli in. Epistola ad Thessa- 
lonicenses, Quare assentior doctissimo viro Jacobo 
Usserio, qui boc Cliristi verbum | ex Evangelio se- 
cundum Hebraeos desumptum csse censuit in Pro- 
legomenis ad Ignatii epistolas, cap. 8. Citantur hzc 
verba etiam a Cyrillo Hierosolymitano in Catechesi 
sexta, sub flnem : Γίνου δόχιµος τραπεξίτης, «b 
καλὸν χατέχων, ἀπὺ παντὸς εἴδους πονηροῦ ἀπεχό- 

ενος. Porro in codicibus nostris Maz., Med. ct 
E uk. vox τραπεξίται acutum geril accentum iu 
penultima. Sie paulo ante in. capite quinto hnjus 
libri, vocem ῥύπον acuto accentu noiatam exhibel 
codex Maz. et Fuk. 

(94) Καΐτοι τῆς "ExxAnciac ἁποσεάντας. Yo 
erant genera eorum qui ab fisreticis ad catholicam 
Ecclesiam veniebant. Alii erant apostats*, qui eum 


649 


δοκοῦντας, χαταμτγνυθέντας δὲ ὡς προσφοιτῶντάς 
τινι τῶν ἑτεροδιδασχαλούντων, ἀπελάσας τῆς Ἐχ- 
κλησίας, δεοµένους οὗ προσᾗχατο ἕως δηµοσίᾳ πάντα 
ὅσα ἀχηχόασι παρὰ τοῖς ἀντιδιατιθεμένοις, ἐξέφρα- 
σαν Xa τότε συνῄγαγεν αὐτοὺς, οὐ δεηθεὶς ἐπ᾽ αὑ- 
τῶν ἑτέρου βαπτίσματος. Tou γὰρ ἁγίου Πνεύμα- 
τος (95) πρότερον παρ᾽ αὐτοῦ τετυχήχεσαν. » Πάλιν 
δὲ ἐπιπολὺ γυµνάσας τὸ πρόθληµα, ταῦτα Em vet: 
«Μεμάθηχα xai τοῦτο, ὅτι μῆ νῦν οἱ ἐν ᾿Αφϕριχῇ 
µόνον τοῦτο παρεισήγαγον, ἀλλὰ χαὶ πρὸ πολλοῦ 
κατὰ τοὺς πρὸ ἡμῶν ἐπισχόπους, Ev ταῖς πολυαν- 
Ὀρωποτάταις ἐχκλησίαις xai ταῖς συνόδοις τῶν ἆδελ- 
φῶν, ἐν Ἱκονίῳ χαὶ Συννάδοις (96) χαὶ παρὰ πολ- 


η Ecclesia catholica prius tincti fuissent, ad hxre- 
ticorum partes postea transfugerant ; alii simplici- 
ter heretici, qui scilicet nunquam »n Ecclesia ca- 
tholica fuerant. Utrosque. aperte distinguit Cypria- 
nus in epistola ad Quintum de baptizandis hzereticis, 
Ac vetus quidem Ecclesi:e consuetudo hzec erat, ut 
lam aposlate quam simpliciter haretici ad Eccle- 
siam redeuntes, per manus impositionem suscipe- 
rentur. Cvprianus in dicta epistola : Quod εἰ nos 
quoque hodie observamus, ut quos constut hic bapti- 
&alos esse el a nobis ad harelicos transisse; si post- 
modum peccato suo cognito el errore digestio , ad 
veritalem ei matricem redeant, satis sit inpaenitentiam 
manum imponere. Vetus auctor De non rebaptizandis 
haereticis, pag. 1356 : Licet negator ille untea vel 
ha'reticus fuerit, vel audiens qui nondum baptizatus 
sil, vel de haresi αά verilatem fidei conversus, vel 
ab Ecclesia digressus ac posiea reversus sil, et tunc 
cum rediret, priusquam ei manus ab episcopo impo- 


HISTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. VII. 





650 


pov δὲ οὐδὲ ἁποστάνταςι ἀλλὰ συνάχεσθαι μὲν A bant, tametsi defecissent, seu potius non defecia- 


sent illi quidem, sed in speciem cum fratribus 
communicantes, clam pervers: doctriu inagistros 
adire delati essent, ab Ecclesia ejectos, post mul- 
tas tandem preces non prius admisit, quam quae 
cunque ab adversariis audierant palam exposuise 
sent. Ας tum demum ad communionem eos οί» 
tebat, nequaquam existimans. iterato baptismate 
eis opus esse. Quippe Jam antea Spiritum sanctum 
ab ipso acceperant. » Rursus hac quzsiioue 
abunde ventilata, concludit in hunc modum : 
« lllud, inquit, przterea didici, non ab Afris sulis 
hunc morem nuac primum invectum fuisse, sed et 
multo antea, superiorum episcoporum 9544 tem» 


aliam. fnisse manus impositionem qua apostaLr, 
aliam qua simplices h:eretici suscipiebantur. Prior 
enim manus impositio fiebat ad panitentiain, ut 
docet Cyprianus in epistola ad Quintum, et in epi- 
stola ad Pompeium. Hla vero manus impositio qua 
recipiebantur simplices baretici, fiebat ad trideu- 
dum Spiritum sanctum, υἱ docet. Cyprianus in 
epist. ad Stephanum. 

(95) ToU γὰρ ἁγίου Πνεύματος. Ita quidem edi- 
dit Rob. Stephanus, Medicier codicis scripturam 
secutus. Verum iu reliquis exemplaribus, Regio 
scilicet, Mazarino ac Fuketiaio, postrema vox illa 
Πνεύματος uon habetur, et recte, meo. quideu jü- 
dicio. Reddit enim rationem Dionysius, cur in 
recipiendis illis apostatis Heraclas iterato baptismo 
minime opus habuerit. Τοῦ γὰρ ἁγίου πρότερον 
παρ᾽ αὑτοῦ τετυχήχεσαν. Supple βαπτίσματος. ld 
esl, sanctum. enim. bapiisma jum ab ilo fuerant 
cousecuti. Sauctum bapüsma appellat Dionysius 


meretur, apprehensus confiteri Christum | necesse ϱ baptisma Catholicorum, ad differeutiam baptis:nas 


habuerit, Quid igitur, dicet aliquis, nullumne erat 
discrimen iuter apostatas ac simplices haereticos? 
Ίμιο vero apostat:e, utpote gravissimi criminis rei, 
nounisi post diuturnam poenitentiam ab Ecclesia 
suscipiebantur; cuin haereticis qui nunquam antea 
iu Ecclesia fuissent, benignius agebatur, ut docet 
Augustinus in epistola 43, ad Vincentium, sub 
linem : Ecclesia Christi, inquit, aliter tractat eos 
qui eam deserunt, ai hoc ipsum penitendo corrigunt ; 
aliter illos qui in ea nondum fuerunt, et. tunc ρτὶ- 
mum ejus pacem accipiunt : illos amplius humilian- 
do, istos. lenius suscipiendo. Ex his apparet qui sit 
seusus horum Diouysii verborum. Ait enim Diony» 
sius, Heraclum decessorem suum cum apostatis 
qui bzresi relicta ad Ecclesiam revertebantur ita 
be gessisse, ul eos ad communionem — admitteret, 
dunmunodo omnia hereticorum arcana et impia 
doguiata coram universa fidelium multitudine evul- 
assenL: nec altero baptismo illos ab eo Linctos 
uisse, quippe qui antea iu Ecclesia catholica ba- 
ptismum suscepissent. Et hane formula in aposta« 
lis recipiendis se ab Heracla accepisse testatur 
Dionysius. Quauquam illi revera apostate non 
eraut, sed potius falsi fratres, qui palam quidem 
Cum Catholicis in Ecclesiam conveniebant, clam 
vero hliereticoruia. coetibus wiscebantur. Hic est 
seusus hujus loci, quei Ghristophorsonus οἱ reli- 
qui interpretes, cum non assequerentur, densissi- 
mis tenebris involverunt. Quzret bic aliquis uirum 
Heraclas, cum apostatas illos reciperet, manum eis 
imposuerit, ld quidem aperte nou dicit Dionysius, 
$ed ex ejus verbis satis. colligitur, illos per manus 
jupositionem | receptos fuisse. Ait enim Dionysius, 
praeccepisse illis Heraclam, antequam eos reciperet, 
ut cuncta. hereticorum dogmata palam iu Ecclesia 
αμα, id est, ut exomnologesim facerent, 
9rro exouologesim sequebatur manus impositio, 
ac deinde comuiunio. Sed et illud notanduu est, 


Ῥλτεοι. Gh. XX. 


tis hereticorum, quod profanum passim vocat Cy- 
prianus in epistolis, εἰ Firinilianus, εἰ quicunque 
alii tunc. temporis sententiam illam de hereticis 
rebaptizandis tuebantur. Quibus favisse Dionysium 
Alexandrinum, tum ex ejus epistolis hic ab Eusebio 
prolatis constat, tum B. Hieronymi testimonio. Sic 
explicare soleo locum ejusdem Dionysii οχ epistola 
4, de bupiismo, ad Dionysium Ecclesi; Hom. pre- 
sbyterum, ubi de Novauano ως dicit, τὸ λουτρὸν 
ἀθετοῦντι tb ἅγιον. Si quis tamen τὸ ἅγιον iu his 
locis perpetuum esse baptismi epitlietum contende- 
rit, equidem non refragabor. Prior tamen exposi- 
tio magis arridet. Quod si veterem lectionem lioc 
loco retiuuerimus, τοῦ γὰρ ἁγίου Πνεύματος, tunc 
argumentatio Dionysii non procedet. Quie est. eiim 
consequentia? Reueuntes ad Ecclesiam | apostatas 
"on iterum baptizabat Heraclas. Quau) ob causaiu ? 
Quia scilicet Spiritum sanctum ab ipso prius acce- 
perant, Nisi per Spiritui sanctum hoc loco intelli- 


D gaius baptisma, inepta prorsus erit ratiocinatio. 


(96) Συνόδοις dóeApov ἐν Ικογίῳ xal Zvrractoic. 
llas synodos, lconiensem εἰ Synnadensem, jai 
péidein ante sua tempora collectas fuisse diserte al- 
firmat Dionysius. Ait enim : Πρὸ πολλοῦ χατὰ *oUg 
πρὸ ἡμῶν ἐπισχόπους. ldem testatur etiam Firnu- 
lianus it. epistola ad Cyprianum, de [coniensi syu- 
odo ita loquens : (Quod lotum mos jam pridem in 
Íconio qui Phragie locus est, collecti, iun wnum cou- 
venientibus ez Galatia et Cilicia et ceteris proximis 
regionibus, confirmavimus. Übi pronomen nus uou uo 
ipsius Firmiliaui persona, sed potius de ejus deccs- 
soribus accipiendum est. Certe Firinilianus eau 
synodum jam pridem collectam fuisse diserte affir- 
ruat. Sed et in fine ejusdem epistole, synodi hujus 
;vetustateiu. manifesussune iudicat, Nam cum διε- 
phanus PP. Cypriano scftibens, antiquam Ecclesi: 
consuetudinem, in recipiendis bxretlcis, adversus 
asseriores novi dogmatis opposuisselt, Firimiliunug 


31 T 
et 


€51l 


EUSEDII CUESARIENSIS 0ΡΡ. PARS I. — HISTORICA. 


652 


poribus, in Ecclesiis populosissimis, et in conciliis A λοῖς τοῦτο ἔδοςεν' ὧν τὰς βουλὰς ἀνατρέπων, εἰς 


Γεπίτυῦν apud Iconium οἱ Synnada, et apud alios 
plurimos idem sancitum fuisse. Quorum senten- 
tias et statuta subvertere, eosque ad jurgia et con- 
tentiones excitare equidem nolim. Scriptum est 
enim : « Non. commulabis terminos proximi tui 
quos parentes tui constituerunt **. » Quarta. ejus 
de baptismo epistola ad Dionysium scripta est, tunc 
quidem Roman:x urbis presbyterum, sed qui ali- 
quanto post tempore ejusdem urbis episcopus est 
constitutus. Ex qua hunc ipsum Romanum Diony- 
sium, eruditissimum planeque admirandum virum 


ἔριν xai φιλονεικίαν αὐτοὺς ἐμθαλεῖν οὐχ ὑπομένω. 
« 02 Υὰρ µεταχινῄσεις, φπσὶν, ὅρια τοῦ πλησίον σου 
& ἔθεντο οἱ πατέρες cov.» Ἡ τετάρτη αὐτοῦ τῶν 
περὶ βαπτίσματος ἐπιστολῶν, πρὸς τὸν κατὰ Ῥώμτν 
ἐγράφη Διονύσιον, τότε μὲν πρεσθείου ἠξιωμένον (97), 
οὐχ εἰς μαχρὸν δὲ χαὶ τὴν ἐπισκοπὴν τῶν ἐχεῖσε παρ- 
ειληφότα: ἐξ fi; γνῶναι πάρεστιν, ὅπως καὶ αὑτὸς 
οὗτος λόγιός τε xal θαυμάσιος πρὸς τοῦ κατ Αλε- 
ξάνδρειαν Διονυσίου μεμαρτύρηται. Γράφει δὲ αὐτῷ 
μεθ) ἕτερα, τῶν xarà τὸν ἱνοουάτον μντμονεύων Ey 
τούτοις. 


fuisse, testimonio Dionysii Alexandrini licet cognoscere. Porro in hac ad illum epistola de Novato ita 


scribit. 
CAPUT Vli. 
De haeresi Novati. 


«Nam Novatianum, inquit, merito aversamur, 
quippe qui Ecclesiam discidit, et quosdam ex fra- 
tribus ad impietatem blasphemiamque [pertraxit ; 
qui nefariam de Deo doctrinam invexit, et clemen- 
tissimum Dominum nostrum Jesum Christum quasi 
implacabilem calumniatur : qui preterea sacrum 
lavacrum obliterat : fidemque et confessionem qua 


3? Deut. xix. 


hoc argumentum adversus Afros fortasse valere di- 
cit, et quomodo Afri id refutare possint, ibidem 40: 
cet, Contra Orientales vero nullam vim illud habere 
demonstrat, apud quos semper rebaptizati fuerint 
haretici, jm inde ab Iconiensi synodo qux ob Mon- 
tanistas fuerat congregata. Firiniliani verba hzc 
sunt : « Quod quidem adversus Stephanum vos di- 
cere Afri potestis, cognita veritate errorem vos 
consuetudinis reliquisse. Caeterum nos veritati et 
consuetudinem jungimus, et consuetudini Romarno- 
rum consuetudinem sed veritatis opponimus , ab 
initio hoc tenentes, quod a Christo et ab Apostolo 
traditum est. Nec meminimus, hoc apud nos ali- 
quando cepisse , cum semper istic observatum sit, 
υἱ nonnisi unain Dei Ecclesiam nossemus, et san- 
ctum baptisma nonnisi sancte. Ecclesi: computa- 
remus. Plane quoniam quidam de eorum baptismo 
dubitabant, qui etsi novos prophetas recipiunt, eos- 
dem tamen Patrem et Filium nosse nobiscum vi- 
dentur; plurimi simul convenientes in lconio dili- 
genutissime tractavimus, et confirmavimus repudian- 
dum esse omue omnino baptisma quod sit extra 
Ecclesiam constitutum. » Dicet aliquis Firmilianuin 
utrobique de seipso loqui, ac proinde illum l1co- 
niensi synodo interfuisse. Esto : interfuerit lco- 
nieusi synodo Firmilíanus, quando ita Dicen Ne- 
que enim id negare velim pertinacius. lllud tamen 
constanter aflirmo, diu ante Stephani pap:e tempora 
lconiensem hanc synodum fuisse celebratam. Nam 
et Firmilianus scribens ad. Cyprianum adversd$ 

Stephanum, qui tunc praeerat. Ecclesie Romanz , 
diserte affirmat Iconiensem synodum jam pridem 
collectam fuisse : et Dionysius Alexandrinus in 
epistola ad Philemonem, Roman: urbis presbyte- 
rum, quam scripsit sub initia pontificatus Xysti pa- 
p». testatur synodum illam celebratam. esse πρὸ 
πολλοῦ χατὰ τοὺς πρὸ ἡμῶν ἐπισκόπους. Sub ex- 
trema igitur tempora Alexandri Severi collecta esse 
videtur hzc synodus. Quo quidem teuipore, Ficmi- 
lianus ad Casariensis Ecclesi€ sacerdotium recens 
promotus fuerat, ut docet Eusebius in lib. vi, Quare 
non possum asseutiri Baronio ac Binio, qui lco- 
nieusem sy nodum contulerunt in annum Christi 258, 
qui gnnus est secundus Stephani papae. 


B 


C 


ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ H'. 


Περὶ τῆς κατὰ Νοουάτον ἑτεροδοξίας 
(Nic. H. E. v1, 9). 


« Νανατιανῷ (98) μὲν γὰρ εὐλόγως ἀπεχθανόμεθα, 
διαχόφαντι τὴν Ἐχκλησίαν, xal τινας τῶν ἀδελιῶν 
εἰς ἀσεθείας xai βλασφημίας ἑλχύσαντι, καὶ περὶ τοῦ 
Θεοῦ διδασχαλίαν ἀνοσιωτάτην ἐπεισχυχλήσαντι, xal 
τὸν χρηστότατον Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν ὡς 
ἀνηλεῆῃ συχοφαντοῦντι, ἐπὶ πᾶσι δὲ τούτοις τὸ λου- 
τρὸν ἀθετοῦντι τὸ ἅγιον (99), καὶ τὴν τε πρὸ αὐτοῦ 


(91) Πρεσδείου ἠξιωμέγον. ἵα quatuor. nostris 
codicibus Maz., Med., uk. et Saviliano scribitur 
πρεσθυτερίου. Sed quoniam Eusebius πρεσθεῖον 
frequenter usurpare solet ἀντὶ τοῦ πρεσθυτερίου, 
vulgatam lectionem quam Regius codex tuetur, mu- 
tare nolui. Paulo post uhi legitur ἐπισχοπὴν τῶν 
ἐχεῖσε παρειληφότα codex Regius scriptum habet 
τῶν αὐτόθι παρ. 

(98) Ναυατιανῷ. lta legitur etiam in Chronico 
Georgii Syncelli et apud Nicephorum in libro vi, 
cap. $; sed in vetustissimo codice Mazarino, Med. 
ac Fuk. scribitur ἸΝοονατιανῷ, rectius sine dubio. 
Ac profecto miram est, in hoc uno Eusebii loco 
verum illius haeretici nomen esse servatum. Quare 
graviter fallitur Christophorsonus, qui, vulgatum er- 
rorem secutus, Novatum hic pro Novatiano substi- 
tuit. Caeterum cum hoc elogio Novatiani confer al- 
terum quod legitur in epistola 57 Cypriani : Deser- 
lor Ecclesie, misericordie hostis , interfector poni- 
lentie, doctor superbia, veriiatis corruptor, perditor 
charitatis. 

(99) Τὸ Aovezpóv ἀθετοῦντι τὸ ἅγιον. In. hujus 
verbi interpretatione mirum est quantopere dis- 
sentiant interpretes. Nam Langus quidem vertit , 
sacrum abolet lavacrum. Musculus vero interpreta- 
tur, sacrum lavacrum reprobavit. At Christophorso- 
nus ita vertit, sacrum baptismatis lavacrum abroga- 
vit. Denique interpres Georgii Syucelli vertit, sa- 
crum insuper lavacrum irritat. Et hiec quidem inter- 
pretum dissensio ex eo fluxit, quod verbum ἀθετεῖν 
inuliiplicem habet siguificationem. Interdum enim 
Significat reprobare ac respuere, ut eum dicit Orige- 
nes de Helcesaitis, ἀθετεῖ τινα ἀπὸ πάσης Ύραφης, 
quie verba retulit Eusebius in lib. vi, cap. 58. Iu- 
terdum idem valet ac probro a[ficere. Wesychius : 
Αθετεῖ, ἀτιμάζει. Atque ita sumitur apud Clemens 
tem. Alexandrinum. in lib. iv Stromatei * Τοιγαροῦν 
ὁ ἀθετῶν, οὐκ ἄνθρωπον ἀθετεῖ, ἀλλὰ τὸν Ocóv, id est, 
non hominem, sed. Deum spernit ac pro nihilo ducit. 
Sunt et alie hujus verbi significationes a granmma- 
licis observate,. Sed nunc. videndum est. quanam 
huic loco magis conveniat. Enimvero quis melius 
verba Dionysii interpretari possit. quam ipse Dic- 
nysius? llic igitur in libro secaudo Ze promission . 


655 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. ΥΠ. 


654 


πίστιν xal ὁμολογίαν ἀνατρέποντι (1). τό τε Πνεῦμα A baptismum prazcedunt evertit ; et Spiritum sanctum 


τὸ ἅγιον (2) ἐξ αὐτῶν, εἰ xal τις ἣν ἐλπὶς τοῦ πα- 
ραμεῖναι ἣ xal ἐπανελθεῖν πρὸς αὐτοὺς, παντελῶς 
φυγαδεύοντι.) 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 8', 


Περὶ τοῦ τῶν αἱρετικῶν ἀθέου βαπτίσματος 
(Nic. Hl. E. νι, 9). 


Καὶ ἡ πέµπτη δὲ αὐτῷ πρὸς τὸν Ῥωμαίων imi- 
ὄχοπον Ξὐστον ἐγέγραπτο. Ἐν f| πολλὰ χατὰ τῶν 
αἱρξετικῶν εἰπὼν, τοιουτόν τι γεγονὸς xac' αὐτὸν ἑχτί- 
θετα:, λέγων" « Kat γὰρ ὄντως, ἁδελφΣ, χαὶ συµθον- 
Ang δέοµαι (2), xat γνώμην αἰτῶ παρὰ σοῦ, τοι- 
ούτου τινός µοι προσελθόντος πράγματος, δεδιὼς μὴ 
ἄρα σφἆλλωμαι. Τῶν γὰρ συναγοµένων ἁδελφῶν (4) 
πιστὸς νομιζόµενος ἀρχαῖος καὶ πρὸ τὶς ἐμῆς χειρο- 


penitus ab illis fugat, tametsi spes aliqua sulsit 
vel quod in illis adhuc maneat, vel quod ad eos 
reversurus sit. 
CAPUT ΙΧ. 
De impio lierelicorum baptismo. 


Exstat et quinta ejusdem epistola ad Xystum 
Roman: urbis episcopum scripta. In qua postquam 
adversus hxreticos multa disseruit, hujusmodi quid- 
dam sua zetate contigisse narrat. « Nam profecto, in- 
quit, opus habeo, frater, consilio tuo, et sententiam 
tuam expeto, ne forte ipse halluciner, tali ad me 
negotio delato. Quidam ex fratribus qui ad ecclesiain 
conveniunt, jampridem pro fideli habitus, et qui 


τονίας, οἶμαι δὲ xal πρὸ τῆς τοῦ paxapíou Ἡραχλᾶ p ante meam ordinationem, ac, ni fallor,ante ipsius 


Χαταστάσευς τῖς συναγωγῆς μετασχὼν, τοῖς ὑπό- 
γνιον βαπτιζοµένοις παρατυχὼν, xal τῶν ἕπερω- 
τήσεων xal ἀποχρίσεων ἑπακούσας, προσῃλθέ uot 
χλαίων xai χαταθρηνῶν ἑαυτὸν, xa πἰπτων πρὸ 
τῶν ποδῶν µου, ἐξομολογούμενος μὲν xal ἑξομνύ- 
µενος τὸ βάπτισμα ὃ παρὰ τοῖς αἱρττιχοῖς ἐθεθάπτι- 


bus, verbum ἀθετεῖν usurpat pro reprobare ac reji- 
cere, de Joannis Apocalvpsi ita scribens : Τινὲς 
μὲν οὖν τῶν πρὸ ἡμῶν ἠζέτησαν καὶ ἀνεσχεύασαν 
πάντη τὸ βιθλίον. EL paulo post : Ἐγὼ δὲ ἀθεττόαι 
μὲν οὐχ ἂν τολμήσαιµε τὸ βιθλίον, πολλῶν αὐτὸ διὰ 
σπουδῆς ἐχόντων ἀδελφῶν. Citantur hiec loca Dio- 
nysii infra in capite 295 hujus libri. Novatiauus igi- 
tur qui Catholicorum baptismum damnabat ac re- 
probabat, recte ἀθετεῖν τὸ ἅγιον βάπτισμα dicitur. 


quoque Heracl: episcopatum, catus fidelium parti- 
ceps fuerat : cum interfuisset baptisino corum qui 
nuper baptizabantur, et interrogationes responsaque 
illorum audiisset : ad me accessit (lens et vicein suam 
$555 ingemiscens. Pedibusque meis advolutus con- 
fiteri atque dejerare cepit, baptismum quo apud 


Verum interpres Georgii Syucelli hunc locum | ita 
vertit : Fidem ac professionem aliquot jam retro sm- 
culis superiorem evertit, quasi scriptum esset. πρὸ 
ἑαυτοῦ , quod non probo. 

(2) Τό τε Πγεῦμα τὸ ἅγιον. llic locus non. caret 
difficuliate, Primo enim obscurum est quid sibi ve- 
lit Dionysius, cum ait Novatianum fugasse a fratri- 
bus Spiritim sanctum, nisi forte per Spiritum sau- 
ctum intelligit gratiam qui dabatur poeenitentibus 


Quippe Novatianus fideles qui in. [Ecclesia catholica (, per manus impositionem, tunc eum peracta. peeni- 


baptismi sacramenta susceperant, negabat revera 
baptizatos esse, utpote qui a malis sacerdotibus et 
lapsorum conmmunione maculatis tincti fuissent. 
Aiebat enim Novatianus baptismum prodesse non 
posse, nisi a probis sauctisque sacerdotibus trade- 
retur. ltaque non omnes qui baptismum acceperant, 
Christianos esse censebat, sed eos duntaxat qui a 
Christianis, id est bong οἱ Christianz vitae sacer- 
dotibus, essent consignati : ul docet vetus auctor 
Quaestionum Verieris et Novi Testamenti, cap. 102. 
In tantum irascitur nobis, ut οἱ Christianos nos ne- 
get, cum scial nos ea fide initiatos, de qua ipse pra- 
stmit, elc, Idem postea senserunt. in Africa Dona- 
List:e, qui paganos vocabant eos qui in Ecclesia ca- 
tholica baptismum  suscepissent. Quare merito 
Epiphanius eos Novatianis accenset. Ambrosius seu 
quis alius in epistolam { ad Corinthios, cap. 1: Sic. 
enim erant, sicut nunc. Novatiani εί Donatiani, qui 
baptismum sibi vindicant; a nostris baptizatos repro- 
büntes, et baptizati ab his gloriantur in personis 
eorum. Et ante hos Cyprianus in epistola ad Juba- 
ianum de rebaptizanuis h:zreticis : Nec nos movet 
quod literis (uis complexus es, Novatianenses re- 
baptizare eos quos a nobis sollicitant. Vide Baronium 
ad annum Christi 254, cap. 1060. 
(4) Tijv τε πρὸ αὐτοῦ πίστιν ἀνατρέποντι. Cate- 
chumeni priusquam sacrum lavacrum susciperent, 
symbolum quod ipsis traditum fuerat, memoriter 
recitare jubebantur ; interrogatique a sacerdote, ad 
singula capita respondebant : Credo. Ultimum caput 
interrogauonis erat hoc : Credis in vitam eternam 
εἰ remissionem peccatorum per sanctam Ecclesiam ? 
ut docet Cyprianus in epist. 70 et 76. Cum igitur. 
Novatianus remissionem peccatorum adimeret, si- 
mul etiam fidem quam ante sacrum baptisma cate- 
chumeni habere se prolitebantur, abolebat. Πρὸ αὖ- 
του igitur supple τοῦ ἁγίου λουτροῦ. Atque ita liunc 
locum acceperunt Musculus οἱ Christopliorsonus. 


tentia ad comimunionem | admittebantur. Sed inaj5r 
ditficultas estin iis qua proxime sequuntur, cel xat 
τις ἣν ἐλπὶς τοῦ παραμεῖναι T] ἐπανελθεῖν πρὸς αὖ- 
τούς. De lapsis enim hic loqui Diouysium satis con. 
stat. In lapsis vero quomodo potest remanere Spi- 
ritus sanctus ? everti quidem ad lapsos facile po- 
test, dummodo illos admissi sceleris paenituerit. 
Verum in lapsis remanere nullo modo potest. Ani- 
ma enim qua peccaverit, ipsa morietur, ul ait Scri- 
ptura. An dicemus in quibuslam lapsis adhuc 
habitare Spiritum sanctum, iis scilicet qui per im- 
prudentiam ac. per infirmitatem lapsi sunt, cujus- 
modi fuerunt illi qui tunc. temporis dicebantur 
libellatici? Quid eniin si quis mente captus aut mir- 
rhata potione sopitus, diis sacrificaverit? Is. certe 
Spiritus Sancli gratiam non amisit, qui imprudens, 
οἱ quid ageret nescieus, non sponte, sed per vim 
coactus deliquit. Quod si hzc interpretatio non pla- 
cet, omnino dicendum erit, Dionysium hic de lapsis 
non loqui, sed de fidelibus, quorum alii gratiam 
Spiritus sancti quam in baptismo acceperunt, adhuc 
retinent, alii vero eam amiserunt. Etab his qui- 
dem Novatianus fugabat Spiritum sauctum, cum 
poeuitentiam el pacem iis denegaret, quibus Spiri- 
tus sancti gratia reparatur; ab illis vero qui adhuc 
graliam retinent, fugabat Spiritum sanctum dum 
eis spem omnem adimebat veni: si forie peccarent, 
et sinistram de Spiritu sancto opinionem eorum 
animis insinuabat, quasi is immilis ac crudelis es- 
set, et misericordix omnis expers. 

(5) Zuu6ovAnc δέοµαι. Quatuor nostri codices 
Maz., Med., Fuk. et Savil. particulam addunt boc 
inodo, xai συμθουλῆς δέοµαι. 

(4) Συναγοµένων áó£Agor. Apud Niceplorum 
locus hic una voce auctior legitur hioc modo, συνᾶ» 
γοµένων ἁδελφῶν τις, eLc., quod sine dubio majorem 
allert perspicuitatein. 


635 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — IIISTORICA. 


656 


lereticos initiatus fuerat, non hujusmodi esse, nec A στο, τοιοῦτον εἶναι, μηδὲ ὅλως ἔχειν τινὰ π 
) p μη χ 


cum hoc nostro quidquati commune habere. Quippe 
fllum plenum esse blasphemiz et impietatis. Aie- 
batque animum suum acerbissimo doloris sensu 
compungi, ac ne oculos quidem ad Deum attollere 
ge audere : quippe qui scelestis illis verbis ac cx- 
remoniis initiatus fuisset. Proinde orabat, ut hoc 
purissimo lavacro, verissimaque adoptione et gratia 
donaretur. Quod equidem facere non sum ausus : 
sed diuturnam illi communionem ad id sufficere dixi. 
Nam qui gratiarum actionem frequenter audierit, et 
qui cum caeteris responderit Amen; qui ad sacram 
mensam astiterit, et manus ad suscipiendum sa- 
crum cibum porrexerit ; qui illum exceperit, et cor- 
poris ac sanguinis Domini nostri Jesu Christi parti- 
ceps fuerit diutissime, eum ego de integro renovare 
non ausim. Porro ut bono animo esset, ct cum firma 
fide bonze spei plenus ac Dominici corporis partici- 
pationem accederet, jussi. Verum ille nullum lu- 
gendi finem faeit, et ad mensam accedere penitus 
exhorrescit : vixque rogatus interesse orationibus 
sustinet. » Preter supradictas est etiam quinta 


(5) Παραδοχῆς. Christophorsonus vertit, swsce- 
ptione in Ecclesiam. Musculus vero simpliciter trans- 
tulit susceptione , quod magis probo. Baptismus 
euim vocatur παραδοχή, quod-in eo Deus nós susci- 
piat tanquam filios. Potest etiam vapaóoyf, exponi 
perceptio, Sic enim vocabant baptismum. Acta nis. 
passionis sancti Genesii muni : Et dum vult plenius 
imperatori ex sua arle placere, scrutari per singu- 


B 


τοῦτο χοινωνίαν. ἀσεθείας γὰρ ἐκεῖνο xai βλασφη- 
μιῶν πεπληρῶσθαι ᾽ λέγων δὲ πάνυ τι τὴν φυχὴν 
χατανενύχθαι, xal μηδὲ παῤῥησίαν ἔχειν ἑπᾶραι 
τοὺς ὀφθαλμοὺς πρὸς τὸν θεὸν, ἀπὸ τῶν ἀνοσίων 
ἐχείνων ῥημάτων χαὶ πραγμάτων ὁρμώμενος ' καὶ 
διὰ τοῦτο δεόµενος τῆς εἱλικρινεστάτης ταύτης χα- 
θάρσεως xai παραδοχῆς (5) xal χάριτος τυχεῖν. 
Ὅπερ ἐγὼ μὲν οὐχ ἑτόλμησα ποιῄσαι φῆσας αὖ- 
τάρχη τὴν πολυχρόύνιον αὑτῷ χοινωνίαν εἰς τοῦτο 
γεγονέναι. Εὐχαριστίας γὰρ ἐἑπαχούσαντα, χαὶ συνε- 
πιφθεγξάµενον τὸ Αμὴν (6), χαὶ τραπἐζῃ παρα- 
στάντα (7), χαὶ χεῖρας εἰς ὑποδοχὴν τῆς ἁγίας 
προφῆς προτείναντα (8), χαὶ ταύτην καταδεξάµενον, 
χαὶ τοῦ σώματος χαὶ τοῦ αἵματος τοῦ Κυρίου ἡμῶν 
Ἰησοῦ Χριστοῦ µετασχόντα ἱχανῷ χρόνῳ, οὐχ ἂν ἐξ 
ὑπαρχῆς ἀνασκευάζειν ἔτι τολµήσαιμι' θαρσεῖν δὲ 
ἐχέλευον, xal μετὰ βεθαίας πίστεως xaX ἀγαθης ἑλ- 
πίδος (9) τῇ μετοχῇ τῶν ἁγίων προσιέναι. Ὁ δὲ οὔτε 
πενθῶν παύεται, πἐφριχέἑ τε τῇ τραπέςῃ προσιἑναι * 
xaX μόλις παραχαλούμενος, συνεστάναι ταῖς προσευ- 
χαῖς ἀνέχεται.» "Evi ταῖς προειρηµέναις, φἑρεταί 


caturi ad altare accedebant, ibique corpus Christi 
de manu presbyteri stantes, non, ut hodie, genibus 
flexis accipiebant. Ideo παραστάντα dixit Dionysius, 
quse vox proprie de presbyteris et diaconis usur- 
patur, qui altari ministrabant. Clirysostoinus ho- 
milia 94 in Epistolam ad Corinthios : Σὺ δὲ οὐχ ἐν 
άτνη ὁρᾶς , ἀλλ᾽ Ev 0υσιαστηρίῳ' οὐ γυναῖκα κατ- 
χουσαν , ἀλλ ἱερέα παρεστῶτα ' καὶ Πνεῦμα μετὰ 


los cepit secrelam et venerabilem Dei legem, et cum C, πολλῆς τῆς δαψιλείας τοῖς προχειµένοις ἐφιπτάμενον, 


curiose altenius per singula requireret, venit. usque 
ad baptismum et perceptionem infantum. 

(6) Εὐχαριστίας ἐπακούσαντα, καὶ cvvezi- 
φθεγξάµενον có ᾽Αμήν. Postquam sacerdos solem- 
nem Eucharisti:e precationem absolverat, univer- 
sus populus vota sua simul conjungens acclamare 
solebat Amen, quod est Fiat. Cujus moris meminit 
Justiuus in Apologetico 1 : Οὗ συντελέσαντος τὰς 
εὐχὰς xa τὴν εὐχαριστίαν, πᾶς ὁ παρὼν λαὸς ἐπευ- 
φημεῖ λέγων ᾽Αμήν. Ue hoc more intelligendus vide- 
tur Pauli locus in Epistola l ad Corinthios, cap. xiv : 
Si benedixeris spiritu, qui supplet. locum 1diole, 
quomodo dicet Amen super tua benedictione, quoniam 
nescit quid dicas? Tangit enim ibi Paulus quosdam 
ex Hebraeis, qui Hebrza aut Syra lingua plerumque 
in tractatibus aut oblationibus utebantur coram Grz- 
cis hominibus, ut docet Ambrosius, seu quis alius 
auctor Commeniariorum in Epistolam I ad Corin- 
thios, cap. Xiv. Amen vero consensum significat au- 
diturum, et est signaculum veritatis, ut notat Hie- 
ronymus in fine Commentariorum in. Epistolam ad 
Galatas. Optime Florus magister in Expositione mis- 
sc : Amen aulem quod ab omni Ecclesia responde- 
tur, interpretatur verum, non. ubicunque et quomo- 
docunque, aed mystica religione. Hoc ergo ad launti 
mysterii consecrationem, sicul εἰ in omni legitima 
oratione, respondent fideles, et respondendo subscri- 
bunt, Qux Flori verba desumpta suut ex libro Al- 
cuini De divinis officiis. Hodie quoque idem obser- 
vatur in Ecclesia. Nam ubi sacerdos sacrum Cano- 
nem recitavit , et verba illa protulit, per omnia 
sa:cula seculorum, tunc omnis populus respondet , 
Amen. Hoc tantum discrimen est hodie, quod 68: 
cerdos canonem et solenines precationes subinissa 
voce pronuntiat, cum olim tota Eucbaristize czre- 
monia clara voce peragerelur, ut vel unus hic Dio- 
nysii locys ostendit. 

(1) Τραπέζῃ ... παραστάντα. Fideles communi- 


D 


et homilia 41 in eawderh— Epistolam, ὁ παρεστὼς 
τῷ θυσιαστηρίῳ, sacerdos est. De laico vero qui ad 
aliare accedit, προσιέναι et προσελθεῖν dicit Chry- 
sostomus. Àc olim quidem, ut dixi, fideles ad ipsain 
Sacram mensam accedebant, queimadi nodum hoc 
loco docet Dionysius, et in epist. ad Basilidem, 
cap. 2, ubi de tuulieribus que menstruo sanguinis 
fluxu laborant, ita. scribit : Οὐδὲ γὰρ αὐτὰς οἶμαι 
πιστὰς οὖσας καὶ εὐλαθεῖς, τολµμήσειν οὕτως διακει- 
pévag ἢ τῇ τραπέζη τῇ ἁγίᾳ προσελθεῖν, f) τοῦ σώ- 
µατος xal τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ προσάφασθαι. 
Ad quem Dionysii locum recte notat Balsanio : 
Ὡς ἔοιχε 65, τὸ παλαιὸν εἰσήρχοντο γυναῖχες εἰς τὸ 
θυσιαστήριον, xaX ἀπὸ τῆς ἁγίας τραπέζης µετελάμ- 
6avov. ld est : Olim quidem, ut apparet , mulieres 
ad altare accedebant, ei e sacra mensa patlicipabant. 
Postea tamen canone 44 concilii Laediceni vetitum 
est ne mulieres ad altare accederent : viris autem 
id ipsum interdictum est in synodo Trullana. 
Quanquam id jam vetitum esse videbatur canone 
44 coucilii Laodiceni, quo decernitur ut solis sacer- 
dotibus communicaturis ad altare liceat accedere. 

wi Καὶ χεῖρας εἰς ὑποδοχὴῆν. . . προτείναντα. 
Fideles qui corpus Domini manu accepturi erant, 
lotis prius studiose manibus, ad altare accedebant, 
ut docet Chrysostomus homilia $ ἐπ Epistolam 
Pauli ad Ephesios. ldem scribit in homilia 52 in 
Mattheum. Accepturi autein Eucharistiam, dextram 
manum modice cavatam porrigebant , sinistram ei 
substernentes , ne quid ex sacro cibo decideret , ut 
docet Cyrillus Hierosolymitanus in catechesi ul- 
tima. 

(9) Kal ἁγαθῆς ἐ.Ίπίδος. In. quatuor nostris co- 
dicibus Maz., Med., Fuk. et Saviliano , et apud Ni- 
cephorum legitur ἀγαθῆς συνειδήσεως. Sed Regius 
codex et Georgius Syncellus in Chronico priorem 
lectiouem tuentur. 


657 


ἐξ αὐτοῦ xai fc ἡγεῖτα παροικίας, Ξύστῳ zai τῇ 

χατὰ ᾿Ρώμην Ἐχκχλησίᾳ προσπεφωνηµένη * ἓν fj διὰ 

μαχρᾶς ἀποδείζεως, τὸν περὶ τοῦ ὑποχειμένου ζητη- 

µατος παρατείνει λόγον. Καὶ ἄλλη τέ τις αὑτοῦ μετὰ 

ταύτας φέρεται πρὺς τὸν κατὰ ᾿Ρώμτν Διονύσιον, 

fj περὶ Λουχιανοῦ. Καὶ περὶ μὲν τούτων τοσαῦτα. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ I'. 


Περὶ Οὗὖα.ἱ1εριαγοῦ xal τοῦ κατ αὐτὸν διωγμοὺ 
(Νίο. H. E. vi, 10). 

Oi γε μὴν ἀμφὶ τὸν Γάλλον οὐδ) ὅλοις ἔτεσι δύο 
τὴν ἀρχὲν ἐπιχατασχόντες, ἐχποδὼν µεθίστανται 
ὑὐαλεριανὸς δὲ ἅμα Γαλλιηνῷ πχιδὶ διαδέχεται τὴν 
ἡγεμονίαν. Αὖθις 65 οὖν 6 Διονῦσιος ofa καὶ περὶ 
τούτου διέξεισιν, £x τῆς πρὸς ᾿Ερμάμμωνα ἐπιστολῆς 


HISTORIE ECCLESIASTICJE LIB. ΥΠ. 


658 


τις xa ἄλλη τοῦ αὐτοῦ περὶ βαπτίσματος ἐπιστολὴ, A ejusdem epistola de baptismo , ipsius et Ecclesie 


quam regehat nomine, ad Xystum et Ecclesiam ur- 
bis Roma directa, in qua de proposita quistione 
prolixam adinodum | Jisputationem jnstituit, Prastec 
has alia exstat cjusdem epistola de Luciano, a 
Dionysium Romanum scripta. Sed de his hactenus. 


CAPUT X. 
De Valeriano, et de persecutione ab eo excitata, 


Gallo interim e medio sublato, cum vix biennii. 
spatio imperium tenuisset, Valerianus cum Gallieno 
filio in ejus locum succedit. De hoc vero qu: tradat 
Dionysius, οἱ epistola ejus ad Herrammonem licet 
cognoscere, in qua ita scribit: « Joanni quoque si- 


μαθεῖν ἐστὶν, ἓν f, τοῦτον ἱστορεῖ τὸν τρόπον” « Καὶ p militer revelatum est. Ait enim : Et datum est illi 


τῷ Ἱωάννη δὲ ὁμοίως ἁπηοχαλύπτεται. Καὶ ἐδόθη 
γὰρ αὐτῷ, qn3i, στόµα λαλοὺν μεγάλα xal βλασφη- 
μίαν ' xal ἐδόθη αὐτῷ ἐξουσία xal μῆνες τεσσαρά- 
Χοντα δύο (10). ᾽Αμϕότερα δὲ ἔστιν ἐπὶ Οὐαλεριανοῦ 
θαυμάσαι' xai τούτων μάλιστα τὰ πρὸ αὐτοῦ, ὡς 
οὕτως ἔσχε (11), συννοεῖν, ἕως fito; (12) χαὶ φιλό- 
Φρων ἦν πρὸς τοὺς ἀνθρώπους τοῦ Θεοῦ. 0ὐδὲ γὰρ 
ἄλλος τις οὕτω τῶν πρὸ αὐτοῦ βασιλέων εὐμενῶς xal 


δεξιῶς πρὸς αὐτοὺς διετέθτ, 095! οἱ λεχθέντες ἀάνα- 
φανδὺν Χριστιανοὶ γεγονέναι (10), ὡς ἐχεῖνος οἰκειό- 
τατα ty ἀρχῇ xal προσφ.λέστατα φανερὸς ἣν αὐτοὺς 
ἀποδεχόμενος. Καὶ πᾶς ὁ οἶχος αὑτοῦ θεοσεθῶν πε- 
πλήρωτο, xal ἣν Ἐκχλησία θεοῦ. ᾽Αποσχευάσασθαι 
δὲ παρέπεισεν αὐτὸν ὁ δ.2άσχαλος xa τῶν ἀπ᾿ Αἰγύ- 
πτου μάγων (14) ἀρχισυνάγωγος (19), τοὺς μὲν xa0a- 

** Αροο. xit. 

(10) Mijvec τεσσαράκοντα δύο. Munc Dionvsii 
locum: optime exposuit Baronius ad annum Chri- 
sti 257, cap. 7, de spatio scilicet temporis quo du- 
ravit persecutio Valeriani. Cum enim Valerianus 
septem ferc annis regnaverit, ut inter omnes con- 
stal, priore quidem principatus triennio Christia- 
nos benigne complexus est : posteriore vero trien- 
nio persecutionem intulit. Ecclesi. Porro initium 
principatus Valeriani ccepit anno Cliristi 255, sub 
finem, Volusiauo 11 et Maximo coss. Docent id mani- 
feste nummi veteres ab Occone et Goltzio prolaii, 
in quibus Valerianus imperator tribunitiz potestatis 
ini; consul m, inscribitur. ltem trib. pot. v, cos. 1v. 
ldem quoque colligitur ex nummis imp. Gallieni. 

(11) Καὶ τούτων ud.licca τὰ πρὸ αὐτοῦ ὡς οὔ- 
τως Éc ye. Scribendum puto ὡς οὐχ οὕτως, quam- 
vis reclamantibus libris. Sed et transposita viden- 
tur esse vocabula. Lego igitur xat αὐτοῦ μάλιστα τὰ 
πρὸ τούτων, ὡς οὐχ οὕτως ἔσχε, συννοεῖν, ἕως Ἠπιος 
xaX φιλόφρων Tv, ete. Ha sensus est. aperlissiimus. 

(12) Ἔως ἤπιος. Sic in optimis exemplaribus 
Maz. ei Med. scriptum est. Ὡς μὲν Ἠπιος ex codice 
legio edidit Rob. Stephauus. In. Fuketiano et Sa- 
viliano legitur ἕως γὰρ Ἠπιος, εἰο., quam scriptu- 
yam secutus est Christophorsonus, ut ex versione 
6/15 apparet. 

(15) 0ὐδ᾽ οἱ Aey0évrec ἀναφαγνδὸν Χριστιαγοὶ 

évat. Philippum imperatorem intelligit, qui 
primus ex Romauis imperatoribus Christianam re- 
iglonem professus est , ut. multi veterum prodide- 
runt. Sed cum Dionysius in plurali numero loqua- 
tur, Philippo adjungi potest Alexander Severus, 
qui imaginem Christi habuil in larario suo, teste 
Lampridio; et toto principatus su? tempore Chri- 
stianos fovit et conservavit, ut ab Eusebio relauum 
est supra. Porro autem notandum est, Dionysium 


C 


D 


os loquens magna et impia : el data est illi potestas 
et menses quadraginta duo *. 956 Utrumque porro 
in Valeriano impletum mirari licet, illudque ante 
omnia considerare, cujusmodi is ante persecutio- 
kem fuerit : qualiter mansuetus quidem ac beni- 
gnus erat erga famulos Dei. Neque enim ullus su- 
periorum principum, ne illi quidem ipsi qui palam 
Christiani fuisse dicuntur, tanta lumanitate ac bc- 
nevolentia nostros complexus est, quantam ille pra 
se ferebat initio principatus sui. Totaque ejus fa- 
milia piis hominibus abundabat, ac Dei Ecclesia esse 
videbatur. Verum magister et archisynagogus ma- 
gorum Egypti, ei tandem persuasit ut ab hoc in- 
stituto desclsceret, jubens ut castos quidem et san- 
clos viros persequeretur atque occideret, quippe 


de imperatoribus illis hoc tantum dicere , quod di- 
cti et existimati fuerint. Christiani, non auteu quod 
reipsa Christiani exstiterint. 

(14) Τῶν ἀπ᾿ Αἰγύπτου μάγων ἀρχισυνάγωγος. 
Barouius ad ann. Christi 252 et 258 ait hunc. esse 
wzgum illum qui paulo aute imperium Decii popu- 
lum Alexandrinorun ad persequendos Christianos 
incitaverat, de quo loquitur Dionysius apud Euse- 
bium inlib. vi, cap. 44. Ego vero hunc longe alium 
esse existimo, qui Valerianum imp.adversus Christia- 
nos commovit : Macrianum scilicet, eum qui postea 
imperium occupavit, de quo infra dicturi sumus, 
idque manifeste convincitur ex sequentibus Diony- 
sii verbis, Subdit enim χαλὰ γοῦν αὐτοῖς ὁ Ma- 
χριανός, elc., innuens scilicet, eum quem supra 
magistrum Valeriani et archisynagogum magorun 
appellaverat, non alium esse quam Macrianum. 
Et paulo post addit : Ὁ μὲν γὰρ ΟΩὐαλεριανὸς εἰς 
ταῦτα ὑπὸ τούτου προαχθείς, elc. Quid potest clarius 
dici? Tota enim hujus orationis series id apertis- 
sime  demoustrat, Macrianum — hujus impietatis 
auctorem fuisse Valeriano ? qui cum Valeriani 
quasi paedagogus ac nagister quidem esset, pessimis 
consiliis ei subministratis, primo quidem illum, 
deinde vero semetipsum perdidit. Porro Macrianum 
adjutorem ac magistrum Valeriani fuisse in gereuda 
republiea testatur ipse Valerianus in oratione ad 
seuatum, quam refert Pollio : P. C., bellum Persicum 
gereus Macriuno totam rempublicam tradidi. 

(15) Ἀρχισυνάγωγος. Habebant Judai archisyn- 
agogos, qui synagogis prassidebant, Archisynagogus 
Judaeorum Alexandri: memoratur in epistola 
Adriani imp. 3d Servianum, quam refert Vopiscus 
in Saturnino. Prater archisynagogos erant eliam 
apud juda:os quidam patres synagogarum , item δὲ” 
cerdotes el presbyleri , et diaconi synagogarum, 





659 


EUSEBI] CAESSARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


660 


qui scelestis ac detestau!is. incantationibus adver- A ροὺς xai óc(oug ἄνδρας κτίννυσθαι xaX διώκεσθαι 


sarentur atque obstarent. Erant euim et sunt etiam- 
num ejusmodi, qui vel prxssentía atque aspectu suo , 
et insufflantes duntaxat ac vocem edentes, dzmo- 
num prastigias disturbare possint. Initiationes au- 
tem impuras, et abominanda maleficia, et sacrificia 
exsecranda peragere eum — jussit, miseros infantes 
mactare, immolare liberos infelicium parentum ; 
Ffecens natorum rimari viscera ; Dei figmenta. at- 
que opera discerpere ac detruncare, quasi hoc facto 
ad summam felicitatem esset perventurus. » Postea 
subdit : « Egregiam vero gratiam ob sperotum ἵνη- 
perium, et przclora munera Macrianus eis obtulit. 
Qui initio quidem cum καθολικός, id est rationalis 
imperatoris diceretur, nihil rationi consonum, ni- 
hil catholicum sensit aut publicum, sed imprecationi 


quos Judzi Azanitas vocabant. Erant etiam. apo- 
stoli, et supra hos omnes positi. patriarelie.. De 
lis omnibus Epiphanius in hzresi Ebioncorum 
et imperatores in Codice Theodosii, titulo de Ju- 
deis. Qux quidem nomina a Jud:zeis sumpsisse vi- 
dentir Christiani. Verum in hoc Diosvsii loco aliud 
significat ἀρχισυνάγωγος, quod mili quide ohscu- 
rum est. Nec minus obscurum est, qui sint οἱ àz' 
Αἰγύπτου μάγοι, Aruspices videtur intelligere, qui 
Rom: erant, seu sacerdotes Isidis ac Serapis , qui- 
bus praerat Maerianus. Certe vates et li»rioli fere 
omnes erant AEgyptii, Vide cap. 4 lib. n De vita 
imp. Constantini; Eunapium in. Vita /Edesii. Magi- 
cam quoque prie. emteris mortalibus callebant, a 
, Nechepso rege ipsis traditam, ut scribit Paulinus : 
Quique magos docuit mysteri2 vana Necepsus. 
Clemens in Ebro primo Ziecognitionum, subinitium : 
Egyptum petam , atque ibi hierophantis vel prophe- 
[is qui adytis presunt , amicus efficiar, et pecunia 
invilatum magum precabor, ut educat milii animcm 
de inferuis per eam quam mnecromantiam — vocant. 
Grzca Clementis verba si quis forte. desiderat, hie 
apponam ex cjusdem Epitome a Turnebo edita : 
Eig Αἴγυπτον πορεύσομαι, εἴπον ^ καὶ τοῖς τῶν ἀἁδύ- 
πων ἱεροφάντσις xai προφῄταις φιλιωθήσομαι, xat 
µάγον ζητήσας χαὶ εὑρὼν , χρῄµασι πείσω πολλοῖς, 
φυχῆς ἀναπομπὴν, thv λεγομένην νεκροµαντίαν, ἐρ- 
Ὑάσασθαι. Plinius quidem tres magica species enu- 
merat : Persicam, Judaicam et Cypriam ; sed quam 
ille Judaicam vocat, ea est /Egyptia, ut vel ex ipsius 
Plinii verbis colligitur. Ait enim Plinius eam a 
Mose et Jambre repertam esse ; JEgyptiorum magos 
qui jussu Pharaonis portenta. ediderunt. adversus 
Móvysem, perperam confundens cum Moyse. Certe 
fnagicz artes οἱ incantationes, semper apud Judaeos 
. vetib. fuere. Caeterum. magos in. cQmitatu. secum 
habebant imperatores Romani , exemplo Alexaudri 
Magni et regum Persicorum. Sic M. Antoninus, in 
expeditione illa Germanica habuit secum Arnuphim 
magum /Egyptium, ut scribit Dio. Valerianus quo- 
que imperator i»agos in exercitu circumduxit, 
quorum antistes erat. Macrianus, teste lic Dio- 
nysio. 

(16) Καὶ µόνον ἐμπγέοντες. Insufflantes verti, 
qua voce usus est Prudentius in arone lomani. 
Solebant enim Christiani diemonas eorumque prze- 
Bligias, templa, simulacra exsuflflare, aboininari se 
hauc spurcitiem eo indicio declarantes. De hoc 
more multa jam pridem notavit Brissouius in Com- 
meniario ad tit. Cod. Theod. De feriis, et post il- 
]um Heraldus in notis ad Minucium Felicem. Quo 
referendum puto locum Dionysii apud Eusebium inu 
libro sexto, capite 41, de Quinta muliere Christiana, 
quam pagani ad templum idolorum traxeraut, ἀπο- 
6*0evopivny δὲ καὶ βδελυττοµένην, etc. 


χελεύων, ὡς ἀντιπάλους xal χωλυτὰς τῶν παμμιάρων 
xaX βδξελυχτῶν ἐπαοιδῶν ὑπάρχοντας' xat γάρ εἰσι καὶ 
ἦσαν ἰχανοὶ παρόντες καὶ ὀρώμενοι, xat µόνον ἑμτνέ- 
οντες (16) xaX φθεγγόµενοι, διασχεδάσαι τὰς τῶν ἁλι- 
αηρίων δαιμόνων ἐπιθουλάς' τελετὰς δὲ ἀνάγνους 
καὶ µαγγανείας ἐξαγίστους xaX ἱερουργίας ἀχαλλιξ- 
ρήτους ἐπιτελεῖν ὑποτιθέμενος, παῖδας ἀθλίους ἁπο- 
σράττειν, xal τέχνα δυστηνων πατέρων χαταθύειν, 
xai σπλάγχνα νεογενΏ διαιρεῖνι xai τὰ τοῦ Θεοῦ δια- 
χόπτειν καὶ χαταχορδεύειν πλάσματα, ὡς Ex τούτων 
εὐδαιμονήσηντα (11). ». Καὶ τούτοις ἐπιφέρει λέ- 
γων; € Καλὰ γοῦν αὐτοῖς Μακριανὸς (18) τῆς ἐλπι- 
ζομένης βασιλείας προτῆνεγχξ χαριστήρια᾿ ὃς πρό- 
τερον μὲν ἐπὶ τῶν καθόλου λόγων (19) λεγόμενος 


D εἶναι βασιλέως, οὐδὲν εὔλογον οὐδὲ καθολικὸν (90) 


(17) Vulg. εὐδαιμον ήσαντας. Quatuor nostri co- 
dices, Mazarinus et Meiicseus cum Fuketiano et Savi- 
liano, scriptum habent εὐδαιμονήσοντας, rectius, dum- 
modo in singulari numero scribas εὐδαιμονήσοντα. 
De solo enim Valeriano hic loquitur Dionysius. 

(18) Ka.1à γοῦν αὐτοῖς Μακριανός. Subaudiendum 
est τοῖς δαίµοσι, non auteni τοῖς βασιλεῦσι, ut. pu- 
tavit. Christophorsonus. De solo enim Valeriano 
hic sermo est, ut jam dixi. Adde quod perit omnis 
sensus hujus loci, si interpretatio Christophorsoni 
retineatur. [n nostra autem versione sensus est 
apertissimus. Macrianus, inquit, cum ex demonum 
predictionibus atque presagiis ad spem imperii per- 
venisset, hanc graliam ipsis retulit , ut Valerianum 
in Christianos armaret. Porro. in. codicihus nostris 
.Mazar., Medic. et Fuketiauno scribitur. Μακρ:ανός, 
rectius, Ita enim hunc tyrannum appellant Historie 
August scriptores οἱ nummi veteres, Sed et in 
antiquissimo codice Vaticano,quem rogante me 
consuluit doctissimus vir Lucas llolstenius scriptum 
est Μαχριανός. tum in hoc loco, tum in capite 20. 

(19) ᾿Επὶ τῶν καθό.Ίου Aóyxr. Ma Graci. voca- 
bant quos Latini dicunt rationales seu procuratores 
sumuxe rei, ut jam pridem notavi ad excerpta. Con- 
stantini  Porphyrogenncti ex Dione QCocceiano, 
p. 112. Οι quidem hic repetere niliil attinet. Ad- 
demus duntaxat insignem locum Porphyrii in. Vita 
Plotini , qui a doctissimo interprete non est. intel- 
lectus. Loquens enim Porphyrius de Thaumasio 
quodam, sic ait : ὥστε xat θαυμασίου τινὸς τοὔνομα 

πεισελθόντος, τοὺς καθόλου λόγους πράττοντος. Porro 
cujusnam imperatoris procurator fuerit Macrianus, 
jncertuim est, Cave enim existiunes eum Valeriani 
procuratorem fuisse. 

(20) οὐδὲν καθο.ικόν». Ludit Dionysius in no- 
mine catholici , quo αἱ rationalis officium οἱ Chri- 


D siiana religio designatur. Unde Optatus in libro αι 


catliolicam fidem ex eo dictam esse asserit, quod sit 
rationalis : Ubi ergo erit proprietas catholici nominis, 
cum inde dicta sit catholica, quod sit rationalis et 
ubique diffusa? Quanquam catholicam. veligionem 
ob id dici quod rationalis sit, non facile mibi per- 
suadeo. Neque enim χαθολιχός simpliciter et abso- 
lute rationalem signilicat, nisi subaudiatur λογο- 

έττς. Caeterum catholice cognomen quando primum 
adhieserit Ecclesi* Dei, difficile est dicere. ln epi- 
stola quidem Smyruszorum de martyrio B. Polycarpi, 
mentio fit Ecclesi: catholicz:e. Item in Actis passio- 
nis Pionii martyris, qui passus est priucipatu Decii 
Augusti. Tum Polemo,Christianus, inquit, es ? Hespon- 
dit Pionius : Sum profecto. Cujus , inquit Polemo, 
es Ecclesie? Respondit Pionius : Catholice ; nulla 
enim est alia apud. Christum, Apparet igitur hoo 
cognomen Ecclesix inditum esse circa primam apo- 
stolorum successionem, cum haereses mulus ju. 1o» 


UU ——EE -αΙ.-... 


661 


IiiSTORLE ECCLESIASTICJE LIB. VII. 


6/4 


ἐφρόνησεν, ἀλλ ὑπυπέπτωκεν ἀρᾶ προφητική τῇ A propheticze subjacuit, qux sie habet : Τα his quí 


Aeyoó3t Οὐαὶ τοῖς προφητεύουσιν ἀπὸ χαρδίας αὖ- 
τῶν, xai τὸ χαθόλου μὴ βλέπουσιν (21). Οὐ γὰρ 
συνῆχε Vhv χαθόλου πρόνοιαν, οὐδὲ vhv χρίσιν ὑπεί- 
ὃξτο τοῦ πρὸ πάντων καὶ διὰ πάντων xal ἐπὶ πᾶσι. Ao) 
χαὶ τῆς μὲν καθολικῆς αὐτοῦ Ἐκκλησίας γέγονε πολέ- 
gio, Ἑλλοτρίωσε δὲ χαὶ ἀπεξένωσεν ἑαυτὸν τοῦ ἑλέους 
τοῦ θεοῦ, χαὶ ὡς ποῤῥωτάτω τῆς ἑαυτοῦ σωτηρίας (22) 
ἐφυγάδευσεν, ἓν τούτῳ τὸ ἴδιον ἑπαληθεύων ὄνο- 
μα (20). » Καὶ πάλιν μεθ) ἕτερά φησιν’ ε Ὁ μὲν 
Υὰρ Οῥαλεριανὸς εἰς ταῦτα ὑπὸ τούτου προαχθεὶς, εἰς 
ὕθρεις χαὶ ὀνειδισμοὺς ἐχδοθεὶς κατὰ τὸ ῥτθὲν πρὸς 
Ἡσαίαν' Καὶ οὗτοι ἐξελέξαντο τὰς ὁδοὺς αὐτῶν xal 
τὰ βδελύγματα αὐτῶν, ἃ dj φυχὴ αὐτῶν Ἰθέλησε: xal 
ἐγὼ ἐχλέξομαι τὰ ἐμπαίγματα αὐτῶν, xal τὰς ἆμαρ- 
τίας ἀνταπυδώσω αὐτοῖς. Οὗτος δὲ τῇ βασιλείᾳ παρὰ 
τὴν ἀξίαν ἐπ, μανεὶς (24), καὶ τὸν ῥασίλειον ὑποδυναι 
χόσμον ἀδυνατῶν ἀναπέρῳ τῷ σώματι (35), τοὺς δύο 
παΐῖδας τὰς πατρὠας ἁναδεζαμένους ἁμαρτίας προ- 
εστήσατο. Ἐναργὶς γὰρ ἐπὶ τούτων Ἡ πρόῤῥησις 
ἓν εἶπεν ὁ θεός' ᾿Αποδιδοὺς ἁμαρτίας πατέρων ἐπὶ 
τέχνα ἕως τρίτης xal τετάρττς γενεᾶς τοῖς μισοῦσί 
µε. Τὰς γὰρ ἰδίας πονηρὰς ἐπιθυμίας ὧν ἠτύχει (26), 
ταῖς τῶν υἱῶν χεφαλαὶῖς ἐπιθαλὼν, εἰς ἐχείνους τὴν 
ἑαυτοῦ χαχἰαν καὶ τὸ πρὸς τὸν θεὸν μῖσος ἐξωμόρ- 
ξατο. » Καὶ περὶ μὲν τοῦ Οὐαλεριανοῦ τοσαῦτα ὁ 
Διονύσιος. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Ιλ’. 


Περὶ τῶν τότε Διονυσίῳ xal τοῖς κατ Αἴγυπτον 
συµόάντων (Nic. H. E. vi, 10). 


Περὶ δὲ τοῦ χατ᾽ αὑτὸν διωγμοῦ σφαδρότατα πνεύ- 


M Ίσα, Lxvi,. Ετος. xx. 


cis exorte, veram Christi. fidem οἱ apostolorum 
traditionem. subvertere conarentur. Tunc enim ut 
vera el genuina Christi Ecclesia ab adulterinis 
h:ereticorum — ceetibus — distinguerelur ,  eatbolic:e 
eoguounen soli orthodoxorum Ecclesie attributum 
est. 

(31) O$al τοῖς προφητεύουσι» ἀπὸ καρδίας 
αὐτῶν, καὶ τὸ χαθόὀου μὴ SAéxovctv. Hic locus 
essiat in Ezechielis cap. xti. Quem quidein Hiero- 
nymus iia interpretatur: Ve his qui. prophetant ex 
corde suo, et omnino mon vident. Dionysius vero 
nuSter τὸ χαθόλου exponit τὴν χαθόλου mpóÓvo:dv, 
verba scilicet ρτορ]ιδίς, seu potius LÀX interpretum, 
'ad argnmentum suum aceommodans. 

(33) 'üc ποῤῥωτάτω τῆς ἑαυτοῦ σωζηρίας. Ἐκ- 
χλγσίας Rob. Stephanus, qui cum scripturam codicis 
Megii peue ubique sequi soleat, hoc tamen loco 
depravatam. codicis Medicazei lectionem sequi. ima- 
luit. Sed procul dubio scÁibendum est τῆς éav- 
τοῦ σωτηρίας, ut preter codicem Regium praeferunt 
cudices Maz., Fuk. et Savilianus, lia etiam legit 
Christophorsonus. uM 

(25) Τὸ l6wov ἐπα.Ἰηθεύων ὄνομα. Alludit Dio- 
nysius ad nomen Macriani, Nau µαχράν idem est 
quod ποῤῥιωτάτω. 

(24) Οὗτος δὲ τῇ βασιλείᾳ παρὰ τὴν ἀξίαν 
ἐπιμαγείς. Pessime hunc locum vertit Christo- 
phorsonus, qui liec de Valeriano dici putavit, cum 
de Macriano apertissime dicantur. Praocessit enim, 
6 μὲν γὰρ Οὐαλεριανός, elc.; sequitur deinde, Οὗ- 
τος δέ, eic., quibus particulis satis declaratur de 
duobus sermonem (ieri. Adye quod de Valeriano 


prophetant ex corde suo, nec prx oculis habent 
bonum publicum. Nam ueque providentiam universa 
moderantem intellexit, nec animo reputavit judi- 
cium illius qui ante omnia et in omnibus et super 
omnia est Dei. Quocirca hostis quidem fuit catho- 
lice Dei Eecleaix:, alienum autem se et extorrem a 
misericordia Dei prwstitit, et quam longissime a 
sua se salute relegavit, in hoc exprimens atque 
exhibens veritatem nominis sui. » Et paulo post: 
« Nam Valerianus quidem, qui ad hujusmodi faci- 
nora a Macriano impulsus fuerat, contumeliis et 
opprobriis fuit expositus ac deditus, juxta id quo 
dixit Dominus ad lsaiam *! : Et ipsi elegerunt vias 
suas, et abominationes suas quas concupivit anima 


B corum. Et ego eligam ludibria eorum, οἱ peccata 


retribuam 9577 ipsis. Macrianus vero imperandi 
cupiditate flagraus tametsi. imperio indignus, cuim 
regium cultum induere non possel ipse corpore de- 
bilis, duos filios paterna in se translaturos crimina 
imperio prifecit. Etenim. evidentissime in his im- 
pléta est przedictio Dei dicentis ** : Ego sum qui ul- 
ciscor peccata parentum in liberis, ad tertiam usque 
et quartam progeniem eorum qui oderunt mne. Pra- 
vis enim cupiditatibus suis, quibus ipse frui non po- 
tuerat in filiorum capita translatis, improbitate» 
suam et odium divini Numinis in eos pariter traus- 
fudit. » Ac de Valeriano quidem hzc Dionysius 
scribit, 
CAPUT XI. 
De his que Dionysius οἱ Christiani qui iu. Agvpco 
erant, perlulere. 
De persecutionis autem illius acerhitate, quie et 


dici non polest, eum imperio quod tantopere con- 
cupiscebat, indignum fuisse. Quippe Valerianus 
erat vir nobilissimus et princeps civitatis; et au- 
tequam imperaret, omnium consensu imperio di- 
gnissimas habebatur, ut historici tradunt. At Chri- 
stophorsoni prava versio Baronium etiam in erroa- 
rem induxit. 

(25) ᾽Αγαπήρῳ τῷ σώματι. Certe. Joannes Z»- 
naras in Amnnalibus Macrianum claudum fuisse 
scribit, quem in historia illorum temporum con- 
sulere, haudquaquam inutile fuerit. Solus enim ex 
5 qui ad nos pervenerunt scriptoribus, Macriani 
et filiorum ejus res gestas accurate commemo- 
ravit. 

(26) "Qv ἠτύχει. Sic habet codex Regius quem 
fere ubique secutus est Stephanus. In reliquis Maz., 
Med. et Fuketiano legitur ὧν ηὐτύχει, rectius. ni 
lallor. Revera enim Macrianus id quod tantopere 
concupierat, adeptus est, imperium videlicet. Se:l 
cum ipse gestandis imperii insignibus, ob corporis 
debilitatem ,parum esset idoneus, filios suos ad 
imperium evexit. Merito igitur de illo dicit Dio- 
nysius, ὅτι ηὐτύχησε τῶν ἰδίων ἐπιθυμιῶν, id. est, 
compos [uit votorum suorum. Calerum post. hac 
Dionysii verba de Macriano, sequebatur continuo 
locus ille qui legitur in capite 25 hujus libri, ἐχεῖνος 
μὲν οὖν τῶν «pb αὐτοῦ βασιλέων, etc. Uterque enim 
locus descriptus est οχ epistola Dionysii ad Ηει- 
maumonem, scripta anno ix principatus Gallieni. 
Quibus addendus ac pr:xponendus est alter locus 
ex eadem epistola, qui refertur in cap. 1 hujus 
libri. Atque ita concinnatis ac rejunctis inter se 


0663 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


661 


quanta ipse una ctm aliis ob veri lei cultam pertu- Α σαντος, οἷα σὺν ἑτέροις ὁ αὐτὸς διὰ τὴν εἰς τὸν τῶν 


lerit, docent ejusdem Dionysii verba, quibus Ger- 
mano cuidam illius temporis episcopo, qui calum» 
iari ipsum conabatur, respondet in hunc modum: 
« Equidem vereor, ne in dementiam ac stuporem 
lapsus esse videar, dum referre cogor admirabilem 
erga nos Dei providentiam ac dispensationem. Sed 
quoniam arcanum quidem regis occultare, ut ait 
Scriptura **, laudandum est, Dei autem opera prz- 
dicare gloriosum ; adversus Germani impetum co. 
minus decertabo, Veni ad /Emilianum non solus, 
sed comitantibus me Maximo compresbytero , et 
Fausto, Eusehio ac Ch:eremone, diaconis. Quidam 
etiam ex fratribus Rhomanis, qui tum aderant, no- 
biscum ingressus est. Porro ZEmilianus nou dixit 


mihi prima fronte : Ne conventus agas. [ά᾽ enim illi; 


supervacuum erat ac postremum, ad id quod pri- 
mum ac pracipuum est recurrenti. Quippe liaud- 
quaquam curabat ne alios congregarem , sed id 
agebat ne ipsi Christiani essemus. Et ab eo cultu 
desistere me jubebat, ratus scilicet si ego ab eo 
cultu descivissem, c:xteros exemplum mcum secu- 
turos. Respondi non improbabiliter nec longe ar- 
cessita responsione : « Obedire oportet Deo magis 
quam hominibus **. » Sed palam et aperte contesta- 
tus sum, me illum qui solus est Deus, neque alium 
ullum przter hunc adorare ; nec a proposito disces- 
gurum me esse, nec 2598 commissurum unquam 
ut Christianus esse desinerem, Post hzc abire nos 
jussit in vicum quemdam solitudini proximum, cui 
»omen est Cephreo. Sed verba ipsa qu:» ab utroque 
nostrum dicla sunl, sicut actis publicis inserta le- 
guntur, accipite : Inductis Dionysio, Fausto, Ma- 
ximo, Marcello et Chzeremone, ZEmilianus przefectus 
dixit : Non solum scripto, sed etiam viva voce vos 
93 Tob. xu. * Aet, v. 


omnibus fragmentis, pene integram Dionysii ad 
Hermnammouem epistolam habituri sumus. 

(27) "Ac πρὸς l'epuavóv. Quod sequitur insigne 
fragmentum ex epistola seu potius libro Dionysii 
adversus Germanum episcopum, jungendum est cum 
altero. ejusdem libri fragmento quod habes in Jib, 
vi, cap. 40. 

(28) Elc ágpcoovnx δὲ κι’ δυγεύω. Eadem ex- 
casatione. utitur Paulus apostolus in Epist. Hl ad 
Corinthios, cap, ΧΙ, cum se ipsc loudaturus esset, 
ubi vide qu: notat Joannes Chrysostomus, Ad eum 
igitur Pauli locum alludit Dionysius. 

(29) Οὐκ ἀπεοικόζως. Malim scribere οὐχ àcsi- 
κότως. Mox verba illa πειθαρχεῖν δεῖ Θεῷ μᾶλλον f] 
ἀνθρώποις delenda esse -mili. videntur, Leguntur 
quidem hiec verbain cap. v Actuumapostolorum. Sed 
nibil faciunt ad hunc locum. Nisi malis legere, ut 
est in codice fieg., ἀπεκρινάμην δὲ οὐκ ἁπεοικό- 
«t, οὐδὲ μακρὰν coU, Πειθαρχεῖν, etc. ld est, re- 
sponsum dedi quod non longe abest ab illo aposto- 


(90) Ὡς ὑπεμνημαείσθη. . Male Christophor- 
sonus hunc locum ita vertit, sicut a quibusdam in 
commentlarios relata sunt. Ὑπομνήματα Greci vo- 
caut qua Latini Acta, ut observavimus ad librum 
1. ubi de Actis Pilati. Qui hxc Acta. conficiebant, 
dicebantur α Grzcis ὑπομνηματογράφοι. [,αιἰηὶ eos 
eb Actis vocabant, ut legiur in Notitia imperii 
Romani, Hypomnematographi urbis Alexandring 


C 


D 


δλων Ocbv εὐσέθειαν ὑπέστη, δηλώσουσι αἱ αὐτοῦ 
φωναὶ ἃς πρὸς Γερμανὸν (21) τῶν κατ᾽ αὐτὸν ἐπισχό- 
πων χαχῶς ἀγορεύειν αὑτὸν πειρώμενον ἀποφινόμε- 
νος, τοῦτον παρατίθεται τὸν τρόπον’ « Εἰς ἀφροσύ- 
νην δὲ χινδυνεύω (28) πολλὴν xal ἀναισθησίαν ὄν- 
τως ἐμπεσεῖν, εἰς ἀνάγχην συμθιθαζόµενος τοῦ 
διηγεῖσθαι τὴν θαυμαστὴν περὶ ἡμᾶς οἰχονομίαν τοῦ 
θεοῦ. Αλλ᾽ ἐπεὶ μυστήριόν φησι βασιλέως χρύψαι 
χαλὸν, τὰ 0i ἔργα τοῦ Θεοῦ ἀναχηρύττειν ἔνδοξον, 
ὁμόσε χωρήσω τῇ Γερμανοῦ βίᾳ. "Hxov πρὸς Αἱμι- 
λιανὸν οὗ μόνος ' ἠκολούθησαν δέ µοι συμπρεαθύτε- 
ρός τε µου Μάδιμος, xaX διάκονοι, Φαῦστος xai Εὖ- 
σέδιος xai Χαιρήμων. Kal τις τῶν ἀπὸ Ῥώμης 
παρόντων ἁδελρῶν ἡμῖν συνεισῆλθεν. Αἰμιλιανὸς δὲ 
οὐχ εἶπέ uot προηγουμένως, μὴ σύναγε. Περιττὸν γὰρ 
τοῦτο ἣν αὐτῷ xal τὸ τελευταῖον ἐπὶ τὸ πρῶτον ἀνα- 
τρέχοντι. Οὐ γὰρ περὶ τοῦ μὴ συνάγειν ἑτέρους ὁ λό- 
«og ἣν αὐτῷ, ἀλλὰ περὶ τοῦ μηδ' αὐτοὺς ἡμᾶς εἶναι 
Χριστιανούς ' xal τούτου προσέταττε πεπανύσθα:, εἰ 
µεταθαλοίµην ἔγωχε, καὶ τοὺς ἄλλους ἕψεσθαί uot 
ναµίζων. ᾿Απεχρινάμην δὲ οὐκ ἀπεοιχότως (29), οὐδὲ 
μακράν Πειθαρχεῖν δεῖ Θεῷ μᾶλλον ἡ ἀνθρώποις. 
Αλλ' ἄντιχρυς διεµαρτυράµην, ὅτι τὸν Θεὸν τὸν ὄντα 
µόνον, xai οὐδένα ἕτερον σέθων οὐδ' ἂν µετατεθεί- 
µην, οὐδὲ πανσαίµην ποτὲ ΧἈριστιανὺς (v. "Er 
τούτοις ἐχέλευσεν ἡμᾶς ἀπελθεῖν εἰς χώμην πλησίον 
τῆς ἐρῆμου χαλουμένην Κεφρώ. Λὐτῶν δὲ ἐπαχού- 
σατε τῶν ὑπ ἀμφοτέρων λεχθέντων ὡς ὑπεμνημα- 
τίσθη (50). Εἰσαχθέντων Διονυσίου (51) xaY Φαύστου 
xaX Μαξίμου xai Μαρχέλλου xai Χαιρήμονος, Αἱἰμι- 
λιανὸς διέπων τὴν ἡγεμονίαν εἶπε" χαὶ άγραφως 
ὑμῖν διελἐχθην περὶ τῆς φιλανθρωπίας τῶν χυρίων 
ἡμῶν fj περὶ ὑμᾶς χέχρηνται. Δεδώχασι γὰρ ἔξου- 
σίαν ὑμῖν σωτηρίας εἰ βούλοισθε (52) ἐπὶ τὸ χατὰ 
φύσιν τρέπεσθαι, καὶ θεοὺς τοὺς σώζοντας αὐτῶν 


mentio fit in lege ultima codice Theodosiano De 
decurionibus, Ejus officium describit Philo in Flac- 
cum, ubi de Lampone quodam loquens, qui erat 
hypomneinatographus przfectorum /Egyptii : προσ- 
εστὼς γὰρ ἡγεμόσιν ὁπότε ὑπεμνηματίζετο, τὰς δί- 
xag εἰσάγων ὡς ἔχων τάξιν, εἶτα τὰ μὲν ἀπήλει- 
φεν, 7] παρῄει ἑχὼν, τὰ δ᾽ οὗ λεχθέντα προσενέ- 
«avzcv. Hoc hypomnematographi officiun gessit 
olim Alexandri: Lucianus, ut ipse testatur in 
Apologia pro iis qui salarium accipiunt, his ver- 
bis : "Εγωγ) οὖν, εἰ σχέφαιο, δόξαιμ' ἄν σοι οὐ τὸ 
σµικρότατον τῆς Αἰγυπτίας ταύτης ἀρχῆς ἐγχεχειρί- 

αι, τὰς δίχας εἰσάγειν, xai τάξιν αὐταῖς τὴν 
προσήχουσαν ἐπιτιθέναι, xal τῶν πραττοµένων xal 
λεγομένων ἁπαξαπάντων ὑπομνήματα Ὑράφε- 
σθαι, etc. Addit etiam Lucianus, hypomnemato- 
graphum salarium amplissimum e fisco habuisse, 
οἱ peracto recte officio, proviuciam regendam ac- 
cepisse. 

(34) Εἰσαχθέγτων Διονυσίου. Hzc erat formula 
actorum publicorum, ut docet Amm. Marcellinus 
in lib. xxi1 his verbis: Et acta super eo gesta, mon 
sine magno legebantur horrore, cum id voluminia 
publici contineret exordium. Consulatu Tauri el 
Florentii, inducto sub preconibus Tauro. Ad quem 
locum vide qu: olim notavitnus. 

(92) El βού.οισθε. In tribus exemplaribus Mag., 
Med. et Fuk. legitur εἰ βούλεσθς, 


605 


φύσιν. Τί οὖν φατε «pb, ταῦτα; 0ὐδὲ γὰρ ἆἄχα- 
ρίστους ὑμᾶς ἔσεσθαι περὶ τὴν φιλανθρωπίαν αὐτῶν 
προσδοχῶ, ἐπειδήπερ ἐπὶ τὰ βελτίω ὑμᾶς προτρέ- 
πονται. Διονύσιος ἀπεχρίνατο' Οὗ πάντες πάντας 
προσχυνοῦσι θεοὺς, ἀλλ᾽ ἔχαστοί τινας, οὓς νοµί- 
ζουσιν. Ἡμεῖς τοίνυν τὸν ἕνα θεὸν χαὶ Δημιουργὸν 
τῶν ἁπάντων, τὸν χαὶ τὴν βασιλείαν ἐγχειρήσαντα 
τοῖς θεοφιλεστάτοις Οὐαλεριανῷ χαὶ Γαλλιηνῷ σε- 
θαστοῖς, τοῦτον χαὶ σέθοµεν xaX προσχυνοῦμεν, xal 
τυύτυ διηνεχκῶς ὑπὲρ τῆς βασιλείας αὐτῶν ὅπως ἁσά- 
λευτος διαµένῃ, προσευχόµεθα. Αἱμιλιανὸς διέπων τὴν 
ἡγεμονίαν, αὐτοῖς εἶπε᾽ Τίς γὰρ ὑμᾶς χωλύει xal 
τοῦτον εἴπερ ἐστὶ θ:ὸς, μετὰ τῶν χατὰ φύσιν θεῶν 
προσχυνεῖν ; θεοὺς γὰρ σέβειν ἐχελεύσθττε, xal θεοὺς 
οὓς πάντες ἴσασι. Διονύσιος ἀπεχρίνατο. Ἡμεῖς o5- 
δένα ἕτερον προσχυνοῦμεν. Αἱἰμιλιανὸς διέπων τὴν 
ἠγεμονίαν, αὐτοῖς εἶπεν: "Opi ὑμᾶς ὁμοῦ xaX &ya- 
plaxouc ὄντας καὶ ἀναισθήτους τῆς πραὀτητος τῶν 
σεθαστῶν (33) ἡμῶν. Διόπερ οὑχ ἔσεσθε Ev τῇ πὀό- 
λει ταύτῃ. ᾽Αλλὰ ἁποσταλήσεσθε εἰς τὰ µέρη τῆς 
Λιθύτς, xaY ἓν τόπῳ λεγομένῳ Κεφρώ; τοῦτον γὰρ 
«by τόπον ἐξελεξάμην ix τῆς χελεύσέως τῶν σεθα- 
στῶν ἡμῶν. Οὐδαμῶς δὲ ἐξέσται οὔτε ὑμῖν οὔτε ἅλ- 
λοις τισὶν, συνόδους ποιεῖσθαι, fj εἰς τὰ καλούμενα 
κοιμητήρια (04) εἰσιέναι. El δέ τις φανείη pt γενό- 
µενος εἰς τὸν τόπον τοῦτον ὃν ἐχέλευσα, 3] £v συνα- 
oT, τινι εὑρεθείη, ἑαυτῷ τὸν χίνδυνον ἑπαρτήσει. 
OO γὰρ ἐπ.λείψει dj δέουσα ἑπιστρέφεια. ᾿Απόστητε 
οὖν ὅπου ἐχελεύσθττε. --- Καὶ νοσοῦντα δὲ µε χατήπει- 
ξεν, οὐδὲ pig ὑπέρθεσιν δοὺς ἡμέρας. Ποίαν οὖν 
ἔτι (35) τοῦ συνάγειν 7| μὴ συνάγειν εἴχον σχολήν; » 
Βίτα μεθ) ἕτερά φησιν’ « Αλλ᾽ οὐδὲ τς αἰσθητῆς 
ἡμεῖς μετὰ τοῦ Κυρίου συναγωγῖΏς ἀπέστημεν. ᾽Αλλὰ 
τοὺς μὲν ἓν τῇ πόλει σπουδαιότερον συνεχρότουν ὡς 
συνὼν, ἀπὼν μὲν τῷ cogat, ὡς εἰπεῖν (26), παρὼν 
δὲ τῷ πνεύµατι. Ἐν δΣ τῇ Κεφροῖ, xai πολλὴ συναπ- 
εδήµησεν ἡμῖν ἐχχλησία, τῶν μὲν ἀπὸ τῆς πόλεως 
ἁδελφῶν ἑπομένων, τῶν o3 συνόνφων ἀπ᾿ Αἰγύπτου. 
Κάχεῖ θὗὐραν ἡμῖν ὁ θεὸς ἀνέῳξε τοῦ λόγου. Καὶ τὸ 
μὲν πρῶτον ἐδιώχθημεν, ἑλιθοθολήθημεν, ὕστερον δέ 
«teg οὖκ ὀλίγοι τῶν ἐθνῶν τὰ εἴδωλα χαταλιπόντες, 
ἐπέστρεφαν ἐπὶ τὸν Θεόν. Οὐ πρότερον γὰρ παραδε- 
ξαμένοις αὐτοῖς, τότε πρῶτον GV ἡμῶν ὁ λόγος ἑπ- 
Εεσπάρη. Καὶ ὥσπερ τούτου ἕνεχεν ἁπαγαγὼν ἡμᾶς 
πρὸς αὐτοὺς ὁ θεὸς, ἐπεὶ τὴν διαχονίαν ταύτην 
ἑπληρώσαμεν, πάλιν ἁπαγήοχεν. Ὁ γὰρ Αἱμιλιανὸς 


(55) Πραὀτητος τῶν c36actóv*. Codd. Med. οἱ 
Maz. addunt ἡμῶν, quibus consentit codex Fuk. 

(34) Κοιμητήρια. Latini areas vocabant, ita 
Tertullianus in libro ad Scapulam, et in. Gestis 
purgationis Ceciliani : Nam cives in area. marty- 
rum fuerunt inclusi. EL in Gestis purgationis Fe- 
licis : Tollat aliquis de vestris in aream, ubi ora- 
tiones facitis. 

(35) Ποίαν οὗν ἔτι. Accusabatur scilicet Dio- 
nysius a Germano, quod conventus fratrum non 
habuisset ante. exortum persecutionem, sed fuga 
siluti sus prospexissel. Quoties eniti iugruebat 
persecutio, solebant prius episcopi populum con- 
gregare, ut eum ad. retinendam Cliristi idem ex- 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LIB. ΤΗ. 
τὴν -βασιλείᾳν προσχυνεῖν, ἐπιλαθέσθαι τε τῶν παρὰ A hiscum disserui de humanitate principum nostro- 





rum, qua illi erga vos utuntur, Vobis enim potesta- 
tem fecerunt salutis vestrae. retinenda, dummodo 
ad id quod natura: consentaneum est ferri, deosque 
imperii illorum custodes adorare, et eorum qus na- 
ture ipsi repugnant oblivisci velletis. Quid ergo ad 
hzc dicitis? Neque enim vos ingrato animo fore 
spero adversus eorum clementiam, quippe cum ad 
meliora vos traducere conentur. Dionysius respon- 
dit : Non omnes ab omnibus coluntur dii, sed eos 
singuli colunt quos arbitrantur deos. Nos quidem 
unum Deum omnium rerum opificem , qui Vale- 
riano et Gallieno sacratissimis Augustis imperium 
tradidit, colimus et adoramus. Huic continuas preces 
offerimus pro imperio illorum, ut stabile et incon- 


B cussum permaneat. ZEmilianus przfectus iterum di- 


C 


xit : Quis vero vos prohibet, quominus et hunc, si 
quidem Deus est, cum iis qui natura dii sunt ad- 
oretis? Deos enim colere jussi estis, eosque quos 
cuncti norunt deos. Dionysius respondit : Nos nul- 
lum aliam adoramus. /&milianus przfectus dixit : 
Video vos ingratos esse simul ac stupidos, qui cle- 
mentiam Augustorum minime sentiatis. Quamob- 
rem non manebitis in hac urbe, sed mittemini in 
partes Libyz ad locum qui dicitur Cephro. Hunc 
enim locum jussu Augustorum nostrorum elegi. 
Nullatenus autem licebit vobis nec quibuscunque 
aliis, conventus agere, aut ea qu:e vocantur ceeme- 
teria adire. Quod si quis ad eum quem jussi locum 
minime profectus deprehendetur, aut in conventu 
aliquo fuerit inventus, is sibi ipse periculum arces- 
set. Non enim deerit congrua animadversio. Absce- 
dite igitur quo jussi estis. — Statimque me tametsi 
vgrotantem proficisci compulit, ne dici quidem 
unius dilatione concessa. Quomodo igitur con- 
ventus agere aut non agere vacuum mihi dein- 
ceps fuit? » Paucis deinde interjectis , addit : 
259 Sed nequea corporali conventu, Domino ju- 
vante, abfuimus. Verum eos qui in urbe erant, pe- 
rinde ac si adesseim, majore studio congregavi in ec- 
clesiam ; absensquidem corpore, ut jam dixi, animo 
autem przsens. Apud Cepliro vero nobiscum magna 
fidelium adfuit multitudo, partim eorum qui ab 
urbe nos secuti fuerant, partim aliorum qui ex re- 


D liqua ZEgypto confluebant. lbi quoque januam nobis 


patefecit Deus ad przdicationem verbi sui. Et ini- 
tio quidem persecutionem passi et lapidibus .impe- 


hortarentur, Deinde infantes et catecliumenos 
baptizabant, ne sine baptismo ex hac vita migra- 
Tetit ; et Eucharistiam fidelibus dividebant, cuim 
incertum esset. quandiu duratura esset persecutio. 
Quem  imorein docuit nos factum Dorothei cujus- 
dam  Thessalonicensis episcopi , temporibus Ju- 
stini, quod refertur in suggestione Germani, Fe- 
licis et Dioscori, missa ad Hormisdam PP. anuo 
Christi 519. 

(360) ᾽Απὼν μὲν τῷ σώματι, ὡς εἰπεῖν. Sic in 
codd. Maz. et Med. scribitur. Vulg. εἶπον. In Fuk. 
et Savil. scriptam inveni ὡς εἶπεν ὁ ᾿Απόστολος. 
Certe alludit Dionysius ad locum Apostoli in priore 
ad Coriuth. cap. v. | 


607 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Ι. — HISTORICA. 


6063 


titi sumus. Posimodum vero non pauci ex gentilibus, Α εἰς τραχυτέρους μὲν, ὡς ἐδόχει, xaX M6uxtozipou; 


relictis simulacris, ad Deum conversi sunt. Tunc 
enim primum apud illos verbi divini per nos sparsa 
sunt semina, cum Íllud antea non suscepissent. 
Ac prorsus quasi Deus ejus rei causa nos ad illos 
perduxisset, postquam illud ministerium implevi- 
mus, iterum nos alio transtulit. Etenim ZEmilianus 
in asperiora quxdam loca, et ut credebat magis 
Libyca, nos transporiare constituit. £t cunctis 
undecunque ad Mareoticam pr:»fecturam confluere 
jussis, vicos per regionem illam dispersos singulis 
assignavit : nos vero magis ad viam publicam, ut pri- 
mi comprehenderemur, collocavit. Id enim przecipue 
agelat ac moliebatur, ut quandocunque voluisset, 
omnes nullo negotio capi possemus. Ego vero cum 
Cephro primum abire jussus sum, tametsi ubinam 
locus ille situs esset, ignorabam, quippe qui ne no- 
men quidem illius antea fere audivissem ; nibilo- 
minus alacri constantique animo perrexi. Postea- 
quam vero mihi renuntiatum est ut ad Colluthio- 
nis regionem migrare, norunt ii qui tum prasen- 
tes aderant quomodo affectus animo fuerim. Mic 
enim memetipsum accusabo. Principio quidem zgre 
adinodum ac moleste tuli. Etsi enim regio illa no- 
tior nobis magisque familiaris erat quam Cephro, 
tamen fratribus ac probis viris vacuus esse locus 
dicebatur, et viatorum turbis latronumque incur- 
sionibus obnoxius, Sed multum mihi consolationis 
attulit, quod fratres me admonuerunt, locum illum 
a civitate propius abesse. ltaque quamvis Cephro 
maximam nobis multitudinem fratrum ex ZEgypto 
confluentium adduxisset, adeo ut laxius jam con- 
ventus agere possernus : illic tameu ob vicinitatem 
urbis, charissimorum et conjunctissimorum homi- 
num aspectu crebrius nos aiebant esse 960 lrui- 


(57) Τὰ KoAAov0luroc. Supplendum videtar 
p£en. Sic supra dixit Dionysius τὰ µέρη τῆς At- 
ύης. Erat autem hic locus in Mareotica praefectura. 
Sie eiiam τὰ βουχόλου tractus quidam — ZEgypti 
dicebatue, a noinine scilicet. dominorum qui ea 
loca olim possederant. Apad. Niceplioruin. Κολου- 
θίων hie locus dicitur cuim simplici lambda; quam 
scripturam rectiorem puto. Nam Κολλουθίων nomen 
est deflexum a Colutho, qui nomen fuit frequens 
apud .JEgyptios. Certe ita diclus est poeta quidam 
celebris temporibus Anastaeii , oriundus ex The- 
haide, ut testatur Suidas. Fuit et alter Coluthus 
schismaticus in ZEgypto temporibus magni Auasta- 
sii, cujus crebra fit mentio in ejus Apologia. Eum 
Acoluthum  voeat Gregorius Nyssenus in. lib. xi 
contra Eunomium. 

(58) Κωταδρομαῖς ἐγχείμενον. Scribendum puto 
ἐχχείμενον. 

(99) Κατὰ µέρος... συαγωγαί. Quoties suburbia 
aulo remotiora erant ab urbe, ii qui in suburbiis 
illis manebant, non cogebantur. ad inajoris ecclesia 
conventus accedere, sed in eo suburbio particu- 
lares fiebant. conventus in aliqua basilica, aut in 
loco ad hoc agendum idoneo. Id ex hoc Dionysii 
loco manifeste colligitur, quem nec Musculus nec 
Christophorsonus intellexerunt, sed oinnia. miscue- 
runt, adeo nt ex eorum interpretatione nihil sani 
possis elicere. Porro προάστεια Greci dicunt non 
solum suburbia, qux urbi conjuncta sunt, sed etiam 
v'tos satis longo intervallo ab urbe «dissitos. Sic 
Canopus duodecimo lapide distans aU urbe Alexan- 


ἡμᾶς µεταστῆσαι-τόπους ἐθουλίθη * xai τοὺς παντα- 
χόσε εἰς τὸν Μαρεώτην ἐχέλευσε συῤῥεῖν, xta; 
ἑχάστοις τῶν χατὰ χώραν ἀφορίσας, ἡμᾶς δὲ μᾶλ- 
λον ἓν ὁδῷ xai πρώτους καταληφθησοµένους ἕταζενο 
Ὠχονόμει γὰρ δηλονότι xaX παρεσχεύαζεν, ἵνα ὁπό- 
ταν βουλτθείη συλλαθεῖν, πάντας εὐαλώτους Éyot. 
Ἐγὼ δὲ ὅτε μὲν εἰς Κεφρὼν χξεχελεύσμτν ἀπελθεῖν, 
xai τὸν τόπον Ὀγνόουν ὅποι moth ουτός ἐστιν, οὐδὲ 
τὸ ὄνομα αχεδὸν πρότερον ἀχηχούς ᾿ χαὶ ὅμως εὐθύ- 
µως xal ἁταράχως ἀπῄειν. Ἐπεὶ δὲ μετασχηνώσειν 
εἰς τὰ Κολλουθίωνος (57) ἀπηγγέλη pot, ἴσασιν οἱ 
παρόντες ὅπως διετέθην' ἐνταῦθα γὰρ ἐμαντοῦ xaz- 
ηγορήσω. Τὸ μὲν πρῶτον Ἰχθέσθην χαὶ λίαν ἔχα- 
λέπηνα xal γὰρ εἰ γνωριµώτεροι xaX συνηθέστεροι 


B ἐτύγχανον ἡμῖν οἱ τόποι, ἀλλ ἔρημον μὲν ἀδελφῶν 


xai σπουδαίων ἀνθρώπων ἔφασχον εἶναι τὸ χωρίον, 
ταῖς δὲ τῶν ὁδο,ιπορούντων ἐνοχλήσεσι xal λῃηστῶν 
καταδρομαῖς ἐγκείμενον (38). Ἔτνχον δὲ παραῦν- 
µίας, ὑπομνγσάντων µε τῶν ἁδελφὼν , ὅτι γειτνιᾷ 
μᾶλλον τῇ πόλει. Καὶ ἡ μὲν Κεφρὼν πολλὴν ἁμῖν 
ἦγεν ἀδελφῶν τῶν ἀπ᾿ Αἰγύπτου τὴν ἐπιμιξίαν ὡς 
πλατύτερον ἐχχλησιάζειν δύνασθαι ἐχεῖ δὲ πλτ- 
σιαίτερον οὔσης τῆς πόλεως, συνεχέστερον τῖς τῶν 
ὄντως ἀγαπητῶν xal οἰχειοτάτων καὶ «φιλτάτων 
ὄψεως ἀπολαύσομεν, ᾿Αφίξονται γὰρ xai ἀναπαύ- 
σονται, xal ὡς ἓν προαστείοις ποῤῥωτέρω χε'µέ- 
votg, χατὰ µέρος ἔσονται συναγωγαί (59). Καὶ 
οὕτως ἐγένετο. » Kai μεθ) ἕτερα. περὶ τῶν 
συµβεθηχότων αὐτῷ αὖθις ταῦτα γράφει « Πολ- 
λαῖς Ys ταῖς ὁμολογίαις (40) Γερμανὺς .«σεμνὺ- 
vexat. Πολλά γε εἰπεῖν ἔχει χαθ) ἑαυτού γενόµενα. 
Ὅσας ἀριθμῆσαι δύναται περὶ ἡμῶν ἀποφάσεις, 
δημεύσεις, προγραφὰς, ὑπαρχόντων ἁρπαγὰς, ἁξιω- 
µάτων ἀποθέσεις (41), δόξης χοσμικῆς ὁλιγωρίας, 


dria, προάστειον dicitur ab Athanasio in lihella 
quem obtulit concilio Chalcedonensi. Sic eiiam 
Daphne, suburhanum Antiochi, Achyrona  Nico- 
mediz, et Septimum dicitur suhu*banum Constan- 
tinopolis, lieet. aliquot passuum millibus abessent 
ah illis civitatibus, Vide Glossarium Pitheei in. No- 
velles Juliani Antecessoris, voce Proastium. Porro 
ex hoc loco colligitur :etate. quidem Dionysii uni- 
cam adhuc fuisse Alexandrize ecclesiam, in quam 
omnes urbis illius fideles orationis causa conve- 
niebant, Postmodum vero temporibus Athanasii, . 
cum plures cssent ecclesie a diversis episcopis 
Alexandrix zdificat:, cives Alexandrini seorsum 
in diversis ecclesiis colligebantur, χατὰ µέρος xaX 
διηρηµένως, ut loquitur Athanasius in. Apologia 
prima ad. Constantium , nisi quod. iu majoribus 
festis, Pasch:e scilicel aut Pentecostes, non fie- 
haut particulares conventus, sed universi in. majo- 
rei. eeclesiam  coaveniebant, ut. ibidem testatur 
Athanasius. 

(40) Πο..]αῖς γε ταῖς ὁμο.]ογίαις. Ἠωο et se- 
quentia ironice dicuntur à Dionysio. Qu: deiude 
sequuntur. sic lego et interpungo : Πολλά γε εἰπεῖν 
ἔχει χαθ᾽ ἑαυτοῦ γενόµενα, ὅσα ἀριθμῆσαι δύναται 
περὶ ἡμῶν. Certe in vetustissimo codice Mazariuo, 
post vocem ἡμῶν apposita est. virgula, et ante vo- 
cem 5sag ponitur subdistinctio. Codex autem Fuk. 
emendatoni nostrze plane subscribit. 

(41) ᾽Αξιωμάτω» ἀποθέσεις. [πο patet. Dio- 
nysium Alexandrinum splendido genere ortum 
fuissc. Nam dignitas ex generis nobilitate pracipue 


663 


vísitg, xaX τῶν ἑναντίων ἀπειλῶν, κάὶ χαταθοῄσεων 
xal κινδύνων, xal διωγμῶν xal πλάνης χαὶ στε- 
νοχωρίας, καὶ ποικίλης θλίψεως ὑπομονήν; θα τὰ 
ἐπὶ Δεχίον xal Σαθίνου (43) συµθάντα uot, οἷα μέ- 
χρι νῦν Αἱμιλιανοῦ. Ποῦ δὲ Γερμανὸς ἑφάνη; τίς δὲ 
περὶ αὐτοῦ λόγος, ᾽Αλλὰ τῆς πολλής ἀφροσύνης 
εἰς fjv ἐμπίπτω διὰ Γερμανὸὺν, ὑφίεμαι' διὸ χαὶ ctv 
x30' ἔχαστον τῶν γενοµένων δ,ἔγησιν, za pinus τοῖς 
εἰδόσιν ἀθελροῖς λέγειν. » 'O 6' αὑτὸς χαὶ ἐν τῇ 
πρὸς Ἀομέτιον καὶ Δίδυμον ἐπιστολῇ τῶν ἁμφὶ τὸν 
δ.ωγμὸν αὖθις μνημονεύει ἐν τούτοις" ε Τοὺς δὲ 
ἡμετέρους πολλούς τε ὄντας xal ἀγνῶτας ὑμῖν, πε- 

ισσὸν ὀνομαστὶ χαταλέγειν΄ πλὴν ἴστε ὅτι ἄνδρες 
X2 γυναῖχες, χαὶ νέοι χαὶ Ὑέροντες, xal χόραι xa 
πρεσθυτιδες, xal στρατιῶτα, xai ἰδιῶται, χαὶ πᾶν 
γένος xai πᾶσα ἡλικία, οἱ μὲν διὰ µαστίγων xal 
πυρὸς, ol δὲ διὰ σιδήρου τὸν ἀγῶὤνα νιχῄσαντες, 
τοὺς στεφάνους ἀπειλήφασι vol; δὲ οὗ πάµπολυς 
αὐτάρχης ἀπέθη χρόνος, εἰς τὸ φανῄῆναι δεχτοὺς τῷ 
Κυρίῳ: ὥσπερ οὖν ἔοιχε μηδὲ ἐμοὶ ὃ µέχρι νῦν. 
Διόπερ εἰς ὃν οἶδεν αὐτὸς ἐπιτήδειον χαιρὸν ὑπερέ- 
θετό µε, ὁ λέγων’ «Καιρῷ δεχτῷ ἐπήκουσά σου, xol 
ἐν ἡμέρα σωτηρίας ἑθοήθησά cot. » Τὰ γὰρ καθ᾽ 
ἡμᾶς ἐπειδῃ πυνθάνεσθε xai βούλεσθε δηλωθῆναι 
ὑμῖν ὅπως δ.άγοµεν, Ἠχούσατε μὲν πάντως, ὅπως 
ἡμᾶς δεσμώτας ἀπαγομένους ὑπὸ ἑκατοντάρχου xal 
στοα-τγῶν (44), καὶ τῶν σὺν αὐτοῖς στρατιωτῶν xal 
ὑπτρετῶν, igi cs xai Γάΐον καὶ Φαῦστον καὶ Πέτρον 


ducitur. Hinc in gestis purgationis Ceciliani, αρ 
post collationem Carthaginensem edita sunt, Victor 
interrogatus a Zenofilo consulare, cujus conditionis 
esset, respondit: Professor sum littcrarum Roma- 
narum. Deinde interrogats cujus dignitatis esset, 
respondit : Patre decurione Constantiniensium , avo 
milite, qui in. comitatu militaverat. Ceterum Ρἱ0- 
nysius Alexandrinus, antequam ad Christi fidem 
transiret, professione rhetor fuerat, ut docet Ma- 
ximus in scholiis ad librum Dionysii Areopagitze 
De colesti hierarchia, capite 5 :'O γοῦν μέγας Διο- 
νύσιος ὁ ᾽Αλεξανδρέων ἑπίσχοπος, ὁ ἀπὸ ῥητό- 

v, etc. | 

(42) Βου. 1ευτικῶν. Augustus. Alexandrinos sine 
nHis decurionibus rempublicam suam administrare 
jrserat. Postea. vero. Severus. imp. Alexandrinis 
euriam habere permisit, ut. scribit Dio in lib. Lt : 
Toig 6' Αλεξανδρεῦσιν ἄνευ βῥουλευτῶν πολιτεύε- 
60a: ἐχέλευσεν. Paulo post, ῥουλεύουσι δὲ δη iv 
τῇ ᾽Αλεξανδρείᾳ περὶ Σεέ6ρου αὐτοχράτορος ἀρξά- 
µενο:. Idem scribit Spartianus in. Severo : Alexan- 
drinis jus buleutarum dedit, qui sine publico con- 
silio, ita ul sub regibus, ante vivebant, uno judice 
contenti, quem Cesar. dedisset. Cerie. in epistola 
Athanasii ad solitarios , mentio fit decurionum 
Alexaudriz. 

(45) Τὰ ἐπὶ Asxlov xal Xa€ivcv. Mic Sabinus 
przfecius /Egypti fuerat temporibus Decii. imp. De 
quo Dionysius in epistola ad Fabium, quam retulit 
Eusebius in cap. 41 lib. vi. ZEmilianus vero pra- 
fectus "Egypti de quo hic sermo est, postea impe- 
Tium occupavit, ut scribit Pollio in 50 Tyrannis; 
qui lamen eum ducem appellat, non autem prz- 
lectum /Egypii. 

(44) Kal eegacmyor. Male. interpretes hoc loco 
duces interprelati sunt; quod est absurdissimurn. 
Cur enim pluribus opus erat ducibus ad deducen- 
dum Dionysium in exsilium, cum uuus tanium ad- 
essel centurio? Vidit hanc absurditatem Christo- 


HISTORLE ECCLESIASTIC.E£ LID. VII. 


D sequuntur verba, xa 





670 


ἑπαπίνων ἡγεμονιχῶν xaY βουλευτικχῶν (42) χατα-ρο- A turos. Eos quippe accessuros ibique conimoraturos, 


et tanquam in suburbanis remotioribus, particulas 
res illic couventus futuros. Idque ila contigit. » 
Deinde paulo post de bis qux sibi acciderunt ita 
scribit : « Sed forlasse Germanus multis fldei con- 
fessionibus gloriatur ; multa przdicare potest ad- 
versus se gesta. Quot vero enumerare potest perin- 
de alque ego, sententias judicum, publicationes, 
proscriptiones, direptiones bonorum : abjectiones 
dignitatum, contemptus glori: ssmcularis, lauduiww 
a prxfectis πο decurionibus  profectarum  despe- 
ctus : minarum denique qux coram intentabantur, 
vociferationum, discriminum, persecutionum, fuge, 
arumnarum et cujusquemodi malorum tolerantiam; 
cujugnodi sunt ea qux sub Decio et Sabino, et quz 


B in hunc usque diem sub Emiliano nobis contige- 


runt, Ubinam vero comparuit Germanus ? Quienam 
Hlius facta est mentio ? Verum ab imprudentia illa in 
quam Germani causa delapsus sum, taudem absisto. 
Singularum igitur rerum narrationem — fratribus 
qui plenissimam gestorum notitiam habenl relie- 
quo, » Porro idem Dionysius in epistola quam 
scripsit ad Domitium et Didymum, nonnulla. ad 
persecutionem illam spectantia rursus ita conme- 
morat: « Nostros vero superfluum est pomiratimn 
recensere, cum et plurimi sint et vobis ignoti. Id 
tantum in universum scire vos convernit, viros et 
mulieres, juvenes ac senes, puellas et anus, milites 
ac paganos, ex omni denique liominum genere 


phorsonus, eaque de causa pro otpa:vyóo. emen- 
davit στρατηγοῦ, et ducem interpretatus est. Seil 
neque hoc modo absurditatem vitare potuit, Neque 
enim dux ipse reos in exsilium deducere solebat. 
Sed hujusmodi officium mandabatur centurioni aut 
speculatorí. Aliud igitur significat vox στρατη- 
γῶν, nempe dunumviros seu magistratus. Alexzur- 
drin: civitatis. Gr:eci enim ita vocabant, ut. plu 
ribus exemplis probavi ad librum xxxi Amm. Mare 
cellini. Porro lii. magistratus eum haberent. modi- 
cam coercilionem, ut loquuntar jurisconsulti, reos 
comprehendere, carceri mancipare et interrogare, 
el acta conficere solebaut, Romano prasidi judi- 
cium de iis reservantes, ut discere est ex. Actibus 
apostolorum, et ex Actis Pionii martyris οἱ aliorum. 
Quare non mirum est si magistratus Alexandrie 
hoc in loco operam suam commodaut rectori pro- 
vinciz, ad deducendum Dionysium in exsilium ; 
quei scilicel ipsi ^omprehenderant, et in judicium 
coram praffecto ZEgypti adduxerant, Sed et. quie 

| τῶν σὺν αὐτοῖς στρατιωτῶν 
χαὶ ὑπηρετῶν, sententiam nostram. confirmant. 
Nam στρατιῶται referuntur ad centurionem; ὑπη- 
ρέται vero ad duuimviros scu magistratus quibus 
parebant. Athanasius quoque, in epistola ad soli- 
tarios, στραττγόν vocal duumvirum seu magistra- 
tum Alexandrina civitatis. Loquens enim de Ariartis 
qui presbyteros ac diaconos Alexandriz in judicium 
pertractos exsilio imultaverant, ita scribit : Καὶ πώς 
αὐτοὺς ἐπὶ τοῦ δουκὺς xal τῶν διχαστῶν ἐφνγά» 
δευσαν, χαταφέροντες bx τῶν οἴχων τοὺς οἰκείους 
αὐτῶν διὰ τῶν στρατιωτῶν xal τοῦ στρατηγοῦ lop- 
γονίου χαὶ πληγαϊς χαταχόπτοντες, ld est, Quomodo 
ducis ac judicum opera eos in exsilium egere, ne- 
cessarios illorum ez domibus ezxirahentes militari 
manu, εἰ adjumenio  Gorgonii magistratus. Male 
enim interpres Gorgonium ducem vertit, Atqui 
duX ipse Sebastianus vocabater, teste Athanasio: 
Gorgonius vero migisiratus erat. seu. duumvir 


671 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTOINICA. 


672 


aique ztate, alios (lagrorum verberibus, alios ferri A xaX Παὔῦλον, ἑπελθόντες τινὲς τῶν Μαρεωτῶν (45), 


acie, alios ignibus in certamine superatis coronas 
retulisse. Nonnullís vero longissimum temporis 
spatium non salis fuit ad hoc ut Deo acceptabiles 
viderentur, sicuti nec inihi in hunc usque diem. 
Scilicet in aliud opportunum tempus quod ipsi 
probe cognitum est, me distulit Dominus qui 
dicit : « la. tempore accepto exaudivi te, et in 
dis salutis opitulatus sum tibi ***. » De rebus 
autem nbstris quandoquidem  sciscitamini, ac 
certiores fieri vultis quo in statu agamus : andi- 
visis quidem omnino, quo pacto cum ego οἱ Caius 
et Faustus cum Petro et Paulo vincti duceremur 
a centurione et magistratibus, militibusque et 
apparitoribus, qui una cum ipsis erant, super- 


ἄχοντας χαὶ μηδὲ ἐπομένους, βίᾳ τε σύροντες ἀφίρ- 
πασαν. Ἐγὼ δὲ νῦν xai l'étoz xaX Πέτρος, µόνοι τῶν 
ἄλλων ἁδελφῶν ἀπορφανισθέντες, Ev ἑρήμῳ xal 
αὐχμηρῷ τῆς Λιθύης τόπῳ χαταχεχλείσµεθα, τριῶν 
ἡμερῶν ὁδὸὺν τοῦ ἩΠαραιτονίου διεστηχότες. » Καὶ 
ὑποχαταθάς qnot * « Ἑν 6b τῇ πόλει χαταδεδύχασιν 
ἀφανῶς ἐπισχεπτόμενοι τοὺς ἁδελφούς πρεσθύτεροι 
μὲν, Μάξιμος, Διόσχορος, Δημήτριος xal Λούχιος" 
ol γὰρ £v τῷ χόσμῳ προφανέστεροι Φαυστῖνος xaX 
Αχύλας, ἓν Αἱγύπτῳ πλανῶνται. Διάχονοι δὲ οἱ 
μετὰ τοὺς ἓν τῇ νόσῳ (46) τελευτήσαντας ὑπο- 
λειφθέντες, Φαῦστος, Εὐσέθιο, Χαιρήμων, Εὺ- 
σέθιος ὃν ἐξ ἀρχῆς ὁ θεὺς ἐνεδυνάμωσε xal παρ- 
εσχεύασε τὰς ὑπηρεσίας τῶν iv ταῖς φυλαχκαῖς Υε- 


venientes quidam ex Mareotis, invitos nos nec B νοµένων ὁμολογητῶν ἐναγωνίως ἀποπληροῦν, καὶ 


46] sponte sequentes per vim abstraxerint. Ego 
quidem nunc et Petrus et Caius soli, reliquis fra- 
tribus orbati, in deserto et squalido quodam Li- 
bye loco conclusi sumus, tridui itinere distantes a 
Parztonio. » Et aliquanto post : « In urbe autem, 
inquit, occultarunt se, ut fratres clanculo invisant, 
presbyteri quidem : Maximus, Dioscorus, Deme- 
trius et Lucius. Faustinus enim et Aquila, utpete 


in majore hominum luce positi, per JEgyptum ' 


vagantur. Diaconi vero post illos qui morbo con- 
sumpti sunt, superstites : Faustus, Eusebius, Chze- 
remon. Eusebius, inquam, quen Deus «am inde ab 
initio roboravit, impulitque ut confessoribus in 
custodia positis ministeria strenue exhiberet ; utque 
consummatorum ac beatorum martyrum cadavera 


«V Ίσα, xLIX. 


Alexandri:e, cujus id. proprium munus erat, ut reos 
eomprehenderet, et coram majoribus judicihns 
sisteret. Testatur id libellus protestationis populi 
Alexandrini, quem Athanasius epistole sure suh- 
jecit, his verbis : Οἶδε ταῦτα xal 6 στρατηγὸς τῆς 
πόλεως Γοργόνιος. Et paulo. post: Απέστειλε τὸν 
τῆς τάξεως δήµιον, καὶ τὸν στρατηγὸν, θέλων αὐτὰ 
ἄραι, id est, Misit speculatorem officii sui, et magi- 


. etratum, ut arma illa ez ecclesia tolleret. 


45) 'Ezx&A0óÓvccc τινὲς τῶν Μαρεωτῶν. Ic in 
prima persecutione sub Decio contigerunt, tunc 
cum Dionysius Sabini przfecti senteutia Taposirim 
deductus est, ut scribit ipse Dionysius in epistola 
adversus Germanum, quie habetur in lib. νι, c. 40. 
Certe qui epistolam illam Dionysii adversus Ger- 
manum cum hac qux ad Domitium scripta est, 
contulerit, non dubitabit quin de una eadeuque re 
utrobique loquatur Diouysius. Quare fallitur Euse- 
bius, qui in hac. Dionysii ad Domitium epistola, ea 
narrari putavil αυ ad Valeriani persecutionem 

ertinebant, quod ex ipso Dionysio facile est refel- 
ere. Eteuim in persecutione sub Valeriano, Diony- 
Sius non est deductus in exsilium cum custodia 
militari ; nec supervenientes Marcotz , fugatis mi- 
litibus eum per vim abstractum in libertatem re- 
stituerunt; nec Caium et Faustum, ei Petrum ac 
Paulum presbyteros secum tunc Dionysius habuit. 
Qux omnia in persecutione illa qux paulo ante De- 
cii imperium cepta est, Dionysio contigerunt, ut 
ipse testatur-in epistola adversus Germanum, quam 
refert Eusebius in lib. vi. At. in. persecutione sub 
Valeriano , Dionysium comitati sunt in exsilio 
Maximus presbyter et diaconi Faustus, Eusebius οἱ 
Charemon, et quidam clericus Romanus, quetm- 
admodum scribit idem Dionysius in epistola adeer- 


τὰς τῶν σωμάτων περιστολὰς (47) τῶν τελείων xal 
µακαρίων μαρτύρων οὐχ ἀχινδύνως ἐχτελεῖν. Καὶ 
Y&p µέχρι νῦν οὐχ ἀνίησιν ὁ Ἠγούμενος, τοὺς μὲν 
ἀναιρῶν, ὡς προεῖπον, ὠμῶς τῶν Ἀπροσαγομένων’ 
τοὺς δὲ βασάνοις καταξαίνων, τοὺς δὲ φυλαχαῖς xai 
δεσμοῖς ἑχτίχων, προστάσσων τε μηδένα τούτοις 
προσιέναι, xal ἀνερευνῶν µή τις φανείη. Καὶ ὅμως 
ὁ θεὸς τῇ προθυµίᾳ xaX λιπαρίᾳ τῶν ἀδελφῶν δι- 
αναπαύει τοὺς πεπιεσµένους. » Καὶ τοσαῦτα μὲν ὁ 
Διονύσιος, καὶ ἐν ταύτῃ τέθειται τῇ Υραφῇ. Ἰστέον 
δὲ ὡς ὁ μὲν Εὐσέδιος ὃν διάχονον προσεῖπεν, σµι- 
χρὸν ὕστερον ἐπίσχοπος Ἐκκλησίας τῆς κατὰ Eu- 
ρίαν (48) Λαοδιχείας καθίσταται, ὁ δὲ Μάξιμος ὃν τότε 
πρεσθύτερον εἴρηχε, μετ αὐτὸν Διονύσιον, την λει- 
τουργίαν τῶν xav' ᾿Αλεξάνδρειαν ἁδελφῶν διαδέχε- 


sus Germanum, quam refert Eusebius in cap. 10 
hujus libri, 

(46) "Ev τῇ vócq. Rufinus legit νήσῳ. Sic enim 
vertit: Sed et ex diaconis quosdam in insula post 
ponas confessionis esse defunctos. Verum Dionysius 
luem intelligit, que Galli et Volusiani temporibus 
grassata est per totum orbem  Rom., ut Eusebius 
in Chronico aliique testantur. Vide Aurelium Vi- 
ctorem, Ejusdem morbi meminit Dionysius infra 
cap. 22, ubi etiam de diaconis loquitur quos pestis 
illa consumpsit. 

(47) Περιστο.λάς. Hanc. vocem Christophorsonus 
longo verborum circuitu ita est interpretatus : 
Ad (lintea, quibus corpora beatorum mariyrum jam 
vita defunclorum | involverentur, conficienda. lHlabe- 
bat scilicet pre oculis Christophorsouus morem zevi 


D nostri, quo mortuos linteo operire atque ita humo 


condere solemus. Apud antiquos vero, de Christia- 
nis etiam loquor, alius mos erat. Vestibus enim 
cadavera amiciebant, et quidem pretiosissimis, ut 
docet Eusebius infra cap. 16 de Asturio. Si quis 
tamen Christopliorsoni versionem velit defendere, 
habet quo illam tueatur, testimonium Athanasii, Is 
enim in Vita B. Antonii ita scribit : Solent AEgyptii 
pie defunctorum atque. imprimis sanctorum marty- 
rum corpora funerare quidem εἰ linteis  involsere, 
non autem mandare terra, sed imposita lectulis, in- 
ira privatos parietes retinere. 

(48) ᾿Επίσκοπος τῆς κατὰ Συρίαν. Codd. Med., 
Fuk. et Maz. vocem adduut hoc modo : Οὐ μικρὸν 
Όὕστερον ἐπίσχοπος Ἐκκλησίας τῆς χατά, etc., longe 
rectius. Nam Eusebius diu postea episcopus fuit 
Laodice2; successit. enim Socrati, ut. docet Euse- 
bius infra. 


o ————^AAREREEEEEEEEEEEEEEEEEN , 


675 HISTORLE ECCLESIASTICAE LID. VII. 674 


ται. Φαῦστος δὲ σὺν αὐτῷ την,χκάδε διαπρένας ἓν A non sine capitis sui periculo sepeliret. Nam in 
τῇ ὀμολογίἰᾳ, µέχρι τοῦ καθ᾽ ἡμᾶς διωγμοῦ φυλαχ- — hunc usque diem non cessat praefectus nostros qui 
ἐς, γηραιὸς χομιδῆῃ χαὶ πλήρης ἡμερῶν., καθ) praesenti» ipsius exhibentur, partim interficere 
ἡμᾶς αὐτοὺς μαρτυρίῳ τὴν χεφαλὴν ἀποτμηθεὶς crudelissime, partim tormentis dilaniare, partim 
τελειοῦται. ᾽Αλλὰ τὰ μὲν xaz' ἐχεῖνο χαιροῦ τῷ — squalure carceris et vinculis macerare, interdiceus 
Διονυσίῳ συµθάντα, τοιαῦτα. ne quis ad eos accedat et perscrutans num quis 
forte videatur accedere. Verumtamen Deus ex alacritate ac benignitate fratrum, solatium assidue 
prestat afflictis. ». Haec Dionysius in illa scripsit epistola. Sciendum porro est, Eusebium quidem 
quem Dionysius diaconum appellat, brevi postea Laodicee in Syria episcopum esse constitutum ; 
blaximum vero, qui a Dionysio presbyter dicitur, post obitum ipsius Dionysii administrationem Ale- 
xandrine Ecclesie suscepisse; Faustum denique qui tunc temporis confessionis titulo una cum Dio- 
nysio inclaruit, ad nostri usque temporis persecutionem reservatum, grandevum jam ac pene decre- 
pitum nostra state capite ampulato martyrium consuminasse. Verum de iis quz» Dionysio tunc 
temporis acciderunt, hactenus. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IB. B CAPUT XII. 

Περὶ τῶν ἐν Καισαρείᾳ τῆς Πα.Ἰαιστίγης µαρτυ- — De iis qui apud Casaream Palestine martyrio per- 
ρησάντων (Nic. H. E.vi, 41). (unc!i sunt. 

Κατὰ δὲ τὸν δηλούμενον Οὐαλεριανοῦ διωγμὸν, Porro in hac Valeriani persecutione, tres viri 


τρεῖς £v Katcapela τῆς Παλαιστίνης τῇ xavà Xpt- — post insignem Christi confessionem apud Cassaream 
στὸν διαλάµφαντες ὁμολογίᾳα, θείῳ χατεχεσμήθησαν — Palestine ad bestias damnati, divino martyrio 
µαρτυρίῳ, θηρίων Ὑενόμενοι βορά. Τούτων ὁ μὲν — coronati sunt. Horum unus dicebatur Priscus, alter 
Πρίσκος ἐχαλεῖτο, 6 δὲ Μάλχος, τῷ δὲ τρίτῳ 'AXé- — Malchus, tertius autem Alexander. 262 Qui cum 
ξανδρος ὄνομα fjv. Τούτους φασὶ χατ ἀγρὸν olxoov- — in agro degerent, primum quidem seipsos insimu- 
τας, πρότερον μὲν ἑαυτοὺς ὡς ἀμελεῖς xal ῥᾳθύμους — lasse dicuntur tanquam ignavos ac desides ; quod 
χαχίσα., ὅτι δη βραβείων τοῦ xatpou τοῖς πόθου — Cum occasio ipsa celesti amore flagrantibus ργφιηία 
γλιχομµένοις οὐρανίου διανέµοντος, ὁλιγωροῖεν αὐτοὶ, — distribueret, ipsi cessarent, nec coronam martyrii 
ph οὐχὶ προαρπάζοντες τὸν τοῦ μαρτυρίου στέφα- —preriperent. Jnito deinde inter se consilio, Cusa- 
vov, ταῦτα δὲ βουλευσαμένους, ὀρμῆσαι ἐπὶ τὴν Και- ream profecti, judicem ipsum adorti sunt, eamque 
σάρειαν, ὁμόσε τε χωρῆσαι ἐπὶ τὸν δικαστὴν, χαὶ — quam diximus sententiam exceperunt, Prater hos 
τυχεῖν τοῦ προδεδηλωµένου τέλους, "Ett πρὸς τούτοις C mulier quedam in eadem civitate, persecutionis 
γύναιόν τι χατὰ τὸν αὐτὸν διωγμὸν Ev τῇ αὐτῇ πόλει, — hujus tempore, simili certamine perfuncta esse me- 
τὸν ὅμοιον ἱστοροῦσιν ἀγῶνα διηθληχέναι. Tr; δὲ — moratur. Quam quidem ex Marcionis secta fuisse, 
Μαρχίωνος αὑτῆν αἱρέσεως γενέσθαι χατέχει λόχος. — constans faina est. 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ If". CAPUT XIII. 
Περὶ τῆς μετὰ Γα.1.Ίιηνὸν εἰρήνης. De pace a Gallieno reddita. 
(Nic. H. E. vi, 19). 
'AXY οὐχ εἷς μακρὸν δουλείαν τὴν παρὰ βαρθά- Verum Valeriano non multo post a barbaris 


pots ὑπομείναντος Οὐαλεριανοῦ, µοναρχήσας ó maig, Capto et in servitutem redacto, filius ejus Gallienus 
σωφρονέστερον περὶ τὴν ἀρχὴν διατίθεται (49), solus imperium obtinens, moderatius se gessit : 
ἀνίησί τε αὐτίχα διὰ προγραμμάτων τὸν xaÜ' ἡμῶν — missisque edictis , persecutionem adversus nostros 
διωγμὸν, ἐπ᾽ ἐλευθερίας τοῖς τοῦ λόγου προεστῶσι τὰ — Commotam sedavit; utque religionis nostrz anti- 
ἐξ ἔθους ἐπιτελεῖν Bv ἀντιγραφῆς προστάξας, fj, —Slites secure deinceps munus suum obirent, hujus- 
τὀῦτον ἔχει τὸν τρόπον ΄ « Αὐτοχράτωρ Kaisap Πού- — modi rescripto precepit : « linperator Cesar P. Li- 
πλιος Λικίνιος Γαλλιηνὸς, Εὐσεθῆς, Εὐτυχὴς, Σε-  cinius Gallienus, Pius, Felix, Augustus, Dionysio, 
θαστὸς, Διονυσίῳ καὶ Ilivvg. xat Δημητρίῳ xai τοῖς ,, Piunz, Demetrio, et reliquis episcopis. Indulgen- 
λοιποῖς ἐπισχόποις * τὴν εὐεργεσίαν τῆς ἐμῆς δωρεᾶς — liam beneficii nostri per universum orbem diffundi 
διὰ παντὺς τοῦ χόσµου ἐχθιδασθῆναι mpocécaga* — precepimus, ut cuncii a religiosis locis abscedant. 
ὅχως ἀπὸ τόπων τῶν θρησχευσίµων ἁποχωρήσωσι. — Quocirca et vos rescripti nostri forma uti potestis, 
Καὶ διὰ τοῦτ καὶ ὑμεῖς τῆς ἀντιγραφῆς τῆς ἐμῆς vp — ut nullus vobis deinceps molestiam facessat. Atque 
«ύπῳ (50) χρῆσθαι δύνασθε, ὥστε µηδένα ὑμῖν id quod vobis exsequi licet, jam dudum a me con- 
(49) Περὶ τὴν ἀρχὴν διατίθεται. Vox. περί sup- — riénsium. Sed animadvertere debuerat diversis hzec 
pletur ex codd. Med. et Maz., quibus etiam con- temporibus contigisse. Nam Cxsarienses quideim 
sentiunt codd. Fuk. et Savil. Porro monendus est illi passi sunt. in persecutione Valeriani, Marinus 
lector, capitum ordinem hic a Rufino commutatum, — autem et Aslurius sub Gallieno. Huíini errorem 
Hacenim duo capita 13 et 14 Rufinus collocavit — Usuardus et Ado ac reliqui deinceps secuti, marty- 
post caput 19, quod est de cathedra Jacobi. In iu- — riuin Marini atque Asturii in Valeriani tempora 
dice tamen capitulorum, quem idem Rufinus huic — contulerunt. Sed eos refellit Eusebius, ut dixi. — 
libro prrfixit, idem est ordo capitulorum qui in — (950) Ἁγτιγραφῆς.... cQ tózq. Formam rescripti 
Grazcis Eusebii exemplaribus. Cur autem fiu(üinus — interpretatus suu, ut Launi loqui solent. Sic Au- 
ordinem capitum mutaverit, causam non video, nisi — brosius, et Imperatores in Codice, ul notavi ad li- 
forie quia commodius esse censuit, Marini et Ástu- — brum xiv Ann, Marcellini. 
ri martyria subnectere passioni martyrum Cesa- 


013 


EUSEDII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


675 


cessum est. Proinde Aurelius Cyrenius procurator A ἐνοχλεῖν. Καὶ τοῦτο ὅπερ χατὰ τὸ ἐξὸν δύναται ὑφ' 


summa rei, dati a nobis rescripti formam seque- 
tur. » Hzc ex Latino in Graecum sermonem qao 
clarius intelligerentur, translata, operi nostro inse- 
rnimus. Est et alia ejusdem imperatoris constitutio 
ad alios episcopos data, qua iis permisit ut coeme- 
teriorum suorun loca recuperarent. 


ὑμῶν ἀναπληροῦσθαι, ἤδη mob πολλοῦ ὑπ' ἐμοῦ 
συγχεχώρτται. Καὶ διὰ τοῦτο Αὐρήλιος Κυρήνιος ὁ 
τοῦ μεγίστου πράγματος προστατεύων (51), τὸν τύ- 
Tov τὺν ὑπ' ἐμοῦ δοθέντα διαφυλάξει. » Ταῦτα ἐπὶ 
τὸ σαφέστερον Ex τῆς Ῥωμαίων ἑρμηνευθέντα 
γλώττης ἐγχείσθω. Καὶ ἄλλη δὲ τοῦ αὐτοῦ διάταξις 


φέρεται, ἣν πρὸς ἑτέρους ἐπισκόπους πεποίηται, τὰ τῶν χαλουµένων κχοιµητηρίων ἀπολαμθάνειν ἐπιτρέ- 


toV χωρία. 
CAPUT XIV. 
. Quinam iisdem temporibus floruerunt episcopi. 


Eosdem tempestete Romans quidem Ecclesiz 
adhuc przerat Xystus; Antiochenam vero post 
mortem Fabii 963 Demetrianus regebat; apud 
Cxsaream Cappadociz Firmilianns ; in Ponto Gre- 
gorius fraterque ejus Athenodorus, ambo Origenis 
discipuli, Ecclesias gubernabant. Apud Cxsaream 
autem Palwstine mortuo Theoctisto sacerdotium 
suscepit Domnus. Quo non multo post ex hac vita 
sublato, Theotecnus qui ad nostram usque aetatem 
superfuit, in ejus locum subrogatus est. Hic quoque 
Origenis auditor fuisse dicitur. Hierosolymis vero 
post Mazabanis obitum, episcopalem sedem obtinuit 
Hymenaus, qui nostra etiam atate plurimis lauduin 
titulis inclaruit. 

CAPUT XV. 


Quomodo Marinus apud Caesaream martyrio 
per[unctus est. 


Interea pace cunctis ubique Ecclesiis reddita, apud 


Czsaream Palzstinz Marinus quidam militari digni- C 


tate decoratus, ad hzc splendore generis atque opi- 
bus clarus, ob confessionem Cliristi capite truncatus 
est hac de causa. llonor quidam est vitis apud 
Romanos, quam qui adepti sunt, centuriones dicun- 
tur. Hic locus cum vacaret, Marinus ordine gradus 
sui ad eam promotionem vocabatur. Verum cum 
honore illo jamjam potiturus esset, quidam ad tri- 
bunal accedens Marinum accusare copil, asserens 
illi quidem utpote Christiano homini, et imperato- 
ribus sacrificare renuenti, Romanam dignitatem ca- 


(51) Tob μεγίστου πρἀἆγµατος προστατεύων. 
Hunc locum jam dudum explicavi in notis ad 
excerpta ex Dione Cocceiano, pag. 112. Cujacius 
in lib. viui Observat., cap. 52, recte quidem monuit, 
rationalem sumiuz rei his verbis designarl. Sed 
quid esset summa res, non intellexit, Nos ad ilium 
Dionis loeum, ostendimus summa: rem idem esse 
-&c summam pecuniam, τὸν χαθόλου λόγον. 


(52) Ξύστος. Imo Xystus jampridem obierat. 
Quippe Xystus in persecutione Valeriani insigni 
martyrio coronatus est Tusco et Dasso coss., vil 
Idus Augusti, ut coustat tum ex epistola Cypriani, 
tum ex Libro Pontificali. 


(56) Tow ἐν στρατείαις. Cohortalis. militia hic 
videtur intelligi, ut ex sequentibus licet colligere. 
Fi eniw mentio Achzi judicis, et fori ac judiciorum, 
qua de arinata et castrensi militia dici non possunt. 
Certe si de armata militia hic sermo esset, Marinus 
coran duce aut coram legato Cesaris causam 
dixisset, Habebant autem. ordinarii judices etiam 
centuriones suos et cornicularios in oflicio suo. Sed 
et cuncta fere nomina officialium qui ipsis appare- 


D eamque interpunctionem 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IA. 
Οἱ xac! éxeivo συγηκµαλότες ἐπίσκοποι 
(Nic. H. E, vi, 54). 

Ἑν τούτῳ δὲ τῆς μὲν Ῥωμαίων Ἐχχλησίας ela- 
ἐτι τότε χαθηγεῖτό Ξύστος (52), τῆς δὲ ἐπ "Av- 
τιοχείας μετὰ. Φάδιον, 'Δημητριανός, Φιρμιλιανὸς δὲ 
Καισαρείας τῆς Καππαδοχῶν. Καὶ ἐπὶ τούτοις 
τῶν χατὰ Πόντον ἐχχλησιῶν Γρηγόριος καὶ ὁ τούτου 
ἁδελφὸς ᾿Αθηνόδωρος, Ὠριγένους γνώριµοι. Της δ᾽ 
ἐπὶ Παλαιστίνης Καισαρείας θεοχτἰστου µεταλλά- 
ξαντος, διαδέχεται τὴν ἐπισχοπὴν Δόμνος. Βραχεῖ δὲ 
χρόνῳ τούτου διαγενοµένου, θεότεχνος ὁ χαθ) ἡμᾶς, 
διάδοχος καθίσταται. Της 6' Ἠριγένους διατρ.θης 
χαὶ οὗτος fjv. Αλλά καὶ ἓν Ἱεροσολόμοις ἀναπαυσα- 
µένυωυ Μαζαθάνου, τὺν θρόνον Ὑμέναιος, ὁ χαὶ αὖ- 
τὸς ἐπὶ πλείστοις τοῖς χαθ᾽ ὑμᾶς διαπρέφας ἔτεσι, διε- 
δἐξατο. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’. 
Ὅπως κατὰ Καισάρειὰν Mapiroc ἑμαρτύρησεν 
(Νίο. H. E. vi, 15). 

Κατὰ τούτους εἰρῆνης ἁπανταχοῦ τῶν ἐχχλησιῶν 
οὔσης, ἐν Καισαρείᾳ τῆς Παλαιστίνης Μαρῖνος τῶν 
ἐν στρατείαις (53) ἀξιώμασι τετιμηµένων, γένει τε 
xaX πλούτῳ περιφανῆς &vho, διὰ τὴν Χριστοῦ µαρ- 
τυρίαν τὴν χεφαλὴν ἁποτέμνεται, ποιᾶσδε ἕνεχεν 
αἰτίας. Τιμή τις ἐστὶ παρὰ Ῥωμαίοις τὸ χλῆημα, 
οὗ τοὺς τυχόντας φασὶν ἑχατοντάρχους γίνεσθαι. Τό- 
που σχολάξοντος (DA) ἐπὶ τοῦτο προχοπῖς τὸν Μα- 
ρἶνον 1j τοῦ βαθμοῦ τάξις ἑκάλει. "Ηδη τε μέλλοντα 
τῆς τιμής ἔχεσθαι, παρελθὼν ἄλλος πρὸ τοῦ Bfua- 
τος, μὴ ἐδεῖναι μὲν ἑκείνῳ τῆς Ῥωμαίων µετέχειν 
ἀξίας χατὰ τοὺς παλαιοὺς νόμους, Χριστιανῷ vs 


bant, de castrensi militia erant ευπρία, ut notat 
Asconius Pedianus. 

(54) ᾿Εκατογτάρχους Ἰένεσθαι. Τόπου cyoAd- 
ζοντος. Cod. Reg., γίνεσθαι τόπου, sine distinctione, 
tuetur Casaubonus in 
notis ad Spartianum, pag. 21. Sic enim ceuset Ca- 
saubonus, vitem fuisse insigne quo futuri centurio- 
nes designabantur, centurionatum ipsum gesturi, 
cum locus aliquis vacuus fuisset. Sed Salmasius in 
notis ad eumdem Spartianum, hanc interpretatio- 
nem Casauboui merito reprehendit , quippe qu. 
aliud esse credidisset vitem gerere, aliud ceuturio- 
nem esse. ltaque Salmasius Eusebii locum aliter 
interpungil, et post vocern γίνεσθαι finale punctum 
apponit, ut fecere Musculus et Christopliorsonus. 
Cerie in vetustissimis codd. Mazarino, Fuk. et 
Mediceo post vocem Υίνεσθαι subdistinctio ascribi- 
tur. Sed in iisdem codicibus, post voces illas τόπου 
σχολάζοντος punctum in summo apponitur. Ex quo 
apparet, scriptos omnes codices in hujus loci distiu- 
ctione consentire. Nec valde refert utro modo dis- 
tinguas, cum semper idem: sensus exsistat quoquo 
modo interpunxeris. 


611 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LIB. VII. 


6178 


ὄντι χαὶ τοῖς βασιλεῦσι μὴ θύοντι, κατηγόρει ' αὑτῷ A pessere legibus non licere; sibi vero gradum illum 


δὲ ἐπιθάλλειν τὸν χλτρον. "Eo' ᾧ χινηθέντα τὸν δι- 
κασ-ἣν, ᾿Αχαιὲς οὗτος ἣν (85), πρῶτον μὲν ἐρέσθαι 
ποίας ὁ Magivog γνώμης em. Ὡς δ' ὁμολογοῦντα 
Χριστιανὸν ἑἐπιμόνως ἑώρα, τριῶν ὡρῶν ἐπιδοῦναι 
αὐτῷ elg ἐπίσχεφιν διάστηµα. Ἐχτὸς δῆτα Yevóps- 
vov αὐτὸν τοῦ δ.χαστηρίου, Θεότεχνος ὁ τῇδε ἐπί- 
σχοπος ἀφέλκει προσελθὼν δι ὁμιλίας, xai τῆς 
χξιρὸς λαθὼν, ἐπὶ τὴν ἐχχλησίαν προάγει. Εΐσω τε 
πρὸς αὐτῷ στῆσας τῷ ἁγιάσματι, μιχρόν τε παρα- 
φαστείλας αὑτοῦ τῆς χλαμύδος (56) xal τὸ προσηρ- 
ττµμένον αὐτῷ ξίφος ἐπιδείξας, ἅμα τε ἀντιπαρα- 
τίθησι προπαγαγὼν αὐτῷ τὴν τῶν θείων Εὐαγγε- 
λίων γραφὴν, κελεύσας τῶν δυεῖν ἑλέσθαι τὸ χατὰ 
γνώµην. Ὡς 8 ἀμελλητὶ τὴν δεξιὰν προτείνας, ἐδό- 


competere. Ea re commotus judex, Achazeus nomine, 
primum quidem Marinum interrogavil cujusnam es- 
set sententix. Cognito deinde quod Christianum se 
esse constantissime profiteretur, trium horarum 
spatium ad deliberandum ei concessit. Proinde cum 
ex pratorio egressus esset, Theotecnus civitatis 
episcopus ad illum accedens, et sermocinando lon- 
gius enm abstrahens, prehensa manu ad ecclesiam 
perducit. Cumque interius ad ipsum altare euim sta- 
tuisset, reducla tantisper ejus chlamyde, gladium 
illi quo precinctus erat ostendens, mox saeroruin 
Evangeliorum codicem ex adverso locat, jubens ut 
ex duobus utrum mallet eligeret. Marinus, nihil 
cunctatus, protensa dexira codicem cum apprelen- 


ξατο τὴν θείαν Γραφἣν, Ἔχου τοίνυν, ἔχου, φησὶ πρὸς B disset, his eum verbis Theotecnus compellavit : 


αὑτὸν 6 θεότεχνος, τοῦ θεοῦ, xal τύχοις ὧν εἴλου, 
πρὸς αὐτοῦ δυναμούμενος, xai βάδιζε μετ εἰρήνης. 
Εὐθὺς ἐχεῖθεν ἑπανελθόντα αὐτὸν, χἠρνυξ ἐθόα καλῶν 
πρὸ τοῦ δικαστηρίου’ xaX γὰρ Ἠδη τὰ τῆς προ- 
θεσµίας τοῦ χρόνου πεπλήρωτο. Καὶ 6h παραστὰς 
τῷ διχαστηρίῳ, xai μείζονα τῆς πίστεως τὴν προ- 
θυµίαν ἐπιδείξας, εὐθὺς ἐκεῖθεν, ὡς εἶχεν, ἀπαχθεὶς 
τὴν ἐπὶ θανάτῳ, τελειοῦται (91). 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IG'*. 

'H χατὰ Ἀστύριον ἱστορία (Nic. H.' E. vi, 14). 

Ἔνθα καὶ ᾿Αστύριος ἐπὶ τῇ θἐοφριλεῖ παῤῥησίᾳ 
μνημονεύεται, ἀνλρ τῶν ἐπὶ Ῥώμης συγχλητικῶν 
γενόµχνος, ῥασιλεῦσί τὲ προσφιλῆς, xal mat γνώ- 
ριµος εὐγενείας τε ἕνεχα xal περιουσίας ' ὃς παρὼν 


ςηνιχάδε τελειουμένῳ τῷ µάρτυρι, τὸν ὤμον ὑπο- C 


θεὶς, ἐπὶ λαμπρᾶς τε xa πολυτελοῦς ἐσθῆτος ἄρας 
τὸ σχῆνος ἐπιφέρεται, περιστείλας τε εὖ µάλα πλου- 
σίως, τῇ προσηχούσῃ ταφῇ παραδίδωσι. Τούτου µυ- 
ρία μὲν xal ἄλλα μνημονεύουσιν οἱ τἀνδρὺὸς χαὶ εἰς 
ἡμᾶς διαµείναντες γνώριµοι. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IZ. 
Περὶ τῶν κατὰ Πανεάξα σηµείω» τῆς τοῦ Σωτῆ- 
poc ἡμῶν pera Aovpríac. 
"AzXp xai παραδ΄ξου τοιούτου. Ἐπὶ τῆς Φιλίππου 
Καισαρείας fjv Πανεάδα Φοίνιχες (58) προσαγορεύου- 


(55) ᾽Αχαιὸς οὗτος ἦν. Christophorsonus Α- 
chivrum genere vertit, cui non assentior. Aclieus 
enim nomen proprium est; quomodo vocatus olim 
est dux celeberrimus qui adversus Antiochum re- 
bellavit, ut scribit Polybius. Hic porro Ach:zeus de 
quo loquitur Eusebius, prieses erat Pal:estin:e, et 
in urbe Cesarea, qui caput erat totius provincia, 
sedem habebat. 

(56) Τῆς χ.Ἰαμύδος. Sic lego pro vulg. χλανί- 
δος. Clilamys enim et balteus erant insignia militan- 
tum, ut ex innumeris locis Joannis Clhirysosto- 
mi, Libanii, et aliorum probari potest. Plerumque 
tamen pro chlamyde χλανίς passivoerrore scribitur. 
Vulgata lectio fefellit Nicephorum , qui pro χλανί- 
6o; hic substituit χιτωνίσκον. Gregorius Nyssenus 
in lib. 1 Contra Eunomiunm, pag. 295 : Μετὰ δὲ ταῦτα 
περὶ χλανίδα xaX ζώνην ἀσχοληθεὶς, ὥς φασιν' Exzt- 
6h παντα, etc. Quein locui pessime. vertit Gretse- 
rus. 

(91) TeAevovcat. Id. est, martyrio. consummutus 
€e5/, ut loquuutur Hieronymus et Rufinus, Nam con- 


D suminabanuur, et fiebant τέλειοι 


Adhzre igitur, adhere 964 Deo, ejusque virtute 
roboratus, consequere quod elegisti. Vade in pace. 
Post hxc regredientem illum ab ecclesia, przeco pro 
foribus prztorii evocare capit. Jam enim przstitu- 
tum tempus effluxerat. Admotus igitur tribunali, 
cum majorem quam antea alacritatem fldei osten- 
disset, statim inde, ita ut erat, ad supplicium ab- 
ductus, martyrio coronatus est. 

CAPUT XVI. 

Narratio de Astyrio. 

Tunc et Astyrius ob religiosam fiduciam ac liber- 
tatem celeberrimum nomen est conseeutus : vir ex 
Roman: urbis senatoribus, imperatoribus unice clia- 
rus : eL cum ob splendorem generis, tum propter 
divitias omnibus notus. Qui cuu supradicti martyris 
supplicio interesset, humeris suis impositum cada- 
ver candida ac pretiosa amictus veste bajulavit, et 
magnifico cultu ornatum, decenti tradidit sepulturze. 
De hoc viro innumera quoque alia referuntur ab 
ejusdem familiaribus, qui ad nostram usque zetatein 
superslites vixerunt. 

CAPUT XVII. 
De miraculis Servatoris nostri apud Paneadem., 


Inter quz hujusmodi est miraculum. Apud Casa- 
ream Philippi quam Ph«nices Paneada nominant, 


fessione quidem initiabantur martyres, morte cons 
άρτυρες, ut ait 
Dionysius Alexandrinus supra in hoc libro cap. 11, 
sub finem. Aliam rationem affert Clemens Alexan- 
drinus in lib. iv Sirqmatei, pag. 206, cur marty- 
rium vocetur τελείωσις, ob excellentiam scilicet 
charitatis: Λὐτίχα τελείωσιν τὸ μαρτύριον χαλοῦμεν, 
οὐχ ὅτι τέλος τοῦ βίου ὁ ἄνθρωπος ἔλαθεν ὡς οἱ λοι- 
ποὶ, ἀλλ᾽ ὅτι τέλειον ἔργον ἀγάπης ἐνεδείξατο. 

(58) "Hv Πανεάδα Φοίγικες. Phoenices hic dicit 
Eusebius Grxcos qui Phoenicem incolebant. Paneas 
enim nomen est Graecum : Syri vero vel potius 
Syropho:nices, eam urbem Όαπ oppellabant, ut 
scribit Hieronymus in Questionibus in Genesim, et 
in libro De locis Hebraicis, e& in epistola ad Eva- 

rium. ldem scribit Philostorgius in lib. να, c. 9. 
ocus Hieronymi De questionibus ita se habet: 
Dan Phaenices oppidum, quod nunc Paneas dicitur. 
Dan autem unus 6 fontibus Jordanis. Nam et alter 
vocatur Tor, quod interpretatur ῥεῖθρον. Duobus ergo 
fontibus qui laud procul a. se distant, in unum ri- 


679 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


659 


ad pedes Panii montis, fontes visuntur, ex quibus Α σι, qaot παρὰ ταῖς αὐτόθι δειχνυµέναις £v ταῖς ὑπιω- 


profluit Jordanis. In hos festo quodam die victimam 
conjici solitam esse aiunt, qux mirabili quadam 
damonis operatione nusquam postea comparere : 
eamque rem a speciantibus pro illustri miraculo 
haberi consuevisse. Quodam igitur tempore eum 
Asturius his forte ceremoniis interesset, cunclosque 
admiratione rei perculsos videret, primum quidein 
czcitatem vulgi miseratus est. Deinde oculis in coe- 
lum sublatis, supremum omnium Deum per Jesum 
Christum obtestatus est, ut dzemonem illum populi 
seductorem constringeret , et a decipiendis posthac 
mortalibus abstinere eum juberet. Peracta preca- 
tione, repente victimam fontibus supernatasse aiunt; 
atque ita miraculum ipsis prorsus intercidisse, nullo 
deinceps circa hunc locum prodigio viso. 
965 CAPUT X VL. 


De statua quam mulier sanguinis fluxu raborans po- 
suit. 


Sed quandoquidem hujus urbis mentionem fe- 
cimus, non iucongruum fuerit rem quamdam me- 
moria inprimis dignam posteris tradere. Etenim 
mulierem illam sanguinis profluvio laborantem, 
quam ex sacris Evangeliis discimus a Servatore 
nostro curatam fnisse, ex hac civitate originem 
traxisse ferunt, domumque ejus ibidem conspici ; 
et collati in eam a Servatore nostro benelcii il- 
justria exstare monumenta, Quippe juxta januam 
domus illius, zenea mulieris effigies stare dicitur 
columna lapidez imposita, genibus flexis proten- 
sisque manibus instar supplicantis. Ex adverso 
autem eíligies viri ex eodem melallo conflata , 
stantis ac diploide decenter induti, manumque 
mulieri porrigentis. Ad cujus pedes in ipsa basi 
ignota quzdam nasci dicitur planta : qu: ad fim- 
briam usque ane diploidis assurgens depellendis 
omnis generis morbis przsentissimum remedium 
est. Hanc statuam Jesu Christi speciem referre 
aiebant. Mausit porro ad nostra usque lenipora : 
nosque adeo urbein illam ingressi , ipsam conspe- 
ximus. Nec vero mirandum est, gentiles a Serva- 
tore nostro beneficiis affectos hxc prastitisse, cuin 
et apostolorum Petri ac Pauli, Christique ipsius 
pictas imagines, ad nostram usque memoriain ser- 
vatas in tabulis viderimus. Quippe prisci illi, abs- 
que ullo discrimine cunctos de se bene meritos 
gentili quadam consuetudine tanquam servaloreg 
colere hujusmodi honoribus consueverant. 
vulum [ederatis, Jordanis deinceps appellatur. Porro 
in manuscriptis codicibus Maz., Med. ac Fuk. Πα- 
νίου bpouc scribitur, non per diphthongum, ut in 
codice Regio. 

(59) Σφάγιόν τι xaca6d.AAgc0a«.. Solebant genti- 
les in fontes ac puteos quos colebaut, victimas jace- 
re. Hinc Publicola interrogat Augustinum in epistola 
455, si licet de fonte bibere, vel de puteo, ubi de 
sacrificio aliquid missum est. 

(60) Tiv γὰρ αἱμοῤῥοοῦσαν, Citatur hic Eusehii 
locus in septiiia synodo, actione quarta, pag. 508. 
Vide quz narrat Philostorgius in lib. vit, cap. 5, et 
ex illo Nicephorus. 


(61) Μέχρι τοῦ κρασπἐδου.... ἁγιόν. Rufinus 
huoc locui). ita. intellexit, quasi rlanta illa. tuuc 


ῥείαις τοῦ παλουµένου Πανίου 5pouc πηγαϊῖς, ἐξ ὧν 
καὶ τὸν Ἱορδάνην προχεῖσθαι, χατά τινα ἑορτῆς ἡμέ- 
ραν σφἀγιόν τι καταθάλλεσθαι (09): xal τοῦτο τῇ 
τοῦ δαίµονος δυνάµει ἀφανὲς Ὑίνεσθαι παραδόξως, 
θαῦμά τε εἶναι περιθόητον τοῖς παροῦσι τὸ νινόµε- 
vov. Παρόντα δ᾽ οὖν ποτε τοῖς πραττοµένοις τὸν 
Αστύριον, xaX τὸ πρᾶγμα καταπληττοµένους ἰδό'τα 
τοὺς πολλοὺς, οἰχτεῖραι τῆς πλάνης, χἄπειτα ἀνανεύ- 
σαντα εἰς οὐρανὸν, ἱχετεῦσαι διὰ Χριστοῦ τὸν bm. 
πάντων Θεὸν, τὸ λαοπλάνον δαιµόνιον ἀπελέγξαι xal 
παῦσαι τῆς τῶν ἀνθρώπων ἁπάτης. Ταῦτα δέ φασιν 
εὐξαμένου, ἀθρόως τὸ ἱερεῖον ἐπιπολάσαι ταῖς πη- 
γαῖς. Οὕτω τε αὐτοῖς τὸ παράδοξον οἴχεσθαι, µηδε- 


Β νὸς µηχέτι θαύματος περὶ τὸν τόπον γενοµένου , 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1Η’. 
Περὶ τοῦ ἀνδριάντος οὗ ἡ αἱμοῤῥοοῦσα 
ἀνέστησεν (Nic. H. E. vi, 15). 

'AXX ἐπειδὴ τῆσδε τῆς πόλεως εἰς μνήμην ἑλήλυ- 
θα, οὐκ ἄξιον ἡγαῦμαι παρελθεῖν διἠγησιν xal τοῖς 
μεθ) ἡμᾶς μνημονεύεσθαι ἀξίαν. Τὴν γὰρ αἱμοῤῥο- 
οὔσαν (60) ἣν ἐκ τῶν ἱερῶν Εὐαγγελίων πρὸς τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν τοῦ πάθους ἁπαλλαγὴν εὕρασθαι µε- 
µαθήχαμεν, ἐνθένδε ἔλεγον ὁρμᾶσθαι, τόν τε οἶχον 
αὐτῆς ἐπὶ τῆς πόλεως δείχνυσθαι, xal τῆς ὑπὸ τοῦ 
Σωτῆρος εἰς αὐτὴν εὑεργεσίας θαν μαστὰ τρόπαια πα- 
ραμένειν. Ἑστάναι γὰρ ἐφ᾽ ὑψηλοῦ λίθου πρὸς μὲν 
ταῖς πύλαις τοῦ αὐτῆς οἴχου, γυναικὺς ἐχτύπωμα 
χάλγχεον ἐπὶ γόνυ κεχλιµένον, χαὶ τεταµέναις ἐπὶ τὸ 
πρόσθεν ταῖς χερσὶν, ἱχετενούσῃ ξοιχός. Τούτου δὲ 
ἄντιχρυς ἄλλο τῆς αὐτῆς ὕλης ἀνδρὸς ὄρθιον σχῖμα, 
διπλοΐδα χοσµίως περιθεθληµένον, xoi τὴν χεῖρα τῇ 
χυναιχὶ προτεῖνον, οὗ παρὰ τοῖς ποσὶν ἐπὶ τῆς στἠ- 
λης αὑτῆς, ξένον τι βοτάνης εἶδος φύειν, ὃ μµέχρί 
τοῦ χρασπέδου τῆς toU χαλκοῦ διπλοῖδος ἀνιὸν (61), 
ἀλεξιφάρμαχόν τι παντοίων νοσημάτων τυγχάνειν. 
Τοῦτον δὲ τὸν ἁνδριάντα εἰχόνα τοῦ Ἰησοῦ φέρειν 
ἔλεγον. Ἔμεινε δὲ xa εἰς ἡμᾶς, ὡς xat ὄψει παραλχ- 
θεῖν ἐπιδημήσαντας αὐτοὺς τῇ πὀλει. Καὶ θαυμαστὸν 
οὐδὲν τοὺς πάλαι ἐξ ἐθνῶν εὐεργετηθέντας πρὸς τοῦ 
Σωτῆρος ἡμῶν, ταῦτα πεποιηχέναι, ὅτε καὶ τῶν ἀπο- 
στόλων αὐτοῦ τὰς εἰχόνας Παύλου xai Πέτρου, καὶ 
αὐτοῦ δὴ τοῦ Χριστοῦ, διὰ χρωμάτων Ev γραφαῖς 


D σωζοµέάνας ἱστορήσαμεν, ὡς εἰχὸς τῶν παλαιὼν 


ἁπαραλλάκτως (03) oia σωτῆρας ἐθνιχῆ συνηθείᾳ 
παρ ἑαυτοῖς τοῦτον τιμᾷν εἰωθότων τὸν τρόπον. 


demum efficax ad sanandos morbos esse iuceperit, 
postquam ad fimbriam usque Dominice vestis ex- 
crevisset. Quei sensum secutus est. Christophor- 
sonus, et ante illum Nicephorus. Sed tamen cum 
id Eusebius aperte nou dicat, quisque pro arbittio 
suo statuet. Mihi probabilius videtur, idcirco ab 
Eusebio nominatün hoc additum fuisse, quod planta 
illa supra fiubrian Doininicz vestis non assurge- 
ret , quasi hanc reverentiam e&liibens Ὀωμιίμο. 
Alque ita liuuc locum accepit etiam Nicephorus, ut 
videre est in cap. 15 lib. vi. 

(62) 'AzapaAAáxctoc. Iu codd. Regio, Maz., Fuk. 
et Saviliano. scribitur ἁπαραφνλάχτως. Rultinus 
verlit indifferenter. Quod , inquit, mihi videtur ea 
qentilitia consuetudine indifferenter usurpctum. Ego 


681 


KE?AAAION IG. 
Περὶ τοῦ θρόνου Ἱακώδου τοῦ áxoctóAov 

(Nic. H.. Ej. vi, 16). 
00 T^v γὰρ Ἰακώβου θρόνον τοῦ πρώτου τῆς "Izpozo- 
λύμων Ἐκκλησίας τὴν ἐπισχοπὴν πρὸς αὑτοῦ τοῦ 
Σωτῆρος (05) καὶ τῶν ἀποστόλων ὑποδεκαμένου, ὃν 
καὶ ἀδελφὸν τοῦ Χριστοῦ χρηµατίσα, οἱ θεῖοι λόγοι 
περιέχουσιν, εἰς ὃ5ῦρο πεφυλαγμένον οἱ τῇδε κατὰ 
διαδοχην περιέποντες ἁδελφοι, σαφῶς τοῖς πᾶσιν 
ἐπιδείχνυνται, ofoy περ) τοὺς ἁγίους ἄνδρας τοῦ θεο- 
φιλοῦς ἔνεχεν, oi τὲ πάλαι xal οἱ εἰς ἡμᾶς (64) 
ἔσωσζόν τε xal ἁποσώσςουσι σέθας. Καὶ ταῦτα μὲν 
ταύτῃ. 


ΝΕΦΑΛΛΙΟΝ K'. 


Περὶ των ἑορταστικῶν Διονυσίου ἐπιστοιλῶν, ἔνθα 
xai περὶ τοῦ Πάσχα καγοιίζει (Nic. H. E. vi, 4j. 


Ὁ γε μὴν Διονύσιος πρὸς ταῖς δηλωθείσαις Emtszo- 
Aal, αὐτοῦ, ἔτι καὶ τὰς φερομένας ἑορταστικὰς (05) 
τὸ τηνικαῦτα συντάττει (00), πανηγυριχωτέρους ἐν 
αὐταῖς περὶ τῆς τοῦ Πάσχα ἑορτῆς ἀναχινῶν λόγους. 
Τούτων τὴν μὲν Φλαυῖῳ προσφωνεῖ, τὴν δὲ Δομετίῳ 
xai Δ:δ7μ.ρ * £v f. χαὶ χανόνα ἐχτίθεται ὀχταετηρίδος, 
ὅτι ph ἄλλοτε ἢ μετὰ τὴν ἑαρινῖν ἱστμερίαν προσ- 
1jxot τὸν τοῦ Πάσχα ἑορτὴν ἐπιτελεῖν παριστάμενοδ. 
Πρὸς ταύταις xai ἄλλην τοῖς κατ ᾿Λλεξάνδρειαν συµ- 
πρεσθυτἑροις ἐπιστολὴν δ.αχαράττει, ἑτέροις τε όμοῦ 
διαγόρως (67), καὶ ταύτας ἔτι τοῦ διωγμοῦ συνεστῶτος. 


tamen ἁπαραφυλάχτως signilleare crediderim incon- 
siderate et imprudenter, contra veterem. disciplinam , 
incaute. Porro llenr. Savilius in margine sui. libri 
ad Ίνπο verba hioc scholion ascripserat : Nota de 
imaginibus dici, ἐθνικὴ συνήθεια. 

(63) Πρὸς αὐτοῦ τοῦ Σωτῆρος. Vetus hxc fuit 
Vraditio, Jacobum. apostolum a Christo episcopum 
Hierosolymorum fuisse ordinatum. Id przeter Euse- 
bium diserte scribit Chrysostomus in homilia 38 in 
Epistola: Pauli ad Corinthios , ad illa verba : 
Deiude visus est Jacobo. Ἐμοὶ δοχεῖ τῷ ἀδελφῷ αὖ - 
του. Αὐτὸς γὰρ αὐτὸν λέγεται χεχειροτονηχέναι xal 
ἐπίσχοπον ἐν Ἱεροσολύμοις πεποιηχέναι πρῶτον. 
ldem quoque tradit Epiphanius in lieresi Antidico- 
warianitarinn. num, 8. ]tia. de Jacobo loquens : 
Κάὶ πρῶτος οὗτος εἴληφε τὴν χαθέδραν τῆς ἔπισχο- 
σης, ᾗ πεπίστευκε Κύριος τὸν θρόνον αὗτου ἐπὶ τῆς 
γῆς πρὠτῳ. Cum Chirysostomo et. Epiphanio σοι” 
eentit auctor Mena ad diem xxur Octobris, et Nice- 
phorus Callistus in. 1. 10. Historie, «ap. 38, cujus 
h:ec sunt verba : "Og ἁδελφὸς τοῦ Κυρίου ἑλέγετο, 
xai την Ἱεροσολύμων Ἐχχλησίαν πρῶτος παρὰ τοῦ 
Σωτῆρος Ἀριστοῦ ἐγχεχείριστο” ὡς δέ τινες, xal 
παρἀ τῶν ἁποστόλων αὐτοῦ ὕστερον. Porro tam Eu- 
sebius quam reliqui id hausisse videntur ex libro 1 
Ulemeniis flecognitionum, iu quo Petrus ita loquens 
inducitur : Septimana jam una ez. passione. Domini 
complebatur annorum, et Ecclesia Domini in. Jeru- 
salem constituta. copiosissime multiplicata crescebat, 
per Jacobum qui a Domino ordinatus est. in episco- 
pum, recissimis dispensationibus gubernaia, ldem 
legitur in lib. viii Clemeutis Constitutionum , c. 5, 
"Y«' αὐτοῦ τοῦ Κυρίου xal τῶν ἁποστόλων χειροτονη- 
θείς. In. Martyrologio quod. heati Hlieronyun inscri - 
pum est nomine, vi Kalendas Januarias ita legitur : 
Ürdinatus episcopatus saucii Jacobi apostoli [ratris 
Domini, qui ab apostolis primus ex Judaeis Hieroso- 
[yma ext episcopus ordinatus. Caeterum monendus 
est lector, voces illas τοῦ ἀποστόλου, in codicibus 
wostris Regio, Maz. et Fuk. non haberi, nec apud 


ParBoL. Gn. XX. 


HISTOnLE EGCLESIASTIC/E LIB. VII. 





5*3 
CAPUT XIX. 
De throno Jacobi apostoli, 
Sane el Jacobi illius cathedram, qui primus 


- Hierosolymorum episcopus ab ipso Servatore et ab 


apostolis est constitutus, et quem fratrem Domini 
cognominatum fuisse divina testantur volumina, ad 
nostra usque tempora conservatam fratres illius 
Ecclesi: jam inde a majoribus magna prosequuntur 
reverentia : salis perspicue declarantes qualiter 
tum antiquiores tum nostri temporis Christiani, vi- 
ros sanctos ob ipsoruinn 966 erga Deum amorem 
debito semper honore venerati sunt, ct hactenus 
venerantur, Sed de liis satis. 
CAPUT XX. 


D De epistolis heortasticis Dionysii, in quibus et cano- 


nem Paschalem tradit. 

Praeter supradictas epistolas, idem Dionysius 
Paschales illas quas habemus epistolas tunc teme 
poris conscripsit : encomia in illis et panegyricos 
sermones de Pascliali festo contexens. Harum unam 
Flavio nuncupavit ; alteram Domitio ac Didymo. In 
qua probans festum Pasch: diem nonnisi post equi- 
noctium vernum celebrari oportere, octo annorum 
canonem publicavit. Aliam quoque epistolam ad 
compresbyteros Alexandrine Ecclesie , itemque 
alias ad diversos scripsit epistolas, easque grassante 
adhuc persecutionis furore. 


C Rufinum. In titulo tamen ipsius capitis, nostri co- 


dices Maz., Med. et Fuk. vocem illam  przeferunt 
hoc modo : Περὶ τοῦ θρόνου Ἰαχώδου τοῦ ἀποστό- 
λου, quauquam in indice capitulorum qui libro 
prefixus est, iidem codices aliter scriptum habent, 
in hunc modum : Περὶ τοῦ θρόνου Ἰαχώδου τοῦ 
ἐπισχόπου. 


(64) Οἵ τε πά-αι καὶ οἱ elc ἡμᾶς. Nostri codice« 
Maz., Μαι]. et Ευ. vocem οἱ addunt, reete procul 
dubio, Verum ut hic una voce vulgatis auctiores 
sunt, ila. mox vocem ἀξιόχρεων non habent; quas 
plane superflua esse mihi videlur. 


(03) 'Eopraccixdc. Rulinus Paschales vertit, 
optime. IHlujismodi Paschales epistolas Alexandrini 
episcopi quoiannis scribere consueverant, eL ad 
reliquas ZEgypti Ecclesias mittere, quo in Paschalis 
lestí celebratione omnes inter se Ecclesize consenti- 
reut, Exstant hodieque hujusmodi Epistolze Theo- 


D phili, Cyrilli et aliorum. Sed obiter corrigendus est 


Πιν, qui in cap. 19 ita dicit : Scribit autem de 
his idem Dionysius in epistola Puschali, quee solemni- 
ler per annos singulos legi solet, corrige scribi solet, 
ut liabeut. manuscripti codices. Porro qux forma 
essel harum epistolarum discere licet ος triginta 
liomiliis paschalibus Cyrilli. Priino enim sermounein 
continebant de festo Pascetiali; in fine autem  ini- 
tium Quadrogesim:e et diem Paschae annuntiabant, 
Unde tam ους dici possunt quam epistolae. Cy ^ 
rillus quidein in homilia 22 epistolam vocat. Ηιε- 
ronymus in libro De scriptoribus ecclesiasticis, in- 
ter opera Athanasii recensel epistolas ἑορταστι- 
χάς, ιά est Paschales, quarum unica hodie super- 
est, licet non integra. 


(66) Τὸ cqv:xavca συντάττει. Ex his verbis col- 
liget aliquis eas epistolas a Dionysio scriptas esse 
in persecutione Valeriausi, quod tamen falsum est. 
Nam epistola ad Domitium et Didymum scripla e:t 
reguante Decio, ut dixi. 

(61) Διαφόρως. Nicephorus habet διατόρους, 


23 


CAPUT XXI. 
De his que Alexandria contigerunt. 


Post hzc pace vixdum restituta , Alexandriam 
Tegressus est, Verum cum seditio bellumque rur- 
sus ilic exortum fuisset, adeo ut ipse universos 
ejus urbis fratres, utpote in alterutram seditionis 
partem distractos alloqui non posset, iterum ipso 
Pasch: die ex urhe Alexandria, tanquam extorris 
eos per litteras alloquitur. Sane in altera Paschali 
epistola quam paulo post ad llieracem unum ex 
Agypti episcopis exaravit, de seditione illa quz 
tune temporis Alexandrie commota est, mentio- 
nem facit his verbis : « Quid vero mirum, si grave 
ac difficile mihi est homines longius remotos vel 
per epistolas alloqui, cum nec mecum ipse collo- 
qui, nec animx mez consulere facile possim, Et- 
enim ad mea ipsius viscera, ad contuübernales οἱ 
unanimes fratres ejusdemque Ecclesi: municipes, 
mi sis epistolis opus babeo ; easque quomodo trans- 
mittam vix reperio. Facilius enim quis, non di- 
cam extra fines provincie, sed ab Oriente ad re- 
gioues Occidentis ultimas commeare possit, quain 
ex ipsa urbe Alexandria Alexandriam pergere. 
Quippe vasta illa et invia solitudine quam Israelitae 
duabus aetatibus peragrarunt, vastior magisque in- 
via est media 967 urbis platea. Portus autem illi 
tranquilli et placidi, imaginem exliibent maris il- 
lius, quod olim scissum ac duorum instar parietum 
utrimque firmatum, Israelitis quidem transitum 
prebuit, JEgyptios vero in ipso calle submersit. 
Nam ob crebras hominum «cxdes ibi perpetratas , 
maris cujusdam rubri instar fuerunt, Qui vero ci - 
vitatem ipsam alluit fluvius, interdum quidem ari- 
dior visus est et squalidior siticulosa illa solitu:i- 


quam lectionem secutus videtur. Cliristophorsonus. 
Paulo. post ubi legitur, ἐπὶ τοῦ διωγμοῦ συνεστῷ- 
κος. ex manuscripts codicibus correximus ἔτι. 

(68) Ἄπειρος μᾶ-.Ίον καὶ ἄδατος. In codice Fak. 
et Sav, scriptum est ἄπορος, quod tamen non proho. 
{ο enim opponuntur verbis superioribus. Et ἄπει- 

quidem opponitur τῇ πολλῇ ἐρήμῳ ΄ ἄδατος 
vero opponitur voci ἀτριβθοὺς quie pr:ecessit. 

(69) Μεσαιτάτη τῆς πό.Ίεως ὁδός. In codice Re- 

io scriptum inveni τῶν πόλεὠν, qux scriptura to- 
erari potest. Dnas quippe urbes ex una fecerat in- 
gens illa seditio, ut jam supra innuit Dionysius, 
cum ait ab urbe Alexandrina Alexandriam pergere 
difficilius fuisse quam ab Oriente ad ultimas usque 
Occidentis oras proficisci. Porro hac Alexandrina 
seditio, tum contigisse mihi videtur, cum ZEmilia- 
nus tyrannidem Alexandrie arripuit, de quo vide 
Pollionem in xxx Tyrannis. Eumenius in Panegyri- 
co ad Constantium, loquens de Gallieni temporibus, 
Τοια. inquit, /Egypius et Syrie defecerani. 

(70) Καὶ τῆς θαάσσης. Ante liec verba. appo- 
nenda est finalis disuncuo, ut habent omnes ma- 
nuscripli codices. Quod cuin non vidissenl inter- 
pretes, haec cum praecedentibus male conjunxerunt, 
secuti scilicet editionem Rob. Stephani. Ego vero 
antequam manuscriptum ullum codicem Eusebii vi- 
dissem, lunc locuià. ita. distinguendum esse conje- 
ceram, ut ex versione mea apparel. Porro disun- 
€lienem οἱ interpretationem nostram confirmant 
scquentia Dionysii verba. Addit enim Dionysius, 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — IHISTORICA.- 


634 


ΚΓΦΛΛΑΙΟΝ KA'. 


IIcj1 τῶν àv Ἀ.1εξαγδρείᾳ συμέάντων 
(Nic. H. E. vi, 19). 


Ἐπιλοθοῦσης δὲ ὅσον οὕπω τῆς eclipfyrz, ἑπάνεισι 
μὲν εἰς τὴν ᾿Αλεξάνδρειαν * πάλιν δ᾽ ἐνταῦθα στάσεως 
xai πολέμου συστάντος, ὡς οὐχ οἷόν τε ἣν αὐτῷ τοὺς 
χατὰ τὴν πόλιν ἅπαντας ἀδελφοὺς εἰς ἑχάτερον τῆς 
στάσεως µέρος διρρηµένους ἐπισχοπεῖν, αὖθις Ev τῇ 
τοῦ Πάσχα ἑορ:ῇ, ὥσπερ τις ὑπερόριος ἐξ αὐτῆς τῆς 
᾽λλεξανδρείας διὰ γραμμάτων αὐτοῖς ὠμέλει. Καὶ 
Ἱέραχι δὲ μετὰ ταῦτα τῶν χατ Αἰγύπτου ἐπισχόπῳ 
ἑτέραν ἑορταστικὴν ἐπιστολὴν γράφων, τῆς xac 
αὐτὸν τῶν ᾽Λλεξανδρέων στάσεως μνημονεύει διὰ 
τούτων € Ἐμρὶ δὲ «i θαυμαστὸν cl πρὸς τοὺς ποῤ- 
ῥωτέρω χατοιχοῦντας γαλεπὸν τὸ xàv OU ἐπιστολῶν 


D ὁμιλεῖν, ὅτε καὶ τὸ πρὸς ἐμαυτὸν αὐτῷ uot διχλέ- 


"P 


γέσθαι καὶ τῃ. iia duyf, συμθουλεύεσθαι, χαθ- 
έστηχεν ἄπορον» Πρὸς γοῦν τὰ ἐμαυτου σπλάγχνα 
τοὺς ὁμοσχίνους xai συμφύχους ἀδελφοὺς, καὶ τῆς 
αὐτῖς πολίτας Ἐχχλησίας, ἐπιστολιμαίων δέοµαι 
γραμμάτων, καὶ ταῦθ) ὅπως διαπεμφαίμτν, ἀμίῆχα- 
voy φαίνεται. Γᾷον yàp ἄν τις οὐχ ὅπως εἰς thv 
ὑπερορίαν, ἀλλὰ xai ἀπ ἀνατολῶν ἐπὶ δοσμὰς πε- 
ρχιωθείη, ἢ τὴν Αλεξάνδρειαν à αὐτῆς τῆς 'Ale- 
ξανδρείας ἐπέλθο,. Tro γὰρ ἐρέμου τῆς πολλῆς xal 
ἀτρ.ροὺς ἐχείντς, fiy ἓν δυσὶ γενταῖς διώδευσ»ν ὁ "To 
pat, ἄπειρος μᾶλλον xaX ἄθατός (03) ἐστιν t µεσα:- 
τάτη τῆς πόλεως ὁδός (69). Καὶ τῆς θαλάσστς (70) v 
ἐχεῖνοι ῥαγεῖσαν xal διατειχισθεῖσαν ἔσχον ἱππῆλα- 
τον: xaX ὧν &v τῇ λεω-ρόρῳ (11) κατεποντίσθγσαν οἱ 
Αἰγύπτιοι. οἱ γαλτνοὶ χαὶ ἀχύμαντοι λιμένες γεγόνα- 
σιν εἰκὼν. πολλάχις φανέντες ἀπὸ τῶν ἐν αὐτοῖς φό- 
νων, οἷον Ἑρυθρὰ θάλασσα. Ὁ δ' ἐπιῤῥέων ποταμὸ: 
τὴν πόλιν, ποτὲ μὲν ἐρήμου τῆς ἀνύδρου ξπρότερος 
(9705, καὶ μᾶλλον αὐχμώδης ἐχείνης, ἣν διαπορενυ- 


portus urbis Alexan/éring, ρεγοπρίογπῃ civium 
cruore. exundantes, Rubri maris im»ginem δα μίας 
pribuisse. Non igit;r media urbis plates, sed 
portus, ut dixi, a Dionysio coinparatum cum Rubro 
mari. 

(11) Kal ὧν ἓν τῇ Aeogópp. Aute hzec veiba 
Rob. Stepaanus in editione sua punctum apposuit, 
coutra fidem omnium. scriptorum codicum, qui 
ante hiec verba. mediam. duntaxat. distinctionem, 
sive moram habent appositam. Christophorsouus 
quidem, Rob. Siepliani distinctionem secutus, lunc 


D locum ita vertit : Jsti. porro placidi οἱ tranquilli 


ürbis portus, fluciuum edrum quibus /Egyptii erani 
trajeclione submersi, veram effigiem gerunt. Sed 
hac interpretatio non. respoudet. verbis Diony- 
sii. Quamobrem sequenda potius est distinctio 
scriptorum codicum, οἱ hiec verba cum . prace- 
dentibus counectenda. Verum. dicet. aliquis, Quo 
referendus est articulus ille postpositivus ὧν 7 fte- 
spondeo articulum hunc referri ad vocem θαλάσ- 
σης el pluralem numerum positum esse pro singu- 
lari. Mare quippe utrinque divisum, latam iu me- 
dio viam lsraclitis aperuerat. Atque ita duo veli 
maria ex uno facta fuerant. Idcirco Diouysius λεω- 
qópov τῶν Οαλασσῶν dixit eleganter, quasi Όι- 
marem plaiesm. Quod. si Christophorsouo et Ste- 
phano ante has voces finalem distiuctionem ascripse- 
ris, uon erit jar quo referatur articulus iile post- 
positivus. Neque enim ad vocem λιμένες referti 
potest. 


685 


καταθοᾷν, ῥυῆναι δ᾽ αὐτοῖς παρὰ τοῦ θαυμάσια ποι- 
οῦντος μόνου Ex πέτρας ἁκροτόμου ποτόν ' ποτὲ δὲ 
τοσοῦτον ἐπλύμμυρεν (72), ὡς πᾶσαν τὴν περίχωρον, 
τάς τὲ ὁδους xai τοὺς ἀγροὺς ἐπικλύσαντα, τῆς ἐπὶ 
Νῶε γενομένης τοῦ ὕδατος φορᾶς ἐπαγαγχεῖν ἀπειλὴν' 
ἀεὶ δὲ αἴματι xal Φόνοις, καὶ κατατοντισμοῖς χάτεισι 
µεμιασμένο»:, οἷος ὑπὸ Μωῦσεῖ γέγονε τῷ Φαραὼ. 
μεταθαλὼν εἰς αἷμα xat ἑποζέσας. Καὶ ποῖον γένουτ 
ἂν τοῦ πάντα χαθαίροντος ὕδατος ὕδωρ ἄλλο καθάρ- 
σιον ; IIo ἂν ὁ πολὺς καὶ ἁ πέραντος ἀνθρώποις Ώχες- 
yog ἐπιχωυθεὶς, τὴν πικρὰν ταύτην ἀποσμήξαι θάλασ- 
σαν; ἢ πῶς ἂν ὁ μέγας ποταμὸς ὁ ἐχπορευόμενος ἐξ 
Ἐδὲμ, τὰς τέσσαρας ἀρχὰς εἰς ἃς ἀφορίζεται µετ- 
Ὀχετέύσας εἰς μίαν τοῦ Γπὼν, ἀποπλύναι zb λύθρον; fi 
πότε ὁ τεθολωµένος ὑπὸ τῶν πονηρῶν πανταχόθεν 
ἀναθυμιάσεων &hp, εἰλικρινῆς γένοιτο; Τοιοῦτοι γὰρ 
ἀπὸ τῆς γῆς ἆτμοὶ, xal ἀπὸ θαλάσσιες ἄνεμοι, ποτα- 
μῶν τε αὗραι xal λιμένων ἀνιμήσεις ἀποπνέουσιν, ὡς 
σηποµένων iy πᾶσι τοῖς ὑποχειμένοις στοιχείοις νε- 
χρῶν ἰχῶρας εἶναι τὰς δρόσους. Εἶτα θαυμάζουσι καὶ 
διαποροῦσι, πόθεν οἱ συνὲχεῖς λοιμοὶ (15), πόθεν αἱ 
χαλεπαὶ νόσοι, πόθεν αἱ παντοδαπαὶ φθοραὶ, πόθεν ὁ 
ποιχζλος xaX πολὺς τῶν ἀνθρώπων ὄλεθρος, διὰ τί 
μηχέτι τοσοῦτον πλήθος οἰχητόρων ἡ μεγίστη πόλις 
ἐν αὑτῃ φέρει, ἀπὸ νηπίων ἀρξαμένη παίδων µέχρι 
τῶν εἰς ἄχρον γεγηραχότων, ὅσους ὠμογέροντας (74) 
οὓς ἐχάλει πρότερον ὄντας ἕτρεφεν * ἁλλ᾽ οἱ τεσσαρα- 
χοντοῦται χαὶ µέχρι τῶν ἑθδομήχηωντα ἑτῶν, τοσοῦ- 
τον πλείονες «xe, ὥστε μὴ συμπληροῦσθαι νῦν τὸν 
ἀριθμὸν αὐτῶν προσεγγραφέντων καὶ συγχαταλεγἑν- 
των εἰς τὸ δηµόσιον σιτηρέσιον, τῶν ἀπὸ τεσσαρξσ- 
χαΐδεχα ἑτῶν μέχρι τῶν ὀγδοήχοντα. καὶ γεγόνασιν 
οἷον ἠλιχιῶται τῶν πάλαι γεραιτάτων, οἱ ὄφει νεώ- 
τατοι. Καὶ οὕτω μειούμενον ἀεὶ χαὶ δαπανώµενον 
ὁρῶντες «6 ἐπὶ γῆς ἀνθρώπων γένος, οὗ τρέμουσιν, 
αὐξομένου xal προχόπτοντος τοῦ παντελοῦς αὐτῶν 
ἀφανισμοῦ.) 


qui olim senes erant. Cumque in terris humanum genus tautopere 


HISTORL£ ECCLESIASTICAE LIB. VII. 
όµενος ὁ Ἱσρα)λ οὕτως ἐδίφῃσεν, ὡς Μωῦσοῦ μὲν A ne, per quam iter facientes Israelitze tanto oppressi 





636 


sunt siti, ut adversus Mosem vociferari non desine- 
rent, quoad virtute illius qui solus mirabilia facit, 
ex przerupta rupe aqua ipsis ad potum effluxit. In- 
terdum vero tantopere exundaviL, ut circunmisitze 
regioni viisque el agris omnibus superfusus , aqua- 
rum diluvium cujusmodi temporibus Noe accidit, 
minari videretur. Caterum caedibus et cruore, et 
submersionibus hominum continuis inquinatus 
evolvitur, qualis olim a Mose przstitus est Pharao- 
ni, in sanguinem conversus ac fetidus. Qux:nam 
igitur unda lustrare poterit aquam qua omnia pur- 
gantur? Quomodo vastus ille nec liominibus per- 
meabilis Oceanus, hoc amarum pelagus unquanr. 
abs'erserit? Aut quomodo ingeus ille fluvius qui ex 


B Eden profluit, etiamsi quatuor illos in quos dividi- 


tur alveos, in unum Geonis alveum transfundat, 
tantam lianc. abluet saniem ? Ecquando scelestissi- 
mis undecunque vaporibus obnubilatus aer, purus 
tandem serenusque reddetur? llujasmodi enim hali- 
(us ex terra; ex mari venti; ex fluminibus aurz, 
ex portubus fuligines spirant, ut tabescentium iu 
omnibus subjacentibus elementis cadaverum sanies 
pro rore sit. Et post hac mirantur et ambigunt 
homines, undenam continue pestes, undenam gra- 
ves morbi omnisque generis labes, et multiplices 
variique hominum interitus : quid causz sit, cur 
urbs maxima tantum civium numerum amplius non 
ferat, etiainsi ab ipsis infantibus ad decrepitos us- 
que senes numerentur, quot antea crudos senes sic 
vocatos aluil. Verum tunc temporis adeo plures 
erant quadragenarii, et supra hos usque ad septua- 
gesimum aztatis annum progressi, ut numerus eo- 
rum nunc expleri non possit ascriptis licet et in al- 
bum relatis ad annonam ex publico accipiendam his 
qui quatuordecim annos nati sunt, usque ad octo- 
genarios. Et qui specie ipsa adolescentuli 968 
sunt, aàequales quodaminodo nunc facti sunt eorum 
imminutum et consumptum  vi- 


deant, augescente in dies et crescente ipsorum exseidio nou intreiniscunt. ? 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KPB'. 
Περὶ τῆς ἐπισχεγάσης vócov (Nic. H. E. vt, 20). 


Μετὰ ταῦτα λοιμιχκῆς τὸν πόλεμον διαλαβούσης vó- 
σου, τῆς τε ἑορτΏς πλησιαζούστς, αὖθις διὰ γραφῖς 
τοῖς ἀδελφοῖς ὁμιλεῖ, τὰ τῆς συμφορᾶς ἐπισημαινόμε- 


(72) Τοσοῦτον ἐπ.Ιήμμυρενγ. Τοσοῦτος cod. Reg. 
Qua lectio non omnino rejicienda, Reliqui tamen 
codices Maz. ac Med., cum Fuk. εἰ Savil., scriptum 
hahent τοσοῦτον. 

(5) Οἱ συνεχεῖς Aouiol. Jam inde a temporibus 
Galli et Volusiani, lues totum pene orbein Romanum 
vastavit. Certe Eutropius principatum Galli et Vo- 
lusiani sola pestilentia notum fuisse dicit. Addit 
Aurelius Victor, Gallo Volusianoque favorem ex eo 
quaesitum fuisse, quod tenuissimi cujesque exse- 
quias sollicite curavissent. De hac peste Hieronymus 
in Chronico 3a scribit anno primo imp. Galli : 
Pestilens morbus mullas totius orbis provincias occu- 
pavit, mazimeque Alexandriam εἰ /Egyplum; ut 
scribit Dionysius, el Cypriani de mortalitate testis est 


CAPUT XXII. 
De morbo qui tunc temporis grassaius est. 


Secuta dehine post bellum peste, cum paschalis 
solemnitas immineret, iterum Dionysius fratres per 
litteras allocutus est, in quibus calamitatis illius ma- 


liber. Postea Gallieni temporibus lues iterum gras- 
sata est Rom: et in provinciis, ut scribit Pollio in 
Gallieno, eX Aurelius Victor, 

(74) Ὡμογέροντας. Alexandrie ὠμοχέροντες di- 
cebantur a quadragesimo anno usque ad septuagesi - 
mum. Eorum nomina in albo descripta erant, eo 
quod à3nnonam publicam acciperent, ut testatur 
Dionysius. His praeraut archigerontes, de quibus 
fit mentio in lege prima Codice Theodosiano De 
Alexandrie plebis primatibus. Huc etiain referri po- 
test quod scribit Gregorius Naz. in oratione 21, De 
S. Athanasio, Alexandrinos per sexus et zlates, el 
artes solitos esse distribui, quoties alicui obviam 
ireut honoris causa. 


081 


EUSEBI] CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


688. 


gnitudinem describit his verbis : « Aliis quidem bomi- A voz πάθη διὰ τούτων” « Toi; μὲν ἄλλοις ἀνθρώποις 


nibus prxsens hoc tempus non videatur esse tempus 
festivitatis. Neque vero illis lempus festivitatis est, 
nec hoc quod a nobis celebratur, nec ullum aliud, 
non dicam eurum qui luctuosa sunt, sed etiam 
eorum qu» vel maxime lta et hilaria existiman- 
, Ur. Nunc quidem certe plena sunt omnia lamen- 
tationum : lugent cuncti : οἱ ob mortuorum homi- 
num ac quotidie morientium multitudinem, tota 
. urbs gemitibus circumsouat, Prorsus enim ut de 
primogenitis ZEgyptiorum in sacris libris scriptum 
liabetur, ità nunc. quoque clamor ingens excitatus 
est. Nulla quippe domus es! in qua non sit oliquod 
funus. Atque utinam unum, duntaxat in unaquaque 
domo esset ! Multa quidem et acerba ante hanc ca- 
Jamitatem nobis contigerunt, Primum enim 1108 
urbe expulerunt. Cumque soli ab omnibus fugare- 
. mur aique opprimeremur, nihilominus tunc quo- 
que festos egimus dies. Quivis denique locus in quo 
varias xwrumnas singillatim pertuliius : ager, in- 
quam, solitudo ; navis; stabulum; carcer, instar 
templi ad sacros conventus peragendos fuit. Sed 
omnium letissimam festivitatem egeruut consum- 
mati martyres, qui in ccelo epulaii sunt. Post ο 
bellum et fames excepit : ας quidem nos cum 
gentilibus junctim pertulimus. Et ea quidem mala 
quibus nos attriverunt, soli sustinuiius. Quas au- 
tem ipsi sihi vicissim intulerunt ac passi sunt, eo- 
rum partem toleravimus. Sed rursus oblectavit nos 
pax illa, quam Christus nobis solis indulsit. Cum 
autem brevissimo temporis spatio mos et illi re- 
gpirassemus, repente ingruit lues illa, ipsis quidem 
res omnium (orwidolosissima et calamitesissina : 
et qua sola, ut proprius quidam ipsorum scriptor 
269 loquitur, omnium spem opinionemque σι- 
peravit, Nobis vero non ejusmodi fuit : sed potis 
meditamentum | quoddam ac probamentum perinde 


(15) Οὐχ ὅπως τῶν ἐπιλύπων. Sic omnino scri- 
bendum est, ut habent manuscripti codices Maz. ac 
Med., cuin Saviliano. Opponitur enim τὸ ἐπωλύπων 
τῷ περιχαρής quod mox sequitur, vulg., ἐπιλοί- 
πων. Est autem. elegantissiinum hoc exordium Da- 
schalis epistole sive orationis Dionysii. Aliis, inquit 
Dionysius, infidelibus scilicet ac gentilibus, pra'sens 
tempus minime, opportunum videatur ad [estum diem 
celebrandum, qnippe cum luctu et lamentis plena sint 
omnia. Verum nec ullum omnino tempus, non dico 
- [uctuosum, cujusmodi hoc tempus esse fateor ; sed ne 
' [epiissimum | quidem, illis hominibus, id est. in[fideii- 
bus, aytum est ad. festivitatem celebrandam. [mpii 
siquidem εἰ mali homines, nunquam omnino dies 
festos agere possunt, licet hostias immolent, εἰ li- 
bamenta offerant. Soli virtute prediti festos dies 
aguni. Soli quippe officio [unguntur, et vola atque 
éncruentas hosiias offerunt Deo. Multa. in hanc sene 
tentiam habet Origenes in lib. viii. Contra Celsum, 
qux: sunt e Stoicorum philosophia desumpta, ex 
quibus magnam lucem accipit hic Dionysii lo- 
Cus. 

(16) Περιχαρὴς ὃν οἱηθεῖεν. Apud Nicephorum 
legitur εἴ τις περιχαρῆς iv oln0sin. Qua: scriptura 
ferti non potest, cum verbum οἱηθείη in passiva si- 
guificatione sumi non possit. Dixit ergo Dionysius ς- 
p'X2.hs ὃν οἱηθεῖεν, pro eo quod alii dicerent, ὃν οἵον- 


οὑχ ἂν δόξειε χαιρὸς ἑορτῆς εἶναι τὰ παρόντα. Ο0ὐδὲ 
ἔστιν αὑτοῖς οὔτε οὗτος οὔτε τις ἕτέρις, οὐχ ὅπιυς 


«τῶν ἐπιλύπων (75), ἀλλ᾽ οὐδ' cl τις περιχαρὴς (10) 


ὃν οἰηθεῖεν μάλιστα. Nov μέν γε θρῆνοι πάντα’ xal 
πενθοῦσι πάντες, xal περιηχοῦσιν οἰμωγαὶ τὴν πόλιν 
διὰ τὸ πλῆθος τῶν τεθνηχότων xal τῶν ἀποθνησχόν- 
των ὀστμέραι. Ὡς γὰρ ἐπὶ τῶν πρωτοτόχκων τῶν Al- 
γυπτίων γέἐγραπται, οὕτως χαὶ vuv ἐγενήθη χρανγὴ 
µεγάλη. Οὐ γάρ ἐστιν οἰκία ἐν ᾗ οὐκ ἔστιν ἓν αὐτῇ 
τεθνηχώς  χαὶ ὄφελόν γε (71): πολλὰ μὲν γὰρ xa 
δεινὰ xa τὰ πρὸ τούτου συµθεθηχότα. Πρῶτον μὲν Ἱ- 
μᾶς ἤλασαν (18): xaX μόνοι πρὸς ἁπάντων διωκόµενοι 
χαὶ θανατούμενοι, ἑορτάσαμεν xai τότε. Καὶ πᾶς ὁ 
τῆς χαθ᾽ ἔχαστον θλίφεως τόπος, πανηγυρικὸν ἡμῖν 
γέχονε χωρίον, ἀγρὸς, ἑρημία, ναῦς, πανδοχεῖον, δε- 
σµωτήριον, φαιδροτάτην δὲ πασῶν Ίγαγον ἑορτὴν οἱ 
τέλειοι μάρτυρες εὐωχηθέντες ἐν οὐρανῷ. Μετὰ δὲ 
ταῦτα, πόλεμος xat λιμὸς ἐπέλαθεν * ἃ τοῖς ἔθνεσι συν- 
διηνέγχαµεν, μόνοι μὲν ὑποστάντες, ὅσα ἡμῖν ἑλυμή- 
ναντο, παραπολαύσαντες δὲ zat ὧν ἀλλήλους εἰργάσαν- 
τό τε xal πεπόνθασι" xal τῇ Χριστοῦ πάλιν ἔντυ- 
φράνθηµεν εἰρήνῃ, ἣν µόνοις ἡμῖν ἔδωχε. Βραχυτά- 
της δὲ ἡμῶν τε xal αὐτῶν τυχόντων ἀναπνοῆς, ἔτι- 
χατέσχη γεν Ἡ νόσος αὕτη, πρᾶγμα qó6ou τε παντὸς 
φοθερώτερον ἐχείνοις, xal συμορᾶς ἡστινοσοῦν σχε- 
τλιώτερον, xal ὡς ἴδιός τις αὑτῶν ἀπήγγειλε συγΥρα- 
φεὺς, πρᾶγμα µόνον δ τῆς πάντων ἑἐλπίδος χρεῖσσον 
γενόµενον * ἡμῖν δὲ ob τοιοῦτο μὲν, γυµνάσιον δὲ xal 


C δοχίµιον οὐδένος τῶν ἄλλων ἔλαττον. ᾿Απέσχετο μὲν 


γὰρ οὐδὲ ἡμῶν, πολλὴ δὲ ἐξῆλθεν (79) εἰς τὰ ἔθνη. » 
Τούτοις ἑξῆς ἐπιφέρει λέγων ^ « Ol γοῦν πλεῖστοι 
τῶν ἁδελφῶν ἡμῶν δι) ὑπερθάλλουσαν ἀγάπην καὶ φι- 
λαδελφίαν ἀφειδοῦντες ἑαυτῶν xal ἀλλήλων ἐχόμενοι, 
ἐπισχοποῦντες ἀφυλάχτως τοὺς νοσοῦντας, λιπαρῶς 
ὑπερητούμενοι, θεραπεύοντες ἐν Χριστῷ, συναπηλ- 
λάττοντο ἐχείνοις (80) ἀσμενέστατα, τοῦ παρ᾽ ἑτέρων 


το ἂν μάλιστα περ!χαρῆ. 

(71) Καὶ 6zeAór. γε. Turnehus ad oram libri sui 
emendavit xal ὄφελόν γε εἷς. Que tamen scriptura 
in omnibus nostris codicibus non legitur. In codice 
legio scriprum inveni, xal ὄφελόν γε’ εἰς πολλὰ μὲν 
γὰρ χαὶ δεινά, sicut etiam habet Nicepliorus. Recte 
isitur Turnebus, qui, sola interpunctione mutata, 
hunc Dionysiii locum restituit, ul dixi. 

(78) Hporov μὲν ἡμᾶς fjacar. Repetit hic 
Dionysius, el quasi compendio enumerat cuncta 
qua Christiani passi fuerant Alexandri: jam iude 
ab initio sui pontificatus. Primo enim, inquit, uos 
persecuti sunt. Persecutionem intelligit qua coepta 
est auno ultimo Philippi imperatoris. Bellum deinde, 
ail, secutum est. intestinum, De hoc civili bello 
Alexandrinoruim, vide epistolam Dionysii ad Fabium 
supra in lib. vi, cap. 41. Deinde cum paululum, in- 
quit, nos et illi quievissemus, incubuit lues. illa gra- 
vissima, ea scilicet quz sub Gallo et Volusiauo 
grassata est, cuin jam antea sub Decio copisseL. 
Aliquot enim diaconi ea peste consumpti suut 
temporibus Decii, αἱ patet ex epistola Dionysii ad 
Domitium et Didymum, in cap. 14 liujus libri, 

(79) Πο. 1ἡ δὲ é£qA0ev. Πολύ codex Regius; sed 
in reliquis exemplaribus Mazar., Med. ac Fuk. scri- 
bitur πολλή, rectius ; subauditur enim νόσος. 

(80) Zvrazx«AAdrcorco ἐκείνοις. Post has voces 


689 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. VII. 


890 


ἀναπ.μπλάμενοι πάθους, χαὶ «hv νόσον ἐφ᾽ ἑαυτοὺς A ac extera, Neque enim a nobis abstinuit lues illa, 


ἔλχουτες ἀπὸ τῶν πλησίων, xaX ἐχόντες ἀναμασσόρμε- 
νοι τὰς ἀλγτδόνας (81). Καὶ πολλοὶ νοσοχομήσαντες 
χαὶ ῥώσαντες ἑτέρους, ἐτελεύτησαν αὐτοὶ, τὸν ἐχεί- 
wo θάνατον εἰς ἑαυτοὺς µεταστησάμενοι, xal τὸ ὃτ- 
μῶδες ῥῆμα µόνης ἀεὶ δοχκοῦν φιλοφροσύνης (82) ἔχε- 
σθαι, ἔργῳ δὴ τότε πλτροῦντες, ἀπιόντες αὐτῶν ráv- 
των περίγηµα (85). Οἱ γοῦν ἄρ.στοι τῶν παρ) ἡμῖν 
ἀδελφῶν τοῦτον τὸν τρόπον ἐξεχώρησαν τοῦ βίου, 
πρεσθύτεροί τε τινὲς καὶ διάχονοι, χαὶ τῶν dr τοῦ 
λαοῦ λίαν ἐπαινούμενοι ' ὡς xat τοῦ θανάτου τοῦτο τὸ 
εἶδος διὰ πολλὴν εὐσέθειαν χαὶ πίστιν ἰσχυρὰν γινόµε- 
νον, μηδὲν ἀποδεῖν μαρτυρίου δοχεῖν. Καὶ τὰ σώµα- 
τα ὃξ τῶν ἁγίων ὑπτίαις yspol xaX χόλποις ὑπο- 
λαμθάνοντες, χαθαιρουντές τε τοὺς ὀφθαλμοὺς, xal 
στόµατα συγχλείοντες, ὠμοροροῦντές xz καὶ διατιθέν- 
τες (84), προσχολλώµενοι, συμπλεχόµενοι, λουτροῖς 


τε χαὶ περιστολαῖς (85) καταχοσμοῦντες, μετὰ μιχρὸν : 


ἐτύγχανον τῶν ἴσων, ἀεὶ τῶν ὑπολειπομένων ἔφεπο- 
µένων τοῖς πρὸ αὐτῶν. Τὰ δέ γε ἔθνη rdv τοὐναν- 
τίον’ καὶ νοσεῖν ἀρχομένους ἀποθοῦντο, χαὶ ἀπέφεν- 
Ύον τοὺς ριλτάτους, x&v ταῖς ὁδοῖς ἑῤῥίπτουν ἡμι- 
θνῆτας, xal νεχροὺς ἀτάφους ἀπεσχυθαλίζοντο, zhy 
τοῦ θανάτου διάδοσιν χαὶ χοινωνίαν ἑχτρεπόμενοι, fv 
οὐχ ἦν xal πολλὰ µηχανομένοις ἐχχλῖναι ὁᾷδιον. » 
Μετὰ δὲ ταύτην τὴν ἐπιστολὴν, εἰρηνευσάντων τῶν 
χατὰ τὴν πόλιν, τοῖς κατ Αἴγυπτον ἀδελφοῖς ἑορ- 
ταστιχΏν αὖθις ἐπιστέλλει γραφἢν, καὶ ἐπὶ ταύτῃ ἅλ- 
λας διαφόρους πάλιν (86) διατυποῦται. Φέρεται δέ τις 
αὐτοῦ καὶ περὶ Σαθθάτον '' xal ἄλλη περὶ γυμνασίου. 


licet plurimum in gentiles grassata sit. » Addit 
deinde: « Plurimi quidem ex fratribus nostris ob 
nimiam charitatem, curam omnem propriz salutis 
abjicientes sibique mutuo adbhzrescentes; duin 
vgros secure atque audacter invisunt, eisque as- 
sidue ministrant, et curationem adhibent in Chri- 
sio, una cum illis mortui sunt; aliorum zgritu- 
dine libentissime sese implentes, el proximorum 
morbum in semetipsos quodammodo attralieutes, 
doloresque eorum sponte ana exprimentes atque 
extergentes. Multique adeo qui alios ogrotautes 
curaverant οἱ in pristinam valetudinem restituc- 
rant, ipsi interierunt, mortem illorum in seipsos 
traducentes; verbuimque illud vulgare quod offi- 
rios: duntaxat comitatis hactenus visum fuerat, 
reipsa adimplentes, cum aliorum peripsema effecti 
ex hac vita migrarent. Et hoc quidem pacto optimi 
quique ex fratribus nostris, quorum nonnulli pre- 
sbyteri erant ac diaconi, εἰ ex populo laudatissi- 
mus quisque mortem oppetierunt, adeo ut genus 
hoc mortis ob pietatem fideique constantiam ne- 
quaquam inferius martyrio censeatur. Ili ergo 
sanctorum corpora supinis manibus gremioque 
excipientes, oculos illis et ora claudentes, baju- 
lantes eadem humeris suis, componentes , adhz- 
rescentes illis, complectentes, lavacro et vesti- 
mentis ornantes, paulo post eadem offi.ia ab aliis 
conseculi sunt; cum superstites semper eorum qui 
precesserant vestigiis insisterent. Gentiles vero 


Ἑρμάμμωνι δὲ πάλιν χαὶ τοῖς xaz' Αἴγυπτον ἁδελ- C prorsus contraria his egerunt. Nam et eos qui 


φοῖς δι ἐπιστολῆς ὁμιλῶν, πολλά τε ἄλλα περὶ τῆς 
Δεχίου χαὶ τῶν μετ αὐτὸν διεξελθὼν χαχοτρο- 


- Ín codice Regio οἱ in editione Rob. Stephani apposi- 
ta est virgnla. Yerum in tribus nostris exemplaribus 
Maz., Med. et Fuketiano alia est distinctio. Nam 
post vocem ἀσμενέστατα apposita est media distiu- 
ctio seu mora. Quod quidem idcirco meuendum esse 
duxi, ne quis forte suspicetur, vulgatam interpun- 
ctionem temere ac sine auctoritate scriptorum co- 
dicum a nobis mutatam fuisse. 

(81) ᾽Αγαμασσόμενοι τὰς d AynÓOrac. Langus et 
Christophorsonus verterunt mitigautes, quam inter- 
pretationei equidem probare non possum. Nam &va- 
µάσσειν sive ἐχμάσσειν idem est. quod exprimere. 
extergere. Ait. igitur. Dionysius, Christianos qui 
segros pestilenti morbo laborantes. invisebant, ex- 
pressos :grotaniium dolores in semetipsos (rans- 
tulisse. Id enim significat vox ἀναμασσόμενοι, id esl 
excipere in $e οἱ quasi exsugere alterius morbum. 
Idem est. igitur quod antea dixit Dionysius, xai τὴν 
νόσον ἐφ᾽ ἑαυτοὺς ἕλχοντες. 

(82) Μόνης «φι]οφροσύγης. Non recte, meo 
quidem judicio, Musculus et Christophorsouus 
veram benevolentiam interpretantur, cuui φιλοφρο- 
σύνη sit potius benevolentia in sermone el alfabilitg- 
le posita, qui comitas dicitur a Latinis. Gallice 
civili! εἰ compliment vocamus. Videtur autem 
hac vox περίψηµα quae in epistolis Pauli legitur, 
vulgo fuisse ab Alexandrinis usurpata, quoties 
se in salutationibus mutuo compellarent, et operam 
atque obsequium. sponderent : Ἐγώ εἰμι περἰφημά 
σου. Quod certe hie Dionysii locus videtur iuuuere. 
Nisi potius intelligamus, Christianos vulgo a geuti- 
libus vocatos fuisse hoc noniine, πάντων περί- 


D 


egrotare inceperant exturbabant, et. charissimos 
refugiebant ; eosque in viis semineces destitue- 


Ψημα, id est purgamenta seculi, quod magis pie 
cet. 

(85) Αὐτῶν πἀντων περίψηµα. Codex Mel. et 
Maz. voce πάντων, quip in vulgatis deest, auctiores 
sunt. quomodo etiam inFuk. scriptum inveni, 

(84) Kal διατιθέντες. Christophorsonus vertil, 
decenter oruantes, male. Nam de ornatu raox. sub- 
jungit Dionysius. Rectius igitur verli componentes, 
quomodo loquuntur Latini. Sic Persius : 

eo 5 5 tandenique beatulus alto 
Compositus lecto, cte. 

Hieronymus lib. 1 Iu Jorinianum : Compositoque ex 
more cadaveri seipsa superjecit, ITinc compositus pro 
sepulto apud Virgilium et Horatium. Possidius in 
Vita D, Augustini : Confestim vero pro ejus commen- 
danda corporis depositione oblatum est ;. peractoque 
solemniter exsequiarum ministerio insigquiter compo- 
situs, deportatus ac. sepultus est. lta enim legitur in 
codice Mosciacensi. | 

(85) Kul περιστο.λαῖς. Nec hanc vocem intellexit 
Christophorsouus qui vertit, Jinteo funebri volvere. 
Solebant enim Bomani tunc teinporis cadavera ve- 
stibus aimicire. Ac de gentilibus quidem res protri- 
la est, adeo ut exemplis -mon egeat. Ipsos vero 
Clrisiianos fidelium cadavera splendidis vestibus 
obtexisse, docet exemplum Asturii in cap. 16 hujus 
τί. Hieronymus in Epitaphio Paule : (uis ino- 
pum moriens non illius vestimentis obvoluius est? 
Nec aliter iutelligendus est locus Possidii, quein au- 
tea. citavi. 

(86) "AAA4ac διαφόρους πάω’. Vox 62769004 ad- 
ditur ex codice Med. εἰ AMazariu. 


691 EUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 692 


bant: aut mortuos insepultos projiciebant, aver- A πίας, τῆς χατὰ τὸν Γαλλιτνὸν εἰρήνης ὑπομιμνή- 
santes mortis participalionem ac socielatem; quam σχεται. 

lamen licet multiplici adhibita cautione ac diligentia, evitare mon poterant. » Post hanc episto- 
lam, cum res in urbe Alexandria pacatee. essent, ad fratres per /Egyptum constitutos Paschalem rur- 
sus epistolam Dionysius scripsit, aliasque post hanc deinceps exaravit. Exstat etiam epistola ejus de 
Sabbato : et alia de exercitatione. Prziereo ad Hermammonem fratresque in ZEgypto degentes 
epistolam 970 scribeus, postquam de imp. Decii et successorum illius improbitate disseruit, pa- 


cis quie viguit principatu Gallieni, mentionem facit. 


CAPUT XXIII. 
De imperio Gallieni, 

Sed ipsa ejus verba satius fuerit audire, quz sic 
habent : « Et ille quidem cum imperatorum suorum 
alterum prodidisset, alteri bellum intulisset, brevi 
cum universa familia stüirpitus interiit. Gallienus 
vero renuntiatus ei communi omnium consensu ap- 
probatus est: vetus simul imperator ac novus, 
prior illis, ac post illos etiam superstes: juxta id 
quod diclum est Isai: prophete : « Qux a principio 
fuere ecce veneruut, et nova sunt qux nunc orien- 
tur. » Nam quemadmodum nubes solis radios sub- 
deus, ejus splendorem brevi tempore obscurat, in- 
que ejus locum substituta conspicitur : ea deinde 
pretergressa aut liquefacta, sol qui antea ortus 
fuerat, rursum quasi novus exoriri videtur : ita 
Macrianus qui seipsum praposuerat et ad ipsum 
&allieni imperium proxime admoverat; ipse quidein 
jam non est, quippe qui nec antea erat : Gallienus 
vero sui similis idemque qui prius manet. lpse de- 
nique principatus, velut senectute deposita, et pri- 
sing improbitatis sordibus repurgatus, nunc flo- 
rentius viget : et longius cernitur atque auditur, οἱ 
quocunque diffunditur. » Deinde tempus ipsum quo 
agc scribebat, designat his verbis : « Ac mihi rur- 
sus imperatoris nostri annos contemplari subit. 
Yideo euim impiissimos illos: qui adeo celebres 
olim exstiterunt, brevi postea obscurissimos eva- 
sisse. Religiosissimus vero Deique amantissimus 
num imperii annum degit, quo nos festa celebraturi 

CAPUT XXIV. 
De Nepote εἰ ejus schismate. 


Ad hzc duos libros De promissionibus composuit. 
Causam scribendi prabuit Nepos quidam, episco- 
pus Αἱργρι], qui promissiones sanctis hominibus 
factas in divinis volumiuibus, Judaico sensu exhi- 
beudas docebat, et nescio quod mille annorum spa- 
tium corporalibus refertum deliciis in bac terra 
fore 971 a(lirmabat. Cumque ex Joannis Reve- 
latione. opinionem suam stabilire se posse existi- 


(87) Ἐκεῖγος μὲν οὖν. Recte Christophorsonus 
Macrianum hic intelligi animadvertit, cujus pro- 
ditione Valerianus in Persarum potestatem venit. 
Valerianum certe ducum proditione in illam cala- 
mitatem incidisse, testantur Aurelius Victor, Syn- 
cellus et alii. Porro hzc Dionysii verba jungenda 
sunt cum illis qua supra retulit Eusebius in cap. x 
hnjus libri. Sunt enim ex eadem Dionysii ad Her- 
mam monem Epistola, Ac ne unum quidem verhuin 
inter hzc duo fragmenta. interjectum erat. Sed ian 
«αρ. f hujus libri, frz»gwmentum ejusdem Episiolie 
1llert Eusebius. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KT"... 
Περὶ τῆς Γα.1.Ίιηνοῦ £aciAgtac (Nic. H. E. νι, 21). 
0ὐδὲν δὲ οἷον, τὸ χαὶ τούτων ὧδέ πως ἑχόντων 
ἀχοῦσαι * « "Exeivog μὲν οὖν (81) τῶν πρὸ αὐτοῦ βα- 
σιλέων τὸν μὲν προέµενος, τῷ δὲ ἐπιθέμενος, παγ- 
γενη ταχέως χαὶ πρόῤῥιζος ἐξηφανίσθη * ἀνεδείχθη δὲ 
xaX συνανωμολογήθη παρὰ πάντων ὁ Γαλλιηνὸς, πα- 


B λαις ἅμα βασιλεὺς xai νέος, πρῶτος (v xal pez 


ἐχείνους παρών. Κατὰ γὰρ τὸ ῥᾳθὲν πρὸς τὸν προ- 
φήτην Ἡσαῖϊαν « TX ἀπ' ἀρχῖς ἰδου ἥχασι, χαὶ χαινὰ 
ἃ νῦν ἀνατελεῖ.», Ὥσπερ γὰρ νέφος τὰς ἡλιακὰς ἀκτῖ- 
yag ὑποδραμὸὺν χα) πρὸς ὀλίγον ἐπηλυγάσαν , ἐσχία- 
σεν αὐτὸν xaX ἀντ᾽ αὐτοῦ προεφάνη, εἶτα παρελθόντος 
$ διαταχέντος τοῦ νέφους, ἑξεφάνη πάλιν ἑπανατεί- 
λας ὁ ἥλιος ὁ προανατείλας, οὕτω προστὰς xaX προτ- 
πελάσας (58) ἑαυτὸν ὁ Μακριανὸς τῆς ἐφεστώστς 
Γαλλιηνοῦ βασιλείας, ὁ μὲν οὐκ ἔστιν, ἐπεὶ μηδὲ ἣν, 
ὁ δέ ἐστιν ὁμοίως ὥσπερ Tv. Καὶ olov ἀποθεμένη τὸ 
γῆρας ἡ βασιλεία, xaX τὴν προοῦσαν ἀναχαθηραμένη 
χαχίαν, ἀχμαιότερον νῦν ἐπανθεῖ, καὶ ποῤῥώτερου 
ὁρᾶται χαὶ ἀχούεται, xxl διαφοιτᾷ πανταχοῦ. » Εἰθ᾽ 
ἑξῆς xai τὸν χρόνον xa0' ὃν ταῦτ ἔγραφε, δ.ὰ τοῦ- 
των σηµαίνει’ «€ Kal uot πάλιν τὰς ἡμέρας τῶν βασ.- 
λιχῶν ἐτῶν ἔπεισι σχοπεῖν. Ορῶ γὰρ ὡς ὀνομασθέντες 
μὲν οἱ ἀσεθέστατοι, μετ οὗ πολὺ γεγόνασιν ἀνώνν- 
μοι’ ὁ δὲ ὁσιώτερος χαὶ φιλοθεώτερος ὑπερθὰς ttv 
ἑπταετηρίδα, νῦν ἐνιαυτὸν ἔνατον διανύει, ἓν ᾧ ἡμεῖς 
ἑορτάσωμεν. » 


imperator seplennalem circulum jam emensus, no- 
sumus. » 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KA', 


Περὶ Δέπωτος xal τοῦ κατ αὐτὸν σχίσματος 
(Nic. H. E. νι, 21). 


ETÀ τούτοις ἅπασι σπουδάζεται αὐτῷ xal τὰ Περὶ 


ἐπαγγελιῶν δύο συγγράµµατα. Ἡ ὃ ὑπόθεσις αὐτῷ 
Νέπως ἣν ἐπίσχοπος τῶν xav! Αἴγυπτον, Ἰουδαϊχώ- 
τερον τὰς ἐπηγγελμένας τοῖς ἁγίοις ἐν ταῖς θείαις 
Γραφαῖς ἐπαγγελίας ἀποδοθῄήσεσθαι διδάσχων. xcl 
τινα χιλιάδα ἐτῶν τρυφΏῆς σωματικῆς ἐπὶ τῆς ξηρᾶς 
ταύτης ἔσεσθαι ὑποτιθέμενος. Δόξας γοῦν οὗτος ix 
τῆς ᾽Αποχαλύψεως Ἰωάννον τὴν ἰδίαν χρατύνειν 


(88) Προσπε.]άσας. Sic in tibus rostris codici- 
bus legitur quibus consentit etiam Nicephorus. Nec 
dubito quin scribendum etiam sit προσστάς, cum 
duplici sigma. Scribendum quoque est ó Maxpta- 
νός, ut legitur iu Maz , Med. ac Ευ. Idcirco autem 
Dionysius de Macriani imperio loquitur, quod eum 
imperatorem /Epgyptus cum universo Oriente sus- 
ecperat. Docet id vetustus nummus a Joanne Tris- 
tano V. C. editus, in cujus adversa parte lizec ha- 
betur inscriptio : AYT. K. M. ΦΟΥΛ. MAKPIANOY 
In altera parte AAEZANAPEIA, 


605 


IHSTO&LE ECCLESIASTICAE LIB. VII. 


694 


ὑπόληψιν, " EJerxov ἆλ.1ηγοριστῶν, λόγον τινὰ περὶ Α aret, librum quem de bac quasstione composue- 


τούτου συντάξας ἑἐπέγραφε. Πρὸς ὃν ὁ Διονύσιος ἐν 
τοῖς Περὶ ἐπαγγενιῶν' ἑνίστᾶται, διὰ μὲν τοῦ προτέ- 
pov τὴν αὑτοῦ γνώμτ» ἣν εἶχε περὶ τοῦ δύγµατος 
παρατιθέµενος, δ.ὰ δὲ τοῦ δευτέρου περὶ τῖς Άποχα- 
λύγεως Ἰωάννου διαλαµθάνων ἔνθα τοῦ Νέπωτος 
χατὰ την ἀρχὴν μνημονεύσας, ταῦτα περὶ αὐτοῦ 
γράφει « Ἐπξὶ δὲ σύὐνταγμά τι προχοµίξουσι Νέπω- 
τος, (p λίαν ἐπερείδουται ὡς ἀναντιῤῥήτως ἀποδει- 
χνύντι (80) zh» τοῦ Χριστοῦ ῥασιλείαν ἐπ 
σθαι, £v ἄλλοις μὲν πολλοῖς ἀποδέχομαι xx ἀγαπῶῷ 
Νέπωτα, της τὲ πίστεως xal τῆς φιλοπονίας, χαὶ της 
ἐν ταῖς Γραφαϊῖς διατριθῦς, καὶ τῆς πολλῆς Φαλμῳ- 
δίας (90) ᾗ µέχοι vov πολλοὶ τῶν ἀδελφῶν εὐθυμοῦν- 
ται, χαὶ πάνυ Ov αἰδοΏς ἄγω τὸν ἄνθρωπον ταύτῃ 
μᾶλλον, f, προανξπαήσατο (91), ἀλλὰ φίλη YXo xat 
προτιμµωτάτη πάντων fj ἀλήθεια: ἐπαινεῖν τὲ qot, καὶ 
σωναινεῖν ἁφ)όνως, e τι ὀρθῶς λέγοιτο, ἑξδτά-ειν 
ἓξ χαὶ διευθύνΣ.», εἴτι μὴ φαίνοιτο ὑγιῶς ἀναγεγραι- 
μένον. Καὶ πρὸς μὲν παρόντα χαὶ φιλῷ λόγῳ δογμα- 
τίζοντα αὑτάργχης t» ἂν dj ἄγραφος ὁμιλία, 67 ἔρω- 
τήσεως xai ἀποκρίσεως πείθουσα xai συµθιθάπουσα 
τοὺς ἀντιδιατιθεμένους ' Υραφῆς δὲ ἐχχειμένης, ὡς 
δοχεῖ τισι, πιθανωτάττς, καὶ τινων διδασκάλω» τὸν 
μὲν νόµον xaY τοὺς ποοφήτας τὸ μηδὲν ἡγουμένων, 
xai τὸ τοῖς Εὐαγγελίοις ἔπεσθα, παρέντων, xav τὰς 
τῶν ἁποστόλων Ἐπιστολὰς ἐκφαυλισάντων, τὴν o5 τοῦ 
συγγράµµατος τούτου διδασκαλίαν ὡς µέγα δή τι xal 
χξεκρυμμένον μυστέριον χατεπαγγελλοµένων (92), 
χαὶ τοὺς ἁπλουστέρους ἀδελφοὺς ἡμῶν οὐδεν ἑώντων 
ὑφηλὸν καὶ μεγαλεῖον φρονεῖν, οὔτε περὶ τῆς ἑνδόξου 
καὶ ἀληθῶς ἐνθέην τοῦ Κυρίου ἡμῶν ἐπιφανείας, οὔτε 
τῆς ἡμετέρας ἐχ νεχρῶν ἀναστάσεως xat τῆς πρὸς 
αὐτὸν ἐπισυναγωγΏῆς γαὶ ὁμοιώσεως, ἀλλὰ μιχρὰ xaX 
θνητὰ, χαὶ οἷα τὰ νῦν ἐλπίνειν ἀναπειθόντων (96) ἐν 
τῇ βασ.λεἰα τοῦ θ:οῦ, ἀναγκαῖον χαὶ ἡμᾶς ὡς πρὸς 
παρόντα τὸν ἀδελφὸν ἡμῶν διαλεχθΏναι ΚΝέπωτα. » 


γης ἔτε- 


(89) Ἀποδεικνύντι. Sic in codice Maz., Mel, 
Εικ. et Savil. scribitur rectius pro vuly. ὑπηδει- 
χνύντι. Porro cum constet ex hoe loco, librum Dio- 
nysii Alexandrini de promissionibus scriptum luisse 
adversus Nepotem episcopum /Egypti, miror lie- 
ronymum in Priefatione libri xviii Commentariorum 
ín Isaiam, affirinare eum librum adversus Iren;zunm 
Lugdunensem episcopum a Dionysio fuisse con- 
scriptum. Fuit quidem Irenzus ex numero eorum 

ui regnum Christi mille annorum spatio in terris 
uturum crediderunt, quibus id Papias persuaserat, 
ut seribit idem Hieronymus in Catalogo et Eusebius 
noster in line libri ii. Verum Dionysü [νου nou 
adversus lren;cum scriptus erat, sed adversus Ne- 
νοίεπῃ, ut patet tum ex hoe Eusebii loco, tu: ex 
ipso Hieronymo in libro fe scriptoribus ecclesiasti- 
cis ubi de Dionysio loquitur. 

(90) Ψα.μῳδίας. Christophorsonus psalmos et 
hymnos a Nepote compositos interpretatur. Sane 
hie. fuit ios veterum Christianorum, ut psalinos et 
hywnos in honorem Christi componereut. Quod 
testatur. Eusebius in fine lib. v. De his psalmis 
mentio fit in epistola concilii Antiocheni adversus 
Paulum | Saimosatenum, et in. canone penultimo 
concilii Laodiceni. Ubi diserte prohibetur, ne 
psaluii ἰδιωτιχοί, id est, a privatis hominibus com- 
positi, in ecclesia reeitentar. Invaluerat enim. h:ec 
consuetudo, uL uiulti psaluius. in. honorem Christi 


C 


γα! Con[utationem allegoristarum | inscripsit. Hunc 
ergo Dionysius in libris De promissionibus acriter 
impugnat. Et in priore quidem libro suam ipsius 
sententiam de hac quazstione proponit. In secundo 
autem libro de Joannis Revelatione disputans, in 
ipso statim exordio Nepotis mentionem facit his 
verbis : « Sed quoniam librum quemdam proferunt 
Nepotis, quo quidem magnopere nituntur, quasi 
in eo certissimis argumentis demonstratum οί, 
regnum Christi in terris futurum ; in. plurimis 
quidem aliis rebus laudo Nepotem ac diligo, cum 
propter fidem, tum ob diligentiam et studium Scri- 
pturarum ; postremo ob. psalmorum eantus multi- 
plices, quibus plerique ex fratribus etiamnuu ina- 
gnopere delectantur. Magnoque honore ac reve- 
rentia hominem prosequor, vel ob id maxiine quod 
ex hac vita migravit. Sed veritatem magis dilizo, 
cunctisque praferendam censeo. Etenim ca qui- 
deu qui? recte dicta sunt, absque invidia laudare 
ac probare debemus. Si quid vero secius scriptum 
est, id examinari a nubis et corrigi decet. Quod οἱ 
ipse prasseus adesset, et opinionem suam viva voce 
promulgaret ,. sufficeret fortasse simplex absque 
seripto colloquium, quo per interrogationes ac 
respousiones convincereitur adversarii et in pris 
stinam concordiam revocarentur. Verum cum in 
publicum editus sit liber, isque ut nounullis vide- 
iur ad persuadendum eptissimus : el. cum quidam 
doctores leger quidem ac prophetas nihili faciant, 
Evangelia sequi negligant, apostolorum Epistolas 
contemnant, hujus vero libri doctrinam quasi ma- 
guum aliquod et arcanum. sacramentum venditent, 
οἱ simpliciores quosdam ex fratribus nostris nibil 
sublime atque magnificum, nec de glorioso pror- 
susque divino adventu Domiui nostri, nec de re- 
surreciione nostra, nostrique ad Christum aggre- 


componerent, eosque in ecelesia cantari facerent, 
ut ex locis supra notatis apparet. Hujusmodi ergo 
psalmos in ecclesia deinceps cani vetant Patres 
coucilii Laodicensis, quos ἰδιωτικούς appellant, id 
est, ab howinibus imperitis compositos, non a 
sancto Spiritu dietatos. [ία explicat Agobardus in 
libro De ritu canendi psalmos in ecclesia, 

(91) ΤΗ προανεπωύσατο. Plinius in. lib. xxvm, 
cap. 2: Gur, inquit, ad mentionem de[unctorum, te- 
slamur memoriam eorum a nobis non sollicitari. 

(92) Κατεπαγγε.ὶ.Ίομένων, id. est, diu ante pro- 
mittunt qua tradant, Metaphora est a mysteriis 
Grxcorum, qui magua quiediimn et iniranda initia- 
tis promittebant, eosque diuturna exspectatione 
eruciabant, ut opinionem ac reverentiam suspen- 
dio cognitionis dedifiearent, quemadmodum loquitur 
Tertullianus in lib. contra Valentinianos. 

(95) Ἑ ἀπίζειν ἀναπειθύγτων. Hujus loci emen- 
datio debetur codici Mazarino, in quo diserte scri- 
ptum iuveni, Καὶ o*a τὰ νῦν ἑλπίζειν ἀναπειθόντων 
ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Θεοῦ, quomodo etiam legitur. in 
codice Mediceo, nisi quod ἑλπιζόμενα ἑλπίζειν scri- 

tum  liabetur. Sed. rectissima est. codicia Moz. 
ecuo, quam ego priusquam comperissem, subau- 
diendum lic esse. ἀπὸ χοινοῦ verbum φρονεῖν exi- 
stimabam. Codici Maz. subscribunt codd. ['uk, et 
Savil., vulg., ἐλπιζόμενα πειθόντων. 


695 


via quadam ac mortalia, et qualia. tune bomines 


sperare solent in regno Dei cogitare jubeant; nc- 


cesse est ut adversus fratrem meum | Nepotem 
quasi presentem, disputationem  instituam. » Pau- 
cis deinde interpositis,hzc subjungit: « Cuai essem, 
Inquit, in Arsinoitica przfectura, in qua jampri- 
dem, ut nosti, 279. increbruit hze opinio, adeo 
ut schismata et integrarum Ecclesiarum defectio- 
nes fierent; convocatis presbyteris ac. doctoribus 
qui per singulos vicos fratribus przdicabant, prz- 
seutibus item fratribus qui adesse voluerant, lior- 
tatus sum illos ut ea doctrina palam in concione 
examinavetur. Cumque lunc. liberum tanquam scu- 
tum quoddam murumque jnexpugnabilem mihi op- 


posuissent, tres continuos dies a prima luce usque B 


ad vesperam cuin ipsis sedens, quacunque in co 
libro scripta erant, discutere aggressus sum. Tum 
vero (fratrum constantiam, et ardentissimum co- 
gnoscenda veritatis studium, et docilitatem atque 
intelligeutiam magnopere sum admiratus. Adeo 
moderate et ordine interrogationes rationesque 
slubitandi, et assensiones a nobis fiebant. Ac stu- 


diose quidem  cavebamus, ne ea qua semel nobis 


placuissent, tametsi falsa esse deprehenderentur, 


pertinaciter defeuderemus : nec. aliorum objectio- 


pes subterfugiebamus. Sed quoad fieri poterat, ad 
ea de quibus instituta erat disputatio eniti, eaque 
stabilire conabamur: sin autem rationibus con- 
victi essemus, non pudebat nos inutare sententiam, 
el aliis assentiri. Quin potius cum bona animi 
conscientia, absque vlla siwulatione, expansis ad 
Deum cordibus, quecunque certissimis argumentis 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 
"gatione et assimilatione sentire patiantur; sed le- A Τούτοις μεθ) ἕτερα ἐπιφέρει λέγων" € Ἐν μὲν οὖν 


συγκαθεσθεὶς αὐτοῖς τρ'ῶν ἑξΏς 


626 


τῷ "Apasvosicn (94) γενόμενος, ἔνθα , ὡς οἶδας, πρὸ 
πολλοῦ τοῦτο ἑπεπόλαζε τὸ δόγµα (95), ὡς γχαὶ σχί- 
σµατα καὶ ἀποστασίας ὅλων Ἐκχλησιῶν γεγονέναε, 
συγχαλέσας τοὺς πρεσθυτέρους καὶ διδασχάλους τῶν 
ἐν ταῖς χώμαις ἁδελφῶν , παρόντων καὶ τῶν βουλο- 
µένων ἀδελφῶν, δημοσίχ τὴν Σξέτασιν ποιῄσασθαι τοῦ 
λόγου προετρεφάµην. Καὶ τοῦτό µοι προσαγόντων τὸ 
βιθλίον ὥς τι ὅπλον χαὶ τεῖχος ἀκαταμάχητον (96), 
ἡμερῶν ££ £o μέχρις 
ἑσπέρας, διευθύνειν ἑπειράθην τὰ γεγραμμµένα. Ἔνθα 
xaY τὸ εὐσταθὲς καὶ τὸ φιλάλτθξς, xai τὸ εὔπαραχο- 
λούθητον (97) καὶ αυνετὸν ὑπερηγάσθην τῶν ἀδελφῶν, 
ὡς ἐν τάξει καὶ μετ ἐπιεικείας τὰς ἐρωτήσεις xat 
τὰς ἑπατορήσεις, χὰὶ τὰς συγχαταθέσεις ὁποιούμξθα, 
τὸ μὲν ἐκ παντὺς τρόπου xal φιλονείκως τῶν ἅπαξ 

ξάντων περιέχεσθαι, εἰ xaX ph φαΐνοιντο ὀρθῶς 
ἔχοντα, παραιτησάµενοι, μῆτε δὲ τὰς ἀντιλογία- ὑπο- 
στελλόμενοι, ἀλλ ἐς ὅσον οἷόν τε τῶν προκειµένων 
ἐπιθατεύειν (98) καὶ κρατύνειν αὐτὰ πειρώμξνο:, μήτε 
ε) λόγος αἱρεῖ, µεταπείθεσθαι xaX συνομολογεῖν ai- 
δούµενοι, ἁλλ εὐσυνειδήτως xal ἀνυποχρίτως, καὶ 
ταῖς χαρδίαις ποὺς τὸν Θεὸν ἡπλωμέναις (99), τὰ 
ταῖς ἀποδείξεσι χαὶ διδασκαλίαις τῶν ἁγίων Γραφῶν 
συνιστανόμενα χαταδεχόµενοι. Καὶ τέλος ὅ τε τῆς ὃ:- 
δαχΏς ταύτης ἀρχηνὸς καὶ εἰσηγητὴς ὁ καλούμενος 
Κοραχίων, ἐν ἐἑπγχόῳ πάντων τῶν παρόντων ἁἀδελφῶν 
ὠμολόγτσε xaX διεµαοτύρατο ἡμῖν, μηχἐτιτούτῳ προσ- 
έξειν, μηδὲ διαλέξασθαι περὶ τούτου, μηδὲ μεμνῖτ- 
σθαι, μτδὲ διδάξειν, ὡς ὶχανῶς ὑπὸ τῶν ἀντιλεχθέν- 
των Ῥρημένος ' τῶν τε ὅλλων ἁδελφῶν οἱ παρόντες 
ἔχαιρον ἐπὶ τῇ χοινολογία καὶ τῇ πρὸς πάντας συγ- 
χαταθάσει (1) χαὶ συνδιαθέσει. » 


el auctoritate sacr:e Scripturze conflrimata essent, suscipiebamus. Tandem denique Coracio, qui hujus do- 


ctrine auctor et 


signifer fuerat, audientibus cunctis qui aderaut fratribus, pollicitus nobis et coute- 


status est, se inposterum hauc opinionein amplexurum non esse, nec. de ea disputaturum, uec locutu- 
rum, nec populo prdicaturum ; quippe qui argumentis oppositis satis superque convictus fuisset. Fratri- 
bus autem qui aderant, hxc disputatio et omnium inter se reconciliatio atque consensio non mediocrein 


auulit voluptatem. » 
CAPUT XXV. 
De Joannis Apocalypsi. 


Deinde aliquanto. post ἆᾳ Hevelatioue Joan- 


(04) 'Ev μὲν οὗ» τῷ Ἀρσεγοείτῃ. Mirum est in 
tribus nostris codicibus et apud. Nicephorum ac 
Piulemzum ita legi, cum constet scribendum esse 
Ἀρσινοείτη. Sic. enim dicta est liac praefectura ab 
Arsinoe regina. 

(95) Ἐπεπό.αζε τὸ δόγμα. Langus et Musculus 

Interpretantar, emersit. Clristophorsonus autem 
verliL prodiit iu lucem, Ego vero walui vertere, 
increbruit, quo sensu Eusebius hane vocem usur- 
pat in cap. 29 hujus libri. 
. (96) ᾽Ακαταμάλητον. Vulg. ἅμαχον. Scriptu- 
rau) codd. Med. οἱ Maz. adinisimus nt longe rec- 
tiorem ; Sic etiam scribitur. in codd. Fuk. et 
Savil. 

(97) EoxapaxolovOnctcr. Feliciter mihi ver- 
tisse videor docilitatem. Nam παραχολουθεῖν pio- 
prie dicuntur auditores, qui sensum verborum as- 
sequuntur. Male ergo Musculus et Christophoisu- 
pus obsequium interpretati Sunt. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ. 

Περὶ τῆς Ἰωάννου Αποκα.λύψεως (Nic. H. E. 
vi, 22, 20). 

Εἴθ᾽ ἑξῆς ὑποθὰς περὶ τῆς Απηκαλύψεως Ἰωάννου 


(08) Τῶ» προκεμιἐχων ἐπιέατεύει'. Musculus 
vertit,insture proposito, multo rectius quam Chris- 
tophorsonus, qui vertit : Ea qua erant ab aliis pro- 
posita, munire. 

(09) Ἡπ.]ωμέγαις. Mie quoque Musculus multo 
rectius vertit, quam Christophorsonus et Langus. 
Nam Christophorsonus vertit, puris erga Deum ac 
simplicibus aninis. Atque ita fere Laugus. At Mu- 
sculus recte interpretatus est, cordibus ad Deum 
expansis. Sed et longe aute. Musculum Rufinus, 
recte hunc locum exposuerat, patefactis cordibus 
Deo. 

(1) Zvyxaca6dczt. Hoc loco συγχατάθασις poni- 
tir non pro dispensatione, sed. pro συμθιθάσει, id 
est, unitione, uL sic dicam, el reconciliatione, qua 
voce utitur Dionysius paulo «upra, xal συµθιθάζου- 
σα τοὺς ἀντιδιατιθεμένους. Eodem sensu Paulus in 
Epist. ad Colosseus, cap. &, συµβιβά"ειν el συµ- 
6.625p.5» dixit. 


€91 


q22:& φησι" « Τινὲς μὲν οὖν τῶν πρὸ ἡμῶν ἠθέττ- A nis ita 


σαν xal ἀνεσχεύασαν πάντη τὸ βιθλίον, καθ) ἕχαστον 
χεφάλαιον διευθύνοντες, ἄγνωστόν τε xal ἀσυλλόγιστον 
ἁποφαίνοντες' ψεύδεσθαί τε τὴν ἐπιγραφήν. Ἰωάννου 
γὰρ οὐχ εἶναι: λέγουσιν * ἀλλ᾽ οὐδ ἀποχάλυψιν εἶναι, 
τὴν σφοδρῷ xal παχεῖ χεχαλυμμένην τῷ τῆς ἀγνοίας 
παραπετάσµατι (2) xal οὐχ ὅπως τῶν ἀποστόλων τι- 
νὰ, ἁλλ᾽ οὐ δ' ὅλως τῶν ἁγίων T) τῶν ἀπὸ «t.c Ἐκκλη- 
σίας τούτου Ὑεγονέναι ποιητην τοῦ συγγράµµατος. 
Κήρινβον δὲ τὸν καὶ ἁπ᾿ ἐκξίνου χλτθεῖσαν Έτριν- 
0:2vhv συσττσάµενον αἴρξσινι, ἀξιάπιστον ἐπιφημίσαι 
θελήσαντα τῷ ἑαυτοῦ πλάσματι ὄνομα. Τοῦτο γὰρ εἷ- 
ναι τῆς διδασχαλίας αὐτοῦ xb δόγµα, ἐπίγξιον ἔσεσθαι 
τὸν τοῦ Χριστοῦ βασιλείαν, καὶ ὧν αὐτὸς ὠρέγετο φιλο- 
σώματος ὢν xal πάνυ σαρχιχὺς, ἓν τούτοις ὀνειροπο- 
᾿λεῖν (3’), ἔσεσθαι, γαστρὸς χαὶ τῶν ὑπὸ γαστέρα τλη- 
σµμοναῖς, τουτέστι σιτίοις καὶ ποτοῖς, χαὶ γάµοις, xal 
δι ὧν εὐφημότερον ταῦτα ᾠῆθη ποριεῖσθαι, ἑορταῖς 
xai θυσίαις, καὶ ἱερείων σφαγαῖς. Ἐγὼ δὲ ἀθετῆσαι 
μὲν οὐχ ἂν τολµέσαιµι τὸ βιθλίον, πολλῶν αὐτὸ διὰ 
σπουδῆς ἑχόντων ἁδελφῶν, μείζονα δὲ τῆς ἑμαυτοῦ 
φρονήῄσεως τῖν ὑπόλτψιν τὴν περὶ αὐτοῦ λαµθάνων, 
κεχρυμμένην εἶναί τινα xal θαυµασιωτέραν τὴν καθ᾽ 
ἕχαστον ἐχδοχὲν ὑπολαμθάνω. Καὶ γὰρ εἰ ii avvln ut, 
ἀλλ ὑπονοῶ γε νοῦν τινα βαθύτερον ἐνχεῖσθα, τοῖς 
ῥήμασιν. 05x ἰῥίῳ ταῦτα μετρῶν καὶ κρίνων λογιαμῶ, 
πίστει δὲ πλέον νέµων, ὑψηλότερα f] ὑπ' ἐμοῦ χατα- 
Ἀπφθῆναι νενόµικα. καὶ οὐχ ἁἀποδοχιμάζω ταῦτα ἃ 
μὴ συνεώραχα, θαυμάσω δὲ μᾶλλον ὅτι μὴ xat εἶδον. » 


'Ezi τούτοις τὴν ὅλην τῆς ᾿Αποχαλύφεως βασανίσας C 


γραφην, ἀδύνατον δὲ αὐτὴν κατὰ τὸν πρόχειρον &ro- 
ὃ-ίξας νοξῖσθαι δ.άνοιαν, ἐπιφέρει λέγων * « Συντελέ- 
σας 6h πᾶσαν, ὡς εἰπεῖν, την προφητείαν, µακαρίσει 
ὁ προρίτης τούς τὲ φυλάσσοντας αὐτὶν, xal δῃ xal 
ἑαυτόν. εΜακάριος γὰρ, φησὶν, ὁ cr otv τοὺς λόγουςτΏς 
προφητείας τοῦ ῥ.θλίου 202709 * » χἀγὼ Ἰωάννης ὁ 
βλέπων χαὶ ἀχούων ταῦτα. Καλεῖσθα, μὲν οὖν αὐτὸν 
Ἰωάνντν, γα) εἶναι την 02739 Ἰωάννου ταύτην, οὐχ 
ἀντερῶ. Αγίου μὲν γὰρ εἶναί τινος xaX θεοπνεύστου 
συναινῶ. Οὐ μὴν ῥᾳδίως ἂν συνθείµην τοῦτον εἶναι 
τὸν ἁπόστολον, τὸν υἱὸν Zz6:0alou, τὸν ἁδελφὸν Ἰα- 
χώξου, οὗ τὸ Εὐαγγέλιον τὸ κατὰ Ἰωάννην ἔπιγε- 
γραμμένο», xaX ἡ Ἐτιστολὴ ἡ Καθολική. Τεχμαίρομαι 
Υὰρ Ex τε τοῦ ἔθους ἑκατέρων, καὶ τοῦ τῶν λόγων 
εἴδους, χαὶ τῆς τοῦ 9161109 διςξαγωγῆς λενομένης (5), 
μὴ τὸν αὐτὸν εἶναι. Ὁ μὲν γὰρ εὐαγγελιστὶς οὐδα- 
poU τὸ ὄνομα αὑτοῦ παρεγγράφει, οὐδὲ χγρύσσει ἑαυ- 
τὸν , οὔτε διὰ τοῦ Εὐανγελίου, οὔτε διὰ τῆς Ἐπιστο- 
Anc. » Ei0' ὑποθὰς, πάλιν ταῦτα λέγει" € Ἰωάννης 
$t οὐδὲ ὡς περὶ ἑαυτοῦ οὐδὲ ὡς περὶ Exípou * ὁ δὲ τὴν 
P ρ P 
Αποχάλυψιν γράγας, εὐθύς τε ἑαυτὸν ἐν ἀρχῇ προ- 
(3) 'Ayrolac παραπετάσµατι.  Niceph.. habet 
ἀννωσίας. 
: (2) Ὀνειροπο.1εῖν. Scribendum videtur ὀνειροπολεῖ 
vel ὠνειροπόλει. Paulo post ubi legebatur εὐθυμό- 
τερον, emendavi εὐφημότερον, ex endd. Maz., Med., 
Fuk. et Savil., quibus suseribit Nicephorus, et Eu- 
sebius ipse in libro 1n, eap. 27, ubi. hunc locutu 
Dionysii adducit, 


(9) Διεξαγωγῆς Aeropévnc. Hoe vocabulum pro- 
priua fuit retborum, uL. vox illa λεγοµένης a Dio- 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VII. 


A oon PED m REERSSEEEEEREEEEEEEEEEEEEEEEEMEMMMJ 


698 


scribit: « Nonnulli quidem ex Πε «ui 
nos praecesserunt , librum hunc repudiarunt pe- 
nitus ac refutarunt, singula ejus capita re- 
fellentes , eunique absque ullo seusu et ratio- 
cinatione scriptum esse  monstrantes. Ad hec 
273 inscriptionem libri falsam esse dicunt. Neque 
enim auctorem ejus esse Joannem. Sed neque eam 


BKevelationem esse, quippe qux tam crasso tamque 


opaco ignorantie obducta sit velo, Et non modo 
apostolorum neminem, sed ne ullum quidem e sau- 
ctis et ecclesiasticis viris hujus libelli conditorein 
luisse aflirmant. Cerinthum enim, qui nonrnis sui 
sectam conflavit, cum magna auctoritatis nomen 
ad faciendam fidem comments suis vellet praffige- 
re, Joannis titulum operi suo indidisse. Quippe hanc 


B Ceriuthi opinionem fuisse, regnum Christi terre- 
mum futurum : et in iis maxime rebus quas ipse 


utpote carnalis, et voluptatibus corporis deditus 
pricipue concupiscebat , lhasuruin : in. ventris sci- 
licet et eorum qua sub ventre sunt satietate, id 
est, in cibis ac poculis, in nupiiis et iu iis quibus 
isla honestius parari posse existimabat , festis ni- 
mirum οἱ sacrifieilis , et hostiarum mactationibus, 
Ego vero librum illum rejicere omnino uon ausim, 
prasertim cum multi ex fratribus cum imagui fa- 
ciant. Sed hujusmodi de illo opinionem concipiens 
quasi sensus inei modum excedat , arcanam quain- 
dam planeque admirabilem singularum rerutu in- 
telligentiam latere existimo. Nam etsi ipse non in- 
telligo , suspicor tamen altiorem quemdam sensum 
verbis subesse. Eaque non meo ipsius judicio me- 
Hor atque zestimo : sed plus fidei tribuens, subli- 
miora esse censeo quam ut a nie percipiantur. Nec 
ea condemuo qua intelligere non potui, veruu 
inde admiror magis quod capere non possum. » 
Post hec integro Revelationis libro examinato , 
postquam apertissime ostendit, eum prorsus intel- 
ligi non posse juxta obvium verborum sensum, lio»c 
subjicit : « Absoluta demum universa przdictione 
sua , propheta beatos pronuutial tum eos qui eam 
servaverint, tum seipsum. « Beatus, inquit, qui servat 
verba prophetie libri hujus : εἰ ego ipse Joaunes 
qui ο vidi atque audivi. » Joannem igitur hunc 
vocari, et librum a Joanne scriptum esse , uon in- 


D ficior. Fateor enim sancti cujusdam οἱ divino Spi- 


ritu. afflati viri id epus esse. Sed hunc ipsum esse 
apostolum , Zebedxi filium , Jacobi fratrem ; cujus 
est Evangelium illud quod secundum Joannem in- 
scribitur, et Epistola catholica, baud facile conces- 
serim. Nam ex utriusque genio et forma loquendi, 
οἱ ex libelli 974, totius ductu ac dispositione, uon 
nysio adjuncta satis indicat. Et Musculus quidem 
iractatum libri interpretatur. Christophorsonus au- 


tem discursum. Ego διεξαγωγἠν idem esse censeo, 
quod dispositionem sive οἰκονομίαν. Nam óte$gaya- 


.Y&iv, idem est ac δ.οιχεῖν, ut scribit Suidas. Possis 


etiam interpretari formam et rationem scribendi 
seu characterem, quod conlirmat Dionysius, Primo 
enim ἀπὸ τοῦ Ίθους probat Apocalypsim nou esse 
Joannis apostoli. Deinde ex stylo et. forma scri- 
beudi ; id est, ex dicione aique sententiis. . . ,. 


0939 


EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


100 


unum eumdemque scriptorem esse conjicio. Quippe A τάσσει' ᾽Αποχάλυψις Ἰησοῦ Χριστοῦ ἣν ἔδωχεν αὐτῷ 


evangelista quidem nullibi nomeu suum ascribit, 
nec semetipse, aut in Evangelio , aut in Epistola 
praedicat. » Et paulo post subdit : « Joannes vero 
nuiquam, nec tanquam de seipso nec tanquam de 
altero. At ille qui Revelationem scripsit, in ipso 
statim exordio nomen suum przalíigit cum ait : 
« Revelatio Jesu Cliristi quam dedit ipsi ut palam 
faceret servis suis celeriter, et significavit mit- 
tens per angelum suum Joanni servo suo, qui 
testificatus esi Verbum Dei et testimonium ejus 
quicunque vidit. » Ad liec Epistolam seribit : 
€ Joannes, inquit, septem Ecclesiis qux sunt in 
Αξία. Gratia vobis et pax. » Evangelistes vero ne 
catholic:e quidem Epistolas nomen suum praefixit, 
sed absque ulla verborum ambage ab ipso divina 
Revelationis mysterio exorsus est : « Quod fuit , in- 
quit, ab initio : quod audivimus, quod vidimus 
oculis nostris. » Ob hujusmodi enim Revelatio- 
nem Petrum Dominus beatum przdicavit his ver- 
bis : « Beatus es, Simon fili Jon:z , quia caro et 
sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus qui in 
coelis est. » Sed neque in secunda ac lertia, quie 
Joauni vulgo ascribuntur, Epistolis, quamvis hre- 
vissimis, Joannis vocabulum prostat, verum absque 
ullo nomiue Senior inscribitur. Alter autem ille 
nou s8atis habuit nomine suo semel edito narratio- 
nem deinceps prosequi : sed iterum repetit : « Ego 
Joannes, fiater et consors vester in tribulatione 
et regno et in. patientia Jesu; fui in insula que 
Patnos vocatur, propter Verbum Dei οἱ testimo- 
nium Jesu. » Et. sub finem libri rursus lizc ad- 
dit : « Deatus qui servat verba prophetiz libri lu- 
jus, et ego Joannes qui hzc vidi et audivi. » 
Joannem igitur esse auctorem hujus libri , ipsi id 
allirmanti credendum est. Sed quisnam ille fuerit 
Joannes, incertum. Neque enim seipsum esse dicit, 
sicut in Evangelio szpius dicitur, discipulum illum 
quem dilexit. Dominus, aut illum qui supra pectus 
Domini recubuit, aut [ratrem Jacobi : aut illum de- 
nique qui Dominum vidit atque audivit. Aliquid 
enim-horum quà» memorata sunt certe dixisset, si 
seipsum liquido voluisset ostendere. Sed horum 
quidem nihil posuit : fratrem vero duntaxat et con- 
sortem Q5 nostrum sese appellavit, et testem Je- 
8Uu ; beatum denique ob visam atque auditam Re- 
velationem. Ac plurimos quidem fuisse opinor 
Joanni apostolo coguomines , qui propter singula- 
rem erga illum benevolentiam, et quod hominem 
mirarentur ac suspicerent , et perinde ac ille a Do- 
mino diligi ambireut, hoc cognomentum adamave- 
rint : quemadmodum ex (idelium liberis multos Pauli 

(4) Ἐν τοῖς τῶν πιστῶν παισὶν ὀνομάξε- 
ται. Notandus est hic Dionysii locus de antiqua 
Christianorum cousuetudine,.qui Petri Paulique et 
aliorum sanctorum nomina liberis suis impone- 
bant, tum honoris ac benevolenti: causa, tum ut 
liberi sui Deo chari acceptique essent, non minus 
quam sancti illi fuerant. llinc est quod Chrysosto- 


us in tomo primo, in oratione de sancto Meletio, 
Autiochenos tanta beuevolentia Meletium complexos 


δεῖξαι τοῖς δούλοις αὐτοῦ ἐν τάχει. Καὶ ἐσήμανεν ἁττο- 
στείλας διὰ τοῦ ἀγγέλου αὐτοῦ τῷ δούλῳ αὐτοῦ Ἰω 

άννη, ὃς ἐμαρτύρησε τὺν Λόγον τοῦ θεοῦ καὶ «hv 
μαρτυρίαν αὐτοῦ ὅσα εἶδεν.» Εἶτα χαὶ Ἐπιστολὴν γρά- 
φει΄ ε Ἰωάννης ταῖς ἑπτὰ Ἐκχλησίαις ταῖς ἓν τῇ Ασία, 
γάρις ὑμῖν καὶ εἰρήνη. » Ὁ δέ Ys εὐαγγελιστὺς, οὐδὲ 
τῆς χαθολικΏς ἐπ.στολῆς λιροξγθαφεν ἑαυτοῦ τὸ ὄνομα, 
ἀλλὰ ἀπερίττως ἁπ᾿ αὐτοῦ τοῦ µυσττρίου τῆς θείας 
Αποχκαλύγεως Ἡρδατο' ε "O ἣν ἀπ ἀρχῆς, ὃ ἀχηχό- 
αμεν, ὃ ἑωράχαμεν τοῖς ὀρθαλμοῖς ἡμῶν.» Ἐπὶ ταύτῃ 
γὰρ τῇ Αποχαλύψει χαὶ ὁ Κύριος τὸν Πέτρον ἐμακά- 
Ρρισεν εἰπών' «Μαγάριος et, Σίμων βὰρ Ἰωνᾶ, ὅτι 
σὰρς καὶ αἷμα οὐχ ἀποχάλυψέ σοι, ἀλλ᾽ ὁ Πατήρ µου 
ὁ οὐράνιος. » ΑἉλλ) οὐδὲ ἐν τῇ δευτέρᾷᾳ φερομένῃ Ἰωάν- 


U νου καὶ τρίτῃ, χαΐτοι ῥραχείαις οὖσαις Ἐπιστολαῖς, ὁ 


Ἰωάννης ὀνομαστὶ πρόχειται, ἀλλά ἀνώνυμος ὁ Πρε- 
σθύτερος Ἱέγραπται. Οὗτος δὲ γε οὐδὲ αὕταρχες ἑνό- 
µισεν εἰσάπαξ ἑαυτὸν ὀνομάσας, διηγεῖσθαι τὰ ἕξης, 
ἀλλὰ πάλιν ἀναλαμθάνει ε Ἐγὼ Ἰωάννης ὁ ἁδελφὸς 
ὑμῶν, καὶ συγχοινωνὸς ἐν τῇ θλίψει χαὶ βασιλεία, xat 
ἐν ὑπομονῇῃ Ἰησοῦ, ἐγενόμην £v. τῇ νήσῳ τῇ χαλου- 
μένῃ Πάτμῳ, διὰ τὸν Λόγον τοῦ 8:09 xaX τὴν paptv- 
ρίαν Ἰησοῦ.» Καὶ δῆ καὶ πρὸς τῷ τέλει ταῦτα εἶπε᾽ 
«Μαχάριος ὁ τηρῶν τοὺς λόγους τῆς προφητείας τοῦ 
βιθλίου τούτου. Κάγὼ Ἰωάννης ὁ ῥλέπων χαὶ ἀκούων 
ταῦτα.» "Oz: μὲν οὖν Ἰωάννης ἐστὶν ὁ ταῦτα γράφων, 
αὐτῷ λέγοντι πιστευτέον’ ποῖος δὲ οὗτος, ἅδηλον. O) 
γὰρ εἶπεν ἑαυτὸν εἶναι, ὡς £v τῷ Εὐαγγελίῳ πολλα- 
χοῦ, τὸν Ἡγαπημένον ὑπὸ τοῦ Κυρίου μαθητὴν, οὐδὲ 
τὸν ἀδελφὸν Ἰαχώθου, οὐδὲ τὸν αὐτόπτην xaY αὐτί- 
χοον τοῦ Κωρίου γενόμενον. Εἶπε γὰρ ἄν τι τούτω» 
τῶν προδεδηλωµένων, σαφῶς ἑαυτὸν ἐμφανίσα: Bou- 
λόμενος. ᾽Αλλὰ τούτων μὲν οὐδέν. ᾿Αδελφὸν δὲ ἡμῶν 
χαὶ συγχοινωνὸν εἶπε xal μάρτυρα Ἰησοῦ, xal µα- 
χάριον ἐπὶ τῇ 0£a χαὶ ἀχοῃ τῶν ἀποχαλύφεων. Πο)- 
λοὺς δὲ ὁμωνύμους Ἰωάννῃ τῷ ἁποστόλῳ νομίζω Υε- 
γονέναι, 0? διὰ τὴν πρὺς ἐκεῖνον ἀγάπην, χαὶ τὸ θα»- 
µάζειν καὶ ζηλοῦν, ἀγαπηθηναί τε ὁμοίως αὐτῷ βού- 
λεσθαι ὑπὸ τοῦ Κυρίου , xat την ἐπωνυμίαν zv αὖ- 
τὴν Ἱσπάσαντο, Ὥσπερ καὶ ὁ Παῦλος πολὺς xaX δη 
καὶ ὁ Πέτρος ἐν τοῖς τῶν πιστῶν παισὶν ὀνομάνε- 
ται (1). "Est: μὲν οὖν χαὶ ἕτερος Ἰωάννης ἐν ταῖς 
Πράξτσι τῶν ἀποστόλων ὁ ἐπικληθεὶς Mápxog: ὅν 


p Παρνάθας καὶ Παῦλος ἑαυτοῖς συμπαρέλαθον , περὶ 


οὗ καὶ πάλιν λέγει « Εἶχον 65 καὶ Ἰωάννην ὑπηρέτην » 
El δὲ οὗτος ὁ γράψας ἐστὶν , οὐχ ἂν φαίην * οὐδὲ γὰρ 


ἀφίχθαι σὺν αὐτοῖς εἰς τὴν ᾿Ασίαν γέγραπται. « Αλλὰ 


ἀναχθέντες μὲν, φησὶν, ἀπὸ τῆς Πάφου οἱ περὶ Ι]αῦ- 
λον, ἦλθον εἰς Πέργην τῆς Παμφυλίας. Ἰωάννης δὲ - 
ἀποχωρήσας ἁπ᾿ αὐτῶν, ὑπέστρεφεν εἰς Ἱεροσόλυμα.» 
"λλλον δὲ τινα οἶμαι τῶν ἐν ᾿Ασίᾳ γενοµένων ' ἐπεὶ 


esse scribit, ut parentes liberis suis nomen illius 
hnponerent, quo domum suain ejus prasentia ex- 
ornarent. ldem Chrysostomus, homilia 21 in Ge- 
ue sim, audiLores suos hortatur, ut non quavis no- 
mina temere ac fortuito, nec avorum aut proavo- 
rBm, aut illustrium virorum, sed sanctorum potius 
hominum qui virtutibus refulserunt, liberis suis 
imponant appellationes, ut eorum exemplo ad vir- 
lutem iucendaniur. 


101 


HISTORLE ECCLESIASTIC.E LIB. VII. 102 


e 


xai δύο φασὶν iv Ἐφέσῳ γενέσθαι µνήµατα, xaX A Petrique nominibus appellatos videmus. Est etiam 


ἑχάτερον Ἰωάννου λἐγεσθαι. Καὶ ἀπὸ τῶν νοημάτων 
δὲ xai τῶν ῥημάτων xaY τῆς συντάξεως (5) αὐτῶν, 
εἰχότως ἕτερος οὗτος παρ) ἐχεῖνον ὑπονοηθήσεται. 
Σννάδουσι μὲν Υὰρ ἀλλήλοις τὸ Εὐαγγέλιον καὶ ἡ 
Ἐπιστολὴ, ὁμοίως τε ἄρχονται. Τὸ μέν φησιν, « Ἐν 
ἀρχῇ ἣν ὁ Λόγος.» ἡδὲ,ε Ὁ ἣν ἀπαρχῆς.» Τὸ μέν φησι, 
εΚαὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο, καὶ ἑσχήνωσεν ἐν ἡμῖν, 
χαὶ ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ, δόξαν ὡς Μονογε- 
νους παρὰ Πατρός, » ἡ δὲ τὰ αὑτὰ σμικρῷ παρτλλα- 
γµένα” « Ὅ ἀχτχόαμεν, ὃ ἑωράχαμεν τοῖς ἐφθαλμοῖς 
ἡμῶν, ὃ ἐθεασάμεθα, χαὶ αἱ χεῖρες ἡμῶν ἑφπλάφη- 
σαν, περὶ τοῦ Λόγου τῆς ζωῦς' xai ἡ ζωὴ ἐφανερώθη.) 
Ταῦτα γὰρ προανακρούεται διατεινόµενος, ὡς ἐν τοῖς 
brc ἑδήλωσε πρὸς τοὺς οὐχ ἐν σαρχὶ φάσχοντας ἑλη- 


λνθέναι τὸν Κύριον: 6t & χαὶ συνῆψεν ἐπιμελῶς, « Kot B 


ὃ ἑωράχαμεν μαρτνυροῦμεν, χαὶ ἀπαγγέλλομεν ὑμῖν 
τὴν ζωὴν τῆν αἰώνιον, fiet fv πρὸς τὸν Πατέρα, καὶ 
ἐφανερώθη ἡμῖν ' ὃ ἑωράκαμεν καὶ ἀκτχόαμεν, ἁπαγ- 
γέλλομεν ὑμῖν. » Ἔχεται αὑτοῦ καὶ τῶν προθέσεων 
οὐκ ἀφίσταται. Διὰ δὲ τῶν αὐτῶν χεφαλαίων (6) καὶ 
ὀνομάτων πάντα διεξέρχεται' dv τινα piv ἡμεῖς 
συντόμως ὑπομνήσομεν (T). 'O δὲ προσεχῶς ἐντυγχά- 
νων, εὑρήσει ἐν ἑχατέρῳ πολλὴν τὴν ζωὴὶν, πολὺ τὸ 
φῶς, ἀποτροπὴν τοῦ σχύτους, συνεχΏ thv ἀλίθειαν, 
τὴν χάριν, τὴν χαρὰν, τὴν σάρκα xa τὸ αἷμα τοῦ 
Κυρίου, τὴν χρίσιν, την ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν , την 
πρὸς ἡμᾶς ἀγάπην τοῦ θεοῦ, τὴν πρὸς ἀλλίλους ἡμᾶς 
ἀγάπης ἐντολὴν, ὡς πάσας δεῖ φυλάσσειν τὰς ἐντολάς' 


ὁ ἔλεγχος τοῦ χόσμον (8), τοῦ διαδόλου, τοῦ Ἆντι- (C 


χρίστου, f; ἐπαγγελία τοῦ ἁγίου Πνεύματος, fj υἱοθε- 
σία τοῦ θεοῦ, fj διόλου πίστις ἡμῶν ἀπαιτουμένη, ὁ 
Πατὴρ χαὶ ὁ Υἱὸς πανταχοῦ’ χαὶ ὅλως διὰ πάντων χαρα- 
χτηρίζοντας, ἕνα xat τὸν αὐτὸν συνορᾶν τοῦ τε Εὐύαγγε- 
Mov χα) τῆς Ἐπιστολῆς χρῶτα πρόκειται. Ἁλλοιοτάτη δὲ 
xal ξένη παρλ ταῦτα fj Αποχάλυψις, ifie ἐφαπτομένη 
μήτε γειτνιῶσα τούτων μηδξν) σχεδὸν, ὡς εἰπεῖν, pro 
συλλαθὴν πρὸς αὐτὰ χοινΏν ἔχουσα * ἀλλ' οὐδὲ μνήμην 
«ινὰ οὐδὲ ἔννοιαν, οὔτε h Ἐπιστολὴ τῆς ᾽Αποχαλύφεως 
ἔχει ' ἑῶ γὰρ τὸ Εὐαγγέλιον’ οὔτε της Ἐπιστολῆς ἡ 
Αποχάλονις Παύλου διὰ τῶν ἐπιστολῶν ὑποφῆναν- 
εός τι χα) περὶ τῶν ἀποχαλύψεων αὑτοῦ, ἃς οὐκ iv- 
έγραφε καθ) αὐτάς. Ἔτι δὲ xal τῆς φράσεως τὴν διᾶ- 


9*5 Act. χι. * Ibid. 


(9) Kal ἁπτὸ τῶν γοηµάτων δὲ xal ῥημάτων, 
καὶ τῆς συγτάξεως αὐτῶν. loc secundum est 
argumentum, quo Dionysius Alexandrinus conji- 
ciebat, Apocalypsim et Evangelium Joannis non 
unius scriptoris opus esse. Primum enim argu- 
mentum quod id probabat, petitur ex moribus οἱ 
iostitulo utriusque scriptoris, ut ipse Diorvsius in- 
sinuavit his verbis : Texuaípopat γὰρ ἔχ τε τοῦ fj- 
θους ἑχατέρων. Et hoc quidem argumentum ad hxc 
usque verba quz supra posuimus, Dionysius exse- 
cutus est. Nunc vero alterum argumentum propo- 
nit, ex verbis et sententiis utriusque scriptoris, et 
ex collocatione verborum. Sic eniin cum Cicerone 
interpretor vocem illam cuvragtv, Vide elegah- 
tissimum librum Dionysii Hal. Περὶ cvrcd£&oc ὀνο- 
/!άτων. Quanquam hoe loco σύνταξις, tam senten- 
tiarum, quam verborum dispositionem videtur 


alius Joannes in Actibus apostolorum, cognomento 
Marcus, quem Barnabas et Paulus comitem sibi ad- 
junxerunt. De quo etiam rursus dicitur ** : « Habe- 
bant autem Joannem ministrum. » Àn hic sit qui 
Revelationem scripsit, mihi non liquet. Neque enim 
una cum illis in Asiam venisse perhibetur. « Sed 
cum solvissent , inquit, a Papho, Paulus quidem 
Pergeun Pampkyli»s profectus est; Joannes vero 
discedens ab illis, reversus est Ilierosolymam ***, » 
Alium igitur esse censeo : unum scilicet eorum qui 
in Asia versati sunt. Duo enim apud Ephesum se- 
pulcra fuisse traduntur, utrumque Joannis nomine 
insignirum. Ex sententiis quoque et ex verbis eo- 
rumque collucatione, facile conjicitur hune ab iilo 
diversum fuisse. Nam Evangelium et Epistola sibi 
mutuo censonant, et eodem ordiuntur modo. Sic 
enim incipit Evangelium : « In principio erat Ver- 
bum.» Épistola vero: « Quod fuit ab initio. » ln 
illo dicitur : « Et Verbum caro factum est , et ha- 
bitavit in nobis. Et vidimus gloriam ejus, glo- 
riam quasi Unigeniti a Patre. » Il;ec vero eadem 
habet, paulisper tantum immutata : « Quod audi- 
vimus, quod vidimus oculis nostris, quod perspe- 
ximus, et mauus nostre coutrectaverunt , de 
Verbo vite : et. vita manifestata est. » Hiec enim 
ille veluti modulationis proludia pr:nittit, adver- 
$us eos qui Christum in carne advenisse negabant, 
ut in sequentibus ostendit. Quamobrem de industiia 
subjunxit : « Et quod vidimus testamur, et annun- 
tiamus vobis vitam zternam, qu: erat apud Pa- 
trem et apparuit nobis. Quod vidimus et audivi- 
mus, annuntiamus vobis. » Adeo totus ex se ipse 
pendet, et a propositionibus suis ne latum quidem 
unguem discedit ; sed iisdem pene capitibus ac vere 
bis cuncta prosequitur, Ex quibus nos quidem non- 
nulla breviter suggeremus. Qui vero attente. perle- 
gerit, in utroque szpius vitam, 2/76 lucem, fugam 
tenebrarum ; frequenter veritatem , gratiam , gau- 
dium, carnem et sanguinem Domini, judicium, pec- 
catorum remissionem ; Dei erga nos dilectionem, 
mutua inter nos dilectionis praeceptum : et universa 
pracepia servanda esse reperiet. Ad hzc condem- 


D comprehendere. Porro ex hoc loco apparet, quan- 


topere in critica exercitatus fuerit Dionysius Ale- 
xandrinus. Quippe proprium est critici, de scri- 
pis veterum judicare, et quod verum ac germa- 
num, quod spurium ac subdititium opus sit, dis- 
cernere. ! 

(0) Τῶν αὐτῶν κεφαλαίων. Periodos seu mem- 
bra orationis intelligit, quibus integer sensus ab- 
solvitur. Sic initio hujus capitis dixit. Dionysius, 
καθ) ἔχαστον χεφάλαιον διευθύνοντες. Graci περι- 
χοπήν etiam dicunt ; Latini capitulum. 

(7) ᾿Ὑπομνήσομεν. Codd. Mediceus et Maza- 
rinus ὑπομνήσωμεν. Magis tamen placet. Fuk. cudd, 
οἱ Savil. scriptura, ὑπεμνήῆσαμεν. . 

(8) ’΄Ε.Ιεγχος τοῦ κόσμου. Condemnaltionem 
verü,rectius, ut opinor, quam reprobationcm. Ccr:e 
Glossarium vetus ἔλεγχον interpretatur judiciu:m. 


10? EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 104 


nationis elogium adversus mundum , diabolum et Α φοράν ἐστι τεχµήρασθαι τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τῆς "Ert 
Antchristum , promissio sancti Spiritus, adoptio στολῆς πρὸς τὴν ᾽Αποχάλυψιν. Τὰ μὲν yàp οὗ µόναν 
filiorum Dei, fides in omnibus a nobis praestanda : ἁπταίστως χατὰ τὴν Ἑλλήνων φωνῖν. ἀλλὰ xal λο- 
Pater et Filius ubique nominati, in utroque passim γιώτατα ταῖς λέξεσι, τοῖς συλλογισμοῖς, ταῖς συντά- 
occurrunt. Denique in omnibus, si recte examina-  ἔτσι τῆς ἑρμηνείας γέγραπται. Πολλοῦ yz δεῖ ῥάρθα- 
veris , unus idemque utriusque scriptionis genius , — pv τινα φθόγγον, 1] σολοιχισμὸν, T] ὅλως ἰδιωτισμὸν 
Evangelii nimirum et Epistolz , evidenter apparel, ἐν αὐτοῖς εὑρεθῆνα.. "Ex&zepov Υὰρ εἶχεν, ὡς ἔοικε, 
Apocalypsis vero ab his prorsus aliena est et ex- — «^v λόγον (9), ἀμφότερα αὐτῷ γαρισαμένου τοῦ Ku- 
tranea , nulla necessitudine aut vicinilate contin- — pfou, τόν τε τής γνώσεως, τὀν τε τῆς φράσεως. Τούτῳ 
,geus quidquam ex supradictis, ac ne syllabam qui- — δὲ ᾽Αποχάλυψιν μὲν ἑωρακέναι, καὶ γνῶσιν εἰληφέναι 
dem unam eum illis communem habens. Sed neque — xai προφητείαν, οὐκ ἀντερῶ, διάλεκτον μέντοι καὶ 
Epistola (de Evangelio enim nihil dico) mentionem γλῶσσαν οὐκ ἀκριθῶς ἑλληνίςουσαν αὐτοῦ ῥλέπω, ἀλλ' 
ullam aut significationem faeit Apocalypseos, nec — I2uopaat μὲν ῥαρθαριχοῖς χρώμενον, xal που χαὶ σο- 
Apocalypsis Epistolz : cum tamen Paulus in. Epi- — Ao:xizovca. "Amsp οὐκ ἀναγχαῖον νῦν ἐχλέγειν ’ 
stolis nonnihil de revelationibus suis indicaverit, οὐδὲ γὰρ ἐπισχώπτων, µή τις νοµίσῃ, ταῦτα εἷ- 
quas quidem ille in. proprium volumen non retulit, B πον, ἀλλὰ μόνον τὴν ἀνομοιότητα διευθύνων τῶν 
Proterea. ex dictione ipsa conjici potest , quantum — Ypaqov. » 

Evangelium et Epistola differaut ab Apocalypsi. Nam illa quidem non modo emendate quod ad Grz- 
cum sermonem attinet, verum eliam cum summa elegantia tum in verbis tum in argumentationibus 
el in tola orationis compositione perscripta sunt, Tantum abest ut barbarismus aliquis aut solcci- 
smus, aut denique  idiotismus quispiam in illis deprehendatur. Utroque enim praeditus erat evange- 
listes, sermone niimicun ac scientia, cum liec. duo ipsi Domiuus concessisset, scientiam simul et elo- 
quentia. Hum vero Revelationem quidem vidisse, et scientiam ac futurorum pr:edictionem aceepisse 
nou inficior. Verum dictionem ejus non admodum Graecam animadverto , sed barbarismis atque in- 
terdum  solQcisinis  inquinatam, Quos quidem — inpraesentiarum — excerpere, haudquaquam necesse 
est. Neque enim subsannandi animo hxc a me dicta esse quisquam existimet, sed potius eo consi- 
lio, ut. utriusque scripti dissimilitudinem expenderem, » 


277 CAPUT XXVI. C ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ R^. 
De epistolis Dionysii Alexandrinorum episeopi. Περὶ τῶν àziccoAoY Διονυσίου (Nic. H. lc. νι, 21). 
Praeter lias exstant alie complures Dionysii epi- Ἐπὶ ταύταις (10) τοῦ Διονυσίου φέρονται καὶ ἅλλα: 


stolie, inter quas sunt illie eontra Sabellium scripte — zAsíoug ἐπιστολαί΄ ὥσπερ αἱ χατὰ Σαθελλίου πρὸς 
ad Ammonem Bereuicensem episcopum, alia item ”Αμμωνα τῆς χατὰ Βερνίκην Ἐκκλησίας ἐπίσχοπου, 
αι) Telesphorum , et ad Euphranorem altera; alia. — xai ἡ πρὸς Τελεσφόρον, xat ἡ πρὺς Eógpávopa.: xai 
riwsus ad Amimnonem et. Euporum. Quatuor etiam πάλιν Αμμωνα xal Εὔπορον. Συντάττει δὲ περὶ τῆς 
librus de eodem argumento coinposuit, quos gen- αὐτῆς ὑποθέσεως καὶ ἄλλα τέσσαρα αυγγράµµατα 
tili suo Dionysio Romanorum episcopo nuncupavit. — (11), & τῷ κατὰ Ῥώμην ὁμωνύμω Διονυσίῳ προσφω: 
Sed οἱ alix plures sunt apud nos illius epistola, et ν.ῖ, Καὶ πλείους δὲ παρὰ ταύτας εἰσὶν αὑτου παρ) 


(9) Tór «Ἰόγον. Τὸν λόγον τὴν γνῶσιν vulg. Pos- τι.γδῖῖ libros epistolari forma ac stylo conscriptos 
leriora duo verba expuugenda sunt, quippe qui — fuisse testatur. Porro fragmentum. ex lib. 1 Dio- 
sensum perturbant, nec in Mazarino, Fuketiano ac. nysii Contra Sabellium, citat Eusebius in lib. 1. De 
Mediceo. codd. leguntur ; porro per ἑχάτερον — praeparatione. 
λόγον intelligit Dionysius τὸν ἑνδιάθετον xal τὸν (11) “Α.1.1α τέσσαρα συγγράµµατα. Cam Diony- 
mpogopixby λόγον, id est, rationem qux: in mente — sius Alexandrinus in epistolis quas contra. Sabel- 
recoudita est, et quie serinone. profertur. Hoc est, — lium scripserat, de Christi divinitate non recte 
quod subjungit Dionysius, τόν τε τῆς γνώσεως, τόν D seusisse videretur, quidam episcopi Pentopolitani 
τε τῆς Φράσεως. Sic enim scribendum est ex:codd. ^ Romam profecii, corii. Dionysio Romans urbis 
Med., Fuk., Savil. et Mazar., uon ut vulgo legitur, — episcopo eum accusarunt. Quos cua Diouysius Ro- 
τόν τὲ τῆς σοφίας, τόν τε τῆς Ὑνώσεως, absque ullo — manus collecta in eam rem synodo aud.vissel, et 
Sensu. cxcerptas ex Dionysii Alexandrini epistolis senten- 

(10) ᾿Επὶ ταύταις. Ergo duo illi De promissio- — tias examinasset, sciipsit ad Diouysium Alexaudri- 
nibus libri ex quibus superiora fragmenta excer- — num, ut fidem suam atque sententiam super ea re 
psit Eusebius, eraut epistole, Quod etiam indicat — distinctius promeret. Quare Dionysius Alexandri- 
locus quidam ex initio libri secundi, quem citat — nus quatuor ad lkomanum seripsit epistolas, quas 
Eusebius in c. 22, "Ev μὲν οὖν τῷ ᾿Αρσινοείτῃ Ὑενό- — inscripsit "E.léygov καὶ ἁπο.]ογίας, ut ducet Atlia- 

ενος, ἔνθα, ὡς οἶδας, πρὸ πολλοῦ τοῦτο ἐπεπόλαξετο — nasius in libro. De sententia. Dionysii. Alexandrini, 

γμα. Nam voces illae ὡς οἶδας, epistolarem pror- — ct in libro De synodo Arimini : ubi fragmenta pro- 
sus serinonem sapiunt, Verum quoniam hz Dio- fert eorum librurum. Basilius quoque in libro De 
nysii epistolae longiores erant, ideo libri etiam νο» S,iritu sancto ad Amphilochium , cap. ultimo, fva- 
cari possunt. Certe Rufinus. in cap. 5 hujus libri, — gimentum adducit. ex epistola i1. Dionysii Alexand, 
epistolas Dionysii Alexandrini de baptismo vocat — ad Diony:ium Romanum, ubi etiain testatur episto-; 
libros. Se: et quatuor: libr! contra Sabellum quos — Jam illam inscriptam fuisse Περὶ ἐλέγχου xal áxos 
Dionysio Romanz urbis episcopo nuncupavit, uihil ^Joj/ac, id est, De re[ulatione adversariorum. ae 
aliud erant guam prolixiores epistole, ut paulo defensione sua. 
post iudicat Eusebius noster, qui et. reliquos Dio- 


135 


HISTORL£ ECCLESIASTICAE LIB. VII. 


706 


ἡμῖν ἐπιστολαὶ, xai δη xa πολνυεπεῖς λόγοι iv ἐπι- A prolixiores libri epistolari forma ac slylo conscri- 


στολΏς χαραχτῆρι Ὑραφέντες' (gol Περὶ φύσεως 

(12) Τιµμοθέῳ τῷ παιδὶ προσπεφωνηµένοι, χαὶ ὁ Περὶ 

πειρασμῶ»ν, ὃν καὶ αὐτὸν Εὐφράνορι ἀνατέθειχεν. 

Ἐτὶ τούτοις χαὶ Βασιλείδῃ τῶν κατὰ Πεντάπολιν 

παροιχκιῶν ἐπισχόπῳ γράφων, φησὶν ἑαυτὸν εἰς τὴν 

ἀρχὴν ἐξίγησιν πεποιῆσθαι τοῦ Ἐχχλησιαστοῦ. Δια- 
φόρους δ᾽ ἡμῖν καὶ πρὸς τοῦτον (13) χαταλέλοιπεν 
ἐπιστολάς. Τοσαῦτα ὁ Διονύσιος. ᾽Αλλὰ γὰρ ἤδη μετὰ 
την περὶ τούτων ἱστορίαν, φέρε xal τὴν χαθ᾽ ἡμᾶς 
τοῖς μετέπειτα γνωρίγειν γενεὰν ὁποία τις ἣν, πα- 
ραδῶμεν. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΖ7’. 

Περὶ Παύ.Ίου τοῦ Σαµοσατέως καὶ της ἐν Ανγ- 
τιοχείᾳ συστάσης 0x αὑτοῦ αἱρέσεως (Nic. 
H. E. v1, 21). 

Ἀύστον τῖς Ῥωμαίων Ἐκκλησίας ἔτεσιν ἕἔνδεχα 
(14) προστάντα , διαδέχεται τῷ κατ ᾿Αλεξάνδρειαν 
ὁμώνυμος Διονύσιος. Ἐν τούτῳ δὲ xaY Δπμητριανοῦ 
xav' Αντιόχειαν τὸν βίον µεταλλάξαντος, τὴν ἐπι- 
σχοπὴν Πανλος ὁ ἐκ Σαµοσάτων παραλαμθάνει, 
Τούτου δὲ ταπεινὰ xal χαμαιπετή περὶ τοῦ Χριστοῦ 
παρὰ τὴν ἐχχλησιαστιχῆν διδασχαλίαν φρονῄσαντος, 
ὡς κοινοῦ τὴν φύσιν ἀνθρώπου Ὑενοµένου, ὁ μὲν 
χατ ᾿Αλεξάνδρειαν Διονύσιος παραχληθεὶς ὡς ἂν 
ἐπὶ τὴν σύνοδον ἀφίχοιτο, γήρας ὁμοῦ xal ἀσθένειαν 
τοῦ σώματος αἱτιασάμενος, ἀνατίθεται τὴν παρον- 
clay, δι’ ἐπιστολῆς τὴν αὐτοῦ γνώµην ἣν ἔχοι περὶ 
τοῦ ζητουµένου, παραστήσας, Οἱ δὲ λοιποὶ τῶν "Ex- 
χλησιῶν ποιμένες, ἄλλος ἄλλοθεν ὡς ἐπὶ λυμεῶνα τῆς 
Χριστου ποίµνης συνίεσαν, οἱ πάντες ἐπὶ τὴν Ἂν- 
τιόχθιαν σπεύδοντες. 

ΚΕΦΑΑΛΙΟΝ ΚΒΕ.. 

Περὶ τῶν σότε γνγωριζοµένω» διαφανῶν ἐπισκόπων. 
Τούλων o μάλιστα διέπρέεπον, Φιρμιλιανὸς μὲν τῆς 

Καππαδοχῶν Καισαρείας ἐπίσχοπος ἣν * Γρηγόριος 

δὲ xal ᾿Αθηνόδωρος ἀἁδελφοὶ, τῶν κατὰ Πόντον παρ- 

οιχκύν ποιμένες * xal ἐπὶ τούτοις Ἔλενος τῆς ἐν 

Ταρσῷ παροιχἰίας, xaX Νιχόμας (15) τῆς ἐν Ἰκχονίῳ; 
(12) Οἱ περὶ φύσεως. Ex hoc libro insigne fra- 

gmenutum 2aflert Eusebius in libro xiv De prepara- 

tione, sub linem. Hic porro Dionysii liber De natura, 
nuncupauis erat. Τιμοθέῳ τῷ mail. Que quidein 
vox ambigue significationis est. Musculus quidem 
et Cliristophorsonus filium interpretati sunt. Ego 
puerum verti. Neque enim existimo Dionysium 
conjugem unquam habuisse, ,Eadem difficultas oc- 

currit supra in lib. vi, cap. 40. 

(13) Ἡμῖν καὶ πρὸς τοῦτον. Delevimus, post ἡμῖν, 
ariiculam τε, quz nec in Mazarino,[nec in Μειίσςο, 
uk. et Savil. codd. legitur. Porro ex multis illis 

bionysii ad Basilidem epistolis, unica hodie super- 

est, quam nobis conservavit Theodorus Balsamo. 

(44) "Ereciv. ἔνδεκα. Graviter hic hallucinatur 
Eusebius. Neque enim undecim annis Xystus Ro- 
manam rexit Ecclesiam, sed biennio tautum ac 
mensibus undecim, ut. scribitur in libro De pontifi -- 
cibus flomaunis, quem prius edidit Cuspinianus. [n 
eo libro anni pontificum Romanorum optime dige- 
sii sunt, a Callisto papa usque ad Liberii pontilica- 
tum. Et de Xysto quidem iia scribit: Xysius. annis 
n, mensibus undecim, diebus vi, coepit α consulatu 
Mazimi εἰ Glabrionis usque Tusco et Basso, et pas- 
sus est octavo 1dus. Augusti. ldem testatur Cypria- 
nus in epistola ad Successum; qui el ipse iisdein 


pti. Cujusmodi sunt illi De natura libri, Timotheo 
puero dedicati. ltem liber De tentationibus , quein 
etiam Euphranori nuncupavit. Ipse preterea in epi- 
stola quam ad Basilidem Pentapolitanum episcopum 
scripsit, commentarium se composuisse testatur in 
principium libri qui Ecclesiastes dicitur. Porro ad 
hunc Dasilidem varias etiam epistolas scriptas no- 
bis reliquit. Atque hzc sunt Dionysii scripta. Ve» 
rum, his jam expositis, nunc tandem qu:e qualisque 
fuerit etas nostra, posterorum notitix tradamus. 


CAPUT XXVII. 


De Paulo Samosateno, et de heresi ab eodem 
Auliochid instituta. 


D Cum igitur Xystus undecim annis Ecclesiz Ro» 


manz prazfuisset, in ejus locum successit Dionysius, 
Alexandrino illi cognominis. Sub idem tempus de- 
functo Autiochiz:e Demetriano, Paulus Samosaten- 
sis episcopatum suscepit. Ilic cum adversus Eccle- 
si: doctrinam nimis abjecte οἱ humiliter de Chri- 
sto sentire coepisset, quasi is nihil supra commu- 
nem hominum naturam — habuisset ,— Dionysius 
Alexandrinz Ecclesiz episcopus rogatus ut ad con- 
cilium veniret , adventum quidem suum distulit , 
senectutem et infirinitatem corporis causatus. C:e- 
terum quid ipse de hac quistione sentiret, per epi- 
stolas indicavit. At reliqui Ecclesiarum pastores 
undique exciti, tanquam adversus gregis Dominici 
vastatorem, simul omnes Antiochiam convenerunt. 


278 CAPUT XXViIll. 

De episcopis qui tunc pra celeris insignes fuerunt. 

Inter quós maxime eminebant Firmilianus Casa- 
re$ Cappadocum episcopus, Gregorius et Athenodo- 
rus fratres, Ecclesiarum 3pud Pontum episcopi ; 
llelenus queque Tarsi et Nicomas Iconii antistites ; 
sed οἱ Hymenczus qui Ecclesiam Hierosolymitanam 
coss, sed in sequenti mense martyrium passus eat. 
At Eusebius nihil de Xysti martyrio nec in Cltro- 
nico, nec in Historia ecclesiastica dicit, quod valde 
miror : et niulto inagis mirarer, nisi scirem Euse—- 
bium in rebus per Occidentem gestis negligentio- 


rem [uisse. Porro in Chronico quidem scribit Xy- 
stum sedisse annos viii, cum. lic undecim annos ei 


D tribuat. Et Xysto quidem Dionysium papaim suc- 


cessisse tradit. anno. Gallieni xii, in locum vero 
Diouysii Alexandrini Maximum successisse dicit 
anuo 1 ejusdem Gallieni, Quod est absurdissiuuim, 
cun constet Dionysium Alexandrinum quatuor ad- 
versus Sabellium libros Dionysio Roman» urbis 
episcopo nuncupasse, ut scribit Eusebius supra, ca- 
pite 24. Caeterum in. vetustissimo codice Mazarino 
et in Mediczo verba trausposita sunt hoc moo: 
«στον τῆς Ῥωμαίων Ἐκχλησίας, cic. Sic etiam scri- 
bitur in Saviliano. 

(15) Νικόµμας. Hoc nomen breviatum videtur 
pro Νιχομίέδης aut Νιχόμαχος, eadem forma qua La- 
cas, Menas, Uemas et similia. Apud Syncellum ul- 
tima syllaba circumflectitur Νιχομᾶς. in vetustissi- 
nio codice Curbeiensis monasterii, qui collectionem 
canonum continet, inter episcopos qui concilio Ni- 
ceno subscripserunt , provincia Arabie primus 
nomjiuatur Nicomas Bostritanus.. Sic enim diserie 


701 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


108 


regebat, et Theotecnus qui Casariensem illi finiti- A οὗ μὴν ἀλλὰ xa τῆς ἓν Ἱεροσολύμοις Ἐχχλισίας 


mam administrabat : Maximus praterea, qni Bo- 
sirensem Ecclesiam summa cum laude gubernavit. 
Sexcentos quoque alios qui una enm presbyteris et 
diaconis eo confluxerunt, nequaquam difficile fuerit 
recensere. Verum hi quos dixi, illustres prze czeteris 
habebantur. Omnibus igitur vario tempore diversi- 
mode ac srpenumero in unum coeuntibus, muliz 
disputationes et quaestiones in uno quoque consessu 
agitate sunt, cum hinc Samosatensis Paulus dog- 
matis sui novitatem occultare adhuc niteretur, il- 
line sacerdotes hxresim illius et adversus Christum 
blasphemiam denudare atque in medium producere 
laborarent. Dum hzc aguntur, Dionysius extremum 
diem obiit, anno principatus Gallieni duodecimo , 
cum Alexandri» episcopatum septemdecim annis 
obtinnisset. In ejus locum subrogatus est Maximus. 
At Gallienus imperio per quindecim continuos an- 
nos administrato, Claudium successorem reliquit. 
Qui cum biennium imperavisset, Aureliano deinceps 
tradidit principatum. 


CAPUT XXIX. 


Qualiter Paulus convictus a Malchione presbytero 
qui prius sophista fuerat, abdicalus est. 


Hujus temporibus postrema synodus innumerabi- 
lium fere episcoporum congregata es!, in. qua au- 
cior ille nefariz» apud Antiochiam hzreseos Paulus, 
convictus et ab omnibus manifestissime deprehen- 


sus falsi dogmatis reus, ah universa quz sub ccelo C 


est Ecclesia eatholica eliminatus est. Pracipue vero 
illum coarguit, et latere cupieutem confutavit Mal- 
chion quidam, vir disertissimus, quippe qui sophi- 
sticz apud Antiochiam schola pr»fuerat, et qui ob 


scribitur in eo codice, cum vulgati codices Nicoma- 
chum przferant. 11a etiam seriptum inveni in altero 
non minoris antiquitatis codice C. Justelli. 

(16) Κατὰ καιροὺς διαρόρως. Omnes nostri co- 
dices uno consensn habent χατὰ χαιρούς (vulgati, 
χαιρόν). Itaque libenter scriberem χατὰ χαιροὺς δια- 
Φόρους, cujusmodi errorem supra notavimus. f'lu- 
yes certe synodi adversus Paulum Samosatenum 
diversis temporibus congregat? sunt, ut Eusebius 
Rufinusque testantur. Quod autem sequitur xal 
πολλάχις, id minime otiosum est ac superfluum. 
Nam et plures diversis temporibus synodos coactas 
fuisse ait Eusebius, et in unaquaque synodo plures 
fuisse sessiones sive actiones. Prima quidem syno- 
dus Antiochiz contra Paulum congregata est anno 
Gallieni xi, cui przsedit. Firmilianus : de qua vide 
Baronium ad annum Christi 965 et 266. 

(17) Καθ’ ór. Subaudiri potest xatpóv, quomodo 
loqui soles Eusebius. Quod si quis Αὐρηλιανόν malit 
intelligere, equidem uon magnopere repugnabo. 
Sed ex his verbis id tantum confici potest, syno- 
: dum Antioclenam exordio principatus Aureliani 
contigisse. Proinde non assentior Baronio, qui hanc 
pynodum refert anno it Áureliani. Sed Baronii sen- 
tentiam prorsus evertit concilium Ephesinum, pag. 
928, ubi Paulus Samosaienus damnatus dicitur an- 
te annos centum et sexaginta, Sic enim habet li- 
bellus contestationis cleri Constantinopolitani pu- 
blice in Ecclesia propositus, quod Nestorius ejus- 
dem sententie sit cum Paulo Samosateno, ante αἲ- 


Ὑμέναιος, τῆς τε ὁμόρου ταύτης Καισαρείας θεότε- 
Χνος, Μάξιμος ἔτι πρὸς τούτοις, τῶν χατὰ Bóotpav 
δὲ καὶ οὗτος ἀδελφῶν διαπρεπῶς ἡγεῖτο  µυρίους τε 
ἄλλους οὐχ ἂν ἀπορήῆσαι τις ἅμα πρεσθυτέροις xai 
διαχόνοις, τῆς αὐτῆς ἕνεχεν αἰτίας ἓν τῇ προειρη- 
µένῃ πόλει τηνικχάδε συγκροτηθέντας ἁπαριθμούμε- 
vog. ᾽Αλλά τούτων Υε οἱ μάλιστα ἐπιφανεῖς οἵδε σαν. 
Πάντων οὖν χατὰ χαιροὺς διαφόρως (16) χαὶ πολλάχις 
ἐπὶ ταὐτὸ συνιόντων, λόγοι xaX ζητήσεις χαθ᾽ Exá- 
στην ἀνεχινοῦντο σύνοδον, τῶν μὲν ἁμφὶ τὸν Σαµμο- 
σατέα τὰ τῆς ἑτεροδοξίας ἐπικρύπτειν ἔτι xal παρα” 
καλύπτεσθαι πειρωµένων, τῶν ὃξ ἀπογυμνοῦν xol 
εἰς φανερὸν ἄγειν τὴν αἴρεσιν χαὶ τὴν εἰς Χριστὸὺ» 
βλασφρημίαν αὐτοῦ, διὰ σπουδῆς ποιουµένων. "Ev 
τούτῳ 65 Διονύσιος τελεντᾷ, χατὰ τὸ δωδέχατον ἔτος 
τῆς Γαλλιηνοῦ βασιλείας, προστὰς τῆς xav ᾽Αλεξάν- 
δρειαν ἐπισχοπῆς ἔτεσιν ἑπταχαίδεχα * διαδέχεται 65 
αὑτὺν Μάξιμος. Γαλλιηνοῦ δὲ ἐφ᾽ ὅλοις ἐνιαυτοῖς 
πεντεχαίδεχα τὴν ἀρχὴν χεχρατηχότος, Κλαύδιος xaz- 
ἑστη διάδοχος. Δεύτερον δὲ οὗτος διελθὼν ἔτος. Αὖ- 
ρηλιανῷ µεταδίδωσι τὴν ἡγεμονίαν. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Κθ.. 

Όπως ὁ Παῦ.Ίος ἐ1εγχθεὶς ὑπὸ Μα.Ίχίωγός crece 
ἀπὸ σοφιστων πρεσθυτέρου, ἐξεκηρύχθη(ΝΙο.) 
Hl. E. νι, 28). 

Καθ) ὃν (17) τελευταίας συγχροτηθείσης πλείστων 
ὕσων ἐπισχόπων συνόδου, φωραθεὶς καὶ πρὸς ἁπάν- 
των ἤδη σαφῶς χαταγνωσθεὶς ἑτεροδοξίαν ὁ τῆς χατὰ 
Ἁντιόχειαν αἱρέσεως ἀρχηγὸς, τῆς ὑπὸ τὸν οὐρανὸν 
χαθολιγῆς Ἐγκλησίας ἀποκηρύττεται. Μάλιστα ὃ' 
αὐτὸν εὐθύνας ἐπικρυπτόμενον διΊλεγξε Μαλχίων 
(18), ἀνηρ τἀ τε ἄλλα λόγιος, xai σοφιστοῦ τῶν 
ἐπ᾽ Αντιοχείας Ἑλληνικχῶν παιδεντηρίων δ.ατριθῆς 
προξστὼς, οὗ μὴν ἀλλὰ καὶ δι’ ὑπερθάλλουσαν τῆς 
nos 160, ab orthodoxis episcopis anathemate condem- 
nato. Scriptus est hic lihellus consulatu Theodosii 
Augusti xin. εἰ Valen:iniani i, auno. antequam 
synodus in urbe Epheso congregaretur. Ab eo igi- 
tur consulatu si retro numeraveris annos centum 
et sexaginta solidos, incides in consulatum Claudii 
et Paterni, qui est annus Christi 270. Proinde 
synodus Ántiochena in qua dàmnatus est Paulus, 


convenit Claudio et Paterno coss., anno Christi 
910. Atque ita ponit Marianus Scotus et Herman- 


p nus Contractus in Chronico. Sed omnem dubitatio- 


nem adimit epistola synodica Patrum Antiocheni 
concilii, quae missa esse dicitar ad Dionysium Ro- 
manum episcopum. Cum enim constet Dionysium 
papam mortuum esse consulatu Claudii et Pater- 
ni vii Cal. Januarias, concilium Antiochenum se- 
rius omnino congregari non potuit. At Baronius 
qui concilium Ántiochenum confert in annum Hu 
Aureliani, necesse habuit pontificatum Dionysii in 
eum usque annum producere, contra fidem libro- 
rum pontificalium Datnasi et Anastasii. Quid quod 
auno 1 Aureliani bellum in Oriente gestum est ad- 
versus Zenobiam, capta cum aliis urbibus Antio- 
chia, adeo ut synodus episcoporum eo anno con- 
gregari non potuerit. 

(18) Μαλχίων». Leontius iu libro 1 Contra Nesto- 
rium, alferi fragmenta qu:zedam ex disputatione Mal- 
chionis adversus Paulum — Sawosatensem. Apud 
Theodoritum in lib. n. Hereticarum Fabularum, 
Μολαχίων scribitur mendose. Hic ex confutatione 


199 


HISTORIAZ ECCLESIASTICAE LiB. ΥΠ. - 110 


εἰς Χριστὸν πίστεως Υνησιότττα, πρεσύντερίου τῆς A fidei 979 Christians sinceritatem, in ejus loci 


αὐτόθι παροικίας ἠξιωμένος' οὗτός 16 τοι ἐπισημει- 
ουμένων ταχυγράφων, ζἠττσιν πρὸς αὐτὸν ἑνστησά- 
µενος ἣν χαὶ εἰς ózopo φερομένην ἵσμεν, μόνος ἴσχυσε 


τῶν ἄλλων χρυφίνουν ὄντα χαὶ ἁπατηλὸν Φφοράσαι - 


τὸν ἄνλρωπον. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A'. 


Περὶ τῆς κατὰ Παὐ.]ου ἐπιστο.ῖης cov ἐπισχόπων 
(Nic. IH. E. νι, 29, 50). 


Μίαν δη οὖν ἓχ χοινῆς γνώμης οἱ ἐπὶ ταὐτὸ συγ- 
χεχροττμένοι ποιμένες διαχαράξαντες ἐπιστολὴν εἰς 
πρόσωπον τοῦ τε Ῥωμαίων ἐπισχόπου Διονυπίου, 
xoX Μαξίμου του xav! ᾽Λλεξάνδρειαν, ἐπὶ τάσας δια- 
πἐµπονται τὰς ἑπαργίας, τὸν αὐτῶν σπουδὲν τοῖς 
πᾶσι φανερὰν χαθιστάντἒς, καὶ τοῦ Παύλου τὴν διᾶ- 
στροφον ἑτεροδοξίαν, ἑλέγγους τε χαὶ ἐρωτήσεις ἃς 
πρὸς αὐτὸν ἀναχεχινήχασι, xai ἔτι τὸν πάντα βίον 
τε χαὶ τρόπον τοῦ ἀνδρὺς διπγούµενει: ἐξ ὧν µν{- 
µης Evsxev χαλῶς ἂν ἔχοι ταύτας αὐτῶν ἐπὶ τοῦ παρ- 
όντος διελθεῖν τὰς φωνάς 

« Διονυσίῳ xai Μαξίμῳ xal τοῖς κατὰ τὴν οἰκουμέντν 
πᾶσι συλλειτουργοῖς ἡμῶν ἐπισκόποις xal πρεσθυτέροις 
xai διακόνοις, καὶ πάση τῇ ὑπὸ τὸν οὐρανὸν καθολιχῇ 
Ἐχχλησίᾳ, Ἔλενης χαὶ Ὑμέναιος, xai Θεόφιλος, xal 
Θεότεχνος, καὶ MAS: poc, Πρόχλος, Νιχόμας xaX Αἱλια- 
γὸς (19), καὶ Παῦλος, xaY Βώλανος, χαὶ Πρωτογέντς xal 
Ἱέραξ, xat Εὐτύχιος, χαὶ θεύδωρος, καὶ Μαλχίων, καὶ 
Λούχιος, χαὶ οἱ λο,ποὶ πάντες οἱ σὺν ἡμῖν παροικοὺν- 
τς τὰς ἐγγὺς πόλεις χαὶ ἔθνη ἐπίσχοποι xal πρεσθύτε- 
pot, xai διάχονοι. xal αἱ Ἐχκλησίαι (20) τοῦ θεοῦ 
ἀγαπητοῖς ἀδελφοῖς £y Κυρίῳ γαίρειν. » Τούτοις μετὰ 
βραχέα ἐπιλέγουσι ταῦτα” « Ἐπεστέλλομεν δὲ ἅμα 
καὶ παρεχαλοῦμεν πολλοὺς xaX τῶν μαχκρὰν ἐπισχό- 
πων, ἐπὶ τὴν θεραπείαν τῆς θανατηφόρο» διδασχα- 
Mas, ὥσπερ γα) Διονῦσιων τὸν ἐπὶ τῆς Αλεξανδρείας, 
καὶ Φιρμιλιανὸν τὺν ἀπὸ τῆς Καπταδοχίας, τοὺς µα- 
καρίτας. ὧν ὁ μὲν ἐπέστειλεν εἰς τὴν ᾽Αντώχειαν, 
τὸν ἠἡγξμόνα τῆς πλάνης οὐδὲ προσρήσεως ἀξιώσας, 
οὐδὲ πρὺς πρόσωπον γράφας αὐτῷ (21), ἀλλὰ τῇ 
παροιχίᾳ πάστ ἧς xai τὸ ἀντίγραφον ὑπετάξαμεν 
ὁ δὲ διρμιλιανὸς χαὶ διφ ἀφιχόμενος, χατέγνω μὲν 
τῶν ὑπ ἐχείνου χκαινοτομουµένων, ὡς ἴσμεν xal 
μαρτυροῦμεν οἱ παραγενόµενοι, χαὶ ἄλλοι πολλοὶ συν- 
ίσασιν, ἑπαγγειλαμένου δὲ µεταθῄσεσθαι, πιστεύσας 
xaX ἑλπίσας ἄνευ τινὸς περὶ xbv λόγον λοιδορίας (22) 


Ecclesia presbyterii honorem erat consecutus, Hic 
igitur adversus Paulum suscepta disputatione, ex- 
cipientibus cuncta notariis (qux» quidem disputatio 
etiamnum exstat) , occultos hominis sensus frau- 
desque detegere solus omnium valuit. 
CAPUT XXX. 
De epistola synodi contra Paulum. 


Omues itaque in unum congregati antistites , 
unam ex communi sententia ad Dionysium Romana 
urbis episcopum, et ad Maximum Alexandrinum 
scripserunt cpistolam , eanique. ad omnes. deinde 
provincias transmiserunt, tum ut studium suum ac 
diligentiam omnibus declararent, tum ut perver- 
sum Pauli dogma, confutationes quoque οἱ dispu- 
lationes adversus illum habitas, cunctamque homi- 
nis vitam ac mores exponerent, Porro ipsamet il- 


lorum verba, ad perpetuam posterorum memoriam 


non incommodum fuerit hic referre. 

« Dionysio et Maximo, et omnibus per universum 
orbem cominiuistris nostris, episcepis, presbyteris 
et diaconis; οἱ universe Ecclesie catholice qua 
sub coelo est, llelenus et llymenzus, Theophilus , 
Theotecnus, Maximus, Proculus, Nicomas, ZElianus, 
Paulus, Dolanus, Protogenes , Hierax , Eutychius, 
Theodorus et Malchion, et Lucius, et reliqui omnes 
qui nobiscum sunt vicinarum urbium et provincia- 
rum episcopi, presbyteri ac di»coni; el Ecclesi: 
Dei, charissimis fratribus in Domino salutem. » 
Paucis deinde interjectis, hzc subjungunt : « Seri- 
psimus etiam ad complures episcopos longius dis- 
sitos, eosque hortati sumus ut ad exitialis doctri- 
nz morbum curandum accederent. Nam et ad Dio- 
nysium Alexandrinum, et ad Firmilianum Cappa- 
dociz antistitem, beat: recordationis viros, litteras 
dedimus. Quorum ille scripsit quidem Antiochiam ; 
sed erroris ducem ne salutatione quidem dignatus 
est; neque ad eum nominatim, verum ad uuiver- 
sam Antiochensium Ecclesiam litteras suas direxit, 
quarum etíam exemplum hic subjecimus. Firmilia- 
nüs vero cum bis Antiochiam venisset , damnavit 
quidem dogmatis ab illo invecti novitatem, ut te- 
stamur 960 nos qui adfuimus, et. alii plures per- 
inde ac nos optime norunt, Sed cum ille mutatu- 


Pauli Samosateni tantam | gloriam retulit, ut ea de D sente etiam plebis maxima parte, eic. ldem legitur 


causa in menologiis Graecorum meruerit consecrari, 
die xxvi Octobris. 

9) Αἱ.1ιανός. Vulg., Αἰμιλιανός. In codd. Maz., 
Fuk., Savil. et Med. Λἱλιανός legitur. Rufinus quo- 

ue /Elianum vocat, aique ita. fere Nicepborus et 

Srncellus. Caterum Athanasius in libro De synodis 
Arimini εἰ Seleucie, testatur in bac Synodo rxx 
fuisse Patres qui Paulum Samosatenseim deposue- 
runt. 

(20) Ἑπίσκοποι xal πρεσθύτεροι xal διάκογοε, 
καὶ αἱ '"ExxAncíat. Notanda est imprimis hujus 
epistoke inscriptio, qux non solum episcoporuin, 
sed presbyterorum et diaconorum, atque adeo ple- 
bis ipsius nomen praefixum coutinet. Eodem plane 
modo in Actis Carihanigensis synodi, cui praefuit 
Cyprianus : Cum in unum Carthagine conveuissent 
episcopi plurimi, cum presbyteris εἰ diaconis, ρτᾶ- 


in concilio Eliteritauo. . 
(21) 0068 πρὸς πρέσωπον vpáyac αὐτῷ. Falsa 


est igitur ac supposititia epistula Dionysii Alexan- . 


drini ad Paulum Sawosatensem, quas edita est in 
tomo XI Bibliothece sanctorum Patrum una cum x 
propositionibus Pauli Samosatensis, et Dionysii 
ad eas responsionibus. Nam Patres quidem Antio- 
cheni concilii, affirmant Dionysium non dedisse 
litteras ad. Paulum, sed tantum ad. Ecclesiam An- 
tiocheusem. [n illa autem epistola quae Dionysii no» 
nine publicata est, Dionysius bis Paulo scripsisse 
dicijur. Sed nec siylus epistole ac responsionis, 
reliquis Dionysii scriptis respondet. Jtaque opus 
illud adulteriuum esse, ob eas quas dixi rationes 
mihi persuadeo, licet Baronius canr epistolam pro 
vera ac germana bh :buerit. 

(29) "Arev τιὲς περὶ τὸν «Ἰόγεν «οιδορίας. 


*— 


711 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


712 


rum se sententiam promisisset, credens ei Firmi- A τὸ πρᾶγμα εἰς δέον καταστήσεσθαι, ἀνεθάλετο πα- 


lianus, speransque sine ullo religionis nostr: pro- 
bro atque dispendio rem optime posse constitui , 
distulit sententiam suam, deceptus scilicet ab ho- 
mine qui Denm ac Dominum suum negabat, et qui 
fidem quam antea profitebatur, violaverat. Nunc 
quoque Antiochiam venturus erat Firmilianus, et 
jam Tarsum usque pervenerat. Quippe iinprobita- 
tem hominis Deum negantis antea fuerat expertus.e 
Sed cum nos jam convenissemus, interea loci dum 
illum accersimus ; dum ejus adventum exspectamus, 
abiit e vita. » Deinde paulo post, cujusmodi fuerit 
hominis vita, exponunt his verbis : « Sed quoniam 
a fidei regula recedens, ad spuriam et adulterinam 
doctrinam se transtulit, hominis ab Ecclesia alieni 
actus examinare nihil attinet : neque quod cum an- 
tea pauper ac mendicus esset, nec. ullas omnino fa- 
: cultates aut a. parentibus relictas accepisset, aut 
artis illius exercitio sibi comparasset, nunc ad in- 
credibilem opulentiam pervenit, per scelera ac sa- 
crilegia, fratrumque concussiones : dnm injuria af- 
fectos decepit, promittens quidem sese illis accepta 
mercede opem laturum : fallens autem ipsos, et ex 
facilitate litigantium , qui ut negotio liberentur 
quidvis dare parati sunt, lucrum inaniter captans, 
et pietatem quixstum esse existimans, Neque quoil 
fastu et arrogantia. supra modum elatus sxculares 
gerit dignitates, et ducenarius vocari quam episco- 
pus mavult : per forum magnifice incedens, episto- 


las legens ac dictans inter ambulandum palam ac C 


publice ; stipatusque maxima liominum multitudine, 
partim proeuntium, partim subsequentium, adeo ut 
ex illiusfastu et arrogantia incredibilis invidia odium- 
que multorum adversus fidem nostram conflatum sit. 
Neque item attinet examinare ambitiosam hominis 
vanitatem in ecclesiasticis conventibus, quam omni 


Male hunc locum vertit Christophorsonus, qui Ru- 
finum recte przeuntem sequi noluit, Vertit enim 
sine ulla verborum contumelia, cum vertendum 
esset sine ulla religionis nostre contumelia. 

(835) ᾽Αποστὰς τοῦ xavóvoc. Sic vocant Patres 
regulam fidei. ita. Eusebius in libro 1v, cap. 25, de 
Dionysio Corinthiorum episcopo loquens : To τῆς 
ἀληθείας παρίσταται xavóvt. 

(24) Σεἰει τοὺς ἀδελφούς. Duplici ratione con- 
cussionis crimen adinitlitur ; aut cum terrore po- 


ρακρουσθεὶς ὑπ αὑτοῦ τοῦ xa τὸν θΞὸν τὸν ἑαυτοῦ 
καὶ Κύριον ἀρνουμένου, χαὶ την πίστιν ἣν χαὶ αὐτὸς 
πρότερον εἶχε, u$ Φφυλάξαντος. Ἔμελλε δὲ xal νῦν 
ὁ Φιρμιλιανὺς εἰς τῆν ᾿Αντιόχειαν διαθήσεσθαι, xal 
µέχρι γε Ταρσῶν Txzv, ἅτε τῆς ἀρνησιθέου αὐτοῦ 
χαχίας πεῖραν εἱληφώς ' ἀλλὰ γὰρ μεταξυ συνελη- 
λυθότων ἡμῶν καὶ χαλούντων, xat ἀναμενόντων ἄχρις 
ἂν ἔλθῃ, τέλος ἔσχε τοῦ βίου.» Μεθ' ἕτερα δ᾽ αὖθις 
τὸν βίον τοῦ αὐτοῦ οἵας ἐτύγχανεν ἀγωγῆς, δ.αγρά- 
φουσιν ἐν τούτοις” «€ Ὅπου 6i ἁποστὰς τοῦ χανόνος 
(25) ἐπὶ χίθδηλα xal νόθα διδάγματα µετελήλυθεν, 
οὐδὲν δεῖ τοῦ ἔξω ὄντος τὰς πράξεις χρίνειν’ οὐδὲ 
ὅτι πρότερον πένης (vy xal πτωχὸς, xal μήτε παρὰ 
πατέρων παραλαθὼν µιδεµίαν εὐπορίαν, μήτε ἐκ 
τέχνης f| τινος ἐπιτηδεύματος χτησάµενος, νῦν εἰς 
ὑπερβάλλοντα πλοῦτον ἐλήλαχεν, ἐξ ἀνομιῶν xa ἱερο- 
συλιῶν, xal ὧν αἱτεῖ xal σείει τοὺς ἀδελφοὺς (94), 
χαταβραθεύων τοὺς ἁδιχουμένους (25), καὶ ὑπισχνού- 
µενος βοηθήσειν µισθοῦ, φευδόµενος δὲ xat τούτους, 
καὶ µάτην χαρπούμενος (20) τὴν τῶν ἓν πράγµασιν 
ὄντων ἑτοιμότη-α πρὸς τὸ διδόναι ὑπὲρ ἁπαλλαγῆς 
τῶν ἐνοχλούντων, πορισμὸν ἠγοῦμενος τὴν θεοσέ- 
θειαν (21) * χαὶ οὔτε ὡς ὑψηλὰ φρονεῖ (28) καὶ ὑπερ- 
Ἡρται χοσμιχὰἁ ἀξιώματα ὑποδνόμενος, xai δουχη- 
νάριος (29) μᾶλλον 1] ἐπίσχοπος θέλων χκαλεῖσθαι, xal 
σοθῶν χατὰ τὰς ἀγορὰς, xai ἐπιστολὰς ἀναγινώσχων 
xax ὑπαγορεύων ἅμα (50) βαδίζων δημοσία, καὶ δορυφο» 
ρούµενος, τῶν μὲν προπορευοµένων, τῶν ὃξ igemo- 
µένων πολλῶν τὸν ἀριθμὸν, ὡς xax τὴν πίστιν qos 
νεῖσθαι καὶ μισεῖσθαι διὰ τὸν ὄγχον αὐτοῦ καὶ «hv 
ὑπερηφανίαν τῆς χαρδίας * οὔτε τὴν ἐν ταῖς ἐχχλτς 
σιαστικαῖς συνόδοις τερατείαν fv μηχανᾶται bolo 
κοπῶν χαὶ φαντασιοκοπῶν, xài τὰς τῶν ἀχεραιο- 
τέρων φυχὰς τοῖς τοιούτοις ἐχπλήττων, βῆμα μὲν 
xaX θρόνον ὑψηλὸν (51) ἑαυτῷ χατασχευασάµενος, 


- (26) Μάτην χαρπούµεγος. Vox. µάτην referenda 
est non ad Paulum ipsum qui hae arte pecuniam 
corradebat, sed ad litigantes qui pecuniam suam 
quam Paulo dederant, ut. suffragium suum ipsis 
commodaret, perdebant absque ullo fructu. 

(21) Πορισμὸν ἡγούμεγος ci θεοσέδεια». απο 
verba desuinpta sunt ex. Epistola v ad. Timotheum. 
cap. 6. 

(28) Οὔτε ὡς OY mAà «ρογεῖ. In. vetustissim. 
codd. Mazarino, Fuk. οἱ Mediczo legitur xal οὕτως 


testalis, magistratus vel miles aliquid exigit; aut D ὑψηλοφρονεῖ. Sed rectior est vulgata scriptura, quau 


cum per fraudem et calumniam, suffragii przetextu 
aliquid a quopiam elicitur, ut in lege 1, D. De ca- 
lumniatoribus. lloc secundum genus concussionis 
intelligunt Patres concilii Antiocheni. De primo 
genere concussionis loquitur Maximinus in epistola 
ad Sabinum, quam refert Eusebius in lib. 1x, c. 9. 
Nescio autem cur tantopere refugit Christophor- 
sonus vocem concutere et concussionis, cum tamen 
sint Latine, et a veteribus jurisconsultis crebro 
usurpata. Sed et in. Evangelio ea vox habetur, ubi 
Joannes militibus ita prxcipit : Neminem concutia- 
Lis : contenti estote stipendiis vestris. Apud Graecos 
antiquissimus est usus vocis σείειν eo sensu pro 
.calumniari. Sic enim. Aristophanes et Teleclides 
loquuutur, teste Suida in voce σεῖσα». 

| (25) Καταέραθεύω» τοὺς ἀδικουμέγους. Langus 
vertit premia accipiens, uon. male. Utitur hac voce 
Pauius iu Epist. 11 ad*Colossenses, cap. 111. 


- 


legius codex et Syncellus, οι Nicephorus con(ir- 
mant. Hxc enim verba pendent ex superioribus. 

(29) Acvxnvdpioc. De procuratoribus ducenariis 
vide quae scripsit Salmasius in notis ad Historiam 
Augustam. Sic dicebantur procuratores, qui ducenta 
sestertia annui salarii nomine accipiebant a princi- 
pe, ut clare. docet Dio in lib. ti, pag. 506. 

(30) Ὑπαγορεύων ἅμα, Post hanc. vocem pun- 
cium in summo notatur, tum in codice Regio, tun 
apud Nicephorum et Syncellum. Sed cum in codice 
Mediceo et Mazarino nulla hie notetur distinctio, 
malim legere uno. ductu ὑπαγορεύων ἅμα Ῥαδίζων 
δηµοσίᾳ, elc. Cerle Rufinus huuc locum ita legit 
atque intellexit, ut ex ejus. versione apparet. Nam 
et. incedens per plateas, tali quadam ambitione tue- 
batur, publice epistolas relegens, alque. in. auditu 
omnium el oculis dictans. 

(31) Βῆμα μὲν καὶ θρόγον ὑγη-όν. Reprehen^ 


718 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LiB. VH. 


714 


οὐχ ὡς Χριστοῦ μαθητὴς, af;xpnzóv τε (52) , ὥσπερ A studio cousectatur, nihil aliud quam inaner glo- 


οἱ τοῦ xócpou ἄρχοντες, ἔχων τε xal ὀνομάξων, 
παίων δὲ τῇ χε:ρὶ τὺν µηρὸν, χαὶ τὸ βήμα ἁράτ- 
πων τοῖς ποσὶ, καὶ τοῖς μὴ ἐπαινοῦσι, μηδὲ 
ὥσπερ Ey τοῖς θεάτρο.ς χατασείουσι ταῖς ὀθόναις (55), 
μηδ ἐχθοῶσί τε xal ἀναπτδῶσι χατὰ τὰ αὐτὰ τοῖς 
ἁμφ) αὐτὸν στασιώταις ἀνδράσι τε χα) γυναίοις, 
ἀχόσμως οὕτως ἀχροωμέγοις, τοῖς ὃ' οὖν ὡς ἐν οἴχῳ 
θεοῦ σεμνοπρεπῶς xal εὐτάχτως ἀχούουσιν, ἔπιτι- 
piov καὶ ἑνυθρίκων, xai εἰς τοὺς ἁπελθόντας 6x τοῦ 
βίου τούτου παροινῶν ἐξηγητὰς τοῦ λόγου φορτυιῶς 
ἓν τῷ κοινῷ, χαὶ µεγαλοῤῥημονῶν περὶ ἑαυτοῦ, xa- 
θάπερ οὐχ ἐπίσχοπος, ἀλλὰ σοφιστῆς xal γόης᾽ 
᾿φαλμοὺς δὲ τοὺς μὲν εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν 
Χριστὺν παύσας, ὡς Of] νεωτέρους xai νεωτέρων 


ἀνδρῶν συγγράµµατα, εἰς ἑαυτὸν δὲ by µέσῃ τῇ P 


Ἐχκχλησίᾳ, τῇ µεγάλη τοῦ Πάσχα ἡμέρᾳ Φαλμῳδεῖν 
γυναῖχας παρασχειάκων, ὧν xat ἀχούσας ἄν τις φρί- 
ξειεν ΄ οἷα χαὶ τοὺς θωπεύοντας αὑτὸν ἐπισχόπους 
τῶν ὁμόρων ἀνρῶν (64) τε καὶ πόλεων, χαὶ πρεσθυ- 
τέρους £v ταῖς πρὸς τὸν λαὸν ὁμιλίαις χαθίησι διαλέ- 
γεσθα:. Τὸν μὲν γὰρ Υἱὸν τοῦ θεοῦ οὗ βούλεται συν- 
ομολοχεῖν ἐξ οὐρανοῦ χατεληλυθέναι, ἵνα τι προλα- 
6όντες τῶν µελλόντων γραφήσεσθαι θῶμεν' xaX τοῦτο 
οὗ λόγῳ wd ῥηθήσεται, ἀλλ' ἐξ ὧν ἐπέμψαμεν 
ὑπομνημάτων (55) δείχνυται πολλαχόθεν, οὐχ ὄχιστα 
δη ὅπου λέγει Ἰησοῦν Χριστὸὺν χάτωθεν. Οἱ δὲ εἰς 
αὐτὸν Ψάλλοντες καὶ ἐγκωμιάζοντες ἐν τῷ λαῷ, ἅγ- 
γελον τὸν ἀσείῃ διδάσκαλον ἑαυτῶν ἐξ οὐρανοῦ χατε- 
λτλυθέναι λέγουσι. Καὶ ταῦτα 0) χωλύει, ἀλλὰ xa 
λεγομένοις πάρεστιν ὁ ὑπερίφανος. Τὰς δὲ συνεισά- 
«tous (36) αὐτοῦ γυναῖκας, ὡς Αντιοχεῖς ὀνοιά- 


dunt Patres. Autiocheni concilii in Paulo episcopo 
Antiochi:e, non quod thronuin. habuerit, lloc euim 
insigue erat episcoporum, ut. in throno seu cathe- 
dra sederent. tui mos jam inde ab apostolicis tem- 
poribus invaluerat in Ecclesia. Certe Jacobi fratris 
Dewiui thronum, Hierosolymis adhuc sua :tate 
servatum fuisse testatur Eusebits in capite 18, su- 
pra. ld igitur in Paulo damnant. memorati Patres, 
quod tribunal sibi exstrui curasset in ecclesia, et 
in eo thronum sublimem sibi statuisset. Recte itaque 
Hulinus huuc locum ita vertit : /n ecclesia vero tri- 
bnnal sibi multo altius quam (uerat exstrui, οἱ thro- 
mum in ezxcelsioribus collocari jubet. Episcopi qui- 
dem sedebant in cathedra paulo altiore quam reli- 


qui presbyteri, ut dicemus ad lib. x , sed tribunal D 


»on liabebant. Postea vero invaluerunt absidie gra- 
datz et exhedrie, de. quibus Ambrosius loquuntur 
et Augustinus : quie quidem a tribunali parui 
differebant, 

(52) Vulg. σήχρητον δέ et mox παίων τε. In co- 
dice Maz., Med. et Fuk. legitur σήχρητόν τε, re- 
ctius ut opinor, Sed inox legeudum εσυ παίων δέ, nou, 
ut vulgoeditumest, τε. Hunc locum non intellexerunt 
interpretes Musculus οἱ Cliristophorsouus. Secre- 
tum proprium erat magistratuum et majorum ju- 
dicum; locus scilicet interior practorii, cancellis 
munitus, ac velis obpansis inclusus, in quo magi- 
&ralus sedebant, dui reorum causas cognosce- 
ent, QU ie quiz notavi ad Amm. Marcellini lib. xv, 
pag. 87. 

/99) Κατασείουσι ταῖς ὀθόναις. Solebant olíia in 
Wicatris spectatores in signum favoris oraria con- 
cuiere,. Vide quie notavit Casaubonus ad Vopiscum 
m Aureliano. Übi Vopiscus dicit. Aurelianuimn yri- 


PaTROL. Gn. XX. 


riam captans, et pompain affectans, atque hujusmodi 
artibus aniios imperitorum perterrefaciens, Nam 
et tribunal et sublimem thronum, non ut Christi di- 
scipulus sibi ipse construxit, et secretum, perinde πο 
sz:eculares magistratus, itaappellatuim habuit. Ad li»c 
femur manu percutere et tribunal pedibus pulsare 
2&1 solitus. Eos vero qui non laudarent, nec ut.in 
theatris fleri solet oraria concuterent, neque una 
cum fautoribus ipsius, viris ac mulierculis indecore 
anscultantibus exclamarent atque exsilirent, sed 
cum gravitate ac modestia sicut in domo Dei decet 
audirent, increpabat et contumeliis afficiebat. Et 
alios quidem legis nostr: doctores jam vita functos 
petulanter in concione lacerabat : de se autem ipse 
magnifice loquebatur, non ut episcopus, sed ut so- 
phista quidam et impostor. Quin etiam psalmos in 
honorem Domini Jesu Christi cani solitos, quasi 
novellos et a recentioribus bominibus compositos 
abolevit. Mulieres autem magno Pasche die in me- 
dia ecclesia psalmos quosdam canere ad sui ipsius 
laudem instituit; quod quidem audientibus horro- 
rem merito incusserit. Episcopos quoque vicinorum 
pagorum et civitatum, nec non et presbyteros ag- 
sentatores suos submisit, qui in suis ad populum 
concienibus eadein de ipso przdicarent. Etenim Fi- 
lium Dei e celo descendisse nobiscum confiteri re- 
nuit, ut aliquid obiter praemittamus ex iis quz infra 
uberius exponentur. Neque id simplici assertione 
nostra, sed ex ipsis quze ad vos misimus gestis non 
semel declaratur, maxime vero ubi dicit Jesun, 
Christum e terra ortum fuisse. At vero illi qui in 


A 
mum omnium oraria dedisse populo Romano ad 
favorem. Aurelianus igitur id acceperat ab Orienta- 
libus, qui longe ante ipsum orariis ad eai rem 
utebantur, ut docet hic locus, et Philostratus in 
cap. 5, lib. 1 De vita Apollonii, loquens de Tarsen- 
sibus, et Dio lib. Lxi in fine. 

(34) Ἐπισκόπους τῶν ὁμόρων ἀγρῶν. Chore- 
piscopos intelligere videtur. Eos enim distinguit 
epistola ab episcopis urhium, Hos izitur in concio- 
nibus ad populum, similia ac mulieres illas psal- 
trias de Paulo dixisse asserunt Patres, quod Chri- 
stopliorsonus non intellexit. 

(55) Ὑπομγημάτων. Quod supra observavimus, 
errare vulgo interpretes in hujus vocis explicatio- 
ne, id perspicuum (it hoc loco. Nam et Langus et 
Musculus et Christophorsonus commentarios inter- 
pretati sunt, cum acia seu gesta vertere debuis- 
sent. Acla autein illa synodi Antiochenz nihil 
aliud erant quam disputatio Malchionis adversus 
Paulum Saimosatenum, qua 4 notariis excepta fue- 
rat, ut supra dixit Eusebius. Ex iis Actis testimonia 
quadam profert Leontius Byzantius in lib. 1t Con- 
tru. Nestorium, eaque disunguere videtur a dispu- 
tatione Malchionis contra Paulum, ubi etiam «do- 
etus interpres commentarios vertit. 

(36) Συγεισάκτους. Quid essent suvzlsaxzot mu- 
lierge, jam pridem notavit Joannes Laugus vir do- 
ctissiinus ad librum νι Nicephori cap. 50, οἱ post 
illum Beatus Rhenanus ad librum vii Rufiui. Quo- 
rum doctis observationibus nihil est quod addainus. 
llujusmodi inulieres a clericis vulgo sorores voca- 
bantur. Id me docuit canon 5. concilii Nicani, qui 
in velustissimo codice Corbeiensi hanc habet 1u- 
scriptionem : De subintroductis, id^ est, adoptitis 


23 


2.5 


EUSEBII C/JESARIENSIS OPP. PARS I. — HiSTORICA. 


115 


ejus honorem psalmos canunt, et coram populo eum A ζουσι, καὶ τῶν περὶ αὐτὸν πρεσθυτέρων xal διαχό- 


deprzdicant, ipsum quem impietatis doctorem ha- 
buerunt, augelum esse dicunt e caelo delapsum. 
Atque hzc ille omnium hominum superbissimus non 
prohibet, sed interest ipse cum dicuntur. Quid hic 
referre attinet subintroductas,nt Antiocheni vocant, 
mulieres, tam ipsius quam presbyterorum ejus ac 
diaconorum? [n quibss non lioc solum, sed etiam 
ια insanabilia crimina, quorum conscius est et 
quorum ipsos reos esse convicit, nihilominus tegit ac 
dissimulat, ut illos sibi obnoxios habeat : utque dum 
sibi ipsis metuunt, ipsum ob ea qux impie agii ac 
loquittr accusare non audeant. Ad hiec divitiis eos 
locupletavit. Cujus rei causa ah iis qui talia concu- 
piscunt amatur atque suspicitur. Quid, inquam,at- 
tinet hxc scribere? Scimus utique, fratreg dilectis- 
simi, episcopum et universum clerum, bonorum 
operum exemplum multitudini prebere debere. Ne- 
que illud ignoramus, quot ex ejusmodi mulierum 
contubernio partim in przceps lapsi sint, partim in 
guspicionem venerint. Itaque etiamsi quis concesse- 
rit nihil ab eo turpe 989 committi, suspicionem 
tàmen qux inde nasci solet, vitari oportebat, ne 
quemquam offenderet, neve aliquos ad imitationem 
sui provocaret. Quo enim moo increjabit alium et 
admonebit uta frequentiori mulieris consuetudine 
abstineat, ne forte corruat sicut scriptum est : Is 
qui unam quidem jam dimisit, duas vero tate flo- 
rentes et forma conspicuas secum habet, et quo- 
cunque proüciscitur circumducit; idque deliciis 
difluens et epulis sese ingurgitans. His de causis 
omnes quidem apud se privatim ingemiscunt atque 
suspirant : sed potentiam ejus ac tyrannidem adeo 
reformidant, ut accusare illum non audeant. Verum 
de his sicut antea. diximus, examinaverit fortasse 
aliquis et in judicium vocaverit hominem catholicae 
professionis, nobisque fidei ac ministerii societate 
conjunctum. Ab hoc vero qui prodito atque ejurato 
religionis nostre mysterio ad exsecrandam trans- 


cium. Dicebantur etiam commanentes ejusimodi mu- 
lieres. Sic enim inscribitur canon ille concilii Ni- 
cni in vetustissimo cod. C. Justelli, De comma- 
nentibus. Agapetas quoqne eas vocabaut teste Hiero- 
nymo in dicta epistola, uhi acerriine in eas invehhur. 

(97) Ὥςτε xal εἰ δοίη. Wectius in codice Maz. , 
Εικ. ct Med. legitur ὥς τ’ εἰ χαὶ δοίη. Atque ita M- 
cephorus ei Syucellus, nisi quod apostrophen non 
habent, 

(58) Ὡς γῬέγραπται. lutelligit locum qui habetur 
in cap. xxv Ecclesiastici. 

(59) Vulg. ó6xepspa«aAupsrog. Melius in codice 


B 


νων, olg xal τοῦτο καὶ τὰ ἄλλα ἁμαρτήματα ἀνίατα 
ὄντα συγχρύπτει, συνειδὼς χαὶ ἑλέγξας ὅπως αὑτοὺς 
ὑπόχρεως ἔχη, περὶ ὧν λόγοις χαὶ ἔργοις ἁδικεῖ, 
μὴ τολμῶντας χατηγορεῖν τῷ χαθ᾽ ἑαυτοὺς φόθῳ" 
ἀλλὰ καὶ πλουσίους ἀπέφτνεν' ἐφ ᾧ πρὸς τῶν τὰ 
τοιαῦτα ζηλούντων φιλεῖται xa θαυμάςσεται΄ τί ἄν 
ταῦτα γράφοιμεν, Ἐπιστάμεθα δὲ, ἀγαπητοὶ, ὅτι 
τὸν ἐπίσχοπον καὶ τὸ ἱερατεῖου ἅπαν παράδειγµα 
εἶναι δεῖ τῷ πλήθει πάντων χαλῶν ἔργων ᾿ καὶ οὐδὲ 
ἐχεῖνο ἀγνοοῦμεν, ὅσο, ὑπὸ τοῦ συνξισάχειν ἑαυτοῖς 
γυναῖχας ἐξέπεσον, ol δ' ὑπωπτεύθησαν' ὥστε καὶ εἰ 
δοίη (37) τις αὐτῷ τὸ μηδὲν ἀσελγὲς ποιεῖν, ἀλλὰ 
τὴν Y& ὑπόνοιαν τὴν Ex τοῦ τοιούτου πράγματος 
φυομέντν ἐχρῆν εὑλαθηθῆναι, uf) τινα σχανδαλἰσῃ, 
τοὺς δὲ καὶ μιμεῖσθαι προτρέψηται. Πῶς γὰρ ἂν 
ἐπιπλήξειεν J| νουθετήσειεν ἕτερον, μὴ συγχατα- 
θαΐνειν ἐπιπλέον εἰς ταὐτὸν γυναιχὶ μὴ ὁλισθῇ φυ- 
λαττόμενον, ὡς γἐγραπται (28), ὃς τις µίαν μὲν 
ἀπέστησεν ἤδη, 620 δὲ ἀχμαζούσας καὶ εὑπρεπεῖς 
τὴν ὄψιν ἔχει μεθ) ἑαυτοῦ, κἂν ἀπίῃ που, συµτερι- 
φέρει, xal ταῦτα πτρυωρῶν xal ὑπερεμπιμπλάμε- 
vos (59) ; "Qv ἕνεχα στενάζουσι μὲν xal ὀδύρονται 
πάντες χαθ᾽ ἑαυτοὺς, οὕτω δὲ τὴν τυραννίδα xai 
δυναστείαν αὐτοῦ πεφόθηνται, ὥστε χα-ηγορεῖν ph 
τολμᾷν. ᾽λλλὰ ταῦτα μὲν, ὡς προειρήχαμεν, εὖθι- 
νεν ἄν τις τὸν ἄνδρα, τὸ γοῦν φρόνημα χαθολιχὺν 
ἔχοντα, xal συγχαταριθμούμενον ἡμῖν, τὸν δὲ ἐξορ- 
χησάµενον τὸ µυστήριον xal ἑμπομπεύοντα (40) τῇ 
μιαρᾷ αἱρέσει τῇ Αρτεμῇᾷ (τί γὰρ οὗ χρὴ μόλις τὺν 
πατέρα αὐτοῦ δηλῶσαι;) οὐδὲν δεῖν ἡγούμεθα τοῦ- 
των τοὺς λογισμοὺς ἀπαιτεῖν. » Εἰτ' ἐπὶ τέλει της 
ἐπιστολῆς ταῦτ' ἐπιλέγουσιν' ε Ἠναγκάσθημεν οὖν 
ἀντιτασσόμενον αὐτὸν τῷ Θεῷ χαὶ μὴ εἴχοντα Ex» 
χηρύξαντες, ἕτερον ἀντ᾽ αὐτοῦ τῇ καθολική Ἐκχλη» 
αἰᾳ χκαταστῆσαι ἐπίσχοπον Θεοῦ mpovola, ὡς πε- 
πεἰσμεθα, τὸν τοῦ µαχαρίτου (41) Δημητριανοῦ xal 
ἐπιφανῶς προστάντος πρὸ τούτου τῆς αὐτῆς παροι- 
xlag υἱὸν Δόμνον ἅπασι τοῖς πρέπουσιν ἐπισκόπῳ 


. . 9 . 


Lego Artema scribat, ut fere scrigtum habent duo 
vetustissimi codices. Ex quibus etiam sequentia 
corrigenda sunt in hunc modum : Arteme. scribat, 
et illius hieresis seclatores ei communicent. Sic enim 
babet Grzcum exemplar epistole, ex quo hzc con- 
versa sunt. Atque ita diserte scriplum habet ve- 
tustissimus codex ltufini iu bibliotheca S. Germani. 

(44) Tov paxapí(cov.lu codice Mediczo, Fuke- 
tiano et Mazarino, ef apud Nicephorum et Syncel- 
lum legitur τοῦ µακαρίον, ncc multum refert utro 
modo scribatur. 


117 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VII. 


118 


χαλοῖς χεχοσμηµένον * ἐδγλώσαμέν τε ὑμῖν, ὅπως A gressus haeresim Arthemz (quidni enim parentem 


τούτῳ γράφητε, xai τὰ παρὰ τούτου χοινωνιχὰ δέ- 
χησθε γράμματα (42). T δὲ ᾿Αρτεμᾶ οὗτος ἐπιστελ- 
λέτω, xai οἱ τὰ ᾽Αρτεμᾶ φρονοῦντες τούτῳ χοινω- 
γείτωσαν. » Καὶ ταῦτα μὲν ἐνταυθοῖ χείσθω (45). 
ToU δὴ οὖν Παύλου σὺν xai τῇ τῆς πίστεως ὀρθοδο- 
ξίᾳ τῆς ἐπισχοπῆς ἐχπεπτωχότος, Δόμνος, ὡς εἴρη- 
ται, την λειτουργίαν τῆς κατὰ Αντιόχεια» Ἐκκλη- 
clag διεδἐξατο. ᾽Αλλὰ γὰρ μηδαμῶς ἑχκστῆναι τοῦ 
Παύλου (44) τοῦ τῆς Ἐκχληαίας οἴχου θέλοντος, 


(42) Παρὰ τούτου τὰ κοινωγικὰ δέχησθε γρἀμ- 
paca. Communicatorias litteras vocant. Latini, qua- 
τυ usus est antiquissimus in Ecclesia. Easdem 
eliam formatas dixerunt, ut testatur Augustinus in 
epistola 165. Duplex autem fuit earum genus, Ali 


illius vobis tandem indicemus ?) in ea se plurimum 
jactavit : ab hoc, inquam, rationem eorum omnium 
exigendam esse" non existimamus. In fine autem 
epistolz liec adjiciunt : hunc igitur Deo bellum in- 
dicentem, nec cedere volentem, cum a communione 
nostra abdicassemus, necesse habuimus alium ejus 
loco Ecclesi€ catholice episcopum ordinare, non 
absque divina, ut credimus, providentia : Demetriani 
Scilicet beatz:s. memori episcopi, qui ante hunc 


ut professionem illam Antiochenz synodo ascribe- 
ret ; nisi forte mendosos codices nactus est ; sut 
pro Niczna synodo Antiochenam restituendam pu- 
lavit. Certe in synodo Nicena hxc non legun- 
tur. Sed quis nescit cuncta. fere acta illius synodi 


enim clericis et laicis peregrinaturis dabantur, ut B intercidisse? Videtur tamen mentio fieri illius defiui- 


a peregrinis episcopis ad communionem admitte- 
rentur. Alie erant quas episcopi testandx eonrmmu- 
niouis su:? causa adalius mittebant episcopos, οἱ quas 
Ipsi vicissim abaliis accipiebant : dequibus hic loqui- 
tur synodus. Exe autem paulo post ordinationem mitti 
solebant a recens ordinatis episcopis. De his iutelli- 
gendus videtur Augustinus in epistola 162 ; Cypr. in 
epist, ad Cornelium, pag. 92; denique epistola syno- 
dica concilii Sardicensis. Si quis tamen cuncta hxc 
loca de formatis etiam intelligere voluerit, equidem 
non repugnabo. Porro notanda est lioc loco diligens 
cautela sanctorum Patrum. qui, deposito haretico 
sacerdote, noien catholici episcopi qui in illius 
locum substitutus fuerat, cunctis episcopis siguill- 
cant; ut scilicet sciant a quo ecclesiasticas litteras 
accipere, et ad quem scribere debeant. Exmdem ob 
causam Cyprianus misit Coruelio pap: nomina ca- 
tholicoruui episcoporum totius Africie, ut scribit in 


epistola ad Cornelium papaur jam citata. Patres ( 


quoque Sardicensis concilii eaudem adbibuerunt 
diligentiam. Episcoporum enim quos deposuerant 
nomina, universis catholic: Ecclesiw episcopis pet 
litteras signilicarunt, ne quis ab illis posthac litte- 
ras acciperet, aut ad illos scriberet : Mró& δέχε- 
c0al τινα xap' αὐτῶν γράµµατα, μήτε γράφειν 

αὐτοὺς. Sed el quoties mortuis episcopis alii 
in eorum locum fueraut ordinati , moris fuit ut 
eorum nomina reliquis episcopis ab ordiuatore 
indicarentur, ut scirent ad quos scribere, et a qui- 
bus pacificas litteras accipere deberent, quemad- 
modum discimus ex Epistolis paschalibus Theophili 
Alexandrinorum episcopi. 

(45) Καὶ ταῦτα μὲν ἐγταυθοῖ κεἰσθω. Daro- 
nius ad annum Christi 272, quo Antiocbenaim syn- 
oduin. consignavit, Eusebium nostrum fraudis ar- 
guit, seu, ut ipse loquitur, conniventiz : quod 
professionem fidei Patrum synodi illius Antiochenz, 
qua Arianorum heresim prorsus jugulabat, consulto 
pretermiserit, Verum Baronius et aliis in locis 
Miquior fuit adversus Eusebium, οἱ hic immerito 
eum reprehendit. Nain professio illa fidei quam Ba- 
ronius illic profertex Actis Ephesiu synodi, non 
est professio. sanctorum Patrum. Antiocheni con- 
cilii, ut. Baronius existimavit, sed ipsius Niczni. 
Quod quidein facile est demonstrare. Nau in par- 
te 11, seu tomo lll Actorum  Ephesiu: synodi 
pag. 378, titulus professionis illius ita conceptus 
legitar 2 Περὶ τῆς ἑνανθρωπήσεως τοῦ Θεοῦ Λόχου, 
τοῦ Yiou του Πατρὺς, ὄρος ἐπισχόπων τῶν ἐν Nuxala 
σωναΧθέντων ἐν τῇ συνόδῳ, xal ἔχθεσις τῆς αὐτῆς 
συνόὀου πρὸς Παῦλον Σαµοσατέα. ld est, De incarna- 
tione Verbi Dei, Filii Patris, definitio episcoporum 
qui Nice in synodo conveneruni , εἰ expositio ejus- 
dem synodi adversus. l'aulum Samosatenum. Vides 
professionem illam fidei adversus Paulum Samosa- 
tenum ascribi synodo Nicena, non aulem Antio- 
chena. ltaque non video, quid Baronium inpulerit 


ionis in canone 19 concilii Niczni, qui estde Pau- 
lianistis : Περὶ τῶν Παυλιανισάντων ὄρος ἑχτέθει- 
ται, etc. Jam igitur expungenda est ex actis An- 
tiochenz aynodi professio illa, quam Baronius 
eumque secutus Binius Antiochenz synodo falso 
ascripserunt. Et hiec. quidem de syuodo n ÀÁntío- 
chena, qui& adversus Paulum Samosatensem  con- 
gregata est, Scripsit preterea eadem synodus epi- 
stolain ad. Paulum Samosatensem, in qua Patres 
fidem suam de Christo ipsi significant, et utrum 
eadem cum ipsis sentiat sciscitantur. Exstat hxc 
epistola in tomo Il Bibliothece Patrum, scripta a 
synodo inter initia cousessus, antequam Malchion 
presbyter adversus Paulum  disputasset. Verum 
liaronius hauc epistolam priori synodo Ántiochena, 
qui, anuo xii Gallieni, adversus eumdem Paulum 
coacta est, perperam attribuit, quod vel titulus ipse 
illius epistolie aperte convincit : Exemplum epistolae 
misse Paulo Sumosatensi αὐ orihodoxis episcopis 
priusquam deponeretur. Atqui. constat Φαίη Sa- 
inosatensem in secunda deimuim synodo Antiochena 
deposituin fuisse. Nam in priore synodo, deceptis 
per simulationem episcopis, indetunis abscesserat. 
Sed et nomina episcoporum αἱ epistole ρΓα [χα 
satis iadicant id quod dixi : Hymeneus, Theophilus, 
Theotecnus, Maximus, Proclus, Bolanus, Paulo in 
Christo salutem. Neque enim Ilymeuwus in priore 
Antiochena synodo prasedit, sed  Firmilianus., 
Porro hac verba, xzX ταῦτα μὲν ἐνταυθοὶ χείσθω, 
absunt a tribus nostris codicibus Maz., Med. et 
Fuk., nec habentur in versione Rufini. 
(44) Μηδαμῶς ἑχστῆναι τοῦ Παύ-ου. Paulus, 
'ost depositionis sententiam adversus ipsum pro- 
alam, aliquot annis Ecclesiam suam retinuit, nec 
episcoporum decreto paruit, fretus scilicet potentia 
Lenobie regius, qua tunc temporis in Oriente 
cominabatur. llujus enim patrocinio tegebatur Pau- 
lus, ut scribit Athanasius in. epistola ad. solitarios : 
Ἰουδαία ἣν Ζηνοθία xai Παύλου προέστη τοῦ Σαµο- 
σατέως ' ἀλλ᾽ οὐ δέδωχε τὰς ἐχχλησίας Ἰουδαίοις εἰς 
συναγωγάς. Sane Paulum fade adulatum esse Ze- 
nobia regina, ejusque gratiam omnibus modis ca- 
ptasse, scribit Theodoretus lib. 1 fl vreticarum [α- 
bularum, ei ex illo Nicephorus in libro vi, cap. 27. 
Cujus verba perperam interpretatus est Langus hoc 
modo : Paulus porro iste curare Zenobiam in reli- 
gione judaizantem volens, plurimumque opere in ea 
converlenda poueus, in Áriemonis harresim impegit. 
Quis quidem prava versio, nou siue causa Baronium 
conturbavit. Átqui θεραπεύειν lioc. loco non est cu- 
rare nec convertere, sed adulari et obsequiis gra- 
tiam cujuspiam prowereri. Victa demum Zenobia, 
catbolicz religionis antistites Aurelianum adierunt, 
'oscentes ut. Paulum, qui eum | Zenobia. adversus 
lunanos couseuserat, ab Ecclesie  Autiochene 
sede reumoveret, quod contigit anno tertio. imperii 
Aurcliani. 


119 


* EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


«0 


magna cum. laude eamdem rexit Ecclesiam, filium A βασιλεὺς ἐντευχθεὶ; Αὐρηλιανὸς, αἰσιώτατα περὶ oU 


Domnum; virum ombibus qua episcopum decent 
dotibus exornatum. Quod quidem idcirco vobis si- 
gnificavimus, ut et ad eum scribatis, et ab eo com- 
municatorias litteras accipiatis. Hic vero ad Arte- 
mam scribat, si lubet; et qui' Artemam sectamtur, 
οῦπι eo communicent. Et hz:ec. quidem a nobis bic 
relata sint. Igitur cuin Paulus 2 recta fide siraul et 
episcopatu excidisset, Domnus, ut dictum est, admi- 
nistrationemn Antiochensis Ecclesie suscepit. Sed 
cum Paulus e domo ecclesi: nullatenus excedere 
vellet , interpellatus imperator Aurelianus rectissime 
hoc negotium dijudicavit, iis domum tradi przci- 
piens, quibus Italici Christiane religionis antistites 
et Romanus episcopus scriberent. Hoc molo vir 
supra memoratus cum summo dedecore per szecula- 
rem potestatem ab ecclesia exturbatus est. ÀÁc ium 
quidem erga nostros 9&3 sic affectus erat Aure- 
lianus. Prucessu vero temporis aliter de nobis sen- 
tiens, quorumdam consiliis ccepit impelli ut perse- 
cutionem adversus nostros commoveret. Jamque ea 
de re multus ubique rtimor spargebatur. Sed eum 
paratum jam, et compositis contra nos edictis, ut ita 
dixerim, subscribentem, ulta est divina justitia, quasi 
coustricto cnbito conatum ejus reprimeus, siimul- 
que omnibus apertissime ostendens, nihil unquam 
hujus mundi priucipibus adversus Christi Ecclesias 
licere, nisi propugnatrix Dei dextera arcano quodam 
ac coelesti judicio ad castigationem et emendatio- 
nem nostram, quibus ipsi visum est temporibus id 


πραχτέου διείληφε, τούτοις νεῖμαι προστάττων τὸν οἵ- . 
xov, οἷς ἂν oi κατὰ τὴν Ἰταλίαν καὶ τὴν Ῥωμαίων vó- 
λιν ἑπίσχοποι τοῦ δόγματος ἐπιστέλλοιεν. θὕτω δῆτα ὁ 
προδηλωθεὶς ἀνῆρ μετὰ τῆς ἑσχάτης αἰσχύνης ὑπὸ 
τῆς χοσμικῆς ἀρχῆς ἐξελαύνεται τῆς Ἐκκλησίας. 
Τοιοῦτο:ς μέν γέ τις ἣν τὸ τηνιχάδε περὶ ἡμᾶς ὁ Αὐ- 
ρηλιανός' προϊούσης δ' αὐτῷ τῆξ ἀρχῆς, ἀλλοῖόν τι 
περὶ ἡμῶν φρονῄσας, Ίδη τισὶ βουλαῖς, ὡς ἂν διω- 
Υμὸν καθ) ἡμῶν ἐγείρειεν ἀνεχινέῖτο" πολύς τε fv ὁ 
παρὰ πᾶσι περὶ τούτου λόγος. Μέλλοντα δὲ ἤδη xal 
σχεδὸν εἰπεῖν τοῖς χαθ᾽ ἡμῶν γράµµασιν ὑποσημειού- 
µενον, θεία µέτεισιν δίχη, μονονουχὶ ἐξ ἀγκώνων τῆς 
ἐγχειρήσεως αὐτὸν ἁποδεσμοῦσα, λαμπρῶς τε τοῖς 
πᾶσι συνορᾷν παριστὼσα, ὡς οὕποτε Υένοιτ ἂν 
ῥᾳστώνη τοῖς τοῦ βίου ἄρχουσι κατὰ τῶν τοῦ Χρι- 
στοῦ ἐχχλησιῶν, μὴ οὐχὶ τῆς ὑπερμάχου χειρὸς θεἰᾳ 
χα) οὐρανίῳ χρίσει, παιδείας ἕνεχα xoi ἐπιστροφῆς, 
καθ) οὓς ἂν αὐτὴ δοχιµάζοι χαιροὺς, τοῦτ' ἐπιτελεῖ- 
σθαι συγχωρούσης. Ἔτεσι γοῦν ἓξ κρατήσαντα τὸ» 
Αὐρηλιανὸν διαδέχεται Προθος: xai τοῦτον δήπου 
τοῖς ἴσοις ἑπικατααχόντα, Κάρος ἅμα τοις παιοὶ 
Καρίνῳ xal Νουμεριανῷ διαδέχεται (45) " πάλιν τ 
αὖ καὶ τούτων οὐδ' ὅλοις τρισὶν ἐνιαυτοῖς διαγενοµέ . 
vtov, µέτεισι τὰ τῆς ἡγεμονίας εἰς Διοχλητιανὸν vat 
τοὺς µε: αὐτὸν εἰσποιηθέντας' ἐφ ὧν ὁ χαθ᾽ ἡμᾶς 
συντελεῖται διωγμὸς (46), xal ἡ κατ) αὐτὸν τῶν Ex- 
χλησιῶν καθαίρεσις. ᾽Αλλὰ γὰρ μικρῷ τούτου πρό- 
τερον τὸν ἐπὶ Ῥώμης ἐπίσχοπον Διονύσιον ἔἕτεσιν 


ἑννέα δ.ελθόντα τὴν λειτουργίαν, διαδέχεται eA. 


fieri permisérit, Porro cum Aurelianus sexennio imperium tenuisset, in ejus locum successit Probus. 
Qui totidem annis imperii administratione perfunctus, Carum cum Carino et Numeriano filiis successorem 
reliquit. Hi cum ne triennium quidem 1η principatu explessent, rerum summa delata est Diocletiano, 
iisque.qui postea ad imperii societaiem asciti sunt. Quorum temporibus maxima illa nostrorum perse- 
€utio, simulque ecclesiarum eversio perpetraia est. Caeterum paulo ante hzc tempora mortuo Dionysio, 


qui novem annis Romanz urbis episcopatum administrarat, Felix in. ejus locum substitutus est. 


CAPUT XXXI. 


De Manicheorum errore qui iunc primum ezortus 
est. 


lisdem temporibus ille merito dictus Manes, id 
est furiosus, qui daemoniacam heresim nominis 
$ui condidit, armatus insania, ab adversario Dei Sa- 
tana ad niultorum hominum perniciem productus 
est. llic in universa vivendi ratione cum sermone 
ipso tuin moribus barbarus, et suapte natura furio- 
8us ac d:wioniacus, his consentanea aggressus, 
'seipsum Cliristum fingere instituit. Ét nunc quidem 
Paracletum. $e, ipsumque Spiritum sanctum esse 
pradicabat, priter insaniam superbia etiam elatus. 
Nuuc vero, quasi Christus, duodecim discipulos novi 
degmatis consortes eligebat. Cuin igitur falsa et im- 


(45) Νουμεριανῷ διαδέχεται. Ultima vox abest a 
tribus nostris codicibus Maz., Med. et Fuk.,et recte 
subaudiri potest cum jam praecesserit. In iisüem 
codicibus, perinde ac in Saviliano scriptum inveni 
ἅμα παισὶν Καρίνῳ καὶ Νουμεριανῷ sine articulo. 
liem δέ που non f| που. 

(46) Ὁ καθ) ἡμᾶς... διωγμός. Sic in codd. Med. 
et Maz. legitur, recte, Quomodo. etiam scriptum 
habent cod. Fuk. et Savil. Vulg., ἡμῶν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΑ’. 

Περὶ τῆς τῶν Μανιχαίων érepoó | 7 
ἄρει εότε ipta pd nc (Nic. H Ron S Cn a 
Ἐν τούτῳ xai ὁ Μανεὶς τὰς φρένας, ἐπώνυμός τε 

τῆς δαιμονιώσης αἱρέσεως (47), τὴν τοῦ λογιδμοῦ 

παρατροπὴν καθωπλἰζετο, τοῦ δαίµονος αὐτοῦ δήπου 
τοῦ θεοµάχου Σατανᾶ ἐπὶ λύμῃ πολλῶν τὸν ἄνδρα 
προθεθληµένου. Βάρθαρος δῆτα τὸν βίον αὐτῷ λόγφ 
xa τρόπῳ, τήν τε φύσιν δαιµονιχός τις ὧν καὶ pae 
νιώδης, ἀχόλουθα τούτοις ἐγχειρῶν, Χριστὸν αὐτὺν 
µορφάζεσθαι ἐπειρᾶτο, τοτὰ μὲν τὸν Παράκλητον 
xai αὐτὸ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον αὐτὸς ἑαυτὸν άναχη- 
ρύττων, xal τυφούµενός ve ἐπὶ τῇ µανίᾳ (48), τοτὲ 
δὲ ola Χριστὸς, μαθητὰς δώδεχα χοινωνοὺς τῆς χαι- 
νοτοµίας αἱρούμενος. Δόγματά γε μὴν deus xal 


(47) Vulg. δαιμογιώδους αἱρέσεως. In codice Regio 
scribitur δαιµονώσης, ut. monuit etiam Rob. Ste- 
phanus. Sed in vetustissimo codice Mazarino seri- 
pum inveni δαιµονιώσης, quomodo etiam legitur in 
codd. Fuk ac Saviliano. 

(48) Τυφούμενός γε ἐπὶ τῇ µανίᾳ. Hunc locum 
non intellexerunt interpretes. Hufinus quidem ver- 
tit et elatus insania. Sic enim habent manuscripti 
codices. Nec aliter Musculus et Christophorsonus. 


721 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VII. 


723 


ἄθεα ix µυρίων τῶν πρόπαλαι ἀπεσθηχνιῶν αἱρέ- A pia dogmata ex variis hzresibus jampridem exstinc- 


σεων (49) συμπεφορηµένα χαττύσας, Ex. τῆς Περσῶν 
ἐπὶ τὴν χαθ᾽ ἡμᾶς οἰχουμένην ὥσπερ τινὰ θανατη- 
φόρον ibv ἑξωμόρξατο' ἀφ' οὗ δὴ τὸ Μανιχαίων 
δυσσεθὲς ὄνομα, τοῖς πολλοῖς εἰσέτι νῦν ἐπιπολάζοι. 
Τσιαύτη μὲν οὖν ἡ xal τῆσδε τῆς Φευδωνύμου. γνώ- 
σεως ὑπόθεέσις, χατὰ τοὺς δεδηλωµένους ὑποφυείστς 


χρόνους. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AB. ' 

Περὶ τῶν καθ ἡμᾶς αὐτοὺς διαπρεψάντων ἑκ- 
χ.Ἰησιαστικὼν ἀγδρῶν, c(vec τε αὐτῶν μέχρι 
τῆς τῶν ἐχκ.ησιῶν πο.λορκίας ἔμεινα» (Nic, 
H. E. νι, 54,51). 

Ka0' οὓς Φήλικα τῆς Ῥωμαίων προστάντα Ἐκλ- 
Χλησίας ἔτεσι πέντε, Εὐτυχιανὸς διαδέχεται ' οὐδ' 
ὅλοις δὲ μησὶν οὗτος δέχα (50) διαγενόρενος, T'atu 
τῷ xa0' ἡμᾶς καταλείπει τὸν χληρον. Καὶ τούτον δὲ 
ἀμφὶ τὰ πεντεχαίδεχα ὅτη προστάντος, Μαρχελλῖνος 
χατέστη διάδοχος, ὃν xal αὐτὸν ὁ διωγμὸς κατείχηφε, 
Κατὰ τούσὸς τῆς ᾽Αντιοχέων ἐπισχοπῆς μετὰ Δόμνον 
ἡγήσατο Tipatog: ὃν ὁ καθ) ἡμᾶς διεδέξατο Κύριλ- 


ος. Καθ’ ὃν Δωρόθεον (51) πρεσθείου τοῦ xac 'Ay-: 


τιόχειαν Ἠξιωμένον τῶν ττνικάδε λόγιον ἄνδρα ἔγνω- 
pev. Φιλόχαλος δ' οὗτος περὶ τὰ θεῖα γεγονὼς, xal 
τῆς Ἑθραίων ἐπεμελήθη γλώττης, ὡς χαὶ αὐταῖς 
ταῖς 'E6paixal; γραφαῖς ἐπιστημόνως ἑντυγχάνειν. 
"Hv δ᾽ οὗτος τῶν μάλιστα ἐλευθερίων (59), προπαι- 
δείας τε τῆς xa0' Ἕλληνας οὐκ ἅμοιρος, τὴν φύσιν 
δὲ ἄλλως εὐνοῦχος, οὕτω πεφυχὼς ἐξ αὐτῆς Υενέ- 
σεως᾽ ὡς xal βασιλέα διὰ τοῦτο οἷόν τι παράδοξον, 
αὐτὸν οἰχειώσασθαι, xal τιμῆσαί γε ἐπιτροπῇ τῆς 


χατὰ Τύρον áXoupvoi ῥαφῆς. Τούτου, μετρίως τὰς ς 


Γραφὰς ἐπὶ τῆς Ἐκχχλησίας διηγουµένου κατηχούσα- 


(49) Ἀπεσξηκυιῶν αἱρέσεων. In. codd. Maz., 
Med. et Ευκ. scriptum. est : χαὶ ἐκ µνρίων τῶν 
πρόπαλαι ἀπεσθηχότων ἀθέων αἱρέσεων συµπεφορη- 
Μένα. Nec aliter legisse videtur Rufinus, qui sic ver- 
tit : Dogmata stulta et impia a diversis hereticis, qui 
jam prius exstincti. fuerant, mutuata disseminans. 

(50) Μησὶν οὗτος δέχα. Imo Eutychianus annis 
ecto, mensibus undecim Romanam rexit Ecclesiam, 
ut est in vetere libro De pontificibus Romanis, in 
quo anni pontificum a. Callisti pontificatu, ut jain 
dixi, optime digesti sunt, per consules sub quibus 
sedere coeperunt et.sub. quibus deserunt. Euse- 
hius igitur octo annos ademit Eutychiano, et Xyste 
eos perperam largitus est, ut supra noltavi. 

(54) Δωρόθεον. Baronius in Notationibus a! 
Martyrologium Romanum, hunc Dorotheum presby- 
terum Antiochie, eumdem esse credidit ciam Do- 
rotheo Tyri presbytero, cujns mentio fit die 5 men- 
sis Junii. Quem Baronii errorem jam notavit Blon- 
dellus iu Apologia pro sententia Hteronyti, p3g. 274. 
Sed dum alium reprehendit Bloudellus, multo 
gravius ipsemet erravit. Dorotheum enim Antio. 
chensem presbyterum, de quo hic loquitur Eusebius, 
coufundit cum Dorotheo cubiculario imp. Diocle- 
Üani, cujus martyrium. describitur ab Eusebio in 
lib. vin. Ego vero non dubito quin duo fuerint Do- 
fothei; alter presbyter Antiochensis ; alter cubicu- 
larius eunuchus Diocletiani. Idque certissimis ar- 
gumentis astrui potest. Primo enim presbyter ille 
Antiochensis martyr non fuit. Certe Eusebius id de 
illo non dicit, neque in hoc loco, neque iu lib. viri, 
€ap. 15, ubi ecclesiasticos viros recenset qui illa 
persecujioue martyrium subierant. FA tamen Lu- 
Cianum Antiochensen presbyterum. illic. nominal : 


tis hinc inde eollecta consarcinasset, ea tanquam 
letale quoddam virus ex Perside 284 in orbem 
Romanum effudit, Ex quo impium Manichzorum 
uomen exortum, multis in locis ad hunc usque diem 
exuherat. Ejusmodi fuit origo adulterine illius 
docirinz, quz supra memoratis temporibus emersit. 


CAPUT XX3XII. 


De viris ecclesiasticis qui nostra eate. floruerunt, et 
quinam ex. ipsis usque ad eversionem ecclesiarum 
super[uerint. 


Qua tempestate cum Felix quinque annis Roma- 
nam gubernasset Ecclesiam, Eutychianus in ejus 
locum successit. Qui vix decem mensibus in episco- 
patu transactis, Cáio, qui nostra atate vixit, sedem 
suam reliquit.Hic cum annis cireiter quindecim Ec- 
clesie praefuisset, successorem habuit Marcellinum : 
in eujus etiam tempora incidit persecutio, lisdem 
temporibus Antiochen:e Ecelesi:e post Domnum Ti- 
nizeus praefuit : cui successit nostra memoria Cyril- 
lus. Sub hoc Dorotheuu virum doctissimum, An- 
tioehenx tunc Ecclesie presbyterum cognovimus. 
Qui cum studiosissimus esset sacrarum Scriptura - 
rum, Hebraicam quoque linguam addidicit, adeo ut 
ipsos etiam Hebraicos codices peritissime legeret. 
Erat hic ingenio admodum liberali, et humanioribus 
disciplinis apprime eruditus ; ceterum ab ipso tnatris 
ulero eunuchus. Unde et imperator tanquam mira- 
culo obstupefactus, eum in familiaritatem suam ad- 
scivit, et bapbhii quod est apud Tyrum procuratorem 
constituit. Hunc nos sacras Scripturas in eccleaia 


non omissurus utique Dorotheum magistrum suum, 
si is martyrium pertulisset. Deinde presbyter An- 
tiocbenus Dorotheus vir fuit nobilis, et magistra- 
tum gessit. antequam. presbyter fleret. Alter vero 
Dorotheus servilis fuit conditionis, utpote cubicula- 
rius eunuchus. Denique prior ille Doro!heus, pre- 
sbyter fuit temporibus Cyrilli episcopi Antiocheni. 
Cyrillus autem sedere caepit ab anno iv imp. Probi, 
mansitque ad annum usque xvi. Diocletiani. Pona- 
mus igitur Dorotheum presbyterum fuisse circa 
exordia episcopatus Cyrilli, id est sub Probo aut 
sub-Caro. Fieri non potest ut idem postea fuerit 
cubicularius Diocletiaui. Neque enim ex presbyteris 
fiunt cubicularii, eum nec ecclesiastica regula, nec 
ratio ipsa id ferat. Quippe presbyteri fiebant matura 
jam :etate.. Ad cubiculum autem principum pueri 
aut adolescentes formosi eligebantur. Quod si dixe- 
ris Dorotheum principatu Diocletiani factum esse 
presbyterum, eadem manet difficultas; quomodo ος ' 
presbytero factus sit cubicularius. Quippe ex Euse- 
hio aliisque constat, Dorotheum duin. esset cubicu- 
larius et in aula priucipum versaretur, subiisse 
martyrium.  Fefellit Blondellum, primo quidem si- 
militudo nominum: deinde quod uterque eunuchus, 
uterque charus imperatori fuisse dicitur. Verum 
animadvertere debuerat Blondellus, tieri non posse 
ul idem simul esset. presbyter et cubicularius : si- 
mul saeras litteras in ecclesia exponeret, et in aula 
principum versaretur. 

(92) Tov μάλιστα ἐλευθερίων. Magis plaeet ea 
lectio quam in codd. Med. et Maz. reperi, id est 
liberaliter educatus. Sic certe legitur ctinin in codd. 
Fuk. et Saviliano. Vulg. ἐλενθέρων, 


. 


*93 


EUSEBII CESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


124 


, uon jJnscite exponentem audivimus. Post Cyrillum A pev. Μετὰ δὲ Κύριλλον Τύραννος τῆς "Avztoxétov 


, Tyrannus episcopatum Antiochensis Ecclesizx susce- 
pit: cujus tempore ecclesiarum vastatio maxime 
viguit. Apud Laodiceam vero post Socratem episco- 
pus fuit Eusebius, domo Alexandrinus. Causam ex 
patria migrandi ei prebuit negotium Pauli Samosa- 
tensis. Cujus gratia cum in Syriam venisset, ab iis 
qui coelestium rerum amore illic flagrabant deten- 
tus, domum redire prohibitus est. Qui quidem!nostra 
memoria amabilis quidam religionis thesaurus fuit, 
quemadmodum ex verbis etiam Dionysii superius 
allatis facile cognosci potest. Huic deinde substitu- 
tus est Anatolius, bonus quod aiunt boni viri suc- 
cessor ; ipse quoque domo Alexandrinus. llic tum 
in liberalibus disciplinis, 485 tum in philosophia 
"principem inter doctissimos nostri temporis xiros 
locum sine controversia tenuit : quippe qui ad sum- 
mum apicem aritlimeticze, geometriz atque astro- 
nomis; ad hiec ad dialectici et physicze ac rhetori- 
c: supremum fastigium pervenisset. Qua de causa 
rogatus fuisse dicitur ab Alexandrinis, ut Aristote- 
Πες successionis scholam ibidem institueret. Plu- 
rim:xe quoque res ab eo praeclare geste Alexandrie 
in obsidione Bruchii referuntur; quippe qui inter 
civitatis proceres pr:cipuam honoris przrogativam 
omnium consensu adeptus esset. Sed unum dunta- 
xat facinus exempli gratia commemorabo. Cum fru- 
mentum, ut aiunt, obsessis deliceret, adeo ut hos- 
tium impetum facilius quam famem tolerarent, Ana- 
tolius, qui cum obsessis erat, hujusmodi quiddam 


(53) Ανατόλιος. Hic est, ni fallor, Anatolins cu- C 


jus meminit Eunapius in. Vita Jamblichi ; ubi dicit 
Jamblichum auditorem initio fuisse Anatolii, qui tunc 
temporis in philosophia secunduim a, Porphyrio locum 
abtinebat. Οὗτος ᾿Ανατολίῳ τῷ μετὰ llopoüptoy τὰ 
δεύτερα φερομένῳ συγγενόµενος, πολύγς ἔπεδωκε xal 
εἰς ἄχρον φιλοσοφίας ἤχμασεν («Όθτίθ Anatolius qui 
hic ab Eusebio commemoratur, iisdem temporibus 
vixit quibus Porpliyrius ; et in omni genere doctrinae 
perinde ac ille versatus est. Quippe Eusebius di- 
serte testatur, eum non solum in philosophia ac ma- 
thematicis disciplinis, sed etiam in rhetorica cunctos 
&ui temporis longo intervallo superasse. 

(54) 'ApiccoréAovce διαδοχῆς. Cum Anatolius in 
omni genere philosophie esset exercilatissinius, 
rogaius est ab Alexandrinis ut Aristotelicze suc- 
cessionis scholam institueret, instar Platonicz 
successionis, cujus celeberrima schola jampridem 
Atbeuis erat instituta, Hic est sensus liujus. loci, 
quem Christophorsonus nullatenus intellexit. Multa 
lic possem dicere de schola Plitonica philosophia, 
que Athenis fuit. Hujus scholie magistri , διάδοχοι 
dicebaniur, et decreto publico ad ejus magisterii 
jocum promovebantur, ut docet Dawascius in ]si- 
dori Vita apud Photium, pag. 1066. Habebat autein 
hzc schola reditus annuos non mediocres, ex prze- 
diis qua a viris studiosis ei scholie donato fuerant 
ac legata, qux διαδοχικά dicebantur, ut docet Olyii- 
piodorus in Alcibiadem Platonis, praxi 15, in fiue, 
ει Dainascius in |sidori Vita, pag. 1858. Verum 
locus Damascii integrior exstat apud Suidam in 
voce Π.άτων * Πλάτων ὁ φιλόσοφος πένης fjv, καὶ 

όνον τὸν Ev Axaünula ἐκέκτητο χῆπον, ὃς µέρος 

λάχιστον ἣν τῶν ὀιαδοχικῶν, εἰς. Ad exemplum sclio- 
[ο ilius Atheniensis , iustituta postmodum est 
Alexandri» philosophica schola; cui przefnit Hiero- 
rles celeberrimus ille philosoplus, ut scribit Da- 


παροικίας τὴν ἐπισχοπῆν διεδέξατο. Ka0' ὃν fxua- 
σεν dj τῶν ἐχχλησιῶν πολιορχία. Tr; δ' ἐν Λαοζι- 
χείχ παροικίας ἠγήσατο μετὰ Σωχράτην Εὐσέθιος, 
ἀπὸ τῆς ᾽Αλεξανδρέων ὀρμηθεὶς πόλεως. Αἰτία δὃ 
αὐτῷ τῆς µεταναστάσεως ὑπῆρξεν ἡ κατὰ τὸν Παν- 
λον ὑπόθεσις. Δι ὃν τῆς Συρίας ἐπιδὰς, πρὸς τῶν 
τῇδε περὶ τὰ θεῖα ἑσπουδακότων, τῆς οἴχαδε πορείας 
εἴργεται, ἑπέραστόν τι θεοσεθείας χρημα τῶν καθ 
ἡμᾶς γενόμενος, ὡς ἤδη καὶ ἀπὸ τῶν παρατεθεισῶν 
Διονυτίου φωνῶν διαγνῶναι ῥάδιον. ᾿Ανατόλιος (55) 
αὐτῷ διάδοχος, ἀγαθός φασιν ἀγαθοῦ, καθίσταται, 
γένος μὲν xal αὐτὸς ᾿Αλεξανδρεὺς, λόγων δ' ἕνεχα 
καὶ παιδείας τῆς Ἑλλήνων φιλοσοφίας τε «à πρῶτα 
τῶν μάλιστα καθ) ἡμᾶς δοκιµωτάτων ἀπενηνεγμέ- 


B yo; , ἅτε ἀριθμητικῆς xal γεωμετρίας ἀστρονομίας 


τε xal τῆς ἄλλης διαλεχκτιχῆς, ἔτι τε φυσιχῆς θεω- 
ρίας, ῥητορικῶν τε aj µαθηµάτων ἑληλακὼς εἰς 
ἄχρον ὧν ἕνεχα, καὶ τῆς ἐπ᾽ ᾿Αλεξανδρείας ᾿Αριστο- 
τέλους διαδοχῆς (54) τὴν διατριθὴν λόγος ἔχει πρὸς 
τῶν τῇδε πολιτῶν συστήσασθαι αὐτὸν ἀξιωθῆναι. 
Μυρίας μὲν οὖν τοῦὺὸς καὶ ἄλλας ἀριστείας ἓν τῇ 
κατ ᾽Αλεξάνδρειαν τοῦ Πυρουχείου πολιορχίᾳ (55) 
μνημονεύουσιν * ἅτε τῶν ἐν τέλει προνοµίας ἑξαιρέ- 
του πρὸς ἁπάντων Ἠξιωμένου, δείγματος δὲ Evexa, 
μόνου τοῦδε ἐπιμνησθήσομαι. Tou πυροῦ, φασὶ, τοῖς 
πολιορχουµένοις ἐπιλελοιπότος, ὡς Ton τῶν ἔξωθεν 
πολεµίων μᾶλλον αὐτοῖς τὸν λιμὸν ἁφόρητον καθξ- 
στάναι, παρὼν ὁ δηλούμµενος, οἰχονομεῖταί τι τοιοῦ» 
τον. θατέρου μέρους τῆς πόλεως τῷ Ῥωμαϊκῷ συµ- 


mascius ibidem, et Eneas Gazensis in Theophrasto, 
jnitio. | 

(550) Tov Πυρουχείου πο.λιορκίᾳ. In codice Regio 
legitur Προυχείου, ad marginem tamen eadem manu 
adnotatur scribendum esse Πυρουχείου. Sed nibilo- 
minus recte scriptum erat ITpouycíou. Sic enim dici- 
tur in Vita Apollonii Dyscoli «ᾧχει δὲ ἐν τῇ Προυχείῳ 
περὶ τὸν δρόµον, Ev τόπῳ οὕτω χαλουμένῳ περὶ την 
Αλεξάνδρειαν, ἕνθα καὶ ἑτάφη. Porro. hxc DBruchii 
expugnauo contigit Aureliani temporibus, ut scri- 
bit Amm, Marcellinus in fine libri xxu, ubi de 
Alexandria. [oquitur : Aureliano. imperium agente, 
civilibus jurgiis ad certamina inlerneciva prolapsis, 
dirutisque monibus,amisit regionum maximam par- 
tem que Druchium appellabatur. 1n. Chronico tamen 
Eusebii id refertur anno Ἡ Claudii : Alexandrie 
Druchiun, quod per multos annos (uerat obsessum, 
tandem destruitur. Ad quem Jocum Scaliger Euse- 
hium reprehendit, et Aureliani temporibus id acci- 
disse contendit, fretus scilicet. auctoritate Ámm. 
Marcellini, Verum Eusebii sententiam. equidem 
sequi malim. Etenim dum DBruchium obsideretur a 
Romauis, lbusebium virum sanctissimum , et Αη» 
tolium adhuc Alexandrix fuisse testatur Eusebius, 
nec nisi post solutam Druchii obsidionem in Sy- 
riam migravisse. Atqui Eusebius in Syriam pro- 
fectus est ad synodum Antiochenam, quam anno n 
Claudii coactaui fuisse supra demonstravimus. Εὰ 
dum Autiocbia rediret, a Laodicenis detentus, et 
episcopus ejus loci fictus est anno. primo imperii 
Aureliani, ut opinari licet. Itaque recte Eusebius 
in Chronico ad annum mn Aureliani scribit : Euse- 
bius Laodicenus insignis habetur. Quod si Bruchium 
Aureliano regnante captuin est, quomodo Eusebius, 
qui obsidionis tempore erat Alexandrie, Autio- 
cliam migrare et concilio interesse, €& episcopue 
Laodicese fieri potuit ? 


785 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VII. 


126 


µαχοῦντος στρατῷ (96), ταύτῃ τε τυγχάνοντος ἀπο- Α provide excogitavit. Altera pars civitatis cum exer. 


λισρχήτου, τὸν Εὐσέδιον (ἔτι γὰρ εἶναι τότε αὐτόθι 
πρὸ τῆς ἐπὶ Συρίαν µεταναστάσεως) ἓν τοῖς ἀπολιορ- 
χήτοις ὄντα, µέγα τε Χλέος χαὶ διαθόητον ὄνομα µέ- 
χρι xaX τοῦ Ῥωμαίων στρατηλάτου χεκτηµένον, περὶ 
τῶν λιμῷ διαφθειροµένων χατὰ τὴν πολιορχίαν πέµ- 
ψας ὁ ᾿Ανατόλιος ἐχδιδάσχει. Ὁ δὲ μαθὼν σωτηρίαν 
τοῖς ἀπὸ τῶν πολεμίων αὐτομύήλοις παρασχεῖν, ὡς ἓν 
μεγίστῃ χάριτι δωρεᾶς τὸν Ῥωμαίων στρατηγὸν αἰ- 
τεῖται. Καὶ τῆς ἀξιώσεώς Ye τυχὼν, ἐμφανὲς τῷ 
Ἀνατολίῳ καθἰστησιν. Ὁ δὲ αὐτίκα τὴν ἐπαγγελίαν 
δεξάµενος, βουλὴν τῶν ᾽Αλεξανδρέων συναγαγὼν, τὰ 
μὲν πρῶτα πάντας Ἱξίου φιλιχὴν δοῦναι Ῥωμαίοις 
δεξιὰν, ὡς δ᾽ ἀγριαίνοντας ἐπὶ τῷ λόγῳ συνεῖδεν, 
ἀλλ᾽ οὗ τούτῳ Ye, φησὶν, ἀντιλέξειν mo0* ὑμᾶς ofo- 
μαι, εἰ τοὺς περιττοὺς καὶ ἡμῖν αὐτοῖς οὐδαμῆ χρη- 
σίµους, Υραΐδας xai νήπια xai πρεσθύτας, ἐχδοῦναι 
πυλῶν ἔξω βαδίζειν ὅποι καὶ βούλοιντο συμδουλεύ- 
σαιμι. TU γὰρ 5h τούτους εἰς µάτην ὅσον οὕπω τε- 
θνηξοµένους παρ) ξαυτοῖς ἔχοιμεν; τί δὲ τοὺς &va- 
πήρους xal τὰ σώματα λελωθημένους, τῷ λιμῷ xa- 
τατρύχοµεν, τρέφειν δέον µόνους ἄνδρας χαὶ νεανίας, 
χαὶ τὸν ἀναγκαῖον πυρὸν τοῖς ἐπὶ φυλακῇ τῆς πὀό- 
λεως ἐπιτηδείοις ταμιεύεσθαι (57) ; Τοιούτοις «tot 
λογισμοῖς πείσας τὸ συνέδριον, Φἢφον πρῶτος áva- 
στὰς ἐχφέρει, πᾶν τὸ τῇ στρατείχ ph ἐπιτίδειον 

εἴτε ἀνδρῶν εἴτε γυχαικῶν γένος, ἀπολύειν τῆς πό- 
εως, ὅτι μηδὲ καταμἑένουσιν αὐτοῖς καὶ εἰς τὸ ἄχρη- 
τον Ey τῇ πόλει διατρίδουσιν, ἑλπὶς ἂν Υένοιτο σω- 


τηρίας, πρὸς τοῦ λιμοῦ δ,αφθαρησοµένοις. Ταύτῃ δὲ C 


τῶν λοιπῶν ἁπάντων τῇ βουλῇ συγχατατεθειµένων, 
μικροῦ δεῖν τοὺς πάντας τῶν πολιορχουμένων διε- 
σώσατο, ἓν πρώτοις μὲν τοὺς ἀπὸ τῆς Ἐχχλησίας, 
ἔπειτα Ob χαὶ τῶν ἄλλων τῶν χατὰ τὴν πόλιν πᾶσαν 
ἠἡλιχίαν, διαδ.δράσχειν προμηθούµενος, οὐ µόνον τῶν 
χατὰ τὴν 6ᾖφον δεδογµένων. Tfj δὲ τούτων προφά- 
στι, καὶ µυρίους ἄλλους λεληθότως γυναιχείαν στο- 
ἣν ἀμπισχομένους, νύκτωρ τε τῇ ἐχείνου φροντίδι 
τῶν πυλῶν ἑξιόντας, xal ἐπὶ τὴν Ῥωμαίων στρα- 
τιὰν ὁρμῶντας. Ἔνθα τοὺς πάντας ὑποδεχόμενος ὁ 
Εὐαέδιος, πατρὺς xaX ἰατροῦ δίχην, κεκαχωµένους 
ix τῆς μαχρᾶς πολιορκίας (58), διὰ πάσης προνοἰας 
xat θερατείας ἀνεχτᾶτο. Τοιούτων ἡ κατὰ Λαοδί- 
χειαν Ἐχχκλησία δύο ἐφεξῆς χατὰ διαδοχὴν ἠξιώθη 
ποιμένων, σὺν θεἰᾳ προµηθείᾳ μετὰ τὸν δγλωθέντα 
πόλεμον ἐκ τῆς ᾽Αλεξανδρέων πόλεως ἐπὶ τὰ τῇδε 
μετεληλυθότων, Οὐ μὲν οὖν ἑσπουδάσθη πλεῖστα τῷ 
Ανατολίῳ συγγράµµατα, τοσαῦτα δ᾽ εἰς ἡμᾶς ἑλή- 
λνθε, δι ὧν αὐτοῦ χαταμαθεῖν δυνατὸν ὁμοῦ τό τε 
λόγιον xaX πολυμαθὲς, ἓν οἷς μάλιστα τὰ περὶ τοῦ 
Ἡάσχα δόξαντα παρἰστησιν. 'Ag' ὧν ἀναγχαῖον ἂν 


(56) T ᾿Ρωμαϊκῷ συμμαχοῦγτος στρατῷ. Dum 
Claudins imp. adversus barbaros pugnaret, Zenolia, 
misso Zabda duce cum ingenti imilitum mauu, ad- 
juvante etiam Timogene /Egyptio, Egyptum occu- 
pavit, et presidium Alexandrie imposuit. Verum 
Probus dux Romanus,cum copiis quibus imperabat, 
adjunctia sibi ZEgyptiis quotquot Palmyrenis 1ni- 
' ime favebant, eos ab /Egypto depulit, ut. narrat 
Zosimug et Pullio in Claudio. Tunc igitur Bruchiuim 


citu ,Romano societale conjuncta erst, ac proinde 
minime obsessa. In hac versabatur Eusebius (non- 
dum enim ad partes Syriz. migraverat), cujus cele- 
bre nomen et insignis gloria ad aures etiam Romani 
ducis pervenerat. llunc Anatolius misso clam nuntie 
certiorem facit de numero eorum qui fame in obsi- 
dione interirent. Quo comperto Eusebius a Romano 
duce maximi beneflcii loco postulavit, ut lis qui 
transfugere ab hostibus vellent, iucolumitatem con- 
cederet. ld cum impetrasset, statim ' Ánatolio indi- 
cavit. llle, promissione ducis libenter accepta, Ale- 
xandrinum convocat senatum. Λο primum quidem 
suadere coepit omnibus, ut cum Romanis in gratiam 
redirent, Sed cum illos hujusmodi verbis esaspe- 
ratos videret : At hoc certe, inquil, nequaquam vos 
arbitror repudiaturos, si vobis suasero ut superva- 
cuam atque inutilem turbam, anus scilicct et. in- 
fantes ac senes, extra portas abire quo volent sina» 
tis. Quid enim istos jamjamque morituros retinemus 
nobiscum ? Cur eos qui debilitato penitus ac muti- 
lito. sunt. corpore, fame insuper conficimus, cum 
viros duntaxat ac juvenes alere oporteat, et neces- 
garium frumentum iis, qui ad urbis custodiam ido- 
nei sunt,dispensare? llujusmodi rationibus cuin se- 
ratum in sententiam suam pertraxisset, ipse primus 
exsurgens censet, omnem imbellem multitudinem 
tam 9686 virilis quam muliebris sexus ex urbe emit- 
tendam esse ; quippe cum iis si diutius remanerent, 
et nullatenus rcipublice utiles morarentur, nulla 
spes salutis superesset, fame utique perituris. Hanc 
sententiam eum omnes qui in senatu erant compro- 
bassent, universos fere obsessos Anatolius servavit, 
Primum enim operam dedit ut nostrz religionis viri, 
deinde ut alii etiam cujuslibet :atis, nec ii dunta- 
xat quibus senatus licentiam dederat, verum etiam 
alii plures hujusmodi obtentu latenter aufugerent, 
muliebri veste induti, noctuque extra civitatis pore 
tasejus opera educti,et ad lhomanorum castra trans- 
gressi. Ibi Eusebius cunctos excipiens diuturna 
obsidione maceratos, quasi quidam pater ac medi- 
cus omni cura ac providentia recreavit. llojasmodi 
duos pastores continua serie sibi succedentes, Lao- 
dicensis Ecclesia divino nutu sortita est, cum uter. 


D que eorum post supradicti belli tempora ex Alexan- 


drina urbe jn Syriam migravisset. Cseterum. Ana- . 
tolius non admodum multos composuit libros. Ve- 
rum ex iis qui ad nos pervenerunt, eloquentiam si- 
mul et inuliiplicem ejus eruditionem abunde licet 
cognoscere; precipue vero ex iis in quibus suam 
de Pasclia sententiam confirmat. Unde etiam non- 


mihi videtur obsessum fuisse a Romartis. 

(57) Ταμιεύεσθαι. Male Christophorsonus vertit 
congerere. Naw ταμιεύεσθαι preprie est, cum par- 
cimonia admctiri ac dispensare annonam; quod. in 
penuria fieri solet et in obsidionibus. 

(58) 'Ex tuc μακρᾶς πο.ιορκίας. llicrouymus 
in Chronico plures per aunos protractam | 6966 scri- 
Int Bruchii obsidionem. 


727 


EUSEPII CIESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


138 


nulla hoc loco referre operz pretium fuerit, ex ca- A εἴη, τοιούτων ἐπὶ τοῦ παρόντος μνημονεῦσα:. 


nonibus paschalibus Anatolii. Habes igitur in primo 
anno novilunium primi mensis, quod caput est to- 
*ius circuli novemdecim annorum, secundum JEgy- 
piios quidem die vicesima sexta mensis Phamenoth ; 
juxta Macedones vero die vicesimo secundo mensis 
Dystri : ut autem Romani dicerent, ante diem un- 
decimum Kalendarum Aprilium. Porro in supradicta 
die vicesima sexta mensis Phamenoth, sol reperi- 
tur non modo primum ingressus segmentum, verum 
etiam quartum in ea diem percurrens. Hanc partem 
primum dodecatemorium, et ::quinoctium, et men- 
sium initium, et caput circuli, et carceres cursus 
planetarum vocare solent. Qux vero hanc partem 
proxime antecedit, finis mensium et segmentum 
duodecimum, et ultimum dodecatemorium, et ter- 
minus circuitus planetarum vocatur. Quamobrem qui 
primum mensem in ea statuunt, et quartam deci- 
main 98 paschalisfesti ex ea deducunt, eos non 
mediocriter errare affirmamus. Atque hazecopinio non 
a nobis primum excogitata est; sed a priscis Judieis 
eliam ante Christi adventum cognita, et ab iis dili- 
genier observata est. Idque ex Philonis, Josephi ac 
Mussi verbis licet cognoscere. Neque ex his dun- 
laxat, verum eliam ex aliis antiquioribus, duobus 
scilicet Agathobulis,qui magistri cognominati sunt , 
e! Aristobulo, viro prazstantissimo, qui unus fuit ex 
illis Septuaginta viris qui sacra Hebrxorum volu- 
mina in Ptolemzi Philadelphi et parentis ipsius gra- 
tiam Graco sermone interpretati sunt : εἰ qui li- 
bros explanationum legis Mosaic» lisdem regibus 
nuncupavit. Ili dum solutiones afferunt quxstionum 
iu Exodum, aiunt cunctos pariter Pascka immolare 
debere post ;equinoctium vernum in medio primi 


(59) Ἐκ τῶν περὶ τοῦ Πάσχα 'AvatoAlov καγό- 
γω». H»c verba a reliquo Eusebii textu. separanda 
sunt, Sunt enim instar tituli cujusdam, quo deno- 
tatur. sequens fragmentum alterius esse scripto- 
ris. 

(60) Vulg. ἔχει τοίνυν. Hic subaudiri aliquid ma- 
nifestum est. Cliristophorsonus quidem festum pas- 
ος subaudiri existimavit; quod est absurdum. 
Neque enim Pascha incidit in novilunium primi 
yensis. Ego vero existimo scribenduni esse ἔχεις : 
vel certe ἔχε in imperativo. 

(61) Vulg. εῆς κωσ Αἱγυπτίους μὲν Φαμεγώθ. In 
codd. Med., Fuk et Mazariuo legitur τήν. Sed omni- 
no legendum est τῇ, ut sequentia demonstrant. 

(62) Kal ἄφεσιγ... τοῦ Opópuov. πιο vocem 
non inleilexerunt interpretes. . Άφεσις proprie est 
transenna, ex qua emittuntur quadriga, ut recte 
notavit Scaliger in notis ad Mauilium, pag. 1260, 
Primum igitur dodecatemorium vocabatur ἄφεσις, 
quod ab illo tanquam a carceribus inciperet cursus 
planetarum : ἄφεσις ergo idem est quod ἀφετηρία. 

(05) Κατ' αὐτὴν «Ἰαμθάνογτας. Omnino scriben- 
dum est κατ αὐτὸ, ut jam pridem conjeceram. 
Atque ita emendavit Petavius in animadversiopibus 
aid Epiphanium, pag. 190, ubi hunc Anatolii locum 
diligenter exponit. In quo etiam exponendo egre- 
giam operam navavit. ZEgidius Bucherius, 

(64) ᾽Αμϕοτέρων ᾿Αγαθοδούλων. Duos fuisse 
Agathobulos cognomento doctores, scribit Anato- 
lius. Sel quod eos Philone et Josephio vetustiores 
facit, vereor ne opinione sua falsus sit. Nam Aga- 


Ἐκ τῶν περὶ τοῦ Πάσχα "AvatoAiov κανγέ- 
γων (59). 

ε Ἔχεις τοίνυν (60) ἐν τῷ πρώτῳ ἔτει την νουµη- 
νίαν τοῦ πρώτου μηνὺς, Tt ἁπάσης ἐστὶν ἀρχὴ τὶς 
ἐννεαχαιδεκαετηρίδος, τή καθ) Αἰγυπτίους μὲν ᾧα- 
μενὼθ (61) ἕκτῃη xal εἰχάδι, κατὰ δὲ τοὺς Μαχεδόνων 
µΏνας, Δύστρου δευτέρᾳ χαὶ εἰχάδι, ὡς 6 ἂν εἴποιεν 
Ῥωμαῖοι, πρὸ ἔνδεχα Καλανδῶν Απριλίων. Εὐρίσκε-. 
ται 65 ὁ ἥλιος ἐν τῇ προκειμένη Φαμενὼθ Exin 
xaX εἰχάδι o9 µόνον ἐπιθὰς τοῦ πρώτου. τμηματος, 
&AX Έδη καὶ τετάρτην ἡμέραν ἓν αὐτῷ διαπορευό- 
µενος. Τοῦτο δὲ τὸ τμῆμα, πρῶτον δωδεκαττηµόριον 
καὶ ἰστμερινὸν, xai μηνῶν ἀρχὴν, καὶ χεφαλὴν τοῦ 
χύχλου, xal ἄ”εσιν τοῦ τῶν πλανητῶν δρόμου (03) 
χαλεῖν εἰώθασι τὸ δὲ πρὸ τούτου. μηνῶν ἔσχατου. 
χαὶ τμήμα δωδέκατον, xai τελευταῖον δωδεχατημό. 
piov, xaX τέλος τῆς τῶν πλανητῶν περιόδου. Διὸ χαὶ 
τοὺς ἐν αὐτῷ τιθεµένους τὸν πρῶτον µῆνα, xai τὴν 
πεσσαρεσκαιδεχάτην τοῦ Πάσχα xaz' αὑτῆην λαμθά- 
νοντας (05), οὗ μ,κρῶς οὐδ' ὡς ἔτυχεν ἁμαρτάνειν 
φαμέν. "Ἔστι ὃ) οὐχ ἡμέτερος οὗτος ὁ λόγος. Ἰου- 
δαίοις δὲ ἐγινώσχετο τοῖς πάλαι xal πρὸ Χριστοῦ, 
ἐφυλάττετό τε πρὸς αὐτῶν μάλιστα. Μαθεῖν δ᾽ ἔστιν 
Ex τῶν ὑπὸ Φίλωνος, Ἰωσήπου, Μουσαίου λεγοµέ- 
νων΄ xal οὐ µόνων τούτων, ἀλλά χαὶ τῶν ἔτι παλαιο- 
τέρων, ἀμφοτέρων ᾿Αγαθοθούλων (64) τῶν ἐπίχλην 
διδασκάλω»ν, ᾿Δριστοθοαύλου τοῦ πάἀνυ (65), ὃς ἓν τοῖς 
Ἑδθδομήχοντα χα-ειλεγμένος τοῖς τὰς ἱερὰς xaX θείας 
Ἑδθραίων ἑρμηνεύσασι Γραφάς, Πτολεμαίῳ τῷ Φιλα- 
δέλφῳ χαὶ τῷ τούτου πατρὶ, xai βίδλους ἐξηγητικὰς 
τοῦ Μωῦσέως νήµου τοῖς αὐτοῖς προσεφώνηΏσε βασι- 
λεῦσιν. θὗτοι τὰ ζητούμενα xaz τὴν ἔξολον ἐπ'λύου- 
τες, φασὶ δεῖν τὰ διαθατίρια θὐειν ἐπίστς ἅπαντας 


thohulus philosophus floruit temnoribus Adriani, ut 
scribit Eusebius in Clironico, et ex illo Georgius 
Szucellus. . 

(05) 'Apieco6oDAov τοῦ zárv. Wu(inus Aristo- 
bulum ex Paneade interpretatur, gravi errore. Sed 
Rufinum nihil moror, cujus versio innumeris men- 
dis referta est. Miror Scaligerum, qui in Animad- 
versionibus Eusebianis, pag. 150, Anatolii verha ex 
prava Bufini interpretatione corrigeuda esse censuit. 
Beda quoque inlibro De ratione computi, pravaw Ru- 
fiui interpretationem ita secutus. scribit : Sicut 
eorum anliquiores Agathobulus et ab. «ο eruditus 
Aristobulus et Paniadu, qui unus ex illis Septuaginta 
senioribus fui, qui missi fuerant a. pontificibug , 
eic. Videtur Beda existimasse, Paniadam nomen 
fuisse proprium scriptoris Judei. Quia scilicet in 
codice Rafini quo utebatur , scriptum erat. Aristo- 
bulus et Paniada, quoiodo etiam legitur iu vetus- 
tissimo codice Parisiensis Ecclesix qui penes tine 
est, et in Corbeiensi non. ininoris vetustatis codice, 
qui nunc est in bibliotheca Sancti Germani. C:ete- 
rum quod hunc Aristobulumunuin fuisse ex Septua- 
ginta senioribus scribit Anatolius, id jampridem 
refutavit Scaliger in eo loco quem citavi. Porro hic 
Aristobulus διδάσκαλος etiam cognominatus est, ut 
scribitur in lih. 11 Machal:eorum, cap. 1, eo quod 
Ptolemzi regis magister fuisset. Neque euim assen- 
tior Scaligero, qui huuc Aristobulum, cujus mentio 
flit in historia. Machabzorum , distinguit ab illo 


' peripatetico. philosopho, qui suos in legem Moysis 


commentarios Ptoleuo Philometori nuncupavit, 


729 


HISTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. VII. 


730 


μετὰ ἰσημερίαν ἑαρινὴν, μεσοῦντος τοῦ πρώτου µπ- Α mensis. ld autem contingit eum sol primam partem 


νός, τοῦτο δὲ εὑρίσκεσθαι, τὸ πρῶτον τμῆμα τοῦ ἡλια- 
χοῦ, Ἆ,ὣς τινες αὐτῶν ὠνόμασαν, ζωοφόρου χήχλου 
διεξιόντος flou. Ὁ δὲ ᾿Αριστόδουλος προστίθησιν, 
ὡς εἴη ἐξανάγχης τῇ τῶν διαθατηρἰων ἑορτῇ μὴ μό- 
voy τὸν Ίλιον τὸ ἰσπημερινὸν διαπορεύεσθαι cp ua, 
xa την σελήνην δέ. Tov γὰρ ἰσημερινῶν τμημάτων 
ὄντων δύο, τοῦ μὲν ἑαρινοῦ, τοῦ δὲ μετοπωρινοῦ, xal 
διαμετρούντων ἄλληλα, δοθείσης τε τῆς τῶν διαθατη- 
plov ἡμέρας τῇ τεασσαρεσχαιδεχάτῃ τοῦ μτνὸς μµεθ᾽ 
ἑσπέραν, ἑστῆξεται μὲν σελήνη τὴν ἑναντίαν xav 
διάµετρον τῷ dili στάσιν. Ὥσπερ οὖν ἔξεστιν iv 
ταῖς πανσελήνοις ὁρᾶν ' ἔσονται δὲ ὁ μὲν, χατὰ τὸ 
ἑαρινὸν ἰσημερινὸν ὁ Άλιος cun ga, fj δὲ, ἐξανάγχτς 
χατὰ cb φθινοπωρινὸν ἰσημερινὸν dj σελένη. Oibx 
πλεῖστα χαὶ ἄλλα πρὸς αὐτῶν λεγόμενα, τοῦτο μὲν 
πιθανὰ, τοῦτο δξ κατὰ τὰς χυθιαχὰς ἁποδείξεις (66) 
προϊόντα , δι ὧν παριστάνειν πειρῶνται τὴν τοῦ 
Πάσχα καὶ τῶν ἀςύμων ἑορτῆν δεῖν πάντως μετ 
ἱσημερίαν ἄγασθαι" παρίηµι ób τὰς τοαύτας τῶν 
ἀποδείξεων ὕλας ἁταιτῶν ' ᾧ (67) περιῄρηται μὲν 
τὸ ἐπὶ τοῦ Μωῦσέως vópuo χάλυωµµα, ἀναχεχαλυμμέ- 
wo) δὲ τῷ προσώπῳ λοιπὸν Ίδη Χριστὸν καὶ τὰ Χρι- 
στοῦ ἀεὶ χατοπτρίκεσθαι μαθήματά τε χαὶ παθήματα. 
Tou δὲ τὸν πρῶτον παρ᾽ 'E6palow; µῆνα περὶ ἵση- 
µερίαν εἶναι, παραστατιχὰ xal τὰ ἐν τῷ Ἑνὼχ (68) 
µαθήµατα.» Καὶ ἀριθμητιχὰς δὲ χαταλέλοιπεν ὁ 
αὐτὸς iv ὅλοις δέχα συγγράµµασιν εἰσαγωγὰς (69), 
xaX ἅλλα δείγµατα τῆς περὶ τὰ θεῖα σχολής τε αὐτοῦ 
χαὶ πολυπειρίας. Τούτῳ πρῶτος ὁ τῆς Παλαιστινῶν 
Καισαρείας ἐπίσχοπος θεότεχνος, χεῖρας εἰς ἐπ'σχο- 
Why ἐπιτέθειχε, διάδοχων ἑαυτοῦ μετὰ τελευτὴν πο- 
ριεῖσθαι τῇ ἰδίᾳ παροικἰᾷ προμνώμενος (70). Καὶ δὴ 
ἐπὶ σμιχρόν τινα χρόνον ἄμφω τῆς abre προὔστησαν 
Ἐχχλησίας (71): ἀλλὰ γὰρ ἐπὶ τὴν ᾽Αντιόχειαν τῆς 
χατὰ Παύλου συνόδου καλούστς, τὴν Λαοδιχέων πόλιν 
παρ'ὼν (13) πρὸς τῶν ἁδελρῶν αὐτόθι χοιµηθέντος 


(06) ᾽ Κυριακὰς ἁποδείξεις. | Christopliorsonus 
vertit ratas. Sie xoplat δύξαι dicuntur a Grecis, 
Μπας validissimas asseztiones vertit. 

(67) Vulg. 04ac àx' αὐτῶν ὧν. Nostriquinque co- 
dices uno consensu scriptum; habent ὕλας ἀπαιτῶν, 
Sed in codice Regioeadem manu adnotatur, scriben- 
dum esse ἀπ αὐτῶν. Certe àx' αὐτῶν legendum 


esse, ex sequentibus apparet. Nisr enim ita legeris, D 


quo referes ea qui sequuntur verba. ὧν περιῄρη- 
«at, eic. Sed nunc, re attentius examinata , scri- 
bendum censeo ὕλας ἀπαιτῶν ' ᾧ περιβρηται, eic. 
ldque et seusus et syntaxeos ratio postulat, — — 

(68) Ἐν τῷ Ενὠχ. Liber Enoch citatur a Juda 
in Epistola canonica. Erat liber apocryphus, uec 
iater canonicos [lebrieorum libros receptus. Sed 
tamen apostoli, eorunique exemplo antiqui. Patres, 
testimonia ex apocryphis proferre non dubitarunt ; 
ea scilicet quz? ad astruendam veritatem facerent, 
ex iis eligentes. Vide Georgium Syncellum in Chro- 
μίρο, ubi luculentum fragmentum affert ex libris 
Enoch. 

(69) Ἀριθμητικὰς εἰσαγωτής. Exstant hodieque 
imter θεολογούµενα τῆς ἀριθμητικῆς, excerpta ex 
libria Απο! /ustitutionum arttmeticarum. 

(10) Hgouroperoc. 1n codd. Med., Fuk., Sav. et 
- Maz. legitur προνούµενος. Sed recvtior est. vulgata 
Icctig. quat codex lRegius et. Nicephorus. confir. 


solaris, aut, ut quidam nominant, zod'aci circuli per- 
currit. Addit praterea Aristobulus, in celebranda 
paschali festivitate necessario id requiri, ut non 
modo sol, sed et luna segmentum. zequinoctiale 
percurrat, Nam eum duosint segmenta zquinoctia- 
lia, alterum vernum, alterum autumnale; eaque ex 
diametro sibi vieissim opposita: cumque quarta- 
decima dies mensis ad vesperum pascliali festo. as- 
signata sit, luna quidem ex adverso soli consistet, 
quemadmodum videre est in pleniluniis. Ac€ol qui- 
dem vernum zquinoctiale segmentum obtinebit, 
Inna vero segmentum autumnalis :equinoctii neces- 
sario occupabit. Scio et alia multa ab iisdem tra- 
di, partim probabilia, partim certissimis demonstra- 
tionibus conclusa, quibus se putant evidenter osten- 
dere, Pascha et festum Azymorum omnino post zqui- 
noctium esse celebrandum. Verum hujusmodi de- 
monsirationem copiam exigere praetermiltimus, 
quihus velamen Mosaic legis ablatum est : et 
quibus revelata jam facie Christum Christique do- 
ctrinam el passionem tanquam in speculo deinceps 
intueri licet. C:eteram primum mensem apud [fe- 
brxos circa aquinoctium incipere manifeste con- 
vincitur, vel ex iis preceptis quae in libro Henoch 
leguntur, Idem porro Anatolius ctiam decem li- 
bros institutionum arithmeticarum , multa quoque 
alia suz in sacris Litteris diligentize atque doctri- 
ne 988 monumenta nobis reliquit. Huic Thee- 
tecnus, Cx»sarea Palestinx episcopus, primus ma- 
nus imposuit, eumque episcopum ordinavit : stc- 
cessorem illum Ecclesix* sux despondeus. Ambo 
cerle aliquantisper eamdem ecclesiam simul gu- 
bernarunt, Postea vero cum eum synodus adversus 
Paulum congregata Antiochiam evocasset, per ur- 
bem Laodiceam iter faciens, a fratribus illius loci 
mortuo tunc Eusebio detentus est. Defuncto deinde 


mant. Quin etiam in codice Regio lioc scholium ad 
marginem legitur : προξενῶν προμνηστεύεται. 

(711) "Auge τῆς αὐτῆς προὔστησαν 'ExxAncíac. 
]u codice Maz. hac notantur ad. marginen : Πῶς 
xai ἐνταῦθα µίας ἐπισχοπῆς δύο προὔστησαν. Id esi, 
Vide quomodo etiam hic uni Ecclesie duo pre[ue- 
runt episcopi. Intelligit autem scholiagtes Alexan- 
drum , qui una cum  Narcisso Hierosolymoruuni, 
episcopus fuil, ut in libro αν testatur Eusebius. 
lle sunt vetustissima exemplo coadjutorum, ut 
nunc vocant, episcoporum. Qui cum ad sublevan- 
dim episcoporum senectutem. instituti primum 
fuissent, re postea in. consuetudinem versa, nulla 
necessitzte id exigente, per gratiam et ambitionem 
creari cappere, cui inalo, ne longius serperel, reime- 
dium attulere Patres concilii Sardicensis. 

(12) Λαοδικέων xóAur παριώνγ. Idem de Eusebio 
Alexandrino retulit Eusebius in principio hujus 
capitis : illum scilicet, cum ad synodum Antioche- 
nam qua adversus Paulum congregata fueral, 
profectus esset, in reditu exceptum esse a Laodi- 
censibus, ejusque loci episcopum factum. Nuuc 
vero idem scribit de Anatolio : quod nulla ratione 
defendi posse mili videtur. Quod si quis dicat, Eu- 
sebium paucis diebus post ordinationem fato fun- 
ctum fuisse, eique Auatolium succedere potuisse, 
auctoritatem Hieronymi ei opponemus, qui anno 1» 





121 


$jusdem ecclesi:e factus est Steplianus ; vir philo- 
sophie quidem et Gr$carum disciplinarum causa 
magnam apud multos gloriam consecutus : verum 
erga fidem Christi haud perinde animo affectus : 
quemzdmodum procedente persecutionis tempore 
manifeste declaratum est, quo simulator potius, et 
ignavus atque imbellis, quam verus philosophus 
apparuit. Àt non idcirco ruitura erat Ecclesia. Nam 
continuo eam restituit atque instauravit episcopus 
sedis illius ab ipso omnium Servatore Deo ordina- 
tus Theodotus : qui nominis sui et episcopalis offi- 
cii veritatem rebus ipsis exhibuit. Ac medicina 
quidem quas in corporibus curandis consistit, om- 
nium sine controversia peritissimus fuit : in anima- 
rum autem curatione, nullum sibi parem habuit, 
Tanta erat hominis humanitas, sinceritas animi, 
miseratio et studium in adjuvandis iis qui ope 
ipsius indigerent. ldem in divinis disciplinis admo- 
dum exercitatus fuit, Et hujusmodi quidem exstitit 
Theodotus. Apud Caesaream vero Palastinx post 
obitum Theotecni, qui Ecclesiam illam summa cum 
eura gubernaverat, successit Agapius. Quem qui- 
dem plurimum ctiam laborasse, et populi cui prae- 
rat commodis benigne consuluisse, cunctosque ac 
presertim pauperes liberalitate sua sublevasse no- 
vimus. llujus tempore Pamphilum, virum disertissi- 
mum, vitaque et. operibus vere philosophantein, in 
eadem ecclesia vidimus presbyteri honore decora- 


tum. Qui vir qualis quantusque exstiterit, non exi- c 


gui profecto sit operis exponere. Verum nos sin- 
gula qux ad. illius vitam et ad scholam ab eodem 
institutam pertinent ; varia quoque confessionum 
certamina persecutionis tempore ab co tolerata; ac. 
postremo martyrium quo coronatus est, peculiari 


Aureliani scribil : Eusebius  Laodicenus insignis 
habetur. 

(75) Ovx ὁἁμοίως γε μή». Rufinus et Nicephorus 
hzc verba sic intelligunt, quasi dicere voluerit 
Eusebius, Stephanum haud perinde ac pradeces- 
sores ipsius, erga fidem fuisse animatum. Ego vero 
sic iutelligo, uou perinde erga fidem ac erga phi- 
fosopuiam et Gracanicas disciplinas illuin affectum 

uísse. 

(74) Πρὸς αὐτοῦ θεοῦ τοῦ πἀντων Σωτῆρος. 
Hiec verba Musculus et Christophorsonus referunt 
ad verbum ἀνορθοῦται , el post eas voces punctum 
finale apposuerunt. Sic enim vertit Musculus : Cum 
autem sub eo periclitature essent res. Ecclesiw , ab 
ipso DeoServatore omnium sustentatee sunt. Musculi 
versionem secutus est Christophorsonus. Ego vero, 
re attentius examinata, verba. illa πρὸς αὐτοῦ θεοῦ 
referenda esse censeo ad ἐπίσχοπος ἀναδειχθείς, ut 
sensus sit ejusmodi : Nam continuo Theodotus ab 
ipso omnium Servatore Deo episcopus illius Eccle- 
si:€ declaratus, cuncta restituit. Fefellil interpretes 
prava hujus loci interpunctio, qua etiam in scriptis 
codicibus reperitur; et vox ἀνορθοῦται, quam pas- 
8136 sumi existiniarunt, 

(75) Τῆς τῶν παρ) αὐτοῦ δεοµένων. In codd. 
Medicieo, Fuk. εἰ Maz. scriptum reperi : τῶν τῆς 
παρ) αὐτοῦ δεοµένων ὠφελίας, quam lectionem vul- 
gaue anteferendam puto. Sic enim construenda 
sunt hzc verba : Évexa τῶν δεοµέγων τῆς παρ᾽ αὖ- 
τηῦ ὠφελείας.ι 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 
ARatolio, postremus ante persecutionem episcopus Α. Εὐσεθίου χεχράτηται, xal τοῦ "Avazollou δὲ τὸν βίον 





732 


µεταλλάξαντος, τῆς ἐχεῖσε παροιχίας ὕστατος τῶν 
Tb τοῦ διωγμοῦ καθίσταται Στέφανος" λόγων μὲν 
φιλοσόφων καὶ τῆς ἄλλης παρ) Ἕλλησι παιδείας, 
παρὰ τοῖς πολλοῖς θαυμασθεὶς, οὐχ ὁμοίως γε μὴν (16) 
περὶ τὴν θείαν πίστιν διατεθειµένος, ὡς προϊὼν ὁ 
τοῦ διωγμοῦ καιρὺς ἀπήλεγξεν, εἴρωνα μᾶλλον δει- 
λόν τε xal ἄνανδρον, Ώπερ ἀληθὴη φιλόσοφον ἀποδεί- 
ξας τὸν ἄνδρα. Οὺ μῆν ἐπὶ τούτῳ ΥΕ καταστρέφει 
Ίμελλε τὰ τῆς Ἐκκλησίας, ἀνορθούῦται δ' αὐτὰ, 
πρὸς αὐτοῦ θεοῦ τοῦ πάντων Σωτῆρος (74) αὑτίχα 
τῆς αὐτόθι παροικίας ἐπίσχοπος ἀναδειχθεὶς, ΘΞόδο- 
τος, πράγµασιν αὐτοῖς ἀνῆρ καὶ τὸ χύριων ὄνομα χαὶ 
τὸν ἐπίσχοπον ἐπαληθεύσας. Ἱατριχῆς μὲν γὰρ σω- 
µάτων ἀπεφέρετο τὰ πρῶτα τῆς ἐπιστήμης, ψυχῶν 


B δὲ θεραπευτικῆς, οἷος οὐδὲ ἄλλος ἀνθρώπων ἐτύγχανε, 


φιλανθρωπίας, Ὑνησιότητος, συµπαθείας, σπουδῆς 
τῆς τῶν παρ αὐτοῦ δεοµένων (15) ὠφελείας ἕνεχεν. 
Πολὺ δὲ tv αὐτῷ xai τὸ περὶ τὰ θεῖα µαθήµατα συν- 
τσχηµένον. Οὗτος μὲν 61 τοιοῦτος ἣν. Ἐν Κατσα- 
ρείᾳ δὲ τῆς Παλχιστίνης σπουδαιότα-α θξεότεχνον την 
ἐπισκοπὴν διελθόντα, ᾿Αγάπιος διαδέχεται’ ὃν xxl 
πολλὰ χκαμεῖν, Ὑνησιωτάτην τὲ πρόνο:αν της τοῦ 
λαοῦ προστασίας ἴσμεν πεποιηµένον, πλουσίχ vs χειρὶ 
πάντων μάλιστα πενῄτων ἑτιμεμελημένον. Κατὰ 
τοῦτον ἑλλογιμώτατον αὐτῷ τε βίῳ φιλόσοφον ἀλπηθη, 
πρεαδείου τῆς αὑτόθι παροικίας Ἐξιωμένον, Πάμρι- 
λον ἔγνωμεν * ὃν ὁποῖός τις ἣν καὶ ὅθεν ὁρμώμενος, 
οὗ σμιχρᾶς ἂν γένοιτο δελοῦν ὑποθέσεως * ἕχαστα δὲ 
τοῦ χατ αὐτὸν βίου xal T; συνεστῄσατο διατρι- 
θῆς (76), τούς τε χατὰ tb» ὃ:ωγμὸν ἓν διαφόροις 
ὀμολογίαις ἀγῶνας αὐτοῦ, καὶ ὃν ἐπὶ πᾶσιν ἀνεδῆσατο 
τοῦ μαρτυρίου στἐέφανον, ἐν ἰδίᾳ τῇ περὶ αὐτοῦ διει- 
λήφαμεν ὑποθέσει (77). "AXX οὗτος μὲν τῶν τῖδε 
θαυμασιώτατος. "Ev δὲ τοῖς µάλιστα καθ) ἡμᾶς (18) 


(16) "Hc συγεστήσατο διατριθῆς. Tac verha 
Musculus ita vertit : 4n qua schola institutus fuerit. 
Christophorsonus vero, Musculi vestigiis insistens, 
vertit : Qua ratione. institutus. Ego vero scholam 
Cesaree a Pamphilo institutam intelligo. De bi- 
bliotieca C:xsariensi a Pamphilo composita Hiero- 
nymus in Catalogo ubi de Matthzo loquitur, et ia 
epistola ad Marcellam. | 

(11) Ἐν Ιἰδίᾳ ὑποθέσει. Male Christophorsonus. 
vertit. ἐπ separato quodam libello. Nam Eusebius 
tres libros de Vita Pamphili scripserat, ut testatur 


D llieronymus tum in libro De scriptoribus ecclesiasti- 


cis, uin in. Apologia adversus Rufinum. 

(76) Ἐν δὲ τοῖς ud Aio ca καθ᾽ ἡμᾶς. ld est, inter 
eos vero qui propius ad nostram usque ztatem per- 
veneruht. Neque enim assentior Musculo et Cliristo- 
phorsono, qui vocem μάλιστα referunt ad σπανιω- 
tátou;. Pierius enim et Meletius, de quibus mox 
loquitur Eusebius, ad Constantini usque tempora 
vixerunt. De l'ierio vide llieronymum et Photium 
in Bibliotheca Eum αυ non Pierium vocal, 
sed llierium. Sic enim scribitur in mss. ltufini, et 
in vetere Martyrologio fiomano die ιν Novembris. 
Quod quidem Mariyrologium maxima parte ex Ku- 
fini Ecclesiastica historia descriptum esse observavi; 
translaus euam in illud mendis qux apud Rufinum 
leguntur. Itaque. frustra Rosweidus vetus marty- 
rologium ltomanum hoc esse existimavit ; cuim uec 
vetus sil, nec Romanum. Nam si Romanum esset, 
solos martyres qui Koma colebantur comincmo- 


493 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VII. 


T34 


σπανιωτάτους Ὑενομένους ἴσμεν, τῶν μὲν Em" "AAe- A opere complexi 989 sumus. Et Pamphilus quidem 


ανδρείας πρεσθυτέρων Πιέριον, Μελέτιον δὲ τῶν 
χατὰ Πόντον Ἐχκλησιῶν (79) ἐπίσχοπον. 'AXX ὁ μὲν 
ἄχρως ἀχτήμονι βίῳ xal µαθήµασι φιλοσόροις δεδο- 
Χχίµαστο, ταῖς περὶ τὰ θεῖα θεωρίαις καὶ ἐξτγέσεσ:, 
χαὶ ταῖς ἐπὶ τοῦ χοινοῦ τις Ἐκκλησίας διαλέξεσιν 
ὑπερφυῶς ἑξησχημένος' ὁ δὲ Μελέτιος, τὸ μέλι τῖς 
Ἁττιχῆς (80) ἑχάλουν αὐτὸν οἱ ἀπὸ παιδείας, τοιοῦ- 
τος ἣν, οἷον ἂν Ὑράφψειέτις τῶν κατὰ πάντα λόγων 
ἕνεχα τελεώτατον΄ ῥητοριγΏς μέν γε τῶν ἀρετὴν οὐδὲ 
ο-όν τε θαυμάςειν ἑπαξίως. Αλλὰ τοῦτο μὲν εἶναι 
αὐτῷ φαίη ἄν τις τὸ κατὰ φύσιν. Τῆς 6 ἄλλης πο- 
λυπειρίας τε xaY πολυµαθείας (84) τίς ἂν τὴν ἀρε- 
τἣν ὑπερβάλοιτο; "Οτι £^ ἐπὶ πάσαις λογικαῖς ἔπι- 
στήµα!ς τὸν τεχν.κώτατον xol λογιώτατον χαὶ µόνον 
πεῖραν αὐτοῦ λαθὼν ἂν εἶπες. 
xai τὰ τῆς ἀρετῖς παρῆν τοῦ βίου. Ταῦτον κατὰ τὸν 
τοῦ διωγμοῦ χαιρὸν τοῖς χατὰ Παλαιστίνην κλίµασι 
διαδ.δράσχοντα ἐφ᾽ ὅλοις ἔτεσιν ἑπτὰ χατενοῄσαµεν. 
Ίτς à ἐν Ἱεροσολύμοις Ἐχχλησίας μετὰ τὸν σµι- 
xp τρήσθεν δεδηλωμένον ἐπίσκοπον Ὑμέναιον, 
Ζάμθδας τὴν λειτουογίαν παραλαμθάνει. Μετ οὗ 
πολὺ δὲ τούτου κεχοιµηγµένου, Ἔρμων ὕστατος τῶν 
µέχρι τοῦ καθ) ἡμᾶς διωγμοῦ, τὸν εἰσέτι vov ἐκεῖσε 
πεφυλαγμένον (82) ἁποστολιχὸν διαδέχεται θρόνον, 


raret, Atqui videmus, omnium gentiam ac locornm 
martyres in eu recenseri. Quod si quis vetus Ro- 
manum martyrologium cupit cognoscere, illud 
ipsum esse aio, qued edidit Bucherius cum canone 
Victorii. Aquitani. Cui subnectendum illud quod 
habetur in. Sacramen'ario Gregorii Magni, et in 
Kalendario nuper Parisiis edito a R. P. Frontone. 
Quanquam hic kalendaria potius sunt. quam mar- 
tyrologia. Martyrologium autem fl'omanum nullum 
unquam proprie fuit. Hlud enim cujus meminit 
Gregorius Magnus in epistola ad Eulogium, marty- 
rologium est D. Hieronymi, quo Occidentalis Ec- 
clesia tunc utebatur, ut alihi demonstrabimus. 

(19) MeJécior. τῶν κατὰ Πόντον Εκκ.ησιῶν. 
Πιο εδί quem. magnum Meletium vocat Athanasius 
in oratione contra Arianos, pag. 291, ubi recensens 
episcopos qui inter ortliodoxos erant celeberrimi, 
magnum PDasilium et Meletium ac Longinianum 
episcopos Armeniz et Ponti nominat. Philostorgius 
in libro 1, hunc Sebastopoleos in Ponto episcopum 
fuisse dicit, eL cum Basilio Amasizx episcopo Nicenz 
synodo interfuisse, et ab Arianorum partibus ste- 
(1466. ut refert Nicetas in T/iesauro orthodoxe fidei. 
Sed hzc falso a Philostorgio conscripta esse testa- 
tur Athanasius in loco quem supra indicavi. De 
eodem Meletio loquitur Dasilius in libro ad Amphi- 
lochium De Spiritu sancto, cap. ultimo : Καὶ Μελέ- 
τιον τὸν πάνν, ἐπὶ ταύτης εἶναι τῆς γνώμης οἱ συγ- 
γεγονότες qaot. Id est: Sed et magnum Meletium 
in eadem [uisse sententia, narrant qui cum eo versati 
sunt. | 

(80) Tó µέ.ι τῆς ᾽Αττικῆς. Ergo Meletius ἀπὸ 
τοῦ μέλιτος dicitur. Sane Gregorius Nazianz. in 
lambicis, Meletium Antiochenum episcopum µέλι- 
τος ἐπώνυμον vocat. Itaque nihil cause erat, cur 
Nicephorus in hocloco Melitium pro Meletio substi- 
tueret. Melitium tamen hunc vocat etiam Nicetas 
in lib. v Thesauri sui, cap. 7, ex Philostorgio. 

(81) HoAvpa0elac. Sic recle cod. Med. Fuk., 
Sav. et Maz.; Vulg., φιλοµ. Paulo post, ubi legitur 
εἶπεν ἄν, codex Mediceus scriptum habet ἂν εἶπεν. 
Mazarinus vero ἂν εἶπες, cui consentiunt. codd. 
F..k. ac Silii. 


Ἐφάμιλλα δὲ αὐτῷ B 


supra omnes qui lic. versabantur, maxime admira- 
tioni fuit. [nter eos vero. qui proxime ad nostra 
usque tempora accesserunt, singulares atque exi- 
mios viros novimus Picerium quidem Alexandrinz 
urbis presbyterum ; Meletium vero Ponticarum ec- 
clesiarum episcopum. Ac Pierius quidem sponta- 
nea paupertate et philosophicis disciplinis illustris, 
in sacrarum Litterarum contemplatione atque expo- 
sitione, et in ecclesiasticis concionibus apprime 
exercitatus fuit, Meletius vero, quem vulgo mel 
Atticum docti homines vocabant, talis omuino fuit, 
qualem quis hominem perfectissimum in omui ge- 
nere doctrin:se vellet. describere. Eloquentiam qni- 
dem quod attinet, nemo illun pro merito laudave- 
rit. Sed hanc facultatem a natnra ipsi insitam 
fnisse aliquis fortasse dicet. Reliquam vero peri- 
tiam ac multiplicem eruditionem, quis est qui pos- 
$it unquam. superare? Certe. quicunque vel semel 
ejus periculum fecerit, in omnibus disciplinis quae 
ratiocinatione nituntur subtilissimum ac disertissi- 
mum fuisse fatebitur. Jam vero virtus vitzeque 
sanctimonia, nullatenus iis dotibus inferior erat. 
Hunc nos persecutionis tempore ín Palistina lati- 
tantem septem annorum spatio videre meruimus. 


(82) Tóv εἰσέτι v vr. ἐχεῖσε zecvaypévor. In- 
telligit cathedram Jacobi fratris Domini, que Hie- 
rosolymis servabatur, ut relatum est in cop. 19. 
Sic et Αἰοχαμ τί catliedra beati Marci evangeli- 
st:e, qni primus Alexaudrinam fundavit Ecclesiam, 
diutissime servata est : de qua in Actis manuscri- 
ptis passionis D. Marci h:»ec habentur : Adest etidm 
hujus rei testis, qua usque in hodiernum diem ad 
confirmandam hujus veritatis assertionem in eadem 
Ecclesia perseverat, ex ebore utique antiquo. cathe- 
dra, politis compacta tabulis; in qua quidem stetisse 
illum dum evangelicas paginas exararet, prestantium 
non reticuit memoria relatorun, ]n cujus nimirum 
cathedra sedili, nullus est ausus unquam pontificum 
deinceps residere. Se1 in magna veneratione hactenus 
a cunctis exstat. pontificibus humiliter honora!a. 
Qn: quidem sic interpretor, ut plerique ex Alexan» 
drinis episcopis in cathedra B. Marci sedere re- 
cusaverint. Certe D. Petrus Alexandrinus nunquam 
jn ea sedere voluit; sed quoties gradus altaris con- 
scendebat, ut pacem populo daret, in scabello quod 
erat ad. pedes illius cathedrae, residere consueve- 
rat. Quod cum mirarentur cleriei simul ac laici, 
causam eis Petrus aliquando hane dixisse fertur: 


D quoties ad cathedram illam propius accederet, to- 


tum se contreipiscere. Collesiem enim quamdam 
ae splendidissimam virtutem in ea catliedra seden- 
tem a se conspici, qux animum ipsius gaudio simul 
ac formidine compleret, ut legitur in Actis. matu- 
scriptis passionis ejusdem Petri. Creterum non so- 
lius Jacohi et Marci, sed et omnium fere apostolo- 
rum catledrz in iis quas fundaveraut ecclesiis re- 
ligiosissime servate sunt, ut docet Tertullianus in 
libro De prascriptione hereticorum cap. 56. Per- 
curre, inquit, ecclesias *apostolicas, apud quas ipse 
adhuc cathedra apostolorum auis locis prasideut, 
apud quas ipse authentica littere eorum recitantur. 
Sclo quidem Nicolaum Rigaltium cathedras illic 
iuterpretari principales ecclesias ab ipsis apostolis 
constitutas, Verum ille Tertulliani locus hanc in- 
terpretationem non admittit. Esset enim ταυτολογία, 
cum antea dixerit Tertullianus : Percurre apostoli- 
cas ecclesias. ldem igitur esset 96 si diceret : Per- 


155 


EUSEBII €&SARIENSIS OPP: PARS I. — HISTORICA. 


156 


Porro Hierosolymis post obitum Hymenzi, cujus A Καὶ ἐπ ᾽Αλεξανδρείας δὲ Μάξιμον ὀκτωχαίδεχα 


rnaulo ante meininimus, Zabdas administrationem 
illius Ecclesix€ suscepit. Quo non multo post de- 
functo, Hermon, postremus eorum qui ante. illam 
nostri temporis persecutionem fuerunt, apostolicam 
cathedram quz illic etiamnum servatur, obtinuit. 
Alexandrie vero cum Maximus post mortem Dio- 
nysii Ecclesiam octodecim annis rexissel, in ejus 
locum successit Theonas. Sub quo etiam Achillis 
eodem quo Pierius tempore, presbyterii lionore de- 
coratus, Alexandrie claruit. Cui etiam Christiansz 
lidei institutio commissa erat. Hic prz czteris om- 
nibus, sublimioris philosophi: et evangelicze conver- 
salionis sincerum specimen operibus ipsis exhibuit. 
Post Tlieonam, qui annis novemdecim ministerio 
perfunctus est, episcopatum Alexandri sortitus 
est Petrus, Qui quidem tofo sacerdotii sui tempore, 
quod annis gessit duodecim, maximain quoque ipse 
gloriam est consecutus. Et ante persecutionem qui- 
dem tribus fere annis Ecclesiam rexit. Deinceps 
vero reliquum tempus 99/0) tatis arctiore disci- 
plina semet exercens transegit ; nec minus interim 


curre ecclesias apostolicas apud quas ecclesiz 
apostolorum suis locis president. Quare de ipsis 
apostolorum sedilibus necessario intelligendus est 
hic Tertulliani locus. Duo enim signa et quasi γνω- 
ρίσματα apostolicarum ecclesiarum hic notat Ter- 
tuliianus. Primum est catliedra in qua sedit aposto- 
]jus, secundum epistole quarum authenticum exem- 
plar servabat ecclesia ad quam seriptze fuerant. 

. (83) Εὐτονωτέρᾳ τῇ συνασκήσει. Rufinus ver- 
Lit : cum se arctioribus vinculis continentia destrin- 
geret. Sic. enim habet vetustissiinus codex ianu- 
seriptus Ecclesi: Parisiensis. Nihil frequentius oc- 
currit apud £usebium quam vox. ἄσχησις et φιλο- 
σοφία. Quas voces a philosophis mutuati sunt 
Christiani, ut jam observavi ad cap. 16 lib. i. 
Certe philosophi ἀσκητὰς vocabant eos qui seve- 
rioris vite genus prolitebantur, arctiore disciplina 
sese ad virtutem forinautes, llinc est, quod Árte- 
midorus, in lib. 1v, cap. 35, Alexandrum philoso- 

hum ἄνδρα ἀσκητήν vocat. Et in lib. v, cap. 16 : 

Εφιλοσόφησεν εὐτόνως xal τοῖς λόγοις xa τῇ ἀσχήσει 
χρησάµενος ἀχολούθως. Vides ἄσχησιν, id esl. asce- 
Ucam philosophi; , opponi plilosophie que in 
nudis verbis consistit. lta explicare soleo, quod ait 
Marcus Antonius in libro 1 De rebus ad se pertinen- 
libus, cap. 7 : Μηδὲ φαντασιοπλήχτως τὸν ἁσχητι» 
xbv, xat τὸν εὐεργξτιχὸν ἄνδρα ἐπιδείχνυσθαι. Porro 
Christiani, cum hoc nomen sibi adscivissent, pri- 
mum quidem clericis ascetarum. vocabulum indi- 
derunt, uL notavi ad cap. 16 lib. n. Postea vero 
mouachi hoc nomen sibi vindicarunt. Sed initio ita 
fuisse, ut dixi, probatur, tum exemplo Petri 
Alexandrini episcopi, tum Pierii presbyteri, quos 
ascetas fuisse testatur Eusebius iu hoc capite. [ΐο- 
ronywmus iu Catalogo de Pierio loqueus : Conatai 
hunc mirg ἀσκήσεως et appetitorem voluntarie pau- 
pertatis, etc. Sic etiam Eusebius in cap. n, de mar- 
tyribus Palestine, Pamphilum preshyterum asee- 
tau vocat his verbis : φιλοσόφῳ πολιτείᾳ xai ἀσχή- 
σει διαπρέφας. Caterum Rulinus in hujus loci 
versione quadam addidit desuo, qux ad Vitam 
B. Petri Alexaudrini pertinent. Sic euim liabet ; 
lieliquos vero novem diversis iu tentationum geue- 
ribus duxit. Cumque se semper in omui agone yperse- 
culionum posilus, arctioribus vinculis continenti 
destringerei, ew. (uantis persecutionum fluctibus 
vexatus toto episcopatus sui tempore fuerit Petrus, 


ἔτεσι μετὰ τὴν Διονυσίου τελευτὴν ἐπισχοπεύσαντα 
Θεωνᾶς διαδέχεται’ xa ὃν ἐπὶ τῆς ᾽Αλεξανδρείας 
ἐπὶ ταὐτὸν τῷ Πιερίῳ πρεσθυτερίου ἠξιωμένος ᾿Αχιλ- 
λᾶς ἑγνωρίζετο, τῆς ἱερᾶς πίστεως τὸ διδασχαλεῖον- 
ἐγχεχειρισμένος, οὐδενὸς ἧττον σπανιώτατον φιλοσο-. 
φίας ἔργον xal πολιτείας εὐαγγελιχῆς τρόπον Ὑνή-. 
σιον ἐπιδεδειγµένος. Μετὰ δὲ θεωνᾶν ἐννεαχαίδεχα 
ἔτεσυν ἑξυπηρετησάμενον, διαδέχεται τὴν ἐπισχοπὴν 
τῶν ἐπ Αλεξανδρείας Πέτρος, £v τοῖς μάλιστα xav 
αὐτὸς διαποέφας ἐφ᾽ ὅλοις δυοχαίδεχα ἐνιαυτοῖς ' ὧν 
πρὸ τοῦ διωγμοῦ τρισὶν οὐδ' ὅλοις ἔτεσιν ἡγησάμενος 
τῆς Ἐκχλησίας, τὸν λοιπὸν του βίου χρόνον εὔτονω- 
τέρᾳ τῇ συνασχήσει (85) ἑαυτόν τε Ἠγε, καὶ τῆς 
κοινῆς τῶν Ἐκκλησιῶν ὠφελείας οὐκ ἀφανῶς ἐπεμέ- 
λετο. Ταύτῃ δ᾽ οὖν ἐνάτῳ ἕτει τοῦ διωγμοῦ τὴν xz- 
φαλὴν ἀποτμηθεὶς, τῷ τοῦ μαρτυρίου χατεχοσµήθη 
στεφάνῳ. E 

Ἕν τούτοις τὴν τῶν διαδόχων περιγράχαντες ὑπό- 
θεσιν, ἀπὸ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν γενέσεως ἐπὶ την 
τῶν προσευχτηρίων χαθαίρεσιν, εἰς ἔτη συντείνουσαν. 
πέντε χαὶ τριαχόσια (83), φέρε ἑξῃς τοὺς xa0' ἡμᾶς 


docet Ammonius monachus in libro De cede SS. Pu- 
trum in monte Sina et in solitudine Raithu, his ver- 
bis : Ἑγένετό uot ποτὲ χαθεζξοµένῳ ἐπὶ τὸ ταπεινόν 
µου χελλίον, πλησίον ᾿Αλεξανδρείας, ἓν τόπῳ χαλου- 
μένῳ Κανόδῳ, λογισμὸς ἁἀποδημῆσαι εἰς τὰ µέρη’ τῆς ' 
Παλαιστίνης. Πρώτον μὲν γὰρ οὐχ ὑποφέρων βλέπειν 
τὰς θλίψεις, xat τὸν χαθ) ἡμέραν Υινόµμενον χίνδυνον 
τῶν πιστῶν ἀπὸ τῶν παρανόμων τυράννων, τὸν. 
ἁγιώτατον ἡμῶν ἐπίσχοπον Πέτρον ἀπὸ τόπου εἰς 


C τόπον χρυπτόὀμενον χαὶ φεύγοντα, xaX μὴ δυνάµενον 


τὸ αύνολον by ἀνέσει xaX παῤῥησίᾳ ποιµαίνειν τὴν 
ἱερὰν αὐτοῦ ποίµνην ' ἅμα δὲ χαὶ ἐπιθυμῶν θεάσα- 
σθαι τοὺς σεδασµίους τόπους, xal προσχυνῆσαι τὴ». 
ταφἣν, xai τὴν ζωοποιὸν xal ἄχραντων ἀνάστασιν 
τοῦ Κυρίου, eic. Id est : Cum in cellula mea sede- 
rem juzta Alexandriam in loco qui dicitur Canopus, 
venil mihi in mentem ut proficiscerer in Palestinam. 
Primum enin equo animo ferre non poteram, cum 
viderem vexaliones et quotidiana pericula aue fideles 
sub iniquissimis tyrannis sustinebant ;.— Petrumque 
sanclissimum episcopum hac illac subinde [ugieutem 
ac sese occultantem ; cui proprium qregem secure ac 
libere pascere uon licebat. Deinde vero loca sancta 
tidere, magnopere cupiebam, ef. sepulcrum Domini 
nostri, εἰ vivificam atque incontaminatam ejus. re- 
surreciionem coram adorare, ldem quoque testatur 
Petrus ipse de se, in sermone illo quem adhue in. 
carcere positus babuit ad. Achillam et Alexandrum 


D presbyteros. Exstat hic sermo in Actis mss. ejusdem 


Petri A exandriui : Οἴδατε γὰρ, ἀδελφοὶ, ἕως μεθ" 
ὑμῶν ἣν, ὅσην εἶχον τὴν περὶ αὐτοῦ (supple ποιμνίου) 
µέριμναν, μεθ) ὅσων τε τῶν δαχρύων χαὶ θλίγεων τὸν 
πάντα χρόνον τῆς ἐν ὑμῖν δ.Πλθον ἀναστροφῆς, τό- 
πον Ex τόπου διαµείθων διὰ τὰς εἰδωλομανούντων 
ἐπιθουλὰς, xai τοῦτο μὲν εἰς ΜξΣσοποταμίαν ἀνα- 
στρεφόµενος, τοῦτο δὲ τὴν τῆς Φοινίχης Συρίαν ' xai 
ὅπως ποτὲ μὲν ἡ Παλαιστίνη, ποτὲ δὲ χαὶ διάφοροι 
τῶν νήσων εἶχον ἡμᾶς. Ubi tamen quod. ait Petrus 
Alexandr;pnus fugisse. se in. Mesopotamiam, nou 
legitur apud Anastasium bibliothecarium qui Ác!a 
illa passionis beati Petri, nondum a Symeoue Me- 
taphraste interpolata, Latine vertit. 

(84) Elc ἔτη πέντε xal epuaxócua. Vic locus in 
primis notandus est, quo Eusebius tempus omne 
quod in ΕΠ ἱείογία ccclesiastica eouplexus est, in 
unam suaunam colligit. Ait igitur a natali Domini 
ac Servatoris nostri, usque ad eversionem eccle- 


Toi 'HISTORL£ ECCLESIASTICAE LIB. Vll. 138 


τῶν ὑπὲρ εὐσεθείας ἀνδρισαμένων ἀγῶνας, ὅσοι τε A communi Ecclesiarum utilitati magnifice prospexit. 
xai πηλίχοι γεγόνασι, xal τοῖς μεθ’ ἡμᾶς εἰδέναι διὰ — Quam ob causam nono persecutionis anno capite 
γραψῆς χαταλείψωμεν. truncatus, coronam martyrii promeruit. Verum 

TéAoc του ἑδδόμου JAóTov. episcoporum successionis historiam. qu:e a nostri 
Servatoris ortu usque ad Ecclesiarum: eversionem quinque ac trecentos annos complectitur, hic 
terminantes, deinceps quz et quanta fuerint certamina eorum qui aate. nostra pro religione fortiter 
depugnarunt, ad posterorum memoriam litteris mandare aggredjamur. 


Finis libri septimi. 





EY ZEBIOY 


TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 


ΛΟΓΟΣ H'. 


EUSEBII PAMPHILI 


ECCLESIASTICJE HISTORLE 
LIBER OCTAVUS. 


TAAE ΚΑ’ H ΟΓΔΟΗ ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΒΙΒΔΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ 


ΙΣΤΟΡΙΑΣ. 
κ”, Περὶ τῶν πρὺ τοῦ καθ’ ἡμᾶς διωγμοῦ. B ὐ. d$x1éov μάρτυρος περὶ τῶν κατ Ἀ.1εξάγδρειαν' 
B. Περὶ τῆς των "ExxAncuw καθαιρέσεως. πεπραγμένων ἔγγραφοι διδασχκα.ἰίαι. 


1’. Περὶ cov τρόπου τῶν κατὰ τὸν διωγμὸν ἠγωγι- τα’. Περὶ τῶν κατὰ Φρυγία». — 
σμένωγ. (€. Περὶ π.Ἔείστων ἑτέρων ἀνδρῶν τε καὶ γυναι- 
$'. Περὶ τῶν ἁοιδίμων τοῦ Θεοῦ μαρτύρων, ὡς xiv, διαφόρως ἠγων/σμένων. κ 
πάντα τόπον ἔπ.ησαν τῆς ἑαυτῶν µνήµης, «dy. Περὶ τῶν τῆς *xxAncíac προέδρων, τῶν' τὸ 
ποιχἰ.Ίους τοὺς ὑπὲρ εὐσεδείας ἁναδησάμεγνοι }7ήσιον ἧς ἐπρέσθευον εὐσεδείας, διὰ τοῦ 


στεράνους. σφων αἵματος ἐπιδεδειγμέγων. ] 
8. Περὶ τῶν κατὰ Nuxopnéósu. ιδ’. Περὶ τοῦ τρόπου τῶν τῆς εὐσεθείας ἐχθρῶν. 
e". Περὶ τῶν κατὰ τοὺς βασι.λιχοὺς οἴκους. εε’. Περὶ τῶν τοις ἐχτὸς συµθεδηκότω». 
Q. Περὶ τῶν κατὰ Φοινίχην Αἱγυπτίων. ες’. Περὶ τῆς ἐπὶ τὸ κρεῖττον τῶν πραγμάτων µε- 
". Περὶ τῶν χατὰ τὴ» Αἴγνπτον. ταδυλῆς. — 
à: Περὶ τῶν xacà 6n6aita Τεγονότων. ιδ. Περὶ τῆς τῶν κρατούντων πα.Λφδίας. 


siarum quie. contigit anno Diocletizni nono ac de- C At in editione Scaligeri, annus ille Diocletiani quo 
cimo, aunos é&se quinque supra trecentos. Idem ^ euepta est persecutio, ascriptum habet annum Chri- 
scribitur in Vita et Gestis sanctorum Patrum Me- sti 504. Causa hujus rei est, quod Scaliger in Eu- 
trophanis et Alexandri quz leguntur in Bibliotheca — sehii Chronico annum 1 Christi posuit non illum 
Photii : ἐγνεακαιδεκάτῳ ἔτει τῆς Διοχλητιανοῦβα- — quo Christus natus est, sed sequentem, Atqui Eu- 
eUs(ac* τῆς δὲ τοῦ Σκυτήρος ἡμῶν Ἴησου Χριστοῦ — sehius annum 1 Christi numeraverat, illum ipsum 
παρουσίας ε’ xal τ ἔτους, πάλιν ὁ χαθ ἡμῶν ἔχρα- quo natus est Christus, ut supra notavi ad lib. 1. 
«0v0 διωγµός. In Chronico etiam Eusebii idem an-— Christi enim natalem posuit Eusebius. octavo ldus 
nus Christi quintus ac trecentesimus notatur e Γ6- Januarii. Certe in omuibus mss. Chronici Eusebian: 
gione anni xix Diocletiani. Sic enim legitur in — qui annos Christi ascriptos habent, Aquicinctiuo 
veiustissima omnium editione Mediolanensi, quam — scilicet, Lipsiano et Orteliano, et in prima omnium 
nec a Pontaco, nec a Scaligero visam mihi com- — editione Mediolanensi, annus 1 Christi notatur is 


modavit Joannes de Launoy, theologus Parisiensis. ipse quo natus est in Bethlehem Juda. . 


ο 


EUSEBII ΔΛΞΛΒΙΕΝΘΙ5 OPP. PARS I. — HISTORICA. 


710 


IN OCTAVO HISTORIE ECCLESIASTICAE LIBRO H.EC CONTINENTUR. 


|. De his que nostri temporis persecutionem pre- A X. De lis que Alexandrie gesta sunt, testimonium 


cesseruut., 

Π. De Ecclesiarum eversione. 

ill. De variis certcminum generibus quibus marty- 
res in persecutione ceriarunt. 

IV. De illustribus Dei martyribus, quomodo (totum 
orbem [ama nominis sui impleverunt, varias pro 
pielate coronas adepti. 

V. De his que Nicomedie gesta sunt. 

1 Vl. De iis qui in palatio versabantur. 
Η. De /Egyptiis qui in Phanice passi suat. 
γη. De his qui iu /Egyplo pussi sunt. 

IX. De his qui in Thevaide passi sunt. 


Cum apostolorum successiones septem jam libris 
comprehenderim, boc octavo voluinine res etiam 
mostra date gestas, qu:c haud  perfunctoriaimn nar- 
rationem desiderant, posterorum notitize tradeudas 
esse existimavi. [liuc porro sermonis nostri ducetur 


exordium. , 
CAPUT I. 

De his quae persecutionem nostri temporis preces- 
serunt. 


Qualem quantamque gloriam simul ac liberta- 
. lem doctriua verge erga supremum Deum pietatis a 
Christo primum hominibus annuntiata, apud. oin- 
πες Gracos pariter et barbaros ante persecutionem 
nostra memoria excitatam consecuta 8jt, nos certe 


Philee martyris. 

Xl. Dehis que gesta sunt in Phrygia. 

ΧΙ. De pluribus viris ct mulieribus αι Jiverso mar- 
lyrii genere occubuerunt, 

Xlll. De presidibus Ecclesiarum qui, fuso sanguine, 
religionis ejus quam pro[ilebantur | sinceritatem 
declararunt. 

XIV. De ingenio ac moribus persecutoium. 

XV. De his qua gentilibus acciderunt. 

XVI. De rebus in meliorem statum conversis. 

XVII. De imperatorum pulinodia. 


Τὴν τῶν ἁποστόλων διαδοχἠν ἐν ὅλοις ἑπτὰ περι- 
γράφαντες βιθλίοις, ἐν ὀγδόῳ τούτῳ συγγράµµατι τὰ 
καθ᾽ ἡμᾶς αὐτοὺς οὗ τῆς τυχούσης ἅφια ὄντα γραφῖς, 
ἕν τ: τῶν ἀναγχαιοτάτων ἡγούμεθα δεῖν εἰς γνῶσιν 
xai τῶν μεθ) ἡμᾶς παραδοῦναι ' χαὶ ἄρξεταί γε ὁ λό- 
γος ἡμῖν ἐντενθεν. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ A'. 
Περὶ τῶν πρὸ τοῦ καθ’ ἡμᾶς διωγµου 
(Mc. Il. E. vn, 2). 

Ὅσης μὲν xat ὁποίας (85) πρὸ τοῦ xa0' ἡμᾶς διω- 
Υμοῦ δόξης ὁμοῦ χαὶ παῤῥησίας ὁ διὰ Χριστοῦ τῷ βίῳ 
χατηγγελµένος τῆς εἰς τὸν τῶν ὅλων θεὸν εὐσεθείας 
λόγος παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις Ἕλλησί{ τε καὶ βαρθά- 
ροις Ὀξίωτο, μεῖνον 1) xa0' ἡμᾶς ἑπαξίως διηγήσα- 


pro merito explicare non possumus. Argumento C σθαι. Τεχμήρια δ᾽ ἂν γένοιτο τῶν κρατούντων αἱ περὶ 


esse possit imperatorum beniguitas erga nostros, 
quibus: regendas etiam provincias committebant, 
οί sacrificandi metu eos liberantes ob sin- 
gularem qua in religionem nostram affecti. erant 
benevolentiam. Quid opus est dicere de iis qui in 
imperatorum palatiis versabantur, quid de impera- 
toribus ipsis ? Qui domesticis suis eorumque uxo- 
ribus, liberis ac servis, ea qu:e religionis sux erant, 
lam verbis quam factis libere exsequendi coram 
2949 semetipsis, potestatein. dederunt; ipsis ob 
hanc fidei su: libertatem gloriari ac se ostentare 
quodanimodo permittentes, eosque pra: caeteris om- 
uibus ministris przecipuo quodam amore complecte- 
bantur. Cujusinodi fuit Dorotheus ille, qui summam 
erga ipsos benevolentiam 8ο fidem declaravit, 
eamque ob causam pra cunctis inagistratibus et 
provinciarum rectoribus maguum honorem prome- 


(85) Ὅσης μὲν xal óxolac. Ab iis verbis iuchoa- 
tur caput priunum in vetustissimo codice Mazariuo, 
et iu ltufini editionibus. 


(86) Τῆς περὶ τὸ θύειν ἀγωγίας. Vulg. τὸ θεῖον. | 


ex Med. ei Maz. veram hujus loci scripturam 
retinuerunt, περὶ τὸ θύειν, quam Gruterus etiam in 
libris suis repererat. Rectores provinciarum diis 
ipsisque imperatoribus sacrilicare oportebat, el 
sacriliciis interesse. Qux» causa erat, ut Christiani 
8 magistratibus abstinerent, et provinciarum ad- 
ministrationem, qux ipsis a principe deferebatur, 
respuerent. 
(87) Γαμετωιῖς. Hec verba de imperatorum con- 
jvgibus intellexit Christophorsonus, quihus scilicel 
nuperatores permiserint, Guristiauam den livete 


τοὺς ἡμετέρους δεξιώσεις ' olg xal τὰς τῶν ἐθνῶν 
ἑνεχείριζον ἡγεμονίας, τῆς περὶ τὸ θύειν ἆ γωνίας (86) 
κατὰ πολλὴν ἣν ἀπέσωζον περὶ τὸ δόγμα Φιλίαν, αὐ- 
τοὺς ἁπαλλάττοντες. Τί δεῖ περὶ τῶν κατὰ τοὺς βα- 
σιλιχοὺς λέγειν οἴχους, xal τῶν ἐπὶ πᾶσιν ἀρχόντων » 
οἳ τοῖς οἰχείοις εἰς πρόσωπον ἐπὶ τῷ θεἰῳ παῤῥησια- 
ζομένοις λόγῳ τε xal βίῳ, συνεχώρουν γαμεταῖς (87) 
xa παισὶ xal οἰχέταις, μονονουχὶ xat ἑγχαυχᾶσθαι 
ἐπὶ τῇ ;αῤῥησίᾳ τῆς πἰστεως ἐπιτρέποντες * οὓς ἑξό- 
χως xai μᾶλλον τῶν συνθεραπόντων ἀποδεχτοὺς 
ἡγοῦντο. Οἷος ἐχεῖνος tv Δωρόθεος (88), πάντων a3- 
τοῖς εὐνούστατός τε χαὶ πιστότατος, xal τούτων ἕνεχα 
διαφερόντως παρὰ τοὺς ἐν ἀρχαῖς xal ἡγεμονίαις (89) 
αὐτοῖς τιµιωτάταις ἐντιμότατος' ὃ τε σὺν αὐτῷ Ts- 
ριθόητος Γοργόνιος, καὶ ὅσοι τῆς αὐτῆς ὁμοίως τού- 
τοις Τξίωντο διὰ τὸν τοῦ Θεοῦ λόγον τιµῆς. Olag τε 
καὶ τοὺς xa0' ἑχάστην Ἑκκλητίαν ἄρχοντας παρὰ 


profiteri. Sed qux sequuntur, sensum hunc aperi 
refutant, 

(88) Δωρόθεος. Ἠίο Dorotheus erat prepositus 
cubiculi imp. Diocletiani, aut Galeríi C:esaris. Sic 
euim scribit Metaphrastes in Actis martyrum Indis 
et Doinnz cap. 23 : « Qui etiam adversus Doro- 
theum, qui gloria quidem cet civili dignitate erat 
jusignis, ut qui praepositus vocaretur al fitalis, 
pietate autem erat insignior : 2dversus eum ergo et 
Mardonium et Mygdonium et Indem et quoadam 
alios, inunittunt tela calumniz. » 

(89) Καὶ ἡγεμονίαις. Codex Med., Fuk. et Maz. 
aliquot voces liic adduut, xal ἡγεμονίαις αὐτοῖς τι- 
µιωτάταις ἐντιμότατος. 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VIII. 


711 


ἐπιτρόποις xal fYsuósty ἀποδοχΏς xal θερα- A ruit, Huic adjungendus est celeberrimus ille Gorgo- 


καὶ δεξιώσεως οὐ τῆς τυχούσης ἣν ὁρᾷν ἀξιου- 
; (90). Πῶς δ' ἄν τις διαγράφειε τὰς μυριάν- 
ἐχείνας ἐπισυναγωγὰς (91) xal τὰ πλήθη τῶν 
τᾶσαν πόλιν ἀθροισμάτων, τάς τε ἐπισήμους ἓν 
ροσευχτηρίἰοις συνδροµάς ; ὧν δὴ ἕνεχα µτδα- 
pt τοῖς παλαιοῖς οἰχοδομέμασιν ἀρχούμενοι, εὖ- 
εἰς πλάτος àvà πάσας τὰς πόλεις ix θεμελίων 
W Ἐκκλησίας. Ταῦτα δὲ τοῖς χρόνοις προϊόντα, 
oat τε εἷς αὕξησιν xal μέγεθος ἐπιδιδάντα, οὐ- 
µεἴργε φθόνος, οὐδέ τις δαίµων πονηρὸς οἷός τε 
[καΐνειν, οὐδ ἀνθρώπων ἐπιθουλαῖς χωλύειν, ἐς 

θεία xol οὐράνιος χεὶρ ἔσχεπέ τε χαὶ ἐφρού- 
a δὴ ἄξιον ὄντα τὸν ἑαυτῆς λαόν ' ὡς δὲ ix τῆς 
doy ἑλευθερίας, ἐπὶ χαυνότττα xaX νωθρίαν τὰ 


pde µετηλλάττετο, ἄλλων ἄλλοις διαρθονουµέ- B 


αἱ διαλοιδορουµένων, καὶ μονονουχὶ ἡμῶν αὐ- 
υτοῖς προσπολεμούντων ὅπλοις, εἰ οὕτω τύχοι, 
Ἰασι τοῖς διὰ λόγων, ἀρχόντων τὲ ἄρχουσι προσ- 
των, xaX λαῶν ἐπὶ λαοὺς χαταστασιαζόντων, 
E ὑποχρἰσεως ἀφάτου καὶ τῆς εἰρωνείας ἐπὶ 
ον ὅσον κακίας ποοϊούσης, ἡ μὲν δὴ θεία xpl- 
ι φίλον αὐτῇ πεφεισμένως, τῶν ἁἀθροισμάτων 
Υχροτουµένων ρέμα xai μετρίως τὴν αὐτῆς 
Thy ἀνεχίνει, Ex. τῶν ἐν στρατείαις ἁδελφῶν 
(ομµένου τοῦ δ.ωγμοῦ. Ὡς δ' ἀνεπαισθήτως 
ς, οὐχ ὅπως εὐμενὲς καὶ ἴλεων χαταστήσεσθαι 
Y προὐθυμούμεθα, ofa δέ τινες ἄθεοι ἀφρόν- 
καὶ ἀνεπίσχοπα τὰ καθ᾽ ἡμᾶς ἠγούμενοι, ἄλλας 
λαις προσετἰθεµεν χαχίας ' οἵ τε δοκοῦντες 
ποιμένες τὸν τῆς θεωσεθείας θεσμὸν παρωσά.: 
ταῖς πρὸς ἀλλήλους ἀνεφλέγοντο φ,λονειχίαις, 
Ἡ ταῦτα μόνα, τὰς ἔριδας xal τὰς ἀπειλὰς, τόν 
ον xal τὸ πρὸς ἀλλίλους ἔχθος τε xal piso; 
Μτες, οἷά τε τυραννίδας τὰς φιλαρχίας ἐκχθύ- 
εχδιχοῦντες (93) * τότε 05; ούτε χατὰ τὴν φάσ- 
! τοῦ Ἱερεμίου φωνὴν, « Ἐγνόφωσεν ἐν ὀργῇ 
Κύριος τὴν θυγατέρα Xuov , xat χατέῤῥιψεν ἐξ 
ὦ εἰς γήν δόξασµα Ἱσραὴλ, oóx ἐμνήσθη τε 
Mou ποδῶν αὐτοῦ ἓν ἡμέρᾳ ὀργΏς αὐτοῦ ' ἀλλὰ 
τεπόντισε Κύριος πάντα τὰ ὡραῖα "Iopata, xat 
ε πάντας τοὺς φραγμοὺς αὐτοῦ. 2 Κατά τε τὰ 
λμοῖς προθεσπισθέντα, « Κατέστρεφε τὴν δια- 
«οῦ 602200 αὐτοῦ, χαὶ ἐθεθίλωσεν εἰς γην διὰ 


ren. n, 1. 


Vulg. ἀγθρώποις xal ἡγεμόσι. In codd. Med., 
Sav. οἱ 3laz. scribitur παρὰ πᾶσιν ἐπιτρόποις 
Ἐμόσιν ἀπηδοχῆς ἣν ὁρᾷν ἀξιουμένους, rese- 
ex voculis quie in vulgatis ediuonibus et in 
| Regio leguntur. 
Επισυναγωγάς. Musculus verti. nume- 
gregationes ; Christophorsonus, conventus. 
: hac voce Paulus in Epistola l1. ad Thessa- 
nges, cap. 1: Ἐρωτῶμεν δὲ ὑμᾶς, ἀδελφοὶ, ὑπὲρ 
σίας τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησου Χριστον, 
Muy ἐπισυναγωγῆς ἐπ αὐτόν. Id est : « Roga- 
Mtem vos, fratres, per adventum Domini no- 
su Cüristi, el per nostram ad ipsum congre- 
iem. » Ἐπισυνάχειν proprie est dispersos variis 
xs in unum colligere. Quo sensu Dionysius 
Ihiorum episeopus in Epistola ad Athenieises 
Ocem usurpat, de Quadrato loquens Athena- 


nius, el quicunque alii ob sermonem Dei eamdem 
cum istis gloriam sunt consecuti. Similiter et sin- 
gulis Ecclesiarum antistitibus summum honorem, 
cultum ac benevolentiam ab omnibus tam privatis 
quam provinciarum rectoribus deferri vidisses. Jam 
vero quis innumerabilem hominum quotidie ad fi- 
dem Christi confugientium turbam, quis numerum 
ecclesiarum in singulis urbibus, quis illustres po- 
pulorum concursus in xdibus sacris, cumulate pos- 
sit describere ? Quo factum est ut, priscis zdiliciis 
jam non contenti, in singulis urbibus spatiosas ab 
ipsis fundamentis exstruerent ecclesias. Atque h:ec 
progressu temporis increscentia, et quotidie in ma- 
jus ac melius proficientia, nec. livor ullus atterere, 
nec malignitas daemonis fascinare, nec hominum in- 
sidi:e probibere unquam potuerunt, quandiu omnipo- 
tentis Dei dextera populum suum, utpote tali dignuim 
przsidio, texit atque custodiit. Sed cum ex nimia li- 
bertate in negligentiam ac desidiam prolapsi esse- 
mus, cum alter alteri invidere atque obtrectare cr 

pissel ; cum inter nos quasi bella intestina gerere- 
mus, verbis tanquam armis quibusdani hastisque nos 
mutuo vulnerantes ; cum antistites adversus antisti- 
tes, populi in populos collisi, jurgia ac tumultus agi - 
tarent, denique cum fraus et simulatio ad summuui 
malitiz culmen adolevisset, tum divina ultio levi 
brachio, ut solet, integro adliuc Ecclesiz; statu et 
fidelium turbis libere convenientibus, sensim ac 
moderate in nos cepit animadvertere; orsa pri- 
mum persecutione ab iis qui militabant. Cum vero 
sensu orani destituti, de placando Dei numine ne 
cogitaremus quidem; quin potius instar impiorum 
quorumdam res humanas nulla sollicitudine ac pro- 
videnija gubernari rati, alia quotidie crimina aliis 
adjicereimus : cum pastores nostri, spreta religionis 
regula, mutuis 993 inter se contentionibus decer- 
tarent, nibil aliud quam jurgia, minas, asmulatio- 
nem, odia ac mutuas inimicitias amplificare stu- 
dentes, principatum quasi tyraunidem quamdam 
contentissime sibi vindicantes : tunc. demum juxta 
dictum Jeremia ** : « Obscuravit Dominus in ira sua 
filiam Sion, et dejecit de cao gloriam Israel : nec 
recordatus est scabelli peduin suorum in die ira 


D rum episcopo : ἐπιμαρτυρῶν ὡς διὰ τῆς αὐτοῦ σπου- 


δῆς ἐπισυναχθέντων, καὶ τῆς πίστεως ἀναζωπύρησιν 
εἰληχότων. Qui verba refert. Eusebius in lib. 1v, 
cap. 93. Male igitur Christophorsonus hoc loco 
« conventus » interpretatur. Subdit enim Eusebius . 
xai τὰ πλήθη τῶν ἀθροισμάτων, τάς τε ἐπισήμους Ev 
τοῖς προσευχτηβ/οις συνδροµάς : quibus verbis con- 
ventus ecclesiasticus haud dubie designat. Quare 
vox ἐπισυναγωγάς, aliud significel necesse est. : 
congregationes scilicet, ut. dixi, eorum qui se ad 
Christi fldem adjungunt. Sic Dionysius Alexandri- 
nus in libro n De promissionibus adversus Ne- 
potem, cujus verba refert Eusebius in capite 23 
lib. vin. 

(92) "Ex0/juoc διεκδικοῦντες, dum scilicet 
episcopi inter se certant de honoris praerogativa; 
aut de finibus parceciaruim suaruni. 


q45 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPDP. PARS 1. — HISTORICA. 


- 


» ! . 


1441 


sug, Submerst Dominus omnem decorem Israel, A «nc τῶν ἐχκλησιῶν καθαιρέσεως τὸ ἀγίασμα αὐτοῦ, 


et macerias ejus omnes destruxit. » Et sicut in Psal- 
mis praedictum est " ; « Evertit testamentum servi 
sui : profanavit in terra sancüitatem ejus, per 
ecclesiarum scilicet. subversionem. Destruxit om- 
nes macerias ejus : posuit munitiones ejus formi- 
dinem, Diripuerunt eum omnes turbz populi trans- 
euntes per viam : idcirco factus est opprobrium 
vicinis suis. Exaltavit enim dexteram inimicorum 
ejus : eL avertit adjutorium gladii sui, nec auxilia- 
tus est ei in. bello. Finem imposuit purificationi 


xaX χαθεῖ)λε πάντας τοὺς φραγμοὺς αὐτοῦ, ἔθετο τά 
ὀχυρήματα αὐτοῦ δειλίαν, διηρπασάν τε τὰ πλήθη τοῦ 
λαοῦ πάντες οἱ διοδεύοντες ὁδόν. Καὶ 0$ ἐπὶ τούτοις 
ὄνειδος ἐγενήθη τοῖς Υείτοσιν αὐτοῦ. Ὕψφωσε γὰρ τὴν 
δεξιὰν τῶν ἐχθρῶν αὑτοῦ, xal ἀπέστρεφε τὴν βοή- 
θειαν τῆς ῥομφαίας αὐτοῦ, χαὶ οὐχ ἀντελάθετο αὐτοῦ 
£y τῷ πολέμῳ * ἀλλὰ καὶ χατέλυσεν ἀπὸ χαθαρισμοῦ 
αὐτὸν, xaX τὸν θρόνον αὐτοῦ εἰς τὴν γῆν χατἐῤῥαξεν 
ἐσμ/χρυνέ τε τὰς ἡμέρας τοῦ χρόνου αὑτοῦ * xal ἐπὶ 
πᾶσι χατέχεεν αὐτοῦ αἰσχύνην. » | 


ipsius, et solium ejus humi allisum confregit. Minuit dies vita ejus, et operuit eum ignominia. » 


CAPUT 1l. 


De ecclesiarum eversionc. 


Hac omnia nostris temporibus completa sunt , 


&unc cum zdes sacras solo :equari ac funditus sub- 
verti, sacros divinarum Scripturarum libros in me- 
die foro concremari, oculis nostris vidiinus, et Ec- 
clesiarum pastores, alios quidem turpiter modo hic 
modo illic sese occultantes; alios vero ignominio- 
se comprehensos , et inimicorum ludibrio expositos 
conspeximus. Tune cum prout alius sermo prophe- 
tícus*5 przeuotaverat, « effusus est contemptus super 
principes eorum : el errare fecit eos in invio , non 
autem in via. » Verum nefas mihi esse duco , tri- 
stes calamitates quz ad extremum illis acciderunt, 
oratione explicare : quippe cum nec dissensiones 


et injurias quibus ante persecutionem mutuo inier C 


se certarunt commemorare nobis decorum sit. 
Quamobrem ea duntaxat de illis tradere nobis pro- 
positum est, ex quibus :xequitatem divini judicii per- 
spicere possimus. Proinde neque eorum qui in per- 
secutione 994, cencussi sunt, nec eorum qui salu- 
lis su: prorsus naufragium fecerunt, et sua. sponte 
iu profundum aquarum gurgitlem demersi sunt, 
suentionem facere constitui ; sel ea sola in hanc 
universalem historiam deinceps conjiciam , quie 
primum quidem mihi ipsi, deinde vero et posteris 
usui esse possint. Abhinc ergo eorum qui divinze 
V Psal. Lxxxvii, 39seqq..— ** Psal. ΟΥ]. 


(03) ΣυντετἐΊεσται δῆτα. Longe rectinc, meo 
quidem judicio, codex Maz. tà scribit. Vulg., δὴ 
τά. Porro cap. 2 ab his verbis incipit. iu omnibus 
nostris codicibus, et apud Rufinum in vetustissimo 
exemplaci. 

(04) ᾿Εξεχύύη ἑξουδένωσις ἐπ᾽ ἄρχοντας. 
Vulg. add. αὐτῶν, quie vox deest. in codicibus no- 
suis Maz., Med. et Fuk. et apud Rufinum. Habetur 
quidem in psalmo cvi. Verum hoc loco. prorsus 
superflua est. 

03) Πεκπειραµέγων. Positum videtur pro. πεπει- 
ρασµένων. Sie. Eusebius supra in lib, vi, cap. 43, 
ubi tameu nostri codices Maz., Med. ac F'uk.. seri- 

tum habent πεπξιρασµόνους. Utitur hac. voce Pau- 
us in Epistola au. Hebraus cap. 1v, ubi Vulgate 
quidem editiones habent πεπειρασµένων. Sed in 
mauuscripus codicibus legijur πεπειραµένων, ut 
noiavit Tusanus. Est auteur hic metaphora a navi- 
bus, quas praedones in mari aggrediuntur, sicut 
patet ex sequentibus. Certe pirat;? dicuntar ἀπὸ 
τοῦ πειράζειν. Quare malim scribere hoc loco πε- 
πειρασµένων, ut distinguatur a πεπειραµένων, quod 
eiguificat « expertos. » [ta Dionysius Alexandrinus 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ P'. 
Περὶ τῆς τῶν ἐκχλησιῶν di Deipéceuc (Nic. H. 
. vit, $). 

Συντετέλεσται δῆτα (95) xa0' ἡμᾶς ἅπαντα, ómm- 
νίχα τῶν μὲν προσευχτηρίων τοὺς οἴχους ἐξ Όφους εἰς 
ἕδαφος αὐτοῖς θεµελίοις χαταφῥιπτοµένους , τὰς δὲ 
ἑνθέους xai ἱερὰς Γραφὰς χατὰ µέσας ἀγορᾶς πυρὶ 
παραδιδοµένάς αὐτοῖς ἐπείδομεν ὀφθαλμοῖς " τούς τε 
τῶν Ἐχχλησιῶν ποιμένας οὓς μὲν αἰσχεῶς ὧδε xà- 
χεῖσε χρυπταζοµένους, τοὺς δὲ ἁσχτμύνως ἁλισχομέ- 
νους, xat πρὸς τῶν ἐχθρῶν καταπαιζοµένους * ὅτε xal 
xat' ἄλλον Ἱπροφητιχὺν, ε« Ἐξεχύθη ἑξουδένωσδις iz 
ἄρχοντας (94), xaX ἐπλάνησεν αὐτοὺς ἐν ἀθάτῳ χαὶ 
οὐχ 60Q. » ᾽Αλλὰ τούτων μὲν οὐχ ἡμέτερον διαγρά- 
φειν τὰς ἐπὶ τέλει σχυθρωπὰς συμφορὰς, ἐπεὶ xal 
τὰς πρόσθεν τοῦ διωγμοῦ διαστάσεις τε αὐτῶν tig 
ἀλλήλους χαὶ ἁτοπίας οὐχ ἡμῖν οἰχεῖον μνήμῃ παρα- 
διδόναι. Διὸ xal πλέον οὐδὲν ἱστορῆσαι περὶ αὑτὺν 
ἔγνωμεν, ἢ δ.᾽ ὧν ἂν τὴν θεἰαν διχαιώσαιµεν xplatv. 
Οὐχοῦν οὐδὲ τῶν πρὸς τοῦ διωγμοῦ πεπειραµένων (95), 
ἡ τῶν εἰς ἅπαν τῆς σωτηρίας νεναναγηχότων, aoi] 
τε γνώμῃ τοῖς τοῦ χλύδωνος ἑναποῤῥιφέντων βυθοῖς, 
μνήμην ποιῄσασθαι προῄχθηµεν, µόνα δὲ ἐχεῖνα τῇ 
καθόλου προσθήσομεν ἱστορίᾳ, X πρώτοις μὲν ἡμῖν 
αὐτοῖς, ἔπειτα δὲ xal τοῖς μεθ) ἡμᾶς γἐνοιτ᾽ ἂν πρὸς 
ὠφελείας. Ἴωμεν οὖν ἐντεῦθεν ἤδη, τοὺς ἑεροὺς ἀγῶ- 
νας τῶν τοῦ θείου λόγου μαρτύρων ἐν ἐπιτομῆ δια- 
Υράψοντε;. Ἔτος τοῦτο ἣν ἐννεακαιδέχατον (90) τῆς 


in enistola ad Fahium, quam labes in lib. νι Ἐν - 
jus Historie : tv οἱ μᾶλλον πεπειραµένοι πλείονα 
ἂν εἰδεῖεν" ld est : « qui magis experti sunt. » 

(96) Ἔτος τοῦτο mv ἐνγεαχαιδέκατον. Ma 
eliam — Eusebius in. Chronico et auctor Chronici 
Alexandrini : « Diocletiano Aug. octies οἱ Maxi- 
miano Herculio Aug. septies coss. anno xix. Dio- 
cletiani imper. mense Dystro die 25, ipso PPasclize 
die, proposita sunt ubique imperialia edicta, ete. » 
Cousentit Idatius in Fastis ita scribens: * Dio- 
cletiano vin, et Maximiano vit..— his coss. pere 
secutio. Christianorum.» Idem colligitur ex actis 
Munatiüi. Felicis. curatoris Cirtensium, qua refe- 
runtur in Gestis. apud Zenophilum | consularem 
Numidiz, Sic autem incipiunt : « Diocletiano. vin 
ει Maximiano vi coss, » ls erat annus a na- 
tali Christi juxta. Eusebium. quidem 305; hee 
autem Dionysian:e qua nunc utimur tertius ac tre- 
centesimus, Sed Baronius in. Annalibus, et Pe- 
tavius. in. n parte. Hationarii temporum, anno 
Christi 502, Constantio iv. οἱ Maximiano jv 
COSS., initium hujus perseculionis assiqguandum 
esse contendunt. Eorum senientia unico argumen:o 


155 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB, VIII, 


Tià 


Δ.οχλττιανοῦ βασιλείας, Δύστρος μὴν (97) , λέγοιτο A religionis testes exstiterunt, sacra certamina de- 


5 ἂν οὗτος Μάρτιος λατὰ Ῥωμαίους, ἓν (p τῆς τοῦ 
σωττρίου πάθους ἑορτῆς εἰσελαυνούσης (98), Ἡπλωτο 
πανταχόσε βασιλικὰ γοάµµατα, τὰς μὲν ἐχχλησίας 
εἰς ἔδαρος φἐρειν, τὰς δὲ Γραφὰς ἀφανεῖς πυρὶ γενέ- 
σθαι προστάττοντα, xal τοὺς μὲν τιμῆς ἐπειλημμέ- 


nititur, Actis scilicet concilii Cirtensis. Quod «0η» 
cilium anno post inceptam persecutionem οἱ post 
passionem martyrum congregatum) esse affirmat 

ugustinus in Dreviculo collationis. Congregatum 
est autem, Diocletiano. viii et. Maximiano. vit 
€oss., ut docent Acia ipsius concilii ab Augustino 
relata in lib. 11 contra Cresconium. Sed huic ar- 
gumento facillimum est respondere. Quis eaií;u non 
videt, meuduii esse in Actis illis Ciriensis concilii, 
οἱ legenduin. esse : P. ο. Diocletiani 1x. et Maxi- 
miaui vi ? 1d. enim. apertissime convincitur ex 
Breviculo collationis, diei 1, capite 17, uhi. dici- 
tur : « Nam gesta martyrum quibus ostendebatur 
tempus persecutionis, coss. gesla sunt. Diocletiano 
(xx, οἱ Maximiano vti, — pridie Idus Februarias : 
gesta autem. episcopalia decreti Cirlensis, post 
eorumdem. cousulatum: t1 Nonas Martias, » etc. 
Quid his potest esse manifestius? Neque vero hauc 
Scripturam suspicari quisquam de falso potest. 
Addit enim ibidem Augustinus, officiales jussus a 
judice inspicere quantum. temporis interfuisset in- 
ter passionem inartyrum et concilium Cirtense, de- 
ceptos fuisse ac per imprudentiam: falsum renun- 
Uasse. Nam cum Gesta. inartyrum | iuscripta esseut 
Diocletiano ix et Muximiano vini, pri /ie Idus Febr., 
Acta vero concilii Cirtensis post consulatum — Dio- 
eletianá | novies et. Muzximiani octies, 1 — Nonas 
Martias, officiales post consulatum pro consu- 
latu sumentes, mensem duntaxat. inter utraque 
G«sta interpositum. esse. responderunt, cum ta- 
men xui mensium spaüum revera interpositum 
fuisset, ut rectissime tradit Augustinus. . Ex- 
stant. quidem ipsa marlyrum Gesta qus in colla- 
tione illa designantur. Verum in iis nec dies, uec 
consul adscriptus est, ut videre est apud Baro- 
nium. Aut igitur huuc locum ex Breviculo collationis, 
ubi Gesta martyrum Diocletiano ix. et. Maximiano 
Vili. Coss. COufecta memorantur, nieudosum — esse 
uecesse est ; aut iuscriptionem concilii Cirtensis in 
lib. it. coutra. Cresconium. Atqui inscriptio illa 
&estorum inartyrum falsa esse non potest, ut patet 
ex iis qui jam dixi. Est et aliud argumentum, quo 
convinci potest, Cirteuse concilium cousulatu Dio- 
eletiani vini, collectum. non. fuisse. Cum enim id 
concilium coactum fuerit ad ordinandum Cirltensis 
Ecclesi: episcopum, teste Augustino, quiero quis 
episcopus ab episcopis illis ordinatus sit ? Non Sil- 
vanus. llic enim lioc ipso anno adhuc subdiaconus 
erat Pauli Cirteusis episcopi, ut patet ex. Gestis 
Munatii Felicis. Paulum igitur dicent cum Baronio, 
creatum ab illis episcopum Cirt:e. Sed neque hoc 
&lare potest, Etenim sub Paulo orta est persecutio, 
ut docent Acta apud Zenophilum consularem Nuuii- 
die, quie referuntur in libro 111. contra Cresconium : 
« Zenophilus consularis dixit : Quis administrabat 
tuuc Silvanus iu clericatu? Respondit : Sub Paulo 
episcopo orta est persecutio et Silvanus subdiacouus 
fuit. » AL si it Cirtensi. concilio coss. Diocle- 
tiano viii. εἰ Maximiano vir, Paulus episcopus 
facius est, quoniodo illud verum esse poteril sub 
Paulo ortam esse persecutionem, cuim  Cirtense 
coucilium, iu quo creatus dicilur episcopus, anno 
ut minimum  dicaur, post initium persecutionis 
gestum sit. Sed omniuu, verissimum est, quod in 
illis Actis dicitur, sub Paulo Cirtensium episcopo 
ortam esse persecutionem, Diocletiano vin οἱ 
Maximiano vii coss. Quo anno Munatius Felix cu- 
rator reipublicae. Cirtensium — ingressus dounuin 
Pauli episcopi, jussit ut traderet Scripturas, ut legt- 


Parnor. GB. XX, 


e 


scribere ordiamur. Nonus decimus agebatur annus 
imperii Diocletiani , cum mense Dystro quem Ro- 
mani Martium vocant , appetente die festo Domini- 
ο passionis proposita sunt ubique imperialia edi- 
cta, quibus ecclesi: quidem ad solum usque dirui ; 


tar in Actis apud Zenophilum consularem, quie re- 
feruntur in lib. nit, contra Cresconium, et in epistola 
Àugustini 165, et que post. collationem  Carthagi- 
nensem edita sunt. Hlud, inquam, verissimum est; 
falsum vero esv Cirtense concilium gestum fuisse 
Diocletiano vit οἱ Maximiano vui coss. Sed quid 
responsuri sunt adversarii ad haec qua dicturus 
sum" Constat Cirtense concilium coactum esse anno 
posi gesta illa martyrum Africanorum, set potius 
xii mensibus, Naim concilium gestum est 11 Nonas 
Martias; martyrum autem gesta pridie llus Febr. 


p Ergo si concilium Cirtense actum est. Dioile- 


tiano vir]. et Maximiano vit coss., passio marty- 
rum Constantio iv coss., pridie ldus Feb. contige- 
rit necesse est. Átqui persecutio capta est. mense 
Martio, ut testatur Eusebius. Cxterum persecutio- 
nem iis quos dixi coss. ortam esse, multis przte- 
rea testimoniis probari potest. Primo ex Actis 
mariyrum Agapes, Chioniz et lrenes, qus pas:ze 
sunt Diocletiano ix. et Maximiano γι, αἱ leg tur 
in line Actorum. In his Actis sic scribitur : « lu- 
quit praises : superiore anno, cuin. edictum illud 
tale ac pium jussum. Dominorum impp. et. Casa 
rum primo [fuit divulguum, ubinam vos latuis«. 
tis? » eic. Intelligit edictun de cremandis libris 
Cliristianorutn, quod superiore anuo emissum fuisse 
ait? Igitur Diocletiano vin 608. emissum fuerat. Se- 
cundo in Αοιῑ &etrogharis el Alexandri que. ex- 
stant. in. Bibliotheca Photii, Constantius Chlorus 
mortuus esse dicitur anno hujus persecutionis 3, 
quod omnino stare non potest, nisi initium perse- 
cutionis ab octavo Diocletiani consulatu deduxeris. 
Idem testantur Acta passionis sancti Felicis episcopi 
Tubazicensis, quie sic incipiunt im optimo co- 
dice ms. « Diocletiano octies et Maximiauo septies 
coss. Augustis, exivit edictum eoruuidem Caesarum 
vel imperatorum, » etc. 

(91) Δύστρος μή». Cum de anno quo coepta. est 
persecutio Diocletiani, abunde supra disputatum 
Sit, nunc restat, ut de mense ac die pauca dicamus, 
Eusebius quidem Loc loco ait mensem fuisse 
Dystrum, quem Rouani Martium. vocant, [Jem 
scribit auctor Chronici Alexandrini, cujus verba sic 
legenda sunt : ἔτους (0 τῆς Διοχλητιανοῦ βασιλείας, 

ην) δύστρῳ κς’, λέγοιτο δ' ἂν οὗτος µάρτιος χατὰ 
Ρωμαίους. Sed Eusebius in libro De martyribus 
Palestine, qui huic octavo Historim | Ecclesiastice 
volumini appendicis loco subjicitur, Xanthicum 
meuseie fuisse dicit, queur omaui Aprilem μοιὶ- 
uant. 

(98. Σωτηρίου πάδους ἑορτῆς εἰσεαυγού- 
σης. Theodoritus in lib. v Historie Ecclesiustice, 
cap. 98, ipso Dominice passionis die edictum de 
ecclesiarum. subversione p»ropositum esse scribit. 
Auctor Cáronici Alexandrini ipso Paschz die id 
gestu. refert ; Pasclia autem celebratum esse dicit 
die xxv Martii : quod in. annum xix Diocletiani ea- 
dere non potest, ut Scaliger et Petavius monue- 
runt. In Curonico Eusebii gestuin hoc dicitur meuse 
Martio, diebus Paschie. Graeca verba hujus loci 
tantum  signilicaut, diem Pasche in. propinquo 
fuisse tunc cuin edicta proposita sunt. Nam vox. eig. 
ελαυνούσης id significat. [taque recte ltufinus vertit ; 
ε dies solemnis Paschae. imminebat, » Pascha au- 
tein anno Christi 305. Dionysiano, apud Orientales 
contigit decimo octavo die mensis Aprilis, ut Sca- 
liger et Petavius allirinant. Scripti codices Med., 
Mazar. οἱ Fuk. hic habent ἐπελαυνούῦσης. 


2s 


711 EUSEBII CAESARIENSIS (PP. PARS I. — HISTORICA. 143 


sacri vero codices flammis absumi jubebautur : ut- A νους, ἀτίμους, τοὺς δὲ ἐν οἰκετίαις, εἰ Eziuivot:y Ev 
que honorati quidem infamia notarentur; plebeii τῇ τοῦ Χριστιανισμοῦ προθέσεί, ἐλευθερίας στερ-ῖ 
vero libertate spoliarentur, si in Cliristianze fidei σθαι (99) προαγορεύοντα. Καὶ d μὲν πρώτη καὶ 
proposito permavsissent. Et primum quidem cou- ἡμῶν γραφῇ, τοιαύτη τις Tjv* pet οὗ πολὺ δὲ ἑτέρων 
tra nos edictum liujusmodi fuit, Sed non multo post — &xtgotvzraávtov γραμμάτων, προσετάττετο τοὺς τῶν 
alie rursus litter:? supervenerunt , quibus mans ἐχχλησιῶν προέδρους πάντας τοὺς χατὰ πάντα τόπον, 
dabatur ut omnes ubicumque Ecclesiarum antis-  πρῶτα μὲν δεσμοῖς παραδίδοσθαι, εἶθ᾽ ὕστερον πάσῃ 
tites, primum quidem conjicerentur in vincula; µμηχανῇ θύειν ἐξαναγκάξεσθαι. 

deinde vero diis sacrificare, omnibus modis cogerentur. 


CAPUT 1l. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ T*. 
De variis certaminum generibus quibus martyres Περὶ τοῦ τρόπου τῶν κατὰ τὸν διωγμὺὸν ἠγω- 
in perseculione cerlarunt., va pgérov (Nic. I. E. vu, 4). 
Tum vero quamplurimi Ecclesiarum rectores gra- Τότε δὴ οὖν τότε πλεῖστοι μὲν ὅσοι τῶν ἐχχλησιῶν 


vissima supplicia alacri animo perpessi, illu-  ἄρχοντες, δειναῖς αἰχίαις προθύµμως ἑναθλήσαντες, 

sirium. certaminum spectacula exhibuerunt. Alii μεγάλων ἀγώνων ἱστορίας ExzózlSavzo, μυρίοι δ' ἅλ-ι 
quoque non pauci,fracti animis ac debilitati, primo D λοι τὴν ψυχὴν ὑπὸ δειλίας προναρχῄσαντες, προχεί- 
statim impetu prz timore conciderunt. Ex reliquis — Qu; οὕτως ἀπὸ πρώτης ἐξησθένησαν προσθολΏς' τῶν 
varia quisque tormentorum genera expertus est: δὲ λοιπῶν ἕκαστος εἴδη διάφορα βασάνων ἐνήλλαττεν 

hic flagellis concisus ; ille tormentis intolerabilibus — ó μὲν µάστιξιν αἰχιζόμενος τὸ σῶμα, ὁ 65 στρεθλώ- 
el ungulis excruciatus. Quibus in suppliciis non σεσι xai ξεσμοῖς ἀνυπομονήτοις τιμωρούµενος” Eo" 

nulli etiam miserrimo tortis genere interiere. Alii — og (1) fr, τινὲς οὐκ αἴσιον ἀπηνέγχαντο τοῦ βίου 

itm alio modo certamen suum peregerunt. lic Ἅτέλος. "Άλλοι δ a) πάλιν ἄλλως τὸν ἀγῶνα Orstfssav: 

contrudentibus eum quibusdam, εἰ ad impura ac. ὁ μὲν γάρ τις ἑτέρων Bla. συνωθούντων xal ταῖς παµ- 
nefaria sacrificia admoventibus, quasi sacrificasset µιάροις xat ἀνάγνοις προσαγόντων θυσίαις, ὡς τεθυ- 

dimittebatur, tametsi revera minime sacrificasset, χὼς ἁπηλλάττετο, xal εἰ gu τεθυχὼς ἣν : ὁ δὲ tno 

Alius vero cum neque prorsus ad aram accessisset, ὅλως προσπελάσας, μηδέ τινος ἐναγρῦς ἐφαφάμενος, 

neque profanum quidquain attigisset, nonnullis t&- εἰρηχότων δ᾽ ἑτέρων ὅτι τεθύχοι, σιωπῇῃ φέρων τὴν 

men ipsum sacrificasse dicentibus, hanc calumniam  συχοφαντίαν ἀπῄει' ἄλλος ἡμιθανὴς αἱρόμενος, ὡς ἂν 

silentio dissimulans abscedebat. IIi semivivi corre- — fjór νεκρὺς ἑῤῥέπτετο, Kal τις αὖ πάλιν. Em ἐδάφους 

pti atque liumeris gestantium sublati, projicieban-  κχκείµενος, μαχρὰν ἑσύρετο τοῖν ποδοῖν, ἐν τεθυχόσιν 

tur ut mortui. Illi humi 995 jacentes, per longis- *^ αὐτοῖς λελογισµένος : ὁ δέ τις ἐθόα, καὶ μεγάλη δι- 

simum spatium pedibus trahebantur, et iuter eos εμαρτύρετο φωνῇ τῆς θυσίας τὴν ἄρνησιν ' xal ἄλλος 

qui sacrilicaverant compulabantur. Alius vero cla- ἉΧριστιανὸς εἶναι ἐχεχράγει, τῇ τοῦ σωτηρίου προσ- 

mabat,et contenta voce testabatur se sacrificia re- — gfjuazo; ὁμολογίᾳ λαμπρυνόμµενος  ἕτερος τὸ μὴ τε- 

pudiare. Alius Christianum se esse vociferabatur, — Üuxévat µήτε θύσειν ποτὲ διετείνετο. "Όμως 6' οὖν' 
salutaris hujus nominis confessionem prz se ferens. — xa oos πολυχειρίᾳ τῆς ἐπὶ τοῦτο τεταγµένης στρα- 

Alius item se nec sacriflcasse, nec sacrificaturum τιωτικῆς παρατάξεως χατὰ στόματος παιόµενοι xa 

unquam affirmabat. Sed et hi a numerosa militum  χκατασιγαζόµενοι, χατά vs προσώπου xai παρειῶν (2) 

manu ad jd comparatorum pugnis in os cxesi, ac — cuzzÓUcvot, μετὰ βίας ἐξωβοῦντο. Οὕτως ἐξ ἅπαν- 

silere coacti , genis omnique facie verberibus con- τος (3) oi τῖς θεοτεθείας ἐχθροὶ τὸ δοχεῖν ἠνυκέναι, 

tusa violenter expellebantur. Adeo pietatis liostes µπερὶ πολλοῦ ἐτίθεντο. ᾽Αλλ' οὗ χαὶ χατὰ τῶν ἁγίων 

permagno utique xstimabant, si id quod voluerant,  αὐτοῖς μαρτύρων ταῦτα προὐχώρε:' ὧν εἰς ἀχριδῆ 

perfecisse saltem viderentur. Verum hiec adversus διήγησιν τίς ἂν ἡμῖν ἐξαρχέσειξ λόχος; 


(99) Τοὺς δὲ àv οἰκετίαις... éAevOgplac στερεῖ- D interpretatur privat conditionis homines. Verha 
σθαι. Wulinus vertit : « Si quis servorum perman- "^ ejus sunt: Τοὺς » ἀξίαις 7] στρατείαις κατειλεγµέ- 
sissel Christianus, libertatem consequi non ροῦδοί.» νους, ἀτίμως ἐξελαύνεσθαι xal τῆς ἀξίας, xal τῆς 
Quem sensum secutus videtur Nicephorus in στρατείας' τοὺς δὲ τύχης ἰδιώτιδος, δουλοῦσθαι. 
lib. vii, ο. 5. Sic enim Eusebiana verba expo- (1) 'Ep' oic. ld est, « in quibus tornrentis. » 
$uit : xal τοὺς οἰχέτας ἑξομνυμένους ἐλευθερἰᾳ — Quod non intellexerunt Musculus οἱ Christophorso- 
τιμᾷν. Sed hac interpretatio ferri non potest. Sie — nns. Sed Nicephorus inlib. vit, cap. 4, huuc Eu- 
euim imperfectum fuisset imperatoris edictum, quo — sebii locum optime exposuit. 
honorati duntaxat et servi comprehensi fuissent, (2) Κατά τε προσώπου xal παρειῶν. Plumbatis 
nulla plebeiorum ae rusticorum mentioue faeta. — cexsos intelligo, de quo supplicio in passionibus 
Adde quod si per τοὺς ἐν οἰχξτίαις servi intelligau- — martyrum, non raro fit menio, Nam cum Eusebius 
tur, ineptum esset. dicere, ut servi libertate spo- — marlyres pugnis czesos esse jam dixerit, hinc ne- 
lieutur. Neque euim libertate spoliari possunt, —cessario intelligere debemus plumbatis in facie ver- 
quam non liabent, Hoc cum. animadvertisset Chri- — beratos. Alioqui esset ταντολογία. 
stophorsonus, τοὺς ἓν οἰχετίαις « privatos » vertit. (9) Ἐξ ὅπαντος. ln libro De martyribus Palesti- 
Ego actores et procuratores intelligo, qui patronis πα, ubi multa ex llistoria ecclesiastica iisdem pene 
et potentioribus viris ministrabant. Sie infra cap. 6, — verbis repetuntur, legitur &x παντός, quod est ele- 
τοὺς ἐν βασιλικαϊῖς οἰχετίαις vocat Eusebius cubicu- — gantius. Sic autem  Grzci dicunt, quod Latiui 
lanos imperatoris, Sed optime Zonaras hunc — « utique. » 

Eussbii locum exposuit. Nau τοὺς ἐν olxssíatg 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LIB. VIII. 


150 


ssimos Dei martyres parum propere eis cessere. Quorum res gestas si acenrate exponere velie 


[usenam nobis oratio ad id suffecerit ? 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ’, 

tov» ἀοιδίμων τοῦ Θεοῦ μαρτύρων" ὡς zárcá 
ov ἔα.Ίησαν τῆς ἑαυτῶν µνήµης, ποιλί- 
c τοὺς ὑπὲρ εὐσεέείας ἀγαδησάμενοι στε- 
ους (Nic. IH. E. vii, 9). 

ἔους μὲν γὰρ ἱστορέσα: ἄν τις θαυμαστὴν ὑπὲρ 
lag τοῦ 0:02 τῶν ὅλων ἑνδεδειγμένους προθυ- 
οὐκ ἐξ ὄτουπερ μόνον ὁ χατὰ Κάντων ἀνεχινῆθη 
M, πολὺ πρότερον Oi, χαθ ὃν ἔτι τὰ τῖς clpf.- 
γεχροτεῖτο. "Λρτι Υὰρ ἄρτ, πρῶτον ὥσπερ ἀπὸ 
βαθέος ὑποχινουμένου τοῦ ταύτην «ty ἐξο,σίαν 
εὸς (41, κρὐθδην τε ἔτι καὶ ἀφανῶς μετὰ τὸν 
ixlou xal 0ὐαλεριανοῦ μεταςὺ χρόνον ταῖς Ex- 
ες ἐπιχειροῦντος, οὐχ ἀθρόως τε τῷ καθ᾽ ἡμῶν 
ωδμένου πολέμω, ἀλλ ἔτι τῶν κατὰ τὰ στρα- 
υµόνων ἀποπειρωμένου: ταύτῃ γὰρ xd τοὺς 
ς ἁλῶναι ῥᾳδίως (pco, εἰ πρότερον ἐχείνων 
ωνισάµενος περιγένοιτο' πλείστους παρῖν τῶν 
τείαις ὁρᾷν ἀσμενέστατα τὸν ἰδιωτιχὺν προ- 
3pívoug Ρίον , ὡς ἂν μὴ ἔξαρνοι γἐνοιντὸ τῆς 
by τῶν ὅλων Δημιουργὸν εὐσεθείας. Ὦ; γὰρ ὁ 
πεδάρχτς (D), ὃς τις ποτὲ ἣν ἐχεῖνος, ἄρτι 
y ἑνεχείρει τῷ χατὰ τῶν στρατευμάτων ὃδι- 
, Φυλοχρινῶν xal διαχαθαίρων τοὺς ἐν τοῖς 
απέδοις ἀναφερομένους, ἀἴρεσίν τε διδοὺς, fj 
χοῦσιν ἧς ust) αὐτοῖς ἀπολαύειν τιμῆς, f| 
τίον στἐρεσθαι ταύτης, εἰ ἀντιτάττοιντο τῷ 
ματι, πλεῖστοι 030! τῆς Χριστοῦ βασιλείας 
ὧται τὴν εἰς αὐτὸν ὁμολογίαν, μὴ µελλήσαντες, 
κούσης δόξης xal εὑπραγίας ἧς εἶχον, ἀναμ- 


CAPUT ΙΥ. 


De illustribus Dei marigribus, quomodo totum orbem 
(ama nominis sui impleverunt , varias pro. vietaié 
coronas auepti. 


Quippe quam plurimos referre possumus, qui pro 
supremi Numinis cultu. admirabilem animi alacri- 
tatem declararunt * idque non solum ex quo adver- 
sus omnes Christianos excitata erat persecutio ; 
sed et dudum aniea, cum pax adhuc vigeret. Tunc 
enim cum diabolus qui potestatem accepit hujus 
mundi, tanquam ex altissimo sopore excitari pri- 
mum copisset , et post illud temporis intervallum 
quod persecutionem Decii ac Valeriani subsecutum 
est, clam adhuc εἰ occulte insidiaretur Ecclesiz; 
nec simul et confertim nobis bellum inferret, sed 
eos duntaxat qui in exercitu militabant, utpote pe- 
riculum ipsorum facturus appeteret : reliquos eniin 
nnllo negotio expugnaturum se credebat, si hos 
primum in certamine superasset; tunc , inquam, 
cernere erat quam plurimos, qui abjecta mili;ia pri- 
vatam vitam amplecti maluerunt, quam supremi 
omuium rerum opiflcis cultum abnegare. Postquam 
enim dux Romani exercitus nescio quis, Christia- 
nos milites persequi aggressus, eos qui in exer- 
citu merebant lustrare coepisset ac recensere , et 
Christiauos liberam eligendi potestatem fecisset, ot 
vel imperatorum jussis obtemperantes honoris sui 
gradum retinerent ; vel, si parere nollent, honore 
militie 496 nudarentur, complures regni Jesu 


ie προὐτίμησαν. "Hàr, δὲ σπανίως τούτων εἷς 5 Christi wilites, nominis illius confessioneni s:cu- 


X δἐύτερος, οὗ µόνον τῆς ἀξίας τὴν ἁποθολὴν, 
ιαὶ θάνατον τῖτς εὔσεθους ἑνστάσεως ἀντικατ- 
οντο, μετρίως πως ἤδη τότε τοῦ τὴν ἐπιβου- 
εργοῦντος (0) καὶ µέχρις αἵμστος ἐπ ἑνίων 
y ἐπιτολμῶντος, τοῦ πλήθους, ὡς ἔοιχξ, τῶν 
, δεδιττοένου τε αὐτὸν ἔτι xat. ἁποχναίοντος 
y χατὰ πάντων ἀθρόως ἐφορμῆσαι πόλεμον» 
καὶ γυμνότερον ἐπαπεδύετο , οὐδ' ἔστι λόγῳ 
y ἀφτγήσασθὰ:, ὅσους xal ὁποίους τοῦ Χριστοῦ 
μας ὀφθαλμοῖς παρΏν ὁρᾷν, τοῖς ἀνὰ πάσας τάς 
εις χαὶ τὰς χώρας οἰχουσιν. 

KEPAAAION E'. 


τῶν xarà Νικοιιήδειαν (Nie, H. E. vni, 5). D 


χα γοῦν τῶν οὐκ ἀσήμων τις (7), ἀλλὰ xol 
ατὰ τὰς ἐν τῷ flo νενοµισµένας ὑπεροχὰς Ev- 
των, ἅμα τῷ τὴν κατὰ τῶν ἐχχλησιὼν Ey τῇ 
Ἰδείᾳ προτεθῆναι vpaghv, Chio τῷ χατὰ θεὺν 


[οῦ τὴν ἑξουσίαν εἰ Ίηρότος. Diabolum in- 
y qui in. Evangelio dicitur princeps hujus 
. EL sic Nicephorus, in cap. 3 lib. vit, hunc 
ii locum accepit, quem Musculus εἰ Christo- 
inus minime intellexerunt, Porro in scriptis 
bus Maz., Med. Fuk. et Sav. legitur τοῦ ταύ- 
ν ἐξουσίαν εἰλγφότος. . 
Ὁ στρατυπεδάρχης. Veturism magistrum 
m intelligit, de quo Eusebius in Chronico ad 
à Χνιι Diocletiani baec habet : « Veturius má- 
milia, Chrisüanos milites persequitur j 


lari glorie ac felicitati qua fruebantur, absque ulla 
cunctatione prztulerunt, Ex quibus pauci adinodum 
nón modo dignitatem, verum etiam vitam amittere 
pfo defensione pietatis sustinuerunt; cum is qui 
religioni nostre struebat insidias, parce adhuc et 
raro sanguinem quorumdam fundere auderet; de- 
territus , ut credibile est, multitudine fidelium , et 
utiversis simul bellum inferre formidans. Veruim 
ubi apertius se ad bellum accinxit, dici non potest 
quot et quantos Christi martyres in omnibus locis 
atque urbibus passim cernere licuerit. 


CAPUT V. 
De his que Nicomedice gesta sunt. 
' Primum quidem simul ac edictum conira Eccle- 
sias propositum est Nicomedis, vir quidam minime 
obscurus, sed sxcularium honorum przrogativa 
in primis conspicuus , zelo quodam divino commo- 


paulatim ex illo jam tempore persecutione adver- 
sum nos incipiente. » In quibusdam manuscriptis et 
in editione Mirzi hzc ad annum xwi Diocletiani 
referüntur; in aliis ad annum xiv. 

(6) Τοῦ εἡν àxi6ovARv ἐγεργοῦντος. Biabolum 
his verbis intelligit Eusebius, non autem ducem 
Romanum, ut putavit Christophorsonus. . 

(7) Τῶν ovx ἀσήμων τις. Hic Joannes. dicitur 
in Martyrologio Usuardi, Adonis, Notkeri, et in νου 


tere Romano, die νι Septembris. 


751 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PAHS I. — HISTOR!CA. | 193 


tus et ardore fidei incitatus, edictum illud in publico A ὑποχωηθεὶς, διαπύρῳ τε ἑἐφορμίσας τῇ πίστει, &v 


et illustri urbis loco affixum detraxit, et lanquam 
impium ac scelestum manibus suis discerpsit : id- 
que duobus imperatoribus in eadem urbe commo- 
rantibus, quorum alter senior Augustus, primum 
jnter omnes imperii gradum, alter vero quartum 
obtinebat, Hic igitur cum primus omnium in ea 
civitate hujusmodi facinore inclaruisset ; statim ea 
supplicia perpessus qui post tantam audaciam ei 
infligenda esse credibile erat, lzetitiam ac tranquilli- 
tatem animi usque ad ultiinum spiritum conservavit, 


CAPUT VI. 
De iis qui in palatio versabantur. 


Yerum prz omnibus qui unquam sive apud Gr:e- 


cos sive apud Barbaros admiratione digui et ob D 


fortitudinem celebres exstiterunt, gloriosos atque 
lllustres Dei martyres ea tempestas tulit, Dorotheum 
scilicet et reliquos cubicularios pueros. Qui tametsi 
summi honoris przerogativa ab imperatoribus or- 
nati essent, nec minus ab iisdem diligerentur quam: 
filii; probra tamen pro pietate tolerata, 297 ct 
trumnas, ac diversa mortis genera adversus ipsos 
excogitata, majoris revera pretii esse duxerunt, 
quam gloriam ac delicias hujus szculi. Illorum igi- 
tur unius duntaxat hic exitum referam, ut ex illo 
lectores conjicere possint quid reliquis contigerit. 
Productus est in medium quidam illorum, in urbe 
superius memorata , coram iis quos dixi imperato- 
ribus. Jussusque diis sacrificare; cum id pertinaci- 
ler recusaret, nudato corpore sublimis tolli przeci- 
pitur, οἱ verberibus concidi quoad tandem vel in- 
vitus jussis obtemperaret. Sed cum ille,hujusmodi 


tormentis excarnificatus, in eadem sententia fir- - 


mus permaneret, ipsis jam ossibus denudatis, com- 
mixtum sale acetum tabescentibus corporis mem- 
bris infuderunt. Quos dolores cum ille etiam tole- 
raret, craticula deiuceps et ignis in medium affertur. 
Et reliquie corporis ipsius, instar carnium qu:e ad 
cibum parantur, igne assatze sunt; idque non simul 
ac semel, sed paulatim , ne scilicet celeri exitu de- 
fungeretur. Nec carniflces qui eum rogo imposue- 
rant, dimittere illum sinebantur, nisi prius jussis 
post tot cruciatus acquievissel. Verum ille in ea- 
dem semper sententia perseverans , victor ipsis in 
termentis animam exhalavit. Hujusmodi fuit mar- 


(8) Σπαράττει. Edicta imperatorum et epistola in 
charta prescribebantur. Hinc Nilus in epistola 264 
ait chartam simpliciter vocari qui ex papyro et 
giutino compacta est; sed postquam imperatoris 
subscriplionem | accepit, Lunc. vocari sacram : 
'Ex παπύρου xai χόλλης χάρτης xavaoxsuac0et;, 

άρτης dob καλεῖται' ἐπάν δὲ ὑπογραφὴν δέξηται 
Ἐασιλέως, δηλον ὡς σάχρα ὀνομάξεται. Sic enum 
legendum est, non ut in ms. codice scribitur σάρ- 
xa. Sacram enim vocabant imperatoris Epistolam, 
ut videre est in Actis concilii Ghalcedonensis, et in 
Novellis Justiniani, et in Glossario Nomico. Idem 
quaque testatur Aumianus in lib. xxn, his verbis : 
« Replicatoque volumine edicti. » Nam volumen non 
dicitur nisi de charta. 


*, 
προφανεῖ xat δηµοσίἰᾳ χειµένην, ὡς ἀνοσίαν xat áse- 
θεστάτην ἀνελὼν σπαράττει (8) , δυεῖν ἐπιπαρόντων 
χατὰ τὴν αὐτη» πόλιν βασιλέων, τοῦ τε πρεσθυτάτου 
τῶν ἄλλων, χαὶ τοῦ τὸν τέταρτον ἀπὸ τούτου τΏς ἁρ- 
χῆς ἐπικρατοῦντος βαθµὀν. 'AXX οὗτος μὲν τῶν ττ- 
νιχάδε πρῶτος τοῦτον διαπρέψας τὸν τρόπον, ἅμα τὲ 
τοιαῦτα, ola χαὶ εἰχὸς ἦν, ὑπομείνας ὡς ἂν ἐπὶ τοι- 
ούτῳ τολµήµατι. τὸ ἄλυπον καὶ ἀτάραχον εἰς αὐτὴν 
τελευταίαν διετ/ρησεν ἀναπνοήν. ' 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ G. 


Περὶ τῶν κατὰ τοὺς βασι.λικοὺς οἴκους 
(Nic. H. E. ναι, 5). 


Πάντων δὲ ὅσοι τῶν πώποτε ἀνυμνοῦνται θαυμά- 
σιοι xai ἐπ᾽ ἀνδρείᾳ βεθοηµένοι, εἴτε παρ᾽ Ἕλλησιν 
εἴτε παρὰ βαρθάροις, θείους Ίνεγχεν ὁ xatphe καὶ 
διαπρετεῖς μάρτυρας, τοὺς ἀμφὶ τὸν Δωρόθεον βασι- 
λιχοὺς παΐδας, oi xai τῆς ἀνωτάτω τιμῆς παρὰ τοῖς 
ὑξσπόταις Ἠξιωμένοι, γνησίων τε αὐτοῖς ξιαθέσει τέ- 
xwv οὗ λειπόμενοι, µείκονα πλοῦτον ὡς ἀλτηθῶς 
ἕγηνται τῆς τοῦ βίου δόξης καὶ τρυφΏς τοὺς ὑπὲρ 
εὐσεθείας ὀνειδισμούς τε καὶ πόνους, xal τοὺς xexat- 
νουργηµένους ἐπ αὐτοῖς (9) πολυτρόπους θανάτους * 
ὧν ἑνός τινος otto κέχρηται µνησθέντες τῷ τοῦ βίου 
τέλει, σχοπεῖν £5 αὐτοῦ xal τὰ τοῖς ἄλλοις συµθεθη- 
χότα, τοῖς ἐντυγχάνουσι χαταλείἁοµεν Ἠγετό τις εἰς 
μέσον χατὰ τὴν προξιρηµένην πόλιν, ἐφ᾽ ὧν δεδηλώ- 
χαμεν ἀρχόντων. θύειν δὴ οὖν προσταχθεὶς, ὡς ἓν- 
ἱστατο, γυμνὸς µετάρσιος ἀρθῆναι χελεύεται, µάστιξί 
τε τὸ xdv σῶμα χαταξαίνεσθαι, εἰσότε ἠττηθεὶς, xàv 
ἅχων τὸ προσταττόµενον ποιῄσειεν. Ὡς δὲ xal ταῦτα 
πάσχων ἁδιάτρεπτος ἣν, ὄξος λοιπὸν ἤδη τῶν ὁστέων 
ὑποφαινομένων αὐτοῦ σὺν xal ἅλατι φύραντες, κατὰ 
τῶν διασαπέντων τοῦ σώματος μερῶν ἐνέχεον * ὡς δὲ 
xai ταύτας ἑπάτει τὰς ἀλγηδόνας, ἐσχάρα τοὐντεῦθεν 
xaX πῦρ εἰς μέσον εἴλκετο. Καὶ χκρεῶν ἐδωδίμων ól- 
χην τὰ λείφανα αὐτῷ τοῦ σώματος ὑπὸ τοῦ πυρὸς 
σὺκ εἰς ἄθρουν, ὡς ἂν μὴ συντόμως ἁπαλλαγείη, χα- 
τὰ βραχὺ δὲ ἀνηλίσχετο, οὗ πρότερον ἀνεῖναι τῶν ἐπι- 
τιθέντων αὐτὸν τῇ πυρᾷ συγχωρουµένων (10), πρὶν 
ἂν χα) μετὰ τοσαῦτα τοῖς προστασσοµένοις ἐπινεύ« 
σειεν. 'U à ἀπρὶς ἑχόμενος τῆς προθέσεως , νιχηφό- 
pos ἐν αὐταῖς ταῖς βασάνοις ἀπέδωχε την ψυχίν. Τοι- 
οὔτον τῶν βασιλικῶν ἑνὸς τὸ μαρτύριον παίδων. ἄξιον 
ὡς ὄντως (11) καὶ τῆς προσηγορίας * Πέτρος γὰρ ἐχα- 


(9) Κεχαινουργηµένους ἐπ᾽ abroic. Vulg. αὖ- 
τούς. In codd. Med.,Maz., Ευ]. et Sav. rectius le- 
gitur ἐπ αὐτοῖς. Sic eniu vilatur κχακορωνία ex 
nimia repetitione οὓς syllabz. 

(10) Συγχωρουµένων. Nec Nicephorus, nec in- 
terpreles hanc vocem  intellexerunl ; — quippe 
qai non animadverterint vocem συγχωρε:σθας hic 
passive sumi. 

(11) Ἄξιον ὡς ὄντως. Scribendum videtur ἁξίου. 
Refertur enim ad id quod praecessit, ἑνός. Porro 
de hoc Petro et de Dorotheo proposito cubiculi, 
Gorgonio, aliisque cubiculariis qui tunc csi suut, 
vide Acta passionis Indis et Domnus sie xxvi. Dc- 
cembris. 


199 


HISTORLE ECCLCTSIASTICJE LIB. VIII. 


134 


λεῖτο Οὐ χείρονα δὲ xai τὰ χατὰ τοὺς λοιποὺς ὄντα, A tyrium unius ex imperatoris cnbiculariis, digni pro- 


λόγου Qe:óóusvo, συμμετρίας, παραλείψοµεν, τοσοῦ- 
τον ἱστορῄσαντες, ὡς ὅ γε Δωρόθεος χαὶ ὁ Γοργόνιος, 
ἑτέροις ἅμα πλείοσι τῆς βασιλικής οἰχετείας, μετὰ 
τοὺς πολυτρόπους ἀγῶνας βρόχῳ τὴν ξωὴν µεταλλά- 
ξαντες, τῆς ἑνθέου νίχης ἀπηνέγχαντο βραθεῖχ. "Ev 
τούτῳ τῆς κατὰ Νιχομήδειαν Ἐκκλησίας ὁ τενικαῦτα 
προεστὼς "Άνθιμος, διὰ τὴν εἰς Χρ.ιστὸὺν μαρτορίαν, 
τὴν χεφαλὶν ἀποτέμνεται ' τούτῳ δὲ πλῖθος ἄθρουν 
μαρτύρων προστίθεται, οὐχ οἵδ ὅπως Ev τοῖς κατά 
την Νιχομίήδειαν βασιλείοις, πορχαϊᾶς (12) ἓν αὐταῖς 
óh ταῖς ἡμέραις ἀφθείσης * ἣν χαθ) ὑπόνοιαν ψευδῆ 
πρὸς τῶν ἡμετέρων ἐπιχειρηθῆναι λόγου διαδοθέντος, 
παγγενη σωρηδὸν βασιλικῷ νεύµατι τῶν τῇδε θεοσε- 
θῶν, οἱ μὲν ξίφει κατεσφάττοντο, οἱ δὲ διὰ πυρὸς kxe- 
λειοῦντο. "Ὅτε λόγος ἔχει, προθυµίᾳ θεία τινὶ xal 
ἁὁῥήτῳ, ἄνδρας ἅμα γυναιξὶν ἐπὶ τὴν πυρὰν καθάὰλ- 
λεσθαι’ δήσαντες δὲ οἱ δήµιοι ἄλλο τι mr og ἐπὶ 
σχάφαις, τοῖς θαλαττίοις ἑναπέῤῥόιπτον βωθοῖς. Τοὺς 
δὲ vs βασιλιχοὺς μετὰ θάνατον παΐδας, vf κατὰ «f; 
προσηχούστς κηδείας παραδοθέντας , αὖθις ἓξ ὑπαρ- 
χῆς ἀνορύξαντες ἑναποῤῥίφαι θαλάσσῃ xaX αὐτοὺς 
ᾧροντο δεῖν οἱ νενοµισµένοι δεσπόται, ὡς ἂν μὴ ἓν 
pf ust) ἀποχξιμένους προσχυνοϊΐἑν τινες, θεοὺς αὖὐ- 
τοὺς, ὣς Υε ᾧοντο, λογιζόµενοι. Καὶ τὰ μὲν ἐπὶ τῆς 
Νικομηδείας χατὰ τὴν ἀρχὴν ἁποτελεσθέντα τοῦ διω- 
Υµοῦ, τοιαῦτα. Οὺκχ εἰς μακρὸν δὲ ἑτέρων κατὰ τὴν 
Μελ.τινὴν (15) οὕτω χαλουμένην χώραν, xaY ab πάλιν 
ἄλλων ἀμρὶ τὴν Συρἰών (14) ἐπιφνῆναι τῇ βασιλείᾳ 


πεπειραµένων, τοὺς πανταχόσε τῶν ἐχχλησιῶν προ- C 


εστῶτας εἰρχταῖς xal δεσμοῖς ἐνεῖραι πρόσταγμα 
qolza βασιλιχόν. Καὶ ἓν d$ θέα τῶν ἐπὶ τούτοις γι- 
νοµένων πᾶσαν δ.ήγησιν ὑπεραίρουσα, µυρίου πλή- 
θους £y παντὶ τόπῳ καθειργνυµένο», xa τὰ πανταχΏ 
δεσµωτήρια ἀνδροφόνοις καὶ τυµθωρύχοις πάλαι πρὀ- 
τερον ἐπεσχευασμένα, τότε πλτρούντων ἐπισχόπων 


(19) Πυρκαϊᾶς. De Ίος incendio quod Nicome- 
die contigit anno 1 persecutionis, vide illustre tes- 
timonium Constantini imp. in Oratione ad saucto- 
run catum capite penultimo. 

(15) Κατὰ τὴν Με.ιτινήν. In. vetustissimo co- 
dice Maz. scribitur Μελιτίνην accentu in penultima. 
Urbs ct regio ita dicta est in minore Armenia, ut 
{η notavi. Porro de tyranno qui in ea regione 
imperium arripuit, nihil legi. 

(14) "A.L1o» dpgl τὴν Συρίαν. Eugenium intel. 
ligit, qui in Syria brevi admodum tempore tyran. 
pnidem gessit. Totam historiam narrat Libanius 
tim in. Oratione ad Theodosium post reconciliatio- 
nem, pag. 411, tum in Antiochico, pag. 965. Qui- 
bus jungzendus est locus ejusdem Libanii ex oratione 
ad Theodosium de seditione Antiochena, pag. 399. 
Erat quidam tribunus Seleucie, nomine Euge- 
nius, qui militibus quingentis erat prapositus. 
His opus id injunctum erat, 'ut os portus aditurn- 
«que excavarent. Milites cum diu noctuque sine in- 
lermissione laborarent, :egre id ferentes, praepositum 
suum ad imperium capessendum compellunt mor- 
tem minitantes nisi ipsis assensum praberet. Hoc 
modo coactus tribunus, purpura ex simulacro Dei 
cujuspiam abrepta, imperator salutatur ; mox Antio- 
chi»m qux tum presidio militum vacua erat, ratus 
$i eam sibi adjungere posset, plurimum inceptis 
profuturam, subito tendit, eamque circa occasum 
$0lis occupat. At milites, solita per totutu iter lasci- 


fecto suo nomine. Petrus enim ille vocabatur. Reli- 
quorum vero martyria nibilo inferiora, tamen bre- 
vitatis studio hic omittemus. Id tantum retulisse 
sufficiet, quod Dorotheus et Gorgonius una cum 
aliis pluribus qui in palatio ministrabant , post cu- 
jusque modi certamina, elisis laqueo faucibus, divi- 
n:e victorias proiniuin adepti sunt, Tunc etiam Àn- 
thimus, Ecclesie Nicomediensis episcopus, ob con - 
fessionem Cliristi in eadem urbe capite truncatus 
est, Huic adjuncta est ingens martyrum multitudo. 
Quippe iisdem diebus, nesciu quo casu , in palatio 
excitatum erat incendium. Cujus cum nostros au- 
ctores fuisse publicus rumor falsa suspicione ja- 
classet , imperiali jussu quotquot illic erant Del 
cultores, acervatim cum suis familiis, alii gladio, 
flammis alii consumpti periere. Tunc divina qua- 
dam alacritate qux verbis explicari non potest, 
conciti viri simul ac mulieres, in ardentem rogum 
insiliisse dicuntur. 998 Alios quoque innumera- 
biles vinctos et scaphis impositos, carnifices in pro- 
fundum mare projecere. Sed et corpora regiorum 
cubicularioruim, qux post mortem convenienti Lra- 
dita fuerant sepulturz, ipsi eoruin legitimi domini 
erui ex sepulcro et in mare projici oportere censue- 
runt, ne quis illos sepulcris conditos, pro diis , ut 
ipsi quidem opinabantur, reputans, in posterum 
adoraret. Et hzc quidem in ipso persecutionis exor- 
dio Nicomedi:e gesta sunt. C:eterum paulo post cum 
alii in Melitina Armeuix regione, alii in Syria iin- 
perium arripere conati essent , promulgatum est 
imperatoris edictum, utomnes ubique Ecclesiarum 
antistites vincti in. carcerem truderentur. Earum 
vero rerum qua postea facte sunt spectaculum, 
omnem prorsus dicendi copiam superabat ; quippe 
cum innumerabilis ubique hominum multitudo cu- 


via usi, agros vastaverant, vinoque ac epulis seso 
ingurgitaverant. Quo comperto Antiochenses, pau- 
citatem militum ebrietatemque despectui habentes, 
lapidibus ac cujusque modi telis, ipsis mulieribus 
adjuvantibus, tam tyrannum iu palatium tendentem, 
quam nilites omnes interfecerunt : ita ut περὶ πρῶ- 
τον Όπνον circa primam vigiliam, nemo ex ipsis su- 
peresset. At imperator, qui multam gratiam Antio- 
chensibus habere debuisset, in Antiochensis et Se- 
leucensis ordinis principes gladio animadvertit, cum 
nec hi nec illi quidquam commeruissent. Inter quos 


el avus Libanii, forma conspicuus et. proceritate 
corporis, est interemptus. Ilaec ex pag. 411 et 563. 


Porro Libanius in oratione ad Theodosium de sedi- 
tione, nos docet hune tribunum militum Seleucen- 
sium dictum esse Eugeniuin ; imperatorem autem 
esse Diocletianum, quem Dioclein vero ac genuino 
nomine (sic enim dietum est teste Victoris Epito- 
me) eo loco bis appellat, Sic euim ait ; 'O 6 Διο- 

λέγων σοι xal τὸν Ἱναγχασμένον Εὐγένιον, 
καὶ τὴν £x Σιχελίας δεῦρο µετά µέθτς ἄφιξιν, etc. 
Lego ἐχ Σελευχείας, ut ex aliis Libanii lovis supra 
memoratis constat. Habes igitur tyranni nomen at- 
que historiam, quam nos primi ex Libanii oraiio- 
nibus eruimus. Tempus vero quo Eugenius tyranni- 
dem arripere conatus est, hic Eusebii loeus deela- 
rat, Diocletiano scilicel octies ct Maximiano septies 
COSS. 


755 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


» 


726 


stodie manciparetus : el carceres olim homicidis A xal πρεσθυτέρων καὶ διαχόνων , ἀναγνωστῶν τε χαὶ 


et sepulerorum expilatoribus deputati, tunc epi- 
&copis, presbyteris, diaconis, lectoribus atque exor- 
cistis complerentur, adeo ut iis qui ob crimina con- 
deinnati fuerant, nullus jam locus superesset. Rur- 
$us vero cum aliud edictum priora illa subsecutum 
faisset, quo pr:ecipiebatur ut carceribus inclusi, si- 
quidem sacrificassent, liberi abire sinerentur ; 
8i vero id renuerent, tormentis gravissimis crucia- 
rentur ; vix jam iniri nuinerus potest omnium qui 
deinceps in singulis provinciis passi sunt marty- 
rium; ac przsertim eorum qui por Africam et Mau- 


ἐπορχιστῶν, ὡς μηδὲ χώραν ἔτι τοῖς ἐπὶ χαχουργίαις 
καταχρίτοις (15) αὐτόθι καταλείπεσθαι. Λὖθις δ᾽ ἑτέ- 
pov (16) τὰ πρῶτα γράµµατα ἐπιχατειληφότων, Ev 
οἷς τοὺς χαταχλείστους , θύσαντας μὲν, ἐᾷν βαδίζειν 
ἐπ᾽ ἐλευθερίας, ἐνισταμένους δὲ µυρίαις χκαταξαίνειν 
προστέταχτο βασάνοις, πῶς ἂν πάλιν ἐνταυθα τῶν 
καθ) ἑχάστην ἐπαρχίαν μαρτύρων ἀριθμήσειέ τις τὸ 
πλῆθος, xaX μάλιστα τῶν χατὰ τὴν Αφϕριχὴν xal τὸ 
Μαύρων ἔθνος, θηθαΐδα τε xaX κατ) Αἴγυπτον; ἑἐξ fic 
καὶ εἰς ἑτέρας ἤδη προελθόντες πόλεις τε χαὶ ἕπαρ- 
χίας, διέπρεψαν τοῖς µαρτυρίοις. | 


ritaniam, per Thebaidem et Egyptum sunt interfecti. Ex /Egypto quidem nonnulli in alias quoque 


urbes ac provincias transgressi, nobilibus martyriis iuclaruerunt. 


CAPUT ΥΠ. 
De Agyptiis qui in Phonice passi sunt. 


Ei quosdam quidem illorum in Palaestina claruisse 
novimus, quosdam vero apud Tyrum urbem Pho- 
niees. Quos quis est qui cuim videret, non admi- 
rats sit. innumerabiles ictus flagrorum,, et in 
jis perferendis coustantiam illorum revera illu- 
strium Christiana fidei athletarum : οἱ post ver- 
bera certamen cum bestiis humanum sanguinem 
lambere assuetis : atque in eo certamine incursus 
299 pardorum , et ursorum immanium , aprorum 
etiam et tanrorum , quos admoto igne et candenti 
ferro adversus illos incitabant : admirabilem deni- 
que fortissimorum martyrum in singulis hestiis su- 


B 


stinendis patientiam, Qu: cum gererentur, nos ipsi C 


preseutes aderamus : ubi et divinam potentiam 
Servatoris nostri Jesu Christi , cui tunc martyres 
testimonium perhibebánt, presentem et semet- 
ipsam manifeste martyribus exhibentem perspexi- 
mus. Si quidem voracissimz bestiz, longo tempo- 
rís spatio nec atlingere sanctorum corpora, nec 
propius aecedere sunt aus. Verum in alios qui- 
dem, qui a fidc nostra alieni ipsas instigabant, im- 
petum suum converterunt. Solos vero sacrosanctos 
atliletas , qui nudis corporibus stabaut , et commo- 


(15) Τοῖς ἐπὶ καχουργίαις κατακρίτοις. Musculus 
verti : ε lta ut iis qui propter maleficia damna- 
bantur, nullus superesset in custodiis loeus. » Chri- 
Stophorsonus vero sic interpreiatus est : « llis qui 
maleficiis tenebantur. obstricti, etc. » Ignoravit 
scilicet tm Musculus quam Christophorsonus, reos 
post capitalem sententiam in carcere detentos adliuc 
fuisse, ex constitutione Tiberii. 

: (16) Αὖθις δ' ἑτέρων. Tertium hoc fuit edictum 
Imperatorum contra Christianos. Primo quidem 
edicto jusserat imperator destrui ecclesias, et Scri- 
pturas sacras igne. comburi : utque honorati si sa- 
crificari recusassent, diguitate sua privarentur; 
viliores libertatem amitterent, ut est in capite 9. 
Alterum edictum paulo post subsecutum est, ut epi- 
scopi, preshyteri el. diaconi in carcerem cunjice- 
rentur, et ad sacrificandum omnibus modis coim pel- 
lereniur, ut. ibidem scribit Eusebius. Tertium edi- 
cium, omnes cujuscunque generis Cliristianos tam 
laicos quam clericos comprehendit, quod anno 

rseculionis n propositum esse ait. Eusebius in 
ibro De martyribus Palestine, cap. à. Videtur 
famen hoc edictum potius quartum fuisse, Secuu- 
dim enim edictum ae tertium ad solos sacerdotes 


o" 


D 


ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ 7’, 
Περὶ τῶν κατὰ Φοινίκη» Αἱγυπτίων 
(Nic. H. E. vit, 7). | 

Ἴσμεν γοῦν τοὺς ἐξ αὐτῶν διαλάµψαντας ἓν Πας 
λαιστίνη, ἴσμεν δὲ xal τοὺς ἐν Τύρῳ τῆς Φοινίκης« 
οὓς τίς ἰδῶν, o) κατεπλάγη τὰς ἀναριθμήτους µάστι- 
γας, καὶ τὰς ἐν τούτοις τῶν ὡς ἀληθῶς παραδό» 
ξων (17) τῆς θεοσεθείας ἀθλητῶν ἑνστάσεις, τὀν τε 
παραχρΏῆμα μετὰ τὰς µάστιγας Ev θηρσὶν αἱμοξόροις 
ἀγῶνα , xaX τὰς Ev τούτῳ παρδάλεων xaX διαφόπων 
ἄρχτων, συῶν τε ἀγρίων xaX πυρὶ xal σιδἠρῳ χεχαν« 
πηριασµένων βοῶν προσθολὰς, xaX τὰς πρὸς ἕχαστον 
τῶν θηρίων θανυμασίους τῶν γενναίων ὑπομονάς; Οἷς 
γιγνοµένοις xat αὐτοὶ παρΏμεν, ὁπηνίχα τοῦ µαρτυ- 
ρουµένου Σωτῆρος ἡμῶν αὐτοῦ δὴ Ἰησοῦ Χριστοῦ 
τὴν θείαν δύναμιν ἐπιπαροῦσαν, ἑναργῶς τε αὐτὴν 
τοῖς µάρτυσιν ἐπιδειχνόσαν ἱστορήσαμεν, τῶν ἀνθρω- 
ποθόρων ἐπὶ πλείονα χρόνον μὴ προσφαύειν μηδξ 
πλησιάζειν τοῖς τῶν θεοφιλῶν σώμααιν ἐπιτολμώντων, 
ἀλλ ἐπὶ μὲν τοὺς ἄλλους, ὅσοι δήπουθεν ἔξωθεν (18) 
ἐρεθισμοῖς παρώρμων αὐτὰ, Φφερομένων, µόνων ὃΣ 
τῶν ἱερῶν ἀθλητῶν γυμνῶν ἑστώτων καὶ ταῖς yspol 
κατασειόντων, ἐπί τε σφᾶς αὑτοὺς ἐπισπωμένων 
(τοῦτο γὰρ αὐτοῖς ἐχελεύετο πράττειν) imo ὅλως ἐφαν 
πτοµένων, ἀλλ᾽ ἔσθ᾽ ὅπη μὲν χαὶ Ex αὐτοὺς ὁρμών» 
των, οἷα δὲ πρός τινος θειοτέρας δυνάµεως ávaxpou- 
pertinebat. Ac secundo quidem jussum erat ut in 
carcerem conjicerentur. Tertio vero mandatum est, 
ut iidem sacerdotes tormentis adhibitis ad sacrifi- 
candum corapellerentur. 

(11) Tov ἀ Ίηθῶς παραδόξωνγ. Paradoxi diceban- 
tur athlete qui multas victorias retulerant, ut jam- 
pridem notavit Petrus Faber in Agonistico, lib. 11, 
pag. 605. Porro in. codd. Med. et Maz. legitur τῶν 
ὡς ἀλτθῶς, quod certe est elegantius, 

(18) Ἔξωθεν. Nicephorus in capite 7 lib. wit, 
intellexit eos qui extra arenam stabant, et. bestias 
clamoribus incitabant. Sed Rufinus non spectatores 
intellexit, sed arenarios, quibus artis est instigare 
bestias, ut ipse loquitur : « Verum bestiz, inquit, 
illos ipsos, qui ad instigandum mittuntur, incredi- 
bili velocitate discerpunt, » Christophorsonus Nice- 
phori expositionem secutus est. Sic enim vertit : 
t [n inlideles quiextra repagula, alius aliunde, eas 
jn martyres instgarunt, » etc. Ex quo apparet 
eum duplici modo interpretatum esse vocem ἔξω- 
θεν; tam de infidelibus, quam de iis qui exta 
srenam stabant. Occurrit eadem vox infra in 
hoe capite τοὺς μὲν ἄλλους τῶν ἔζωθεν προς» 
Ιόγτωγ. 


'" 


(SSTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VIII. 


758 


I, καὶ αὗ πάλιν εἰς τοὐπίσω χωρούντων. "OU xai A tis manibus eas in semetipsos provocabant (id enim 


Ἀχρὸν viwwóucvov, θαῦμα παρεῖχεν οὐ σμιχρὸν 
ἑωμένοις, ὥστε ἤδη διὰ τὸ ἄπρακτον τοῦ πρώ- 
δεύτερον χαὶ τρίτον προσα-ίεσθαι ἑνὶ καὶ τῷ 
µάρτυρι θηρίον. Καταπλαγήναι δ) ἣν τὴν ἐπὶ 
& ἁπτόητον τῶν ἱερῶν ἑχείνων χαρτερίαν, xal 
V σώμασ. νέοις βεθηχυῖαν xal ἁλιάτρεπτον Év- 
V. 'Ἑώρας (00v Ἁλικίαν οὐδ' ὅλων ἐτῶν εἴχοσι, 
δεσμῶ» ἑστῶτος νέου, xaX τὰς μὲν χεῖρας ἕφα- 
τος εἰς στα»ροῦ τύπον, ἀχαταπλέχτῳ δὲ xal 
ιεῖ διανοίᾳ ταῖς πρὸς τὸ θεῖον σχολαΐτατα τετα- 
λιταῖς, μηδ᾽ ὅλως τε μεθισταμένου μηδ' ἆπο- 
/τός «t τηῦ ἔνθα εἰστίχει τόπου, ἄρχτων xol 
ἴλεων θυμοῦ καὶ θανάτου πνεύντων, καὶ σχξδὸν 
'χαθαπτοµένων αὐτοῦ τῆς σαργὸς, ἀλλ᾽ οὐχ. οἵδ' 
θείᾳ καὶ ἀποῤῥήτῳ δυνάμει μονονουχ» φραττ 
4 τὸ στόμα, xaX αὖθις παλινδρομούντων εἰς τοῦ- 
Καὶ οὖτος μὲν οὖν τοιοῦτός τις Tv. Πάλιν δ' 
pou; εἶἷδες, πέντε γὰρ οἱ πάντες ἐτύγχανον, 
μένῳ ταύρῳ παραθληθέντας, ὃς τοὺς μὲν ἄλλους 
ξωθεν προσιόντων, τοῖς χέρασιν εἰς τὸν ἀέρα 
y διεσπάραττεν, ἡμιθνητας αἴρεσθαιχαταλιπὼν, 
όνους δὲ θυμῷ xal ἀπειλῇ τοὺς ἱεροὺς ὁρμῶν 
2ρᾷς, οὐδὲ πλησιάξειν αὐτοῖς οἷός τε ἣν, χυρίτ- 
& τοῖς ποσὶ (19) καὶ τοῖς χέρασι τῇδε κἀχεῖσε 
ενος, xal δ.ἀἁ τοὺς τῶν χαυτήρων ἑἐρεθισμοὺς 
) χα) ἁτειλτς πνέων, εἰς τοὺπίσω πρὸς τῆς ic- 
νθε(λχκετο Προνοίας' ὡς μηδὲ τούτου μηδὲν µτ- 
ς αὐτοὺς ἀδικῆσαντος, ἕτερα ἅττα αὐτεῖς ἐπ- 
θαι θτρία. Τέλος δὴ οὖν μετὰ τὰς δεινὰς χαὶ ποι- 
πούτων προσβολὰς, ξίφει χατασφαγέντες (30) 
ντες, ἀντὶ γῆς χαὶ τάφων τοῖς θαλαττίοις παρα- 
αι χύµασι. 


ο) 


facere jubebantur) ne contigerunt quidem. limo in- 
terdum quidem in eos irruebant ; sed protinus 
quasi divina quadam virtute repulsx , retro cede- 
bant. Quz cum diutius fierent , non mediocri ad- 
miratione defixi erant spectatores : adeo ul ob 
cassum et inauem prioris bestiz: incursum, altera 
rursus ac tertia iun unum eumdemque mar!yrem 
emitteretur. Mirari tuuc licebat intrepidam erga 
h:ec sanctorum constantiam, et stabilem atque in- 
concussam in leneris corporibus animi fortitudi- 
nem. Quippe vidisses tunc adolescentulum vixdum 
vicesinium etatis annum ingressum, absque vincu- 
lis stantem : et manibus in crucis formam expan- 
sis, firmoque ct impavido animo attentissime Dce 
supplicantem ; nee ab eo in quo steterat loco re- 
cedentem aut ullatenus declinantem : cum iuterim 
ursi et pardi furorem ac mortem anbelitu ipso spi- 
rantes , membra illius pene jam moraibus invade- 
rent. Qui tamen,nescio quo pacto, constrictis di- 
vina quadam οἱ arcana. virtute ipsorum faucibus , 
retro protinus abscedebant. Et hie quidem 66 ges- 
sit isto quem diximus modo. Rursus vero alios vi- 
disses (erant enim omnes numero quinque) efferato 
objectos tauro , qui alios quidem ex infidelium nu- 
mero cornibus in sublime jactatos discerpebat ac 
semivivos asportandos relinquebat : ad solos autem 
sacros martyres, cum in eos furens et minabundus 
irrueret, ne accedere quidem poterat. Sed pedibus 
terram quatiens, et hac illac jactans cornua, atque 
ob candentis fecri stimulos 300 furorem ac minas 
spirans, nihilominus divina obsistente providentia 
retro avertebatur. Proinde cum nullatenus ab eo 


essent, alie rursus in illos immissz sunt bestiz, Tandem denique post multiplices et bor- 
)$ bestiarum incursus cuncti gladio confossi, sepuleri loco marinis gurgitibus commendati 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ H'. 

τῶν κατὰ τὴν Αἴἵγυπτον (Nic. H. E. vit, 8). 
V τοιοῦτος μὲν ὁ ἁγὼν τῶν χατὰ Τύρον τοὺς 

εὐσερείας ἄθλους ἑνδειξαμένων Αἰγυπτίων. 
ἄσειε δ᾽ ἄν τις αὐτῶν χαὶ τοὺς ἐπὶ της οἰχείας 
ιαρτυρήσαντας ἕνθα μυρίοι τὸν ἀριθμὰν ἄνδρες 
γυναιξὶ xaX παισὶν, ὑπὲρ τῆς τοῦ Σωτηρος ἡμῶν 
χαλίας τοῦ προσχαίρου Cv καταρρονήσαντες, 
βους ὑπέμεινον θανάτους. Οἱ μὲν αὐτῶν μετὰ 
jog xal στρεθλώσεις μάστιγάς τε χαλεπωτάτας, 
ιωρίας ἄλλας ποιχίλας χα) φρικτὰς ἀχοῦσαι pa- 
ις πυρὶ παραδοθέντες, οἱ δὲ πελάγει χαταθρο- 
έντες, ἄλλοι δὲ εὐθαρσῶς τοῖς ἁποτέμνουσι τὰς 
Uy προτείναντες χεφαλὰς, οἱ δὲ xal ἑναποθανόν- 
αἷς βασάνοις, ἕτεροι δὲ λιμῷ διαφθαρέντες * xal 
πάλιν ἀνασχολοπισθέντες, οἱ μὲν χατὰ τὸ σύν- 
τοῖς καχούργοις, οἱ δὲ καὶ χειρόνως ἀνάπαλιν 


l)) Κυρίττων δὲ τοῖς ποσί. Hunc locum Nicepho- 
aterpolavit οἱ iu sensum. prorsus alienum con- 


le 
} Elige: κατασφαγέντες. Langus vertit « jugu- 
» recie, ut equidein sentio. Mos enim erat, ut 


CAPUT Viil. 
De iis qui in Egypto passi sunt. 
Hujusmodi fuit certamen ZEgyptliorum , qui ia 
urbe Tyro pro pietate gloriose dimicarunt. Sed et 
illos AEgyptios qui domi martyrium perpessi sunt , 
merito quis adimiretur. lllic enim viri prope iunu- 
merabiles cum uxoribus et liberis, pro Servatoris 
nostri doctrina temporalem hanc vitam aspernati, 
' varia mortis genera sustinuerunt ; alii quidem post 


D ungulas ac fidiculas, post crudelissima verbera et 


varios ipso etiam dictu horrendos cruciatus flam- 
mis absumpti : alii vero in mare demersi. Alii car- 
nificibus capita sua amputanda alacri animo pra 
buerunt. Nonnulli tormentis ipsis immortui; qni- 
dam fame consumpti. Alii denique in crucem acti; 
pars eo. modo. quo 1nalefici vulgo suffigi solent : 
pars atrocius , capite deorsum verso clavis conflxi, 


confectores immitterentur, qui noxios in arena 
jugularent, ut supra observavi ubi de passione Po- 
ycarpi. Cave igitur existimes martyres illos capito 
truncatos fuisse. 


759 


fame interiissent. 


CAPUT ΙΧ. 
De iis qui in Thebaide passi sunt. 

Verum omnem dicendi copiam superant crucia- 
tus illi ac dolores quos apud Thebaidem martyres 
pertulerunt, acutis testis vice ungularum adhibitis 
toto corpore ad mortem usque lacerati. Mulieres 
vero altero pede religatze sublimes capite deorsum 
vergente , machinis quibusdam in altum sublatz , 
nudisque ac prorsus intectis corporibus , feedissi- 
mum simul atque inhumanissimum spectaculum 
cunctis intuentibus prebueruut. Alii rursus ad ar- 
: bores et ramos alligati interiere. Nam cuum robu- 
stissimos ramos inflexos machinamentis quibusdam 
jn unum coire fecissent, 901 martyrum cruribus 
uirinque ad eos religatis , ramos in proprium ac 
naturalem situm reverli sinebant , ut membra eo- 
rum adversus quos hac excogitaverant , uuo simul 
jmpetu discerperentur. Atque hzc omnia non pau- 
cis diebus nec exiguo temporis spatio, sed prolixo 
aliquot annorum curriculo centinue perpetrata sunt : 
eum nunc deni, interdum viceni et amplius; non- 
nunquam ad triginta usque et sexaginta ; quando- 
que οἱ centeni virl simul ac inulieres cum parvulis 
uno die interficerentur, variis ac per vices alter- 
patis suppliciis addicti. Nos quoque cum in illis 
partibus degcremus, quam plurimos acervatim uno 
die : alios quidem capite truncatos, alios vero 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS 1 


εἰ vivi eo usque servati , quoad in ípsis patibulis Α χατωχάρα προσηλωθέντες, τηρούμενοί τε ζῶντες, 





“- IllSTORICA. 160 


εἰσότε xaX ἐπ᾽ αὐτῶν ἱχρίων λιμῷ διαφθαρεῖεν. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ϐ’. 
Περὶ τῶν κατὰ θηδαῖδα (Nic. H. E. vn, 8). 

Πάντα δ᾽ ὑπεραίρει λόγον, xaX ἃς ὑπέμειναν αἰχίας 
xai ἀλγηδόνας οἱ χατὰ θηθαῖΐδα µάρτυρες, ὀστράχοις 
ἀντὶ ὀνύχων ὅλον τὸ σῶμα χαὶ μέχρις ἁπαλλαγῆς τοῦ 
βίου χαταξαινόµενοι, γύναιά τε τοῖν ποδοῖν ἐξ ἑνὸς 
ἀποδεσμούμενα, µετέωρά τε χαὶ διαέρια (21) κάτω 
κεφαλὴν µαγγάνοις τισὶν εἰς Όψος ἀνελχόμενα, Yu- 
μνοῖς τε παντελῶς xai μτδ' ἐπιχεκαλυμμένοις τοῖς 
σώµασι, θέαν ταύτην αἰσχίστην χαὶ πάντων ὠμοτά- 
την xal ἁπανθρωποτάτην τοῖς ὁρῶσιν ἅπασι παρ- 
εσχηµένα. "Αλλοι δ' αὖ πάλιν δἐνδρεσι xal πρέμνοις 
ἐναπέθντσχον δεσµούµενοι. Τοὺς γὰρ μάλιστα στεζ- 
ῥοτάτους τῶν κλάδων μτχαναῖς τισιν ἐπὶ ταὐτὸν συν- 
έλχοντες, εἰς ἑχάτερά τε τούτων τὰ τῶν μαρτύρων 
ἀποτείνοντες σκέλη, εἰς τὴν ἑαυτῶν Ἡφίεσαν τοὺς 
Χλάδους φέρξσθαι φύσιν, ἄθρουν τῶν μελῶν διασπα- 
σμὸν χαθ) ὧν ταῦτ ἐνεχείρουν, ἐπινοοῦντες. Καὶ 
ταῦτά γε πάντα ἐνηργεῖτο οὐκ Em ὀλίγας ἡμέρας 1) 
χρόνον τινὰ βραχὺν , ἁλλ' ἐπὶ μακρὸν ὅλων ἑτῶν διά- 
στηµα, ὁτὲ μὲν Πλειόνων f| δέχα, ὁτὲ δὲ ὑπὲρ τοὺς 
εἴχοσι τὸν ἀριθμὸν ἀναιρουμένων, ἄλλοτε δὲ οὐχ 
ἧττον χαὶ τριάχοντα, Ἡδη δὲ ἐγγύς που xal ἐξήχοντα, 
xai πάλιν ἄλλοτε ἐἑχατὸν iv ἡμέρᾳ pii ἄνδρες ἅμα 
χομιδή νηπίοις καὶ γυναιζὶν ἐχτείνοντο, ποικίλαις xat 
ἐναλλαττούσαις τιµωρίαις καταδιχαχόµενοι. Ἱστορή- 
σαμεν δὲ xal αὐτοὶ (22) ἐπὶ τῶν τόπων γενόμενοι, 


flammis traditos vidimus. Adeo ut gladii ipsi he- ᾳ πλείους ἀθρόως χατὰ μίαν ἡμέραν, τοὺς μὲν τῆς χε- 


betarentur, οἱ οδδάθγΓθ amplius non valentes fran- 
gerentur; ipsique carnifices viribus fatiscentes , 
sibi invicem succederent. Quo quidem tempore mi- 
rabilem in primis animi ardorem , vereque divinam 
virlutein et alacritatem eorum qui in Christum 
Dei crediderant, oculis nostris conspeximus. Éte- 
nim vixdum adversus primos lata erat sententia , 
cum alii aliunde ad tribunal judicis prosilieruut , 
Christianos sese confessi. EL pericula quidem cun- 
ctaque multiformium tormentorum genera parvi du- 
cebant : supremi vero omnium Numinis cultum li- 
hera voce absque ullo metu profitebantir; et cum 
gaudio atque hilaritate, ridentes capitalem senten- 
tiam excipiebant : adeo ut in laudem conditoris 


φαλῆς drotouhv ὑπομείναντας, τοὺς δὲ τὴν διὰ πυ- 
ps τιµωρίαν' ὡς ἀμθλύνεσθαι φονεύοντα τὸν σίδη- 
ρου, ἀτονοῦντά τε διαθλᾶσθαι, αὐτούς τε τοὺς ἆναι- 
ροῦντας ἁποχάμνοντας, ἁμοιθαδὸν ἀλλήλους διαδέ- 
χεσθαι. Ὅτε xai θαυµασιωτάτην ὁρμὶν, θείαν τε ὡς 
ἀληθῶς δύναμιν xal προθυµίαν τῶν εἰς τὸν Χριατὸν 
τοῦ Θεοῦ πεπιστενχότων συνεωρῶμεν. "Apa vovv τῇ 
χατὰ τῶν προτέρων ἀποφάσει, ἐπεπήδων ἄλλοθεν 
ἄλλοι τῷ πρὸ τοῦ δικαστοῦ βήµατι (25), Xptozta- 
νοὺς σφᾶς ὁμολογοῦντες , ἀφροντίστως μὲν πρὸς τὰ 
δεινἁ xal τοὺς τῶν πολυειδῶν βασάνων τρόπους δια: 
χείμενοι, ἀχαταπλήχτως δὲ παῤῥτσιαξόμενοι ἐπὶ τῇ 
εἰς τὸν τῶν ὅλων Θεὸν εὐσεθείᾳ, µετά τε χαρᾶς καὶ 
γέλωτος xaX εὑφροσύνης τὴν ὑστάτην ἀπόφασιν τοῦ 


omnium Dei psalmos hyinnosque et gratiarum ac- D θανάτου χαταδεχόµενοι, ὥστε Φάλλειν, xal Ὄμνους 


fiones ad extremum usque spiritum concinerent. 
Et hi quidem admiratione profecto digni exstite- 
runt, Verum ii maximam pre cunctis laudem at- 
que admirationem merentur, qui opibus ac nobili- 
tate polleutes , et ob eloquentiam ac philosophiz 


(21) Αιαξρια. Monstrosam lectionem hic exhibet 
"Nicephorus: ex quo apparet illum depravatissimis 
Eusebii codicibus usum fuisse. Nam pro διαέρια, 
liabet οἷά τινα ἱερεῖα, quod sensu caret. 

(33) Ἱστορήσαμεν δὲ καὶ αὐτοί. Ex hoc loco di- 
scimus, Eusebium in Ἐργρίο versatum fuisse, quod 
ctiam testatur Theodorus Metochita in Collectaneis : 
quo loco observat omnes non modo ZEgyptios , verum 


cliam eos qui in "Egypto versati sunt, intricata qua- 


xaX εὐχαριστίας eig τὸν τῶν ὅλων Ocby μέχρις aó- 
τῆς ἑσχάτης ἀναπέμπειν ἀναπνοῆς. θανμάσιοι μὲν 
οὖν xai οὗτοι: ἐξαιρέτως δὲ ἐχεῖνοι θα»μασιώτεροι, 
οἱ πλούτῳ μὲν xal εὐγενείᾳ xai δόξῃ, λόγῳ τε καὶ 
φιλοσοφία διαπρέφαντες, πάντα γε μὴν δεύτερα θέ- 


dam et obscura dictione in scribendo usos fuisse. 
Inter qnos non postremo loco recenset Eusebium 
nostrum. 

(25) Τῷ πρὸ τοῦ δικαστοῦ βήματι. Mira locutio, 
tribunal quod est ante judicem. Βῆμα ergo sumitur 
pro gradibus tribunalis. Hinc judex sedere dicitur πρὸ 
τοῦ βήματος, id est, pro tribunali, vel pro tribuna- 
libus, ut hic loquitur Rufinus. 


τοι 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. ΤΠ. 


10$ 


µενοι τῆς ἀληθοῦς εὐσεδείας, xaX τῆς εἰς τὸν Σωτῆρα A studium non mediocrem gloriam consecul , tamen 


xal Κύριον ἡμῶν Ἰητοῦν Χριστὸν míozstQ* οἷος 
Φ,λόρωμος T», ἀρχήν τ.να οὗ τὴν τυχοῦσαν τῆς xaz' 
Αλεξάνδρειαν βασιλικῆς διοικήσεως (24) ἐγχεχειρι- 
σµένος, ὃς μετὰ τοῦ ἀξιώματος καὶ τῆς Ῥωμαϊκῆς 
τιμῆς ὑπὸ στρατιώταις δορυφορρύμενος, ἑκάστης 
ἀνεχρίνετο ἡμέρας ' Φιλέας τε τῆς θμουϊτῶν Ἐκχλη- 
σίας ἐπίσχοπος, διαπρέφας ἀνῆρ ταῖς χατὰ τὴν πα- 
τρίδα πολιτείαις τε χα) λειτουργίαις, Ev τε τοῖς xac 
Φιλοσορίαν λόγοις ol xat µυρίων ὅσων πρὸς αἵματός 
«2 xaX τῶν ἄλλων φίλων ἀντιθολούντων, ἔτι μὴν τῶν 
ἐπ᾽ ἀξίας [ἀρχόντων] (95), πρὸς δὲ χαὶ αὐτοῦ τοῦ 
διχαστοῦ (26) παρακΦλοῦντος, ὡς ἂν αὐτῶν οἴχτον 
λάδοιεν , φειδώ τε παίδων xaX γυναικῶν ποιῄσοιντο, 
οὐδαμῶς πρὺς τῶν τοσούτων ἐπὶ τὸ φιλοξωῆσαι μὲν 
ἑλέσθαι, χαταφρονῆσαι δὲ τῶν περὶ ὁμολογίας xal 
ἀρνῄσέως τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν θεσμῶν ὑπίχθησαν, 
ἀνδρείῳ δὲ λογισμῷ xaX φιλοσόφῳ, μᾶλλον δὲ εὐσεθεῖ 
χα) φιλοθέω Φφυχῆ, πρὺς ἁπάσας τοῦ δικαστοῦ τάς τε 
ἀπειλὰς xal τὰς ὕθρεις ἑνστάντες, ἄμφω τὰς χεφα- 
AX; ἀπετμίθησαν. 


(24) Τῆς xac Α.1εξάνδρειαν βασι,Λικῆς διοι- 
Φήσεως. Erat igitur Pbiloromns, rationalis, seu pro- 
eurator summarum Egypti. ll:ec enim dignitas bis 
verbis designatur. At Rufinus cuim hzc non intelli- 
geret. ita vertit : « Philoromus agens turmam mili- 
tuin Romanorum. » Quem secutus Usuardus, Ado 
et czteri. die iv. Februarii, Philoromum tribunum 
"5caverunt, gravi errore. Sed neque Simeon Me- 
taphrastes hune Eusebii locum intellexit. Nam in 


veram pietatem e! fidem in Dominum ac Servato- 
rein nostrum Jesum Christum his omnibus prepo- 
suerunt. Tlujusmodi fuit Philoromus : qui non vul- 
garem magistratum , procuratoris sellicet summe 
rei apud Alexandriam gerebat ; et pro dignitate ac 
pra&rogativa honoris Romani, stipatus militibus quo«- 
tidie jus dicebat. Hujusmodi etiam fuit Phileas Ece 
clesi:; Thmuitarum episcopus ; vir cunctis in patria 
honoribus ac muneribus summa cum laude perfun- 
ctus, et In philosophi: 809 studlis admodum cla- 
rus. Qui cum innumeri cognati atque amici, qui- 
dam etiam ex magistratibus atque honorotis eo. 
rogarent; cum judex ipse cos cohortaretur ut sui 
ipsorum misereri, e4 uxoribus ac liberis suis con- 
sulere vellent, nunquam his omnibus adduci potue- 
Tunt , ul vitae sux conservanda causa , divinas le- 
ges de confessione et negatlone nominia Christi la- 
t££ contemnerent : sed virili ac phiilosophico anlino, 
seu potius religiosa ac Deo dicata mente, adversus 
oinnes judicis minas οἱ contumelias ambo perstan- 
tes, securi percussi sunt. 


adile epistolam Flavii Himerii, rationalis Agypti ad 
prafectum Μαγθοί quam refert Athanasius A Ápo- 
legia, την cóvojw ποιησάµενος, εἰς τὴν τάξιν 
ἀνενεγκεῖν. Sed οἱ Αεία apud. rationalew confe- 
cla fuisse ibidem docetur. Habebat ergo oflicialew 
ab actis. 

(25) Tow ἐπ᾽ ἀξίας ἀρχόγτων. Ultima vox delen. 
da esse mihi videtur. E«t enim, ut opinor, scho» 
lium »odditum ad explicationem vocum preceden- 


Actis ms. passionis Pliloromi ac Phile, qux mihi € tium, Quanquam οἱ &x' ἀξίας non tam magistratus 


eomnmunicavit R. P. Franciscus Combelisius, de 
Philoromo ita scribit: 'O ài ἑταῖρος τούτῳ χατὰ 
τάντα Φ.λόρωμος, μεγίστις ὅσης παρὰ τῶν τότε 
χρατηύντων ἑξουσίας ἀρχὴν ἐμπιστεύεται' ὑφ' ὧν 
διέ-ε.ν --άστς γης Λἰγύυπτου πιστευθεὶς χαὶ Άλεξ» 
ανδρέων Άπῄλεως τὸ στρα-όπεδον, f) µία χαὶ αὐτὴ 
καὶ πρώτη SR. Αἰγυπτίων χώρας µητρότολις χα-- 
αγγέλλεται, τῶν iy αὐτῃ πραγμάτων ὄτμοσίων τν 
ἁρήν ἐμτετίστευτο. ld est : « Hujus autem Phileze 
Salis et aequalis per omnia Plhiilloromus, maxima 
«aadam dignitate ornatus est ab iis qui tune tempo- 
yis imperium administrabant. Α quibus cum totius 
Αενριι et Alexaudriz (qua sola.ac prima universae 
provineiz metropolis est) exercitus regendos acce- 
piseet, publicorum. negotiorum in ea civitate curam 
gerebat. » Vides ut Metapbrastes ad eumdem quem 
ezteri lapidem impegit. Atqui ῥασιλιχὴὸ ὄνοίχτσις, 
est rationalis seu procuratoris Caesaris officium, ut 
dixi. Certe dicceles sub regibus Alexandrinis olim 
dseebaitur, is qui postea sub principibus Romanis 
Φείας esl rationalis seu procurator summarum JEgcy- 
pti, «1 jampridem notavi ad excerpia Polybii Mega- 
b»pelitani, paz. 25. Sic apul Dionem Coeceianum 
ie lib. xau Pothinus 2:wzz-i; dicitur, queu Casar 
ie Lbro De bello Alexandrino procuratorem regni 
vecat. Sed et Eusebii qux -equuntur verba, satis 
Ἰοὤκλαί eam Ph.loromi digmtatem. civilemfuisse , 
me milbrem. Aldit eni» Eusebius, 275 σ-ρα- 
επίταις ὅορφούμενς ἑχκάσττς ἀνεχρῖνετο ἡμέ- 

z- bi ext, « stipatus milibus seg otfieialibus, quo- 
Side pesdicebat. » Quz verba utin tribanum cadere 
Aem posegni, ila egregie conveniant rationali. 
fju:*9gpe rationales ollicium seu. apporit:onem babe- 
hans, et jus dicebant. Ammiaons Morceltinus in libro 
£319: c (kirsims is anum impiorum hominum 
gi»ba*, imitaum ratioaalis. oii iui ipsumque judi 
tn, ος, ubi τς que olm observavi. (Quibus 


Siguificant quam honoratos, ut Latini vocant, bd 
est, eos qui honoribus perfuncti sunt, De honoratis 
multa olim. notavi ad librum δν Ammiani Mor- 
cellini. Certe" vocem ἄρχοντας hie superfluam exse 
spparet.. Nullus. enim erat ἄρχων prxter ipsum 
Julicem : nisi forte magistratus municipales intel- 
I gan. 

(20) Kal αὐτοῦ τοῦ Cixac cov. In Actie passionis 
Philew, praeses hic dicitur Culcianus. Fuit autem 
Culcianus przses Thebaidis, ut docet Epiphanius. 
Proinde Phileas passus est in Thebaide, non autem 
Alexandriz, ut quidam putant. Quos ín error; m 
induxit Eusebii locus ex cap. 10, ubí Philez epistola 
referretir, quam ille ad Thmuitas scripsit Alexan- 
dri», paulo ante agonem martyrii sui. Verum, ut 
dixit, Culcianus praeses Thebaidis a quo damnatus 
est, manifesto arguit. illum in Thebaide pos«um 
fuisse. Ceterum. acta illa passionis Philee nuper 


D elita sunt Antwerpiz. Quibus plane consentit codex 


ms. DBibliothecee Sancti Victoris. Interpolata sunt 
autem a quodam Gregorio, qui ex. lib, esi BHístoriue 
Ecclesiastice Butini molta inseruit. Vera igitur acta 
iucipiunt ab bís verhis: « finposito ergo Philea 
SUper ambonem, Coulcianus przses dixit, » etc. 
]n line itein quadam addita sunt ex Rufino de lbi- 
lorowmo martyre. Symeon. lamen Metaphrostes in 
Áctis ms. passionis Phileze et Pliloromi, eo« Ale- 
Aandrie passos €sse dicit. Sic enim babet ; 474275 
Υ4ρ οὗτος 6 E). χαὶ συν avv, ΦΙύρωμος, 0ἱ 
Φανάγιο: µάρτρες, τότε Dh, τῷ κατ Αὖγ το 2 κά” 
ier ἄρ τε iz AMAA. Uem, uia 27 
-αρ 22:755 ντ στ αέντες, δέσµυς στα». FA 
iS fne, pusujsa:) s€nienia.n prkfe: i. AognsMalis 
yeiulit. ít eos Llitam, bz£ subjungit ; 0: Z1 1776 
Kaze iz. co; Th. αὐτῶν µαγτρίας womb wwe 
ὁτμέων ἕτοροντ» καὶ ὃν bo τῷ pope ro zo) Yr 
prr, o 6v» τα δαν 1TAXA Du) Ir) 


765 


CAPUT X. 


De his qu& Alexandrie gesta sunt, testimonium 
Philea martyris. 


Veram quandoquidem Phileam in Grzcorum di- 
sciplinis apprime versatum fuisse retulimus , ipse 
nunc prodeat, tum de seipso testimonium dicturus, 
quis ct unde fuerit : tum martyria illa quie per id 
tempus Alexandrix contigerunt , accuratius quam 
nos relaturus his verbis. Ex epistoia Ρο ad 
Thinuitas. Hl:ec igitur omnia exeinpla ac signa , et 
pulcherrima documenta in sacris litteris exstare 
cum scirent. beatissimi qui nobiscum versati sunt 
marlyres ; absque ulla cunctatione, oculum mentis 
in supremum omnium Deum sincere defigentes, et 
morlem pro pietate libenti afimo amplectertes , 


vocationi sux? pertinaciter inli:eserunt, Quippe qui B 


probe nossent Dominum nostrum Jesum Christum 
nostra causa hominem idcirco factum fuisse, ut et 
peccatum omnino exscinderet , οἱ ad vitam zter- 
nam contendentibus nobis subsidia itineris compa- 
ΤΑΓΘΙ. « Non enim rapinam arbitratus est Christus 
esse se :qualem Deo ; sed exinanivit seipsum, ser- 
vi formam induens : et specie ipsa inventus quasi 
homo, humiliavit semetipsum usque ad mortem ; 
et quidem mortem crucis *. » Proinde meliora 
charismata conseclantes martyres qui Christum 
gestabant, omnes xrumnas, omnia tormentorum 
genera qu:? excogitari potuerant, non semel , sed 
iterum ac sepius nonnulli sustinuerunt. Et. cum 
satellites non solum verbis minantes, sed etiam fa- 
ctis terrorem ipsis inculere certatim niterentur, 
non tamen 303 (racti sunt animo, co quod « per- 
fecta caritas foras ejiciebat timorem **. » Quorum 
virtutem et in singulis tormentis fortitudinem, qua 
tandem ora!io possit percensere ? Nam cum eos in- 
juria afficere cuivis liceret , alii fustibus, alii vir- 
gis, alii flagris cos verberabant ; quidam loris, non- 
nulli etiam funibus cxdebant. Eratque hujusinodi 
eruciatuum spectaculum varium et muliüiplex ple- 
numque malitiz:. Quidam enim illorum manibus 
** Philipp. n, 6-8. **1Joau. iv, 18. 

yov εὐχαριστήριον ἀναπέμψαντες, bc αὐτῃς Άλεξ- 
ανδρείας ὁμου τὰς κεφαλὰς ἀπετμ[θησαν, μην) 
Παχὼν xy κατ’ Αἰγυπτέους, χατὰ δὲ Ῥωμαίους πρὸ 
ὀκτὼ Καλανδῶν Ἰανοναρίων. Id est: « Ambo igitur 
sancti ad finem confessionis ipsorum tracti sunt. a 
carnificibus. Cumque ad locum constitutum venis- 
sent, actis Deo gratiis ob ejusmodi coronas, in urbe 
Alexandria simul ambo capite truncati sunt, die xxt 
niensis Cheao juxta. ZEgyptios, juxta Romanos vero 
ociavo Kalendas Januarias. » In appendice quoque 
Actorum Polyeucti martyris quie nuper edita. est 
Antwerpiz, hiloromus Alexandriz passus esse di- 
citur. Quare si vera sunt. Acta illa Latina de quibus 
paulo ante dixi, in. quibus Culciani przesidis inter- 
rogatio cum Philez responsionibus continetur, Cul- 
cianus prefectus Augustalis fuerit necesse est, tune 
cum Phileas et Philoromus Alexandrix subiere mar- 
tyrium, Certe Eusebius in fine lib. 1x diserte affir- 
mat, Culcianum liunc ad omnes honorum gradus a 
Maximino promotum fuisse. 

ο (21) Hujus capitis titulus in codice Med. et Mazar, 
iia conceptus est : Περὶ τῶν χατ ᾿Αλεδάνδρειαν πε- 
πραγµένων ἔγγραφοι διδασκαλίαι. Titulus aurem ca-. 


EUSEBII 65ΛΕΒΙΕΝΡΙ5 ΩΡΡ. PARS I. — HISTORICA. 


τοι 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ἵ (27). 

Φι]έου μάρτυρος περὶ τῶν κατ Α.εξάνδρεαν 
πεπραγμένων ἔγγραφοι διδασκα.ίαι (Nic. H. 
E. vu, 10). 

Ἐπεὶ δὲ xai τῶν ἔξωθεν µαθηµάτων ἕνεγχα. πολλοῦ 
λόγου ἄξιον γενέσθαι τὸν Φιλέα» ἔφαμεν, αὐτὸς ἑαυ- 
τοῦ παρίτω μάρτυς , ἅμα μὲν ἑαυτὸν ὅστις ποτ᾽ ἣν 
ἐπιδείξων, ἅμα δὲ xal τὰ χατ᾽ αὐτὸν ἐν τῇ Ἄλεξαν- 
δρεία συµθεθηχότα μαρτύρια ἀκριθέστερον μᾶλλον 
$ ἡμεῖς ἱστορήσων διὰ τούτων τῶν λέξεων: "Amb 
τῶν Φιλέου πρὸς θμουῖτας γραμμάτων (28). Τοῦ- 
των ἁπάντων ὑποδειγμάτων ἡμῖν xal ὑπογραμμῶν 
xaX καλῶν γνωρισμάτων ἓν ταῖς θείαις χαὶ ἱεραῖς 
Γραραῖς χξιµένων, οὐδὲν μελλήβαντες (29) οἱ µαχά- 
ριοι οἱ σὺν ἡμῖν μάρτυρες, τὸ τῆς φυχῆς ὄμμα πρὺς 
τὸν ἐπὶ πάντων Ocby καθαρῶς τείναντες, xal τὸν ἐπ᾽ 
εὐσεθείᾳ θάνατον ἓν vip λαθόντες, ἀπρὶς τῆς χλήσεως 
εἴχοντο, τὸν μὲν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν εὖ- 
ρόντες ἐνανθρωπήσαντα δι’ ἡμᾶς, ἵνα πᾶσαν μὲν 
ἁμαρτίαν ἐχχόψηῃ, ἐφόδια δὲ τῆς εἰς τὴν αἰώνιον ζωὴν 
εἰσόδου ἡμῖν χατάθηται΄ « οὗ γὰρ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο 
τὸ εἶναι ἴσα θεῷ, ἀλλ' ἑαυτὸν ἑχένωσε μορφὴν δού- 
λου λαθὼν, xaX σχἡµατι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος, Eav- 
τὸν ἑταπείνωσεν ἕως θανάτου , θανάτου δὲ σταυροῦὺ. » 
Διὸ καὶ ζπλώσαντες τὰ μείζονα χαρίσματα οἱ χριστο- 
φόροι μάρτυρες (30) , πάντα μὲν πόνον xaX παντοίας 
αἰχισμῶν ἐπινοίας οὐχ εἰσάπας, ἀλλ᾽ ηδη xaX δεύτε- 
ρόν τινες ὑπέμειναν, πάσας δὲ ἀπειλὰς οὐ λόγοις μό- 
vov, ἀλλὰ καὶ ἔργοις τῶν δορυφόρων xat' αὐτῶν φι- 
λοτιμουµένων, οὐχ ἑνεδίδουν τὴν γνώµην, διὰ τὸ τὴν 


C τελείαν ἀγάπην ἔδω βάλλειν τὸν φόδον. "Qv καταλέ- 


γειν τὴν ἀρετὴν χαὶ τὴν ἐφ᾽ ἑχάστῃ βασάνῳ ἀνδρείαν, 
τίς ἂν ἀρχέσειε λόγος; ᾿Ανέσεως Υὰρ οὕσης ἅπασι 
τοῖς βουλομένοις ἐνυβρίζειν, οἱ μὲν ξύλοις ἑπαίοντο, 
ἕτεροι δὲ ῥάθδοις, ἄλλοι δὲ µάστιξιν, ἕτεροι δὲ πάλιν 
.μάσιν , ἄλλοι δὲ σχοινἰοις. Καὶ fv. fj θέα τῶν aixt- 
σμῶν ἐνπλλαγμένη, καὶ πολλὴν τὴν £v αὐτῇ χαχίαν 
ἔχουσα. Οἱ μὲν γὰρ ὀπίσω τὼ χεῖρε δεθέντες , περὶ 
τὸ ξύλον (51) ἑξηρτῶντο, xal µαγγάνοις τισὶ διετεί- 
νοντο πᾶν µέλος * εἴθ᾽ οὕτως διὰ παντὸς τοῦ σώματος 
ἐπῆγον Ex χελεύσεω]ς οἱ βασανισταὶ, οὗ χαθάπερ τοῖς 


pitis przscedentis ita perscriptus est, περὶ τῶν κατὰ 
616at6a Φιλέου µάρτνρος, sed non dubito quin verba 
illa Φιλέου μάρτυρος, pertineant ad titulum c. 10. 
Quippe in eo capite refert Eusebius ex Pliilez litte- 
ris ad Tlhmuitas, martyria Alexandrinorum. 

(28) 'Axó τῶν Φι]έου πρὺς Gyovtcac ypapud- 
tur. Ηαο verba majusculis litteris scribenda sunt 
Ad distinctionem. Et in Regio quidem codice a re- 
liquo textu modico intervallo separantur. Jn Medi- 
cxo autem librolocantur ad imarginem ; in Mazarino 
et Fuk. codice omittuntur. 

(29) Vulg. οὐδὲν ueArjcarcec. Scribe µελλήσαντες 
vt legitur in codd. Med., Maz., Fuk. etSavil. idem 
error supra in cap. 4 hujus libri ex eorumdem co- 
dicum auctoritate a nobis emendatus est, et rursus 
infra in hae Philez epistola, 

(50) Oi χριστοφόροι μάρτυρες. ld est Christo 
pleni. Sic Ignatius Antiochenus episcopus dictus est 
θεοφόρος, id est, Deo plenus. 

.. (91) περὶ τὸ ξύλου. Equuleum intelligo. Reisenim 
in equuleo suspensis latera ferreis ungulis ezara- 
antur. 


108 


BISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. ΤΗ. 


108 


φονεῦσιν ἐπὶ τῶν πλευρῶν µόνον, ἀλλᾶ καὶ τῆς Ύα- Α post tergum revinctis , ad stipitem suspendgbantur : 


στρὸς xat χνημῶν xal παρξιῶν τοῖς ἀἁμυνττρίοις Exó- 
λαζον (32): ἕτεροι 6$ ἀπὸ τῆς στοᾶς μιᾶς χειρὺς é&np- 
τηµένοι αἱωροῦντο, πάσης ἀλγτδόνος δεινοτέραν τὴν 
ἀπὸ τῶν ἄρθρων xal μελῶν τάσιν ἔχοντες ' ἄλλοι δὲ 
πρὺς τοῖς Χίοσιν ἀντιπρόσωποι ἐδοῦντο, οὐ βεθηχόσι 
τοῖς ποσὶ, τῷ δὲ βάρει τοῦ σώματος ῥιαξομένων μετὰ 
τάσεως ἀνελχομένων τῶν δεσμῶν. Καὶ τοῦθ᾽ ὑπέμε- 
yov, οὖκ ἐφ᾽ 630v προσδιελἐγετο, οὐδ' αὐτοῖς ἐσχόλα- 
ζεν ὁ ἠἡγεμὼν, ἀλλὰ μονονουχὶ δι’ ὅλης τῆς ἡμέρας. 
"Ότε γὰρ xai io' ἑτέρους µετέόαινε, τοῖς προτέροις 
χατελίμπανεν ἐφεδρεύειν τοὺς τῇ ἐξουσίαᾳ αὐτοῦ ὑπ- 
πρετουμένους (00) , el που τις ἡττηθεὶς τῶν βασάνων 
ἑνδιδόναι ἐδόχει, ἀφειδῶς δὲ χελεύων καὶ τοῖς δεσμοῖς 
Τροσιέναι (04), χα) μετὰ ταῦτα Φυχοῤῥαγοῦντας a5- 
τοὺς χατατιθεµένους εἰς τὶν γῆν ἕλκεσθαι. οὗ γὰρ 
εἶναι. χἂν µέρος αὐτοῖς φροντίδος περὶ ἡμῶν. "AX" 
οὕτω ἐδόχουν διανοεῖσθαι (59), χαὶ πράττειν, ὡς 
μηχέτ ὄντων, ταύτην δευτέραν ῥάσανον (56) ἐπὶ ταῖς 
πληγαῖς τῶν ὑπεναντίων ἑφευρόντων. "Heavy δὲ ol 
xai μετὰ τοὺς αἰκ.ισμοὺς ἐπὶ τοῦ ξύλου χείµενοι (91) 
διὰ τῶν τεσσάρων ὁπῶν διατεταμµένοι ἄμφω τὼ πὀδε, 
of; xal χατ ἀνάγχην αὐτοὺς ἐπὶ τοῦ ξύλου ὑπτίους 
εἶναι, μὴ δυναµένους 6X τὸ ἔνανλα τὰ τραύματα ἀπὸ 
τῶν πληγῶν καθ) ὅλου τοῦ σώματος ἔχειν, ἕτεροι δὲ 
εἰς 20552720; ῥιφέντες , ἔχειντο ὑπὸ τῆς τῶν βασάνων 
ἀθρόας προσθρλῆς, δεινοτέραν τὴν yvy) τῆς ἑνερυσίας 
τοῖς ὁρῶσι παρέχοντες, ποιχίλας xaX διαφόρους Ev 


«ol; σώμασι φέροντες τῶν βασάνων τὰς ἐπινοίας. 


Τούτων οὕτως ἑχόντων, οἱ μὲν ἐναπέθνησχον ταῖς σ 


βασάνοις, τῇ καρτερίᾳ καταισχύναντες τὸν ἀντίπα- 
λον * οἱ 65 ἡμιθνΏτες ἐν τῷ δεσµωττρίῳ συγχλειό- 
µενοι, μετ οὐ πολλὰς Παέρας ταῖς ἀλγηδόσι συνεχό- 
µενοι ἐτελειοῦντο , οἱ δὲ λοιποὶ τῆς θεραπείας àva- 
Χτήσεως τυχόντες, τῷ χρόνῳ καὶ τῇ 55g φυλαχκῖς 
διατριθῃ θαρσαλεώτεροι ἐγίγνοντο. Οὕτω γοῦν ἑνίχα 
πρησετέταχτο, αἱρέσεως χειµένης ἡ ἑφαφάμενον τῆς 
ἐναγοῦς θυσίας ἀνενόχλττον εἶναι, τῆς ἑπαράτου 
ἐλευθερίας (58) παρ᾽ αὐτῶν τυχόντα, 3) μὴ θύοντα, 


(52) Ἁμνντηρίοις ἑκό.Ίαζον. Nicephorus emen- 
dat ἁμυντηρίοις τὰς χολάτεις. [θείο ut apparet. 
᾽Αμυντήρια autem sunt unguke, ut recte Rufinus 
vertit, Vsdentur tamen ἁμοντήρια aliquid plus esse 
quam ungule. Nam llesychius ἀμυντήριον, ξίφος 
βίστοµον interpretatur, id est, gladium utrinque acu- 
tom; et in lioc crudelitas judicum notatur, qui jon 
contenti simplicibus ungulis, novaculis ad exaranda 
mariyrum late:a utebantur. 

($5) Τοὺς τῇ ἐξουσίᾳ ὑπηρετουμένους. Apparis 
tores seu officiales intelligit, qui ργα[οειο Augu- 
stali obsequehantur. De hoc enim loquitur Phileas 
in hac epistola, et ἡγεμόνα eum vocat. Porro &$ou- 
σία ferede majoribus judicibus dicitur, qui habebaut 
jus gladii; qux Latine potestas appellatur, ut ait 
Ulpianus. Qux vox eo sensu sPpius occurrit apud 
Joannem Chirysostomum. Porro prefectus augusia- 
lis, eo quidem tempore erat Wierocles, quemad- 
modum scribit Epiphanius in horesi Melitiang- 
run. 

(44) Τοῖς δεσμοῖς προσιέγαι. Nova. et insolens 
mihi videtur h:ec locutio, 


(55) Οὕτω ἑδόκουν διανοεῖσθαι. Sic. nostri co- 


dices Maz., Med. ei Fuk. Vulg. οὕτω xa δαν. 
(30) Ταύτην δευτέραν fdcayov. Waptationem 


ac deinde universa corporis membra machinis qui- 
busdam distendebantur. Posthzc tortores jussu ju- 
dicis universo corpori ; neque ut lhomicidis solet , 
lateribus duntaxat : sed etiam ventri, cruribus, ac 
genis cruciatus ferreis ungulis adhibebant. Quidam 
altera manu ad porticum suspendi pendebant ; qui- 
bus articulorum membrorumque omnium distensio 
quovis cruciatu erat acerbior. Alii vultibus in se 
mutuo conversis ad columnas alligabantur, pedibus 
solum non contingentibus ; adeo ut vincula gravi- 
tate corporum adacta, acrius intenderentur. Átque 
id tolerabant non solum «quandiu przses eos allo- 
quebatur, aut audiendis ipsis vacabat; sed toto 
propemodum die. Nam ubi ad alios audiendos 


B transierat , ministros officii sui relinquebat, qui 


prioribus imminerent; si forte quis tormentorum 
acerbitate victiis a proposito desciscere videretur. 


. Jubebatque eos absque ulla miseratione vinculis 


stringi, et postea cum jam animam exlialarent , 
humi abjectos trahi. Neque enim aiebat vel mini- 
mam nostri curam habendam csse : sed cunctos 
sic de nobis sentire, sic erga nos agere debere , 
quasi non amplius homines essemus. lunc scilicet 
Secundum cruciatum post verbera inimici nostri 
excogitaverant. Quidam etiam post tormenta in 
nervo jacuerunt ; pedibus ad quatuor usque fora- 
mina divaricatis; ita ul supini esse cogerentur, 
eum ob recentes plagarum cicatrices quas toto 
corpore gerebant, stare omnino non possent. Alii 
humi projecti jacebant pre nimia tormentorum 
acerbitate ; et multo gravius quam dum cruciaren- 
tur spectaculum intuentibus prebebant , varia ac 
multiplicia tormentorum exeogitala genera corpo- 
ribus suis circumferentes. Qua cum ita gereren- 
tur, alii in ipsis tormentis exspirabant , constantia 
$ua pudorem incutientes a:versario. 3044 Alii se- 
mineces in carcerem trusi , paucis post diebus do- 
loribus oppressi vitam finicrunt. Reliqui curautium 


intelligit. Primus enim cruciatus erat verherum ac 
plagarum et ungularum. Secundus ut humi depesiti 
Lralherentur et raptarentur iu carcerem. 

(57) Ἐπὶ τοεῦ ξύλου κείµεγοι. Pessime Langus 
catastam vertit, Ilic enim τὸ ξὖλον aliter sumitur ac 
supra. Nam supra quidem ponitur pro equuleo, ut ex 


D Πο. monuimus. Hic vero pro nervo ponitur, id 


est, compedibus ligneis. De qua significatione multa 
jam dixi iu superioribus libris. Latini etiam liguum 
eo sensu dixerunt. De his compedibus iutelligendus 
est locus in. Actis martyrum Tarachi, Probi εἰ 
Andronici : « Cum verberatus esset, prises dixil : 
Mittite illi ferrum per quatuor loca nervorum, ct di- 
mittentes aliquam curam ei apponere. » Et in Actis 
Luciani martyris. Synesiusin oratione De regno : ἀλλ᾽ 
ob Υε μᾶλλον χινήσεται τῶν Ev τῇ ποδοχάκῃι τῷ 
φαυλοτάτῳ τῶν &uÀov. Porro sicut in hae Phileae 
epistola ξύλον modo pro equuleo sumitur, modo pro 
nervo : ita in Actis Theodori martyris qux haben- 
tur apud Surium die ix Novembris, lignum duplici 
modo accipitur. 

(98) Tnc ἑπαράτου ἐευθερίας. Libertatem voca- 
bant, cuim quis vinculis sofveretur, et libere quo 
vellet abire siueretur. Quis vox. non raro occurrit 
apud Eusebium, eo sensu quein dixi. Sic Arator. in 


167 


ΕὔΞΕΡΗ 6Α9ΑΒΙΕΝΘΟΙ5 ΟΡΡ. PARS I. — HISTORICA. 


768 


" Temediisrefocillati , tempore ipso ac diuturna car- A τὴν ἐπὶ θανάτῳ δίχην ἐχδέχεσθαι, οὐδὲν µελλήσαντες, 


ceris mora fidentiores evasere. Itaque cum postea 
juberentur eligere utrum mallent, an contactis ne- 
fariis sacrificiis omni molestia liberari , et abomi- 
nanda absolutionis sententiam ab ipsis consequi ; 
an vero sacrificare abnuentes capite damnari : om- 
nes nihil cunctati , libenti animo ad mortem per- 
rexerunt, Quippe probe norant qus in sacris litte- 
ris nobis przscripta ** sunt. « Qui enim sacrificat 
diis alienis, ait Scriptura, exterminabitur. » Et 
iterum » « Non habebis deos alienos przter me**. » 
]»c sunt vere philosophi nec minus Dei quam 
sapientie amotoris martyris verba, quz: ante ex- 
tremam judicis sententiam , adhuc in custodia 
constitutus ad fratres Ecclesi& δι scripsit ; 


ἁσμένως ἐπὶ τὸν θάνατον Eycpooy * fócsav γὰρ τὰ 
ὑπὸ τῶν ἱερῶν Γραφῶν ἡμῖν προορισθέντα. « Ὁ γὰρ 
θυσιάζων, φησὶ, θεοῖς ἑτέροις, ἐξολοθρευθήσεται * » 
xaí* «Ὅτι οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ. » 
Τοιαῦται τοῦ ὡς ἀληθῶς φιλησόφου τε ὁμοῦ xa φι- 
λοθέου μάρτυρος αἱ φωναὶ, ἃς πρὸ τελευταίας àteo- 
φάσεως ὑπὸ τὴν δξσμωτιχὴν ἔθ᾽ ὑπάρχων τάξιν, τοῖς 
χατὰ τὴν αὐτοῦ παροικίαν ἁδελφοῖς ἐπεστάλχει, ἅμα 
μὲν ἐν οἷς ἣν, ἀνατιθέμενος (59), ἅμα δὲ καὶ παρορ- 
pv αὐτοὺς ἐπὶ τὸ ἁπρὶξ ἔχεσθαι χαὶ µετ᾽ αὐτὸν ὅσον 
οὕπω τελειωθησόμενον , τῆς Ev Χριστῷ θεοσεθείας 
(40). Αλλά τί χρὴ πολλὰ λέγειν, καὶ χαινοτέρας ἐπὶ 
καινοτέραις τῶν ἀνὰ τὴν οἰχουμένην θεοπρεπῶν µαρ- 
τύρων ἀθλήσεις παρατ.θεσθαι, xal μάλιστα τῶν 


partim quo in statu versaretur exponens; par- D οὐχέτι μὲν χοινῷ νόµῳ, πολέμου δὲ τρόπῳ πεπο- 


tim eos adhortans, ul pietatem in Christum 


λιορχημένων; 


etiam posl obitum suum jamjam imminentem, mordicus retinerent. Sed quid opus est prolixa ora- 
tione uti, et divinorum qui per universum orbem passi suut mariyrum nova semper novis stcce- 
dentia certamina exponere ? przsertim cum illi non vulgari modo, sed quasi jure belli oppugnau 


sint. 
CAPUT XI. 
De iis que in Phrygia gesia sunt. 

Certe urbem. quamdam Christianorum in Phry- 
gia, milites armati obsidione cinxerunt, injectoque 
ἴσειο totam una.cum viris el mulieribus ac parvulis 
Christum omnium Deum invocantibus concrema- 
runt. Hanc scilicel ob causam , quod universi ejus 
urbis incole et curator ipse ac magistratus cum 
honoratis omnibus ac plebeiis , Christianos se esse 
professi , sacrificare jubentibus nullo modo obtem- 
perabant. Quidam etiam Adaucius nomine, claro 
in Italia genere ortus, Romana dignitate conspi- 
cuus, et per omnes honorum gradus iu imperato- 


*! Deut. vitz, 19. ** Exod. xx, 2. 


libro 1 Apostolice historic : 
«900.05 damnalio justi 
Libertas est facta reis. 
Id est absolutio et relaxatio. 

(39) Ανατιθέμεγος. Metaphora videtur, ut. cum 
Latini dicunt, ad posteritatis memoriam conse- 
crare. 

(40) Τῆς à» Χριστῷ θεοσεθδείας. Post hec verba 
Christophorsonus plura capita inseruit, ex appen- 
dice quam ad calcem hujus libri ediderat Rob. Ste- 
phanus, Verum appendix illa, liber est integer, et 
ab opere Historie 
Eusebius passiones martyrum Palzstinz, ac prz- 
sertim Pamphili sui descripsit. Hunc librum studio- 
sius quidam huic octavo flistorie Ecclesiastice vo- 
lumini subjecerat propter argumenti similitudinem: 
excujus codice czteri postea exscriptores illum in 
sua exemplaria transfuderunt. Certe in omnibus 
manuscriptis quos vidimus libris post finem hujus 
octavi libri reperitur, sicut a Mob. Stephano est 
editus. Male igitur fecit Christophorsonus, qui 
eum librmn coutra fidem omnium exemplarium in 
octavum Historie Ecclesiastica volumen, quasi ejus- 
dem partem a suo corpore male divulsam, intrusit, 
et lectoribus fucum fecit. Nemo enim) ante nos de 
hoc Curistopliorsoni facinore ne leviter quidein su- 
spicatus est. Longe prudentius Musculus, qui Rob. 
Stephani exemplar secutus, librum ociavum prout 
repererat, in Latinum sermonem convertit ; appen- 
dicein autem totam pretermisit, quam nec Rullnus 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΛ’. 

Περὶ τῶν κατὰ Φρυγίαν (Nic. H. E. vn, 10). 

"Hór γοῦν ὅλην Χριστιανῶν πολίχνην αὕτανδρον 
ἀμφὶ τὴν Φρυγίαν (41) ἓν κύχλῳ περιθαλόντες ὁπλῖ- 
ται, πῦρ τε ὑφάψαντες, χατέφλεξαν αὐτοὺς ἅμα 
νηπίοις καὶ γυναιξὶ, τὸν ἐπὶ πάντων θεὺν Χριστὸν 
ἐπιθοωμένους ὅτι δὴ πανδημεὶ πάντες οἱ τὴν πόλιν 
οἰχοῦντες, λογιστής τε αὐτὸς χαὶ στρατηγὸς (43) σὺν 
τοῖς ἓν τέλει πᾶσι xal ὅλῳ δήµῳ, Χριστιανους σφᾶς 
ὁμολογοῦντες, οὗὐδ' ὁπωστιοῦν τοῖς προοστάττουα".ν 
εἰδωλολατρεῖν ἐπειθάρχουν. Kal τις ἕτερος Ῥωμαῖ- 
γῆς ἀξίας ἐπειλημμένος, ΄Αδαυχτος (A5) ὄνομα, γένος 
τῶν παρ) Ἰταλοῖς ἐπισήμων, δ.ὰ πάσης διελθὼν 


nec Nicephorus legisse mihi videntur. Sed et capita 
libri octavi, αι ipsi libro ex iore przefixa suut, 
salis admonere potuerat Cliristophorsonum, 2a3p- 
pendicem illam nibil ad librum octavum perti- 
nere, 

(M) 'Augl τὴν Φρυγία». Exmdem rem narrat 
Lactantius in lib. v  [ustitutionum | divinarum, 
cap. 1, ubi egit de injustitia judicum, seu rectorum 
provincie, qui Christianos suppliciis affeceraut : 
« Alii ad occidendum praecipites exstiterunt; sicut 
unus in Phrygia, qui universum populum cum ipsc 


cclesiastict separatus :. in quo D pariter conventiculo concremavii, » 


(42) Λογιστής τε αὐτὸς καὶ στρατηγός. Recte 
Ruünus curatorem et. magistratum. vertit, De lo- 
gistis seu. curatoribus civitatum, vide qux» notavi 
ad Amm, Marcellini librum xiv, pag. 56. Hine 
λογιστεύειν dicitur curatoris officio fungi apud Phi- 
lostratum in lib. t De Vita sophistarum, ubi de Ni- 
cete loquitur. De Strategis quos Latini magistratus 
vocabant, multa itein notavi ad librum ultimum 
Amm. Marcellini, qu: nemo ante nos observaverat. 
De his magistratibus municipalibus intelligeudae 
suut littere senatus, quas refert Capitolinus in 
Maximino : « Senatus populusque Rom. proconsu- 
libus, przsidibus, legatis, ducibus, tribunis, magi- 
stratibus, ac singulis civitatibus et municipiis et 
oppidis, et vicis et castellis» salutem. » 

(45) Vulg. dóavxoc. Rectius in codd. Maz., Med., 
Fuk. et Savil. scribitur "Αδαυχτος. Adauctum quo- 
que habet Rutinus et Cedrenus. Ejus meutio fit in 


109 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. ΤΗ. 


T«O 


ἀνὴρ τῆς παρὰ βασιλεῦσι τιμῆς, ὡς xal τὰς xa0- A rum palatio provectus, quippe qui procurationem 


(Aou διοιχήσεις (44) τῆς παρ) αὑτοῖς χαλουµένης µα- 
γιστρότητός (45) τε καὶ χαθολικότητος ἀἁμέμπτως 
διελθεῖν, ἐπὶ πᾶσι τούτοις διαπρέψας τοῖς ἓν θεοσε- 
δείᾳ χατορθώµασι xal ταῖς εἰς τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ 
ὁμολογίαις, τῷ τοῦ μαρτυρίου διαδήµατι χατεχο- 
σµήθη, ἐπ᾽ αὑτῆς tn; τοῦ χαθολιχοῦ πράξεως τὸν 
ὑπὲρ εὐσεθείας ὑπομείνας ἀγῶνα. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 18’. 


Περὶ απ.Ιεἰίστων ἑτέρων ἀνδρῶν τε xal γυγαικῶν 
διαφόρως ἠἡγωγισμένων (Nic. H. E. vu, 11). 


Τί µε χρὴ νῦν &v' ὀνόματος τῶν λοιπῶν μνημο- 
νεύειν, T) τὸ πλήθος τῶν ἀνδρῶν ἀριθμεῖν, T) τὰς πο- 
λυτρόπους αἰχίας ἀναςωγραφεῖν τῶν θαυμασίων 
Χριστοῦ μαρτύρων, τοτὲ μὲν πέλυξιν ἀναιρουμένων, 
ola γέγονε τοῖς ἐπ᾿ Αραθίας, τοτὲ δὲ τὰ σχέλη χατ- 
αγνυµένων, ola τοῖς ἐν Καππαδοχίᾳ συµθέθτκε, 
xaX ποτὲ μὲν κατὰ χεφαλῆς Ex τοῖν ποδοῖν εἰς ὄψος 
ἀναρτωμένων, xaX μαλθαχοῦ πυρὸς (46) ὑποχχιομέ- 
νου, τῷ παραπεμπομένῳ χαπνῷ τῆς φλεγομένης 
ὕλης ἀποπνιγομένων, ofa τοῖς Ev µέσῃ τῶν ποταμῶν 
ἐπηνέχθη, ποτὸ δὲ ῥῖνας xal ὦτα xal χεῖρας ἀχρω- 
ςηριαζοµένων, τά τε λοιπὰ τοῦ σώματος µέλη τε xal 
µέρη χρεουργουµένων, ofa τὰ ἐπ᾽ Αλεξανδρείας ἣν ; 
Τί δεῖ τῶν ἐπ ᾿Αντιοχείας ἀνανωπυρεῖν τὴν μνήμην, 
ἑσχάραις πυρὸς (AT) οὐκ εἰς θάνατον, ἀλλ᾽ ἐπὶ µα- 
xpd τιµωρίᾳ χατοπτωµένων, ἑτέρων τε (avrov τὴν 
δεξιὰν αὐτῶν πυρὶ καθιέντων, 1) τῆς ἑναγοῦς θυσίας 
ἐφαπτομένων; ὧν τινες τὴν πεῖραν φεύγοντες, πρὶν 


summa rei, et magistri, ut vocant, ac rationalis of- 
ficium integerrime gessissel : preter h»c oin- 
nia multis 305 praeclaris actibus inter fideles , 
et nominis Christi confessionibus nobilitatus ; 
dum adhuc rationalis officium administraret, pro 
vera pietate decertans martyrii corona exornatug 
est. 
CAPUT XII. 


De pluribus viris et mulieribus, qui diverso martyri 
genere occubuerunt, 


Quid nunc opus est reliquos nominatim comme- 
morare, aut multitudinem hominum recensere, aut 
varias tormentorum species orationis penicillo de- 


. pingere? Quippe cum admirandi martyres, partim 
B securibus cxsi sint, ut in Arabia contigit : partim 


suffractis cruribus interierint, quemadmodum acci- 
dit in Cappadocia ; nonnulli capite deorsum verso 
pedibus suspensi, leni ac remisso igne subtus ac- 
censo, flagrantis materize fumo suffocati sint, ut iu 
Mesopotamia factum est ; alii naso, auribus, ac ma. 
nibus truncati, cxlterisque corporis membris muti 
lati sint atque concisi, ut contigit Alexandriam. Jam 


vero ea qux apud Antiochiam gesta sunt, quid opus: 


est in memoriam revocare? ubi alii craticulis impo- 
siti, non ad mortem usque, sed ad diuturnitatem 
supplieii torrebantur. Alii dextras suas in ignem 
immiltere maluerunt, quam inpia libamenta cornes 
tingere. Ex quibus nonnulli periculum  vitantes, 


ἁλῶναι χαὶ elg χεῖρας τῶν ἐπιθούλων ἑλθεῖν, ἄνω- ., priusquam caperentur, et in insidiatorum manus 


θεν ἐξ ὑψηλῶν δωµάτων ἑαυτοὺς χατεχρήμνισαν, 
τὸν θάνατον ἅρπαγμα Ὀέμενοι τῆς τῶν δυσσεθῶν 
µοχθηρίας. Καὶ τις ἱερὰ xaX θαυμασία τὴν τῆς φν- 
Yn; ἀρετῆν, τὸ δὲ σώμα vovt, xat τὰ ἄλλα τῶν ἐπ᾽ 
Αντιοχείας πλούτῳ xal γένει καὶ εὐδοξίᾳ παρὰ πᾶσι 
βεθυηµένη, παἰΐδων ξυνωρίδα παρθένων τῇ τοῦ σώ- 
µατος ὥρα xai ἀχμὴῇ διαπρεπουσῶν, θεσμοῖς εὖσε- 
θείας ἀναθρεφαμένη, ἐπειδὴ πολὺς ὁ περὶ αὐτὰς κι- 
γούµενος «φθόνος, πάντα τρὀπον ἀνιχνεύων λανθα- 
νούσας περιειργάξετο, εἶτα ἐπ ἀλλοδαπῆς αὐτὰς 
διατρίθειν μαθὼν, πεφροντισµένως ἐπὶ τὴν ᾿Αντιό- 
χειαν ἐχάλει, διχτύων δὲ ἤδη στρατιωτικῶν εἴσω 
περιθέθληντ», Ev ἀμτχάνοις αὑτὴν xal παῖδας θεασα- 
µένη, xai τὰ μέλλοντα ἐξ ἀνθρώπων δεινὰ τῷ λόγῳ 


inciderent, ex sublimibus tabulatis przcipites se 
dederunt, propter impiorum malitiam mortem lucro 
deputantes. Quzdaim etiam sanctissima femina et 
ob animi fortitudinem admirabilis, opibus ac splen- 
*dore generis, bonaque in primis fama Antiochiie 
percelebris, qux» duas filias virgiues corporis for- 
ma et iatis flore preestautes Christian religionis 
przceptis instituerat : cum plurimi, stimulante ip- 
sos invidia, earum latebras curiosius investigarent; 
deinde comperto eas apud exteros degere, omni 
studio atque opera Antiochiam eas evocasseit ; 
postquam mulier sese ac lilias in militum laqueos 
incidisse sensit, ad inopiam consilii redacta, filias 
allocuta est. Et quanta ipsis mala a militibus im- 


παραθεῖσα, τό τε πάντων δεινῶν ἀφορητότερον πορ- p) minerent exposuit : omnium vero malorum gravis- 


wa; ἀπειλὴν μηδὲ ἄχροις ὡσαὶν ὑπομεῖναι δεῖν 


Menzis Grxcorum, die 11 Octobris. Fuit et alter 
Adauctus eodein teinpore. martyrium. lom: pas- 
sus ; cujus mentio fit vir Februarii. [luic Damasus 
papa coineterium Romz fecit, ut. docel vetus epi- 
gramma apud Gruterum, pag. 1072, 

(44) Tàc καθό.ου διοικήσεις. Wationalem sum- 
maruin intelligit. Sic supra de Philoromo, cap. 9 : 
Αρχήν τινα οὐ thv τνχοῦσαν τῆς xaz' ᾽Αλεξάνδρειαν 

σιλικῆς διοικήσεως ἐγχεχειρ.σμένος. Tecte igitur 
tufinus hunc locum vertit : tationes summarum 
pariium administrans. Et rursus infra. 

(45) Τῆς παρ αὐτοῖς xadAovuérnc µαγιστρό- 
τητος. Male Rufinus magisterium olliciorim hic 
Aitellexit. Intelliguutur enin magistri rei privabe, 


4t declarat vox proxime sequens καθλλικότητος, 


simum ac maxime intolerabile esse stupruu cujus 


Nam magistri rei privatae cum Rationalibus jungi 
solent in codice Theodosii, ut jampridem notavi ad 
librum xv Anm. Marcellini, pag. 78. 

(40) MaA0axov πυρός. Talis est ignis qui ex 
paleis aut. virgultis aecenditur, — Dicitur. autein 
paX0axby «up, ad dilTerentiai ἀσθέστου πυρός, de 
quo supra notavi ad librum vii. Accendebatur. au- 
tem ignis ille ex longinquo, ita ut. martyres δυΠυ” 
carentur potius quam cremarentur. Hujusuiodi igue 
necatus videtur Pionius martyr, ul ejus Acta te- 
stantur. Hoc. supplicium intelligere videtur Seneca 
in libro 11 De ira, his verbis: Et circumdati de- 
fixis corporibus ignes. 

* (47) Ἐσχάραις πυρός. Recte füufinus craticulam 
vertit, Clussas veteres &ayápa craticula. 


óc. 
όν. Zw, 


3 





771 EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 112 


306 minas ne aaditu quidem sustinere sibi ipsi ac A ἀχοῦσαι, ἑαυτῇ τε xal ταῖς χόραις παραχελευσαµένη, 
filiabus fas esset. Ad hzc animam servituti et οὐ- ἀλλὰ xal τὸ προδοῦναι τὰς ψυχὰς τῇ τῶν δαιμόνων 


sequio daemonum mancipare, omni morte exitioque 
pejus esse cum dixisse!, unicum adversus h:ec om- 
nia remedium esse admonuit, si 3d opem Christi 
confugerent. Ilis dictis, idem omnes consilium am- 
plex; cum ad medium itineris pervenissent, ve- 
niam a militibus petuntut tantisper de via deflectere 
sibi lieeret. Quo impetrato, compositis honeste ac 
decenter vestibus, in prafluenteim se fluvium con- 
jecerunt, Et lie quidem semetipsas ita submerserunt. 
Du: vero ali: virgines in eadem urbe divin:x pror- 
$us ac german: per omnia sorores, splendore qui- 
dem natalium, opibus, ztate et forma florentes, sed 
gravitate morum, mentis pietate, studioque cl in- 
dustria clariores : perinde ac si terra tantum decus 
ferre &9n posset, a cultoribus d:emonum jussz sunt 
in mare przcipitari. Ic Antiochiz. Sed qux apud 
Poutum gesta sunt, vel? ipso dictu incutiunt horro- 
rem. Aliis manuum digiti a summis usque unguibus, 
acutis arundinibus transfigebantur. Aliis plumbo 
ignis vi liquefacto, bulliente ac fervente metallo 
terga adurebantur, εἰ corporis partes maxime ne- 
cessarix torrebantur. Quidain in visceribus ac pu- 
dendis partibus fasdos atque inexplicabiles cruciatus 
absque ulia miseratione pertulerunt, prout scilicet 
generosi illi et equi judices solertiam suam osten- 
tantes, quasi hoc virtutis alicujus ac prudenti: es- 
set, ambitiosius excogitabant; novis quotidie sup- 
pliciorum inventis, tanquam in certamine quodam 
jn quo proposita sunt praemia, superare se invicem 
contendentes. Ceterum lie calamitates non. prius 
finem acceperunt, quam judices tot zrumnis quid- 


quam adjicere posse desperautes, jamque ezdibus, 


fessi, cum ipsos sanguinis satietas ac Ledium ce- 
pisset, 3d speciosam illam, ut quidem putabant, 
clementiam atque liumanitatem se converterunt, ut 
inposterum nulla adversum nos uti scvitia vide- 
rentur. Neque enim fas esse aiebant, ut urbes qui- 
dem civium sanguine contaminarentur; imperato- 
res autem ipsi erga omnes benigni ac mansueti 
crudelitatis aspergerentur infamia : sed potius de- 
cere, ut humanitas et beneficentia imperatori» 307 
majestatis in universos dilfunderetur, nec posthac 


δουλείᾳ, πάντων ὑπάρχειν θανάτων xaX πάσης χεῖρον 
ἀπωλείας φῄσασα, µίαν τούτων ἁπάντων εἶναι λύσιν 
ὑπετίθετο, τὴν ἐπὶ τὸν Κύριον χαταφυγἠν ' κάπειτα 
ὁμοῦ τῇ γνώµη συνθέµεναι, τά τε σώματα περιστεί- 
λασαι χοσµίως τοῖς περιθλήμασιν, ἐπ᾽ αὑτῆς µέσης 
γενόµεναι τῆς ὁδοῦ (48), βραχύ τι τοὺς φύλαχας elg 
ἀναχώρησιν ὑποπαρα:τησάμεναι, ἐπὶ παραῤῥέοντα 
ποταμὸν ἑαυτὰς Ἱκόντισαν. Αἴδε μὲν οὖν ἑαυτάς 
ἄλλην 6 ἐπ᾽ αὑτῆς Αντιοχείας ξννωρίδα παρθένων 
τὰ πάντα θεοπρεπῶν χαὶ ἀληθὼῶς ἁδελφῶν, ἐπιδόξων 
μὲν τὸ γόνος, λαμπρῶν δὲ τὸν βίον, νέων τοὺς χρό- 
νους, ὡραίων τὸ σῶμα, σεμνῶν τὴν duy*v, εὐσεθῶν 
τὸν τρόπον, θαυμαστῶν τὴν σπουδὴν, ὡς ἂν μὴ ore 


B ρούσης τῆς γῆς τὰ τοιαῦτα βαστάζειν, θαλάττη ῥί» 


πτειν ἐχέλευον οἱ τῶν δαιμόνων θεραπευταί. Ταῦτα 
μὲν οὖν παρὰ τοῖσδε. Τὰ φριχτὰ δὲ ἀχοαῖς χατὰ τὸν 
Πόντον ἔπασχον ἕτεροι, χαλάµοις ὀξέσι ταῖν χεροῖν 
ἐς ἄχρων ὀνύχων τοὺς δαχτύλους διαπειρόµενοι, xat 
ἄλλοι πυρὶ µολίθδου διαταχέντος, βρασσούσῃ xat πε- 
πυρακτωµένῃ τῇ ὕλῃ τὰ νῶτα χαταχεόµενοι, χαὶ τὰ 
μάλιστα ἀναγχαιότατα τοῦ σώματος (49) χατοπτὠµε- 
vot* διά τε τῶν ἀποῤῥήτων ἕτεροι μελῶν τε xal 
σπλάγχνων αἰσχρὰς καὶ ἀσυμπαθεῖς xa οὐδὲ λόγῳ 
ῥητὰς ὑπέμενον πἀἆθας, ἃς οἱ γενναῖοι χαὶ νόµιµοι 
δικασταὶ τήν σφων ἐπιδειχνύμενοι δεινότητα, ὥσπερ 
và σοφίας ἀρετὴν φιλοτιμότερον ἐπενόουν, ἀεὶ ταῖς 
καινότερον ἑφευρισχομέναις αἰχίαις, ὡσπερεὶ iv 
ἀγῶνος βραθείἰοις, ἀλλήλους ὑπερεξάχειν διαμιλλώὠ» 
µενοι. Τὰ à' οὖν τῶν συμφορῶν ἔσχατα (50), ὅτε δὴ 
λοιπὸν ἀπειρηχότες ἐπὶ τῇ τῶν xaxov ὑπερθολῇ xoi 
πρὸς τὸ κτείνειν ἁποχαμόντες, πλησμονήν τε xal 
χόρον τῆς τῶν αἱμάτων ἐχχύσεως ἑἐσχηκότες, ἐπὶ τὸ 
νομιξόμενον αὐτοῖς χρηστὸν xai φιλάνθρωπον ἑἐτρέ- 
ποντο, ὡς μηδὲν μὲν ἔτι δοχεῖν δεινὸν καθ ἡμῶν 
περιεργάζεσθαι" pj γὰρ χκαθήχειν φασὶν ἐμφυλίοις 
αἵμασι μιαίνειν τὰς πόλεις, uno ἐπ' ὠμότητι τὴν 
ἀνωτάτω (51) διαθάλλειν τὴν τῶν κρατούντων &p- 
yhv, εὐμενη τοῖς πᾶσιν ὑπάρχουσαν xai πραεῖαν, 
δεῖν δὲ μᾶλλον τῆς Φφιλανθρώπου xai βασιλιχῆς 
ἐξουσίας εἰς πάντας ἐχτείνεσθαι τὴν εὐεργεσίαν»ν 
µηχέτι θανάτῳ χολαζοµόνους: λελῦσθαι γὰρ καθ 
ἡμῶν ταύτην αὑτῶν τὴν τιµωρίαν, διὰ τὴν τῶν xpa- 


nostri capitali supplicio plecterentur. Quippe hu- D τούντων φιλανθρωπίαν. Τηνικαῦτα ὀφθαλμοὺς ἔξο- 


jusmodi poena per imperatorum indulgentiam libe- 
ratos nos esse. Exinde igitur oculos nostris erui, 


(48) Ἐπ᾽ αὐτῆς µέσης γενόµεγαι τῆς ὁδοῦ. 
Duplex horum verborum seusus esse potes!. Aut 
enim intelligere possumus mulieres illas jam ad 
dimidium itineris pervenisse, quomodo Nicephorus 
accepit; aut certe in medio vix: publice aggere 
constitisse, Porro de hujusmodi Christianarum 
mulierum martyrio qu seipsas pudoris simul ac 
religionis servandis causa procipitarunt , vide 
Augustiuuw in lib. 1 De civitate Dei, c. 26. Exstat 
encomium harum utulieruim in tomo primo Joannis 
Clirysostoti, ubi mater Domnina, filie vero Ber- 
nice et Prosdoce dicuntur. Earum natalem Antio- 
cheni celebrabant die xk post festum Sancte Cru- 
cis, ut in ipso orattouis exordio scribit Chrysosto- 


ρύττεσθαι, xal τοῖν σχελοῖν πηρούσθαι θάτερον, 
προσετάττετο (52). Ταῦτα γὰρ ἣν αὐτοῖς τὰ φιλάν- 


mus, Proinde Greci natalem illarum mulierum 
contulerunt in. diem 1v Octobris, ut. videre est in 
Menologio. : 

(49) Τὰ ἀναγκαιότατα τοῦ σώματος. Rufinus 
eleganter vertit : Usque ad loca pudenda quibus 
naturalis egestio procurari solet. Sane Greci ἀνάγ- 
χην vocant eain corporis pariem, quam pudor no- 
minari vetat. . 

(50) Τὰ Ó' οὖν τῶν συμφορῶν ἔσχατα. Hunc 
locum non infeliciter vertisse mihi videor. 

(51) Τη» ἀνωτάτω. 1n codd. Med.,Maz. et Fuk. 
Scriptum reperi : &x' ὠμότητι τῇ ἀνωτάτω διαθάλε 
λειν τὴν τῶν χρατούντων ἀρχήν. 

(52) Προσετάττετο. Ruünus edictum imperatoris 


3$ 


715 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIA. ΤΗ. 


Til 


θρωπα, xaX τῶν καθ ἡμῶν τιμµωριῶν τὰ χουφότατα, A et alterum ex cruribus debilitari preceptum est. 


ὥστε ἤδη ταύτης ἕνεχα τῆς τῶν ἀσεθῶν φιλανθρω- 
πίας, οὐχέτ' εἶναι δυνατὸν ἐξειπεῖν τὸ πλῆθος τῶν 
ὑπὲρ πάντα λόγον, τοὺς μὲν δεξιοὺς ὀφθαλμοὺς ξἰ- 
φει πρότερον ἐχχοπτομένων, xai μετὰ τὴν ἑχχέντη- 
σιν τούτους Tp χαυτηριαςοµένων, τοὺς δὲ λαιοὺς 
πόδας χατὰ τῶν ἀγκυλῶν αὖθις χαυτΏῆρσιν ἀχρειου- 
µένων, µετά τε ταῦτα τοῖς xav' ἑπαρχίαν χαλχοῦ 
µετάλλοις οὐχ ὑπηρεσίας τοσοῦτον, ὅσον χαχώσεως 
xai ταλαιπωρίας ἕνεχεν χαταδικαζοµένων, πρὸς 
&racl τε τούτοις ἄλλων ἄλλοις ἁγῶσιν, οὓς μηδὲ 
χαταλέγειν δυνατόν * νικᾶ γὰρ πάντα λόγον τὰ xas' 
αὐτοὺς ἀνδραγαθήματα' περιπεπτωκύτων. "Ev δὴ 
τούτοις (95) ἐφ᾽ ὅλης τῆς οἰκουμέντς διαλάµψαντες 
ol µεγαλοπρεπεῖς τοῦ Χριστοῦ μάρτυρες, τοὺς μὲν 
ἁτα»ταχοῦ τῆς ἀνδρείας αὐτῶν ἑτόπτας εἰκότως χατ- 
επ){καντο, τῆς δὲ τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν θείας ὡς 
ἁληθῶς xal ἀποῤῥήητου (04) δυνάµεως ἐμφανη δι) 
ἑαυτῶν τὰ τεχµήρια παρξστήσαντο. Ἑχάστου μὲν 
οὖν ἐπ ὀνόματος μνημονεύειν, μακρὸν ἂν ein, μάτι 
γε τῶν ἀδυνάτων. 


KEPAAAION ITI*. 


Περὶ τῶν τῆς Ἐκκλησίας προέδρω», τῶν τὸ γγή- 
σιον Qc ἑπρέσέευυν» εὐσεδείας διὰ τοῦ cogor 
αἵματος ἐπιδεδειγμένων (Nic. H. E. vni, 16). 


Hujusmodi enim fuit illorum humanitas; hoc le- 
nissimum supplicii genus adversus nos visum. Adeo 
ut propter hauc impiorum hominum lenitatem, nullo 
jam modo recenseri possit numerus, tum eorum 
quibus oculi dextri primum quidem ferro effossi, 
deinde vero cauterio adusti sunt : tuin illorum qui- 
bus sinistri poplites candente ferro sunt debilitati, 
el qui postea ad aris metalla quie in provincia 
erant, non tam operis faciendi quam vexationis 
causa condemnabantur : aliorum denique qui varia 
viritim singuli certamina subierunt, Que quidem 
nos nec enumerare sufficimus, quippe cum preclara 
illorum facinora omnem dicendi copiam snperent, 
In his ergo certaminum discriminibus, per tuiver- 


B sum orbem maximam gloriam adepii nobilis-itvi 


martyres, et cunctos spectatores admiratione lorti- 

tudinis su: merito perculerunt : et divine prorsus 

atque inexplicabilis Servatoris nostri potentize evi- 

dentissiima in semetipsis exhibuerint indicia, Àc sin- 

gulos quidem nominatim commemorare longu:x ac 

dillicile fuerit, ne dicam prorsus iucxplicabile. 
CAPUT XIII. 


De prasidibus Ecclesiarum, qui religionis quam pre- 
dicabant, sinceritatem (uso sanguine declurarunt. 


Τῶν δὲ κατὰ τὰς ἐπισήμους πόλεις μαρτυρησάν- C — Ex przsidibus autem Ecclesiarum qui in celeber- 


quy ἐχχλησιαστιχῶν ἀρχόντων, πρῶτος ἡμῖν ἐν εὖ- 
σεθῶν στήλαις (55) τῆς Χριστοῦ βασιλείας ἀναγο- 
βευέσθω µάρτυς, ἐπίσχοπος τῆς Νιχομτδέων πόλεως, 
thv χεφαλὴν ἀποτμτθεὶς, "Άνθιμος. Tiv ó' ἀπ Ἂν- 
τιοχείας (56) μαρτύρων τὸν πάντα βίον ἄριστος πρε- 
σθύτερος τῆς αὑτόθι παροικίας Λουχιανὸς, ἐν τῇ 
Νιχομηδείᾳα xaX αὐτὸς, βασιλέως ἐπιπαρόντος, τὴν 
οὐράνιον τοῦ Χριστοῦ βασ.λείαν λόγῳ πρύτερον ὃν 
ἀπολογίας, εἶτα δὲ χαὶ ἔργοις ἀναχτρύξας. Tov δ' 
ἐπὶ Φο:νίχης μαρτύρων γένοιντ ἂν ἐπισημότατοι τὰ 
πάντα θεοφιλεῖς τῶν λογικῶν Ἄριστοῦ θρεµµάτων 
ποιμένες, Τυραννίων ἐπίσκοπος τῖς κατὰ Τύμον Ἐχ- 
χλησίας, πρεσθύτερος τε τῆς κατὰ Σιδῶνα Ζηνόθιος, 
καὶ ἔτι Σιλύανὺς τῶν ἀμφὶ την "Ἔμισαν ἐχχλησιῶν 
ἐπίσχοπος. ἸΑλλ᾽ οὗτος μὲν θηρίων βορὰ μεθ) ἐτέ- 
(uv iz αὐτῆς Ἐμίσις γενόμενος, χοροῖς ἀνελίφθη 
μαρτύρων, τῶν δ ἐπ Αντιοχείας ἄμφω τὸν τοῦ 
θεοῦ λόγον διὰ «T εἰς θάνατον ὑπομονΏῆς ἑδοξασά- 
«ny. ὁ μὲν θαλαττίοις παραδοθεὶς βνθοῖς ὁ ἐπίσχοπος, 
ὁ δὲ ἰατρῶν ἄριστος Ζηνόθιος ταῖς χατὰ τῶν πλευ- 
pv ἐπιτεθείσαις αὖ-ῷ καρτερῶς ἐναποθανὼν βασά- 
νοις. Toy δ᾽ ἐπὶ Παλαιστίνης μαρτύρων Σιλθανὸς, 


propositum esse scribit, quo liujusmodi supplicium 
adversus (Cbristianos deinceps  prascriberetur, 
Quod tanren verum non puto. Ipsi enim magistratus 
superati Christianorum constantia, ad id tandem 
βία sponte conversi sunt. - . . 

(53) 'Ev δὴ τούτοις, supple ἀγῶσι. De his enim 
Jocutus est paulo supra. Pessime Christophorsonus 
vertit his temporibus, et οὐ his verbis novum capul 
inchoavit. 

(5$) Αποῤῥήτου. Positum esse videtur pro 
ἁῤῥήτου, quomodo Eusebius interdum usurpare 
solet, Si quis tamen arcanam velit vertere, per ine 


rimis urbibus martyrium perpessi sunt, primus in 
piorum tabulis a nobis rominetur Antlimug,N;co- 
mediensis episcopus, testis regni Jesu Christi, in 
eadem urbe capite truncatus. Ex Autiochenis vero 
martyribus Lucianus, ejusdem Ecclesi: pre-byter , 
vir in omni vita sanctissimus, Qui «α1ἱοδίο Christi 
regnum primum verbis οἱ oratione. apologetica Ni- 
comedis prasente ipso imperalore, postea vero 
etiam rebus ipsis, asseruit. Jam vero omnium in 
Phoenice mactyrum nobil:ssimi Deoque accepti mar- 
tyres, Christiani gregis pastores fuere, Tyranuio 
Ecclesi: Tyriorum episcopus, et Zenobius presbyter 
spud 408 Sidonem : Silvanus quoque LEmisenze 
antistes. Ecclesie. Sed hic quidem in ipsa urbe 
Emesa feris ohjectus una. cum aliis quibusdam, in 
martyrum relatus est numerum. Illi vero Auiiochiz, 
doctiinam verz fidei constantissima In perferendis 
ad mortem usque tormentis patientia anibo illustra- 
runt : Tyrannio quidem in profundum mare de- 
mersus : Zenobius vero medicorum omnium prz 
stantissimus,dum ungulis latera ipsi sulcarcutur, in 
mediis cruciatibus forti animo immortuus. luier 


licet. 

(665) "Ev εὐσεδῶν ccíAa. Rufinus vertit : In 
memoriis piorum primus a mobis scributur. Anthi- 
mus. l 
(56) Vulg. τῶν δ' ἐπ᾽ Αντιοχείας. Apud Nicepho- 
ruin legitur τῶν δὲ ár' ᾿Αντιοχείας, rectius sine due 
bio. Neque enim Lucianus Anuochi:e passus. est, sed 
Nicomedi:e, ut testatur. Eusebins hoc loco, et Hie- 
ronymus in Catalogo, et Wufinus ac Nicephorus, 
Quod etiam testatur ipse- Lucianus in epistola quam 
scripsit ad Antiochenses, cum esset in carcere uua 
cum aliis martyribus Nicomedia. Hujus Epistola 


TIS 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


πο gg secccE—————————— —ÓUÀÀNOLEPHEUUEUEUEEEUTLUTUPERUPU EU ον. 


116 


martyres autem Palzstine, Silvanus Gaz: urbis À ἐπίσχοπος τῶν ápqt τὴν l'áqav ἐχκλησιῶν, χατὰ τὰ 


episcopus apud aris metalla que sunt in Phzno, 
cum aliis undequadraginta capite truncatus est. Sed 
et quidam ZEgyptii sacerdotes Peleus ac Nilus cum 
aliquot aliis illic flammis absumpti periere. Horum 
in numero maximum decus Cesariensis Ecclesize 
Pamphilus presbyter, a nobis haudquaquam prater- 
eundus est; vir omnium noslra: xtatis maxime 
adiniratione dignus. Cujus quidem fortitudinem et 
gloriosa facinora suo tempore exposuimus. Ex iis 
porro qui Alexandrie el per totam /Egyptum ac 
Thebaidem nobili martyrio perfuncti sunt, primus 
omnium nominandus est Peirus Alexandrinz Ec- 
clesi:& episcopus, Christian: religionis doctor exi- 
mius, Et inter ejus presbyteros Faustus, Dius atque 
Ammonius perfecti martyres Christi. Przeterea Phi- 
lees et llesychius, Pachumius ac Theodorus, diver- 
sarum in JEgypto Ecclesiarum episcopi. . Sexcenti 
denique alii minime obscuri, qui per Ecclesias in 
illis locis ac regionibus constitutas, multis laudibus 
celebrantur. Quorum omnium pro vero Dei cultu 
toto orbe confecta certamina, et qux singulis eorum 
acciderunt, omnia accurate commemorare, non est 
officii nostri ; sed eorum potius qui res gestas oculis 
guis contemplati sunt. Nos vero ea quibus ipsi inter- 
fuimus, alio in opere posterorum notitia commen- 
dabiimus. In przsenti autem libro palinodiam eorum 
qui contra nos gesta sunt, et ea qua in fpso per- 
secutionis exordio contigerunt, supradiclis adjun- 
gam: quippe quxe maximam utilitatem allatura sint 
lectoribus. lgitur antequam bellum nobis indictum 
essel, quandiu imperatores placido ac benevolo 
erga nos animo fuerunt, quanta copia omaium 
bonorum quantaque felicitate abundaverit impe- 


extrema verba referuntur in Chronico Alexandrino 

ad annum primum persecutionis : ᾿Ασπάζεται ὑμᾶς 

χορὸς ἅπας ὁμοῦ uapróptv* εὐαγγελίζομαι δὲ ὑμᾶς, 

ὡς Aveo ὁ πάπας τῷ τοῦ μαρτυρίου δρόµῳ &xe- 
ειώθη. 

1) Κατὰ τὸν δέογτα καιρὸν áveypdvrapev. 
In libro scilicet De martyribus Palestine, qui buic 
octavo libro subjectus est. In eo enim martyrium 
Pamphili fuse narrat Eusebius, ut illic videre est. 
Porro ex hoc loco apparet, librum illum de marty- 
ribus Palxstine post Historiam Ecclesiusticam, et 
post libros De Vita Pamphili martyris ab Eusebio 


ἓν Φαινοῖ χαλκοῦ μέταλλα σὺν ἑτέροις ἑνὸς δέουσι τὸν 
ἀριθμὸν τεσσαράχκοντα τὴν κχεφαλὴν ἀποτέμνεται, 
Αἰγύπτιοί τε αὐτόθι Πηλεὺς xai Νεῖλος ἐπίσχοποι 
μεθ) ἑτέρων τὴν διὰ πυρὸς ὑπέμειναν τελευτήν. Καὶ 
τὸ µέγα δὲ χλέος τῆς Καισαρέων παροικίας ἐν τού- 
τοις ἡμῖν μνημονευέσθω Πάμφιλος πρεσθύτερος, τῶν 
xa0' ἡμᾶς θαυμασιώτατος, οὗ τῶν ἀνδραγαθημάτων 
τὴν ἀρετὴν κατὰ τὸν δέοντα χαιρὸν ἀνεγράψαμεν (51). 
Tov 6' ἐπ Αλεξανδρείας χαθ) ὅλης τε Αἰγύστου xal 
θηθαΐδος διαπρεπῶς τελειωθέντων, πρῶτος Πέτρος 
αὐτῖτς Αλεξανδρείας ἐπίσχοπος, θεῖόν τι χρημα δι» 
δασχάλων τῆς £v Χριστῷ θεοσεθείας, ἀναγεγράφθω": 
καὶ τῶν σὺν αὐτῷ πρεσθυτέρων, Φαῦστος xal 
Alo; (58) χαὶ ᾽Αμμώνιος, τέλειοι Χριστοῦ μάρτυρες) 


B Φιλέας τε καὶ Ἡσυχιος xat Παχύμιος καὶ θεόδωρος, 


τῶν ἀἁμφὶ τὴν Αἴγυπτον ἐχχλησιώῶν ἐπίσχοποι, ptu» 
plot τε ἐπὶ τούτοις ἄλλοι δια ρανεῖς, οἳ πρὸς τῶν χατὰ 
χώραν χαὶ τόπον παροικιῶν μνημονεύονται ὧν ἀνὰ 
τὴν πᾶσαν οἰχονμένην ὑπὲρ τῆς εἰς τὸ θεῖον εὖσε- 
θείας Ἰγωνισμένων γραφῇ παραδ:δόναι τοὺς ἄθλους, 
bm ἀχριθάς τε ἕχαστα τῶν περὶ αὐτοὺς gup6s6n- 
χότων ἱστορεῖν, οὐχ ἡμέτερον, τῶν ὃ᾽ ἕψει τὰ πρά- 
γµατα παρειληφότων ἴδιον ἂν Ὑένοιτο, Οἷς ve μὴν 
αὐτὸς παρεγεν΄µην, τούτους xai τοῖς μεν ἡμᾶς 
γνωρίµους 57 ἑτέρας ποιῆσομαι γραφτις (50). Κατά 
γε μὴν τὸν παρόντα λόγον τὴν παλ,ῳδίαν τῶν περὶ 
ἡμᾶς εἰργασμένων τοῖς εἰρημένοις ἔπ'σννάψω, τά τα 
ἐξ ἀρχῆς τοῦ δ:υγμοῦ συµθεθηχότα, χρησιμώτατα 


C τυγχάνοντα τοῖς ἐντευξομένοις. Τὰ μὲν οὖν πρὸ τοῦ 


καθ) ἡμῶν πολέμου τῆς Ῥωμαίων ἡγεμονίας, ἓν 
ὅσοις δὴ χρόνοις τὰ τῶν ἀρχόντων φίλιά τε ἡμῖν fy 
καὶ εἱρηναῖα, ὁπόσης ἀγαθῶν εὐπορίας xai εὖετη- 
plac (60) Ἠξίωτο, τίς ἂν ἑξαρχέσέιε λόγος διηγἠ» 


resecuit atque intrusit contra fidem oninium codi- 
cum, Vidit hoc ante nos Turnebus, qui in suo co- 
dice ad Ίο verba Grzcum nos scholium adscripse- 
rat : σηµείωσον ὅτι ταύτην ἔχεις τὴν γραφὴν εὐθὺς 
μετὰ τούτο τὸ βιθλίον. 

(60) 'Οπόσης ἀγαθῶν εὐπορίας καὶ εὐετηρίας. 
Quanta fuerit felicitas in orbe lkomano Diocletiano 
οἱ Maximiano reguantibus , testatur Mamertinus in 
Gencthliaco sub. finem, ubi Maximianum alloquitur 
his verbis : « Revera,sacratissime | imp , scimus 
Omnes, antequam vos salutem reipublice reddere- 
tis, quanta frugum inopia, quanta funerum copia 


scriptum fuisse. At Christopliorsonus qui ante hoc D fuit, fame passim morbisque grassautibus. Ut vero 


caput totam appendicem jam descripserat, coactus 
est h:ec. Eusebii verba resecare, ne Eusebius sui 
ipsius oblitus videretur. Nou dissimulabo tamen, in 
scriptis codicibus Maz., Med., Fuk. et Savilii, legi 
ἀνεγράγαμεν. Quz si vera est lectio, intelligit Eu- 
sebius libros De vita Pamphili martyris. Hos enim 
libros scripserat ante Historiam Ecclesiasticam, ut 
jam antea observavimus. ) 

(58) Καὶ Δίος. Sic codd. Maz. et Med. Rufinus 
quoque Dium vocat; vulg., Δίδιος. 

(59) Δι’ ἑτέρας ποιήσοµαι γραφῆς. Intelligit pro- 
cul dubio librum Je martyribus Palastine. Neque 
enim alium librum invenire quis possit, in quo 
Euscbius martyrum agones ab se visos commetno- 
raverit, quam hunc quem dixi. Ex quo insuper 
refellitur Christophorsoni sententia, qui librum 
Hlum de martyribus Palzssting putavit partem esse 
libri octavi; et qui post hiec verba quie posui, inulta 


lucem gentibus extulistis, exinde salutares spiritus 
jugiter manant : nullus ager fallit agricolam, » etc. 
jam vero quod ad bella spectat, nunquam | felicius 
adversus Darbaros Romani pugrarunt, Cipsi ubiquo 
Barbari, et imperii Romaui limites promoti. Lega- 
mus eorum temporum historias. inveniemus pro- 
fecto id quod dixi, nunquam in meliore statu fuisse 
rem Romanam ; cum quatuor principes, duo scilicet 
Augusti ac lolidem Casares, seorsum singuli Dar- 
baros propulsarent. Adeo ut verissimuin sit quod 
ait Mauertinus in. Genethliaco : « Mito etiam dies 
festos victoriis triumphisque celebratos. » Auctor 
pauegyrici dicti Maximiano et Coustontino : « Sed 
profecto exegit lioc ipsa varietas et natura fortu- 
na, cui nihil mutare licuerat dum imperium tene- 
relis; ut illa viginti annorum continua felicitas 
intervallo aliquo distingueretur. » Porro tametsi 
Diocletianus et Maximianus (ot victorias de Darbae 


711 


IIISTORLE ECCLESIASTICJE LiB. ΥΠ. its 


σασθαι; ὁπότε xal οἱ μάλιστα τῆς χαθόλου xpazoov- A rium 309 Romanum, quis explicare sufficiet ! Quo 


τες ἀρχῆς, δεχαεττρἰδας καὶ εἰχοσαξτηρίδας τῆς 
βασιλείας ἐκπλήσαντες, bv ἑορταῖς καὶ πανηγύρεσι, 
φαιδροτάταις τε θαλίαις xal εὐφροσύναις, μετὰ πά- 
σης εὐσταθοῦς διξτέλουν εἰρίνης. Οὕτω δ' αὐτοῖς 
ἁπαραποδίστως αὐξούσης xai ἐπὶ µέγα ὁσημέραι 
προϊούστης τῆς ἐξουσίας, ἀθρόω-ς τῆς πρὸς ἡμᾶς el- 
ρήνης µεταθέμενοι, πόλεμον ἄσπονδον ἐγείρονσιν, 
οὕπω ὃ αὐτοῖς τῆς τοιασδὶ κινέσεως ὃξύτερὸν 
ἔτος (61) πεπλίρωτο, xal τι περὶ τὴν ὅλτν ἀρχὴν 
ν:ώτερον γΣγονὸς, τὰ πάντα πράγματα ἀνατρέτει. 
Νόσου γὰρ οὐχ αἰσίας τῷ πρωτοστάτῃ τῶν εἰρημέ- 
voy (62) ἐπισχηψάσης, ὑφ᾽ f; δη xaX τὰ τῆς διανοἰας 
εἰς ἔχστασιν αὐτῷ παρήγετο, σὺν τῷ μετ αὐτὸν 
δευτερείοις τετιμγµένῳ, τὸν δημώδη καὶ ἰδιωτικὸν 
ἁπολαμθάνει βίον ' οὕπω δὲ ταῦθ) οὕτω πέπραχτο, 
xat διχη τὰ πάντα τῆς ἀρχῆς διαιρεῖται (06), πρᾶγμα 


vis retulerint, unum duntaxat de omnibus trium- 
phum Roue egerunt, paulo antequam | imperio dc- 
cederent, ut testantur Eutropius et Zonaras. Verba 
Eutropii sunt : « Uterque una. die privato habitu 
ifiperii insigne mutavit, Nicomedize Diocletianus, 
Herculius Mediolani,post triumphum inclytum quem 
Rome ex numerosis gentibus. egerant, pompa fer- 
culorum illustri, » etc. Hieronymus. iu. Chronico, 
hunc Diocletiani et Maximiani triumphum retulit 
anno xvii Diocletiaui. Ad quem locum Scaliger in 
Animadrersionibus notat. conim. sum | esse ab Hie- 
ronymo anachronismum, Hauc enim. triumphuin 
actum esse anuo Diocletiani vicesimo, — aliquot 
smensibus antequam — purpuram — deponeret. δες 
fallitur potius. ipse Scaliger, qui Ilieronymum te- 


mere reprehendit, Nou si. Diocleüianus xx. imperii C 


anno, paucis antequam abdicarel mensibus, trium- 
phavit, wicuse circiter Januario eum triumphasse 
dicendum est, auno Christi. 204, cum. purpurain 
deposuerit Kalendis Aprilis ejusdem anni, ut docet 
ldatius in. Fastis. Ex quo. sequitur, eum hiberno 
tempore triumpliasse, et media adhuc hieme ab 
urbe Hoa profectum. Nicomediam venisse : quo- 
rum neutrum probabile est, cum nec triumphi pet 
biewew agi solereut ab. imperatoribus. Romanis, 
nec Diocletiani zeias ac valetudo taui longi itineris 
laborem hibernis mensibus sustinere valuerit. Quid 
quod Diecletianus auno imperii xix, immense Martio 
aique Aprili agebat. Niconiedie, eo tempore quo 
cQpia est. Christianorum | persecutio, ui. testatur 
Eusebius in lib. vii, «ap. 5. Sed et tunc cum Ni- 
comediense palatium coullagravit , Diocletianu:u in 
e0 egisse testis est omui exceptione major Constau- 
tiuus. in. Oratione ad sanctorum. celum, capite pen- 
ultimo. ld autem contigit aliquot mensibus post 
iuclioatam | persecutioneui, Ponaiuus igitur id eve- 
uisse mense Maio , quis credat, intra decem meu- 
sium spatium Diocleuanum Nicomedia venisse lio- 
main, ibique insignem illum triumphum egisse ; ac 
deinde BRuoina reuusse Nicomediau, atque ibi. pure 
puram posuisse, moxque in Dalmatiam  conces- 
sisse, ut reliquum vite tempus ibi degeret ? Illuc 
accedit, quod morbus ille quo Diocletianus de statu 
men:is paululum deturbatus est, primum  Nicome- 
dig eum corripuit, paulo post excitatam ab ϱο 
persecuuoueni, ut refert Constantinus, Quare parum 
probabile est, Diocletianum eo. tentatum 10rbo, 
lantum iler suscepisse. Deinde auctor panegyrici 
dicti Maxiuiano οἱ Constantino, diserte testatur 
Diocleuauum et Maximianum aliquot annis ante xXx 
imperii annum Roue triumphasse. Mis euim verbis 
Maximianuin alloquitur ; € Te primo ingressu uuo, 
tanta αλα, tanta [requenuia populus Romanus 


PATROL. Gh. XX. 


quidem tempore ii qui summam imperii administra- 
bant, deceunalibus ac. vicennalibus expletis, iu. fee 
siivitatibus, spectaculis, epulis omuique hilaritatis 
genere pacate. et tranquille degebant. lta cum co- 
ruin principatus absque ullo augeretur obstaculo, 
novi.que in dies inciementis floreret; repente 
mutato consilio, pacem quam nobiscum servabant 
solventes, bellum nobis inexpiabile intulerunt, Nec- 
dum alter annus hujus bellici motus expletus fue- 
rat, cum ecce novus quidam et inopinatus casus 
rem hlomauam pene subvertit. Nam cum ille qui 
inter hinperatores supradictos primum locum obti- 
nebat, in difficilem quemdam morbum  iucidisset, 
cujus vi demotus ja: de mentis sux statu esse vi» 


D debatur, una cum co imperatore qui secundus ab 


ipso erat, ad privatam vitam se contulit. Vix hzc 


excepi!, ut cum te ad Capitolini Jovis greinium vel 
oculis ferre gestiret, stipatione sui vix ad. purtas 
urbis adinitteret, Te rursus vicesimo anno impera- 
lorem, octavo. consulem ita. ipsa amplexu quodam 
suo loma voluit detinere, ut. videretur. augurari 
jaw et timere quod factum est. » Vides ut Maximia- 
num diu aute octavum. ipsius consulatum [ου 
triumpliasse dicit. N:un. quin priora illa verba de 
wiumpho accipienda sint, dubitare nou licet. Certe 
Sigonius, vir diligentissimus, in libris de Occiden- 
tali imperio nou aliter hunc locum intellexit, Gra- 
viter i1aque hallucinatur Scaliger, qui Diocletia- 
num et Maximiauum triumphasse dicil auno inmpe- 
rii vicesimo, Rectius. Hieruny.nus id. retulit auno 
xviii Diocletiani. Quo quidem anno Idatius in Fastis 
notat. imperatores. vilitatem anuona edicto suo 
constituisse. 14 enim post triumphum ab eis consti- 
tutum videtur in. grati in priecipue populi Romani. 
Αι Cedreuus anuo Diocletiani decimo septiuno hune 
Lrinmphium: ascribit. 

(61) Οὕπω δ' αὐτοῖς τῆς τυιασδὶ χιγήσεως δεύ- 
τερον ἔτος. Melius dixisset Eusebius ; Viz dum 
primus annus expletus fuerat, Naw | sub initium 
secundi anni persecutionis, contigit abdicatio Dio- 
cleiiaui ac Maximiani, Kalendis scilicet Aprilibus 
anno Cliristi 304 cum persecutio. capta. fuisset 
meuse Marijio praecedents. anni. Οι igitur ait 
Eusebius οὕπω δεύτερον ἔτος πεπλήρωτο, idem esi, 
ac Si dixisset, secundus agebatur persecutionis 
annus, [ta intelligendus est alter. locus Eusebii 14 
libro De martyribus Pala'stine, cap. 3, iu flne, 
1(02) T πρωτοστάτῃ τῶν εἰρημένων». Mile 
Ciivis.ophorsouus verüt : « Nam. qui. prinius. no- 
Straruim arrumnarun auctor erat, » Iu quo secutus 


D esse videiur. Nicephorum, qui ín cap. 16, lib. vii, 


kusebium exscribens, pro lusebianis illis posuit 
5.2 ἀρχηγῷ τῆς χακίας. 

(02) Ax" τὰ πάντα τῆς ἀρχῆς διαιρεῖται. Con- 
$tanuus enim οἱ Galerius, imperium. Romanum 

uasi hxreditatem quauidaimr iuter δε partiti sunt. 
Qus prima fuit imperii Ποια divisio, ut lioc 
loco tradit. Eusebius. Ántea enim licel. plures Au- 
gusti simul fuisseut , tamen. imperium HKomanuu 
solidum atque. indivisum gubernabant, ut. contigit 
Marco et Vero impeiautibus. Sed et sub Diocletiano 
εἰ Herculio Maximiano, nulla faeta. fuerat imperi 
divisio; cum nec provincias, nec legiones Augustt 
inter se partiti essent. Recte ergo Eutropius in lib 
x, ita scribit: « llis igitur abeuntibus ab admiiut- 
stratione reipublic:e, Coustantius et Galerius Augus 
Sti creati sunt, divisusque inter eos. lkomanus ος 
bis. » Idem observat Orosius in lib. vit, his verbis 1 


« Galerius e Constantius Augusti, priui iinperiuim 


25 


1:9 


. * 
EUSEDI CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


730 


gesta fuerant, cum imperium. Romanum totum. in Α μηδ' ἄλλοτέ πω πάλαι γεγονὸς (64), μνήμῃ παραδε- 


duas partes divisum est; quod quidem nunquam 
antea factum esse memoratur. Paulo post impera- 
tor Constantius, vir in omni vita placidissimus , 
qui οἱ clementia iu subditos, et singulari erga fi- 
dem nostram benevolentia pr:editus erat, Cons!an- 
linum proprium filium vice sua imperatorem atque 
Augustum relinquens, fatali morte defunctus. est. 
Primusque ab ipsis gentilibus relatus est. inter di- 
vos, cunctisque honoribus qui imperatori debentur, 
post obitum ornatus. Omnium principuin clemen- 
tissimus ac beniguissimus ; οἱ qui ex cunctis nostri 
temporis imperatoribus, solus convenientem iin- 
peratoriz majestati vitam exegit. Denique tum aliis 
ji» rebus humanissimum se ac benelicentissimum 
erga omnes prestitit; tuu. concitati adversus pos 
belli nullatenus particeps fuit. Sed cum veri Dei 
cultores qui sub. imperio suo degebant, immunes 
ab omni noxa et calumnia servasset, uec aut. Eccle- 
siarum zdes subvertissel, aut quidquam adversus 
nostros esset molitus, tandem felicissimumn ac bea- 
tissimum vitaà exitum consecutus est, Quippe qui 
solus omnium, in imperio suo cum summa traüquil- 
litate et gloria, successorem relinquens proprium 
fMium, modestissimum ac rcligiosissimum princi- 
pem, ex hac luce migravit. llujus igitur filius Con- 
stantinus, ab ipso statim exordio. supremus impe- 
rator et Augustus a militibus 410, ciuque antea 
ab emnium imperatore Deo renuntiatus, pateruz 


δοµένον. Xpóvou δ᾽ οὗ πλείστου μεταξὺ γενοµένου, 
βασιλεὺς Κωνστάντιος τὸν πάντα βίον πραότατα xal 
τοῖς ὑπηχόοις εὐνοϊκώτατα, τῷ τε θείῳ λόγῳ προσφι- 


λέστατα διαθέµενος, maióa Yvfotow Κωνσταντῖνον 


αὐτοχράτορα χαὶ Σεβαστὺν ἀνθ) ἑαυτοῦ χαταλιπὼν, 
χοινῷ φύσεως VÓ[up τελεντᾷ τὸν βίον, πρῶτός τε ἓν 
θεοῖς (65) ἀνηγορεύετο παρ αὐτοῖς, ἁπάσης μετὰ 
θάνατον, ὅση βασιλεῖ τις ἂν ὠφείλετο, τιμῆς tEuo- 
μένος. χρηστότατος xal Ππιώτατος βασιλέων, ὃς δὴ 
xai µήύνος τῶν καθ ἡμᾶς ἑπαξίως τῆς Ἠγεμονίσς 
τὸν πάντα τῆς ἀρχῆς διατελέσας χρόνον, χαὶ τἆλ)α 
τοῖς πᾶσι δξξιώτατον καὶ εὐεργετιχώτατον παρασχὼν 
ἑαυτὸν, τοῦ τε χαθ᾽ ἡμῶν πολέμου (66) μηδαμῶς 
ἐπιχρινωνήσας, ἀλλὰ καὶ τοὺς ὑπ' αὐτὸν θεοσεθεῖς, 
ἀθλαρεῖς καὶ ἀνεπηρεάστους φυλάξας, xal μήτε τῶν 
Ἐχγχλτσιῶν τοὺς οἴχους καθελὼν. μ{θ) ἕτερόν τι καθ) 
ἡμῶν xawoupyfoag, τέλος εὐδόχιμον (67) xaX τρισ- 
µαχάριον ἁπείληφε τοῦ βίου, μόνος ἐπὶ τῆς αὑτοῦ 
βασιλεία: εὐμενῶς χαὶ ἐπιδόξως ἐπὶ διαδόχῳ γνησίῳ 
παιδὶ, πάντα σωφρονεστάτῳ τε xal εὐσεδεστάτῳ, 
τελευτῆτας. Τούτου maig Κωνσταντῖνος εὐθὺς ἀργό- 
μενος, βασιλεὺς τελεώτατος xal Σεθαστὸς πρὸς τῶν 
στρατογέδων, καὶ ἔτι πολὺ τούτων πρότερον πρὸς 
αὐτοῦ τοῦ παµθασιλέως coo ἀναγορενθεὶς, ζηλωτὴν 
ἑαυτὸν τῆς πατρικῆς περὶ τὸν ἡμέτερον λόγον εὖσε 
θείας κατεστῄσατο. Καὶ οὗτος μὲν τοιοῦτος, Λιχίνιος 
δὲ ἐπὶ τούτοις ὑπὸ κοινής ψήφου τῶν κρατούντων 
αὐτοκράτωρ xai Σεθαστὸς ἀναπέφηνε. Ταῦτα Μαξι- 


erga fidem nostram pietatis :emulatorem se przsti- c pivov δεινῶς ἐλύπει, µόνον Καΐσαρα παρὰ πάν. 


tit, Et hic quidem ejusmodi fuit, Posthzc Licinius 
communi imperatorum suffragio imperator et Au- 
gustus. declaratus est, Quod. quidem Maximinus 
vgre admodum Lulit, qui hactenus Caesar duntaxat 
ab omnibus appellabatur. Hic ergo pre ceteris 
tyrannico ingenio przeditus, Augustus 4 semetipso 


Homanum in duas partes determinaverunt. » De 
bac imperii divisione quam urbs Koma pr:e ceteris 
wgerrime tulit, loquitur Porphyrius in. Panegyrico 
carmine ad Constantinum, quod. &cripsit auno itui- 
perii Constantini quinto decimo, quinqueunalibus 
Ciesarum Crispi οἱ Constantini. 
enn ο lacerata cruentis 

Imperiis, pars fessa poli divisa gemebat, ο 

Sceopira et Ausonie marebat perdita jura, 
EA aliquando post, ita Constantinum alloquitur : 

Et reparata jugans maesti divortia mundi 

Orbes junge pares : det leges Roma volentes, 

Principe te in populos. 
liec paulo accuratius notavi ; ttm. quia. nondum 
salis observata sunt, tum quia Christophorsonus ea 
uou intellexit; qui pro partitione dissensionein in- 
lerpretarus est. 

(64) Πρᾶγμα μηδ’ ἅλΊοτέ πω zd.at γεγονός. 
Nostri codices Maz., Med., Fuk. οἱ Savil. vocem 
πάλαι addunt quie in vulg. deest. 

(65) Πρῶέός τε év θεοῖις. Non quod primo omn- 
nium imperatori Constantio hic hunos contigerit, 
ut inter divos referretur. Multi enim imperatores 
ante Constantium inter divos a senatu relati fue- 
rant. Sed quod ex quatuor imperatoribus qui im- 
perium simul gubernaverant, Diocletiano scilicet et 
Maximiano, Constantio atque Galerio, primus Cou- 
siaptius hunc honorem adeptus est, quippe qui pri- 
imus obüusset. 


τας (68) εἰσέτι τότε χρηµατί-οντα * ὃς δὴ οὖν τὰ μἀ- 
λιστα τυραννιχὸς ὧν, παραρπάσας ἑαυτῷ τὴν ἀξίαν, 
Σεθαστὸς fw, αὐτὸς ὑφ' ἑαυτοῦ γεγονώς' Ev τούτῳ 
δὲ Κωνσταντίνῳ μηχανὴν θανάτου συῤῥάπτων ἁλοὺς, 
ὁ μετὰ τὴν ἀπόθεσιν ἐπανηρῆσθαι δεδηλωµένος (69), 
αἰσχίστῳ καταστρέφει θανάτῳ. Πρώτου δὲ τού- 


(06) Too τε καθ ἡμῶν zoAépov. In tribus nostris 
codicibus Maz., Med. et Fuk. scriptum est τῶν δὲ 
xa0' ἡμῶν, non male. 

(07) T£.loc εὐδόκιμον. Ἑὔδαιμον cod. Reg., cui 
consentit. appendix libri vii, ut. videre est infra 
pag. 917. Reliqui tamen codices, Maz. scilicet ac 
Med. cum Fuketiiano et Saviliauo scriptum hic ha- 
bent τέλος εὐδόχιμον xaX τρισµαχάριον. 

(05) Μόνον Καίσαρα παρὰ πάντας. NXulg., πάν- 
«ov. In codd. Maz., Med. οἱ Fuk. legitur παρὰ πάν- 
«ag recie : id est, aliler ac reliqui omnes. Quatuor 
enim Augusti ea tempestate rempublicam Roma- 
nam administrabant : Galerius sc.licet, Constanti- 
nus, Maxentius atque Licinius. Maximinus. vero 
jampridem Casar a Galerio factus, usque ad Galerii 
obitum in ea dignitate permansit. Quare verissimum 
est, quod hic ait Eusebius, egre tulisse Maximi. 
nui, quod inter (ot. Augustos solus ipsc tantum 
Czxsar diceretur, cum tamen Cssaris dignitatom 
ante tres illos superius memoratos principes acce- 
pisset. 

(69) Ὁ μετὰ τὴν ἀπόθεσι» ἐπανῃρῆσθαι 020nAo- 
μένος. Ie verba desunt in vetustissimis codd. Ma- 
zariuo et Fuk. Sed habentur in legio codice, et ad 
oram codicis Medici ascripta sunt eadem manu. 
Porro cum Eusebius dicat se supra retulisse quali- 
ter Maximianus [lerculius purpuram resumpserit, 
id quo loco dixerit Eusebius, adhuc quaro. 


e e 


781 HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. VIII. 194 


του (70) τὰς ἐπὶ τιμῇ Υβαφὰς, ἀνδριάντας τε χαὶ ὅσα A renuntiatus est. Sub id tempus Maximianus quem 
τοιαύῦτα ἐπ᾽ ἀναθέσει νενόµισται, ὡς ἀνοσίου xal post depositum imperium iteruin purpuram sume. 
δυσσεθεστάτου χαθῄρουν., psisse retulimus; cum adversus Constantinum in 
sidias moliri deprehensus esset, foedissimo mortis genere interiit, Primusque hic fuit, cujus utpo(e 
impii ac sceleratissimi hominis imagines omnes el state czteraque id genus monumenta. quz in ho» 
norem imperatorum erigi solent, dejecta atque abolita sunt. 


ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ IA. CAPUT XIV. 
Περὶ τοῦ τρόπου τῶ» τῆς εὐσεθείας ἐχθρῶν De moribus persecutoruni. 
(Nic. H. E. vn, 21). 
Τούτου xai; Μαξέντιος, 6 τὴν ἐπὶ Ῥώμης τυρανν[- Hujus filius Maxentius,qui Romz tyrannidem are 


δα συσττσάµενος, ἀρχόμενος μὲν τὴν καθ ἡμᾶς πίστιν ripuit, principio quidem fidei nostre professionem 
ἐτ᾽ ἀρεσχείᾳ καὶ χολαχείᾳ τοῦ δἠµου Ῥωμαίων καθ- — simulavit, utin eo morem gereret blandireturque 
υπεχρίνατο, ταύτῃ τε τοῖς ὑπηχόοις τὸν χατὰ Ἆρι- — populo Romano. Itaque subditis suis pr.cepit, ut a 
στιανῶν ἀνεῖναι προστάττει διωγμὸν, εὐσέδειαν ἐπι- persecutione Christianorum  desisterent ; fictam 
"μηρφόάζων, xal ὡς ἂν δετιὸς καὶ πολὺ πρᾶος παρὰ scilicel pietatis speciem prs se ferens, utque be- 
τοὺς προτέρους φανείη. Οὐ μὴν οἵος ἔσεσθαι: Ἀλπίσθη, κ nignior multo atque humanior superioribus princi« 
τοιούῦτος ἔργοις ἀναπέφηνεν' εἰς πάσας δ' ἄνοσιουρ- — pibus videretur. Verum progressu temporis haud- 
γίας ὀχεῖλας, οὐδὲν 6 τι µιαρίας ἔργον xaX ἀχολασίας — quaquam talem se rebus ipsis praestitit, qualis fue 
παραλέλοιπε, µοιχείας τε xai παντοίας ἐπιτελῶν — turus sperabalur. Quin contra ad omnia scelera et 
«θοβάς ᾽ διαξευγνύς Υέ τοι τῶν ἀνδρῶν τὰς κατὰ vó- — flagitia zestu quodam mentis abreptus, nullum im» 
pov γαμετὰς , ταύτας Evo6pl;ov, ἀτιμότατα «oig  pielalis aut. libidinis genus pretermisit, Nam et 
ἀνδράσιν αὖθις ἀπέπεμπε' xal ταῦτ οὐχ ἀσήμοις — adulteria et cujusquemodi stupra perpetrabat, 
οὐδ ἀφανέσιν ἐγχειρῶν ἐπετήδευεν, ἀλλ᾽ αὐτῶν δὴ Cumque oxores legitimas a viris per divortium. 
μάλιστα τῶν tà πρῶτα τῆς ᾿Ῥωμαίων συγχλήτου — abstraxisset, ipse cum oinni feeditate et ignominia 
βουλΏς ἀπενηνεγμένων ἐμπαροινῶν τοῖς ἐξοχωτάτοις. — eis illudens, denuo ad maritos easdem remittebat, 
Οἱ πάντες δ' αὐτὸν ὑποπεπττχότες ὃημοι καὶ ἄρχον — Neque vero viles duntaxat et obscuros bomines bu- 
τες, ἔνδοξοί τε xai ἅδοξοι, δεινῆ χατετρύχοντο τυραν- — jusmodi injuriis afficere studebat, sed illos praci- 
νίδι. Καὶ οὐδ' ἑρεµούντων xal τὴν πικρὰν φερόντων — pue qui in senatu Romano principem locum obti- 
διυλείαν, ἁπαλλαγή τις ὅμως Tv τῆς τοῦ vopávvou — nebant, eminentissimo cuique maxime insultans, 
φονώσης ὠμότητος ' ἐπὶ σμικρᾷ γοῦν fr ποτὲ mpo- — Proinde tam plebeii omnes quam magistratus, tam 
ψάσει, τὸν δημον εἰς qóvov τοῖς &pq' αὐτὸν δορυφό- — obscuri quam nobiles, eum reformidantes, gravis- 
p^tc ἐχδίδωσι (71), xal ἐχτείνετο pupla τοῦ δήµου C sima tyrannide opprimebantur. Ac tametsi quiete 
Ῥωμαίων «1505 ἐπὶ µέσης τῆς πόλεως, οὐ Σχυθῶν — agerent et tyrannidem patienter tolerarent, ne sic 
οὐδὲ βαρθάρων, à))' αὐτῶν τῶν οἰχείων δόρασι xa — tamen vitare poterant cruentam tyranni atrocitatem, 
πανοπλίαις. Συγχλητικῶν γε μὴν φόνος ὁπόσος δι — Denique quodam die levissimam ob causam, 311 
ἐπιδουλὴν ἐνηργεῖτο τῆς οὐσίας, οὐδ' ἑξαριθμήσασθαι — populum ftomanum militibus prztorianis tradidit 
6uvaxby, ἄλλοτε ἄλλαις πεπλασμέναις αἰτίαις µνρίων — occidendum, Atque ita innumerabilis multitude 
ἀναιρουμένων. Ἡ δὲ τῶν xaxov τῷ τυρἀννῳ χορω- — populi Romani, non Scytharum ac barbarorum, sed 
vig, ἐπὶ γοητείαν fAauve* μαγιχαῖς ἐπινοίαις (72) τοτὲ — civium suorum hastis armisque in niedia urbe tru- 
μὲν γυναῖκας ἐγχύμονας ἀνασχίζοντος, τοτὲ δὲ νεο- — cidala est. Quanta porro senatorum cedes facta 
{νῶν σπλάγχνα βρεφῶν διερεννωµένου, λέἐοντάς τε — sint ul in bona eorum invaderetur, numerari nullo 
κατασγφάττοντος, χαί τινας ἀῤῥητοποιίας ἐπὶ δαιµό- — modo potest, cum plurimi quotidie fictis variis 
woy προχλῄσεις xal ἁποτροπιασμὸν τοῦ πολέμου —Criminibus interficerentur. Tandem vero tfrannüs 
συνισταµένου" διὰ τούτων γὰρ αὐτῷ τὰ τῆς νίχης — sceleribus suis quasi quoddam fastigium, magica 
κατορθωθήσεσθαι, ἡ πᾶσα ἐτύγχανεν ἐλπίς. Οὗτος — riis przstigias imposuit, nunc mulieres gravidas 
[bv οὖν ἐπὶ 'Ῥώμης τυραννῶν, οὐδ' ἔστιν εἰπεῖν ola, dissecans, nunc infantum recens in lucem edito- 
ὁδρῶν τοὺς ὑπηχόους χατεδουλοῦτο, ὡς ἤδη xal τῶν — rum rimans viscera ; leones quoque interdum ma- 
ἀναγχαίων τροφῶν iv ἑσχάτῃ σπάνει xal ámopig — clans, et nefanda quxdam peragens sacra ad dae 


(70) Πρώτου δὲ τούξου. lec verba eodem modo — quoque rem,licet paulo aliter, narrat. Scribit enim, 
exponenda sunt, quo illa superius a nobis exposita — cum. Romz templum Geuii fortuito incendio con- 
πρῶτός τε ἓν θεοῖς. AL Christophorsonus bunc lo-  flagraret, cunctiquead restinguendum ignem accür« 
eum jta interpretatus est, quasi legeretur πρὸ δὲ — rissent, militem quemdam qui numen illud gentilium 
τούτου. derideba!, a plebe interemptum fuisse. Ex quo tane 

(71) Τοῖς ἀμρ) αὐτὸν δορυφόροις ἐκδίδωσι. — tam subito seditionem militum exarsisse, ut tota 
ldem refert Aurelius Victor iu Maxentio : « Adeo — pene urbs peritura fuerit, ni Maxeutius subvenisset, 
$xvus, uti Pretorianis czedeu vulgi quondam an- (72) Μαγικαῖς ἐπινοίαις. Post lic. verha in edi- 
nuerit. » Coustantinus vero, victo postea Maxentio, — tionibus, et in Regio ac. Mediczo codice punctunt 
lrietorianas cohortes abolevit; specie quidem ob — ponitur, quod Christophorsonum fefellit. Verum in 
eam vulgi czedem, sed reipsa, ne res novas moliren- — codice Mazarino, ante has voces media distinctio 
tur ; neve imperatores crearent, prout Maxentiuin.— ponitur optiine, Eamdem distinctionem reperi iM 
Augustum renuntiaverant. Porro Zosimus eamdem — codice Fuketii. 


765 


mones cvocan:los, et ad bellum quod jam immine- A χαταστῆναι, ὅσην ἐπὶ ᾿Ρώμης οὐδ 


bat depellendum. [lis euim artibus victoriam se 
adepturuim haud dubia spe praesumpserat. llic igi- 
tur dum Roma tyrannidem exercet, vix. diei potest 
quot quantisque malis subditos oppresserit, atque 
in servi'utem  redegerit; adeo ut ad extremam 
trusi sint alimentorum penuriam, qualem antea 
Hom: aut alibi unquam fuisse nulla liominum me. 
moria recordari potest. Àt in Orientis partibus ty- 
rannts Maximinus, inito clam fcedere cum Maxen- 
tio Romanw urbis tyranno, utpote scelerum ger- 
intuitate sibi junctissimo, diu quidem latere studuit. 
Tandem vero deprehensus poenas debitas persolvit. 
Mirum est enim quanta. hic μου] afllnitate el 
similitudine, Ronianz urbis tyrannum expresserit, 
scu potius longo intervallo superarit. Quippe im- 
postorum et magorum principes summi honoris 
apicem apud eum obtinebant : cum ipse supra Πιο” 
dum ineticulosus esset ac superstitiosus, el simu- 
l3crorum ac dainonum vanitati imprimis deditus. 
Nibil certe aggredi, nihil summo, quod aiunt, digi- 
to commovere absque vaticiniis et oraculis audebat. 
Quam ob causam acerbius ac vehementius quam supce- 
liores principes persequi nostros instituit ; deoruin 
templa in singulis urbibus erigi pr:ecipiens, et si 
qui essent temporis vetustate collapsa, reparari. 
Ad live. flamines in singulis locis atque urbibus 
constituit, iisdemque sacerdotem cujusque provin- 
εἰ prafecit, eum qui cunctis in curia muneribus 
egregie perfunctus esset, addito ei militari satelli- 
tio. Denique bariolis omnibus, velut religiosis viris 
ac divino numiue acceptissimis, provinciarum ad- 
ministrationes οἱ 319 maxima privilegia conces- 
sit. Post liec non unam duntaxat urbem aut regio- 
nem, sed universas proviucias imperio suo sub- 
jectas, auri argentique, et pecuniarum exactioni- 
bus, et iudictionibus gravissimis, variisque subin- 
de condemnationibus vexavit atque oppressit. Sed 
el locupletissimum quemque  palernis avitisque 
spolians bonis, ingentes opes ac nummorum acervos 
assentatoribus suis donabat. Jam vero temulenti:e 
et crapul:ie eo usque obnoxius fuit, ut in compota- 
tionibus insaniret ac fureret ; et ea imperaret 
ebrius, quorum postridie sobrium poenitebat. Quod 
' autem ad luxum ae delicias attinet, in. eo nulli se- 
cundus; nequitia: omnis mag strum se tum rectori- 


(75) Παρ) αὐτῷ τιµῆς. Scribendum est αὐτοῦ, ut 
ad oram codicis Turnebi ac Morasi emeudatur. Se- 
quitur enim φοφοδεοῦς, etc. 

(14) Ἑκάστης àxapxlac ἀρχιερέα. Sacerdotes 
vocabantur a gentilibus, qui totius provinciz teme 
pla ac delubra sub dispositione sua habebant : Πα. 
inines vero, qui in singulis oppidis ac municipiis 
deorum) sacra procurabant, ut. jampridem notavi 
ad lib. xxvin Amm. Marcellini. Cave porro existi- 
mes, Maximinum primum sacerdotes proviuci:e in- 
ytituisse. Diu enim aute illum fuerunt, Sed Maxiui- 
nus eorum honorem auxit, addito illis satellilio, id 
est lictoribus et apparitoribus. Creabantur autem 
sacerdotes ex corpore Curialium, ii qui omnibus 
muneribus publicis cum summa laude ante, perfuu- 


ΕΟΡΕΡΙΙ CAESARIENSIS OPP, PARS T. — HISTORICA. 184 


3 ^9 


ἄλλοτε o! χαθ᾽ 
ἡμᾶς γενέσθαι μνημονεύουσιν. Ὁ δ' ἐπ ᾿Ανατολῆς 
τύραννος Μαξιμίνος, ὡς ἂν πρὸς ἁδελφὸν τὴν χαχίαν 
πρὸς τὸν ἐπὶ "Pong φιλίαν κρὺθδην σπενδόµενος, 
ἐπὶ πλεῖστὸν χρόνον λανθάνειν ἑφρόντιςξ, φωραθεἰς 
γέ τοι ὕστερον, δίχην τίννυσι ^h» ἀξίαν. "Hy δὲ 
θαυμάσαι, ὅπως xal οὗτος τὰ συγγενῆ καὶ ἀδελφὰ, 
μᾶλλον δὲ χαχίας τὰ πρῶτα xai τὰ νικητήρια τῆς τοῦ 
χατὰ Ῥώμην τυράννου χαχοτροπίας ἀπεντνεγμένος. 
Tof-w» τε γὰρ xai μάγων οἱ πρῶτο, τῖς ἀνωτάτω 
παρ αὐτῷ τιιιῆς (19) Ἠξίωντο, φοφολεοὺς ἐς τὰ µά- 
λιστα χα) δεισιδαιµονεστάτου χκαθεστῶτος, τὴν τε 
περὶ τὰ εἶδωλα καὶ τοὺς δαίμονας περὶ πολλοῦ τιθε- 
µένου πλάνην. Μαντειῶν γοῦν δίχα xai χρησμῶν 
οὐδὲ μέχρις ὄνυχος, ὡς εἰπεῖν, τολμᾶν τι χιν-ῖν οἷός 


D τε fw. Οὗ χάριν χα) τῷ xa0' ἡμῶν σφοδρότερον fj οἱ 


C 


πρόσθεν xaX muxvóvspoy ἐπετίθετο διωγμῷ , veux 
τε χατὰ πᾶσαν πόλιν ἐγείρειν, καὶ τὰ χρόνου µέχει 
κχβηρτµένα τεμένη, διὰ σπουδής ἀνανεοῦσθαι προσ- 
τάττων, ἱερέας τὲ εἰδύλων κατὰ πάντα τόπον xal 
πόλιν. καὶ ἐπὶ τούτων ἑκάστης ἑπαρχίας &py:e- 
ῥέα (14), τῶν £v πολιτείαις ἕνα vé τινα τὸν μάλιστα 
ἐμφανῶς διὰ πόσης ἑμπρέψαντα λειτουργίας, μετὰ 
στοατιωτικοῦ στίφους xaX δορυφορίας ἑχτάσσων, &val- 
δην τε πᾶσι γόησιν, ὡς ἂν εὐσεδέσι xal θεῶν προσφι- 
λέτιν, ἡγεμονίας καὶ τὰς µεγίστας προνοµίας δω- 
ῥρούµενος. Ἐκ 6*5 τούτων ὁρμώμτνος, πόλιν μὲν o) 
μίαν οὐδὲ χώραν, ὅλας δὲ ἄρδην τὰς ὑπ αὑτὸν Emap- 
χίας, χρυσοῦ xaX ἀργύρου xai χρημάτων ἀμυθήτων 
εἰσπράξεσιν, ἐπισχ/φεσί (75) τε βαρυτάταις, καὶ ἄλλοτε 
ἄλλαις χαταδίχαις Ἱνία χαὶ χατεπἰεζε. Tov ΥΣ μὲν 
εὐπόρων τὰς ix ποογόνων περιποιηθείσας οὐσίας 
ἁφαιρούμενος, πλούτους ἀθρόως xol σωροὺς χρτμά- 
των τοῖς ἀμρ) αὐτὸν χόλαξιν ἑδωρεῖτο. Παροινίας γε 
μὴν xol µέθης ἐς τοσαύτην Ἰνέχθη φορὰν, ὡς iv 
τοῖς πότοις παραχόπτειν xol τῶν φρενῶν παρεζ- 
ἔστασθαι, τοιαῦτά τε µεθύοντα προστάττειν, οἷα Ava- 
νηψαντα αὐτὸν τῇ ὑστεραίᾳ εἰς µετάμελον ἄγειν" 
χραιπάλης δὲ χαὶ ἀσωτίας μηδενὶ χαταλιπὼν ὑπερ- 
θολΏν, χαχίας δ,δάσχαλον τοῖς ἀμφ᾽ αὑτὸν ἄρχουσί τε 
xai ἀρχομένοις ἑαυτὸν χαθίστη, θρύπτεσθαι μὲν τὸ 
στρατιωτικὸ» διὰ πάτης τρυρΏς τε xal ἀχιλασίας 
ἑνάγων, Ἠγεμόνας δὲ xal στρατοπεδάρχας δι ἆρπα- 
γῶν xa πλεονεξίας χωρεῖν κατὰ τῶν ὑπηχόων, µονον- 


D ουχ) συντυραννοῦντας αὐτῷ προκαλούμενος. Τί δεῖ 


τὰς ἐμπαθεῖς τοῦ ἀνδρὺς αἱσχρουργίας μνημονεύειν; 


eli essent, Tantaqne h»c dignitas habebatur, ut 
ipsos magistratus seu duumviros in gradu antecedc- 
rent. Certe in gestis purgationis C:eciliani, ea di- 
gnitas ante duumviratum nominatur, Sic enim le- 
gitur : « In. jure apud Aurelium Didymum  Sperc- 
cium sacerdotem Jovis optimi maximi, duumviruim 
splendid:* coloni: Cathagineusium. » Vide cap. 4, 
lib. 1x. [li sacerdotes in. secretaria judicum iugre- 
diendi et cum iis sedendi jus habebant, ut patet 
ex Áctis Theodori martyris die x Novewibris, 

(15) Ἐπισκήφεσι, Musculus. vertit. statutis; 
Christopliorsonus mandutis gravissimis. Eadem voce 
vtitur Eusebius in lib. x lJlisiorie | Ecclesiasiice, 
cap. 8, de Licinio loquens : Ἐπισχήψεις τε µυρίας 
χατὰ τῶν ὑποχτιρίων ἐθνῶν ἐπενός,. 


78) 


HISTORIA ECCLESIASTICAE LIB. Vlil. o6 


ᾗ τῶν πρὸς αὑτοῦ μεμοιχευμένων ἀπαριθμεῖσθαι «tv A bus tum subditis suis exhibuit, Ae. milites quidem 


πληθύν; Οὐκ Ἡν γέ τοι πόλιν αὐτὸν παρελθεῖν, μὴ 
οὐχὶ ἐχ παντὸς φθορὰς Υυνα.κῶν, παρθένων τε ἁρ- 
παγὰς εἱργασμένον. Κατὰ πάντων vé τοι αὐτῷ ταῦτα 
προὐχώρει, ph ὅτι µόνων ΧἈριστιανῶν, ol θανάτου 
χαταφρονῄσαντες, παρ) οὐδὲν αὐτοῦ τὴν τοσαύτην 
ἔθεντο τυραννίδα. Οἱ μὲν Υὰρ ἄνδρες (76) ἀνατλάντες 
πὺρ χαὶ σίδτρον, xaX προσηλώσεις, θΤράς «s ἀγρίους 
χαὶ θαλάτττς ῥυθοὺς, ἀποτομάς τε μελῶν χαὶ καυτῇ- 
pae, xaX ὀφθαλμῶν χεντήσεις τε χαὶ ἑξορύξεις, xal 
τοῦ παντὸς σώματος ἀχρωττρ.ασμοὺς, λιμόν τε ἐπὶ 
τούτοις γαὶ μέταλλα, xal δξσμὰ, ἐπὶ πάντων μᾶλλον 
ὑπομονὴν τὴν ὑπὲρ εὐσεθείας ἐνεδείξαντο, f τὸ σέθας 
€b εἰς θεὸν εἰδώλοις ἀντ'καττλλάξαντο. ATO αὖ γ»- 
valxeq οὐχ vov τῶν ἀνδρῶν ὑπὸ τῆς τοῦ θείου λόγου 
διδασχαλίας ὑῤῥενωμένα,, αἱ μὲν τοὺς αὐτοὺς τοῖς 
ἀ»δράσιν ἀγῶνας ὑποστᾶσαι, ἴσα τῖς ἀρετῖς ἀπηνέγ- 
Χαντο βραθεῖα, αἱ δὲ ἐπὶ φθορὰν ἑλχόμεναι, θᾶττον 
τὴν qyhv θανάτῳ, f| τὸ copa τῇ φθορᾶ παραδξδώ- 
Χασι. Μόνη γοῦν τῶν ἄλλων ὑπὸ τοῦ τυράννου µε- 
µοιχευµένων, Χριστιανὴ τῶν ἐπ᾽ Αλεξανδρείας ἔπι- 
σηµοτάτη τε χαὶ λαμπροτάττ, τὴν ἑμπαθὴ xoi ἀχό- 
}αστον Μαξιμίνου φυχὴν δὺ ἀνδρειοτάτου παραστί- 
pasos ὑπερεξενίχησεν (11), ἔνδοξος μὲν τἄλλα πλούτῳ 
τε χαὶ Υένει xal παιδείχ, πάντα Υε μὴν δεύτερα 
δωφροσύνης τεθειµένη’ fiv χαὶ πολλὰ λίπαρέσας, 
κτεῖναι μὲν ἑτοίμως θνῄσχειν ἔχουσαν οὐχ οἷός τε 
qj», τῆς ἐπιθυμίας μᾶλλον τοῦ θυμοῦ χαταχρατούστς 
αὐτοῦ, φυγῇ δὲ ζημιώσας, πάσης ἀφείλετο τῆς οὐ- 
σίας. Μυρίαι δ' ἄλλαι πρὸς τῶν χατ᾽ ἔθνος ἀρχόντων 
πορνείας ἀπειλὴν μτδ' ἀχοῦσαι δεδυνηµέναι, πᾶν 
εἶδος βασάνων xai στρεθλώσεων, xal θαναττφόρου 
χολάσεως ὑπέστησαν. θαυμασταὶ μὲν οὖν χα) αὖ- 
ται’ ὑπερονῶς Υε μὴν θαὐμασιωτάτη fj ἐπὶ Ῥώμης 
εὐγενεστάτη τῷ ὄντι xal σωφρονεστάτη γυνὴ πα- 
σῶν, αἷς ἐμπαροινεῖν ὁ ἐχεῖσε τύραννος Μαξέντιος 
τὰ ὅμοια Μαξιμίνῳ δρῶν ἐπειρᾶτο. Ὡς γὰρ ἐπιστάν- 
τας τῷ οἴχῳ τοὺς τὰ τοιαῦτα τῷ τοράννῳ διαχονου- 
µένοως ἐπύθετο (Χριστιανὴ δὲ xaX αὕτη Ἐν), τόν τε 
ἄνδρα τὸν αὐτῆς, xal ταῦτα ᾿ΡῬωμαίων ὄντα ἕπαρ- 
yov, τοῦ δέους ἕνεχα, λαθόντας αὐτὴν ἄγειν ἐπιτρέ- 
Ψαντα, ἐς βραχὺν (78) ὑποπαραιτησαμένη ὡς ἂν for 
καταχοσμηθείη «b σῶμα, εἴσεισιν ἐπὶ τοῦ ταμείου, 
καὶ μονωθεῖσα, ξίφος xa0' ἑαυτῆς πέγννσι (19): θα- 


lascivía ac mollitie diffluuere permisit, Przsides vero 
ac duces, perinde ac Lyranuidis sus consortes, om- 
ni rapacitate atque avaritia grassari adversus pro- 
vinciales pr:ecepit. Quid dicam de feedissima homi- 
nis libidine ? Quid de innumerabilibus adulteriis ? 
Neque enim per ullam urbem iter unquam fecit, 
quin mulierum stupra, et virginum raptus ín ea 
perpetraret. Atque Ίντο ex voto ipsi successerunt 
adversus cunetos, solis exceptis Christianis : qui 
calcato mortis metu, tam violentam hominis ty- 
raunidem despexerunt. Nam et viri ignem ac fer- 
rum, clavorum sutlixiones, bestias, profundos maris 
gurgites, membrorum abscissiones ac perustiones, 
confixiones et cffossiunes oculorum, totius denique 


B corporis mutilationes : ad hzc famem, metalla ac 


vincula perpessi, in his omnibus maluerunt pro 
vera pietate toleranti:t su» specimen edere, quam 
rejecto Dei cultu, simulacra venerari. Et mulieres do- 
ctrina verze fidei non minus quam viri roborata», 
ali: eadem quz viri certamina subierun!,.et zqualia 
virtutis adepte. sunt praemia; aliz, cum raperentur 
ad stuprum, vitam citius quam pudorem corporis sui 
prodere sustinuerunt. Certe unica mulier Christiana, 
Alexandrinarum omnium nobilissima atque opulen- 
tissima, cum c:eterzx a tyranno violatze fuissent, effu- 
sam atque effrenatam Maximini libidinem virili qua- 
dam animi celsitudine devicit. Mulier tuin ob splen- 
dorem 313 generisac divitias, tum ob singularem 
doctrinam celeberriina : sed qua modestiat ac pu- 
dicitiam his omnibus preferebat. Quam cum ty- 
rannus πρ] interpellasset de stupro, obtruncare 
quidem illam, mori utique paratam, non sustinuit, 
eo quod crudelitate superior essel cupiditas. Ciete- 
rum bonis omnibus spoliata, exsilio damnavit. 
Sexcent: quoque aliz, cum stupri minas quas pro- 
vinciarum rectores ipsis intentabant, ne auditu qui - 
dem tenus ferre potuissent, omnia cruciatuum, tor- 
mentorum et capitalium suppliciorum genera per- 
tulere. Omnes quidem adiniratione Jiguissima, sed 
pre omnibus admirationem meretur mulier illa in 
urbe Roma, omuium earum quas Maxentius,illaruiu 
partium tyrannus Maximino in cunctis simillimus, 
violare aggressus est, longe nobilissima et castissi- 


(76) Οἱ μὲν γὰρ ἄνδρες. Vide panegyricum ab D ἑαυτὰς τὰ τῶν δηµίων ἐπιδειξαµένας ἓν µάρτυσιν 


Eusebio scriptnm in tricennalibus Constantini, pag. 
622, ubi νο iisdem fere verbis repetuntur. 

(77) Ὑπερεξεγίκησε». Sic in vetustissimo calice 
Mazar. scrihitur, cui consentit codex Fuk. et Sav. 

(78) 'Ec βραχύν. Deesse videntur aliquot verba, 

ux ila suppleri possunt, ἐς ἀποχώρησιν χρόνον 
fene ὑποπαραιτησαμένη, etc. Sie loquitur Ause- 

us »upra, obi de muliere Antiochena, qux cum 
duabus virginibus se in flumen prxcipitavit, Paulo 
post ubi legitur ὡς àv fón, codex Mazariutus habet 
Gc ἂν 65, quod rectius videtur. lta. certe. scriptum 
hahent codex Fuk. et Savilii. 

(79) Σίφος xa80' ἑαυτῆς πήγγυσι. In vetustissi- 
mo codice Mazarino scholium legitur inima pagina 
ascriptum ad horum verborum expositionem : Πῶς 
ἐν πολλοῖς οὗτος ἀποδ,χεται τὰς ἑαυτὰς διαχργσαµέ- 
γας; xai-ot γε fj τῆς Ἐ κκλησίας χρίτις, οὐχὶ τὰς εἰς 


ἀναγράρει' δειλίας Υὰρ μᾶλλον f| ἀνδρείας, φό/ῳ 
χολάσεως τὸν θάνατον προαρπάςειν * ἀλλὰ τὰς μτδὲν 
φοθερὸν Évsxa τῆς εἰς Χριστὸν ὁμολογίας ἠγουμένας, 
ἀλλὰ πάντα προθύμως πάσχειν, ἄπερ ἂν ἡ τύραννος 
xaX δαιμονιώδτς ἐπίνοια χολαστίρια ἑπάγει. Id est ; 
« Quomodo iste miratur mulieres, quie sibimetipsis 
mortem consciverunt ? Et tamen Ecclesia judiciuimn, 
in martyrum numero non reponit easqua suiipsa- 
rum carnifices exstiterunt, Ignavi:e enim. potius est 
quam fortitudinis, suppliciorum metu mortem pr.r- 
vertere. Verum eas in album martyrum refert, quie 
ob confessionem Christi nihil formidandum esse 
exisimarunt, alacri animo perpeti parate, qua- 
cunque ipsis tormenta tyrannorum ac do:monum 
ingeniosa solertia irrogassel. » ltecte qnidem on- 
servavit quisquis est auctor hujus scholii, αὐτοχει- 
ρίαν ab Ecclesia non probari ; cum homincs mortis 


191 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


— ——— — MM | 


788 


ma. llc enim simul atque eos quibus tyrannus ad A νοῦσά zs παραχρῖμα, τὸν μὲν vexphy τοῖς προαγω- 


linjusmodi flagitia ministris utebatur, irrupisse in 
domum suam comperit, et maritum suum qui prz- 
fecturam Romana urbis gerebat, conterritum per- 
misisse satellitibus ut ipsam abducerent (erat autem 
Christiana), hreve temporis spatium quasi ad exor- 
nandum corpus concedi sibi postulavit. Post lizc in 
cubiculum ingressa, solam se relictam esse circuin- 
spiciens, gladium pectori immergit. Quo vuluere 
protinus exanimata, cadaver quidem perductoribus 
dereliquit: ipso autem facto, quod profecto omni 
vocis sonq clarius intonat, universis qui nunc sunt 
et qui posthac erunt liomisuibus denuntiavit, solain 


(oi; χαταλιμπάνει, Épyotg; ὃ αὐτοῖς ἁπάσης φωνῖς 
γεγωνοτέρλις, ὅτι μδνον χρημάτων (80) ἀθττητόν τε 
xaX ἀνώλεθρον dj παρὰ ΧἈριστιανοῖς ἀρετὴ πτέφυχεν, 
εἰς πάντας ἀνθρώπους τούς τε νῦν ὄντας xai τοὺς 
μετὰ ταῦτα γενησοµένους ἐξέφηνε. Τοσαύτη ὅττα 
χαχίας φορὰ ὑφ' ἕνα xal τὸν αὐτὸν συνηνέχθη xatpbv, 
πρὸς τῶν δύο τυράννων ἀνατολὴν xaX δύσιν διειληφό- 
των χατεργασθεῖσα. Τίς δ᾽ ἂν τὴν τῶν τοσούτων Óc- 
ερευνώµενος αἰτίαν, διστάξαι, μὴ οὐχὶ τὸν καθ) ἡμῶν 
διωγμὸν ἀποφήνασθαι; "Occ Ye μάλιστα οὐ πρότερον 
τὰ τῆς τοσῆσδε πέπαντο συγχύσεως, 7) Χριστιανοὺς 
τὰ vs παῤῥησίας ἀπολαθεῖν. 


Christianorum virtutem. invictam et. inexpüguabilem nec inorti obnoxiam esse. Talis ac tanta nequili:e 
capia ung eodemque tempore exuberavit, auctoribus duobus tyrannis, quorum alter Orientem, alter 
Occidentem occupaverat. Quis est. porro. qui cum tantorum malorum causam inquisiverit, affirmare 
dubitet, persecutionem adversus nos concitatam horum omnium fontem exstitisse, cum praesertim non» 


nisi post redditam Chiristianis libertatem, tanta reipublicze perturbatio finem acceperit? 


CAPUT XV. 
De his que gentilibus acciderunt. 


Toto certe persecutionis decennio, nunquam a 
muluis iater ipsos insidiis, et ab intestino bello 
cessatum esl. Ác inare quidem navigantibus imper- 
vium erat. Et quicunque alicunde solverant, 314, 
protinus capti gravissimis verberibus afficiebantur, 
et tormeutis atque ungulis latera suleautibus, om- 
nique cruciatuum genere interrogabantur, utrum ab 
hostibus venirent : tandemque crucis supplicio aut 
incendio necabantur. Jam clypei et loric;e, tela et 
base, aliaque ejusaodi bellorum instrumenta ubi- 
que comparabantur, Ad h:ec triremes et arma ad 
navales pugnas accommodata passim iustruebantur. 


Nec aliud quidquam exspectare unusquisque pote- (C 


rat quam quotidianam hostium incursionem. Fames 
post hzc pestisque supervenit, de quibus suo loco 
ας tempore dicturi sumus. 


CAPUT XVI. 
De rebus in meliorem statum restitutis, 

Hac sunt qua tuto persecutionis illius tempore 
contigerunt. Qux» quidem persecutio ope divini Nu- 
minis, anno tandem decimo prorsus sedata est, cum 
post octavum annum aliquantisper remittere co- 
pisset. Postquam enim coelestis Dei gratia benigno 
nos ac propitio vultu respexit, tum principes illi ipsi 
qui persecutionem adversus nostros primum com- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’. 
Περὶ τῶν τοῖς ἑκτὸς συμδεθηκότων 
(Nic. Η. E. vin 22). 

Διὰ παντός Yi xot τοῦ χατὰ τὸν διωγμὸν δεχαέτους 
χρόνου (81), τῶν εἰς ἐπιδουλὴν καὶ πόλεµον τὸν xav 
ἀλλήλων, οὐδὲν αὐτοὺς διαλέλοιπεν. "Απλωτα μὲν 
γὰρ τὰ χατὰ θάλατταν ἣν, οὐδ' ἐξῆν ποθεν κατα- 
πλεύσαντας, μὴ οὐχὶ πάσαις αἰχίαις ὑπάγεσθα:, 

τρεθλουµένους xal τὰς πλευρὰς καταξαινοµένους, 
βασάνοις τε παντοίαις, pt ἄρα παρὰ τῶν δι’ ἐναντίας 
ἐχθρῶν fjxotev, ἀνακρινομένους, xai τέλος σ-ανροῖς 
ἡ τῇ διὰ πυρὸς ὑπαγομένους χολάσει. ᾿Ασπίδων iz 
τούτοις xal θωράκων παρασχεναὶ, βελῶν τε χαὶ δο- 
ράτων, xal τῆς ἄλλης πολεμικῆς παρατάδεως ἔτοι- 
µασίαι' τριῆρων τε xal τῶν xatà ναυμαχίαν ὅπλων 
κατὰ πάντα συνεχροτοῦντο τόπον, αὐδ' ἣν ἄλλο τι παντί 
«t προσδοκᾶν,  πολεμίων κατὰ πᾶσαν ἔφοδον ἡμέ- 
pav. Τούτοις καὶ ὁ μετὰ ταῦτα λιμός τε καὶ λοιμὸς 
ἑγχατασχήπτει' περὶ ὧν κατὰ χαιρὺν ἱστορήσομεν 
τὰ δέοντα. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Ις.. 
Περὶ τῆς ἐπὶ τὸ κρεῖττον τῶν πραγμάτων µε- 
ταθο.ῖῆς (Nic. H. E. vn, 29). 

Τοιαῦτ) ἣν τὰ (82) διὰ παντὸς τοῦ διωγμοῦ παρα- 
τεταχότα, δεχάτῳ μὲν ἔτει σὺν Θεοῦ χάριτι παντελῶς 
πεπαυµένου, λωγᾷν γε μὴν μετ ὄγδοον ἔτος ἑναρ- 
ξαμένου. Ὡς γὰρ τὴν εἰς ἡμᾶς ἐπισχοπὴν εὐμενῆ 
xal Deo ἡ θεία χαὶ οὑράνιος χάρις ἑνεδείχνυτο, τότε 
δἥτα χαὶ οἱ καθ) ἡμᾶς ἄρχοντες, αὐτοὶ δὴ ἐχεῖνοι δι᾽ 


metu, aut per desperationem manus sibi violentas [p Christi 512, tunc cum Constantinus, victo Maxentio, 


afferunt. Sed quoties divini Spiritus instinctu ad id 
impelluntur, quod rarissime accidit ς tunc id. faci- 
nus approbat quidem ac miratur Ecclesia, quippe 
qua divino Spiritu semper regitur οἱ afflatur : non 
tamen imitandum proponit, Vide quz de hac re sen- 
serit Augustinus in libro 1 De cititate Dei, cap. 26. 
Porro idem scholium legitur etiam in libra Savi- 
ijano. 

(80) Μόνον χρημάτων. In lib. 1 De vita Constan- 
(ni, eap. 28, ubi hxc refertur historia, legitur µόνον 
χρῆμα, rectius, ut opinor. 

, ᾿ Tov κατὰ τὸν διωγμὸν δεκαετοὺῦς χρέ- 
vov. Persecutio coepit anno Christi 505. Diocleuano 
vrties et Maximiano septies coss. Desiit vero anuo 


litteras ad Maximinum Orientis imperatorem dedit 

ro Christianorum libertate, uL scribit Eusebius 
in libro ix. Duravit igitur persecutio per decem an- 
nos, ut hic dicitur. Áique ita in manuscriptis Eu- 
sebii Chronicis notantur anni persecutionis, ut mo- 
nuit Pontacus. Non recte igitur Epiphanius in libro 
De ponderibus et mensuris, hanc persecutionem xiu 
annuis durasse scribit, Vide caput 16, ubi decimo 
anno sedata esse dicitur persecutio. 

(83) Τοιαῦς ἦν cd. Ab his verbis inchoavimus 
caput 16, Maz. et Fuketianum codd. secuti, At in 
codice Medicxro quem in distinguendis capitibus 
sequitur Rob. Stephanus, omissa hic est capitum die- 
ünctio. 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LIB. VIII. 


λαι τὰ τῶν χαθ᾽ ἡμᾶς ἐνηργεῖτο πολέμων, πα- A moverant, repente preter emn:um spem mutata 


rata µεταθέμενοι τὴν, γνώµην, παλινῳδίαν 
χρηστοῖς περὶ ἡμῶν προγράµµασι χαὶ διατά- 
v ἡμερωτάτοις τὴν ἐπὶ μέγα ἀφθεῖσαν τοῦ διω- 
πυρχαϊὰν σθεννύντες. Οὐκ ἀνθρώπινον δέ τι τού- 
ιτέστη αἴτιον, οὐδ' οἶχτος, ὡς ἂν φαίη τις, 1| 
Ἰρωπία τῶν ἀρχόντων, πολλοῦ δεῖ πλείω γὰρ 
pat xai χαλεπώτερα ἀρχΏθεν εἰς ἐχεῖνο τοῦ 
j| τὰ χαθ) ἡμῶν αὐτοῖς ἐπενοεῖτο, ποιχιλωτέ- 
εηχαναῖς ἄλλοτε ἄλλως τὰς χαθ᾽ ἡμῶν αἰχίας 
νουργούντων, ἀλλ' αὐτῆς γε τῆς θείας Προ- 
ἱμφανῆς ἐπίσχεψις, τῷ μὲν αὐτῆς χαταλλαττο- 
Aa, τῷ $' αὐθέντῃ τῶν χακῶν ἐπεξιούσης 
χυτοστάτη τῆς τοῦ παντὸς διωγμοῦ χακίας (85) 
λουµένης. Καὶ γὰρ ct «t ταῦτ᾽ ἐχρῆν χατὰ θείαν 
αι χρίσιν, ἀλλλ, « Οὐαὶ, φησὶν ὁ λόγος, óc 
ne&vbaloy ἔρχεται.» Μέτεισι γοῦν αὐτὸν Ocfi.a- 
λασις, ἐξ αὐτῆς αὐτοῦ καταρξαµένη σαρχὸς, 
ἐχρι τῆς ψυχΏς προελθοῦσα. ᾿Αθρόα μὲν γὰρ 
ιὰ µέσα τῶν ἀποῤῥήτων (84) τοῦ σώματος 
εσις Υίγνεται αὐτῷ. Εθ᾽ ἕλχος Ev ῥάθει συριγ- 
xaX τούτων ἀνίατος νομὴ (85) χατὰ τῶν ἑνδο- 
µμπελάγγνων ' ἀφ᾽ ὧν ἄλεχτόν τι πλῖῆθος σχωλ{- 
νύειν, θανατώδη τε ὁδμὴν ἀποπνέειν, τοῦ παν- 
κου τῶν σωµάτων Ex πολυτρὀφίας αὑτῷ καὶ 
€ νόσου εἰς ὑπερθολὲν πλήθους πιμελῖς µετα- 
ότος ἣν τότε χατασαπεῖσαν, ἀφόρητον xal 
πάτην τοῖς πλησιάκουσι παρέχειν τὴν θέαν. 
iV δ οὖν οἱ μὲν, οὐδ' ὅλως ὑπομεῖναι τὴν τοῦ 
ως ὑπερθάλλουσαν ἀτοπίαν οἵοί τε, χατεσφάτ- 
ol δὲ διῳδτ κότος τοῦ παντὸς ὄγχου χαὶ εἰς ἀνέλ- 
σωτηρίας ἁποπεπτωχότος μηδὲν ἐπικουρεῖν 
νοι, ἀνγλεῶς ἑκτείνοντο. 

is mole tumefacta, nec ulla jam spe salutis 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IZ. 
pl τῆς τῶν κρατούγτων πα.ιγφδίας 
- (Nie. H. E. νι, 22, 25). 

6h τοσούτοις παλαίων χαχοῖς, συναίσθησιν 
ετὰ τῶν θεοσεθῶν αὐτῷ τετολμηµένων ἴσχει. 
ιγὼν δ' οὖν εἰς ἑαυτὸν τὴν διάνοιαν, πρῶτα 
λωμολογεῖτο τῷ τῶν ὅλων θεῷ, εἶτα τοὺς ἀμφ' 
86) ἀναχαλέσας, μτδὲν ὑπερθεμένους τὸν κατὰ 
φιστιανῶν ἀποπαῦσαι διωγμὸν, νόμῳ τε xal 
t βασιλιχῷ τὰς ἐχκλησίας αὐτῶν οἰχοδομεῖν 
ρχειν(87) τε xa τὰ συνήθη διαπράττεσθαι, 


sententia palinodiam cecinere; bumauis erga uos 
edictis et mitissimis constitutionibus, ardentisai- 
mum persecutionis incendium restinguentes. Neque 
vero humanum quidquam, neque imperatorum (quod 
aliquis forte suspicari posset) clementia et comnri- 
seratio, bujusce rei causa exstitit, Quippe cum illi 
ab ipso persecutionis exordio ad id usque temporis, 
plura in dies et acerbiora in nos excogitarenl ; va- 
ria subinde suppliciorum adversus nostros gcnera 
et machinamenta commenti, Verum manifesta pra- - 
seutia divini Numinis, quod cum populo quidem suo 
jam redierat in gratiam ; ipsum vero auctorem ma- 
lorum et totius persecutionis atque improbitatis au- 
tesignanum infensius persequebatur, id tandem ef- 


B fecit. Etsi enim hzc ita (^ri oportebat juxta divinze 


voluntatis arbitrium, tamen, ut ait Scriptura (Matth. 
xvii, 7) : « Vae illi per quem scandalum evenit. » 
ium igitur poena ceelitus inflicta corripuit, ab ipsis 
exorsa carnibus, el ad animam usque progressa. 
Repente enim circa media occultiorum 315 cor- 
poris partium luca abscessus ei nascitur: ulcus 
deinde in imo fistulosum, Utriusque insanabilis 
morsus intima viscera depascebatur. Ex his incre- 
dibilis vermium multitudoscaturiens, lethalem exha- 
labat fetorem. Quippe illi etiam ante hune morbum, 
tota corporis moles ob nimiam alimenti copiam in 
immensam quamdam pinguedinem excreverat : 
quz tuuc temporis in tabem 80luta, horrendum e' 
iutolerabile spectaculum astantibus praebebat. Ex 
medicis vero, alii quidem cum nec ipsam odorie 
gravitatem sustinere possent, interficiebantur : alii 
cum nullum remedium afferre possent, utpote tola 


relicta, ob idipsum crudeliter necabantur. 


CAPUT XVII. 
De imperatorum palinodia. 


Tandem vero adversus tot :srumnas conflictans, 
intelligere coepit qu in cultores Dei admiserat sce- 
lera. Totaque mentis acie in semetipsum conversa, 
primum quidem conditori oinnium Deo errorem 
suum confessus est. Convocatis deinde palatii sui 
proceribus, absque ulla dilatione persecutionem 
Christianorum cohibere cos jubet, et ecclesias illo- 
rum quantocius exstruere inoeriali rescripto prz- 


Πρωτοστάτῃ τῆς τοῦ παγντὺς διωγμοῦ xa- D in libro 1 De vita Constantini, sub inem. Nostri ta- 


Maximianum Galerium intelligit, ut. ος se: 
)us apparet. llic enim auctor et antesignanus 
persecutionis Christianorum. Rufinus in cap. 
is libri de Galerio loquens : « Ille vero, in- 
ui est secundus in lionore, postmodum etiam 
16 successor fuit, qui et incentor ac signifer 
persecutionis exstiterat, » etc. Idem scribit 
;edrenus. 

Περὶ τὰμέσα τῶν ἀποῤῥήτων,. Rufinus vertit : 
(undioribus dehine pectoris partibus obortum 
totos inlrinsecus viscerum secessus labo ser- 
depascilur. Magis tamen probo versionein 
iphorsoni, qui genitalia interpretatur. — Id 
onfirmat Victoris Epitome. « Galerius, in- 
laximiauus consumptus genitalibus defecit. » 
Καὶ τούτων dríatec regii. Ha. etiam legitur 


men codices Maz., Med. et Fuk. scriptum habent xol 
τούτῳ (supple τῷ ἕλχει). 

(80) Τοὺς áp" abcór. Recte Rufinus hac veiba 
interpretatus est : Convocatis his qui in officio pu- 
blico parebant. Sie Eusebius vocare solet palatii 
proceres, quos Amm, Marcellinus vocare consuevit 
aule summates et imperatoris proximos, ut 3d Amur. 
Marcellinum notavi. lta in libro De martyribus Pa- 
le stiuee, cap. 7, in fine. 

(87) Οἰκοδομεῖν ἐπισπέρχειν. Recte in. codd. 
Maz. et Medic:ieo deest virzula, quie Christophorso- 
num fefellit. Paulo aliter hiec verba leguntur in lh. 
1 De vita Constantini, cap. 50. Sed et codex Fuketli 
nonnihil variat. Sic enim habet : TX; ἐχχλησίας cl- 
χοδομεῖν αὐτῶν ἑπ.στέρχειν, xaX tá, ele. 


1M 


EUSEBII C.ESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


14 


cipit, quo Christiani sacra sua solito more peragere A εὐχὰς ὑπὲρ τοῦ βασιλείου (88) ποιουµένους, προστάτ- 


possent, ac pro imperatore preces ad Deum fundere, 
Confestim igitur verba subscquentibus factis, per 
sjugulas urbes proposita sunt edicta, paliuodiam 
erga nos continentia in hunc modum. 

ε Imperator Cesar Galerius Valerius Maximianus, 
iuvietus, Augustus, pontifex maximus, Germanicus 
n.aximus, ZEgyptiaceus maximus, Thebaieus maxi- 
mus, Sarmaticus maximus, quintum Persicus ma- 
ximus, secundo Carpicus maximus, sexto Armenia- 
cus maximus, Medicus maximus, Adiabenicus ma- 
ximus, tribuniti: potestatis XX, imperator xix, 
consul vir, pater patri, proconsul. Et imperator 
ας Flavius Valerius Constantinus, pius, felix, 
jnvictus, Augustus ; pontifex inaximus, tribunitize 


potestatis v, imperator V, consul, pater patrize, t 


"proconsul. Et imperator C:esar Valerius Licinianus, 
pius, felix, invictus, augustus, pontifex 316 ma- 
ximus, tribunitiz potes:atis 1v, imperator lll, con- 
$ul, paler patri, proconsul, provincialibus suis 
*alutem.. luter cztera quie pro utilitate communi 
et pro salute reipublicze quotidie disponimus, prius 
quidem voluerauus juxta mores et instituta majo- 
rim, et juxta publicam Romanorum disciplinam 
runcta. reparare. Ac praecipue in id incubueramus, 
ut. Christiani qui parentum suoruin ritus ac cxre- 


(88) Ἡ πὲρ τοῦ βασιλείου. Nicephorus habet a- 
σι.λέως. 

(89) Γα.Ἱέριος. In vetustissim. codd. Maz.. Med. 
e! Fuk. legitur Γαλέριος Οὐαλέριος Μαξ., optime. 

(90) θηθαϊκὸς μέγιστος. Wectius in codice Maz. 
hec ordine tituli collocantur : Γερμανιχὸς-µέγιστος. 
Αἰγυπτιαχὸς μέγιστος. θηβαϊχκὸς μέγιστος. Quod 
coufirmat Rufinus. ln. eode codice Maz. et in 
Med. ac Fuk. desunt li; voces Σαρματιχὸς μέγιστος. 

(91) Πεντάκις Περσῶν μέγιστος. Scwel tanium 
victos. 4 Galerio Persss invenimus, anno. Christi 
$91.ut legitur in FastisIdatii, et in Chronico Alexan- 
drino. Quod confirmat: etiam. Libanius in oratioue 
quie Βασι.λικές inscribitur ? ubi scribit Persas, post 
iugentem illam cladem a Romanis duce Galerio ac- 
ceptam, quadraginta annos. in apparatu consuu: 
psisse, ut illam cladem resarcirent, et paulo ante 
Constantini Magni obitum arma ultro intulisse [το 
manis. Ab illo certe anno, queq. dixit Christi, 997, 
usque ad annum illum quo Constantinus excessit e 
vita, anui sunt 40. Itaque corrigendum est Eusebii 
Chronicon, in quo Persica hxc. victoria. refertur 
anno Diocletiani sept'ino et decimo, cum ascribenda 
sit auno cjus xin, ut cefert edizio Arnaldi Pontaci. 
Cum igitur nnllim aliam reperiamus Maximiani 
victoriam de Persis, melius videtur hic locus ipter- 
pungi pd Niceplorum, Σαρματικὸς μέγιστος πεν- 
τάχις' Περσῶν μέγιστος. In vetustissimo codice Ει- 
fiui, totus hic Ineus absque ulla distiuctione legitur, 
hoc modo : « Sarmaticus quiiquies, Persicus bis, 


-Carpicus sexies,Arinenicus Medorum et Adiabeno- 


yum victor. ) 

(92) Δημαρχικῆς ἑξουσίας τὸ εἰχοστέν. Rufinus 
vertit : Tribunttie poicstatis vicies. Sic enim legitur 
in manuscriptis. Caeterum ex hoc loco. discimus, 
Galerium Cisarem simul et consortem tribunitize 
potestatis faetum fuisse, cum in hoc edicto annos 
t'ibuniti& potestatis ab eo tempore nuimeret. quo 
CGxsar fuerat renuntiatus. Creatus est autem. Caxsar 
«nno Christi 291, Kalendis Martii. Edictum porro 
istud pro Christianis emisit anno Christi 541, cum 
«aset consul octavum, ui ipsius edicti prazfert iu- 


τει. Αὐτίχα γοῦν ἔργου τῷ λόγῳ παρηκολουθηκότος, 
ἧπλωτο χατἀὰ πόλεις βασιλικὰ διατάγματα, τὴν πα- 
λινῳδίαν τῶν καθ᾽ ἡμᾶς τοῦτον περιέχοντα τὸν τρόπον. 


« Αὐτοχράτωρ Καΐσαρ Γαλέριος (89) Οὐαλέριος 
Μαξιμίνος, ἀνίχητος, Σεθαστὸς, ἀρχιερεὺς μέγιστος, 
Γερμανικὸς μέγιστος, Λἱγυπτιαχὸς μέγιστος, θτθατκὸς 
μέγιστος (90), Σαρματικὸς μέγιστος, πεντάχις Περσῶν 
μέγιστος (91), δις Καρπῶν μέγιστος, ἑξάχις Άρμε» 
νίων μέγιστος, Μέδων μέγιστος, Αδιαθηνῶν µέχι- 
στος, δημαρχικῆς ἐξουσίας τὸ εἰχοστὸν (92), αὐτοχρά» 
τωρ ἐννεαχαιδέχατον (93), Όπατος τὸ ὄγδοον, πατὴρ 
πατρίδος, ἀνθύπατος' καὶ αὐτοχράτωρ Καΐσαρ 
Φλαύιος Οὐαλέριος Κωνσταντῖνος, εὐσεθῆς, εὐτυχῆς, 
ἀνίχητος, Σεθαστὺς, ἀρχιερεὺς μέγιστος, δηµαρχι- 
χς ἐδουσίας (94), αὐτοχράτωρ τὸ πέµπτον, ὕπατος, 
πατὴρ πατρίδος, ἀνθύπατος (95) xai αὐτοχράτωρ 
Καΐταρ Οὑαλέριος Λιχιννιανὸς, εὐσεθὴῆς, εὐτυχὴς, 
ἀνίχητος, Σεθαστὺς, ἀρχιερεὺς μέγιστος, δημαρχικῆς 
ἑξουσίας τὸ τέταρτον, αὐτοχράτωρ τὸ τρίτον, Όπα: 
τος, πατὶρ πατρίδος, ἀνθύπατος, ἐπαρχιώταις ἰδίοις 
χαίρειν. Μεταξὺ τῶν λοιπῶν ἅπερ ὑπὲρ τοῦ χρησίµου 
xaX λυσιτελοῦς τοῖς δηµοσίἰοις διατυπούµεθα, ἡμεῖς 
μὲν βεθουλήµεθα πρότερον χατὰ τοὺς ἀρχαίους νό- 
µους χαὶ τὴν ὀημοσίαν ἐπιστήμην τὴν τῶν Ῥωμαίων 


«criptio. Ex quo sequitur, edictum illud scriptum 
fuisse ante Kalendas Martias. Inde enim tribunitia 
Galerii potestas sumpsit exordium. 

(93) Avcoxpárop érvcaxadbéxacov. Id. est impe- 
rator decemuovies, Sie enim babet. vetustissinius 
coucx Rufini. Pessime Christophorsonus dictatorem 
vertit. Ilgnoravit scilicet quid vox imperatoris lic 
significaret... A'iud enim in ἐπί imperatorum 
significat vox imperator, qux» prinio loco ponitur 
instar pronominis ; aliud vox tiiperator quae subjuu- 
gitur cxteris titulis; Nam vox imperator quz se- 
cundo loco ponitur, designat victoriam imperatorum; 
et quoties post parlam vicloriam imperatores ab 
exercitu appellati sint, ostendit, ut docet D.o. 

(94) Δημιαρχικῆς ἑξουσίας. Owissus est in om- 
nibus libris numerus tribunitize potestatis Con- 
stantini. Ego quinquies addidi certissinia conjectura, 

(95) 'Av0vzuroc. Post heec verba in vetustissimo 
codice Mazarino, Medicaro, €vkcetiano et Saviliano, 
nec non apud Nicephorum hiec leguntur : Καὶ αὐ- 
τοχράτωρ Katcap Οὐαλέριος Λικιννιανὸς, εὐσεθὴς, εὖ- 
τυχης, ἀνίχητος, Σεθαστὺς, ἀρχιερεὺς µέχιστος * δη- 


p μαρχικΏς ἐξονσίας τὸ τέταρτον, αὑτοχράτωρ τὸ tpi. 


τον, ἅπατος, πατὴῆρ πατρίδος, ἀνθύπατος, ἐπαρχιῴ- 
τα!ς ἰδίοις χαίρειν. Quie. licet apud. ltufinum. non 
legantur, sunt tamen optima notz. Λο primo quod 
ad tribun.tiam Licinii potestatem attinct, idem de 
ea seutiendum quod de Galerii tribunicia potestate; 
eam scilicet deduci ab eo tempore, quo C:esar est 
creatus. Porro Licinius Ciesar factus est anno Chri- 
οἱ 008, tertio Idus. Novembris, ut legitur in opti- 
mis ilis Fastis luatii, Quartus — igitur. annus 
tribunitike potestatis Licinii ορ 9uno Christi 
911, tertio Idus. Novembris. Ἐν quo elflicitur, 
edictum illud à Maximiano datum luisse sub exitum 
anni 311. Quod tamen. pugnat. cum dis quie paulo 
ante observavi, ubi de tribunitia Galeiii potestate 
actum est. Quare uecesse est , ut horum duorum 
locorum alteruter imendosus sit. Natu si aunus tunc 
quartus fuit tribuniti:? potestatis Licinii, erat vice. 
sinus primus tribuniti: potestatis Galerii, Contra 
vero si vicesimus hic annus fuit tribuniti? potestas 


HISTORLE ECCLESIASTICA LIB. Vii. 


Μις ἑπτνορθώσασθα:, xai 70509 ποόνοιαν σοιί- Α monias reliqnerant, ad saniorem sententiam revo- 


2, ἵνα xai ol Χοιστιανοὶ οἵτινες τῶν Ὑονέων 
αυτῶν χαταλελοΐίτασ. τὸν αἴρεσιν, ci; ἀγαθὸν 
atv ἐπανέλθοιεν - ἑτεέτερ τιν} λογισμῷ τοσαύτη 
€ πλεονεξία χατεσ/έχει xal ἄνοια χατειλ{- 
ϐ), ὡς ph ἔπεσθαι τοῖς ὑπὸ τῶν πάλαι χατα- 
ἴσιν, ἅτερ (cuz πρότερον xa οἱ γονςῖς αὐτῶν 
x8&812271329:t;, ἀλλὰ χατὰ «bw αὐτῶν πρόθε- 
ἡ ὡς ἕχαστος ἐθούλξτο, οὕτως ἑαυτοῖς xal vó- 
ποιῆσαι, xai τούτυς παραφυλάττειν, xal iv 
X6 διάφορα πλέθτ συνάγειν. Τοινα ροὺν τοιού- 
Q' ἡμῶν προστάγµατος παραχολουθίσαντος, 
ἐπὶ τὰ ὑπὸ τῶν ἀρχαίων χατασταθέντα ἑαυτοὺς 
τῇσαι:ν, πλεῖστοι μὲν χινδὺυνῳ ὑποθλτθέντες, 
* δὲ ταρχχθέντες, παντοίους θανάτους ὑπ. 


»* καὶ ἐπειδὶ τῶν πολλῶν τῇ αὐτῇῃ ἀπονοίχ δια- L 


Twv, ἑωρῶμεν pics τοῖς θεοῖς τοῖς ἑπουρανίοις 
Μιλομένην θρησχείαν προσάχειν αὐτοὺς, piss 
V Ἀριστιανῶν προσέχειν, ἀφορῶντες ti; thv 
ραν φιλανθριυτίαν χαὶ τὸν ὃ.τνεχτ, συνέθειαν, 
εἰὔώθαμεν ἅπασιν ἀνθρώτοις συγγνώμτν ἁπο- 
» προθυμότατα καὶ ἓν τούτῳ τὸν συγχώρτσιν 
μετέραν ἑἐπεχτεῖνα: δεῖν ἑνομίσαμεν, ἵνα αὖθις 
Ριστιανοὶ, xal τοὺς οἴχους ἐν οἷς συν{Ύοντο, 
3ty οὕτως, ὥστε μτδὲν ὑπεναντίον τῖς ἑτιστί- 
τοὺς πράττειν' δι ἑτέρας CE ἐπιστολῖς τοῖς 
αἷς ὅπτλώσομεν, τί αὐτοὺς παραφυλάξασθαι 
: Ὅθεν χατὰ ταύτην sk» συγχώρησιν τὲν ἡμε- 
ὀφείλουσι τὸν ἑαυτῶν zh ἴχετεύξιν περὶ τῆς 
(ac τὶς ἡμετέρας, xaX τῶν ὄτμοσίων, xaX τῖς 
y, ἵνα χατὰλ πάντα τρόπον χαὶ τὰ δτμόσ.α πα- 
Mj ὑγιῆ χαὶ ἀμέριμνοι Lv Ev τῇ ἑαυτῶν ἑστίᾳ 
(Gt. » Ταῦτα χατὰ τον τῶν Ῥωμαίων cuvty 
y Ἑλλάδα γλὠτταν κατὰ τὸ δυνατὸν µεταθλη- 
τοῦτον ἔχει σὺν τρόπον. Ti δὲ οὖν ἐτὶ τούτοις 
t, ἐπιθεωρῖσα: χαιρός. 


ος τοῦ η’ ÀAó,ov τῆς ἐχχ.Ιησιαστικῆς Ἱστορίας. 


IZ ΛΕΙΠΟΝ EN TIXIN ΑΛΤΙΓΡΑΦΟΙΣ 
EN Tg ΟΓΔΟΩ AOT. 

V ὁ μὲν tZ; Υραφῆς αἴτιος μετὰ την τοιάνδε 

αν αὐτίκα χαὶ οὐκ εἰς μαχρὺν τῶν ἀλγπδό- 


παλλαγεὶς, µεταλλάττει τὸν βίον. Τοῦτον δὴ p 


ἔχει πρῶτον αἴτιον τῖς τοῦ διωγμοῦ χαταστῖ- 
μφορᾶς, ἔτι πάλαι πρὸ τῖς τῶν λοιπῶν βασι- 
αγίσεως, τοὺς Ev στρατείαις Χριστιανοὺς, xal 
Ug Ύε ἁπάντων τοὺς br τοῦ ἰδίου οἴχου παρα- 
y ἐχδεῦθ.ασμένον, xaX τοὺς μὲν τῖς στρατ.ωτι- 
[ae ἀποχινοῦντα, τοὺς δὲ ἀτιμότατα χαθυθρί- 
ἤδη δὲ xat θάνατον ἑτέροις ἑπαρτῶντα, xal 
ετόν Y£ τοὺς ττς βασιλείας χοινωνοὺς ἐπὶ τὸν 


lerii , tertius tantum fuit. Licinii. Quod vero 
isulatum Licinii attiuet, ejus mentio fit inFa- 
osperi, Cassiodori et Victorii, in quibus con- 
αἱ cum Maximiano Aug. octies consule, 
$0 anno quo scripuin est edictum. Olim qui- 
8 Annotationibus ad Ann, Marcellinum ob- 
reram Licinium a Galerio Augustum factum 
» paulo ante morteim Galerii ; idque ex. eo po- 


careniur, Tanta quippe eos arrogantia ac temeritas 
veluti ex cousensu quodam invaserat, ut majorum 
institutis quae fortasse ab ipsorum parentibus san- 
cita fueraut, minime acquiescerent : sed singuli pro 
arbitratu suo. ac libidine leges sihi ipsis constitue- 
rent easque observarent, et in diversis sectis atque 
sententiis diversos cogerent. cutus. Proinde cum 
nos ejusmodi pronulgassemus edictum, nt ipsi ad 
ritus et instituta majorum reverterentur : multi 
eorum gravissimis discrininibus objecti; multi in- 
tentato suppliciorum metu, varia mortis genera per- 
tulerunt. Cum igitur videremus plerosque eorum in 
hujusmodi amentia persistentes, nec diis im- 
mortalibes eultum debitum esbibere, nec sacro- 
rum Christianorum csremonias obire; pro nostra 
humanitate et pro solemni instituto clementiae no- 
sir? qua üniversis bominibus veniam impertiri 
cousievimus, in boc etiam negotio libentissime in- 
dulgentiam nostram ceusnimus esse proferendam, 
ut omnes Christiani ades suas in quibus conventus 
peragebant, denuo instaurare possint, ita ut nibil 
contrarium di:ciplinze suze deinceps facere cogantur. 
Peculiari autem epistola judicibus significabimus, 
quid ipsos observare oporteat. Quapropter ob hanc 
indulgentiam clementize nostr:e Deum suum precari 
et obsecrare eos oportet, tum pro incolumitate n0s- 
tra, tum pro reipublice suaque ipsorum salute; ut 
et reipublice status integer permaneat, et ipsi iu 
suis domiciliis cum omni securitate possint degere.» 
Ilxc ex Latina liugua in Gra'cum sermonem a nobis 
prout poteimus translata, ita se habent, Quse vero 
posthzec subsecuta sunt, nunc tempus est ut consi- 
dereumus. 


Fiuis libri octavi llis! oriz ecclesiastica. 


317 1N QUIBUSDAM EXEMPLARIBUS Πος 
QUASI SUPPLEMENTUM LIBRI OCTAVI 
RAEPEIUTUR. 


Verum auctor hujus edicti post hujusmodi con- 
fessionem continuo vita simul ac doloribus libera- 
tus est. Hunc primum miserandz illius persecutio- 
nis auctorem fuisse ferunt : quippe qui diu aute 
reliquos imperatores , Christianos qui in exercitu 
militabant , ac presertim eos qui in palatio suo 
versabantur, per vim abducere a religione sua co- 
natus sit : et alios quidem ab honore militi: re- 
moverit, alios vero omni contumeliz genere affe- 
cerit : quosdam etiom morte mulctarit; tandem de- 
nique collegas »uos et imperii consortes ad omnes 


tissimum colligebam, quod Galerius in edicto illo 
de quo nunc sermo est, nullam Licinii college sui 
mentionem fecisset. Sed cum in manuscriptis colici- 
bus, et apud Nicephorum Licinius Augustus in edicto 
illo Galerii nominetur, ruit nostra *lla conjectura, 
(96) Π.εονεξία κατεσχήκει xal ἄνοια κατει- 
Alger. Sie legitur in codd. Maz. e( Med., quLus 
consentit codd. Ευ. εἰ Sav. et Nicephorus. 


195 EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 796 
ubique Christianos persequendos impulerit. Sed et A χατὰ πάντων ἀναχεχινηχότα διωγµόν (97) ὧν καὶ αὐτῶν 


cujusmodi vite exitus istis contigerit, nefas arbi- 
wor preterire. Cum ergo quatuor principes impe- 
rium Romanum inter se partiti essent : duo qui- 
dem ex illis tum aetate tum honoris praerogativa 
potiores, nondum completo biennio post iuchoa- 
tam persecutionem , imperio cesserunt , quemad- 
modum 4 nobis superius declaratum est. Cumque 
reliquum vita tempua privato ac plebeio babitu 
transegissent, hujusmodi exitum sortiti sunt. Alter 
quidem, qui et :etatis et honoris privilegio reliquos 
omnes antecesserat, diuturno ac molestissimo more 


bo confectus. Aiter, qui secundus ab eo fuerat , la-- 


queo vitam abrupit : juxta quoddam dzimonum va- 
ticinium , hujusmodi supplicio merito affectus ob 
quamplurima qua admiserat scelera. Ex duobus 
autem reliquis, postremus quidein quem totius 
persecutionis ducem atque auctorem fuisse retuli- 
mus, ejusmodi dolores pertulit quos supra comme- 
moravi. llle vero qui gradu cum przceiebat, beni- 
gnissimus et clementissimus imperator -Constan- 
tius; qui toto imperii sui tempore ita se gesserat, 
prout imperatorem decebat ; et qui tum erga reli- 
quos omnes humanissimum sc ac beneficentissi- 
mum przestiterat, tum persecutionis adversus nos 
concitataàe expers omnoino fuerat, et cultores Dei sub 
ipsius imperio degentes ab omni noxa et injuria 
immunes servaverat; ac neque ecclesiarum adifl- 
cia subverterat , nec novi quidquam adversus nos 


etatuerat ; felicem et revera beatissimum 318 vi- (. 


te exitum promeruit. Quippe qui solus ounium in 
imperio suo summa cum trauquillitate et gloria 
successorem relinqueis proprium filium, modestis- 
simum et religiosissimum principem, ex liac luce 
migravit. Hujus autem filius Constantinus ab ipso 
statim exordio supremus imperator et Augustus a 
militibus renuntiatus , paternz erga fidem nostram 
pietatis zemulatorem se praestitit. llujusmodi exi- 
tum vite quatuor supradicti imperatores diversis 


οὐκ ἄξιον τὸ του βίου τέλος παραδοῦναι σιωπῇ. Τετ- 
τάρων οὖν thv χατὰ πάντων διειληχότων ἀρχὴν, oL 
μὲν χρόνῳ xai τιμῇ προηγούμενοι, οὐδ' ὅλοις δυοῖν 
τεσιν ἐπιγενόμενοι τῷ διωγμῷ, µεθίστανται τῆς 
βασιλείας, ᾗ χαὶ πρόσθεν ἡμῖν δεδῄλωται, καὶ δι, 
τὸν ἑπίλοιπον του βίου χρόνον δηµώδει xal ἰδιωτιχῴκα 
τρόπῳ διαγενόµενοι, τέλος τοιόνδε τῆς ζωῆς eiAfjya—— 
atv: ὁ μὲν τιμῇ τε καὶ χρόνῳ τῶν πρωτείων Ἠδιωμέ------ 
νος, μαχρᾷ xai ἐπιλυποτάτῃ τῇ τοῦ σώματος àc0c—— 
νείᾳ διεργασθεὶς, ὁ δὲ τὰ δεύτερα αὐτοῦ φέρωνρκοας 
ἁγχόνῃ την ζωὴν ἀποῤῥήξας, κατά τινα δαιµονίανω-α 
προσηµείωσιν τοῦτο παθὼν, διὰ πλείστας αὐτῷ τε---- 
τολμηµένας ῥᾳδιουργίας. Tov δὲ μετὰ τούτους ὁ μὲνα--« 
ὕστατος, ὃν καὶ ἀρχηγὸν τοῦ παντὸς ἔφαμεν γεγονέ------ 


B γαι διωγμοῦ, τοιαῦτα ofa xal προδεδηλώχαµεν, πὲ------- 


πονθεν, ὁ δὲ τοῦτον προάγων χρηστότατος xa Ἠπιώ------ 
τατος βασιλεὺς Κωνστάντιος, ἐπαξίως τῆς ἡγεμονίας —— 
τὸν ἅπαντα τῆς ἀρχῆς διατελέσας χρόνον. ᾽Αλλὰ xal 
τἆλλα τοῖς πᾶσι δεξιώτατον καὶ εὐεργετιχώτατον πα- 
Ρασχὼν ἑαυτὸν, ἁτὰρ xal τοῦ xa" ἡμῶν πολέμου ἔξω γε- 
νόµενος, xat τοὺς ὑπ] αὐτὸν θεοσεξεῖς, ἀθλαδεῖς xai ἀν- 
επηρεάστους διαφυλάξας, καὶ μήτε τοὺς οἴχους τῶν Ἐχ- 
Χλησιῶν καθελὼν, μηθ᾽ ἕτερόν τι μηδ ὅλως χαθ᾽ ἡμῶν 
ἐπικαινουργήσας, τέλος εὔδαιμον (98) καὶ τρισμακάριον 
ὄντως κατείληφετοῦ ῥίου, μόνος ἐπὶ τῆς αὐτοῦ βασιλείας 
εὐμενὼς xal ἐπιδόσως, ἐπὶ διαδόχῳ τῆς βασιλείας 
γνησίῳ παιδὶ τὰ πάντα σωφρονεστάτῳ καὶ εὖσε- 
θεστάτῳ τελευτήσας "ὃς εὐθὺς ἀρχόμενος βασιλεὺς 
τελεώτατος xai Σεθαστὸς πρὺς τῶν στρατοπέδων 
ἀναγορενθεὶς, δηλωτὴς ἑαυτὸν τῆς πατρικῆς περὶ 
τὸν ἡμέτερον λόγον εὐσεθείας χατεστήσατο. Τοιαύτη 
τῶν προαναγεγραµµένων τεσσάρων fj τοῦ βίου Éx6a- 
Gig, xaX παρηλλαγμένους χρόνους γεγενημένῃ. 
Τοῦτων 0h μόνος ἔτι λιπὼν ὁ μικρῷ πρόσθεν ἡμῖν 
εἰρημένος, σὺν τοῖς μετὰ ταῦτα εἰς τὴν ἀρχὴν 
εἰσποιηθεῖσι, την προδεδηλωμένην ἐξομολόγησιν, διὰ 
τοῦ προεχτεθέντος ἐγγράφου λόγου τοῖς πᾶσι φανερὰν 
χατεστήῄσατο (99). 


temporibus sortiti sunt, Ex quibus solus ille quem supra memoravimus, una cum aliis qui nuper in 
consortium imperii asciti fuerant, confessionem illam quam supra retulimus, edicto palain proposito 


omnibus publicavit. 


(Hic in editione Valesii interseritur liber De martyribus Palestine, 
quem infra seorsiui edimus.) 


(97) 'Avaxsxumxóca διωγμό». In codd. Ma- 
zarino et Mediczeo scriptum inveni διωγµένων : iu 
F'uketiano vero δεδιωγµένων. Quz tametsi depravata 
lectio, viam mihi ad hujus loci emendationem ape- 
ruit. Totus igitur locus. ita legeudus est, τοὺς τῆς 
βασιλείας χοινωνοὺς ἐπὶ τὸν χατλ πάντων ἀναχεχι- 
γηχότα διωγµόν * ὧν xal αὐτῶν οὐκ ἄξιον τὸ τοῦ βίου 
τέλος παραδούναι σιωπῇ. Vides quantam habeat ele- 
gautiam vox ὧν, quam nos ex vestigiis scripta le- 
clionis suppleviius. 


(98) Τέ.Ίος εὔδαιμον. Mec ad. verbum descripta 
sunt ex cap. 14 lib. vii. 
(99) Φαγερὰν κατεστήσατο. Post has voces iu 


. editione Geuevensi adduntur bre. verba : Τί δὴ οὖν 


ἐπὶ τούτοις γίνεται, ἐπιθεωρῆσαι χαιρός. Quse verba 
nec in manuscriptis codicibus, nec in editione Ste- 
phani leguntur, et ex versione Cliristophorsoni 
Lic apposita sunt, cum tamen locanda sint in fine 
ib. vut. 


391 


UISTORLE ECCLESIASTICAE LIP. IX. 198 





ΕΥΣΕΡΙΟΥ 
ΤΟΥ ΠΑΜΦΙΛΟΥ 


..  ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 
ΛΟΓΟΣ 9. 


EUSEBII PAMPHILI 


ECCLESIASTICJE HISTORLE 
LIBER NONUS. 


ΤΑΔΕ ΠΕΡΙΕΧΕΙ KAI H ΕΝΑΤΗ ΒΙΒΛΟΣ THX ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. 


α. Περὶ τῆς ἐπιπ.1άστου ἀνέσεως. 

β’. Περὶ τῆς μετέπειτα διαστρο-ῆς. 

4 Περὶ τοῦ κατ᾽ Ἁγτιόχειαν νεοπαγοὺς ξοάνου. 
. Περὶ τῶν καθ’ ἡμῶν νψηφισμάτων. 

€. Περὶ τῶν ἐπιπ.]άστων ὑπομιημάτων. 

& Περὶ τῶν ἐν τῷδετῷ xpóvo µεμαρτυρηκότων. 
» Περὶ τῆς καθ ἡμῶν ἐν στή.Ίαις ἀνατεθείσης 
Ίβαφης. 


Α Yl. Περὶ τῶν μετὰ ταῦτα συµδεδηκότων ἐν Aud 


καὶ .Ίοιμῷ, καὶ πο.έμοις. 

θ’. Περὶτης τῶν τυράνῬων καταστροφῆς τοῦ Blqv, 
xal οἷαις ἐχρήσαγτο πρὸ τῆς τεῖευτῆς φω- 
ναἲς. 

v. Περὶ τῆς τῶν θεοςιῶν θασιάέων νίκης. 

ια’. Περὶ τῆς ὑστάτης ἁπω.είας τῶν τῆς θεοσε- 
θείας ἑχθρῶν. 


H.E£C CONTINET ΕΟΕΙΕΡΙΑΣΤΙΟ6Ε HISTORI£ LIBER NONUS. 


Ι. De simulata indulgentia. 

Ἡ. De pravitate que mox subsecuta est. 

Ml. De novo quodam simulacro .Antiochiee fabri - 
cato. . 

IV. De decretis civitatum adversus Christianos. 

V. De falsis actis. 

Vl. De iis qui tunc temporls martyrium subierunt., 

γΗ. De his qua' adversus nos in «reis tabulis con- 
ecripta ac publice proposita sunt, 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ A'. 
Περὶ τῆς éxia Ado cov ἆνέσεως 
(Nic. H. E. vui, 21). 

Τὰ μὲν 6h τῆς παλινῳδίας τοῦ προτεθέντος (1) 
βασιλικοῦ νεύματος fzÀwto τῆς Ασίας πάντη xal 
πανταχοῦ, κατά τε τὰς ἀμφὶ ταύτην ἐπαρχίας (2): 
ὧν τοῦτον ἐπιτελεσθέντων τὸν τρόπον, Μαξιμῖνος ὁ 
bx Ἀνατολῆς τύραννος, δυσσεθέστατος, εἰ xal τις 
ἄλλος, xai τῆς εἰς τὸν τῶν ὅλων θεὸν εὐσεθείας πο- 


(4) Tov προτεθέντος. ldem valet ac τοῦ προξκτε- 


(3) Κατάτετὰς djrgl ταύτην ἐπαρχίας. Christo- 
phorsonus singulas Asim provincias interpretatur. 


VII. De his que postea acciderunt (um in bello, tum 
[amis ac pestis tempore. 

IX. De interitu tyrannorum , et quibus verbis paulo 
ante morlem sinl usi. 

X. De victoria piorum Deoque acceptorum. impera- 
torum. 

XI. De ultima internecione hostium Christiana reli- 
gionis. 


CAPUT 1. 


De simulata indulgentia. 


Et liec quidem palinodia imperialis rescripti 
quod supra retulimus , passim et ubique in Asia 
el per omnes circumquaque provincias proposita 
cernebatur. Quibus in. hunc modum gestis, Maxi- 
minus,qui Orientis provincias tyrannide 3457 op- 
primebat; vir omnium hominum impiissin:us , el 


Rufinus vero Pontum, Bithyniam, Galatiam et re- 
Εμεις cireumquaque — provincias intellexit, quie 
erant. sub ditione Galerii imperatoris, excepta 
Orientis didecesi, quam regebat Maximinus Cesar, 


75 EUSEB!I CAESARIENSIS OPP. PARS I. — MISTORICA. 


divin: religionis hostis acerrimus ; cum hujusinodi Α λεμιώτατος υεγονὼς, οὐδαμῶς τοῖς Υραφεῖσιν ápi- 


littere ei displicerent, loco rescripti quod proposi- 
tum fuisse memoravimus , verbis duutaxat. manda- 
vit judicibus suis, ut ab oppugnatione nostrorum 
abstinerent. Nam cum alioqui minime auderet po- 
tiorum voluntati ac sententize refragari, suppresso 
edicto illo quod supra retulimus , omnique cura et 
cautione adhibita ne per provincias imperii sui pu- 
blice proponeretur, ipse nuda voce rectoribus im- 
perio suo suljectis przecepit , ul persecutionem ad- 
versus nostros inliiberent, Quod quidem mandatum 
ipsi sihi invicem rectores per litteras significarunt. 
Sabinus quidem, qui praefecturae praetorian:ze digni- 
tatem, quie apud. illos summa habetur, tunc. tem- 
poris obtinebat, singularum provinciarum przsidi- 
bus voluntatem imperatoris per epistolam Latino 
sermone conscriptam insinuavit. Eam epistolam 
Graece nos interpretati sumus in hunc modum: 
« Jampridem majestas dominorum nostrorum $a- 
cratissimorum principum, assidua ac devota sollici- 
tudine omnium mortalium mentes ad piam rectam- 
que vivendi rationem traducere instituerat , ut et 
ii qui peregrinas et ab institutis Romanorum alie- 
nas c:remonias amplecti videbantur, debitos cul- 
tus diis immortalibus exhiberent. Verum pertina- 
cia quorumdam et obstinata mentis duritia eo us- 
que processit, ut neque ipsa imperialis prxcepti ju- 
stitia eos a proposito revocare, nec imminentis 
supplicii gravitas delerrere potuerit. Cum igitur 
acciderit tt ea de causa. plurimi sese jn abrupta 
pericula conjicerent , majestas dominorum uostro- 
rum fortissimorum principum pro insita sibi pie- 
tate atque clementia , alienum à. sanctissima suo 
proposito esse judicans , ut ex ejusmod? occasione 
in tanta discrimina homines adducan:vr, nostre 
devotioni praecepit, ut ad tuam solertiam litteras 
darem : quod si quis forte Cliristianorum geutis 
δι religionem observare deprehensus fuerit, eum 
omni molestia ac diserimiue liberes, ueque ob hanc 


(3) 'O γοῦν παρ) αὑτοῖς. Apud Nicephorum le- 
gitur παρ᾽ αὐτῷ, ul Sabinum przfectum  przetorio 
Maximini fuisse intelligas. Recte tamen nostri co- 
dices habent παρ᾽ αὐτοῖς in plurali nu:mnero. Nam 
Sabinus, licet apud Maximinum Caesarem in Oriente 
praefecturam gereret praetorii, tamen quia prz»fectus 
creatus fuerat a Galerio, tlcirco imperatorum prz- 
fectus dicitur, Galerii scilicet et Maximini. Quippe 
Cxsares jus creaudorum  prefectorum non. habe- 
bant, sed. pr»fectos ab Augustis creatos. accipie- 
bant, ut ex Amm. Marcellini pluribus locis de- 
monstrari potest. Hinc est quod Sabinus in edicto 
suo, quod hic refertur ab Euseb:o, imperatores 
semper in plurali numero appellat, ut provinciales 
intelligerent id przsceptum fuisse ab. imperatoribus 
Galerio, Constantino, Licinio et. Maximino. Pos- 
sunt etiam hac verba παρ᾽ αὐτοῖς, accipi de recto- 
ribus proviuciarum quie parebant. Maximino Ce- 
sari. De his enim in pracedente periodo loqui- 
tur Eusebius. Atque hz:ec expositio mihi verior vi- 
cetur. 

(4) Thx βασιΊέως ἐμφαίγει γγώµην. Rufinus 
liuuc locum. ita. vertit ; Sed. Subénus, qui per. illud 
tempus. pra(ecture culmen regebat, omnium yprovin- 
etarum — judicibus scribens, et prelatam imperatoris 


σθεὶς, ἀντὶ τοῦ προτεθέντος γράμματος, λόγῳ προς- 
τάττει τοῖς ὑπ αὐτὸν ἄρχουσι, τὸν χαθ ἡμῶν ἀνεῖναι 
πόλεμον. Ἐπεὶ γὰρ αὐτῷ μὴ ἑξην ἄλλως τῇ τῶν 
κρειττόνων ἀντιλέχειν «χρίσει, τὸν προεχτεθέντα 
νόµον Ev παραθύστῳ θεὶς, xaX ὅπως v τοῖς ὑπ a5- 
τὸν µέρεσι μὴ εἰς προῦ πτον ἀχθείτ φροντίσας, ἀγράφῳ 
προστάγµατι τοῖς ὑπ᾿ αὐτὸν ἄρχουσι τὸν καθ ἡμῶν 
διωγμὸν ἀνεῖναι προστάττει Οἱ δὲ τὸ της παραχε- 
λεύσεως ἀλλήλοις διὰ ΥραφΏς ὑποσημαίνουσιν. Ὅ 
γοῦν map' αὐτοῖς 13) τῷ τῶν ἐξρχωτάτων ἑπάρχων 
ἀξιώματι τετιµτµένος Σαθῖνος, πρὸς τοὺς κατ᾽ ἔθνος 
ἡγουμένους τὴν βασιλέως ἑμφαίνει γνώµην (4) διὰ 
Ῥωμαῖϊχῆς ἐπιστολῆης' ἧς xat αὑτῆς fj ἑρμηνεία τοῦ- 
τον περιέχει τὸν τρόπον. « Λιπαρωτάτῃ xal xaf- 
ωσιωμένη σπουδῇ fj θειότης τῶν δεσποτῶν ἡμῶν θειρ- 
τάτων αὑτοχρατόρων, πάντων τῶν ἀνθρώπων τὰ; 
δ.ανοίας πρὸς τὴν ὁσίαν καὶ ὀρθὴν τοῦ ζῇν ὁδὺν πε- 
ρ,αγαγεῖν ἔτι πάλαι ὥρισεν, ὅπως xat οἱ ἀλλοτρίᾳ 
Ῥωμαίων συντθείᾳ ἀχολουθεῖν δοχοῦντες, τὰς ὀφε- 
λομένας θρησχείας τοῖς ἀθανάτοις θεοῖς ἐπιτελοῖεν. 
'AXX ἡ τινων ἕνστασις χαὶ τραχυτάτη βουλὴ εἰς 
«0399709 περιέστη, ὡς µήτε λογισμῷ διχαίῳ τη; 
χελεύσεως δύνασθαι ἐκ τῆς ἰδίας προθέσεως ἀἄνα- 
χωρεῖν, μήτε τὴν ἐπιχκειμένην τιµωρίαν αὐτοὺς 
ἐκροθεῖν. Ἐπειδὴ τοίνυν συνέδαινεν Ex τοῦ τοιούτο) 
τρόπου πολλοὺς εἰς χίνδυνον ἑαντοὺς περ.βάλλειν, 
κατὰ τὴν προσοῦσαν εὐγένειαν τῆς εὐσεθείας ἡ θειότις 
τῶν ὃξσποτῶν ἡμῶν τῶν δυνατωτάτων αὐτοχρατύ- 


C pov, ἀλλότριων εἵνα, τῆς προθέσεως τῆς θειοτάττς 


τῆς ἰδίας δοχιµάκουσα τὸ Ex τῆς τοιαύτης αἰτίας εἰς 
τοσοῦτον χίνδυνον τοὺς ἀνθρώπους περιθάλλειν, ἐχέ- 
λευσε διὰ τῆς ἐμῆς καθοσιώσεως τῇ cT] ἀγχινοίᾳ 
διαγαράξαι, ἴν' εἴτις τῶν Χριστιανῶν τοῦ ἰἱδίου ἔθνους 
τὴν θρησχείαν μετιὼν εὑρεθείη, τῆς κατ’ αὐτοῦ ἑνοχλί” 
σέως χαὶ τοῦ κινδύνου αὑτὸν ἀποστήσειας, xaX uf 
τινα ix ταύτης τῆς προφράσέως τ'μωρίᾳ χολαστέον 
νοµίσειας, ὁπότε τῇ τοσούτου χρόνου συνελεύσει aov. 
έστη, αὐτοὺς μηδενὶ τρόπῳ πεπεῖσθαι δεδυνῆσθαι, 


ἵπδεΓεΠ5 legem, manifestum — efficit. cunctis id quod 
Maximinus obscurare tentaverat, 1n quo tamen Ra- 
fiuus mentem Eusebii non est assecutus. Neque enim 
Sabinus imperatoris Galerii constitutionem edicto 
suo pramiserat, ut facere solebant pr:efecti pr:c- 
torio. Quippe Maximinus operam dederat, ne con- 


D siitutio illa in notitiam provincialium suorum pere 


veniret. Nam rescriptum Galerii magnopere ei dig- 
plicebat; tum quod Christiani, quos hactenus 
alrocissime persecutus fuerat, ejus crudelitate sub- 
tracti erant ; tum quod nomen ipsius prafixum non 
erat supradicte constitutioni, Sed Licinii quidem no- 
men post Galerium et Constantinum in eq rescripto 
legebatur ; ipse vero, utpote adhue Cesar, nullum 
ibi locum habebat. Partim igitur pudore ac vere- 
cuudia, partium prz indignatione, Maximinus eam 
constitutionem suppres it. Sabinus vero in epistola 
sua ad przsides provinciarum, levem duntaxat men- 
tionem fecit ejus constitutionis, ut Maximino mo- 
rem gereret. Porro Christophorsonus βασιλέως no- 
mine Maximinum hic intellexit, non ut Rufinus Ga- 
leriur. Magis tamen placet Rufini | interpretatio, 
cuim Eusebius Maximinum tyrannum potius vocale 
soleat quam. Girsarein. 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. IX. 


9 
804 


ἀπὸ τῶν τοιούτων ἑνστάσεων ἀναχωρίέσαιεν. A causam ulla poena afficiendum censeas. Quippe eum 


ἀφαι τοιγαροῦν Tob; τοὺς λογιστὰς xai τοὺς 
ὶγοὺς, xal τοὺς πρα! πωσίτονς τού πάγου ἑχάστης 
; dj of ἐπιστρέφεια ὀφείλει, ἵνα γνῷεν περαι- 
αὐτοῖς τούτου τοῦ πράγµατος (9) φροντίδα 
αι μὴ προσίκειν.» Ἐπὶ τούτοις οἱ κατ &rap- 
ἣν τῶν γραφέντων αὐτοῖς ἐπαληθεύειν mpoa!ps- 
ομιχότες, λογισταῖς καὶ στρατηγοῖς xal τοῖς 
(ροὺς ἐπιτεταγμένοις., τὴν ῥασιλικῖν διὰ γραµ- 
ἑαφανη καθιστῶσι vorum», οὗ µόνον δ' αὐτοῖς 
Mn: ταῦτα ποοὐχώσξι, χαὶ ἔργοις ὃξ πολὺ 
ὃν, ὡς ἂν νευµα ῥασιλικὸν εἰς πέρας ἄγοντἒς, 
ον ἓν δεσµωττρίοις καθειρνμένους διὰ τὴν εἰς 
jy ὁμολογίαν, εἰς φανερὸν ποοάγουτες ἡλευθέ- 
ἁνιέντες τούτων δη αὐτῶν τοὺς Ev µετάλλοις 
τωρίᾳ δεδοµένους ᾽ τοῦτο γὰρ ἐπ᾽ ἀληθείας Ba- 
οχεῖν ὑπειλήφασιν Ἱπαττµένοι. Καὶ 6t τούτων 
ἐπιτελεσθέντων, ἀθρόως οἵόν τι φῶς Ex ζοφξ- 
κτὸς ἐχλάμψαν, χατὰ πᾶσαν πόλιν συγχροτον-» 
παρΏν ὁρᾶν ἐχχλησίας, συνόδους τε παμπλτ- 
καὶ τὰς ἐπὶ τούτων ἓξ ἔθους ἐπιτελουμένας 
υγὰς (6), καταπέπλτκτο ὃ' ἐπὶ τούτοις οὗ σµι- 
πᾶ- τις τῶν ἀπίστων ἐθνῶν, τῖς τοσαύττς 
λῆς τὸ παράδ.,ξην ἀποθαυμάζων, µέγαν τε xai 
ἁληθῖ, τὸν Χρ:στιανῶν θ:ὸν ἐπιθοώμενος. Tov 
µέρων οἱ μὲν τὺν τῶν δ.ωγμῶν ἀγῶνα πιστῶς 
βρτίως δη) λη κότες, sav πρὸς ἅπαντας αὖθις 
Mavovy Ταῤῥησίαν, ὅτοι δὲ τὰ τῆς πίστεως νε- 
τες. τὰς ὀυχὰς Στύγχανον κεχειμασμένοι (1), 
ug περὶ τὴν Gv θεραπείαν ἔσπενδον, ἀντι- 


τες χαὶ σωττρίας ὃςς,ὰν τοὺς ἑῤῥωμένους al- C 


οι, τόν τε θὲὸν ἴλεων αὐτοῖς γενέσθαι χαθινε- 
ες. Elsa δὲ καὶ οἱ γενναίοι τῆς θεοσεθείας 
ἡ τῆς εἰς τὰ µέταλλα χαχοπαθείας ἑλευθεραῦ- 
ἐπὶ τὰς ἑαυτῶν ἐστέλλοντο, γαῦροι xa φαι- 
X πάστς ἱόντες πόλεως, εὑφροσύνης τε ἀλέχτου, 
οὐδὲ λόγῳ δυνατὸν ἑρμπνεῦσαι παῤῥησίας Éu- 
Στίφη οὖν πολνάνθρωπα χατὰ µέσας λεωγό” 
αἱ ἀγορὰς, ᾠδαῖς γαὶ φαλμοῖς τὸν θΘεὸν ἀν- 
ντα τὰ τῖς πορείας f,vus. Καὶ τοὺς μετὰ τιµυ- 
πηνεστάτης μικρῷ πρόσθεν δεσµίους τῶν πα- 
ιἀπελτλαμένους, εἶδες ἂν {λαροῖς xal γεγτζότι 
ποις τὰς αὑτῶν ἀπολαμθάνοντας ἑστίας, ὡς 
bg πρότερον καθ ἡμῶν φονῶντας, τὸ θαῦμα 
πᾶσαν ὀρῶντας ἑλπίδα, συγχαίΐρειν τοῖς ΥΣΥε- 
κς. 


tam longo jii. temporis tractu. compertum fuerit , 
eos nulla ratione adduci posse ut ab hujusmodi 
pertinacia abscedant. Scribere igitur ad curatores 
et magistratus , 948 et ad prapositos pagi singa- 
larum civitatum tua debet industria , ut. sciant sibi 
in posterum hujus negotii amiplius curam agere 
nou licere. » Posthzec singularum provinciarum 
priesides, rati hanc revera cesse principis mcntem, 
que litteris Sabini expronerctur, continuo cura- 
lores et magistratus et pagorum przpositos per lit- 
teras de imperatoris voluntate certiores faciunt, 
Nec vero scriptis duntigxat, verum etiam factis 
multo magis instabant , utpote qui principia jussa 
exsecutioni mandarent, Quotquot. igitur ob confes- 


B sienem divini Numiuis viuctos in custodia babe- 


bant , productos in medium dimiserunt, iis etiam 
qui ad metalla damnati fuerant, pari libertate con- 
cessa. ld enim revera placere priucipi arbitraban- 
lur, cum tamen aliter se res haberet, Czterum his 
ad hune modurn confectis , repente instar coelestis 
cujusdam lucis, qu:& post densissimas noctis teue- 
bras exoritur, Ecclesias ín singulis civitatibus cau- 
gregatas, et frequentissimos Christianorum concure 
sus, et collectas ibidem ex more fieri solitas cer- 
nere licehat. Ex quo infidelium populos ingens per- 
vaserat stupor cum tantam tamque insperatam re- 
rum conversionem admirarentur. Exclamabautque 
solum magnum et vere Deum esse qui a Christia- 
nis coleretur. Ex nostris vero quotquot in perse- 
culionis discrimine fideliter ac fortiter decertave- 
rant, magna apud omnes fiducia ct libertate po- 
tiebautur. Sed quorum vacillaverat fides, anim:eqne 
nauiragium feceraut, ii ad remedium avide prope- 
rabant, supplicantes et. flagitautes a validioribes 
ut salutarem sibi dextram porrigerent : Deumque 
orautes ut propitius sibi esse vellet. Postlicec etiain 
generosi illi sacrae religionis pugiles , metallorum 
erumnis liberati, in. suam singuli patriain reverti 
ceperunt : perque urbes pervias l:eti atque alacres 
incedebant , incredibili quodam gaudio et inexpli- 
cabili. fiducia repleti. Sie igitur numerosa nostro- 
rum aginina , per vias publicas et per fora Deum 
hymnis et. canticis celebrando , iter suum perege- 
runt. Et qui paulo antea cum summa acerbitate 


D vincti et εκ patria. fuerant expulsi , eos tunc l:eto 


hilari vuliu sua domicilia postliminio recuperantes vidisses. Adeo wt illi ipsi qui prius c:e- 
ibis aique excidium minabantur, tam iusperaige rei miraculo attoniti, 3/59 nobis gratularen- 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ B. 


Περὶ τῆς μετέπειτα διαστροφῆης 
(N.c. H. E. vni, 25). 


τα 6 οὐχέτι οἷός τε ὢν φέρειν ὁ τύραννος, µι- 


Vulg. περαιτέρω αὐτοῖς τούτου τοῦ Ἰράμμα- 
on dubito quin scribendum sil. τοῦ πράγµα- 
uam emendationem confi mat. Nicephorus. in 
b |. vi, qui bunc locum sie. expressit : M3 
(ον ἐχείνοις περαιτέρω φροντίδα περὶ Ἀριστια- 
κεῖσθαι. 

Ἐκιτε1ουμέ)ας συγαγωγάς. Moc luco συν- 


CAPUT Il. 
De pravitate que moz subsecuta est. 


Verum ille honestatis et bonorum omnium ini- 


avor(ác posuil pro συνάξεις. Quo sensu etiam Diony- 
sius Alexandrinus eam vocem usurpat, ut supra uc 
tavi in lib. vtt. Duplex autem erat. σύναξις : alieia 
precum, altera sacramentorum. De priore loquitur 
Athanasius in Apologia ad Consta'itium ; Καὶ véyovty 
οὐχ ἐγκαίνια, ἀλλὰ σύναξις τῆς εὐχΏς. 

(7) Κεχειμασμέγοι. Lapsus. intelligit, quos naue 


v 
805 


EUSEBII CIESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 804 


micus tyrannus, qui, ut supra diximus, in Orientis A σόχαλος ἐς τὰ μάλιστα xal πάντων ἀγαθῶν ἐπίδουλος 


partibus imperium gerebat, cum hunc rerum sta- 
ium. diutius ferre non posset, ne sex quidem inte- 
gris mensibus passus est eum permanerc. Dumque 
ad subruendam pacem nihil non molitur, primum 
quidem nostros a conventibus qui in cometeriis 
fieri solebant , nescio quo pr:zetextu arcere aggres- 
sus est. Deinde ipse ad se legationem mittit ad- 
versus nostros , sollicitetis per quoslam nefarios 
liomines Antiochensibus , ut abs se instar maximi 
cujusdam beueficii peterent, ne cui Christianorum 
Antiochiam incolere liceret. Aliis quoque ut idem 
f^cerent suggessit. Quorum omnium auctor in ipsa 
urbe Antiochia exstitit Theotecnus , vir violentus , 
versutus atque improbus , qui tunc in illa civitate 
curatoris officium gcrehat. 
CAPUT 1i. 


De nuovo quodam apud Antiochiam fabricato 
' simulacro. 


Hic igitur cum nos antea omnibus modis impu- 
guavisset, et nostros tanquam fures quosdain ac 
maleficos investigari , et ex latibulis suis erui cu- 
rassel , cumque nihil eorum quas ad nos infaman- 
dos et calumniandos facere poterant. omisisset, in- 
pumeris denique mortis causa exstitisset; tandem 
simulacrum Jovis Philii magicis artibus consecra- 
tum erexit. Cumque ad ejus cultum impuras initia- 
tiones eL iuania mysteria ac detestandas expiationes 


ὑπάρχων, ὃν ἔφαμεν τῶν Er! ᾿Ανατολῖις ἄρχειν μερῶν, 
οὐδ' ὅλους ἐπὶ µῆνας ἓς (8) τοῦτον ἐπιτελεῖσθαι τὸν 
τρόπον Ἱνέσγετο" ὅσα ὃ οὖν (9) πρὸς ἀνατροπὴν τῆς 
εἰρένης μηχανώµενος. πρῶτον μὲν εἴργειν ἡμᾶς τῆς 
Ey τοῖς χοιµητηρίοις συνόδου διὰ πρρφάσεως πειρᾶ- 
ται, εἶτα διά τινων πονηρῶν ἀνδρῶν αὐτὸς ἑαυτῷ 
καθ) ἡμῶν πρεσθεύεται (10), τοὺς ᾽Αντιοχέων πολἰ- 
τας παρορµήσας, ἐπὶ τὸ μηδαμῶς τινα Χ ριστιανῶν 
τὴν αὐτῶν οἰκεῖν ἐπιτρέπεσθαι πατρίδα, ὡς ἐν µε- 
γίστῃ δωρξᾷ παρ᾽ αὐτοῦ τυχεῖν ἀξιῶσαι, xaX ἑτέροις 
δὲ ταυτὸ ὑποθαλεῖν (41) διαπράξασθαι ' ὧν πάντων 
ἀρχγγὸς ἐπ᾽ αὐτῆς Αντιοχείας ἐπιφύεται θεότεχνος, 
δεινὸς χαὶ γόης xal ποντρὸς &vhp, χαὶ τῆς προς. 
ὠνυμίας ἀλλότριος' ἐδόχει δὲ λογιστεύειν (12) τὰ χατὰ 


D τὴν πόλιν, 


 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ T*. 
Περὶ τοῦ κατ ᾿Αγτιόχεια) γεοπαγοὺς ξοάνου. 


Πλεῖστα δ᾽ οὖν οὗτος xa0' ἡμῶν στρατενσάµενος, 
xaX πάντα τρόπον τοὺς ἡμετέρους, ὥσπερ τινὰς φῶ- 
pzs ἀνοσίους, ἐχ μυχῶν θηρεῦσαι διὰ σπουδής πε- 
ποιτµένος, πάντα τε ἐπὶ διαθολῇ χαὶ χατηγορίᾳ τῇ 
χαθ) ἡμῶν μεμηχανημένος, καὶ θανάτου αἴτιος µν- 
ρίοις ὅσοις γεγονὼς, τελευτῶν εἴδωλόν τι Διὸς Φι- 
λίου (16) µαγγανείαις τισὶ καὶ γοητείαις ἱδρύει (14), 
τελετάς τε ἀνάγνους αὐτῷ χαὶ µυῄσεις ἀχαλλιερή- 
τους, ἑξαγίστους τε χαθαρμοὺς ἐπινοῄσας, μέχρι xal 


instituisset , compositis quibusdam oraculis ad ip- C βασιλέως τὴν τερατείαν δι ὧν ἑδόχει χρησμῶν Exts- 


fragis comparat. Eosdem in libro vit, πεπειραµένους 
vocavit. Possis etiam vertere vi tempestatis quas- 
salis. 

(8) 0ὐδ' ὅλους ἐπὶ μῆνας ἕξ. Maximianus Galerius 
post constitutionem illam, quam pro pace et liber- 
tate Christianorum ediderat, nou diu supervixit : sed 
paucis post mensibus, pestilenti vuluere consumptus 
iuteriit, uLinappeudice libri viii refert Eusebius. Ejus 
igitur morte audita, Maximinus Cesar persecutio- 
nem adversus Christianos renovavit, seque ipse 
Augustum renuntiavit, cum haeteuus Casar. tan- 
tuu fuisset, et Galerii Augusti jussis parere necesse 
habuisset. 

(9) Ὅσα δ᾽ οὖν. ἵπ codice Med., Maz. et Ευ]. legitur 
ὅσα ὃ οὖν, quod et Gruterus in libris suis repererat, 
Vulg. γοῦν. 

(10) Αὐτὸς ἑαυτῷ καθ ἡμῶν πρεσθεύεται. Ele- 
gans lorutio, quam non. intellexit. Christophorsonus, 
iec Musculus, Maximinus submissis quibusdam im- 
probis hominihus, sollicitiverat Antiochenses, ut 
legatos ad comitatum mitterent, peiituros ab se, ut 
Christianos omnes ex urbe cjicere ipsis liceret. lta- 
que Maximinus, qui hanc lezationem subornaverat, 
vere dici potuit ipse ad sese legationeu misisse, et 
legati munere functus. fuisse. Est etiain hic trans- 
positio verborum familiaris Eusebio. liaec enim verba 
διά τινων πονηρῶν ἀνθρώπων referenda sunt ad vo- 
cem mTapopput)oas. 

(11) Καὶ ἑτέροις δὲ cabtó ozxo6aAziy. Hec cum 
antecedentibus connexuit. Clristopliorsonus, Nice- 
phorus legit : Καὶ ἑτέροις δὲ ταὐτὸ ὑποθαλὼν δια- 
πράξασθαι. Quam scripturam secutus esse videtur 
μιας, qui ita vertit : « Sed et alios per singulas 
Civitates similiter deterrimos cives ad simile facinus 
impellit. » Vide caput 4 hujus libri, ubi eadem verba 
repetuntur, 

(12) Aor ceve. Logiste dicebantur a. Grzveis 


curatores civitatum. Unde λογιστεύειν est curatori« 
offieio fungi. Philostratus in Nicete Sophista : ᾽Ανὴρ 
ὕπατος, ὄνομα ᾿Ροῦφος,τὸὺυς Xpupvaloug; ἑλογίστευε 
πιχρῶς xat ὀυστρόπως, εἰς. ld est : « Rufusquidam, 
vir consularis, curator erat Smyrnzorum, et in eo 
munere acerbum se ac. morosum prebehat. » Vide 
que notavi ad librum xiv Amm. Marcellini, 


ag. 50. 

j (i3) Διὸς duALov. Jovis Philii templum Antiochia 
memorat Julianus in. Misopogone, εἰ Libanius, ni 
fallor, in Antiochico. 

(14) Γοητείαις ἱδρύει. Varig. erant. gentiiium 
c3remoniz in erigendis deorum simulacris. Aliis 
enim ritibus Jupiter. Ctesius, aliis Herceus, aliis 
l'hilius consecrabatur. Ac Jupiter quidem Ctesius, 
cujus simulacrum in cellis penariis habebant, ca- 
disco dedicabatur. Ritum consecrationis refert An- 
liclides in Ἐξηγητικῷ, id. est, in libro De ritibus 
sacris apud Atlieuzum, in lib. xt, cap. 6. Simulacra 
autem Jovis Hercei cum ollis consecrabautur. Ari- 
stophanes in Danaidibus z 

Μαρτύρομαι δὲ Ζτηνὺς Ἐρχείου χύτρας, 

Με) ὧν ὁ βωμὸς οὗτος ἱδρύνθη ποτέ. 
Eodein ritu Mercurii οἱ aliorum simulacra erige- 
bant : idque dicebant. χύτραις ἱδρύειν. In his ollis 
pulteni aut leguiniua coquebant, ex quibus libawenta 
diis a se consecratis offerebant, in memoriam 
prisci victus, et antiqui frugalitatis. Quod si 
numen suum impensius colere vellent, tum casa 
victima illius simulacrum erigebant. Quod diceba- 
tur ἱδρύειν ἱερείῳ, ut docet Aristophanes im reme, 
ejusque schloltastes, pag. 693. Adde Suidam in voce 
xavouy. Prater has ceremonias utebantur interdum 
magicis consecrationibus, quemadmodum — Thieo- 
tecnus. fecisse dicitur in simulacro Jovis Philii de« 
dicando. 


-- 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. IX. . 806 


τεδείχνυτο' xai 6h οὗτος χολαχείᾳ τῇ xa0' A sum usque imperatorem prastigiarum suarum spe- 


2:00 χρατοῦντος, ἐπεγείρει χατὰ Χριστιανῶν 
ιονα, xal τὸν θεὸν δῆ χελεῦσαί φησιν, ὑπερ- 
"e πόλεως xal τῶν ἀμφὶ τὴν πόλιν ἀγρῶν, 
(θροὺς αὐτῷ Χρ.στιανους ἀπελάσαι. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ A. 
Περὶ τῶν xa0' ἡμῶν νηςισμάτων 
(Nic. H, E. vini, 25). 

» δὲ πρώτῳ xatà γνώμην πράξαντι, πάντες 
, τῶν Ev τέλει τὰς ὑπὸ τὴν αὐτὴν ἀρχῆν πό- 
οὔντες, thv ὁμοίαν ὠρμῶντο ψῆφον ποιῄσα- 
αοσφιλὲς δ᾽ εἶναι (15) τοῦτο βασιλεῖ τῶν χατ᾽ 
y ἡγεμόνων συνεωραχότων, xal τοῦτ αὐτὸ 
ασθαι τοῖς ὑπηχόοις ὑποθεθληκότων. "Qv δὴ 
Gy τοῖς Ψηφίσμασι δι ἀντιγραφῆς ἁσμε- 


ἐπινεύσαντος τοῦ τυράννου, αὖθις ἐξ ὑπαρ- D 


1θ ἡμῶν ἀνεφλέγετο διωγµός. Ἱερεῖς δῆτα 
ιν τῶν ξοάνων, xal ἐπὶ τούτοις ἀρχιερεῖς 
ποῦ Μαξιμίνου (16), οἱ μάλιστα ταῖς πολι- 
απρέφαντες χαὶ διὰ πασῶν ἔνδοξοι γενόµενοι 
ντο" οἷς xa πολλή τις εἰσήγετο σπουδὴ περὶ 
θεραπευοµένων πρὸς αὐτῶν θρησχείαν. Ἡ 
Όπος (17) τοῦ χρατοῦντος δεισιδαιµονία, σνν- 
άναι, πάντας τοὺς ὑπ αὐτὸν ἄρχοντάς τε 
οµένους εἰς τὴν αὐτοῦ χάριν πάντα πράττειν 
ὢν ἐντ]ε, ταύτην αὐτῷ χάριν µεγίσττν ἂν) 
ιζον πρὸς αὐτοῦ τεύξεσθαι εὐεργξεσιῶν ἀντι- 
νων, τὸ xa0' ἡμῶν φονᾶν, xal τινας εἰς 
ανοτέρας χαχοηθείας ἐνδείγχνυσθαι. 


cimen detulit, fodaque adulatione principis gra- 
tiain captans , ddemonem adversus Cliristianos sti- 
mulat, fingens deum jubere ut. Christiani, quippe 
qui hostes sui essent, urbe omnique territorio pe! 
lerentur. 

350 CAPUT IV. 


De decretis civitatum adversus Chrislianos. 


Hzc cum illi ex sententia successissent , reliqui 
deinceps magistratus qui civitates Maximini impe- 
rio subjeetas incolebant, idem quoque decernere 
instituerunt; ipsis etiam provinciarum przsidibus 
qui id gratum esse Imperatori perspexerant, subdi- 
tos omnes ut idem facerent submonentibus. Quo- 
rum decretis cum tyrannus dato rescripto libentís- 
sime annuisseL, rursus adversus nostros recrude- 
$cere coepit persecutionis furor. Flamines itaque 
simulacrorum in singulis urbibus , ac przeterea sa- 
cerdotes ab ipso Maximino co:stituti sunt, ii ma- 
xime qui in publicis functionibus obeundis sum- 
mam gloriam inter cives suos rctulissent, Hi. ergo 
in incolendis numinibus suis multum studii ac di- 
ligentie adhibuerunt. Denique insolita et prodigiosa 
principis superstitio, cunctos, ut breviter dicam, 
ipsius dominationi subjectos tam privatos quam 
magistratus eo perpulit, ut ip ejus gratiam nihit 
non agerent adversus nostros : et pro beneficiis 
qui se ab illo consecuturos esse sperabant , nihil 
gratius rependere se posse crederet , quam si cze- 


Irorum patrarent, et nova quidam adversus nostros fraudum atque insidiarum genera ostentarent. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ E'. 


ερὶ τῶν ἐπιπ.άστων ὑπομγημάτων 
(Nic. H. E. vii, 28). 


jusvot δῆτα Πιλάτου xai τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν 
ατα (18), πάσης ἔμπλεα χατὰ τοῦ Χριστοῦ 
είας, γνώμῃ τοῦ µείκονος (19) ἐπὶ πᾶσαν 


Προσφιὲς δ' εἶναι. 
ές γε εἶναι. 
Αρχιερεῖς πρὸς αὑτοῦ Μαξιμίνου. Sacerdos 
i .sulfraziis decurionum creabatur, iique 
inm ad lionorem sacerdotii. npromovebauntur, 
nibus curie muneribus egregie perfuncti 
ut legitur in codice Theodosiano, titulo de 
vibus. Id ergo ut novuin. et inusitatum notat 
s, quod Maximinus ipse sacerdotes provin- 
igna verit. 

xtozoc. Vulg., ἕκπτωτος. fectius in cod. 
| Maz. ἔχτοπος legitur. Sic etiam scriptum 
codex Fuketii et δαν], 
Πιλάτου... ὑπομγήματα. De horum Actorum 
» Yide qua notavit Eusebius in cap. 9 lib. r. 
em Actorum mentio fit in Actis presidia- 
irachi, Probi et Andronici, cap. 9, ubi Maxi- 
eses b:ec dicit : « Inique non scis, quem in- 
bristum, hominem quidem fuisse, factum 
lodia Pontii Pilati et punitum, cujus exstant 
issionis. » Porro hac Λεία prasidíalia Ta- 
robi et Andronici, gesta sunt DiocletianolV, 
miapo lll, coss., ut quidem habet inscriptio 
interrogationis. Ex quo efficitur, Acta illa 
ία ante persecutionem fuisse conficta, contra 
nsebius affirmare videtur hoc loco. Verum 
e dicam quod sentio, mendosa mihi videtur 
io illa Actorum  prasidialium , scribenduin- 


Scribendum puto 


CAPUT V. 
De [alsis actis. 


Denique cum acta quxdam apud Pilatum super 
Servatore nostro liabíita composuissent , plena im- 
pietatis adversus Christum , ea per omnes proviu- 


que coss. Diocletiano Aug. 1x, et Maximiano vit. 
Primo enim mentio lit in illis Actis praecepti impe- 
ratorum, quo scilicet jussum erat, ut omnes diis im- 
mortalibus sacrificarent. Hle autem praecepta sunt 
anno decimo nono imperii Diocletiani. Deinde in 
cap. 9, hec leguntur : « Proses. dixit : Maledicis 
principes qui diuturnam et altam pacem prastitere, 
Andronicus diiit : Ego exsecratus sum pestem el 
sanguibibulos, qui evertunt mundum. » Primum 
illud de alta ac diuturna pace, convenire non polest 
in quartum consulatum Diocletiani, cum eo teui- 
pore barbari imperium Romanum undique oggre- 
derentur, Deinde non . video quoniodo sanguibibuli 
dici possint Diocletianus οἱ Maximianus, nisi post 
annum xix Diocletiani, quo coepta est persecutio. 
Accedit argumentum | illud de Actis Pilati, qe 
hujus persecutionis tempore ficta esse tradit Eu- 
sebius. 

(19) Pv τοῦ μείζονος. Rufinus hzc ita vertit : 
Que acta per omnea regni sui provincias prelato 
edicio mitti pra'cepit. Rullni verba expressisse vi- 
detur Nicephorus in lib. vri, cap. 26, sic euim ha- 
bet : Ἐπὶ τὴν ὑπὸ χεῖρα σφῶν διαπέµπονται, xal 
τινων προγραμμάτων προηγουμένων. Certe in. codd, 
Fuketii et Savilii. scriptum est διὰ προγραμμάτων 
mapaxcievópevot, eic. 


d 
501 





EUSEBII CAJESARIENSIS 0ΡΡ. PARS I. — HISTORICA. 


cias imperii Maximini, ipso jubente, dirigunt ; mau- A διαπέµπονται τὴν ὑπ' αὑτὸν &pyhv, διὰ προγρ: 


dantes per litteras , ut ubique locorum tam in agris 
quam in civitatibus publice proponerentur; utque 
lu.limagistri pro dictatis hiec declamanda et. me- 
morize commendanda pueris traderent. Qua dum 
ila geruntur, dux quid: in urbe Phoenices Da- 
masco,cum impuras nescio quas mulierculas ex 
foro rapuisset, tormenta se ipsis admoturum mina- 
tus, eo miseras adegit, ut publice editis apud acta 
tes'imoniis Jaterentur se olim Christianas fuisse , 
et flagitiorum qu:e a Christianis gererentur con- 
scias esse : eos in ipsis edibus sacris obscena 351 
quidam perpetrare asseverantes, et quacunque 
alia ad infaniandam religionem nostram effutire eas 
dux voluerat, llarum igitur mulierum testimonia 
actis inserta , dux. coufestim ad. imperatorem mit- 
tit, Nec mora, jubente principe, iu singulis urbi- 
bus ac locis μυς quoque monumenta publicau - 
tur. 
JAPUT VI. 
De iis qui (unc temporis martyrium subierunt. 


Verum nou longo post tempore dux ille mortem 
sibi ipse conscisceus , improbitatis suz poenas de- 
dit. Nostrorum vero fug:e rursus et acerbissiaxe 
persecutiones reaovari copere, provinciarum re- 
ctoribus acriter contra nos insurgentibus; adeo ut 
nonnulli qui iu sacra fidei predicatione excellere 
videbantur, comprehensi absque ulla miseratioue 
capitali sententia damnati sint, Ex quibus tres apud 


D 


Emesam urbem lhonices Christianos se esse con- C 


fessi, bestiis objiciuutur. Erat inter hos Silvanus 
episcopus , decrepitie jam ztalis, qui per annos 
quadraginta sacerdotis ministerium obierat, Per 
idem tempus Petrus quoque, qui Alexandrinae Ec- 
clesiz summa cum laude prafuit; vere praecipuum 
ac divinum episcoporum decus , cum ob totius vitze 
sauctimoniam , tum ob studium ac peritiam sacra- 
rum Scripturarum ; nullum ob crimen comprehen- 
sus, prieler omnium exspectationem subito et abs- 
que ulla probabili causa, utpote Maximino jubente, 
capile itruncatur. Idem cum ipso perpessi sunt 
complures quoque alii ZEgyptiorum episcopi. Sed 


(20) λέγει’ ἐγγράφως. Pessime Christophorso- 
nus vertit, asseveranter dicere, Rectius Musculus 
tradito scripto. Langus scripto testimonio, Naim iesti- 
monium uon. solum voce, sed etiam scripto perli- 
betur. Sed optime Rutinus interpretatur : Actis 
profiteri. Moc est quod dicitur in Gestis purgationis 
Caciliani, professio (μα Actis lueret. 

e "HOgAev. Sic codd. Med. et Maz., ita etiam 
Fuketianus et. Savilianus, Vulg. &06cX0v. 

(22) Ἐπίσκοπος... XuCaróc. Alius liic est a. Sil- 
vano episcopo, de quo Eusebius in libro De mar- 
tyribus Palestine, cap. ult. Hic enim Emes:e epi- 
scopus fuit; ille Gazie. Et prior quidem in metallis 
Palestine una cum aliis novem ac triginta marty- 
ribus capite truncatus est, anno persecutionis 
oclavo, Mic vero apud Emesam in Phoenice bestiis 
objecius anno persecutionis nono. De cujus martyrio 
Jam supra locutus est. Eusebius in libro vii, | licet 
non suo loco. 


(23) Πέερος εῶν xac ᾽Αλεξάνδρειαν, Hujus mar- 


των παραχελενόµενοι, κατὰ πάντα τόπον ἀγρο 
xal πόλεις, ἐν ἐχμανεῖ ταῦτα τοῖς πᾶσιν ixf 
τοῖς τε T2121 τοὺς γραμμµατοδιδσσχάλους ἀντὶ 
µάτων ταῦτα μελετᾶν xal δ:ὰ µνήµης κατέχει 
ραδιδόναι. "Qv τοῦτον ἐπιτελουμένων τὸν τι 
ἕτερος στρατοπεδάρχης ὃν δοῦχα ᾿Ῥωμαῖοι πρι 
pzjouctv, ἀνὰ τὴν Δαμασχὸν τῆς Φοινίχης ἐπί 
τινα Ὑυναιχάρια ἐξ ἀγορᾶς ἀνάρπαστα ποιῄσα 
σάνους αὐταῖς ἐπιθήσειν Ἰπείλει, λέγειν d 
φως (20) ἐπαναγχάζον, ὡς 65 εἴησάν ποτε Χρ 
val, συνξιδεῖέν τε αὐτοῖς ἀθεμιτουρύίας, Ev 

τὲ τοῖς Κυριαχοῖς πράττειν αὐτοὺς τὰ ἀχόλαστι 
ὅσα ἄλλα λέγειν αὑτὰς ἐπὶ διαθολῇ τοῦ δόγ 
ᾖθελεν (21) * ὧν xal οὗτος £v ὑπομνίμασι τὰς ' 
ἐντεθείόας, βασιλεῖ χοινοῦται. Ka 6h προστάξ 
εἰς πάντα τόπον καὶ πόλιν xal ταῦτα ὃτμοσιοῦ 


γράμματα. 


KETAAAION αᾳ’. 
Περὶ τῶν ἐν τᾷξε τῷ xpovo {εμαρτυρη: 
(Νιο. H. E. vn 23). 

'AÀY 6 μὲν οὐχ εἰς paxpbv αὑτόχειρ ἑαυτοῦ 
wg ὁ στρατοπεδάρχης , δίχην τίννυσι τῆς χα 
πίας. ᾿Ἡμῶν δ' a) φυγαι πάλιν ἀνεχινοῦντι 
δυγμοὶ χαλεπο), τῶν τε χατὰ πάσας ἐπαρχίας 
µένων αὖθις δειναὶ καθ᾽ ἡμῶν ἑπαναστάσεις, ( 
τινας ἁλόντας τῶν περὶ τὸν θεῖον λόγον ἔπια 
ἁπαραίτητον τὴν ἐπὶ Oavázo φῆφον χαταδέξι 
ὧν τρεῖς ἐν Ἐμέση τῇ πόλει τῆς Φοινίχης, Xt 
νοὺς σφᾶς ὁμολογήσαντες, θπρίων βορᾷ παραδίὶ 
ἐπίσχοπος ἣν Ev τούτοις Σιλθανὸς (22), τὴν 1 
ὑπέργπρως, ἐν ὅλοις ἔτεσι τεσσαράχοντα 1l 
τουργίαν διηνυκώς. Κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνι 
Πέτρος τῶν xav ᾿Αλεξάνδρειαν (25) παρ 
προστὰς ἐπιφανέστατα, θΟεῖον ἐπισχύόπων } 
βίου ἀρετῆς τε Évexa xal τῆς τῶν ἱερῶν λόγω 
ασχ/σεως, ἐξ οὐδεμιᾶς ἀνάρπαστος γεγονὼς « 
μηδεμιᾶς προλαθούσης προσδοχίας, ἀθρόως oU 
ἁλόγως. ὡς ἂν Ματιμίνου προστάξαντος. τὴν xt 
ἀποτέμνεται, σὺν αὐτῷ δὲ καὶ τῶν κατ Ah 
ἐπισχόπων ἄλλοι πλείους ταὺτὸν ὑπομένουσι 
χιανός (24) τε ἀνὴρ τὰ πάντα ἄριστος, Blu τε ἱ 


D tyrium jam supra. retulit Eusebius in lil.ro vi 


non suo loco. Nam liber vii, ultra ociavum 1 
persecutionis non progreditur. Petrus vero À 
drinus passus est anno persecutionis 1x, ul ( 
affirmat Eusebius in fine lib. vii, septimo Ka 
Decembris, ut legilur in Excerptis chronolo 
Scaligero editis. (ibus consentit. Usuardus 
et vetus martyrologium. Romanum. Grae 
die xxv Novembris ejus natalitia celebrant. 
Acta passionis illius Ms. Grxce exstant apud 
Franciscum Combefisium, qui ea cum aliis qus 
rimis brevi publicaturus est. 

(24) Λουκιανός. Hujus martyrium retulit 
Eusebius in libro vit, cap. 13; sed turbato 
teniporum. Hic autem distinctius notat temp 
passi sunt Petrus et Lucianus; nempe sub Max 
non autem sub Galerio Maximiano, ut. vult 
nius, ad annum Christi 514, cap. 3. Erral 
idem Daronius, qui Petri. Alexandrini mar 
confert in annum Christi $10. Passus est eni 


"E 


HISTORLE ECCLESIASTIC/E LB. 1X. 


810 


τῆς καὶ τοῖς ἱεροῖς µαθήµασι συγχεχροτηµένος, τῆς A et Lucianus Antiochenz Ecclesi& presbyter; vir 


κατ ᾽Αντιόχειαν παροιχἰας πρεσθύτερος, ἀχθεὶς ἐπὶ 
τῆς Νιχομηδέων πόλεως, ἕἔνθα τηνιχαῦτα βασιλεὺς 
διατρίθων (25) ἐτύγχανε, παρασχών τε ἐπὶ τοῦ áp- 
χοντος τὴν ὑπὲρ ἧς προΐστατο διδασχαλίας ἆπολο- 
ίαν, δεσμωτηρίῳ παραδοθεὶς κτίννυται. Τοσαῦτα 
δήτα Ev βραχεῖ τῷ µισοχάλῳ Μαξιμίνῳ καθ) ἡμῶν 
συνεσχεύαστο, ὡς τοῦ “προτέρου δοχεῖν πολλῷ χαλδ» 
πώτερον τοῦτον ἡμῖν ἐπεγηχέρθαι διωγµόν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 7, 


Περὶ τῆς xa0' ἡμῶν ἐν στὴ-λαις ἀνατεθείσης 
Ίραφῆς (Nc. B. E. vn, 9). 


'Avà µέσας Yé τοι τὰς πόλεις, ὃ μηδὲ ἄλλοτέ ποτε 
(26), Ψηφίσµατα πόλεων καθ) ἡμῶν, καὶ βασιλικῶν 
πρὸς ταῦτα διατάξεων ἀντιγραφαὶ, στήλαις ἐντετυπυ- 
μένα χαλχαϊς ἀνορθοῦντο, οἵ τε παῖδες &và τὰ διδα” 
σχαλεῖα, Ἰησοῦν καὶ Πιλάτον καὶ τὰ ἐφ᾽ ὕθρει πλα- 
σθέντα ὑπομνήῆματα, διὰ στόματος χατὰ πᾶσαν ἔφε- 
pov ἡμέραν (21). Ἐντανθά µοι ἀναγχαῖον εἶναι φαί- 
νεται. αὐτῶν δὴ ταύτην τῆν Ev στέλαις ἀνατεθεῖσαν 
εοῦ Μαξιμίνου γραφὴν ἑντάξαι (fv ὁμοῦ τής τε τοῦ 
ἀνδρὸς θεοµισείας Ἡ ἁλαζὼν xal ὑπερήφανος αὐθά- 
δεια φανερὰ Χατασταίη, xal της παρὰ πόδας αὐτὸν 
μµετελθούσης ἱερᾶς δίχης dj ἄῦπνος χατὰ τῶν ἀσεθῶν 
µισοπονηρία , πρὸς fc ἑλασθεὶς (28) , οὔκ εἰς μαχρὺν 
τἀναντία΄ περὶ ἡμῶν ἐθουλεύτσατό τε καὶ δι ἐγγράφων 
γόµων ἐδογμάτισε), τοῦτον Ef αὐτῶν λέξεων ἔχουσαν 
tbv τρόπον * 

Avcirmpacor ἑρμηγείας τῆς Μαξιμίγου πρὸς τὰ 


χωθ ἡμῶν ψηφίσματα ἁγτιγραφῆς, ἀπὸ crc 


ἐν Τύρῳ στή.Ίης µετα-ηφθείσης. 

«δη ποτὲ ἡ ἀσθενῖῆς θρασύτης τῆς ἀνθρωπίνης 
διανυίας ἴσχυσε, πᾶσαν πλάνης ἁμανυρότητα xat ὁμί- 
χλην ἀποσεισαμένη xat ἀνασκεδάσασα, Ἶτις πρὸ τού- 
που, οὗ τοσοῦτον τῶν ἀσεθῶν, ὅσον τῶν ἁθλίων ἀν- 
θρώπων τὰς αἰσθήσεις ὀλεθρίῳ ἀγνοίας σχότῳ ἕνει- 
ληθείσας ἐπολιόρχει, ἐπιγνῶναι ὡς τῇ τῶν ἀθανάτων 
θεῶ» φιλαγάθῳ προνοίᾳ διοικεῖται xal σταθεροποιεῖ- 
ται" ὅπερ πρᾶγμα ἄπιστόν ἐστιν εἰπεῖν, ὅπως xeya- 
ρισµένον, ὅπως τε Ἡδιστον xal προσφιλὸς ἡμῖν véyo- 


trus anno Christi 211, cum persecutionis annus no- 
nus ageretur, Qui error Baronii inde profluxit, quod 
persecutionis exordium anno citius inchoavit ; quem 
errorem abunde supra refutavimus. Porro cum Lu- 
eiaui martyrium sub Maximino contigerit, Anthimi 
quoque Nicomeieusis episcopi martyrium sub eo- 
dem Maximino collocandum videtur. Certe. Authi- 
mus paulo aute Lucianum passus est, ut docet Lu- 
eiani epistola ad Autiochenses, quam retuli ad ea- 
put 45 lib. vii. ld etiam colligitur ex Actis Luciani 
inartyris, in quibus tamen  Maxiinianus pro Maxi- 
mino scribitur, solemni Grascorum errore. 

(25) Τηνικαῦτα βασιλεὺς διατρίθων. Mortuo Ga- 
lerio Maximinus Ciesar Asiam ac Bithyniam occu- 
pavit ; quz provincize una cum Illyrico et Thracia 
sub ditione fuerant. Galerii, Has enim provincias 
Galerius sibi retinuerat, ut scribit Eutropius, et ve» 
tus auctor in excerptis quie ad calcem Amm, Mar- 
cellini jampridei edidi. Nicomedi:x igitur moraba- 
tur Maximinus, qu:? caput erat Bithynia, et impe- 
ratorum domicilium, jam inde a temporibus Dio- 
cletiani. Porro βασιλέως nomine Maximinum hie 


PATROL. GR. XX. 


tum vite continentia, lum sacrarum Litteraruu 
scientia conspicuus ; perductus Nicomediam, in qua 
tunc civitate Maximinus morabatur, cum defensio- 
nem fidei illius quam profitebatur cgram przsidé 
edidisset, conjectus in carcerem trucidatur. Deni 
que tot et tanta nobis mala brevi tempore intulit 
ille omnis virtutis inimicus Maximinus , ut had 
persecutio multo acerbior nobis priore illa videre 
tur. 
359 CAPUT VII. 


De lis que adversus nos in tabulis sunt incisa ad 
publice proposita. 


Porro in mediis urbibus, quod nunquam antea 
factum fuerat , civitatum adversus nos decreta , et 
constitutionum imperialium rescripta zreis ingisa 
tabulis proponebantur. Pueri item in scholis totg 
die nihil aliud preter Jesum et Pilatuin, et acta illa 
ad contumeliam nostram conflcta, in ore liabebaut, 
Ipsam hoc loco Maximini epistolam quam zreis tae 
bulis incisan fuisse diximus, appouere opportunum 
mihi videtur, tum ut impietaa hominis illius plena 
insolentiz et arrogantissimz: contumaciz perspici 
possit, tum ut divinze justiti:e qux illum brevi post 
tempore insecuta est, iusomnis et adversus impro- 
bos semper armaia severitas omnibus man;festo 
pateat : qua quidem stimulante , haud multo postea 
contraria de nobis et sensit et scriptis legibus cou- 
stituit. Πας autem rescripti h»c omnino sunt verba ὁ 
Exemplum interpretationis epistole qua Maximinus 

respondit decrelis civitalum adversus Christianos, 

ex tabula aenea Tyri descripta. 

t Tandemaliquatdo infirma humanz mentis auda- 
cía, abjectis ac discussis erroris tenebris, qu:e misero- 
rum verius quam impiorum hominum sensus exitiali 
ignoranti: caligine involutos antehac obsederant, 
perspicere potuit se prolixa erga omnes bonos deo« 
rum immortalium providentia regi et. confirmari, 
Qu:e res incredibile dietu est quam grata quamqua 
jucunda nobis fuerit et accepta; quod religiosi νο. 
stri erga deos propositi illustrissimum specimen 


intelligi, apertissime docent qux sequuntur. Quo: 
circa miror Baronium, qui Lucianum sub Galerie, 
non sub Maximino passum esse dixerit : cum Eu- 
sebius, qui Luciani fuit equalis, a Maximino eunt 
Occisum esse testetur. 

(26) *O μηδὲ ἅλλοτέ ποτε. Non immerito quis 
mirari possit, cur Eusebius id numquam autea vi- 
sum esse dicat. Nunquamne atitea decreta civitatum 
adversus Christianos, nunquamue principuin edicta 
publice proposita fuerant? id profecto uegari nou 
potest. Non igitur hoc negat Eusebius : sed tantum 
negat, edicta illa iu zs incisa fuisse, Nam,ut supra 
notavi ad lib. viu, edicta principum in cbarta per- 
scribebantur. 

(27) Κατὰ πᾶσαν ἔφερον ἡμέραν. Rufinus et Lan- 
gus vertunt « per totum diem. » Sed Musculu$ 
et Christophorsonus interpretantur « quotidie. 5 
Sic infra cap. viii διὰ πάσης ἡμέρας. 

(28) Πρὸς ἧς &Aac0&lc. Sic i codd. Maz., Mel. 
οἱ Fuk. scriptuin reperi. lta ipfra in tine capitis 9, 
ubi vulgo legitur πρὸς θείας συνελαθεὶς δέχης, Meus 
et Fuk. codex habent συνξελασθείς. 

30 


£11 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — dISTORICA. 


812 


dederitis. Nam antea quidem nemini erat obscu- A vev, ὡς µέγιστον δεῖγμα τᾶς θεοφιλοῦς ὑμῶν προ- 


rum quanta observantia ac religione deos immor- 
tales coleretis, Quippe quibus non nudorum etina- 
nium verborum fides, sed continua et stupenda 
illustrium facinorum miracula innotuissent. Unde 
et civitas vestra deorum immortalium sedes ac do- 
micilium jure merito appelletur. Multis certe argu- 
menlis evidentissime apparet, cam caelestium nu- 
miuum adventu ac presentia florere. Nunc vero 
civitas vestra, neglectis omnibus qua ipsius inter- 
esse videbantur, et omissis precibus quas pro rei- 
publice sux negotiis antehac nobis offerre con- 
sueverat ; ubi primum sensit liomines detestan- 
da vanitatis iterum serpere cepisse , 353 
et quasi neglectum ac sopitum quemdam ro- 
gunr redivivis fomitibus ingentes ignium globos 
denuo excitare ; confestim ad nostram pietatem 
tanquam ad totius religionis metropolim confugit, 
remedium aliquod et subsidium efflagitans. Quod 
quidem salubre consilium, vobis ob lidem pietatis 
vesirz a diis immortalibus suggestum esse non du- 
hium est. Scilicet aliissimus ille et maximus Jupi- 
ter, qui clarissimce civitati vestra: prxsidet ; qui 
patrios vestros deos, qui uxores et liberos, qui pe- 
pates et domos ab omni peste atque exitio servat 
incolumes, vestris »entibus hanc salutarem injecit 
cogitationem ; aperte indicans atque ostendens, 
quam eximium quamque praeclarum et salulare sit, 
οὐ cultum ipsius et ad sacras deorum immortalium 
e:remonias cum debita veneratione accedere. Quis 


enim tam demens, tamque omnis sensus expers C 
reperiri potest, qui non intelligat propitia deorura : 


in nos benevolentia fleri, quod nec terra credita 
sibi abnegat semina, spem agricolarum vana exspe- 
clatione deludens ; nec impii belli aspectus impr:ze- 
pedite defixus l:eret in terris : nec corrupta cceli 
temperie arentia pereunt corpora 5 nec immoderatis 
ventorum flatibus agitatum pelagus intumescit, nec 
subitze et prater exspectationem ingruentes pro- 
celle perniciosam excitaut tempestatem : quodque 
parens omnium et nutrix terra, nee ab imis sedibus 
horrendo treuore concussa emergit; nec rursus 
inontes ^idem superpositi hiatu subito absorbentur. 


αιρέσεως δεδωκέναι ' ὁπότε xai πρὺ τούτου οὐδενὶ 
ἄγνωστον ἣν, ὁποίας παρατηρήσεως xaX θεοσεθείας 
πρὸς τοὺς ἀθανάτους θεοὺς ἐτυγχάνετε ὄντας, οἷς οὗ 
ψιλῶν καὶ ὑποχένων ῥημάτων (39) πίστις, ἀλλά συν- 
εχή xai παράδοξα ἔργων ἐπισήμων Ὑγνωρίνεται. 
Διόπερ ἐπαξίως ἡ ὑμετέρα πόλις θεῶν ἀθανάτων 
ἵδρυμά τε xal οἰχητήριον Em:xaAotzo* πολλοῖς Υ20ν 
ταραδείγµασι καταφαἰνεται, τῇ τῶν οὑρανίων θεῶν 
αὐτὴν ἐπιδημία (50) ἀνθεῖν, Ἰδου τοίνυν ἡ ὑμετέρα 
πόλις πάντων τῶν ἰδίᾳ διαφερόντων αὑτῇ ἀμελῆσασα, 
χαὶ τὰς πρότερον τῶν ὑπὲρ αὐτῇῃ πραγμάτων δεῄσεις 
παριδοῦσα, ὅτε πάλιν ᾖσθετο τοὺς τῆς ἑπαράτου µα- 
ταιόξητος γεγονότας ἔρπειν ἄρχεόθαι (51), καὶ ὥστερ 
ἀμεληθεῖσαν xal χεχοιμημένην πυρὰν , ἀνατωπυρου- 


B µένων τῶν πυρσῶν µεγίστας πυρχαϊὰς ἀναπτληροῦ- 


σαν, εὐθέως πρὸς thv ἡμετέραν εὐσέθειαν, ὥσπερ 
πρὸς µη ερόπολιν πασῶν θεοσεθειῶν, χωρίς τινος µελ- 
λήσεως χατέφυγεν, ἴασίν τινα χαὶ βοϊθειαν ἁπαι- 
τοῦσα  ἤντινα διάνοιαν σωτηριώδη, διὰ τὴν πίστιν 
τῆς ὑμετέρας θεοσεθείἰας τοὺς sou; ὑμῖν ἐμθεθληχέ- 
ναι δηλόν ἐστιν ἐχεῖνος τοιγαροῦν ὁ ὄψιστος καὶ 
μέγιστος Ζεὺς, ὁ προκαθήμενος τῆς λαμπροτάτης 
ὑμῶν πόλεως, ὁ τοὺς πατρῴους ὑμῶν θεοὺς , xal γν- 
valxa; χαὶ τέχνα, xai ἑστίαν χαὶ οἴχους ἁπὺ πάσης 
ὀλεθρίου φθορᾶς ῥυόμενος , ταῖς ὑμετέραις ψυχαῖς τὸ 
σωτέριον ἐνέπνευσε βούλημα , ἐπιδεικνὺς καὶ ἐμφα[- 
νων, ὅπως ἑξαίρετόν ἐστι xal λαμπρὸν xai σωτη- 
ριῶδες, μετὰ τοῦ ὀφρειλομένου σεθάσµατος τῇ θρη- 
Φχείᾳ (52) χαὶ ταῖς ἱεροθρησκχίαις τῶν ἁθανάτων θεῶν 
προσιέναι. Τίς γὰρ οὕτως ἀνόητος f) νοῦ παντὸς ἆλ- 
λότριος εὑρεθῆναι δύναται, ὃς οὑκ αἰσθάνεται, τῇ 
φιλαγάθῳ τῶν θεῶν σπουδῃ συµθαίνειν, μήτε thv 
γῆν τὰ παραδιδόµενα abf] σπέρματα ἀρνεῖσθαι, env 
τῶν γεωργῶν ἑλπίδα xsvfj προσδοχἰᾳ σφάλλουσαν, 
μτδ a) ἀσεθοῦς πολέμου πρόσοψιν ἀνεπικωλύτως 
ἐπὶ γῆς στηρίζεσθαι (53), xat φθαρείσης τῆς του 
οὐρανοῦ εὐχρασίας, αὐχμῶντα τὰ σώματα εἰς θάνα- 
τον χατασύρεσθσοι, μηδὲ μὴν ἀἁμέτρων ἀνέμων πνεύ- 
past τὴν θάλασσαν χυμµαίνουσαν χορυφοῦσθαι , μηδέ 
Y: χαταιγίδας ἁπροαδοχήτους χαταλῥηγνυμόνας ὁὀλέ- 
θριον χειμῶνα ἐπεγείρειν, ἔτι τοίνυν μήτε τὴν τρο-. 
φὸν ἁπάντων xal μητέρα γῆν, ἀπὸ τῶν κατωτάτω 


(29) Olc οὐ ψ,ὰῶν καὶ ὑποκένων ῥημάτων. Mu- p — Qualis ubi hibernam Lyciam, Xanthique fluenta 


sculus et. Christophorsouus hzc ad deos referri 
existimarunt. Ego ad Tyrios ipsos retuli. Perstriu- 
git autem Maximinus fidem Christianorum his ver- 
bis : ὑποχένων ῥημάτων πίστις, quasi fides Christia^ 
vorum nihil prater verba liaberet, ac rebus ipsis 
vacua essel. 

(90) ᾽Επιδημίᾳ. Crediderunt veteres, certis die- 
bus deos in quasdam urbes ipsis acceptas com- 
nmeare ; easque ἐπ'δημίας θεών appellabant, Sic 
apud Delios et Milesios advenis Apollinis coleba- 
tur; apud Argivos Dian», ut seribit. Menander 
rhetor in cap. de hymnis ἀποπεμπτιχοῖς. Aristides 
in Panathenaico πότερον τὰς θεὼν ἐπιδημίας εἴποι 
τις, Dio Chrysostomus in oratione quie Tarsica 
inscribitur, pag. 408 : Φασὶ τοὺς οἰχιστὰς Ἶρωας, 
3| θεοὺς πολλάχις ἐπιστρέφεσθαι τὰς αὑτῶν πόλεις, 
τοῖς ἄλλοις ὄντας ἀφανεῖς , ἕν τε θυσίαις xal τισιν 
ἑὐρταῖς δηµοτελέσιν, εἰς. De hujuamodi deorum ad- 
νου poeta passiui loquuntur. Virg. lib. iv ; 


Deserit, ac Delum maternam invisit Apolio. 


Hiuc est quod adventus impp. in veteribus nummis 
et in Kalendario inscriptus cernitur. Sed et Chri- 
«tiani de quibusdam sanctis idem credidere : ut. de 
Tüecla Dalisanda ab urbe Seleucia commeante sub 
diem ipsius festum, et de Paulo loma Tarsum iu- 
viseate, ait Basilius in lib. », de Thecla , cap. 10. 

(91) Ἔρπει» ἄρχεσθαι. Apud Nicephorum legitur: 
ἔρπειν καὶ ἔρχεσθαι. liaque legendum videtur , χαὶ 
ἔχεσθαι ὥσπερ ἁμεληθεῖσαν, eic., scribi. etiam po- 
test. xa &pyea0a: ὥσπερ, elc., eodem sensu. 

0 (52) Ti θρησκείᾳ. Scribendum videtur τῇ αὐτοῦ 
ρησχείᾳ. 

(95) ΙΙρόσοψιν στηρίζεσθαι. Alludit ad aspectum 
el στηριγμὸν planetarum. Dicitur autem στηριγµός 
in planeus, cum in epicyclo suo nec progredi aiu- 
plius, nec retrocedere adliuc viden:urv. 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. TX. 


LIP! 


λαγόνων ἑαυτῆς ἓν φοδερῷ τρὀμῳ καταδυοµένην (54), A Quas quidem omnes calamitates lisque adhuc acer- 


μηδέ γε τὰ ἐπιχείμενα ὄρη χασµάτων Υινοµένων xa- 
ταδύεσθαι, ἅπερ πάντα xal τούτων ἔτι χαλεπώτερα 
xaxk πρὸ τούτου πολλάχις γεγονέναι, οὐδεὶς ἀγνοεῖ. 
Καὶ ταῦτα σύμπαντα διὰ τὴν ὀλέθριον πλάνην τῆς 
ὑποχένου µαταιότητος τῶν ἀθεμίτων ἀνθρώπων ἐχεί- 
νων ἐγίνετο, ἠνίκα χατὰ τὰς ψυχὰς αὐτῶν ἑπεπό- 
λαζε, xai, σχεδὸν εἰπεῖν , τὰ πανταχοῦ τῆς οἰχουμέ- 
νης αἰσχύναις ἐπίεξειν Τούτοις μεθ ἕτερα ἐπιλέχει: 
ι Ἑφοράτωσαν ἓν τοῖς πλατέσιν Ίδη πεδίοις ἀνθοῦντα 
τὰ Afia, χαὶ τοῖς ἁἀστάχυσιν ἐπιχυμαίνοντα, καὶ τοὺς 
λειμῶνας Ov εὐομθρίαν , φυτοῖς xal ἄνθεσι λαµπο- 
µένους, καὶ τὴν τοῦ ἀέρος χατάστασιν εὔχρατον xal 
πραοτάτην ἁποδοθεῖσαν ' χαιρέτωσαν λοιπὸν ἅπαντες 
(à τῆς ὑμετέρας εὐσεθείας, ἱερουργίας τε χαὶ τι- 


biores alias, antehac szpius contigisse, nemo csl 
qui ignoret. Hz::c porro omnia ob pestiferum erro- 
rem inanissimz vanitatis sceleratorum illorum ho- 
minum evenerunt, quo tempore error ille in animis 
eorum pullulavit, et universum propemodum ter- 
rarum orbem probro ac dedecore opplevit. » Deinde 
paucis interjectis, ο subjungit : « Aspiciant in 
aperta camporum planitie florentes segetes et spicis 
quodammodo fluctuantes, prata considerent plantis 
et floribus collucentia propter opportunam imbrium 
irrigationem ; celi statum intneantur in placidissi- 
mam temperiem 3544 restitutum. Latentur. in 
posterum cuncti, quod per vestram pietatem οἱ 
sacrificia ct cultum deorum, numen [fortissimi et 


μῆς, τῆς τοῦ δυνατωτάτου xal στεῤῥοτάτου "Λρεος p potentissimi Martis placatum est : atque idcirco 


δυνάµεως ἑἐξευμενισθείσης, καὶ διὰ τοῦτο τῆς εὖδι- 
γωτάτης εἰρήνης βεθαίως μεθ) ἡσυχίας ἁπολανύοντεςι 
ἡδυνέσθωσαν' χαὶ ὅσοι τῆς τυφρλῆς ἑχείνης πλάνης 
καὶ περιόδου παντάπασιν ἀποστάντες, εἰς ὀρθὴν xal 
χαλλίστην διάνοιαν ἐπανηλθον, µειζόνως μὲν οὖν 
χαιρέτωσαν, ὡς ἄν Ex χειμῶνος ἀπροσδυχήτου 1) 
γόσον βαρείας ἁποσπασθέντες, xa ἡδεῖαν εἰς τοὺ πιὸν 
. Qf] c ἀπόλαυσιν χαρπωσάµενοι. El δὲ τῇ ἑπαράτῳ 
αὐτῶν µαταιότητι ἐπιμένοιεν, £y πολλῷ πόῤῥωθεν τῆς 
ὑμετέρας πόλεως χαὶ περιχώρον, χαθὼς ἠξιώσατε, 
ἀποχωρισθέντες ἐξελαθήτωσαν , ἵν οὕτως xav' ἆχο- 
λουθίέαν τῆς ἀξιεπαίνου ὑμῶν περι τοῦτο σπουδῆς, 
παντὸς μµιάσµατος καὶ ἀἁσεθείας ἀποχωρισθεῖσα ἡ 
ὑμετέρα πόλις, κατὰ τὴν ἔμφυτον aov πρόθεσιν 
(35) μετὰ τοῦ ὀφειλομένου σεθάσµατοςι ταῖς τῶν 
ἀθανόάτων θεὼν ἱερουργίαις ὑπαχούῃ. "iva δὲ εἰδῆτε 
ὅσω προσφιλὶς ἡμῖν γέγονεν f] περὶ τούτου ἀξίωσις 
ὑμῶν, καὶ χωρὶς ψΨηφισµάτων xaX χωρὶς δεῄσεως αὖ- 
θαιρέτῳ βουλήσει ἡ ἡμετέρα προθυµοτάτη φιλαγα- 
θίαις ψυχη, ἐπιτρέπομεν τῇ ὑμετέρᾳ κχαθοσιώσει, 
ὁποίαν δ᾽ ἂν βουληθῆτε µεγαλοδωρεάἀν, ἀντὶ ταύτης 
ὑμῶν τής φιλοθέου προθέσεως αἰτῆσαι. Καὶ ἕδη μὲν 
τοῦτο ποιεῖν xai λαθεῖν ἀξιώσατε * τεύξεσθε γὰρ αὖ- 
τῆς χωρίς τινος ὑπερθέσεως * ἣτις παρασχεθεῖσα τῇ 
ὑμετέρᾳ πόλεε, εἰς ἅπαντα τὸν αἱῶνα τῆς περὶ τοὺς 
ἀθανάτονς θεοὺς φιλοθέου εὐσεθείας παρέξει µαρτυ- 
ρίαν, τοῦ δὲ ὑμᾶς (50) ἀξίων ἐπάθλων τετυχηχέναι 
παρὰ τῖς ἡμετέρας φιλαγαθίας, ταύττς ὑμῶν ἕνεχεν 
τῆς τοῦ βίου προαιρέσεως, υἱοῖς τε χαὶ ἐχγόνοις ὑμε- 


tranquillissima pace quietius perfruentes , sese 
oblectent. Sed et quicunque czeco illo errore el ame 
bage liberati ad rectam sanamque sententiam redie- 
runt,eo magis gaudeant; tanquam ex inopinata 
tempestate aut ex gravissimo morbo servati, et 
jucundissima in posterum vita fruituri, Quod si qui 
in detestando sue vanitatis errore adhuc perstant, 
li quam longissime a vestra urbe et territorio 
seclusi, sicul petiistis, abigantur; ut hoc pacto 
civitas vestra juxta laudabile stadium vestrun ac 
desiderium, omni piaculo ac scelere liberata, pro 
insito sibi affectu cum debita veneratione deorum 
immortalium sacrificiis inserviat. Porro ut intelliga- 
tis quam grata. nobis fuerit vestra hzc postulatio, 
et qualiter animus noster etiam absque decretis 
ullis ac petitionibus ultro sua sponte ad beneficia 
viris bonis largienda promptissimus est ; devotioni 
vestri? concedimus, ut quodcunque et quam rnaxi- 
mum volueritis beneficium pro hoc pio ac religioso 
vestro proposito postuletis. Jam ergo ut id faciatis 
ulque accipiatis operam date. Etenim illud absque 
ulla mora consecuturi estis. Quod quidem vestrae 
civitati prastitum beneficium, cum religiosissimze 
vesiri? erga deos immortales pietatis perpetuum 
deinceps erit testimonium ; tum vestris liberis. ac 
nepotibus declarabit, vos pro hujusmodi vivendi 
ratione atque instituto digna praemia a benignitate 
nostra retulisse.» Hujusmodi igitur litera in omni- 
bus provinciis adversum nos publice proposit:e, 


τέροις ἐπιδειχθέσεται., Ταῦτα δῇ γαθ' μῶν xax& D omnem nobis quantum. quidem in hominum po- 


πᾶσαν ἑπαρχίαν ἀνεστπλίτευτο, πάσης ἑλπίδος, τὸ 
γοῦν ἐπ᾽ ἄνθρωποις, ἀγαθῖς τὰ χαθ) ἡμᾶς ἀποχλεί- 
OVt&* ὡς, κατ αὐτὸ δη τὸ θεῖον ἐχεῖνο λόγιον, εἰ δυ- 
νατὸν, ἐπὶ τούτοις xal τοὺς ἐχλεχτοὺς αὐτοὺς σχαν- 
δαλίξεσθαι. "Ηδη γέτοι σχεδὸν τῆς παρὰ τοῖς πλεί- 
στοις ἀπογυχούσης προσδοχίας, ἀθρόως xa0' ὁδὺν ἔτι 
σχεδὸν τὴν πορείαν Év τισι χώραις διανυόντων τῶν 


(34) Ἐν φοδερῷ τρόμῳ καταδυοµένην. Scriben- 
dum videtur. ἀναδυομέγην. Duo. enim terras ino- 
tuuin genera sibi invicem opposita, hic a Maximino 
feferuntur ; βρασµατίαι scilicet et χασµατίαι. De 
Quibus vide Aim. Marcellinuin, et quz ibi notavi. 
unuit autem Maximinus terrà motum illum, qui 
urbem Tyrum afllixetat, anuo anie persecutionem 


testate. Bitum erat, spem felicitatis ademeraut : 
adeo ut, juxta diviaum illud oraculum, etiam electi, 
si lioc fieri posset, ob hxc scandalum paterentur. 
Cumque coelesiis auxilii exspectatio jam in pluri- 
mis nostrorum refrigesceret, repente ministris ips:s 
qui supradictas litteras circumferebaut adhuc in 
quibusdam provinciis iter suum  peragentibus , 


Diocletiani, ut refert Eusebius in Clironico. 

G5) Thv ἔμφντο» αὐτῃῇ xpóüeciv. Scribendum 
videtur κατὰ τὴν ἔμφυτον, ut Musculus et Chri- 
stophorsonus legerunt. Paulo post pro ὅσφ προσφί- 
λῆς malim scribere ὡς προσφιλής. - 

(56) Tov δὲ ὑμᾶς. Scribendum puto toU ce ύμαρ, 
ῥάρρἰομάυ µαῤτυρίαν. AN 


ορ ο Ann. 


815 


EUSEBII CAESARIENSIS ΘΡΡ. PARS I. — HISTORICA. 


Deus, qui Ecclesi: suze semper auxiliatur, insolen- A την προχειµένην γραφὴν xaü' ἡμῶν διαχονουµένων. 


tem adversus nos tyranni superbiam tanquam 
injecto in os freno comprimens, 955 ccelestis 
sus potentie nobis opitulantis presentiam decla- 
ravit. 
CAPUT VIII. 
De his qua postea acciderunt tum in bello, tum 
[amis ac pestis tempore. 

Nam imbres quidem ac pluviz hiberno tempore 
abundantius cadere pr:ter solitum desierunt. Et 
insperaia contigit fames; quam deinde pestis subse- 
cnta est. Pr:eter hzc alterius cujusdam morbi vis 
$eviit; ulcus videlicet quod ob inflammationem 
carbunculus vocatur. [lic morbus, per universum 
corpus paulatim serpens, gravia sgris discrimina 
afferebat. Sed prxcipue circa oculos hzerens et in- 
silens diutius, innumeros promiscus xtatis et sexus 
luminibus orbavit. Bellum insuper a tyranno com- 
motum est adversus Armenios, jam inde a priscis 
temporibus amicos ac. socios populi Romani. Qui 
cum Christiani ipsi quoque essent et divinz reli- 
gionis studiosissimi, Deo invisus tyrannus eos ad 
simulacrorum ac daemonum cultum traducere per 
vim conatus, pro amicis inimicos, hostes pro sociis 
effecit. ἴποο igitur omnia uno eodemque tempore 
cum subito confluxissent , arrogantem confidentis- 
simi tyranni jactantiam coufutarunt, qui ob studium 
in colendis simnlacris, et propter persecutionem 
nostrorum, nec famem , nec pestilentiam, nec bel- 


lum denique ullum suis temporibus accidisse au- (; 


dacter gloriabatur. Atque hzc omnia eodem tem- 
poris momento simul ingruentia, quxdam quasi 
prommia imminentis tyrauno exitii ostentabant. 
Et ipse quidem in bello adversus Armenios una 
cum exercitu suo varias clades atque srumnas 
pertulit, Reliqui vero qui urbes ejus imperio sub- 
ditas incolebant, fame simul ac pestilentia graviter 
vexati sunt : adeo ut unus frumenti medimnus bis 
mille et quingentis Atticis drachmis venundaretur, 
Et innumeri quidem in urbibus, plures vero in 
agris et vicis passim interibant : in tantum ut cen- 
suales tabule olim ingenti rusticorum numero 
repletzz, una prope litura deletze fuerint; omnibus 
fere aut victus. inopia, aut pestilenti morbo simul 
absumptis. Quidam pro exiguo admodum cibo cha- 
rissima pignora 356 locupletioribus vendere non 
dubitabant. Alii, distractis paulatim praediis ac 
facultatibus suis, ad extremam inopiam redacti 
sunt. Nec defuere qui modica feni segmenta avulsa 
mandentes, et noxiis quibusdam absque ullo discri- 
mine pasti graminibus quibus valetudo corporis 
corrumpebatur, fade interirent. Sed et mulieres 
quidam inter suos non ignobiles, pre summa 
egestate ad inverecundam compulsz necessitatem, 


(97) Οἱ μὲν οὖν ἐξ ἔθους. Ah his verbis inchoa- 
tur c. 8, in vetustissimo Mazarino codice, cui con- 
sentit cod.Fuk. ac Rufinus, et ratio ipsa ita postulat. 

(51') "Epxov. Sic correximus quod in impr. le- 
gitur ἕρπων, sive ercore typogr., sive manuscriptis 


ὁ τῆς ἰδίας Ἐχχλησίας ὑπέρμαχος θΘεὸς, μονονουχὶ 
τὴν τοῦ τυράννου καθ) ἡμῶν ἐπιστομίζων µεγαλαν- 
χίαν, τὴν ὑπὲρ ἡμῶν οὑράνιον αὐτοῦ συμμαχίαν 
ἐπεδείχνυτο. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟύΝ H'. 
Περὶ τῶν κατὰ ταῦτα cvp6s6nxócur &y Jur xal 
Aou καὶ πο.]έμοις. 

Οἱ μὲν οὖν ἐξ ἔθους (57) ὄμθδροι τε xal ὐετοὶ , χει- 
µαδίου τῆς ὥρας ὑπαρχούσης, τὴν ἐπὶ γῆς ἀνεῖχον 
συνήθη φορὰν, λιμὸς 5' ἁδόχητος ἐπισχήπτει, xal 
λοιμὸς ἐπὶ τούτῳ, xa τινος ἑτέρου νοσήµατος, ἕλχος 
δὲ fiv φερωνύμως τοῦ πυρώδους ἔνεχεν, ἄνθραξ προσ- 
αγορευόµενον, ἐπιφορά ' ὃ χαθ᾽ ὅλων μὲν ἕρπον (317) 
τῶν σωμάτων, σφαλεροὺς ἑνεποίει τοῖς πεπονθόσι 


B xtvójvoug, οὗ μὴν ἀλλὰ xal xatà τῶν ὀφθαλμῶν 


διαφερόντως ἐπὶ πλεῖστον γινόμενον, µυρίους ὅσους 
ἄνδρας ἅμα γυναξὶ xaX παισὶ πηροὺς ἀπειργάνετο. 
Τούτοις προσεπανἰσταται τῷ τυράννῳ ὁ πρὸς Άρμε- 
νίους πόλεμος, ἄνδρας ἐξ ἀρχαίου φίλους τε χαὶ συµ- 
μάχους Ῥωμαίων ' οὓς χαὶ αὐτοὺς Χριστιανοὺς bv- 
τας, χαὶ τὴν εἰς τὸ θεῖον εὐσέθειαν διὰ σπουδῆς ποι- 
ουµένους, ὁ θεομισῆς εἰδώλοις θύειν χαὶ δαίµοσιν 
ἐπαναγχάσαι πεπειραµένος, ἐχθροὺς ἀντὶ φίλων xax 
πολεμίους ἀντὶ συμμάχων χατεστήσατο. ᾿Αθρόως δὴ 
ταῦτα πάντα ὑφ᾽ ἕνα xai τὸν αὐτὸν συῤῥεύσαντα 
χαιρὸν , τῆς τοῦ τυράννου θρασύτητος τὴν κατὰ τοῦ 
θείου µεγαλαυχίαν διἠλεγξεν, ὅτι δη τῆς περὶ τὰ 
εἴδωλα (58) αὐτοῦ σπουδῆς xal τῆς χαθ) ἡμῶν ἕνεχα 
πολιορχίας, uh λιμὸν, urb λοιμὸν, μτδὲ μὴν πόλε- 
pov ἐπὶ τῶν αὐτοῦ συμθῖναι καιρῶν ἑθρασύνετο. 
Ταῦτα δ᾽ οὖν ὁμοῦ χαὶ χατὰ τὸ αὐτὸ ἑπελθόντα , xal 
τῆς αὑτοῦ καταστροφΏς περιειλῆφει τὰ προοίµια. 
Λὐὑτὸς μὲν οὖν περ) τὸν πρὸς ᾽Αρμενίους πόλεμον 
ἅμα τοῖς αὐτοῦ στρατοπέδοις χατεπονεῖτο, τοὺς δὲ 
λοιποὺς τῶν τὰς ὑπ αὐτὸν πόλεις οἰχούντων. δεινῶς 
ὁ λιμός τε ἅμα xal λοιμὸς κατετρυχέτην (59), ὡς 
ἑνὸς μέτρου πυρῶν, δισχιλίας xaX πενταχοσίας "Az- 
τιχὰς ἀντιχαταλλάττεσθαι. Μυρίοι μὲν οὖν ἐτύγχαν.ν 
οἱ χατὰ πόλεις θνῄσκοντες, πλείους δὲ τούτων οἱ χατ᾽ 
ἀγρούς τε xal χώµας, ὡς fon xal τὰς πάλαι τῶν 
δΥροίχων πολυάνδρους ἀπογραφὰς, μικροῦ δεῖν παν- 
τελή παθεῖν ἐξάλειφιν, ἀθρόως σχεδὸν ἁπάντων ἓν- 
δξείᾳ τροφΏις χαὶ λοιμώδει νόσῳ διεφθαρµένων. Τινὲς 


D μὲν οὖν τὰ ἑαυτῶν φίλτατα βραχυτάτης τροφῆς τοῖς 


εὐπορωτέροις ἀπεμπολεῖν Ἰξίουν, ἄλλοι δὲ τὰς χτή- 
σεις κατὰ βραχὺ διαπιπράσχοντες, εἰς ἐσχάτην iv- 
δείας ἁπορίαν Ἠλαννον' Έδη δέ τινες σμιχρὰ χόρτου 
διαμασσώμενοι σπαράγµατα, xal τινας ἀναίδτν φθο- 
ροποιοὺς ἐαθίοντες πόας, τὴν τῶν σωμάτων ἕξιν Ào- 
µαινόµενα διώλλυντο. Καὶ γυναίων δὲ τῶν χατὰ πό- 
λεις εὐγενίδων τινὲς , εἷς ἀναίσχυντον ἀνάγχην mph; 
τῆς ἀπορίας ἑλασθεῖσαι, μετα,τεῖν ἐπὶ τῶν ἁἀγορῶν 
προελγλύθεσαν , τῆς πάλαι ἐλευθερίου τροφῆς ὑπή- 


ita exhibentibus. EbiT. 

(38) "Οτι δὴ τῆς περὶ τὰ celóoJa. Malim scribere 
ὅ τε δή. 

39) Κατετρυχέτη». Sic in codd. Maz., Med. ei 
Fuk. scribitur. Vulg. κατετρύχετο, 


8417 


HISTORLE ECCLESIASTICA LIB. 1X. 


δειγµα, διὰ τῆς περὶ τὸ πρόσωπον αἰδοῦς, xai τῆς A mendicandi causa in forum ventitaban! : quarum 


ἀμφὶ τὴν περιδολὴν χοσµιότητος ὑποφαίνουσαι' xal 
οἱ ιν ἀπεσχληχότες ὥσπερ εἴδωλα νεχρὰ ὧδε χἀ- 
χεῖσε φυχοῤῥαγοῦντες, ἑνσειόμενοί τε xal περιολι- 
σθαΐνοντες ὑπ ἀδυναμίας τοῦ στῆναι, χατέπιπτον 
ἐν µέσαις ταῖς πλατείαις, πρηνεῖς 5 ἡπλωμένοι, ὁρέ- 
ξαι σφίσι μικρὸν τρύφος ἄρτου χατηντιθόλουν, xal 
την φυχὴν πρὺς ἑσχάταις ἔχοντες ἀναπνοαῖς, πεινην 
ἐπεθόων, πρὸς µόνην ταύτην τὴν ὀδυνηροτάτην φω- 
νὴν εὐσθενεῖς καθιστάµενοι * οἱ δὲ τὴν πληθὺν τῶν 
αἰτούντων χαταπληττόµενοι, ὅσοι τῶν εὐπορωτέρων 
ἐδόχουν εἶναι, μετὰ τὸ µυρία παρασχεῖν, εἰς ἀπηνη 
λοιπὸν καὶ ἄτεγχτον ἐχώρουν διάθεσιν, τὰ αὐτὰ τοῖς 
αἰτουσιν ὅσον οὕπω xal αὐτοὶ πείσεσθαι προσδοκῶν- 
τες, ὥστ᾽ ἤδη κατὰ µέσας ἁγορὰς xal στενωποὺς 
νεχρὰ καὶ γυμνὰ σώματα ἐφ᾽ ἡμέραις πλείοσιν ἄταφα 
διεῤῥιμμένα, θέαν τοῖς ὁρῶσιν οἰκτροτάτην παρἐχε- 
σθαι. "Ηδη γΥέ τοι xaX κυνῶν τινες ἐγίνοντο βορὰ, δι᾽ 
ἣν μάλιστα αἰτίαν οἱ ζῶντες ἐπὶ τὴν χυνοχτονἰαν 
ἑτράποντο, δέει τοῦ μὴ λυσσήσαντας ἀνθρωποφαγίαν 
ἐργάσασθαι. Οὐχ Ίχιστα δὲ xal ὁ λοιμὸς πάντας 
οἴχους χαὶ γενεὰς ἐπεθόσχετο, μάλιστα δ' οὓς ὁ λιμὸς 
διὰ τὸ εὐπορεῖν τροφῶν οὐχ οἷός τε ἣν ἐχτρίψαι. Οἱ 
T οὖν ἓν περιουσίαις, ἄρχοντες xal ἡγεμόνες xol 
μυρίοι τῶν £y τέλει, ὥσπερ ἐπίτηδες τῇ λοιμώδει 
νόσῳ πρὸς τοῦ λιμοῦ καταλελειµµένοι, ὀξεῖαν xal 
ὠχυτάτην ὑπέμενον τελευτήν ' πάντα 5' οὖν οἱμωγῶν 
ἦν ἀνάπλεα, χατὰ πάντας τε στενωποὺς, ἀγοράς τε 
xai πλατείας, οὐδ' ἣν ἄλλο τι θεωρεῖν, i| θρῄνους 
μετὰ τῶν συνήθων αὐτοῖς αὐλῶν (40) τε xaX χτύπων. 
Ίουτον δῆ τὸν τρόπον δυσὶν ὅπλοις τοῖς προδεδηλω- 
μένοις λοιμοῦ τε ὁμοῦ καὶ λιμοῦ (41) στρατεύσας ὁ 
θάνατος, ὅλας iv ὀλίγῳ γενεὰς ἐνεμίθη, ὡς ὁρᾶν 
ἤδη δυεῖν καὶ «piv σώματα νεχρῶν, ὑπὸ µίαν ἐχφο- 
ρὰν προχομιζόµενα (42). Τοιαῦτα τῆς Μαξιμίνου 
µεγαλανχίας, καὶ τῶν κατὰ πόλεις καθ ἡμῶν φϕη- 
φισµάτων τἀπίχειρα ἣν: ὅτε xai τῆς Χριστιανῶν 
περὶ πάντα σπουδής τε καὶ εὑσεθείας πᾶσιν ἔθνεσιν 
διάδηλα κατέστη τὰ τεχμἑρια. Μόνοι γοῦν ἐν τηλι- 
χαύτῃ χαχῶν περιστάσει τὸ συμπαθὲς χαὶ φιλάνθρω- 
πον ἔργοις αὐτοῖς ἐπιδειχνύμενοι, διὰ πάσης ἡμέρας, 
οἱ μὲν τῇ τῶν θνησχόντων (μυριάδες δ' παν, οἷς 
οὔτις ἣν ὁ ἐπιμελησόμενος) κηδείᾳ τε xal cadi] προσ- 
εχαρτέρουν, οἱ δὲ τῶν ἀνὰ πᾶσαν τὴν πόλιν πρὸς 


verecundia in vultu, et in amictu modestia, olim 
ipsas liberaliter educatas fuisse satis indicabat. Et 
nonnulli quidem aridi ut umbras mortuorum dice- 
res, deficientibus viribus huc illue nutabundi ac 
ce:pitantes ; cum prz imbecillitate consistere non 
possent, in meüiis plateis corruebant; pronique 
humi jacentes toto corpore expanso, modicum 
panis frustum sibi porrigi flagitabant. Cumque 
extremum pene spiritum ducerent, laborare se 
inedia vociferabantur, ad lianc solum acerbissimam 
vocem proferendam satis validi. Quotquot vero 
locupletiores esse videbantur, mendicantium multi: 
tudine obstupefacti, postquam egentibus plurima 
impertierant: durum deinceps et omnis miseratio- 


B nis expertem auimum induebant ; eamdem cum men- 


dicantibus calamitatem ipsi quoque brevi sc passu- 
ros esse przvidentes. Itaque in. medio foro et per 
vicos et angiportus, nuda atque insepulta cadavera 
pluribus diebus jacentia, prorsus miserabile specta- 
culum intuentibus przx»bebant. Quz dam etiam a ca- 
nibus dilaniata sunt. Qua de causa hi quibus vita 
adhuc suppetebat, passim canes 'interimere cepe- 
runt ; ne forte in rabiem versi vivos posthzec homi- 
nes devorarent. Interim pestilentia totas domos ac 
familias nihilo segnius depascebatur : praecipue eos 
invadens, quos, utpote cunctis ad victum necessa- 
riis affluentes, fames conflcere non potuerat. 
lgitur opulentissimi quique provinciarum recto- 
res aC praesides, et ex primoribus civitatum 
quamplurimi, perinde ac si fames eos de industria 
trausmissos pestilentiz? reservasset , acutissimo ac 


velocissimo mortis genere interibant. Cuncta pas- 


sim loca, angiportus, fora, plates, lamentis ro- 
dundabant. Neque aliud cernere licebat quam lugu- 
bres nzenias cum usitato apud eos tibiarum cautu 
atque planctu. Ad hune modum duobus liisce qua-i 
telis 357 armata mors, fame videlicet ac peste , 
integras familias brevi tempore vastavit : adeo ut 
ex una eademque domo duo simul ac tria cada- 
vera efferri ad sepulturam videremus. Hujusmodi 
premium fuit superbissimz illius Maximini jactan- 
tie, et decretorum quz civitates adversus nostros 
ediderant. Quo quidem tempore Christianorum erga 


τοῦ λιμοῦ χατατρυχοµένων, thv πληθὺν ὑπὸ µίαν p omnes sedulitas ac pielas manifestissimo indicio 


σύνοψιν ἀθροίζοντες, ἄρτους διένεµον τοῖς πᾶσιν, ὡς 
περιθόητον εἰς πάντας ἀνθρώπους χαταστῆναι τὸ 


(40) Μετά τῶν συνήθων αὐτοῖς abAov. Genti- 
lium cadavera cum tibiarum et nzniarum cantu ef- 
ferebantur. Quam in rem przficas habebant et siti- 
cines, de quibus notavi ad Amm. Marcellini li- 
brum xiv. Fallitur itaque. Christophorsonus , qui 
pro µετά hoc loco substituit ἀντί. Sic enim vertit : 
« Neque aliud quidquam spectare licebat , quam 
miserabiles fletus, quos pro tibiarum cantu et stre- 
pun ipsis in more posito ediderunt. » Sed vulgatam 

tPripturam omnes scripli codices, ipseque adeo 
Nicephorus tuentur. 

(44) Λοιμοῦ τε ὁμοῦ καὶ .Ίιμοῦ. In codd, Fuk. 
et Savil. legitur : λοιμῷ τε ópou xat tap, quod re- 
cuus inihi videtur. 


universis gentilibus innotuit. Quippe hi soli in tot ac 
tantis calamitatibus misericordix€ atque humanilatis 


(42) 'Yxó µίαν ἐκφυρὰν προχομιζύµενα. Sic 
codd, Maz., Med. et Fuk. Vulg. vop:gópeva. Paulo 
post lego cuin. Christophorsono περὶ πάντας σπου- 
δῆς. Cateruin quod hic de sepultura. cadaverum re- 
fertur, satis indicat morem illum cremandi cada- 
vera eo tempore penitus obliteratum — fuisse apud 
Romanos. (uod quando primun coeperit, difficilli- 
mum est dicere. Videntur tamen a Judais et Chri- 
stianis hunc morem paulatim hausisse Romani , de 
quo insignis est locus Macrobii iu lib. vii Saiurna- 
lium, cap. 7 : « Deinde licet urendi corpora defuu- 
ctoruur usus nostro seculo nullus sit, lectio tamen 
docet, eo tempore quo igni dari honos mortuis ba- 
bebatur, » etc. " 


D να 5 
. (0 








619 | EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 820 


oflicia rebus ipsis exhibentes, quotidie partim cu- A πρᾶγμα, θεόν τε τῶν Χριστιανῶν δοξάζοιν, εὐσεδεῖς 
randis ac sepeliendis mortuorum cadaveribus vaca- — «c xa! µόνους θεοσεθεῖς τούτους ἀληθῶς, πρὸς αὐτῶν 
bant. Moriebantur autem in dies innumeri, quorum ἐλεγχθέντας τῶν mpaypázov ὁμολογεῖν. Ἐφ' οἷς τοῦ- 
pemo curam gerebat, Partim omnibus tota urbe — cov ἐπιτελουμένοις τὸν τρόπον, ὁ μέγας xat οὐράνιος 
egenis qui fame opprimebantur in unum convocatis, Χριστιανῶν ὑπέρμαχος :bc, cry κατὰ πάντων &v- 
panes singulis dividebant : adeo ut cum hujus rei θρώπων διὰ τῶν δεδηλωµένων ἐπιδειςάμενος ἀπειλὴν 
fama crebris liominum sermonibus divulgaretur, —xaY ἀγανάχτησιν, ἀνθ᾽ ὧν εἰς ἡμᾶς ὑπερθαλλόντως 
cuncti. Christianorum Deum summis laudibus ex- ῥἐνεδείξαντο, τὴν εὐμενῆ xal φαιδρὰν τῆς αὐτοῦ περὶ 
tollerent, eosque solos pios Dei cultores re ipsa ἡμᾶς προνοίας αὖθις ἡμῖν αὐγὴν ἀπεδίδου, ὡς ἐν 
et factis comprobatos esse faterentur. Quz dum µβαθεῖ σχότῳ παραδοξότατα qug ἡμῖν ἐξ αὐτοῦ xa- 
lta geruntur, magnus ille ac colestis Christia- * ταλάμπων sipfivn;, ὄχφανές ve τοῖς πᾶσι χαθιστὰς, 
norum propugnator Deus, qui per supra memoratas — 8:bv αὐτὸν τῶν καθ) ἡμᾶς ἐπίσχοπην διὰ παντὸς 
calamitates iram atqueindignationein suam adversus Υεγονέναι πραγμάτων, µαστίκοντα μὲν καὶ διὰ τῶν 
cunctos mortales ob ea qu: coutra nos nefarie ges« περιστάσεων xavkX χαιρὸν ἐπιστρέφοντα τὸν αὐτοῦ 
sissent, satis superque declaraverat, benigne sux» — Aaby, πάλιν *' a0. μετὰ τὴν αὐτάρχη παιδείαν, ἴἵλεων 
erga Dos providentiz serenissimam lucem nobis p χαὶ εὐμενῆ τοῖς εἰς αὐτὸν τὰς ἐλπίδας ἔχουσιν ἆνα» 
restituit, velut in. densissimis tenebris prater «φαινόμενον, 

omnium exspectationem pacis sux splendidum jubar nobis ostendens : et omnibus apertissime demon- 
strans, Deum ipsum rerum nostrarum iuspectorem et gubernatorem perpetuo exstitisse, qui populum 
suum jnterdum quidem castiget, et variis cladibus corripiat : rursua vero post sufficientem animad« 
versionem propitium se ac benignum erga eos praebeat qui spem in ipso collocaverunt. 


CAPUT IX. ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 6. 
De interitu. tyrannorum. : εἰ quibus verbis paulo — JIepl τῆς τῶν τυράνγων καταστροφῆς τοῦ βίου, 
ante mortem sunt usi. xal olaic ἐχρήσαντο πρὸ tnc teAevtüc φω- 

vaic (40) (Nie. H. E. vu, 39-51). 
Cum igitgr Constantinus, quem imperatorem ex Οὕτω δὴ Κωνσταντίνου, ὃν βασιλέα ἐκ βασιλέως, 


| peratore, pium ex piissimo ac modestissimo pa- εὐσεδῆ τε ἐξ εὐσεθεστάτου xal πάντα σωφρονεστάτοα 
rente prognatum esse jam diximus, et. secundi γεγονέναι προειρήχαµεν (44), Λικιννίου τε τοῦ μετ' 
post eum loci Licinius, prudentia simul ac pietate αὐτὸν συνέσει xa εὑὐσεθείᾳα τετιμηµένων πρὸς τοῦ 
zonspicui, ab omnium rege ac servatore Deo duo παµθασιλέως θεοῦ τε τῶν ὅλων χαὶ Σωτῆρος, δύο 
religiosissimi adyersus 458 duos impijssimos ty-  θεοφιλῶν κατὰ τῶν δύο δυσσεθεστάτων τυράννων 
ἀνεγηγερμένων, πολέμου τε νόμῳ παραταξαμένων. 
Θεοῦ συμμαχοῦντος αὐτοῖς, παραδοξότατα πίπτει 
μὲν ἐπὶ ᾿Ῥώμης ὑπὸ Κωνσταντίνω Μαξέντιος, ὁ δ' 
ἐπ ᾿Ανατολῆς οὐ πολὺν ἐπιςὴῆσας ἐχείνῳ χρόνον, 
αἰσχίστῳ xai αὐτὸς ὑπὸ Αιχκιννίου, οὕπω μανέντος 
τότε, καταστρέφει θανά-ῳ. Ἡρότερός ve μὴν ὁ καὶ 
τιμῇ xaX τάξει τῆς βασιλείας πρῶτος Κωνσταντῖνος, 
τῶν ἐπὶ ᾿Ῥώμης χατατυραννουµένων φειδὼ λαθὼν, 
θεὸν τὸν οὐράνιον, τόν τε τούτου Λόγον, αὐτὸν δὴ 
τὸν πάντων Σωτῆρα Ἰπσοῦν Χριστὸν σύμμµαχον 5v 
εὐχῶν ἐπικαλεσάμενος ,. π/όεισι πανστρατιᾷ, "Po- 
vatore Jesu Christo in auxilium suppliciter ίηνα- — V αἴοις τὰ τῆς ἐν προγόνων ἐλευθερίας προμνώµενος. 

Μαζξεντίου δήτα μᾶλλον ταῖς κατὰ Ὑγοητείαν µηγα- 


€ato, cum universo exercilu progressus est, eo con- RAM 0 - - λ 
.0υ . . . 9 π € κ 
silio ut Ποπιαυἱς libertatem quam a majaribus ac- vate, | τῇ τῶν np vEmagsoUveog eUvoiq, προ 


; . θεῖν ην οὐδ ὅσον πυλῶν τοῦ ἄστεως ἐπιτολ- 
ceperant, interventu suo restitueret, Porro cum D. 1* on a ὃ à "" πλήθε καὶ στρατο- 
. . . T . ντο πλιτ ναρι ἳ 
Maxentins, magicarum artium przstigiis magis ρώντορ των pus ua y P 


. . πέδων λόχοις puplotg πάντα τόπον xaY χώραν xal 
quam subditorum benevolentia confisus, ne quidein πόλιν, ὅση τις ἓν χύχλῳ τῆς Ῥωμαίων καὶ Ἰταλίας 


extra urbis Ροτίᾶς progredi auderet : cuncta vero ἁπάσης ὑπ' αὐτῷ δεδούλωτο, φραξαµένου, ὁ τῆς Ex 
jn circuitu urbis Rom: ac totius Πα loca, oppi- Θεοῦ συμμαχίας ἀνημμένος βασιλεὺς ἐπιὼν πρώτῃ 


Tannos excitati fuissent; przlio congressi, auxilio 
divini numinis Constantinus quidem Maxentium in 
urbe Romo» preter omnium opinionem superatum 
occidit. Maximinus vero Orientis tyrannis, non diu 
post Maxentii ciedem a Licinio qui nondum in 
aperlam vesaniam eruperat devictus, turpissimo 
mortis genere occubuit. Verum prior Constantinus, 
qui etiam honoris przrogativa et imperii gradu pri- 
mum locum obtinebat, Romanorum qui gravissima 
tyrannide premerentur vicem miseratus , coelestis 
Dei numine, ejusque Filio ac Verbo omuium Ser- 


(45) In omnibus codicibus transpositi erant tituli τῶν ὅλων xai Σωτήρος" δύο θεοφιλῶν χατὰ τῷ δύο 
capitum, et capiti 9 adjectus erat titulus qui capitis δυσσεθεστάτων τυράννων ἀνεγηγερμένων, etc. ΟΡιἰ- 
40 esse debuerat ; contra capiti 10 tribuebatur is — me. Atque ita Eusebium scripsissé ex sequentibus 
qui proprius erat capitis 9. Hunc errorem in ver- — apparet. Nam in fine periodi, mentio fit tam Lici- 
sione nostra emendaveramus. nii quam Constantini : ex quo planum (it, Eusebium 

(44) Γεγονέναι προειρήχαµεν. Post has vaces in. de utroque supra locutum fuisse. Sed exscriptor no- 
vetustissim. codd. Maz. et Med. hxc sequuntur — men lácinii consulto expunxit ob subsecutaim ejus 
verba : Λιχιννίου τε τοῦ µετ᾽ αὐτὸν συνέσει xal e00s-— impietatem. Cum codd. Maz. et Med. consentiunt 
fca τετιµηµένων, πρὸς τοῦ παµθασιλέως θεοῦ τε — eliam Fuk. οἱ Savil, 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. ΙΧ. 


829 


xai δευτέρᾳ xal τρίτῃ τοῦ τυράννου παρατάξει, εὖ A da, reg ones quas servitutis jugo oppressas tenebat, 


µάλα τὲ πάσας ἑλὼν, πρόεισιν ἐπὶ πλεΐστον ὅσον τῆς 
Ἰταλίας, ἤδη τε αὐτῆς "Pour ἄγχιστα Ίν' εἶθ᾽ ὡς 
μὴ τοῦ τυράννου χάριν '᾿Ρωμαίοις πολεμεῖν ἀναγχά- 
«otto, Θεὸς αὐτὸς δεσμοῖς τισιν ὥσπερ τὸν τύραννον 
ποῤῥωτάτω πυλῶν ἑξέλχει, xal τὰ πάλαι δὴ χατὰ 
ἀσεθῶν ὡς ἓν μύθου λόγῳ παρὰ τοῖς πλείστοις 
ἀπιστούμενα, πιστά γε μὴν πιστοῖς £v ἱεραῖς Βίθλοις 
ἑστηλιτευμένα, αὐτῃ ἐνεργξία πᾶσιν, ἁπλῶς εἰπεῖν, 
πιστοῖς xal ἀπίστηις, ὀφθαλμοὶῖς τὰ παράδοξα παρει- 
ληφόσιν ἐπιστώσατο. Ὥσπερ οὖν ἐπ αὐτοῦ Μωῦ- 
Ἰσέως xai τοῦ πάλαι θεοσεθοῦς Ἑδθραίων Ὑένους, 
« ἅρματα Φαραὼ xa τὴν δύναμιν αὐτοῦ ἔῤῥιφεν εἰς 
θάλασσαν, ἐπιλέχτους ἀναθάτας τριστάτας (45) xa- 
τἐπόντισεν ἓν θαλάσσῃ Ἐρυθρᾶ, πόντῳ ἐχάλυφεν αὖ- 
τοὺς, 2 χατὰ τὰ αὐτὰ δὴ xa Μαξέντιος, ot τε ἀμφ' 
αὐτὸν ὁπλῖται χαὶ δορυφόροι ἔδυσαν εἰς βυθὸν ὡσεὶ 
λίθος, ὁπηνίκα νῶτα δοὺς τῇ Ex θεοῦ μετὰ Κωνσταν- 
τίνου δύναμει, τὸν πρὸ τῆς πορείας διἠξι ποταµόν" 
ὃν αὐτὸς σχάφεσι ζεύξας xal εὖ uda γεφυρώσας, 
μηχανΏν ὀλέθρου καθ) ἑαυτοῦ συνεστήσατο. Ἐν ᾧ 
fjv ἂν εἰπεῖν: « A&xxov ὤρνξε xal ἀνέσχαφεν αὐτὸν, 
χαὶ ἐμπεσεῖται εἰς βόθρον ὃν εἰργάσατο. Ἐπιστρέ- 
det ὁ πόνος αὑτοῦ εἰς χεφαλὴ» αὑτοῦ, xal ἐπὶ χορυ- 
φἣν αὐτοῦ ἡ ἀδικία αὐτοῦ καταθῄσεται. » Ταύτῃ 
δῆτα τοῦ ἐπὶ τοῦ ποταμοῦ ζεύγματος διαλυθέντος, 
ὑφιξά»ει μὲν ἡ διάβασις, χωρεῖ δ ἀθρόως αὕτανδρα 
χατὰ τοῦ βοθοῦ τὰ σχάφη, xal αὐτός Ye πρῶτος ὁ 
ὁυσσεθέστατος, εἶτα δὲ xal οἱ ἁμφ) αὐτὸν ὑπασπι- 
σταὶ, 7| τὰ θεῖα προαναφωνεὶ λόγια, « ἔδυσαν ὡσεὶ 
μόλυθδος ἐν ὕδατι σφοδρῷ « ὥστε εἰχότως εἰ μὴ 
λόγοις, ἔργοις δ᾽ οὖν ὁμοίως τοῖς ἀμφὶ τὸν µέγαν 
θεράποντα Μωῦσέα τοὺς παρὰ Θεοῦ τὴν νίκην ápa- 
µένους, αὐτὰ Of] τὰ χατὰ τοῦ πάλαι δυσσεθοῦς τυ- 
οάννου ὧδέ πως ἀνυμνεῖν (46) χαὶ λέγειν" € "Ασω- 
μεν τῷ Kup!o, ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται. Ἴππον xai 
ἀναθάτην ἔῤῥιφεν εἰς θάλασσαν ' βοτθὸς καὶ σκεπα- 
στής µου Κύριος ἐγένξτό µοι εἰς σωτηρίαν’ (41) » xal * 
« Τίς ὅμοιός σοι ἐν θεοῖς, Κύριε, τίς ὅμοιός σοι; 
δεδοξασµένος ἓν ἁγίοις, θαυμαστὸς ἐν δόξαις, ποιῶν 
τέρατα. » Ταῦτά γε xal ὅσα τούτοις ἁδελφά τε xal 
ἐμφερῃ Κωνσταντῖνος τῷ πανηγεµόνι xaX τῆς νίχης 
αἰτίφῳ Oc αὐτοῖς ἔργοις ἀνυμνῆσας, ἐπὶ Ῥώμης 
μετ ἐπινιχίων εἰσήλαυνε, πάντων ἀθρόως αὐτὸν ἅμα 
χομιδή νηπἰοις καὶ γυναιδι, τῶν τε ἀπὸ τῆς συγχλή- 
του βουλῆς xai τῶν ἄλλων διασητµοτάτων (48), σὺν 
55 Exod, χν. ** Psal. vir, 16. 


(45) Τριστάτας. Ma legitur Exodi eap. xv, ubi 
. multa interpretes afferunt de hujus vocis significa- 
tione. Ego ternos ex curribus pugnantes | intelligo, 
ut recte habet Vulgata versio, quam immerito re- 
preliendit Hieronymus. Πρωτοστάτης, παραστάτης, 
vocabula sunt tactica. Eadem forma τριστάτης. le- 
cte ergo Rufinus ternos statores vertit. 

(46) “δέ πως ἀνυμνεῖν. Non probo interpreta- 
tionem 'Christophorsoni, qui vertit canere potuisset. 
Ino vertendum erat cecinerit, ut. ex sequentibus 
apparet. Ait enim Eusebius, non verbis, sed factis 
ipsis Constantinum ita cecinisse : Ταῦτά ve χαὶ ὅσα 
τούτοις ἀδελφὰ, Κωνσταντῖνος τῷ θεῷ ἔργοις αὐτοῖς 
dvo orien. 

(47) Βοηθὸς xal σχεπαστής µου Κύριος ἐγέετό 


innumerabili armatorum multitudine et dispositis 
ad insidiandum exercitibus undique muniisset : 
divino fretus auxilio Constantinus primam, secun- 
dam ac tertiam tyranni aggressus aciem, cunctas 
levi negotio fudit ac fugavit. Ita totius Πα) aditu 
sibi patefacto, ulterius progressus, tandem ad ipsam 
usque urbem Romam pervenit. Verum ne unius 
tyranni causa Romanos omnes oppugnare necesse 
haberet, Deus illum quasi vinculis quibusdam con- 


. Strictum quam longissime extra urbis portas pro- 


traxit : simulque prisca illa adversus impios edita 
miracula qux sacris Voluminibus continentur, et 
quibus multi quidem perinde ac fabulis fidem de- 
rogant, cum tamen apud fideles fide digna videans 


B iur : cunctis tam fidelibus quam infidelibus qui hoc 


miraculum quod dicturi sumus, oculis suis specta- 
verunt, verissima esse opere ipso comprobavit. Nam 
quemadmodum Mosis ac religiose quondam gentis 
Hebrzxorum temporibus, Deus currus et exercitum 
Pharaonis projecit in mare, lectissimos milites ter- 
nos ex curru pugnantes submersit in mari Rubro, 
et fluctibus operuit "* : sic plane Maxentius et qui- 
cunque circa illum erant milites ac stipatores, 
instar lapidis in altissimum gurgiteim ceciderunt 2 
tunc videlicet cum divina virtute Constantini par- 
tibus auxiliante in fugam versus, fluvium sibi ob- 
jectum pertransiret : 359 in quo, ponte ex sca- 
phis contabulato, ipse machinam quamdam ad 
suam ipsius perniciem construxerat. Proinde et huc 
dici merito potuit : « Scrobem aperuit atque ε[ο- 
dit: et in foveam quam fecit ipse incidet. Con- 
vertetur labor ejus in proprium caput, et in verti- 
cem ipsius injustitia ejus recidet **. » In hunc igitur 
modum. soluta pontis compage, transitus quidea 
subsidere capit ; navigia vero simul cum ipsis ho- 
minibus repente: pessumiere : primusque omnium 
scelestissimus ille tyrannus, ac deinde cuncti quos 
circa se habebat corporis custodes, sicut divina 
praedixerunt oracula, instar plumbes massa» in 
altissimum gurgitem  delapsi sunt. Adeo ut milites 
qui tunc ope divini numinis victoriam adepti sunt, 
perinde ac olim lsraclitz quos magnus ille Dei fa- 
mulus Moyses ducebat; merito, sí non verbis, saltem 
rebus ipsis eadem quz illi quondam adversus ium- 
pium illum Pharaonem cantaturi fuerint in bunc 


pot εἷς σωτηρία». Maec est lectio codd. Maz, et Sa- 
vil., quam confiruiat Rufinus; sie enim vertit : 
« Adjutor et protector meus, et factus est mibi in 
salutem.» Vulg. βοηθὸς xol σχεπαστὴς ἐγένετό pot. 
Locusest in cap. xv Exodi, ubi Bouana LXX 
Interpretum editio voces illas µου Κύριος non ha- 
bet. Quod profecto miror : nam Eusebium editione 
LXX interpretum usum esse, pro certo. liaheo, 
Paulo post ubi legebatur : θαυμαστὸς ἑνδόξως ποιῶν 
τέρατα, restitui θαυμαστὸς ἐν δόξαις ex. auctoritate 
codd. Maz. et Fuk., quibus Romana LXX  sub- 
scribit editio, ut et interpretatio Hulini. 

(48) Kal τῶν &AAov διασηµοτάτωκ. Non intel- 
lexit hauc vocem Christophorsouus, nec Musculus. 
Sic Graci vocabaut eos, quos Latini perfeciissinmos. 


$235 


EUSEBI] CJESARIENSIS OPP. PARS i. — IISTORICA. 


831 


modum : « Cantemus Domino; magnifice enim glo- A παντὶ δήµῳ Ῥωμαίων, φαιδροῖς ὄμμασιν, αὐταῖς 


rificatus est. Equum et ascensorem projecit in 
mare. Adjutor et Protector factus est mibi ad sa- 
]ntem **, » Et iterum : « Quis similis tibiinter deos, 
Domine? quis similis tibi ? glorificatus in sanctis, 
mirabilis in gloria, faciens prodigia *5. » II:c et 
alia horum germana atque similia cum Constantinus 
in laudem Dei universorum principis et victoriae 
auctoris factis ipsis cecinisset, Romam triumplians 
ingressus est : universo pariter senatu aliisque ex 
equestri ordine et populo Romano, simul cuin uxo- 
ribus ac liberis eto vultu ex animo, euim, utpote 
liberatorem, servatorem, οἱ bonorum omnium au- 
ctorem cum faustis acclamationibus οἱ inexplebili 
quodam gaudio excipientibus. Verum ille pietatem 
in Deu: quasi insitam sibi atque innatam gerens, 
his acelamationibus nullatenus de statu mentis de- 
turbatus, nec inflatus laudibus ; cum divinum sibi 
auxilium adfuisse probe intelligeret, statim jussit 
ut Dominicie passionis tropzum supra manum stàa- 
we sibi posite erigeretur. Cumque, Romani in ce- 
leberrimo urbis loco statuam ei dedicassent, {09 
dextra manu saluare crucis signum gestabat, 
hujusmodi inscriptionem Latino sermone in basi 
jussit apponi : Hoc salutari signo quod vera virtutis 
insigne est, vestram urbem (yrannice 360 domina- 
lionis jugo liberatam-ervavi. Senatui populoque Rio- 
niano in libertatem asserto pristinum decus nobilitatis 
splendoremque restitui. Post liec. imperator Con- 
stantinus, οἱ collega ejus Licinius qui nonduimn iu 
cam insaniam proruperat qui postea mentein ejus 
pervertit ; ambo Deum omnium quas sibi evenerant 
honorum auctorem veuerantes placantesque, uno 
consensu legem pro Christianis absolutissimam et 
copiosissimam promulgarunt, Et miracula qua Deus 
jn ipsis ediderat part:eque de tyranno victori: nun- 
tium, ipsamque adeo legem ad Maximinum qui in 


ψυχαῖς, οἷα λυτρωτὴν, σωτῆρά τε xai εὑεργέτην, 
pev εὐφημιῶν xal ἁπλήστου χαρᾶς ὑποδεχομένων. 
Ὁ δ' ὥσπερ ἔμφυτον τὴν εἰς θεὺν εὐασέθειαν χεχτη- 
μένος, μηδ᾽ ὅλως ἐπὶ ταῖς βοαῖς ὑποσαλευόμενος, 
po" ἑπαιρόμενος τοῖς ἐπαίνοις, εὖ µάλα τῆς Ex Θεοῦ 
συνῃσθημένος(48᾽) βοηθείας, αὐτί[κα τοῦ σωττρίου τρό- 
παιον πάθους ὑπὸ χεῖρα ἰδίας εἰκόνος (49) ἀνατεθῃ- 
ναι προστάττει' xal δη τὸ σωτήριον τοῦ στα» ροῦ 
σημεῖον ἐπὶ τῇ δεξιᾷ κατέχοντα αὐτὸν Ey τῷ μάλιστα 
τῶν ἐπὶ Ῥώμης δεδημοσιευμένῳ τόπῳ στήσαντες, 
αὐτὴν δὴ τα΄την ὑπογραφὴν ἑντάξαι ῥῆμασιν 
αὐτοῖς τῇ Ῥωμαίων ἐγχελεύεται φωνῇ ' Τούτῳ τῷ 
σωτηριώδει σηµείῳ, τῷ ἀληθιῷ ἐἑ.έγχφῳ τῆς 
ἀνδρίας, τὴν zóAw ὑμῶν ἀπὸ ζυγοῦ τοῦ τυράν- 


D νου διασωθεῖσαν ἠ.Ίευθέρωσα ' ἔτι μὴν καὶ τὴν 


6 


σύγκ.ητον xal τὸν δήμο» ᾿Ῥωμαίων, τῇ ἀρχαίᾳ 
ἐπιρανείᾳ καὶ τῇ .᾽αμπρότητι, ἑχευθερώσας ἆπο- 
κατέστησα. Καὶ δη ἐπὶ τούτοις αὐτός τε Κωνσταν- 
τῖνος καὶ σὺν αὐτῷ βασιλεὺς Λικίννιος, οὕπω τότε 
ἐφ᾽ ἣν ὕστερον ἑκπέπτωχε µανίαν, τὴν διάνοιαν ἐκ- 
«pa elo, θεὸν τὸν τῶν ἀγαθῶν ἁπάντων αὗτοῖς αἴτιον 
εὐμενίσαντες pepe, pud βουλῇ καὶ γνώµη νόμον 
ὑπὲρ Χριστιανῶν τελεώτατον πληρέστατα διατυποῦν- 
ται, xaX τῶν πεπραγμένων elg αὐτοὺς Ex Θεοῦ τὰ 
παράδοξα, τά τε τῆς χατὰ τοῦ τυράννου νίχης, καὶ 
τὸν νόµον αὐτὸν Μαξιμίνῳ τῶν ἐπ᾽ ᾽Ανατολῆς ἐθνῶν 
ἔτι δυναστεύοντι, φιλίαν τε πρὸς αὐτοὺς ὑποχοριζο- 
µένῳ διαπἐµπονται. Ὁ 5' ofa τύραννος, περιαλγὴς 
ἐφ᾽ οἷς ἔγνω γεγενηµένος, εἶτα μὴ δυχεῖν ἑτέροις 
εἶδαι βουλόμενος, μηδ αὖ παρεχθέσθαι τὸ χελεν- 
σθὲν (50) δέει τῶν πρρατεταχότων, ὡς ἂν ἐξ ἰδίας 
αὐθεντείας τοῖς ὑπ αὐτὸν Ἠγεμόσι τοῦτο πρῶτον 
ὑπὲρ Χριστιανῶν ἐπάναγχες διαχαράττει τὸ γράµµα, 
τὰ µηδέπω ποτὲ πρὸς αὐτοῦ πεπραγμένα, ἐπιπλάστως 
αὐτὸς χκαθ᾽ ἑαντονύ ψενδόµενος. 


Orientis partibus etiam tut imperabat, seque ipsis amicum esse simulabat, transmisere. At ille his rebus 
compertis, primum quidem, utpote tyrannus,graviter ingemuit. Postea "vero, cum nec videri vellet aliis ces- 
Bisse, nec rursus id quod jussum erat supprimere auderet, metu eorum qui jusserant; hanc primum 
pro Christianis epistolam veluti suopte motu et ex propria.auctoritate conscriptam ad przsides imperii 
gui, necessitate adactus direxit; ea quz& nunquam antea fecisset, ipse contra se simulate confiugens. 


Exemplum interpretationis epistole tyranni 
Mazinmini, 


« Jovius Maximinus Augustus, Sabino. Et gra- 
vitali Lux; et cunctis mortalibus notum esse arbi- 
5 Exod. xv, 12. ** Ibid. 11. 


fic autem titulus proprius erat equestris ordinis, 
ut clarissimi dignitas, peculiaris erat senatorii or» 
dinis. Certe procuratores principis et rationales , 
quos ex equestri ordine fuisse coustat, perfectis- 
gii vocabautur. Porro hxc dignitas in vetustis in» 
scriptionibus his fere notis designatur P, V., id est, 
vir perfectissimus, Sic iu 7/esau10 Gruteri, pag. 
1098, et iu epist. 40, lib. x, Symmachi, Vide qua 
potavi ad librum xxi. Amm. Marcellini, pag. 202. 


(48') Συνησθηµένος. Sic Steplian., ut et pag. 840 
C, aedis Alii συναισθόµενος. lpiT. : ' 


(49) 'Cxó χεῖρα ἰδίας εἰκόνος. Ita legitur etiam in 
lib. 1 De vita Constantini, cap. 40. Malim tamea 
gcribere ὑπὲρ χεῖρα, quod conlirmat Rufinus: «Ve« 
3illum Dominice crucis in dextera sua jubet depingi.» 

(50) Παρεκθέσθαι τὸ κε.ευσθέν Pessime Chri- 
&tophorsonus vertit divu/gare. Rectius Musculus ins 


D 


Axtircagor ἑρμηγείας éxwecoAnc τοῦ τυράννου 
Μαξιμίνγου. 


ε Ἰόδιος Μαξιμῖνος (54) Σεθαστὺὸς, Σαθίνῳ. Καὶ 
παρὰ τῇ σῇ στιθαρότητι χαὶ παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις 


lerpretatus. est prevaricari. Quanquam neque bic 
mentem Eusebii assecutus est, Παρεχθέσθαι idem 
esi quod ἓν παραθύστῳ θέσθαι, ut. dixit Eusebius iu . 
principio hujus libri, id est, seponere et occultare , 
ut antea fecerat Maximinus, cum rescriptum Gale- 
rii pro Christianis ad ipsum missum fuisset. Tunc 
vero cum Constantinus et Licinius, victo Maxentio , 
legem pro Christianis ad eum miserunt, eam sup. 
primere non ausus est Maximinus, metu scilicet po- 
tentiorum, ut addit Eusebius. Porro Nicephorus, cum 
eam vocem non intelligeret, παραιτεῖσθαι pro ea sub- 
stituit. 

($1) Ἰόδιος Μαξιμίνος. Jovii cognomentum pri- 
mus sihi sumpsit Diocletianus, ut collega ejus Ma- 
1imianus lIlerculi. Postea cuin Caesares facti essent 
Constantius. et Galerius : Galerius quidem qui Dio- 
cletiaui filiam duxerat, et qui cum Diocletiano it 


825 


BISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. IX. 


336 


φτνερὸὺν εἶναι πἐποιθα, τοὺς δεσπότας ἡμῶν Διοχλη- Α tror, qualiter domini ac parentes gostri Diocle-. 


τιανὸν xa Μαξιμιανὸν τοὺς ἡμετέρους πατέρας, ἠνίχα 
συνεῖδον σχεδὺὸν ἅπαντας ἀνθρώπονς, χαταλειφθείσης 
τὶς τῶν θεῶν θρησχείας, τῷ ἔθνει τῶν Χριστιανῶν 
ἑαυτοὺς συμμµεμιχότας, ὀρθῶς διατεταχένα:, πάντας 
ἀνθρώπους τοὺς ἀπὸ τῆς τῶν αὑτῶν θεῶν τῶν ἆθα- 
νάτων θρτσχείας ἀναγχωρήπαντας, προδήλῳ κχολάσει 
χαὶ τιμωρία εἰς τὴν θρησχείαν τῶν θεῶν ἀνακλτθη- 
ναι. ἸΑλλ’ ὅτε ἐγὼ εὐτυχῶς τὸ πρῶτον εἰς την "Ava- 
τολὴν (52) παρεγενόµην, καὶ ἔγνων eig τινας τόπους 
πλείστους τῶν ἀνθρώπων τὰ δημόσια ὠφελεῖν δυνα- 
µένους, ὑπὸ τῶν δικαστῶν διὰ τὸν προειρημέντν αἱ- 
τίαν ὀξορίζεσθαι, ἑχάστῳ τῶν ὃ,χαστῶν ἐντολὰς δέ- 
δωχα, ὥστε μηδένἁ τούτων τοῦ λοιποῦ προσφέρεσθαι 
τοῖς ἑπαρχιώταις ἁπηνῶς, ἀλλὰ μᾶλλον κολαχείαις 
χαὶ προτροπαῖς πρὸς τὶν τῶν θεῶν θρησχείαν ab 
τοὺς ἀναχαλεῖν. Ττνικαῦτα οὖν ὅτε ἀχολούθως τῇ 
χελεύσει τῇ iuf ὑπὸ τῶν διχαστῶν ἐφνλάττετο τὰ 
προστεταγµένα, σωνέθαινς µτδένα ἐκ τῶν τῆς ΆἌνα- 
τυλΏς μερῶν, μήτε ἑξόριστον μήτε ἐνύθριστον γενέ- 
σθαι, ἀλλὰ μᾶλλον Ex τοῦ ph βαρέως χατ αὐτῶν τι 
γίνξσθαι, εἰς τὴν τῶν θεῶν θρησχείαν ἀναγχεκλησθχι. 
Ιήετὰ δὲ ταῦτα ὅτε τῷ παρελθόντι ἐνιαυτῷ (53) εὖτ 
χὼῶς ἐπέόθτν εἰς τὴν Νιχομίδειαν χἀχεῖ διετέλουν, 
παρεγένοντο πολῖται τῆς αὐτΏς πόλεως πρὸς μὲ ἅμα 
μετὰ τῶν $oávov τῶν θεῶν, µειζόνως δεόµενοι, ἵνα 
παντὶ τρόπῳ τὸ τοιοῦτον ἔθνος μηδαμῶς ἐπιτρέποιτο 
ἐν τῇ αὐτῶν πατρίδι οἰχεῖν. ᾽Αλλ’ ὅτε ἔγνων πλεί- 
στους τῆς αὐτῆς θρτσχείας ἄνδρας ἐν αὐτοῖς τοῖς 
ἱέρεσιν οἰχεῖν, οὕτως αὐτοῖς τὰς ἀποχρίσεις àm- 


B 


ένειµον, ὅτι τῇ μὲν αἰτήσει αὐτῶν ἀσμένως χάριν Ὁ 


ἔσχτχα, ἀλλ᾽ o9 παρὰ πάντων τοῦτο αἰτηθὲν κατεῖ- 
ον. εἰ μὲν οὖν τινες εἴεν τῇ abi] δεισιδαιµονίᾳ δια- 
µένοντες, οὕτως ἕνα ἕχαστον ἐν τῇ ἰδίᾳ προαιρέσει 
«tv βούλησιν ἔχειν (90), καὶ εἰ ῥούλοιντο τὴν τῶν θεῶν 
θρησχείαν ἐπιγινώσχειν. "Ὅμως χαὶ τοῖς τῖς αὐτῆς 
πόλεως Νιχομηδεῦσι, xal ταῖς λοιπαῖς πόλεσιν al 
χαὶ αὑταὶ εἰς τοτοῦτον τὴν ὁμοίαν αἴτησιν περισπου- 
ἑάστως πρὺς μὲ πεποι/,κασιν, δηλονότι ἵνα μηδὲ εἷς 
τῶν Χριστιανῶν ταῖς πόλεσιν ἐνοικοίη, ἀνάγχην ἔσχον 
Ξροαφιλῶς ἀποχρίνασθαι, ὅτι δῆ αὐτὸ τοῦτο xal οἱ 
ἀρχαῖοι αὑτοκράτορες πάντες διεφύλαξαν, xal αὐτοῖς 
τοῖς θεοῖς δι’ οὓς πάντες ἄνθρωποι χαὶ αὑτὴ ἡ τῶν 
δημοσίων διοίχησις συνίσταται, Ίρεσεν οὖν (54), 


tianus οἱ Maximianus, eum cunctos fere homines, 
relicto deorum immortalium cultu, ad Christiano- 
rum sectam se applicnisse cernerent, recte atque 
ordine constituerunt, ut quicunque a deorum suo- 
rum religione descivissent, publica animadversione 
et supplicio ad eorumdem cultum revocarentur. 
Ego vero cum in Orientis provincias felicibus au- 
spiciis primum venissem, comperissenique quam- 
plurimos homines qui reipublice usui esse pos- 
seut, ob eam quam dixi causam a judicibus in certa 
loca relegari ; singulis judicibus in mandatis de- 
di, ne quis eorum deinceps adversus provinciales 
atrociter szxviret; sed ut potius blanditiis et ad- 
hortationibus ad deorum cultum eos revocare cona- 
rentur. Quandiu igitur juxta mandatum inajestatis 
361 nostre, hzc a judicibus, prout jusseram, ob- 
servata sunt, nemo ex partibus Orientis aut rele- 
gatus, aut contumelia affectus est, Quin potius pro- 
vinciales nostri eo quod clementius cum ipsis age- 
batur, ad numinum cultum redierunt. Postea vero 
cum anno przterito Nicomediam feliciter essem in- 
gressus, cives ejus urbis me illic degentem adie- 
run: cum deorum simulacris; obnixe orantes, ne 
hujusmodi hominum genus in sua civitate habitare 
omnino sineretur. Sed quoniam complures hujus 
religionis viros illis in partibus degere cognoveram, 
hoc eis responsum dedi, me quidem eorum petitioni 
libenter gratificaturum; sed non animadvertere 
idipsum ex aequo ab omnibus postulari. Quod si qui 
sint qui in Christianorum superstitione permaneant, 
unumquemque pro arbitratu 4ο mentis sua propo- 
sito eligere quod vellet ; et si deorum religionem am- 
plecti vellent, perinde id licere, Sed tameu et Nico- 
mediensibus, et reliquis civitatibus quz: eamdem ad 
me petitionem cum sumina contentione detulerant, 
ut videlicet nullus Christianorum in suis urbibus 
habitaret, necesse habui benigne respondere , quando 
ita observatuimn fuisset a cunctis retro imperatori- 
bus; diis quoque immortalibus per quos genus hu- 
inanum et reipublice permanet status, idipsum pla- 
cuisset : me quoque hujusmodi petitionem quain 
de cultu deorum suorum ad me detulissent, confir- 
maturum. Quamobrem etsi jam antea. szpe devo- 


Ür'ente fere semper versatus est, Ciesar Jovius est D Orientis recenset, inter has numerat /Egyptum et 


appellatus. Sic enim in Chronico Alexandrino dici- 
tur, et in vetere uummo quem edidit Joaunes Tri- 
Stanus, Constantius vero, utpote qui Maximiani 
Merculii privignam duxerat, et cum illo in. Occi- 
dente versabatur, Cesar lHlerculius dictus est, ut ex 
vetere panegyrico observavit frater meus Adrianus 
Valesius. Mortuo. deinde Galerio, Maximinus, qui 
C:xsar ab illo factus fuerat, cognomentum Jovii as- 
sumpsit, ut ex hoc Eusebii loco discimus. 

(52) Εἰς τὴν Αγατολήν. Orientis nomine ZEgy- 
pius etiam con'inebatur. Hujus enim administratio 
commissa fuerat Maximino Ciesari. Quippe Maximi- 
nus cum Casar a Galerio factus fuisset, omnes 616 
provincias quas Diocletianus sibi retinuerat, regen- 
das accepit. Atque hinc factum est, ut /Egyptus diu 
postea inter provincias Orientis numerata sit. Sic 
certe Amm. Marcellinus in lib. xiv, ubi proviucias 


Mesopotamiam, Sed οἱ ZEgyptus initio fuit. sub co- 
mite Orientis, ut docet vetus inscriptio qui sic ha- 
bet : M. MAECIO MEMMIO FURIO BALBURIO C/ECILIANO 
PLAC!DO C. V. COMITI ORIENTIS GYPTI MESOPOTAMLE 
CONSULI ORDINARIO, εἰς. 

(06) Τῷ παρε.ὶθόντι ἐγιαυτῷ. Anno scilicel Chri- 
sti 211, Maximiano octies cos. Eo. enim anno cum 
G»lerius mortuus esset, Maximinus Bithyniam oc- 
cupavit, quam Galerius una cum Illyrico et Thracia 
sibi retinueral. Vide qua notavi supra c. 5, ubi de 
Luciano martyre. 

(53*)'Ev en ἰδίᾳ προαιρέσειτὴν βού.1ησο δχειν. 
πο proverbialiter dici videntur. Hoc est quod di- 
cit Persius : 

Velle suum cuique est 
Sed post hzc verba videtur quidpiam deesse. 

(54) "Hpecer οὖν. Ultima vox superflua est, nec 


027 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


838 


tioni tuz partign per litteras scripsi, partim coram A ὥστε τὴν τοσαύτην αἴτησιν ἣν ὑπὲρ τῆς θρησχείας 


in mandatis dedi, ut adversus provinciales qui bunc 
Christianz religionis ritum retinere voluerint, pro- 
vinciarum rectores nihil acerbe statuant, sed potius 
clementer et moderate indulgeant, seque illis ac- 
commodent : tamen ne fortea beneficiariis aut qui- 
puscunque- aliis injurias et concussiones patiantur, 
his etiam litteris gravitatem tuam admonendam esse 
existimavi, ut provinciales nostros blanditiis potius 
et exhortationibus ad deorum curam ac providen- 
tiam agnoscendam allicias. ltaque si quis sua sponte 
deorum cultum suscipiendum agnoverit, hunc am- 
babus uluis amplecti oportet. Quod si qui religioni 
sue inhxrere maluerint, arbitrio ac potestali sua 
sunt permittendi. 362 Debet igitur devotio tua quod 
ipsi mandatum est sedulo observare ; nec provin- 
ciales nostros injuriis aut concussionibusopprimendi 
licentia cuiquam concedatur : cum potius, uti jam 
dictum est, cohortationibus blandisque illecebris 
ad deorum cultum revocandi sint. Porro ut hoc 
praeceptum majestatis nostre universis provincia- 
libus nostris innotescat, edicto abs te proposito 
jussionem nostram publicari curabis.»Hzc cum ille 
non ex animi sui sententia, sed necessitate compul- 
eus przecepisset, non amplius verax aut fide dignus 
omnibus videbatur, propterea quod jam antea post 
pacem nobis similiter indultam, versutiam ac per- 


apud Nicephorum habetur. Certe lotus hic locus 
valde intricaws est et obscurus. Ac primum quidem 
dillicultas estin. his verbis : ὅτι δη αὐτὸ τοῦτο, elc. 
qus Langus et Christophorsonus interpretantur 
« propterea quod, » Potest tamen adverbium illud 
ὅτι δη, simpliciter sumi pro « quod. » Ut sit sen- 
eus hic : N«omediensibus benigne respondi, ita 
semper observatum fuisse a superioribus principi- 
bus. Atque hic sensus re nunc. diligentius exami- 
nata, milii magis placet. Postea pro his verbis Ίρεσεν 
οὖν, emendo Ίρεσε νῦν, certissima conjectura, Nam 
νῦν opponitur verbis pr:ecedentibus οἱ ἀρχαῖοι αὐ- 
τοχράτορὲς. Sic igitur veriendus est hic locus : 
« Necesse habui benigue respondere. ita semper 
observatum fuisse a cunctis retro imperatoribus : 
et nunc quoque diis immortalibus per quos genus 
humanum οἱ reipuhlieze permanet status. idipsuim 
placuisse , ut hujusmodi petitionem quam de cultu 
deorum suorum ad me detulissent, coufiriarem. » 
Certe adverbium ὅτι 6fj, ita sumitur ab Eusebio 
ag. 171. 
P (55) Καὶ δι) ἐντο.λῶ». Mandata hoc loco Maximi- 
nus ab epistolis distinguit. Quippe epistol:: quidem 
principum, ad absentes magistratus mittebantur; 
mandata vero ipsis presentibus tradebautur a 
principe, antequam in provincias proficiscerentur, 
brevi libello comprehensa. Inter qux primum illud 
erat, ut przesides valetudinem suam diligenter cu- 
rarent. Lucianus de l4psu quem. inter. salutaudum 
adwiserat : Τέ 6' οὐχὶ χαὶ ἐν τῷ τῶν xal ἐντολῶν 
βιθλίῳ, ὃ ἀεὶ χαὶ παρὰ βααιλέως λαμθάνετε, τοῦτο 
πρῶτον ὑμῖν ἐστι παράγγελµα, τῆς ὑγείας τῆς ἡμἒ- 
τέρας αὐτῶν ἐπιμελεῖσθαι; De his principum manda- 
tis passim loquentur juris auctores. Dio lib. Litt. 
p. 506 : Ἐντολάς c£ τινας xaX τοῖς ἑπιτρόποις , xal 
τοῖς ἀνθυπάτοις, τοῖς τε ἀντιστρατήγοις δίδωσιν, 
ὅπως ἐπὶ ῥητοῖς ἑξίωσ.. ld est : « Quaedam etiain 
mandata imperator. dat. procuratoribus et procon- 
sulil;us εἰ legatis propraetore, ut. sub certis legibus 
et conditionibus in provincias proficiscantur. Nam 
εἰ hoc tunc primum | iustitutum est, utque annuum 


τοῦ θείου αὐτῶν ἀναφέρουσι, βεθαιώσαιµι. Τοιγαρ- 
ouy εἰ xal τὰ μάλιστα xai τῇ σῇ χαθοσιώσει πρὸ 
τούτου τοῦ χρόνου διὰ γραμμάτων ἐπέσταλται, xol 
δι) ἐντολῶν (95) ὁμοίως κεχέλευσται, ἵνα μὴ χατὰ 
τῶν ἐπαρχιωτῶν τὸ τοιηῦτον ἔθος διαφυλάξαι (56) 
ἐπιμεληθέντων, μηδὲν Ώτραχέως, ἀλλὰ ἀνεξιχά- 
χως (57) καὶ συµ.ιέτρως συμπεριφέροιντο αὐτοῖς, 
ὅμως ἵνα µήτε ὑπὸ τῶν βενεφιχιαλίων (58), µήτε 
ὑπ' ἄλλων τῶν τυχόντων, ὕθρεις μήτε σεισμοὺς 
ὑπομένοιεν, ἀχόλουθον ἑνόμισα, καὶ τούτοις τοῖς 
γράµµασι τὴν σὴν στιθαρότητα ὑπομνῆσαι, ὅπως 
ταῖς χολαχείαις καὶ ταῖς προτροπαϊῖς μᾶλλον τὴν τῶν 
θεῶν ἐπιμέλειαν τοὺς ἡμετέρους ἐπαρχιώτας ποιἠ- 
σειας ἐπιγινώσχειν. "Οθεν εἴ τις τῇ αὑτοῦ προαιρέ- 
cet τὴν θρησχείαν τῶν θεῶν ἐπιγνωστέον προσλάδοι, 
τούτους ὑποδέξασθαι προσήχει’ el δὲ τινες τῇ ila 
θρησχείᾳ ἀχολουθεῖν βούλοιντο, &v τῇ αὐτῶν ἑἐξουσίᾳ 
χαταλίποις (59). Διόπερ ἡ at) χαθοσίωσις τὸ ἔπιτρα- 
πἐν σοι διαφυλάττειν ὀφείλει, xai μηδενὶ ἑἐξουσία 
δοθῇ, ὥστε τοὺς ἡμετέρους ἑπαρχιώτας ὕθρεσι xal 
σειαμοῖς ἐπιτρίφαι, ὁπότε, ὥσπερ προγέγραπται, 
παῖς προτροπαῖς μᾶλλον xal ταῖς χολαχείαις πρὸς 
τὴν τῶν θεῶν θρησχεἰίαν τοὺς ἡμετέρους ἐπαρχιώτας 
προσήχει ἀνακαλεῖν. "Iva. δὲ αὕτη ἡμῶν ἡ χέλευσις 
εἰς γνῶσιν πάντων τῶν ἐπαρχιωτῶν τῶν ἡμετέρων 


ἔλθη, διατάγµατι ὑπὸ σοῦ προτεθέντι (60) τὸ xzxe- 


salarium tum ipsis tum aliis proberetur. » Sic ver- 
tendus est. ille Dionis locus, quem Xylander partim 
omisit, partim interpolavit. Denique Philo in ora- 
tione in Flaccum pag. 157 διὰ τῶν πρὸς Μά 
Μάξιμον ἐντολῶν µέλλοντας, etc., ubi Gelenius male 
Epistolas vertit. 

(56) Τὸ τοιοῦτον ἔθνος διαφυ.Ίάξαι. Scribendum 
est ἔθος, non ἔθνοςς quod miror nec a Musculo, nec 
a Christophorsono animadversum fuisse. 

(57) 'AAJ4à ἀνγεξικάχως. Codd. Mediceus οι 
Maz. duas hic voces addunt, ἀλλά ἀνεξιχάχως xa 
συµµέτρως. Quibus subscribit etiam codex Savilii, 

(58) Beveguxia Aor. Beneficiarii dicebantur mi- 
lites, qui beneticio tribuni promoti erant, immunes 
a plerisque muniis et operibus militaribus, ut do- 
cet Vegetius. In ultimo edicto Maximini quod re- 
fertur, c. 10, legitur ὀφφιχιαλίων. Horum mentio 
lit in passione sancti Fructuosi episcopi, qux sie 
incipit iu ms. : « Cum a Valeriano et Gallieno impp. 
data esset jussio per universura orbem , ut Chri- 
stiani sacrilicarent, ZEmilianus pr:ses adveniens 
in civitatera Terraconensium immolavit diis, et 


D surgens de nocte, alia die illucesceute Dominica mi- 


sit beneficiarios ad domum Fructuosi episcopi , id 
est, Aurelium, Festucium, Aliuin, Pollentium, Do- 
porum et Maximuin,ad perducendos ad se sauctos 
ei. 2 
(49) ᾿Εξουσίᾳ κατα-ίποις. Scribendum est 
καταλίπειν, ut habet Nicephorus, subauditur enim 
προσῄχει. Paulo ante, ubi dicitur ἐπιγνωστέον 
προσλάθοι est enallage, pro ἐπιγινώσχοι προσλη- 
πτέον. 1n codice Fuk. legitur προλάδοι. 
(0U) Διατάγματι ὑπὸ cov προτεθέντι. Moris erat 
ut. przfecti praetorio, simul atque legem imperato. 
ris acceperant, edicto suo proposito eam provincia- 
libus publicarent. Et interdum quidem ipsam iümn- 
peratoris legem edicto suo pri»ponebant, ut nota- 
vit Jac. Sirmondus in libro it Propemptici , cap. 2. 
Interdum. vero legis mentione duntaxat facia, 
edictum suum proponebant. Sic certe. Sabinus 
praiecuis przetorio fecisse dicitur iu cap. 10 hujus 


314 


HISTORLE ECCLESIASTIC.E LIB. IX. 


820 


λευσμένον ὀφείλεις δηλῶσαι. » Ταῦθ) ὑπὸ τῆς ἀνάγχης A fidiam animi sui ostenderat. Itaque nemo nostrum 


ἐχδεδιασμένος, ἀλλ οὗ χατὰ γνώμην τὴν αὑτοῦ 
διαχελευσάµενος, οὐχέτ ἀληθῆς, οὐδ' ἀξιόπιστος 
παρὰ τοῖς πᾶσιν Tv, τῆς πρὀσθεν Ίδη μετὰ τὴν 
ὁμοίαν συγχὠρησιν παλιμθόλου xa διενευσµένης 
αὐτοῦ γνώμης ἕνεχα. Οὕκουν ἑτόλμα τις τῶν ἡμετέ- 
pev σύνοδον συγκροτεῖν (61), οὐδ' αὐτὸν Ev φανερῷ 
χαταστήσασθαι, ὅτι μηδὲ τοῦτ) ἤθελεν αὐτῷ τὸ 
γράμμα, αὐτὸ µόνον τὸ ἀνεπηρέαστον ἡμῖν ὀπιτρέ- 
πον φυλάττεσθαι, οὐ μὴν συνόδους ἐπιχελεῦοὺ ποιεῖ- 
σθαι, οὐδ' οἴχους ἐχχλησιῶν οἰχοδομεῖν, οὐδ ἄλλο 
«€t τῶν συνήθων ἡμῖν διαπράττεσθαι. Καὶ vol γε 
καῦθ᾽ οἱ «rq εἰρήνης προῄγοροι xaX εὐσεθείας ων- 
σταντῖνος xaX Λιχίννιος, αὐτῷ τε ἐπιτρέπειν ἐπ- 
εστάλκεσαν (62), καὶ τοῖς ὑπ' αὐτοὺς ἅπασι διὰ προ- 


aut conventus ecclesiasticos agere, aut seiptum pa- 
lam facere et in apertum proferre ausus est: quippe 


cum nec epistola ipsa id nominatim concederet ; 


sed tantum juberet. ut ab omni calumnia et vexa- 
tione immunes servaremur. Conventus autem agere 
aut ecclesias exstruere, aut. aliud quid eorum qus 
nobis solemnia sunt peragere, nequaquam praci- 
piebat, Et tamen pacis ac pietatis patroni Constau- 
tinus et Licinius, tum litteris ad ipsum datis id se 
nobis concedere signiflcaverant : tum universis di- 
tioni suze famulantibus, propositis edictis et legi- 
bus idipsum perumiserant. Verum impius ille ne sic 
quidem flecti ac paululum cedere decrevit, nisi 
postquam divina eum persequente justitia ad id 


γραμμάτων xat νόμων συγχεχωρήκεσαν. Οὐ μὴν 6 B tandem invitus perductus est. 
δυσσεθέστατος ταύτῃ ἐνδοῦγαι προήρητο, εἰ pi ὅτε πρὸς τῆς θείας συνελασθεὶς δίχης, ὕστατόν γε ἄχων 


ἐπὶ coU χθη. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ. 


Περὶ τῆς τῶν θεοφι.ῶν βασιλέων νίκης. 
(Nic. H. E. νι, 57, $8). π 


Ἐκχπεριηλθε δ᾽ αὐτὸν (63) τοιαύτη τις αἰτία. τὸ 
μέγεθὸς vr οὐ κατ ἀξίαν ἐπιτραπείσης ἡγεμονίας 
αὐτῷ μηχέθ᾽ οἷός τε φάρειν, ἀλλὰ δι) ἀπειρίαν σώ- 
Φφρονος λογισμοῦ xal βασιλικοῦ, ἀπειροχάλως τοῖς 
πράγµασιν ἐγχειρῶν, ἐπὶ πάσῃ τε ὑπερηφανίας 
μεγαλαυχίᾳ την φυχὴν ἁλόγως ἀρθεὶς, Ίδη καὶ χατὰ 
τῶν τῆς βασιλείας χοινωνῶν, τὰ πάντα αὐτοῦ διαφε- 
ρόντων γένει τε xaX παιδείᾳ, ἀξιώματί τε xal συν- 
dosi, χαὶ τῷ Ye πάντων xopugatotátto, σωφροσύνη, 
χαὶ τῇ περὶ τὸν ἀληθῆ Θεὸν εὐσεθείᾳ, τολμᾷν ὥρμητο 
θρασύνεσθαι, xaX πρῶτον ἑαυτὸν ταῖς τιμαῖς àva- 
Ἱορεύειν (64). Ἐπιτείνας δὲ εἰς ἀπόνοιαν (63) τὰ τῆς 
μανίας, συνθήχκας ἃς πρὸς Λιχίννιον πεποίητο πα” 


libri. Quanquam Rufinns Sabinum dicit legem im- 
peratoris edicto suo praeposuisse. Sic enim habet : 
ε Sed Sabinus,qui per id tempus prafecturz cul- 
men gerehat, omnium provinciarum rectoribus 
scribens , et przlatam imperatoris inserens legein, 
etc. » Fatendum certe est, leges imperatorum ut 
plurimum, antelatas fuisse edictis prazfectorum 
praetorii, Cujus rei illustre exemplum habemus in 
collatione Carthaginensi, nbi post recitatam epistoe- 
lam iinpp. ad. Marcellinum tribunum et notarium, 
jubetur recitari edictum Marcellini, quod sic inci- 
pit : « Quid clementissimus princeps D. N. Hono- 
rius pro catholice fidei confirmatione decreverit, 
antelatorum apicum tenore monstratur, etc. » 
ldem etiam de epistolis imperatorum sentiendum 
est, quas magistratus semper suis jussionibus prz- 
ponebant. Sie Himerius rationalis /Egypti in epi- 
sola ad prxpositum Mareotz quam relert. Athana- 
sius in. Apolagia : Φρόντισογ τοίνυν προστυχὼν xal 
τῷ ἀντιτύπῳ τοῦ θείου γράμματος, ὃ μετὰ τοῦ 
οἰχείου σεθάσµατος προτέταχται, etc. 

(61) Σύνοδον συγκροτεῖνι Pro his verbis Nice- 
phorus babet συνάγειν, quam quidem ejus inter- 

retationem magnopere probo. Nam σύνοδος apud 

usebium, non seuper significat concilium episco- 
porum, sed interdum pro ecclesiasticis conventibus 
sumitur. 

(03) Αὐτῷτε ἐπιτρέπειν éxeccdAxecav. Muscu- 
lus vertit : « Maximino, ut ista concederet, scripse- 
rant. » Eumdem quoque sensum, .sed pluribus 
verbis expressit Christophorsonus. Ego aliud sibi 


C 


D 


CAPUT X. 
De victoria piorum Deoque acceptorum imperatorum, 


Porro hujusmodi causa ac necessitas eum quasi 
undique obsessum constrinxit. Cum magnitudinem 
principstus absque ullo merito ipsi concessi susti- 
nere amplius non posset : sed moderata et impera- 
toria prudentia penitus destitutus, inepte atque in- 
decore publica negotia tractaret; ac preterea arro- 
ganti mentis tumore temere esset elatus, etiam ad- 
versus ipsos imperii consortes , qui omnibus modis 
ipsum anteibant, genere, institutione, dignitate , 
prudentia: quodque priecipuum est, modestia et 
pietate erga verum omnium Deum : confidentia at- 
que insolentia ccepit extolli, sibique primum inter 
ipsos locum in titulis 363 atque honoribus vindi- 


voluisse Eusebium existimo : Constantinum scilicet 
ac Licinium scripsisse Maximino, se perwisisse 
Christianis ut conventus agerent et ecclesias :edifi- 
carent. Si quis tamen interpretationem.  Musculi 
sequi maluerit, per me licet. Mihi quidem nequa- 
quam verisimile videtur, Constantinum ac Licinium 
Maximino collegz? suo mandasse ut hic. concede- 
ret Christianis. ld. enim nimis arrogans fuisset. 

(63) Ἑκπεριῆ.10ε δ᾽ αὐτόν.  flujus verbi vim non 
intellexerunt interpretes. Quod equidem  imiror ; 
cum vulgata lexica eos docere potaerint verbi hu- 
jus significationem. Porro ab hac voce caput 10 
orditur vetustissumus codex  Mazarinus. Cujus 
auctoritate conjecturam meam confirmari non me- 
diocriter sum gavisus. Nam antequam eum codi- 
cem nactus essem, a proxime sequenti periodo 
caput 10 inchoaveram. Cum codice Maz. consentit 
etiam Reg. et Fuk. 

(64) Πρῶτον ἑαυτὸν ταῖς τιμαῖς draropebew, 
Ιά est, in titulis legum et constitutionum. Ítem in 
inscriptionibus operum publicorum , etatuarimm εἰ 
iinaginum se Maximinus priore loco nominavit ante 
Constantium et Licinium collegas, qui tamen senio- 
res erant Augusti. Verum Maximinus cum Casar 
ante ipsos creatus fuisset , principem locuin ob id 
sibi vindicabat. 

5) Eic dadrotav. Nicephorus inverso ordine 
legit ἐπιτείνας δὲ εἰς µανίαν τὰ τῆς ἀπονοίας , non 
male ἀπόνοια pro superbia sumitur, ut sexcentis in 
locis occurrit apud Joannem Chrysostomuim. 


851 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 853 


care. Dein ad desperationem usque progrediente in- A ρασπονδῄσας, πόλεμον ἄσπονδον αἴρεται' εἶτ ἐν 


sania, violato quod cum Licinio pepigerat faedere, 
bellum inexpiabile suscepit. Post hac cum brevi 
temporis spatio cuncta miscuissel, et universas ur- 
bes terrore ac tumultu implesset; collectis omni- 
bus copiis et ianumerabili ermatorum multitudine 
in unum coacta, adversus Licinium pugnaturus per- 
rexit; dzmonum quos ipse deos existimabat, au- 
xilio, et multitudine militum supra modum elatus. 

In ipso autem conflictu, ope divina penitus nudatus 

remansit ; et per illum qui solus est omnium Deus, 

victoria Licinio comparata est. Ac primum quidein 
militares copias quibus maxime confidebat, amisit. 

Cumque protectores eum nudum deseruissent, et ad 

Licinium tunc victorem trausfugissent , protinus 

abjecto imperiali cultu qui ipsum minime decebat, 

ignave adnioduimn et parum viriliter turbx se gre- 
galium immiscuit. Deinde fugiens, et in agris ac 

vicis sese occultaus, dum saluti δι consulit, vix 

tandem e manibus hostium evasit ; divina illa ora- 

cula vera prorsus ac fide digna esse reipsa confilr- 
nian$, qua sic babent : « Non salvatur. rex per 
multitudinem virtautis δή, nec gigas salvus erit in 
multitudine fortitudinis sue. Fallax equis ad salu- 
tem : in abundantia virtutis suz non servabitur. 
Ecce oculi Domini super metueutes eum, et. qui 
sperant in misericordia ejus : ut liberet α morte 
animas eorum *', » Sic igitur tyraunus cum summo 
dedecore atque ignominia ad partes imperii sui 
reversus, primum quidem furore percitus, multos 
sacerdotes ac prophetas deorum suorum, quos aute 
£uspexerat, et quorum oraculis excitatus bellum 

susceperat, tanquam przstigiatores ac deceptlores , 

atque insuper salutis sux proditores neci dedit. 

Postliec cum Christianorum Deo gloriam laudem- 

que tribuisset, et absolutissimam atque uberritnam 

legem pro eorumdem Christianorum libertate tulis- 
sel, mox gravissima aegritudine correptus, nulla 
ipsi dilatione concessa , extre:num diem clausit. 

Lex porro ab illo emissa sic habet : 

Exemplum constitutionis a. tyranno pro Christianis 
ἀαισ, εἰ ex Latino sermone in. Grecum trans- 
lata. 

« Imperator Cxsar Caius Valerius Maximinus, 
364 Germanicus, Sarmaticus, Pius, Felix, Invictus, 
Augustus. Provincialium nostrorum utilitati omni- 
bus modis nos perpetuo consulere, eaque ipsis li- 


V Psal. xxxi, 16-19. 


(66) Τὰ πάντα xwcac. Nostri codices omnes 
liabent χυχῄσας. Quod confirmat etiam Nicepliorus, 
: Quare nescio unde vulgatam Scripturam hauserit 
Rob. Stephanus. Nam et Regius codex, quem  ubi- 
que Sieplianus expressit, diserte scriptum habet 
xuxticaq. 

M ) AuuYv(o τῆς νίκης ἐξ αὐτοῦ τοῦ πάντων 
évóc xal µόνου Θεοῦ zpvt. loc loco nostri 
codd, Maz., Med, et Fuk. aliquot voces iuterserunt 
in bunc modum : τῷ τότε χρατοῦντι πρυτανευ: 
θείσης. Qux voces cum tertia. abhiuc linea iterum 
legantur, parum hic necessarias sunt. 

(08) "Οπτικό. Pedestres Maximini copias in- 


βραχεῖ τὰ πάντα χυχῄοας (06), πᾶσάν τε πόλιν ix- 
ταράξας, xai πᾶν στρατόπεδον µνυριάδων τὸ πλῆθος 
ἀνηρίθμων συναγαγὼν, ἔξεισιν εἰς µάχην αὐτῷ πα- 
ραταξάµενος, δαιμόνων ἑλπίσιν ὧν δὴ (peto θεῶν, 
xai ταῖς τῶν ὁπλιτῶν µυριάσιν, τὴν ψυχὴν ἐπηρμέ- 
vog. Kat óh συμθαλὼν εἰς χεῖρας, ἔρημος τῆς ἑχ 
Θεοῦ χαθίσταται ἐπισχοπῆς, Λιχιννίῳ τῆς νίχης ἓξ 
αὐτοῦ τοῦ πάντων Ey, xal µόνου θεοῦ πρν- 
τανευθείσης (07). Απόλλυσι δῆ πρῶτον τὸ ἐφ᾽ ᾧ 
ἐπεποίθει ὁπλιτιχὸν (08), τῶν τε ἀμφ αὐτὸν δο- 
ρυφόρων γυμνὸν xai πάντων ἔρημον αὐτὸν xata- 
λελοιπότων, xal τῷ τότε κρατοῦντι προσπεφευ- 
γότων, ὑπεκδὺς ὁ δείλαιος ὡς τάχιστα τὸν οὗ πρέ- 
ποντα αὐτῷ βασιλιχὸν χόσμµον, δειλῶς xal δυσγενῶς 


B καὶ ἀνάνδρως ὑποδύνει τὸ πλήθος, χᾶπειτα διαδι- 


δράσχει χρυπταξόµενός τε ἀνὰ τοὺς ἀγροὺς xaX τὰς 
χώµας, μόλις τῶν πολεµίων τὰς χεῖρας, τὰ τῆς σω- 
τηρίας αὐτῷ προμνώµενος διέξεισιν, ἔργοις αὐτοῖς 
εὖ µάλα πιστοὺς xal ἀληθεῖς τοὺς θεἰους ἀποφῄνας 
χρησμοὺς, ἐν οἷς εἴρηται’ « Οὐ σώζεται βασιλεὺς διὰ 
πολλὴν δύναμιν, xal γίγας οὐ σωθῄσεται ἐν πλήθει 
ἰσχύος αὐτοῦ φευδῆς ἵππος εἰς σωττρίαν, ἓν δὲ 
πλήθει δυνάµεως αὐτοῦ οὐ σωθήῄσεται. Ἰδοὺ οἱ ὁφθαλ- 
pot Κυρίου ἐπὶ τοὺς φοθουµένους αὐτὸν, τοὺς ἑλπί- 
ζοντας ἐπὶ τὸ ἔλεος αὐτοῦ, ῥύσασθαι Ex θανάτου τὰς 
Ψυχὰς αὐτῶν. » Οὕτω δῄτα αἰσχύνης ἔμπλεως ὁ τύ- 
ῥαννος ἐπὶ τὰ καθ) ἑαυτὸν ἑλθὼν µέρη, πρῶτον μὲν 
ἐμμανεῖ θυμῷ, πολλοὺς ἱερεῖς xal προφήτας τῶν πά- 
λαι θαυμαζομένων αὐτῷ θεῶν, ὧν δὴ τοῖς χρησμοῖς 


: ἀναῤῥιπισθεὶς τὸν πόλεμον ἤρατο, ὡς ἂν γόητας xal 


ἁπατεῶνας χαὶ ἐπὶ πᾶσι προδότας τῆς αὐτοῦ γενοµέ- 
νους σωτηρίας, ἀναιρεῖ, εἴτα 0h δοὺς δόξαν τῷ τῶν 
Χριστιανῶν Oct, νόμον τὲ tbv ὑπὲρ ἑλευθερίας a$- 
τῶν τελεώτατα xal πληρέστατα διαταξάµενος, δυσ- 
θανατήσας αὑτίχα, μηδεμιᾶς αὑτῷ χρόνου δοθείσης 
προθεσµίας, τελευτᾷ τὸν βίον. 'O δὲ καταπεμφθεὶς 
ὑπ) αὐτοῦ νόμος, τοιοῦτος ἣν / 


ἸΑντίγραφον ἑρμηνείας τῆς τοῦ τυράννου ὑπὲρ 
Χριστιανῶν διατάξεως., éx ᾿Ρωμαϊκῆς γὰώετης 
εἷς τὴν 'EA4Adéa µετα-ηφθείσης. 
εΛὐτοχράτωρ Καΐσαρ Γαϊος Οὐαλέριος Μαξιμῖνος, 

Γερμανιχὸς, Σαρματικὸς, Εὐσεθὴς, Εὐτυχὴς, Δνίχη- 

τος, Σεθαστός. Κατά πάντα τρόπον ἡμᾶς διηνεχῶς 

τῶν ἐπαρχιωτῶν τῶν ἡμετέρων τοῦ χρησίµου προ- 


telligi puto. Porro de hac Maximini pugna adver- 
sus Licinium in Illyrico solus ex historicis Zosi- 
mus loquitur in lib. 11, ubi scribit Licinium primo 
quidem cladem aliquam accepisse : sed mox repetito 
prelio, Maximinum in fugam versum ad Orientis 
partes se recepisse, et de reparando exercitu cogita- 
visse. Quod quidem mirifice convenit. cum Eusebii 
nostri narratione, qui scribit Maximinum fuso exer- 
citu suo, ad suas partes, id est in Orientem se re- 
cepisse. Pugna igitur illa in Europas partibus pu- 
guata est, anno Christi 315, Constantino iq οι 
Licinio 1! coss.,ut recte notat Sigonius in lib. 1n, 
De Occülentali imperio, 


855 


HISTORIA ECCLESIASTICJE 118. ΙΧ. 


εσϊ 


νοεῖσθαι δεῖ (09), xai ταῦτα αὐτοῖς βούλεσθαι παρέ- A benter prestore qu:€ omnibus maxime fructuoxa 


χειν οἷς τὰ λυσιτελῃ πάντων μάλιστα κατορθοῦται, 
xai ὅσα τῆς λυσιτελείας xal τῆς χρησιµότητός στι 
"τῆς χοινῆς αὐτῶν, καὶ ὁποῖα πρὸς τὴν δηµοσίαν λυ- 
σιτέλειαν ἀρμόνει, xal ταῖς ἑχάστον διανοίαις προσ- 
φιλη τυγχάνει, οὐδένα ἀγνοεῖν, ἁλλ᾽ ἕχαστον ἀνα- 
τρέχειν Ex! αὐτὸ τὸ γινόµενον, γινώσχειν τε ἕχαστον 
τῶν ἀνθρώπων xal ἔχειν &y. ἑαυτῷ, δΏλον εἶναι πι- 
στεύοµεν. "Onóze τοίνυν πρὸ τούτου δήλον γέγονε τῇ 
Ὑνώσει τῇ ἡμετέρᾳ, ἐκ ταύτης τῆς προφάσεως ἐξ fc 
χεχελευσµένον Tv ὑπὺ τῶν θειοτάτων Διοχλητιανοῦ 
χαὶ Μαδιμιανοῦ τῶν γονέων τῶν ἡμετέρων, τὰς συν- 
όδους τῶν Χριστιανῶν ἐξηρῆσθαι, πολλοὺς σεισμοὺς 
καὶ ἀποστερήσεις ὑπὸ τῶν ὀφφικιαλίων γεγενῆσθαι, 
καὶ εἰς τοὐπίὸν δὲ τοῦτο προχωρεῖν xazà τῶν ἕπαρ- 
χιωτῶν τῶν ἡμετέρων, ὧν μάλιστα πρόνοιαν τὴν προσ- 
ἧχουσαν Ὑγίνεσθαι σπουδάςοµεν, τῶν οὐσιῶν τῶν 
ley αὐτῶν κατατριθοµένων, δοθέντων γραμμά- 
των (70) πρὸς τοὺς ἡγεμόνας ἑκάστης ἑπαρχίας τῷ 
παρελθόντι ἐνιαυτῷ, ἑνομοθετήσαμεν, ἵν᾽ ἑάν τις βού- 
λοιτο τῷ τοιούτῳ ἔθει (71) fj τῇ αὑτῇ φυλαχῆῇ τῆς αὐ- 


τῆς θρησχείας ἔπεσθαι, τοῦτον ἀνεμποδίστως ἔχεσθαι 


της προθέσεως τῆς ἑαυτοῦ, καὶ ὑπὸ μηδενὸς ἔμπο- 
δίρεσθαι μηδὲ χωλύεσθαι, καὶ εἶναι αὐτοῖς εὐχέρειαν, 
ἄνευ τινὸς φόδου xal ὑποφίας, τοῦθ) ὅπερ ἑκάστῳ 
ἀρέσχει ποιεῖν. Πλην οὐδὲ voy λαθεῖν ἡμᾶς ἐδυνήθη, 
ὅτι τινὲς τῶν δικαστῶν παρενεθυμοῦντο (75) τὰς ἑμε- 
τέρας χελεύσεις, xal διστάςειν τοὺς ἡμετέρους ἀν- 
θρώπους περὶ τὰ προστάγµατα τὰ ἡμέτερα mao- 


εσχεύασαν, xal ὀχντρότερον προσιέναι ταύταις ταῖς α 
' volunt, ex hac indulgentia majestatis nostr: licere, 


θρησκείαις αἲς zv ἀρεστὸν αὑὐτοῖς, ἐποίησαν. "Iv 
τοίνυν εἰς τὸ ἑξῆς πᾶσα ὑποψία ἀμφιθολίας τοῦ ϱό- 
6ου (75) περια.ρεθῇ, τοῦτο τὸ διάταγμα προτεθῆναι 
ἑνομοθετήσαμεν, ἵνα πᾶσι δηλον γένηται, ἐξεῖναι τού- 
τοις οἵ τινες ταύτην τὴν αἴρεσιν xal thv θρησκχεἰαν 
µετιέναι βούλονται, Ex. ταύτης τῆς δωρεᾶς τῆς fius- 
τέρας χαθὼς ἕκαστος βοῦλεται f| δέον αὐτῷ ἐστιν (74), 
οὕτως προσιέναι τῇ θρησχείᾳ ταύτῃ fv ἐξ ἔθους θρη- 
σχεύειν εἴλετο' xal τὰ Κυριαχὰ δὲ τὰ οἰχεῖα ὅπως 
χατασχευάτοιεν, συγχωρεῖται. "Iva μέντοι καὶ μείζων 


(69) Προνοεῖσθαι δεῖ. Delenda est vox δεῖ, quam 
Nicephorus non agnoscit. Hxc enim omnia pendent 
ex verbo quod in fine prolixe periodi positum est, 
Solent quippe imperatores in legibus suis compo- 
nendis longas periodos adhibere ; id majestati re- 
gie congruere existimantes. Quod hodieque reges 
nostri faciunt. Paulo post scriho ex eodem Nice- 

horo, et ex codd. Mediceo et Mazarino οἱ Fuk. et 
b avil. . οἷς τὰ λυσιτελή πάντων μάλιστα κατορ- 
θοῦται. .- 

(70) Δοθέντων γραμμάτων. lutelligit epistolam 
suam ad Sabinum prafectum prztorio quam retu- 
lit Eusebius supra iu. cap. 9, Eam superiori anno 
Maximinus datau) esse dicit , id est, anno Christi 
$12, Coustantino n et Licinio n coss, Ex quo sequi- 
Wr, postremum hoc edictum Maxiwini scriptum 
exse anno Cliristi 343, Constantino iit et. Licinio ni 
6096. Porro inter epistolas εἰ edicta imperatorum 
hoc praecipuum discrimen est, quod epistole qui- 
dem noinen eorum ad quos misse sunt ascriptum 
habent ; cum edicta omnes generaliter alloquautur. 
Et edicta quidem publice proponuntur. Epistola 
vero olferuutur eis ad quos misss sunt, ut legitur 
in Gestis purgationis Caeciliani pag. 28, nec proponi 


sint, et quecunque ad communem ipsorum utilita- 
tem et commodum spectent, et reipublice inprimis 
conducant, quaque singulis grata siut et accepta : 
neminem ignorare, sed unumquemque res ipsas 
animo revolventem nosse ac persuasum habere con- 
fidimus. Certe cum antea nobis compertum fuisset, 
occasione legis illius quz a divis Diocletiano et Ma- 
Ximiano parentibus nostris lata erat, ut Christiano- 
rum conventus peuitus abolerentur; multas con- 
cussiones praedasque ab officialibus facta. esse, a!- 
que hoc malum in dies longius serpere adversus 
provinciales nostros,quibus maxime consultum vo- 
lumus, quorum facultates hoc przetextu graviter at- 
teruntur : superiore anno datis ad singulos provin- 


D ciarum prasides litteris statuimus, ut si quis a«d- 


hzrere huic sectz, et religionis illius observantiam 
sequi vellet, ei liceret absque ullo impedimento in 
proposito suo permanere, nec ullus eum impedire 
aut prohibere auderet; sed ut quisque eorum id 
quod sibi libituni esset, sine ullo metu ac suspi- 
cioue ageudi licentiam haberet. Verum ne nunc 
quidem latere nos poluit, quosdam ex judicibus 
pracepta nostra minus recte in!ellexisse , et in 
causa fuisse ut sudditi nostri jussionibus nostris 
diffiderent, et ad cultum religionis illius quam ma- 
xime probabant cunctantius accederent. Igitur. ut 
omnis in posterum suspicio metus et ambiguitas adi- 
matur, hoc edictum proponi statuimus, quo cuucti 
intelligant iis qui hanc sectam et religionem seqni 


prout cuique libitum aut acceptum fuerit, ad eam 
religionem cui ex more servire constituit colendam 
accedere, Sed et Dowinica sua ipsis instaurare 
conceditur. Czeterum ut indulgentia nostra proli- 
xior appareat, illud etiam sancire voluimus ; ut si 
que domus aut loca ad jus Christianorum ante- 
hac pertinentia, ex jussione divorum parentum 
365 nostrorum ad jus fisci devoluta sint, aut. ab 
aliqua civitate occupata, aut certe vendita, aut 


solent, nisi nominatim additum sit in fine epistolae, 
« proponatur. » Denique in epistolis nomen dunta- 
xal imperatoris cum paucissimis titulis praefigitur. 
]n edictis vero omnes tituli, nullo omisso, diligenter 
et ambitiose ponuntur. 

(14) To τοιούτῳ ἔθει. Rufinus legit ἔθνει, sic 
enim vertit, « uL si quis vellet genti. huic vel. reli- 
gioni adh;erere. » Vide quie supra notavi ad cap. 9 

(72) Παρεγεθυμοῦντο. Langus vertit « male ac- 
cepisse,» quod equidem valde probo. Nam παρενθς 

ἴόθαι proprie signilicat. male interpretari. At 

usculus, eumque secutus Christophorsonus verte- 
runt negligere , pro nibilo habere, minus recte. In 
codice Εικ. εἰ Savil. legitur παρ᾽ οὐδὲν ἑτίθεντο 
Quod videtur seliolii vice ad wargiuem — primo 
aseriptum, postea in textum irrepsisse. . 

(75) Ἀμφιθο.ίας τοῦ φόδου. Scribendum vide- 
tur ἀμφιθολίας τε φόδος. 

(74) Ἡ δέο» αὑτῷ ἐστιν. 'Hóta Regius codex. 
Sed in Mediceo ac Mazarino legitur ἡ δέον. Nice- 
phorus vero habet f| ὴδὺ αὐτῷ ἐστιν, non male. 
"Ἠδιον tawen mallem. Cum Nicephoro couseutiunt 
codd. Fuk et Savil. 





855 ΕΙΙΞΕΒΙΙ CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 8356 
alicui dono data; cuncta ad pristinum jus ac domi- A Υένηται ἡ ἡμετέρα δωρεά, xa τοῦτο νομοθετῆσαι xa: 


nium Christianorum revocentur, ut hac etiam in re 
pietatem ac providentiam nostram cuncti possint 
agnoscere. » Hxc sunt tyrdnni verba, qus post 
edicta illa adversus Christianos in zreis tabulis ab 
ipso proposita, nondum anno penitus exacto sub- 
secuta sunt. Et qui paulo antea nos profanos atque 
impios et in perniciem generis humani natos esse 
censuerat, adeo ut non modo urbes, sed ne agros 
quidem et solitudines incolere sineremur; ab eo 
constitutiones et. leges pro Christianis edebantur. 
Et qui nuper ante ipsius tyranni oculos flammis ac 
ferro, et bestiarum ac volucrum laniatu absume- 
bantur, cunctaque poenarum et mortis genera velut 
impii et religionis omnis expertes miserabilem in 
modum sustinebant, iidem nunc οἱ religionem co- 
lere dicuntur, et instaurare Dominica sua sinun- 
tur : quin et jura quaedam ipsis competere idem ty- 
rannus testatur fateturque. Hac igitur cum ille 
confessus fuisset, quasi quodam accepto beneficio ; 
ob eam ipsam causam mitiore quam merebatur 
poena affectus, repentina a Deo percussus plaga in 
secundo prelio mortem oppetiit. Porro non talis 
exitus vitz ei contigit, qualis ducibus atque impe- 
ratoribus contingere solet, qui pro gloria et pro 
notis ac familiaribus fortiter dimicantes gloriosam 
mortem constanti animo subierunt. Verum cum 
exercitus ipsius acie jam instructa staret in campo, 
ipse domi sedens ac sese occultans, subito utpote 
impius Deique hostis inflicta ccelitus plaga toto cor- 
pore percussus, debitas penas persolvit. Quippe 
gravissimis doloribus tormentisque exagitatus, pro- 
nus bumni volutabatür ; inedia contabescens ; carni- 
bus occulto quodam et divinitus immisso igne col- 
liquescentibus. Adeo ut cum ille jam penitus 
, difluxissent, pristine quidem form:e species omnis 
in illo aboleretur ; aridorum autem ossium quod- 
dam quasi simulacrum longo temporis tractu exsic- 
catum duntaxat remaneret, Itaque omnes qui ade- 
rant, corpus illius nihil aliud esse judicabant, quam 
sepulerum aniniz, in murtuo jam ac tabefacto cor- 
pore defoss:e. 966 Cumque acrius adhuc et vehe- 
mentius ab intimis usque medullis eum inflamma- 
tio torrerel, oculi quidein ipsi exsilieruut, et ex 
propriis sedibus avulsi, cxecum eum reliquerunt. 
Posthaec nihilominus adhuc spirans; multa spon- 
dens Domino, inortem advocabat, Tandemque ob 
contumelias quibus Christum afífecisset, merito 


(15 Eic χάρισμα δέδοται. Data ab imperatoribus 
intelligo. Solebant enim. imperatores, praedia quae 
fisco applicata fuerant petentibus donare. Vide ti- 
tulum in. codice De petitionibus, 

(70) Ilo-Aepápxatc- Sic in. codd. Regio Fuk. et 
Mazarino legitur, recte, ni fallor. Est enim epithe- 
tum vocis priecedentis στρατηγοῖς. Vulg. πολε- 
µάρχοις. Paulo post ex codd. Med. et Maz. scribe: 
πολλάχις ἀνδριξομένοις. Prior vox deest in vulgatis 
editionibus. 

(11) "Ec! αὐτῷ πρὸ τοῦ πεδίου. Improprie locu- 
tus videlur, pro eo, quod alii dicerent ἐπὶ τοῦ 
πεδίου. Sic alibi dixit πρὺ τοῦ δικαστηρίου, et πρὸ 


B 


«n&wocapev, Cv εἴ τινες οἰχίαι καὶ χωρία τοῦ δικαίου 
τῶν Χριστιανῶν πρὸ τούτου ἐτύγχανον ὄντα, Ex τῆς 
κελεύσεως τῶν γονέων τῶν ἡμετέρων εἰς τὸ δίχαινον 
µετέπεσε τοῦ φίσχου, f| ὑπό τινος κατελήφθη πόλεως, 
εἴτε διάπρασις τούτων γεχένηται, else elg χάρισµ’ 
δέδοταί (15) τινι, ταῦτα πάντα εἰς τὸ ἀρχαῖον δίχαιον 
τῶν Χριστιανῶν ἀνακληθῆναι ἐχελεύσαμεν , ἵνα xal 
ἐν τούτῳ τῆς ἡμετέρας εὐσεθείας xal τῆς προνοίας 
αἴσθησιν πάντες λάθωσιν. » Λὗται τοῦ τυράννον φω- 
ya, οὐδ' ὅλον ἐνιαυτὸν τῶν χατὰ Χριστιανῶν ἐν στ{-- 
Aag ἀνατεθξιμένων αὐτῷ διαταγμάτων ὑστερίσασαι.- 
Καὶ παρ) p ys μιχρῷ πρόσθεν δυσσεθεῖς ἐδοχοῦμειω” 
xai ἄθεοι χα) παντὸς ὄλεθροι τοῦ βίου, ὡς μὴ ὅτι γαι 
πόλιν, ἀλλ᾽ οὐδὲ χώραν οὐδ' ἐρημίαν οἰκεῖν ἐπιτρέπε---- 
σθαι, παρὰ τούτῳ διατάξεις ὑπὲρ Χριστιανῶν καὶ ν.---- 
µοθεσίαι συνετάττοντο, καὶ ot πρὸ βραχέος πυρὶ χαϊωα 
σιδἠρῳ, θηρίων τε xal οἰωνῶν βορᾷ πρὸ ὀφθαλμῶνω 
αὐτοῦ τοῦ τυράννου διαρθειρόμενοί, xal πᾶν εἴδοσπαα 
χολάσεως xal τιμωρίας, ἁπαλλαγῆς τα βίου οἰχτρό----- 
τατα, ὡς ἂν ἄθεδι χαὶ δυσσεθεῖς, ὑπομένοντες, οὕτοσααα 
νῦν πρὸς αὐτοῦ xal θρηαχεύειν ὁμολογοῦνται θρη---- 
σχείαν, xal ἐπισχευάζειν Κυριαχὰ ἐπιτρέπονται, χαπα 
δικαίων τινῶν αὐτοῖς μετεῖναι, αὐτὸς ὁ τὺραννός µαρ----- 
τυρεῖ xai ὁμολογεῖ. Καὶ δῆ τοιαῦτα ἐξομολογησάμε---- 
νος, ὥσπερ τινὸς τυχὼν εὐεργεσίας, τούτων δὴ αὐτῶν 
ἕνεχα, ἧττον f| παθεῖν αὐτὸν ἐχρῆν δύπου παθὼνω 
ἀθρόᾳ θεοῦ πληγεὶς µάστιγι, Ev δευτέρᾷ τοῦ πολέ- 
µου συμθολῇ χαϊαστρέφει. Γίνεῖαι 0 αὐτῷ τὰ τῖς 
καταστροφῆς οὐχ ola ἀτρατηγοῖς πολεμάρχαις (16), 
ὑπὲρ ἀρετῆς xal γνωρίµων πολλάχις ἀνδριζομένοις 
ἐν πολέμῳ, Την εὐχλεῆ ἡελευτὴν εὐθαρσῶς ὑπομεῖναι 
συνέθη, ἀλλὰ γὰρ ἅτε τις δυσσεθὴς xal θεόµάχος, τῆς 
παρατάξεως ἔτ᾽ αὐτῷ πρὸ τοῦ πεδίου (77) συνεστώ- 
σης, οἴχοι µένων αὐτὸς xal χρυπταζόµενος, τὴν προσ 
ἤκουσαν τιµωρίαν ὑπέχει, ἀθρόα θεοῦ πληγεὶς καθ 
ὅλου τοῦ σώματος µάστιγι, ὡς ἀλγηδόσι δειναῖς xci 
περιωδυνίαις ἐλαυνόμενον, πρηνῆη χαταπεσεῖν λιμῷ 
φθειρόµενον, τᾶς τε σάρχᾶς ὅλας ἀοράτῳ xat θεηλάτῳ 
πυρὶ τηκόμενον διαῤῥευσάσας, ὡς τὸ μὲν πᾶν εἶδος 
τῆς παλαιᾶς μορφῆς ἀφανισθῆναι, ξηρῶν δ᾽ αὐτῷ µό- 
νον ὁστέων οἷόν τι μακρῷ χρόνῳ χατεσχελετευµένον 
εἴδωλον ὑπολειφθΏναι' ὡς μτδ ἄλλο τι νοµίζειν τοὺς 
παρόντας, f| τάφον αὐτῷ τής wuync γεγονέναι τὸ σῶ- 
μα, £v ἤδη νεχρῷ χαὶ παντελῶς ἀποῤῥεύσαντι χατ- 
ορωρυγµένης. Σφοδρότερον δ' ἔτι μᾶλλον τῆς θέρµης 
αὐτὸν ἐκ βάθους μυελῶν καταφ)εγούσης, Ξροπηδῶσι 
μὲν αὐτῷ τὰ ὄμματα (18), xal τῆς ἰδίας λίξεως ἆπο- 


τοῦ βήματος. Sed et τὸ ἔτε, videtur positum 
pro δη. 

(78) Προπηδῶσιν αὐτῷ τὰ ὄμματα. Idem testa- 
tur Chrysostomus in oratione de sancto Babyla 
conira gentiles : τῶν μὲν γὰρ πάλαι βασιλευσάντων, 
οἳ τὰ τοιαῦτα τολμήσαντες, μετὰ πολλὰς χαὶ ἀφορί- 
τους συμρορὰς, αἰσχρῶς xaX ἐλεεινῶς τὸν βίον χατ- 
ἐλνσαν ' ὡς τοῦ μὲν τὰς χόρας ἔτι ζῶντος αὐτομά- 
τως ἐκπηδῆσαι τῶν ὀφθαλμῶν, Μαξιμῖνος οὗτος ἣν « 
τὸν δὲ µανέντα ’ τὸν δὲ ἀλλή τοιαύτῃ χρησάμενον 
συμτορᾶ. « Ex antiquis. enim imperatoribus ii. qui 
sinilia ausi sini perpetrare, post multas eágque 
intolerabiles calamitates , [Φάο ac miserabili exi 


837 


HISTORLE ECCLESIASTICA LIB. ΙΧ. 


838 


πεσύντα, πηρὸν αὐτὸν ἀφίησιν. 'O δ ἐπὶ τούτοις ἔτι Α haee. se perpeti confessus, animam  exholavit. 


ἑμπνέων, ἀνθομολογούμενος τῷ Κυρίῳ, θάνατον kr- 


εχαλεῖτο, καὶ τὸ πανύστατον, ἑνδίχως ταῦτα τῆς κατὰ τοῦ Χριστοῦ παροινίας χάριν ὁμολογήσας παθεῖν, τὴν 


Φυχὴν ἀφιῃσιν. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΑ’. 


Περὶ τῆς ὑστάτης ἁπωλείας τῶν τῆς θεοσεδείας 
ἐχόρων (Nic. H. E. vun, 59). 

Οὕτω 611a Μας,μίνου ἐκποδὼν Yevouévou, ὡς pó- 
vog ἔτι λείπων τῶν τῆς θεοσεθείας ἐχθρῶν, ἁπάντων 
χείριστος ἀνατέφηνε, τὰ μὲν τῆς τῶν ἐχκχλησιῶν 
ἀνανεώσεως ἐκ θεμελίων χάριτι θεοῦ τοῦ παντοχρά- 
τηρος ἡγείρετο, ὅ τε Ἀριστοῦ λόγος εἰς δόξαν τοῦ 
τῶν ὅλων θεοῦ διαλάµπων, µείνονα την πρόσθεν ἁπ- 
ελάµθανε ταῤῥησίαν, τὰ δὲ τῆς δυσσεθείας τῶν τῆς 
θεοσεθείας ἐχθρῶν αἰσχύντς xal ἀτιμίας ἐσγάττς 
ἐνεπίμπλατο. Πρῶτός τε yàp αὐτὸς ἐχεῖνος Μαξι- 
pivog, ἁπάντων πολεμιώτατος (79) ὑπὸ τῶν κρατούν- 
των ἀναγορευθεὶς, δυσσεθέστατος xaX δυσωνυμώτα- 
τος xai θεοµισέστατος τύραννος διὰ προγραμμάτὼν 
δηµοσίων ἀνξεστηλίτευτο, γραφαί τε ὅσαι εἰς τιμὴν 
αὐτοῦ xai τῶν αὐτοῦ παίδων κατὰ πᾶσαν ἀνέχειντο 
πόλιν, αἱ μὲν ἐς ὕψους εἰς ἔδαφος ῥιπτούμεναι συν- 

τρίθοντο, αἱ δὲ τὰς προσόγεις Ἱχρειοῦντο, σχοτεινῷ 
χρώµατι χαταμελανούμεναι, ἁνδριάντων τε ὁμοίως 
ὁπόαει εἰς τὴν αὐτοῦ ciu διανεστήχεσαν , ὡσαύτως 
ῥιπτούμενοι συνετρίἰθοντο, Ὑέλως xal παιδιὰ τοῖς 
ἐννδρίνειν xaX ἐμπαροινεῖν ἐθέλουσιν ἐχχείμενοι. Εἶτα 
δὲ χαὶ τῶν ἄλλων τῆς 0εοσεθείας ἐχθρῶν micat αἱ 
«tpa περιῃροῦντο, ἐχτείνοντο δὲ χαὶ πάντες οἱ τὰ 
Μαξιμίνου φρονουντἒς, ὅσοι μάλιστα τῶν ἓν ἀρχιχοῖς 
ἀξιώμασιν ὑπ' αὐτοῦ τετιμηµένοι, τῇ πρὸς αὐτὸν 
χολαχείᾳ σοθαρῶς ἐνεπαρῴνησαν τῷ καθ᾽ ἡμᾶς λόγῳ: 


CAPUT XI. 
De ultimo exitio liostium Christiane religionis. 


In hunc igitur modum sublato e. vivis Maxiinino, 
qui solus ex religionis hostibus adhuc relictus om- 
nes improbitate superavit, ecclesiarum quidem zedi- 
ficia omnipotentis Dei beneficio ab ipsis fundainen- 
tis renovata exsuruebantur, Christique doctrina ad 
gloriam sumini omnium Dei resplendens, majore 
quàm antea libertate frui ccepit. lmpii vero et reli- 
gionis hostes, summo dedecore atque ignominia 
afficiebantur. Primum enim Maximinus. ipse, hostis 
publicus ab imperatoribus renuntiatus, edictis pu- 


p blice propositis impiissimus ac delestandi / nominis, 


Deoque invisus tyrannus appellatus est. Sed εἰ ima- 
gines qux ipsi liberisque ejus honoris causa posite 
per singulas prope urbes visebantur, alie e sublimi 
deject:e confract:eque sunt ; alie inutiles redditze, 
obliterato scilicet nigris coloribus vultu. Statue 
quoque quotquot honoris ejus causa erect:e fuerant, 
deject:e similiter atque contritxs, cunctis qui illu- 
dere atque insultare voluissent, ad ludibrium ct : 
contumeliam expositze fuere, Postliec exteri etiam 
religionis hostes cunctis honoribus spoliati sunt. 
Omnes denique qui a Maximini pariter partibus 
stabant ; qui Ρίο reliquis provinciarum rectoribus 

ab eo culti et ornati, ut ei assentarentur, adversus 
religionem nostram insolenter debacchati fuerant, 


oio, ἣν ὁ παρὰ πάντας αὑτῷ τιμιώτατος xat αἰδεσι- C capite plectuntur. Ex quorum numero fuit Picentius, 


µώτατος, ἑταίρων τε Yvrowovatog , Πευχέτιος (80), 
δισύπατος xal τρισύπατος, καὶ τῶν χαθόλου λόγων 
ἔπαρχος (81) πρὸς αὐτοῦ καθασταµένος, Κουλχια- 


periere. Alterius enim adhuc. viventis pupill& ex 
oculis exsilierunt : Maximiui videlicet ; alter furore 
percitus ; alius alio oppressus incommodo morteni 
oppetiit. » Porro imperator qui furore percitus 
obiit, Diocletianus est. Id enim de illo testantur 
Eusebius et Constantinus. De Maximini autem cz- 
citate habesapud Epiphanium in libro De ponderibus. 

(19) Απάντων zxcAejucraroc. Scribendum vi- 
detur πολέμιος. Vult. enin; dicere Eusebius, Maxi- 
minum hostem publicum esse declaratum, Quod 
solemniter fiebat senatus consulto, ut docent. scri- 
ptores Histor.ze Augusta: imultis in locis, et precipue 
ubi de Maxim.no. 

(80) Πευκέτιος. Picentium. verti : quo. nomine 
quidain fuit calumniator Con-tantii temporibus , ut 
scribit Zosimus in fine lib. n. Certe Latini Picentes 
vocant, quos γα οἱ Πσυκετίους. 

(81) To» καθό.Ίου Aóyur ἔπαρχος. Przfeclum 
praetorio iutelligere videtur : ἔπαρχος eniin non di- 
citur nisi de pr:rfectis praetorio, aut urbi. Adde quod, 
tum Eusebiusaflirmet l'icentium summis honoribus et 
geininato consulatu ornatum fuisse a Maximino, in- 
eptum esset dicere, eum procuratorem summ rei ab 
illo factum fuisse, quxe exilis adinodum dignitas fuit. 
Sed contra hane sententiam facit primo, quod τῶν 
χαθόλου λόγων vocabulo semper Eusebius rationalem 
teu procuratorem summae rei designat, ut supra no- 
αγίας non semel. Deinde praefectus pr:et. Maximi- 
hi fuit Sabinus, ut supra vidimus auno Christi 914 et 


in summo honore ac veneratione ab eodem liabitus, 
et sodalium omnium longe charissimus : quem ille 
iterum ac tertio consulem et praefectum ac procu- 


$19. Nec vero dignitas illa procuratoris summze rei, 
inter viles ac postremas numeranda est. Nam et Ma. 
crianus, ls qui sub Gallieno imperium arripuit, eum 
honorem gessit; et Eusebius ipse in lib. vin, cap. 10, 
ἀρχὴν οὗ τὴν τυχουσαν appellat, ubi de Philoromo 
martyre loquitur. Quod autem ait Eusebius, Picen- 
tium a Maximino bis ac tertio consulem factum 
fuisse, non modicam hahet difficultatem, Jam supra 
observavimus, Maximinum Augusti nomen sibi as- 
sumpsisse post obitum Galerii, anno Christi 511. 
lgitur ante lioc tempus cum. Casar tantum esset, 
Picentium cousulem facere nou potuit, Soli enim 
Augusti creandorum consulum jus habebant. ltaque 
post mortem Galerii Maximinus seipsumet Picentium 
eodem auno cousulem declaravit, Sequente, item 
anno Maximinus n et Picentius i1 consules fuerunt in 
Orieute, cum in Occidente Constantinus im et Licinius 
consules essent : in ltalia vero et Africa Maxentius 
quartum solus, Secuto deinceps anuo, qui fuit Chri- 
sti 315, idem Maximinus ni et Picentius 11 consules 
ju Oriente fuerunt, ut. ex hoc insigni Eusebii loco 
Perspicue colligitur. Neque enim credibile esi, 
daximinum alteri quidem tribuisse tertium consu- 
latum, ipsum vero ne seiuel quidem consulem fuis- 
se. Certe in Chronico Alexandrino Galerius Maxiimi- 
nus cousul ponitur cum Maxiuniano vini consule, 
qui est annus Christi 914. Quanquam in illo CAro- 
nico dicitur Galerius Maximus. Nos igitur tres Ma- 
xiinini consulatus primi omn:uin observavimus. liy 


n9 EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


840 


ratorem summ rei creaverat,. Et Culcianus omni- A νός (82) τε ὡσαύτως διὰ πάσης ἀρχιχῆς προελθὼ» 


. bus siiniliter magistratibus et provinciarum admi- 
nistratiohibus perfunctus, qui eL ipse innumeris 
Christianorum exdibus apud /Egyptum inclaruera!. 
Alii 367 preterea non pauci, a quibus potissi- 
mum con(irmata et aucta. esse Maximini Ltyrannica 
crudelitas videbatur. Porro etiam Theotecnum ad 
supplicium vocabat divina justitia, haudquaquam 
oblita eorum quie ille adversus Christianos perpe- 
traverat. Etenim ob simulacrum illad quod Antio- 
chi: consecraverat, prosperiore fortuna uti visus, 
etiam przses provincie a Maximino factus fuerat. 
Sed cum Licinius Antiochiam venisset, εἰ przsti- 
giatores pervestigare ac deprehendere instituisset, 
inter ceteros etiam novi illius simulacri prophe- 


ἑξουσίας, ὁ xaX αὐτὸς µυρίοις τοῖς χα” Αἴγυπτον Xp:- 
στιανῶν ἑλλαμπρυνόμενος αἵμασιν, ἄλλοι τε ἐπὶ 
τούτοις οὐκ ὀλίγοι, δι ὧν μάλιστα τὰ τῆς Μαξιμίνου 
τνραννίδος ἐχκραταιοῦτό τε xal ηὔξετο. Ἐχάλει δὲ 
ἄρα xai θεότεχνον (85) ἡ ólxn, οὐδαμῶς τὰ χατὰ 
Χριστιανῶν αὐτῷ πεπραγμένα λ{θῃ παραδιδοῦσα. 
Ἐπὶ μὲν γὰρ τῷ χατ Αντιόχειαν ἱδρυθέντι παρ᾽ 
αὑτοῦ ξοάνῳ δόξας εὐημερεῖν, ἔδη xaX ἑγεμονίας 
Ἠξίωτο παρὰ Μαξιμίνου. Λικίννιος δ᾽ ἐπιθὰς τὶς 
Αντιοχέων πόλεως, φωράν τε γοῆτων πο.ησάµενος, 
τοὺς τοῦ νεοπαγοῦς ξοάνου προφήτας χαὶ ἱερεῖς βα- 
σάνοις ἠχίξετο, τίνι λόγῳ τὴν ἀπάτην χαθυπεχρ(- 
νοντο πυνθανόµενος. Ὡς δ' ἐπικρύπτεσθαι αὐτοῖς 
πρὸς τῶν βασάνων συνἑλαυνοµένοις ἀδύνατον ἣν, 


tas et sacerdotes tormentis subjecit, qua ratione D ἑδήλουν δὲ τὸ πᾶν µυστήριον ἁπάτην τυγχάνειν τέχνη 


fraudem concinnassent interrogans. Qui cum ve- 
ritatem amplius celare non possent vi lormentoe 
rum adacti, totiusque inysterii scenam a Theotecno 
arie quadam compositam fuisse faterentur ; Lici- 
nius merito supplicio cunctos afficiens, primum 
quidem Theotecnuin ipsum, deinde reliquos fraudis 
30 prastigiarum conscios ac participes, post pluri- 
mos cruciatus interfici jussit. Adjecti sunt his om- 
nibus etiam Maximini liberi ; quos ille jam imperii 
consortes el titulorum atque imaginum participes 
' fecerat. Denique propinqui omnes tyranni, qui fastu 
et insolentia elati cunctos mortales potentia sua 
oppresserant, eadem cum illis quos supra memora- 
vimus summa cum ignominia perpessi sunt. Quippe 
qui disciplinam non accepissent ; neque admonitio- 
nem illam intellexissent ac percepissent. quz in 
sacris Litteris sic edita est : « Nolite confidere in 
principibus, in filiis hominum in quibus nou est sa- 
Jus. Exibit spiritus ejus et revertetur in terram 
suam : in illa die peribunt omnes cogitationes 
eorum **, » Sic igitur omni malorum colluvie expur- 
"gata, solis Constantino ac. Licinio imperium quod 
ipsis competebat, firmum nullique obnoxium invidiz 
remansit. Qui cum beneficiorum qua a Deo acce- 
perant sibi conscii essent, ante omnia impietate e 
medio sublata, studium virtutis, divini numinis 
amorem οἱ pietatein, gratumque erga Deum animum, 
latis pro Cbristianorum religione legibus declararunt. 
Finis libri noui Ilistorig ecclesiastice. 


5! Psal. cxLm, 2-4. 


τῇ θεοτέχνου μεμηχανημένην, τοῖς πᾶσι τὴν ἀξίαν 
ἐπιθεὶς δίχην, πρῶτον αὐτὸν Θεότεχνον, εἶτα δὲ xal 
τοὺς τῆς Υοητείας χοινωνοὺς, μετὰ πλείστας ὅσας 
αἰχίας θανάτῳ παραδίδωσι. Τούτοις ἅπασι προσετ[- 
θεντο χαὶ οἱ Μαξιμίνου παῖδες οὓς δη xal τῆς βα- 
σιλιχῆς τιμῆς, τῆς τε Ev πίναδι xax Υραφαῖς ἀναθξ- 
σεως πεποίητο Χοινωνούς * xal οἱ συγγενεῖς δὲ τοῦ 
τυράννου τὸ πρὶν αὐχοῦντες, xal πάντας ἀνθρώπους 
χαταδυναστεύειν ἐπηρμένοι, τὰ αὐτὰ τοῖς προδεδη- 
λωμέγνοις μετὰ τῆς ἑσχάτης ἀτιμίας ἔπασχον, Enc 
μὴ ἐδέξαντο παιδείαν (84), μηδὲ ἔγνωσαν μηδὲ συν- 
ἤχαν τὴν φάσχουσαν Ev ἱεροῖς λόγοις παραχέλευσιν * 
« Mj πεποίθετε ἐπ᾽ ἄρχοντας, ἐπὶ υἱοὺς ἀνθρώπων, 


* p» , - . - 
c? οὐχ ἔστι σωτηρία * ἐξελεύσεται τὸ πνεῦμα αὐτοῦ 


xai ἀποστρέφει εἰς τὴν γΏν αὐτοῦ ' tv ἐκείνῃ τῇ 
ἡμέρᾳ ἀπολοῦνται πάντες ob διαλογισµο). αὐτῶν. » 
Οὕτω 655a τῶν δυσσεθῶν ἐχχαθαρθέντων, µόννις 
ἐφυλάττετο τὰ τῆς προσηχούσης βασιλείας βἐδαιά τε 
xaX ἀνεπίφθονα , Κωνσταντίνῳ xal Λικιννίῳ; ot. τὸ 
πρόσθεν ἁπάντων ἐχχαθάραντες τοῦ βίου τὴν θεο- 
εχθρίαν, τῶν Ex Θεοῦ πρντανευθέντων ἀγαθῶν αὖ- 
τοῖς ᾖσθημένοι, τὸ φιλάρετον xal θεοφιλὲς, τό τε 
πρὸς τὸ θεῖον εὐσεθὲς χαὶ εὐχάριστον διὰ τῆς ὑπὲρ 
Χριστιανῶν ἐνεδείξαντο νομοθεσίας. 


Τέλος vov ϐ' Λόγου της Εκκλησιαστικής 
Ιστορίας. 


quibus colligi potest, Maximinum circiter biennio D nus tamen Quintianum vertit. Apud Nicephorum Λευ- 


ugustuim fuisse, cum jam antea vn. annis Cesar 
fuisset; et ad annum Christi 3189. pervenisse. Quod 
etiau ex epistolis ejusdem demoustravimus. Proinde 
miror, unde in Eusebii Chronicon irrepserit adeo 
gravis error, ut mors Maxiinini ante caedem Maxen- 
tii referatur. Quod quidem Hieronywi culpa com- 
missum videlur, quippe qui Eusebiano Chronico 
multa de suo addidit. 

(82) Kov.Axiavóc. Fuerat hic preses  Thebaidis, 
ut testatur Epiphanius in hzresi 68, qux est Mele- 
tianurum, his verbis : Κουλχιανὸς [2 ἣν ἔπαρχος 
τῆς Θηθαΐδος. ᾿Αλεξανδρείας δὲ Ἱεροχλῆς. Scribe 
meo periculo Κουλχιανός ex hoc Eusebii loco, Πυβ- 


χιανός scribitur, utrumque mendose. Culcianus eniin 
dicebatur hic praeses, ut prater Euscbium docent 
Acta passionis Phile: martyris. 

(83) Gcórexvov. De hoc Theotecno Eusebius 
supra in hoc libro. Hunc lleoiecnum Galerio Ma- 
Ximiano persuasisse ut persecutionem — adversus 
Christianos instiueret, scribit Cedrenus, Sed falli- ' 
tur, dum Galerium Maximianum pro Galerio Maxi- 
mino accepit, qui solemnis est error recentioruu 
Grecorun. 

(84) Μὴ ἐδέξαντο παιδείαν. Locutio est sacrx 
Scripturze. Sic in. psalmo u : Apprehendite discipli 
nam, et iunumeris in locis Veteris Iustrurenii. 


81 


B4 ΠΙΣΤΟΒΙΑ: ECCLESIASTICAE LIB. X. 


EYXEBIOY 


TOY ΠΑΛΜΦΙΛΟΥ 


ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ 


ΛΟΓΟΣ TY 


EUSEBII PAMPHILI 


ECCLESIASTICJE HISTORLE 
LIBER DECIMUS 





TAAE KAI H AEKATH ΠΕΡΙΕλΕΙ ΕΙΒΛΟΣ ΤΗΣ ERRKAHXSXIAZTIKIIZ 
ΙΣΤΟΡΙΑΣ. 
α’. Περὶ τῆς ἐκ θεοῦ πρυτανευθεἰίσης ἡμῖν εἰρή- A c*. Περὶ τῶν Χριστιανοἲς προσηκόντων.. 





7ης. 
P. Περὶ τῆς τῶν ἐκχ.Ίησιῶν ἀναγεώσεως. 
I- Περὶ τῶν xacà πάντα τόπον ἐγκαινίωγ. 

. Πανηγυρικὸς ἐπὶ τῇ τῶν πραγμάτων φαιδρό- 


σηςι. 
e£. Αγτίηραφα βασιλιχκῶν νόμων. 


V. Περὶ τῆς τῶν xAnpuxór ἀ.1ειτουργησίας 
Y. Περὶ τῆς Λικιγγίου εἰς ὕστερον xaxotpo:t(ac, 
καὶ τῆς xataccpozic abccv. 
9. Περὶ τῆς véxnc Κωνσταντίνου καὶ τῶν 02^ ab- 
ιν τοῖς ὑπὺ τὴν Ῥωμαίων ἑξουσίαν ύχαρ- 
των. 


IN DECIMO ECCLESIASTICAE "']STORI.£ LIBRO 
Hll£C CONTINENTUR. 


lI. De pace qua nobis a Deo procurata est. 

ΙΙ. De instauratione ecclesiarum. 

MI. De ecclesiarum ubique dedicarionibus., 

1V. Üraiio paneqyrica de splendore et gloria rerum 
ROslTarum. 

V. Exempla legum imperialium. 

V1. Da rebus ad Christianos pertinentibus. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Α’. 


Περὶ τῆς ἐκ θεοῦ πρυταγευθείσης ἡμῖν» εἰρήγης. 
"1 (Nic. Η. E. vit, 40). 


Θεῷ δὴ χάρις ἐπὶ πᾶσι τῷ παντοκράτορι xaX pa- 
σιλεἴ τῶν ὅλων , πλεΐστη δὲ καὶ τῷ Σωτῆρι xa λν- 
τρωτῇ τῶν φυχῶν ἡμῶν Ἰησοῦ Χριατῷ, δι οὗ τὰ 
τῆς εἰρήνης Ex τε τῶν ἔξωθεν ὀχληρων, xal τῶν κατὰ 
διάνοιαν, βέδαια xal ἁἀσάλευτα Φνλάττεσθαι ἡμῖν 
διαπαντὸς εὐχόμεθα. "Apa Oi ταῖς cat; εὐχαῖς xa 
τὺν δέχατον bv τούτῳ τοῖς προδιεξοδευθεῖσι τῆς ἑκ- 
χλησιαστιχτις ἱστορίας ἐπιθέντες τόμον. σοὶ τοῦτον 
ἐπιγράγομεν, ἱερώτατέ µοι Παυλῖνε (85). ὥσπερ 
ἐπισρράγισμά σε τῆς ὅλης ὑποθέσεως ἀναθδοώμενοι, 

(85) Ἱερώτατέ µοι Hav.Aive. Paulinum intelligit 
episeopum Tyri, cui libros suos. Historie ecclesia- 
siicm nuncupavit Eusebius. Ejus enim consilio hoc 


argumentum aggressus fuerat, ut hic nou obscure 
innuit. Porro Eusebius consulto ac de industria 


Ῥλτποι. Ga. XX. 


ΤΗ. De immunitate clericorum. 

ΥΠ. De Licinii subsecuta posthee. malignitate, de- 
que ejus interitu. 

IX. De Constantini victoria, et de bonis quc cunetis 
in orbe Romano degemiibus illius opera comii- 
gerunt. 


CAPUT I. 
De pace que nobis a Deo procurata est. 


Dc omnibus igitur gloria sit omnipotenti regique 
omnium Deo; gratia item Servatori ac redemptorl 
animarum nostrarum Jesu Christo, per quem pre» 
camur ut pax nobis firma et stabilis, immunisque 
tum ab externarum rerum, tum ab omnibus animi 
molestiis ae pérturbationibus perpetuo couservetur. 
Porro quandoquidem tuis precibus adjuti hune 
decimum histori: ecclesiastice 389 librum, prio- 
ribus jam decursis opportune tandem adjecimus , 
eum tibi nuncupantes, sacratissime Pauline, te vel- 
noluit cos libros in principio operis, ut (icri solet, 
Paulino nuncupare, οὗ modes'iam, ni fallor, Ῥλιι- 
lini. Sed couteutus fuit, in line operis, eun ho- 


norifice compellare. Parum enim referre existima- 
vit, in exordio an in (ine libros suos ei inscmibes 


21 


815 


EUSEDBIi CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


814 


ut signaculum totius operis nostri predicabimus. A Εἰχότως δ' tv ἀριθμῷ τελείῳ τὸν τέλειον ἐνταῦθα 


Nec absurde, ut opinor, absolutam omnibus nume- 
ris orationem panegvricam de ecclesiarum instau- 
ratione hic in perlecto numero collocabimus ; ob- 
teniperantes liac in re Spiritni divino qui nos hor- 
tatur his verbis : « Cantate. Domino canticum no- 
vum, quia mirabilia fecit, Servavit eum dextera 
vjus et brachium sanctum ejus. Notum fecit Doni- 
nus salutare suum ; in conspectu gentium revelavit 
justitiam suam 9*. » Ilaque saerze Scripture novuin 
nobis canticum ordiri pracipienti imprasentiaruim 
surcinamus : quandoquidem — post illa visu tetra 
dictuque ipso liorrenda, tandem ca videre eaque 
festa celebrare nobis concessum est, qux plurimi 
antea vere justi ac martyres Dei cernere in hac 
vita atque audire omnibus votis optarunt, nec ta- 
men videre atque audire potuerunt, Sed illi quidem 
velocissimo cursu pr:egressi, longe meliora ac pr:e- 
stantiora adepti suut : in celum ipsum et ad diviuse 
voluptatis paradisum translati. Nos vero hxc etiam 
quibus fruimur, majora esse meritis nostris confi- 
tentes magnilicentiam divini bencficii cum quodam 
stupore miramur : Deumque ejus auctorem totis 
animi viribus merito veneramur; ea qu: oliin per 
Prophetam pradixerat et quam. sacris Voluminibus 
prodita sunt, verissima esse testantes. Sic autem 
habent * « Venite et videte opera Domini qux po- 
suit prodigia super terram : auferens bella. usque 


9? Psal, xcvi, 1,2. 


ret. Eidem Paulino libros duos Περι τοπικῶν ὀνομά- 
των nuncupavit Euscbius : quorum prior qui divisio- 
nem 12 tribuum, et descriptionem urbis Jerusa- 
lem, et externarum gentium Hebraicas appellationes 
continebat, hodie desideratur, Posterior vero qui est 
de locis Hebraicis, ante viginti aunos Graece editus a 
Hh. P. Bonlrerio ; cui przlixa est epistola ad Pauli- 
num. ln qua Eusebius hortatu Paulini id opus a se 
susceptum fuisse teslatur, euinque compellat his 
verbis : ἱερὲ Θεοῦ ἄνθρωπε, Πανλῖνε. Fuil. igitur 
Paulinus ἐργοδιώκτης Eusebii nostri, sicut. Ambro- 
sius olim fuerat Origenis. Jn eadem epistola emeu- 
daudus est obiter levis error qui fefellit interpretem. 
Nain ubi legitur ££ ὃς ἐν τούτῳ xai ἀχολούθως ἑχεί- 
vote, eic., scribendum est procul dubio ἑξῆς ἐν τού- 
«t», ete. Porro hie Paulinus presbyter primum [uit 
Autiochiz. Inde ad episcopatum Tyriorum evectus, 
summa cum laude eam tPccelesiam. administravit, 
Tandemque pulso Antiocheua sede Eustathio, ab 
Autiochensibus evocatus, Antiochiz praefuit, ut do- 
cel Eusebius jn libro Coutra Marcellum, cap. 4, hus 
verbis : 'EzX τὸν τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπον, τὸν ὡς ἁληθῶς 
τρισμακάριστον, τρἐπεται Πανλῖνον. ἄνδρα μὲν τ'- 
µηθέντα τῆς Αντιοχέων Ἐχκλτσίας πρεσθείῳ, δια- 
πρεπῶς δὲ τῆς Τυρίων ἐπισχοπεύσαντα ' οὕτω τξ ἐν 
τῇ ἐπισχοπῇ δαλάµφαντα, ὡς τὴν ᾿Αντιωχέων Ἐσκλη- 
atav, ὡς οἰκείου ἀγαθοῦ, µεταποιτθῆναι αὐτοῦ. SIC 
enim legendus est hic locus, quem interpres non iu- 
tellexit: «Invebitur, iuquit, deiuceps iu Paulinum, 
virum Dei, ac prorsus beatissimum, qui presbyteri 
quidem dignitate exornatus est ÀÁniioctiide : episco- 
patum. auiem Tyri tanta. cum laude. adininistravit, 
uj Antioclensis Ecclesia eum sibi tauquam  pro- 
prium bonum vindicaverit. » Certe Puilusiorgius in 
Jib. i, cap. 19, diserte scribit, Paulirum ab episco- 
ypatu Tyri Antiochiam translatum in Eustataii locum 
BUcCéssisSe, el post sex mienses e vivis abiisse. 
Mdeu ex Philustorgio habet Suidas in voce Δέ- 
τις. Falsum  roinde est auod ait. Niccias iu Znc- 


b 


C 


xal πανηγυριχὸν τῆς τῶν ἐχχλησιῶν ἀνανεώσεως 
λόγον χατατάξοµεν, θείῳ Πνεύματι πειθαρχοῦντες, 
ὧδέ πως ἐγχελευομένῳ'  «"Acazs τῷ Kupío ἆσμα 
χαινὸν, ὅτι θαυμαστὰ ἐποίησεν. Ἔσωσεν αὐτὸν (S6) 
ἡ δεξιὰ αὐτοῦ , xaY ὁ βραχίων ὁ ἅγιος αὐτοῦ * ἑγνό- 
ρισε Κύριος τὸ σωτῄῆριον αὑτοῦ , ἐναντίον τῶν ἐθνῶν 
ἀπεχάλυφψε τὴν διχαιοσύνην αὐτοῦ. » Καὶ δῆ τῷ λο- 
Υίῳ προστάττοντι τὸ χαινὸν ἆσμα, διὰ τοῦδε νῦν &xc- 
λούθως ἐπιφωνῶμεν, ὅτι δῃ μετὰ τὰς δεινὰς xax σχο- 
τεινὰς ἐχείνας ὄψεις τε χαὶ διηγέῳσεις, τοιαῦτα νῦν 
ópàv χαὶ τοιαῦτα πανηγυρίζειν Ἀξιώθημεν , ota. τῶν» 
πρὸ ἡμῶν πολλοὶ τῷ ὄντι δίχαιοι καὶ θεοῦ μάρτυρες 
ἐπεθύμησαν ἐπὶ γῆς ἰδεῖν, xal οὐχ ε-δον, καὶ ἀχοῦ- 
σαι, καὶ οὐκ ἤχουσαν. 'AXÀ' οἱ μὲν f; τάχος σπεύσαν- 
τες, τῶν πολὺ κρειττόνων ἔτνγον , Ev τ αὐτοῖς οὖρα- 
vols καὶ παραδείσῳ τῆς ἐνθέου «pugne (81) àvapza- 
σθέντες, ἡμεῖς 65 xal τάδε μείζονα ἡ xa0' ἡμᾶς 
ὑπάρχειν ὁμολογοῦντες, ὑπερεχπεπλήγμεθα μὲν τῆς 
του αἰτίου μεγαλοδωρεᾶς τὴν χάριν, θαυμάζοµμεν δὲ 
εἰχότως ὅλης duy; δυνάµε. σέθοντες, xat ταῖς áva- 
γράπτοις προῤῥήσεσιν ἀλήθειαν ἐπιμαρτυορῦντες, 
δι) ὧν εἴρηται" € Λεῦτε καὶ ἴδετε τὰ ἔργα τοῦ θεοῦ, 
ἃ ἔθετο τέρατα ἐπὶ τῆς γῆς, ἀνταναιρῶν πολέμους 
μέχρι τῶν περάτων τῆς YT; (88): τόςξον συντρίψει 
χαὶ συνθλάσει ὅπλον, καὶ θυρεοὺς γχαταχαύσει ἐν 
πυρί.» ἐφ' οἷς εἰς ἡμᾶς ἐναργῶς πεπληρωμένοις 
χαίροντες, τὸν ἐφεξῆς συνείρωµεν λόγον. ᾿Ἡφάνιστο 


sauro orthodoxe fidei, solum Ῥ]]οςιογσίαπι scr;be- 
re, Paulinum post abdicationem | Eustatliii, Autio- 
chiam Tyro translatum. fuisse, Non. enim solus 


Philostorgius id scripsit, cuin. idem: quoque. aflir- 


met Eusebius in loco quem modo citavi. Mor- 
tuus est igitur Paulinus auno Christi 528, eum cpi- 
scopatum Antiochie sex tnenses gessisset, Quare 
graviter fallitur Gotliofredus, qui, in notis ad Philo- 
storgium, Paulinum anno. Christi 524. mortuutu 
esse supponit, et Pbilostorgium arguit iconstanii;e. 
Atqui Philostorgius optime sibi constat : parum 
vero sibi coustat ipse Gothofredus, qui Paulinum 
Tvri episcepuim mortuum esse scribit anno Christi 
924. Atqui Paulinus Tyri episcopus Nicaeux synodo 
inierfuit, et post illam synodum aliquaudiu supervi- 
xit, ut docent Theodoritus.— lib. 4, cap. 6. et Sozo- 
menus in lib. n, cap. 18, et Theodorus Mopsueste- 
nus apud Nicetam in lib. v, cap. 7. ldem cum Go- 
thiofredo scribit Rob. Montacutius in notis ad librum 
| Eusebii Contra Marcellum ; Paulinum scilicet eum 
qi Tyro Antiochiam translatus est, ante synoduin 

icicuamobijsse,quod est, ut dixi, absurdissimum. 
Nam quem ante. synodum Nicenam mortuutn es e 
allirmat, eundem Arianz factionis signiferum fuisse 
dicit. Baronius quidem Paulinum anno Christi 224 
obiisse, cique Eustatlhium successisse scribit, quei" 
in eo secuti sunt Gothofredus et Montacutius. Ve- 
rum Baronius Pauliuum illum, quem praidecessorem 
Eustathii facit, non ldieit episcopum fuisse Tyri; 
quod Gothofredus et Montacutius perperam dixere. 

(80) Ἔσωσεν «αὐτόν. Αὐτῷ legit liomaaa. LXX 
interpretum cditio; sed magis placet altera. lectio, 
quam in quatuor codicibus Maz., Med. et Fuk. ac 
Sav. inveni, ἔσωσεν αὐτὸν fj δεξιὰ αὐτου. 

(87) Παραδείσῳ τῆς ἐγδέου ερυφῆς. Alludit ad 
locum Ezechielis. Viue Origenem pag. 4i7. 

(88; Μέχρι τῶν περάζων τῆς γῆς. Codd. Maz., 
Mcd. et ΕΚ. liabent τῆς οἰκουμέάνης. 


845 


HISTORIE ECCLESIASTICAE LIB. X. 


846 


μὲν δὴ καθ) ὃν δεδήλωται τρόπον, πᾶν τὸ τῶν θεοµι- A ad fines terr. Arcum conteret, conf inget arm» 


σῶν γένος, xai τῆς ἀνθρώπων ἀθρόως ὄψεως οὕτως 
ἐξαλήλειπτο, ὡς πάλιν (nua θεῖον τέλος ἔχειν τὸ 
λέγον  «Εΐδον ἀσεθη ὑπερυψούμενον xal ἑπαιρόμε- 
νυν ὡς τὰς χέδρους τοῦ Λιόάνου " καὶ παρῖλθον xal 
l6o) οὐκ Tv, xai ἐςήτησα τὸν τόπον αὐτοῦ xaX οὐχ 
εὑρέθη:» ἡμέρα δὲ λριπὸν fr φαιδρὰ καὶ διαυγἠς, 
μηδενὸς νέους αὑτὴν ἐπισχιάζοντος, φωτὸς οὑρανίου 
βολαῖς ἀνὰ τὴν οἰκουμένην ἅπασαν ταῖς ἐχχλησίαις 
τοῦ Χριστοῦ χατηύγαζεν, οὐδέ τις ἣν χα) τοῖς ἔξω- 
θεν τοῦ x20' ἡμᾶς θιάσου φθόνος (89), συναπολαύειν 
ἡμῖν τῶν ἴσων (90), ἀποῤῥοῆς δ᾽ οὖν ὅμως καὶ µετ- 
ουσίας τῶν Ozo0sv ἡμῖν πρυτανευθέντων. 


et scuta comburet igue **. » Quz cum omnia nostris 
temporibus manifeste tompleta sint, li deincep^ 
et gratulabundi narrationem nostram prosequamur. 
Ad hunc igitur quem diximus modum universa 
stirps hostium Dei funditus excisa et ex boni num 
conspectu subito sublata est; ila ut rursus divinum 
illud compleretur oraculum quod sic ail; « Vidi 
impium superexaltatum et elevatum sicut cedros 
Libani, Et transivi,et ecce non erat : et quzesivi lo- 
cum ejus,et non est inventus *!, » Jamque dies se- 
renus ac liquidus, nulla amplius nube fuscatus, 
Ecclesias Christi toto orbe diffusas coelestis lucis 


splendore illustrabat. Licebatque iis etiam qui a coetu religionis nostr: alieni essent, si non iisdem 
frui nobiscum, 970 at certe partem. aliquam et quasi effluxum percipere eorum bonorum que nobis 


& Deo fuerunt procurata. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ B. 
Περὶ της τῶν xx.1nciox. ἀνανε΄σεως (Nic. H. 
E. vii, 40). 

Πᾶσι μὲν οὖν ἀνθρώποις τὰ Ex τῆς τῶν τυράννων 
χαταδυναστείας ἑἐλεύθερα ἣν, xai τῶν προτέρων 
ἁπηλλαγμένοι xaxov, ἄλλος ἄλλως µόνον ἀληθη  θεὸν 
τὸν τῶν εὐσεθῶν ὑπέρμαχον ὡμολόγεα:, μάλιστα ὃ' 
ἡμῖν τοῖς ἐπὶ τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ τὰς ἑλπίδας 
ἀνηρτημένοις ἄλεχτος παρῆν εὑφροσύνη , xal τις ἕν- 
θεος ἅπασιν ἐπήνθει χαρὰ, πάντα τόπον τὸν πρὸ µι- 
χροὺ ταῖς τῶν τυράννων δυσσεθείαις Ἱρειπωμένον, 
ὥσπερ ix μακρᾶς xat θανατηφόρου λύμης ἀναθιώ- 
σχοντα θεωμµένοις, νεώς τε αὖθις ἓχ βάθρων εἰς ὕψος 
ἄπτιρον ἐχειρομένους, χαὶ πολὺ κρείττονα τὴν ἀγλαῖαν 
κῶν πάλαι πεπολιορχηµένων ἀπολαμβάνοντας. ᾽Αλλά 
xaX βασιλεῖς οἱ ἀνωτάτω συνεχέσι ταῖς ὑπὲρ Xpi- 
στιανῶν νοµοθέσίαις, τὰ τῆς ἐκ θεοῦ μεγαλοδωρεᾶς 
ἡμῖν εἰς μαχρὸν ἔτι xaX μεῖζον ἐχράτυνον, ἐφοίτα δὲ 
xai εἰς πρόσωπον ἐπισχόποις βασιλέως γράμματα, 
καὶ τιμαὶ καὶ χρημάτων δόσεις ὧν οὐχ ἀπὸ τρόπου 
γένοιτ᾽ ἂν κατὰ τὸν προσῄχοντα χαιρὸν τοῦ λόγου, 
ὥσπερ ἐν ἱερᾷ στήλῃ, τῇδε τῇ βίδλῳ, τὰς φωνὰς ἐκ 
τῆς Ῥωμαίων ἐπὶ τὴν Ἑλλάδα γλῶσσαν µεταληφθεί- 
σας ἐγχαράδαι, ὡς ἂν xal τοῖς μεθ) ἡμᾶς ἅπασι φὲ- 
ῥοιντο διὰ µνήµης. 
quadam tabula opportune inscribere non alienum 
memoriz commendentur. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ T". 


Περὶ τῶν κατὰ πἀντα τόπον ἐγκαιγίων 
(Nic. H. E. vii, 40). 


"Emi δὲ τοῦτοις, τὸ πᾶσιν εὐχταῖον ἡμῖν καὶ πο. 
60 Psal.xtv, 9, 10. *! Psal. xxxvi, 35, 206. 


CAPUT 1l. 


De instuuratione ecclesianum. 


Et cuncti quidein mortales tyraunicz dominatio- 
nis impotentia liberati, secure agebant : malisque 
quibus antea premebantur soluti, Deui qui piorum 
propugnator exstitisset, solum vere Deum esse qui- 
bus quisque poterat verbis confitebantur. Nobis 
vero prxcipue qui spem omnem in Christo positam 
habemus, incredibilis quzedam inerat letitia, et di- 
vina quzdam hilaritas in omnium vultu einicabat ; 
cum loca cuncta qua: tyrannorum ímpietas paulo 
ante subruerat, tanquam ex diuturna ac pestifera 
labe reviviscere videremus : tem plaque rursus a 
80lo in immensam altitudinem erigi, et longe niajore 
euliu ac splendore quam illa qu» prius expugnata 


C fuissent nitescere. Quin etiam ipsi rerum domini, 


crebris pro Cliristianorum religione legibus pro- 
mulgatis divini erga nos beneficii magnificentiam 
confrmantes, prorogare illud atque amplilicare 
studuerunt, Litterz quoque ad episcopos ipsos no- 
minalim perscripte sunt οὗ imperaiore; honores 
aucti et pecuniz donatae. Quarum quidein. littera- 
rum verba ex Latina liogua in. Graecum sermonem 
trans!ata, in. hoc libro tanqdam in sacrosancta 


erii, ut omnium qui post hxc venturi sunt perpetuae 


CAPUT ill. 
De ecclesiarum ubique dedicationibus. 


Post hiec votivum nobis ac. desideratum specta- 


(89) Οὐδέ τις ἦν τοῖς ἔξωθεν τοῦ xa0' ἡμᾶς D sunt, ut constet quam arduum sit ac minime procli- 


βιάσου φθόνος. Mirum est hanc loquendi formam 
ab interpretibus intellectam non fuisse, Nam Rufi- 
nus quidem ita vertit : Nec usquam qui hac aliter 
aspsceret, lividus supererat oculus. Ifinum secutus 
est Musculus. Christophorsonus vero paulo aliter 
interpretatus est hoc modo : « Nec gentilibus hunc 
Bostrum ,nsignem triumplium Deus invidit. » Ex quo 
apparet illam vocem θέασον pro triumpho sumpsisse, 
et verla Eusebii ita coustruxisse : φθόνος του καθ) 
ἡμᾶς θιάσου: cum ita potius construenda — sinl : 
τοῖς ἔδωθεν τοῦ χαθ᾽ ἡμᾶς θιάσο», id est extraneis el 
alienis a fide nostra. Quis non mircetur tot ac tantos 
errores? Me certe jam taedet, tot menda interpretum 
notare. Qux tamen lectori ob oculos proponenda 


ve, in antiquis scriptoribus interpretandis veru 
ubique sensum assequi. κ 

(90) Συγαπο.αύειν ἡμῖν cor leor. Hunc locum 
nec Musculus nec Cliristophorsonus intellexerunt. 
Sic autem emeudandus est : συναπολαύειν ἡμῖν εἰ 
μὴ τῶν ἴσων, ἀποῤῥοῆς δ᾽ οὖν ὅμως, et post voce: « 
πρυτανευθέντων liniendum est caput. Νου cujusvis 
erat hunc locum emendare. Quamobrem ignoscen- 
dum est Christophorsono et Musculo, qui veram 
hujus loci emendationem uon viderunt. Rufinus 
quidem ita videlur legisse, prout emendavimus. 
Sic enim vertit : « Sed cuncti mortales tyrannic:e 
quie przeterierat crudelitatis horrore, etiam si uon- 
dum lide, votis tànmeu qu» nostra sunt amplectens 


817 EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORHICA. 848 


culum prxbebatur, dedicationum scilicet festivitas A θούμενον συνεχροτεῖτο θέαµα, Evxatvliov ἑορταὶ κατὰ 
per singulas urbes, et oratoriorum recens structo- Ἠπόλεις xal τῶν ἄρτι νεοπαγῶν προσευχτηρίων ἀφιε- 
rum consecrationes. Ad liec episcoporum conven- µρώσεις, ἐπισχόπων τε ἐπὶ ταυτὸ συνελεύσεις, τῶν 
tus; peregrinorum ab externis et procul dissitis πύῤῥωθεν ἐξ ἀλλοδαπῆς συνδρομαὶ, λαῶν εἰς λαοὺς 
regionibus concursus ; populorum mutua inter S6  κφιλοφρονήσεις, τῶν Χριστοῦ σώματος μελῶν εἰς µίαν 
charitas ae benevolentia, cum membra corporis συνιόντων ἁρμονίαν Ένωσις (91). Συνήγετο δ' οὖν 
Chrisii in unam compagem coalescerent. Itaque ἀχολούθως προῤῥέσει προφητιχῇ μυστιχῶς τὸ µέλλον 
juxta propheticum oraculum quo ea qui ventura προσημαινούσῃ’ εὈστέον πρὸς ὀστέον, xat ἁρμονία 
erant sub arcana quadamimagineprazdieebantur $* πρὸς áppoviav* » xal ὅσα θεσπίξων 6 λόγος 5v αἰνι- 
« Os aptabatur ossi, et junctura juncturm. » Et Ὑμάτων ἀφευδῶς προανετείνετο. Mía «e ἣν θείου 
371 quxcunque alia idem propheticus sermo sub Πνεύματος διὰ πάντων τῶν μελῶν χωροῦσα δύναμις, 
obscuris verborum involucris vere utique pronun- καὶ quy τῶν πόντων µία, xaX προθυμία mlavsus 1) 
tiavit. Una erat divini Spiritus virtus per universa αὐτὴ, xai εἷς ἐξ ἁπάντων θεολογίας ὄμνος (99) - ναὶ 
commeans πιο τας una. omnium anima; ea- μὴν xal τῶν προηγουμένων ἐντελεῖς Üpmoxsiat, ie- 
dem alacritas fidei ; unus omnium concentus, divi- — poupylat τε τῶν ἱερωμένων, xal θεοπρεπεῖς "'Ex- 
nitatem hymnis celebrantium. Jam vero antistitum D κλησίας θεσμοί: ὧδε piv φαλμῳδίαις (95) καὶ ταῖς 
absolutissimz cxremonie, et accurata sacrificia λοιπαῖς τῶν θεόθεν ἡμῖν παραδοθεισῶν φωνῶν ἀχροά 
sacerdotum, et divini quidam augustique Ecclesie Ἅσεσ.ν, ὧδε δὲ θείαις xai μυστικαῖς ἐπιτελουμέναις 
ritus; hine psalmos canentium et reliquas nobis διαχονίαις” σωτηρίου τε ἣν πάθους ἀπόῤῥττα σύμ- 
divinitus Lraditas voces auscultantium : illinc divina — 60.2. (94). Ὁμοῦ δὲ πᾶν γένος ἡλιχίας ἄῤῥενός τε 
ei arcana obeuntium ministeria. Mystica quoque -καὶ θήλεος φύσεως, ὅλῃ διανοίας ἰσχύῖ, δι εὐχῶν 
salutaris passionis symbola tradebantur. Denique — xat εὐχαριστίας γεγηθότι νῷ καὶ duy; τὸν τῶν ἀγα- 
omnis zlas et promiscua utriusque sexus multitu- θῶν παραΐτιον θεὸν ἐγέραιρον. Ἐχίνει δὲ χαὶ λόγους 
do, toto pectore precationibus et gratiarum aclio- ἅπας τῶν παρόντων ἁρχόντων πανηγυριχκοὺς, ὡς 
nibus incumbens, cum summa animorum letitia Ἐχάστῳ παρΏν δυνάμεως, θειάνων τὴν πανήγυριν. 
Deum bonorum auctorem  vcnerabatur, Sed οἱ Ecclesiarum antistites quotquot. aderant, panegyricas 
habebant orationes; et quantum quisque ingenio polerat, conventum laudibus extollere studebant, 
CAPUT IV. KEOAAAION A. 


Üraiio panegyrica de splendore et gloria rerum no- C Παν ηγυρικὸς ἐπὶ τῇ τῶν πραγμάτων φαιδρότητε. 
strarum. (Nic. H. E. vn, 40). 


Atque aliquis vir mediocris meriti qui hujusmodi Kaí τις ἓν µέσῳ παρελθὼν τῶν μετρίως ἐπιειχῶν, 
orationem composuerat, in medium progressus, λόγου σύνταξιν πεποιηµένος, ὡς ἐν Ἐχχλησίας ἁθροί- 
presentibus wt in ecclesiastico conventu plurimis σµατι πλείστων ἐπιπαρόντων ποιμένων, Ev ἡσυχίᾳ 


pastoribus, et decore ac placide auscullantibus : — xa χόσμῳ τὴν ἀχρόασιν παρεχοµένων, ἑνὸς εἰς πρόσ- 
ad unum ex illis conversus facile omnium princi- -ὠπον τὰ “πάντα ἁρίστου xal θεοφιλοὺς ἐπισκόπου, 


pem, Deoque acceptissimum episcopum, cujus stu- οὗ διὰ σπουγῆς ὁ μάλιστα τῶν ἀμφὶ τὸ Φοινίχων 
dio templum illud in urbe Tyro erat exstructum, ἔθνος διαπρέπων ἓν Τύρῳ νεὼς φιλοτίµως ἐπεσχεύ- 


omnium quz in Phoenice sunt longe pulcherrimum, — 4710, τοιόνδες παρέσχε λόγον, 
éta. verba fecit : | 


$* Ezech. xxxvii,7. 


tes. » Quie verba lieet à sensu. Eusebii longius rece-— vantiam pertinent, grata réfulgebat. Adstabant h'e 
dant, aliquod tamen adliuc vestigium vera lectionis — psallentium chori ; juvenes et virgines, senes cuiu 
reliuent. junioribus laudabaut namen Domini. llic mystica wi- 
(91) Elc µια»... ἁρμογίαν ἔνωσις. Editi antea ἔνω- p δε ordinatis et dispositis vicibus agebantur. » 
σιν. Rectius in codicibus nostris Maz , Med. et Sav, ^ "f6s μέν igitur designat populum fidelium, qui in 
legitur ἐς μίαν συνιόντων ἁρμονίαν ἕνωσις, ut edi- — ecclesia psalmos — canebat, et sacras lectiones 
aus. lu Fuk. etiam legitur ἁρμονίαν. auscultabat.. Quod. declarant voces. illie φωνῶν 
(492) GzoAcpyíac proc. Langus vertit : Hynmus ἀχροάσεσι, qux nonnisi de laicis intelligi possunt. 
wnus disinitatem Verbi Dei concentu. pulcherrimo  "Ώοε δέ vero. designat. sacerdotes, qui mysticas 
celebrans. Sed rectius Musculus et Christophorso- — ezrremonias peragebant. 
nus, el ante eos 'tufinus. divinitatem. simpliciter (94) Σωτηρίου τε ἦν πάθους ἀπόῤῥητα σὺύμ- 
verterunt, non addito Verbi nomine, Nam θεο- — 604a. Daptismum | intelligit, quod est symbolam 
λογία apud Eusebium pro Dei laudatione sumi — Dominici passionis. Rufiuus in. capite 9 lih. ix. De 
solet, et Οεολογεῖν pro eo quod est Deum lau- —Constuutino. : « Nondum tamen, ut est. solemne 
dare. nostris initiari, signum Dominice passionis accepe- 
(95) Ὄδε μὲν γα.Ίμῳδίαις. Male Christophorso- — rat. » In baptismo enim. morimur et consepelimur 
nus vertit: {ως decori lccclesie ritus interdum psal-.— €um Cliristo.; οἱ mox resurgimusineodem Cliristo per 
morum cantu, et celeris hymnorum divinitus nobis — lidem, ut ait Apostolus in Épistela ad Colossenses. 
traditorum | recitationibus, nonnunquam divinis et — Milarius in libro 1 De Trinitate : «, Cujus. morti 
myslicis ministeriis. exsequeudis. Longe rectius Consepelimur in baptismo : ut in zternitatis vitam 
Rufinus, cujus. interpretatio commentarii vicem — rediremus, dum regcueratio ad vitam mors esset 
prastat. « Jam vero ingeus iu sacerdotiis et mini- — ex vita, et morientes vitiis, iunortalitati renascere. 
$ler?i3, alque in. omnibus qui ad relig'ouis obser- — 1sur ; ipso pro nobis ez immortalitate moriente, ut 


349 


MISTORLE ECCLESIASTICA LIB. X. 


$58 


1IHarnryvgixóc ἐπὶ τῇ τῶν ἐχκ.Ίησιων οἰχοδομῇ, A 1 Oratio panegyrica de «edificatione. ecclesiarum, 


HlavAivo Τυριων ἐπισκόπῳ προσπεφωγηµέγος. 

"D φίλοι θεοῦ καὶ ἱερεῖς, οἱ τὸν ἅγιον obf, 
καὶ τὸν οὐράνιον τῆς δόξτς στἐρανον, τὀ τε χρῖσμα 
τὸ ἔνθεον, xal τὴν ἱερατιχὴν τοῦ ἁγίου Πνεύματος 
στολὴν περιβεθλημµένοι, σὐ τε, ὦ νέου ἁγίου νεὼ 
θεοῦ osuvoXórrua, γεραρᾷ μὲν φρονλσει παρὰ θεοῦ 
τετιμημένξε, νέας δὲ xal ἀχμαζούσις ἀρετῆς ἔργα 
πολυτε»ῇ καὶ πράξεις ἐπ'ὃξδειγµένε, ᾧ τὸν ἐπὶ γῆς 
ο-κον αὐτὸς ὁ τὸν σύμπαντα χόσµον περιἐχων θεὸς 
δείµασθαι xal ἀνανεοῦν Χριστῷ τῷ μονογενεῖ xal 
πρωτογενεῖ αὐτοῦ Λόγῳ, τῇ τε ἁγίᾳ xai θεοπρεπεῖ 
ρούτου νύμφη, γέρας ἐξαίρετον δεδώρηται (99) * εἴτε 
τις νέον σε Βεσελεζλ, θείας ἀρχιτέκτονα σχηνῆς ἐθέ- 
lot καλεῖν, εἴτς Σολομῶνα, xxv; καὶ πολὺ κρεἰττο- 
vog Ἱερουσαλὴμ βασιλέα, εἴτε καὶ νέον Ζοροβάθελ, 
&hv πολὺ κρείττονα δόξαν τες προτέρας τῷ vito τοῦ 
θεοῦ περιτιθέντα * ἁλλὰ xa ὑμεῖς, ὦ τῆς ἱερᾶς ἀγέ- 
ins Χριστοῦ θρέµµατα, λόγων ἀγαθῶν ἑστία, cwpo- 
σύνης παιδευτέριον, xal θεοσεθείας σεμνὸν χα) 
θεοσεθὲς ἀχροατέριον (96)* πάλαι μὲν ἡμῖν τὰς πα- 
ῥαδόξους θευσηµείας, xai τῶν τοῦ Κυρίου θαυμάτων 
τὰς tl; ἀνθρώπους εὐεργεσίας, διὰ θείων ἀναγνω- 
σµάτων ἁκοῃ παραδεχοµένοις, Όμνους εἰς θεὸὺ» xal 
ᾧδὰς ἀναπέμπειν ἐξην, λένειν παιδευοµένοις: « Ὁ 
θεὸς, £v τοῖς ὡσὶν ἡμῶν Ἱχκούσαμεν, οἱ πατέρες 
ἡμῶν ἀνήγγειλαν fuis ἔργον ὃ εἱἰργάσω ἐν ταῖς 
ἡμέραις αὐτῶν, ἐν ἡμέραις ἀρχαίαις. » Αλλὰ vov γε 
οὐχέτ) ἀχοαῖς οὐδὲ λόνων φέμµαις τὸν βραγίονα τὸν 
ὑψτλὸν, τήν τε οὐράν.ον ξεξιὰν τοῦ παναγάθου καὶ 
παµθασιλέως μῶν Θεοῦ παραλαμθάνουσιν, ἔργοις 
U, ὡς Exo; εἰπεῖν, καὶ αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς τὰ πάλαι 
Itvf μη παραδεδοµένα πιστὰ xaX ἀληθη καθορωµένοες, 
δεύτερον Όμνον ἑπινίκιον τάρεστιν ἀναμέλπειν, 
ἐναργῶς τε ἀναφωνεῖν χαὶ λέγειν’ « Καθάπερ Ἱχου- 
σαμὲν, οὕτως χα) εἴδομεν, ἐν πόλει Κυρίου τῶν δν- 
νάµεων, ἐν πόλει τοῦ θεοῦ ἡμῶν. » Ποίχ δὲ πόλει, 
ἡ τῆδε τῇ νεοπαγεῖ καὶ θεοτεύκτῳ; Vt; ἐστν Ἐχ- 
Χλησία θεοῦ ζῶντος, στύλος xai ἑδραίωμα τῆς ἆλη- 
θείας; περὶ ἧς καὶ ἄλλο τι θεῖον λόγιον ὧδέ πως εὐαγ- 
γελίξεται΄ « Δεδοξασμένα ἑλαλήθη περὶ σοῦ, 1) πόλις 
τοῦ Θεοῦ: » Ey ἣν τοῦ παναγάθου συγχρὀτίσαντος 
ἡμᾶς 0:02 δ.ὰ τῆς τοῦ 3ΝΙονογενοῦς αὐτοῦ χάριτος, 
τῶν ἀναχεχλημένων ἕκαστος ὑμνείτῳ μονονουχὶ 
ῥοῶν καὶ λέγων «Εὐφοάνθην ἐπὶ τοῖς εἰρηχόσι pot, 
εἰς o:xov Κωρίου πορευσόµεθα. » Wal* « Κύριε, 
ᾖ  άπησα εὐτρέπεισν οἴκου σου, xa τόπον σχηνώ- 
µατος δόξης σου. » Καὶ μὶ µόνον Ys ὁ χκαθεῖς (91), 


B 


C 


5 Psal. xri, 2. 5* Psal. xtv, 9. 95 Psal. xxxvi 


4d immortalitatem. una cum eo excitaremur. ex 
morte. » Ferrangdus diaconus in epistola ad Fulgeu- 
tium De baptismo 7Ethiopis : « Mora. exoptata 
cunctis. advenerat, in. qua populus acquisitionis, 
Redemptori suo per baptisiuuim consepultus,. vitium 
velereni. poueret. et novaur. resurrectionis fidem 
Innovaltus assumeret. » 

(95: Γέρας ἑξαίρετον δεδώρηται. Christophorso- 
nüs hzc verba. iia accepit, quasi sensus. sit ;edem 
illam a Paulino fabricatam esse γέρας ἐξαίρετον τῷ 
Xpioso xaX τῇ Ἐκχλησίᾳ. Ego vero alium horum ver- 


Paulino Tyriorum episcopo dicta. 

Amici et sacerdotes Dei, qui sacra tunica talari 
induti, οἱ caelesti glori: corona decorati, divina- 
que unctione delibuti, et sacerdotali saneti Spiritus 
veste amici estis ; tuque o novi ac sancti Dei tem- 
pli decus eximium , qui senili quidem prudentia a 
Deo decoratus es, juveuilis autem. ac vividie virtu- 
tis przclara facinora edidisti; cui ipse universum 
mundum continens Deus, hanc in terris domum 
Christo unico ac primogenito suo Verbo, sanctae- 
que ac diving ejus spousx construere ac renovare, 
eximia quadam przrogaliva concessit ; 872 5ο] 
quis te novum BDescleelem divini architectuin ta- 
beruaculi vocare voluerit; seu. Salomonem, novae 
ac multo prazsstautioris Jerusalem regem : seu de- 
nique novum Zo:obabel; quippe qui templo Dei 
longe majorem quam antea splendorem adjeceris. 
Vos quoque o grex Christi sacer, optimorum ser- 
monum domicilium, modestiz schola, grave ac 7e- 
ligiosum pictatis auditorium ; jamdudum quidem 
nos qui stupenda Dei prodigia, et admirabilem Do- 
mini erga homines beneficentiam ex divinis sacra 
Scriptura lectionibus frequenter audiebamus, liym- 
nos el cantica in Dei laudem concincre assucfacti, 
his verbis uti poteramus : «DPeus,auribvs nostris 
audivimus : patres. nostri annuntiaverunt nobis 
opus quod operatus es in diehus eorum, in diel:is 
antiquis 9. » Nunc vero cum non. auditu solo, neq 
verbis ac fama tenus, Dei optimi maximi regis nao 
siri brachium excelsum et caelestem dextram per- 
cipi:xinus; sed reipsa nostrisque, ul ita dicam,ocu- 
lis, corum qua olim scriptis prodita sunt fidem ac 
veritatem cernamus, alterum nobis triumphalem 
liymnum canere atque in haec. verba diserte excla- 
marc licet : « Sicut audivimus,sic et vidimus, in ci- 
vitate Domini virtutum, in civitate Dei nostri 9. » 
Quinam vero illa civitas est, nisi hxc recens stru- 
cia οἱ a Deo condita: Ecclesia scilicet Dei vivi, 
columna ct firmamentum veritatis. De qua et aliud 
quoddam Dei oraculum ita. pronuntiat : € Gloriosa 
dicta sunt de te, civitas Dei 55, » In quam cum Deus 
optimus maximus gratia. πο. beneficio unigeriti 
Filii sui nos congregaverit, unusquisque corum qui 
convocati sunt canat. atque. exclamet his verbis : 
«c Lxta!us sum in his qux dicla. sunt mihi, in do- 
mum Domini ibimus **, » Et rursus : « Domine, 
dilexi decorem domus tux, οἱ locum habitationis 


-- 


5. ** psal. exi, f. 

borum sensum esse existimo; Deum scilicet hanc 
eximiam przerogativam Paulino concessisse, ut. ae» 
dem in terris Cliristo et Ecclesi;:e fabricaret ae 
renovaret, Eutradem quoque seusum secutus est 
Musculus. 

(06) Θεοσεθὲς ἀχρεατήριον. Non dubito quin Eu- 
«chius seripserit θεοπρεπές. lneptum enim esset 
dicere, θε2σεθείας θεοσεθὲς ἀκροατήριον. 

(97) O καθεῖς. Barbara vox pro εἷς ἕχαστος. 
Quod cum non animadvertisset. Musculus, iueptis* 
sine vertit « qui sedet. » 


851 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. -— HISTORICA. . 852 


glori» (uz *. » Nec solum unusquisque, sed simul A ἀλλὰ xaY οἱ πάντες ἀθρόως ἐν) πνεύματι xa pa? 


omnes uno spiritu unoque animorum consensu ve- 
nerabundi acclamemus in hunc modum : « Magnus 
Dominus et laudabilis nimis, in civitate Dei no- 
stri, in monte sancto ejus'*. » Nam et ipse vere 
im^gnus est, et. :»magna domus ejus : sublimis, am- 
pla et speciosa pra filiis hominum. Magnus Dowi- 
nus qui facit. mizabilia solus: Magnus qui facit 
magna et qux investigari non possurt, et gloriosa 
ac stupenda, quorum non est numerus. Magnus 
3793 qui commutat momenta ac tempora ; qui re- 
ges exauctoral atque constituit : « Suscitans a terra 
inopem, et de stercore erigens pauperem **, » Detur«- 
havit potentes ex solio, et a terra exaltavit humi- 
les : esurieutes implevit bonis, et brachia superbo- 
rum contrivit "*. » Atque ita non solum apud fideles, 
verum etiam apud infideles, earum rerum quae 
oliin gest:e dicuntur fidem confirmavit. Vere mira- 
culorum opifex, magnorum operum perpetrator, 
universorum Dominus, totius mundi conditor, oin- 
nipotens, optimus, maximus, unus ac solus Deus. 
Cui novum canticum canamus; obedientes ei qui 
facit mirabilia solus, quoniam in seculum miseri- 
cordia ejus : qui percussit reges magnos, et occi- 
dit reges fortes, quoniam in seculum misericordia 
ejus : quia in. humilitate nostra Deminus memor 
[uit nostri, et redemit nos ab inimicis nostris *!. » 
Ac Deum quidem omnium Patrem his laudibus ce- 
lebrare nunquam cessemus. lllum vero qui secun- 
dus auctor bonorum nobis exstitit; qui nos ad Dci 


Φυχῄῃ vepalpovzzz ἀνευφημῶμεν, « Μέγας Κύριος, » 
ἐπιλέγοντες, « xaX αἰνετὸς σφόδρα, ἓν πόλει τοῦ θεοῦ 
ἡμῶν, ἐν ὄρει ἁγίῳ αὐτοῦ. Καὶ γὰρ οὖν μέγας ὡς ἆλη- 
θῶς xai μέγας ὁ οἴχος αὐτοῦ, ὑψηλὸς, xaX ἐπιμήχης, 
xa ὡραῖος χάλλει παρὰ τοὺς υἱοὺς τῶν ἀνθρώπων) µέ- 
γας 6 Κύριος ὁ ποιῶν θαυμάσια μόνος. µέγας ὁ ποιῶν 
μεγάλα xai ἀνεξιχνίαστα, ἔνδοξά τε xaY ἑξαίσια, iy 
οὐχ ἔστιν ἀριθμός ' μέγας ὁ ἀλλοιῶν χαιροὺς xal 
χρόνους, μεθιστῶν βασιλεῖς xai καθιστῶν, ἐγείῥων 
ἀπὸ γῆς πτωχὸν, xal ἀπὸ χοπρίας ἀνυψῶν πένητα (98). 
Καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων, χαὶ ὕψωσε ταπεινοὺς 
ἀπὸ γῆς" πεινῶντας ἐνέπλησεν ἀγαθῶν , χαὶ βραχί- 
ονχς ὑπερηφάνων συνέτριφεν » οὗ πιστοῖς µόνον, 
ἀλλὰ καὶ ἀπίστοις, τῶν παλαιῶν διηγημάτων τὸν 


p μνήμην πιστωσάµενος, 6 θαυματουργὸς, ὁ µεγαλουρ: 


γὸς, ὁ τῶν ὅλων δεσπότης, ὁ τοῦ σύμπαντος χόσµου 
δγ μιουργὸς, ὁ παντοχράτωρ, ὁ πανάγαθος, ὁ εἷς xax 
μόνος θεὸς, ᾧ τὸ καινὸὲν ἆσμα. µέλπωμεν, 'προσνπ- 
αχούοντες τῷ ποιοῦντι θαυμάσια µόνῳ, ὅτι εἰς τὸν 
αἰῶνα τὸ ἔλεος αὐτοῦ * τῷ πατάκαντι βασιλεῖς μεγά- 
àoug xal ἀποκτείναντι βασιλεῖς χρσταιοὺς, ὅτι elg 
τὸν αἱἰῶνα τὸ ἕλεος αὐτοῦ, ὅτι ἐν τῇ τατξινώσει 
ἡμῶν ἐμνήῄσθη ἡμῶν ὁ Κύριος, xaX ἑλυτρώσατο ἡμᾶς 
ἐχ τῶν ἐχθρῶν ἡμῶν. Καὶ τὸν μὲν τῶν ὅλων Πα- 
τἐέρα τοῦτοις ἀνευφτημοῦντες, pf] ποτε διαλἰποιµεν * 
τὸν δὲ τῶν ἀγαθῶν ἡμῖν δεύτερον αἴτιον (99), τὸν τῖς 
θεογνωσίας εἰσηγητὴν, τὸν τῆς ἀληθοῦς θἐοσεθείας 
διδάσκαλον, τὸν τῶν ἀσεθῶν ὀλετῆρα, τὸν τνραν- 
νοκτόνον, τὸν τοῦ βίου διορθωτΏν, τὸν Ἱμῶν τῶν 


notitiam informavit veramque religionem edocuit ; C ἀπεγνωσμένων Σωττρα Ἰπσοῦν, ἀνὰ στόµα φέραντες 


qui impios destruxit et. tyrannos occidit; qui sx- 
euli mores correxit : qui nos denique cum deplorati 
essemus servavit : Jesum scilicet pariter venerantes 
in ore semper habeamus. Solus enim ille et unicus, 
utpote optimi maximi Patris optimus maximus Fi- 
lius, cum patern: clementix obsecutus, naturam 
nostram, qui in altissimo corruptionis gurgite jace- 
bamus, libentissime induisset ; velut prastantssi- 
mus quidam medicus xgrorum saluti consulens, 
morbum inspexit ; tetra atque lorrida ulcera con- 
;rectavit ; eL ex alienis calamitatibus sibi ipsi pro- 
prium dolorem paravit: nosque non modo zgro- 
tantes, et gravissimis ac putridis ulceribus oppres- 
&0S ; Sed vita penitus destitutos ipse per se ex pro- 


Y:palpegusy* ὅτι Σῆ µόνος ofa παναγάθου Πατρὸς 
μονώτατος ὑπάρχων πανάγαθος Παῖς, γνώμῃ τῆς 
πατρικής φιλανθρωπίας, τῶν iv φθορᾷ χάτω που 
χειµένων ἡμῶν εὖ µάλα προθύµως ὑποδὺς τὴν φύσιν, 
οἷά τις ἰατρῶν ἄριστος, τῖς τῶν καμνόντων (1) &ve- 
χεν σωττρίας, ὁρᾷ μὲν δεινὰ, θιγγάνει ἃ' ἀγδέων, ἐπ᾽ 
ἀλλοτρίῃσι τε ξυμςορῆσιν ἰδίας καρποῦτα: λύπας, o0 
νοσοῦντας αὐτὺ µόνον, οὐδ' ἕλχεσι δεινοῖς xal σεση- 
πὀσιν ἤδη τραύµασ, πιεζοµένους , ἀλλὰ xal ἓν νε- 
χροῖς χειµένους ἡμᾶς ἐξ αὐτῶν μοχῶν τοῦ θανάτου 
αὐτὸς ἑαυτῷ ὃ,εσώσατο, ὅτι [A05 ἄλλω τῷ τῶν κατ᾽ 
οὐρανὸν τοσοῦτον παρῆν ἰσχύος, ὡς τῇ τῶν τοσοῦ- 
των ἀθλαθῶς διακονίσασθαι σωτηρ/ᾳ. Móvoz δ᾽ οὖν 
χαὶ της ἡμῶν αὑτῶν βαρυπαθοῦς φθορᾶς ἐφαφάμε- 


fundo raortis barathro eripuit ae servavit. Nulli D voz, μόνος τοὺς ἡμετέρους ἀνατλὰς πόνους, μόνος τὰ 


*! Dsal. xxv, 8. 


(98) 'Avvy«or πένητα. Sic hahet vulgata. editio 
Psalmo cxn ; sed nostri. codi. Maz., Med. et Fuk. 
prieferuit ἀνιστῶν πένητα. 

(99) Δεύτερο» αἴἵτιον. in codice Mediceo hoc 
scholion ad marginem ascriptum est: Καχῶς γάν- 
«2902 θεολογεῖς, ES o£6te mz pi τοῦ συνα»άρχου xat συν- 
αἲδίου, κά συμποιητοῦ τῶν ὅλων 1ου τοῦ Θεοῦ" 
ὃσύτερον αὐτὸν ἀποχαλῶὼν αἴτιον τῶν ἀγαθῶν, συνα(- 
τιον ὄντα χαὶ συνδημιουογὸν τῷ Πατρὶ τῶν ὅλων, xal 
{μοούσιον. 1n. codice queque Mazarino scholion re- 
ceutiore manu appositum est, quo Eusebius similiter 
reprebenditur, qui Filium Patri subjecerit et se- 
cundum ei locum attribuerit : Tí ταῦτ', ἄνθρωπε, ἐπὶ 
παχῷ τῆῃς σαντοῦ θεολογεῖς χεφαλης: τὸν δόξη xal 
ὀυνό θε. παν οὐσ:ᾳ χατὰ πάντα ὅμοιον τῷ Πατρὶ ὑπο- 


*5 Psal. xrvii2. 


60 Psal. cxu, 7. 


19 Luc. ;, 52, 55... "! Psal, cxxxv, 4, 17, 25. 
ἐιθάζων xaX ὑποτιθεὶς, καὶ τὰ δευτερεῖα του Πατρὸς 
ἀπονέμων * ἑναντία φρονῶν καὶ Υράφων τοῖς ὁμου- 
σιον τῷ Πατρὶ τὸν Yiübv δογµατίσοσιν ἁγίοις πα- 
τράσιν * ὧν συνῆγορος Tic, εἰ p προφανῶς φεὺ- 
δονται οἱ τὰς πράξεις συγγράφαντες αὐτῶν. dd est: 
« Cur hujusinodi de Christo sermones in perniciem 
capitis Lui profers, o homo, cum qui gloria, virtute 
ac substantia undequaque. similis est Patri, suhji 
cieus ac supponens , et secunduni a. Patre locum ei 
attribuens. In. quo contraria seutis ac scribis san- 
ctissimis Patribus, qui consubstantialem esse Filium 
pronuntiarunt. Quorum sententie tu quoque sub- 
seripsisti, nisi palam mentiuntur qui acta. illorum 
memori: prodiderunt, » 

(1) T5c τό xapgréórcoy. lambici sunt. versu. 


833 


IIHSTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. X. 


ρ 


851 


πρὀστιµα τῶν ἡμετέρων ἀσεθημάτων περιθέµενος, A quippe alteri celestium petestatum tantum robori 


οὐχ ἡμ.θνητας, ἀλλὰ xa πάµπαν iv μνῆμασι xol 
τάφοις, μυσαροὺς ἤδη xai ὁδωδότας ἀναλαθὼν, πά- 
λαιτε xal νῦν σπουδῃ τῇ φιλανθρώπῳ, παρὰ πᾶσαν τὴν 
οὐτινοσοῦν ἡμῶν τε αὐτῶν ἑλπίδα, σώζει τε xal τῶν 
τοῦ Πατρὺὸς ἀγαθῶν ἀφθονίαν µεταδίδωσιν, ὁ ζωοποιὸς, 
ὁ φωταγωγὸς, ὁ μέγας ἡμῶν ἰατρὸς, xaX Βασιλεὺς, xaY 
Κύριος, 6 Χριστὸς τοῦ Θεοῦ. ᾽Αλλὰ τότε μὲν (2) ἅπας 
ἓν νυχτὶ ζορερᾷ καὶ σχότῳ βαθεῖ, δαιμόνων ἁλιτη- 
piov πλάναις, καὶ δεομισῶν πνευμάτων ἑνεργείαις 
πᾶν τὸ τῶν ἀνθρώπων γένος χατορωρυγµένον, αὐτὸ 
µόνον ἐπιφανεὶς (5). ὡς ἂν κηροῦ διαταχέντος ταῖς 
αὐτοῦ βολαῖς τοῦ φωτὸς, τὰς πολυδέτους τῶν ἆσε- 
δηµάτων ἡμῶν σειρὰς διελύσατο. Nov. δ᾽ ἐπὶ τῇ το- 
, σαύτῃ χάριτι χαὶ εὑεργεσίᾳ, τοῦ µισοχάλου φθόνου 
χαὶ φιλοπονήρου δαίμονος μονονουχὶ διαῤῥηγνυμένου, 
x3i πάσας αὐτοῦ τὰς θανατοποιοὺς καθ) ἡμῶν ἐπι- 
στρατεύοντος δυνάμεις, χαὶ τὰ μὲν πρῶτα, χυνὸς 
δίχην λυττῶντος, τοὺς ὀδόντας ἐπὶ τοὺς ἀτιεμένους 
χατ αὐτοῦ λίθους προσαράττοντος, xai τὸν κατὰ 
τῶν ἀμυνομένων θυμὸν ἐπὶ τὰ ἄφυχα βλήματ xa0- 
«έντος, τοῖς τῶν προσευχτηρίων λίθοις xaX ταῖς τῶν 
οἴχων ἀφύχοις ὕλαις τὴν θηριώδη µανίαν ἑπερεί- 
σχντος, ἐρημίαν τε, ὥς γε 6t αὐτὸς ἑαυτῷ ὤετο, τῶν 
ἐκχλησιῶν ἁπεργασαμένου, εἶτα δὲ δεινὰ συρίγµατα 
χαὶ τὰς ὀφιώδεις αὐτοῦ φωνὰς, τοτὲ μὲν ἀσεθῶν τν- 
Ῥάννων ἀπειλαῖς, τοτὲ δὲ βλασρήμµοις δυσσεθῶν ἀρ; 
χόντων διατάξεσιν ἀφιέντος, xal προσέτι τὸν αὑτοῦ 
θάνατον ἑξερξυγομένου, καὶ τοῖς ἰώδεσι xal Φυχοφθό: 
fts δτλητηρίοις, τὰς ἁλισχομένας πρὸς αὐτοῦ duy; 
Φαρμάττοντος, xal μονονουχὶ νεχροῦντος: ταῖς τῶν 
νεχρῶν εἰδώλων νεχροποιοῖς θυσίαις, πάντα τε &v- 
θρωπόμορφον Ürpz, χαὶ πάντα τρόπον ἄτριον χαθ) 
ἡμῶν ὑποσαλεύοντος, αὖθις ἐξ ὑπαρχῆς'ὁ τῆς µεγά- 
ης ῥουλῆς” Αγγελος (4), ὁ µέγας ἀρχιστράτηχγος τοῦ 
θ:οῦ, μετὰ την αὑτάρχη ὃ-αγυμνασίαν, ὃν ot µέγιστοι 
«fc αὐτοῦ βασιλείας στρατιῶται διὰ τῆς πρὸς ἅπαντα 
ὑπομονῆς xai χαρτερίας ἐνεδείξαντο, ἀθρόως οὕτως 
φανεὶς, τὰ μὲν ἐχθρὰ καὶ πολέμια εἰς ἀφανὲς καὶ 
τὸ μηδΣν χατεστ!σατο, ὡς μηδὲ πώποτε ὠνομάσθαι 
δουχεῖν τὰ ὃ αὐτῷ φίλα καὶ oixcia , δόξης ἐπέχεινα 
παρὰ πᾶσιν οὐχ ἀνθρώποις µόνον, ἀλλ᾽ Ίδη καὶ δυ- 
νάµεσιν οὐρανίοις, Til τε καὶ σελήνη xal ἄστροις 


1 |.3. Lut, 2 s6q. 


qui sequentur, ex aliquo poeta tragico desumpti: 
Της τῶν καµόντιων εἴνεκεν σωτηρ΄ας. 
'Opg τὰ δεινἁ, θιγγάνει 6 ἀηδέων,. 
᾽λά4λοτρίοις τε συμφορ]σιν 'δίας 
—-— καρποῦται «1ὐπες. 
Qui versus sine dubio elegantissimi sunt, et .Eschy- 
lum aut. Sophoclem redoleut, Expungendi iamen 
ex hoc loco mihi videntur, quippe qui sensum tur- 
bent. Ad postremum autem. illum versum alludit 
Gregorius Naz. in oratione t, pag. 12, cuim ait: Εἶτα 
οἱ μὲν τῶν συµάτων Üzpxseuzal, πόνους τε zal ἀγρ.- 
πνίἰας xai φροντίδας ἃς ἴσμεν ἔξουσιν, καὶ τὸ Ez ἆλ- 
λοξρία.ς συμγοραῖς ἱδίας χαρποῦσθαι λύπας, ὡς ἔφτ 
τις τῶν παρ) ἐχείνοις σοφῶν. Ad quem. locuin Etas 
Cretensis notat verba hiec. esse Hippocratis, quein 
Gregorius Naziauzenus sapientis cujusdam nomine 
designat. 
(2) 'A.1& τότε uév. Proxime ante hxe veiba 


suppetebat, ut tot hominum salutem sine ulla noxa 
administrare posset. Sed ipse solus cum wiserri- 
mam corruptionem nostram attigisset, et labores 
doloresque nostros solus tolerasset, et poenam ime 
pietatum nostrarum solus in se suscepisset"*, no$ 
nonu jam semivivos, verum in monumentis ac sepul» 
cris feetidos gravemque odorem spirantes restituit; 
οἱ prolixa erga nos benevolentia 37/4 nunc et olim 
prater omnium nostrum spem atque exspeclationem 
servat; Patrisque sui nobis felicitatem liberaliter 
impertit. Ille vitz, ille lucis auctor; ille magnus 
medicus ; ille rex ac Dominus noster; ille denique 
Christus Dei. Et tunc quidem cum universum genus 
humanum fraudibus detestandorum daemonum et 


B malignis Deo invisorum spirituum operationibus, 


΄ 


D 


in obscura nocte ac densissimis tenebris demersum 
jaceret, semel ipse suam duntaxat przsentiam exhi- 
bens, lucissu:x radiis multiplices impietatum nostra- 
rum nexus instar cera liquefactos dissolvit. Nuuec 
vero cum ob tantam gratiam tantumque beneficium, 
invidus demon improbitatis fautor et virtutis om- 
nis inimicus tantum non disrumperetur, omnesque 
svas lethiferas copias adversus nos concitaret; ac 
principio quidem instar rabidi canis qui projectos 
in se lapides dentibus appetit, et furorem quo ad- 
versus jacientes ipsos accenditur, iun. tela aniu:a 
carentia effundit, in oratoriorum saxa et in malc- 
riam :edificiorum sensus oinnis expertem  belluinaim 
rabiem convertisset, et vastitatem, ut ipse quidem 
rebatur, intulisset Ecclesiis : postinodum vero dira 
sibila ac serpentinas voces nunc per terribiles 
impiorum tyrannorum minas, nunc per impia sce- 
Jestorum prasidum decreta emitteret, et mortis suae 
virus insuper effunderet, et pestifero ae lethali ve- 
neno animas a se captas inficeret, easque per mor- 
tifera mortuorum simulacrorum  saerificia traheret 
ad mortem ; cum. denique cunctos qui sub homi- 
uum forma belluinam crudelitatem tegcbant, etiu- 
genio fero atque immani pr:editi erant, adversus 
uos commoveret ; rursus ille magni consilii Angelus, 
magnus. magister militum Dei, post idoneam exer- 
citationem ac peritiam, quam fortissimi regni ipsius 


dixerat πάλαϊι χαὶ vov. ltaque primum hic exsequi- 
wur quid olim fecerit Christus pro hominum saltto, 
Postea vero narrare iucipit ea qui nuper patraverat 
iniracula. 

(9) Vulg. αὐτὸς (ιώλος ἐπιφανείς. Scribendum 
est αὐτὸ µόνον, ut est in codicib. Med.,Fuk. et Maz., 
quem sensum in versione mea. expresseraim,  an- 
ilequam. codices. illos nactus fuissem. Λὐτὸ µό- 
vov, idem est ac « solummodo,» qua locutioue utitur 
Eusebius pene omnibus paginis. Ait igitur Eusebius 
Christum olim-quidem solo adventu οἱ incarnatione 
sua: lionines qui. captivi a diemonibus tenebantur, 
servitulis juzo liberasse. 

(4) Μεγάλης βου.ῖης Αγγελος. In. codice Me- 
dic:eo. scholion. liujusmodi ascriptum est ad live 
verba : Καχῶς xai ἀθέως βλασφημεῖ, ἀρχιστρά- 
τηγον ἀτοχαλῶν µέγαν , τὸν. Σωτῆρα Xpiotóy xoi 
eo. e. 


* 


855 


EUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


Σ56 


milites durissima quazque constanter sustinendo ἆθ- A χαὶ τῷ σύμπαντι οὐρανῷ τς xal χόσμῳ πφοῄγαγεν. 


claraverant; repente apparens, cunctos quidem ini- 
micos lhostesque delevit et ad nihilum redegit, adeo 
ut ne nominati quidem unquam fuisse videantur. 
Amicos vero et familiares suos, apud omnesnon mor- 
tales modo,verum etiam celestes potestates, solem 
quoque, lunam ac reliqua sidera, celumque ac mnn. 
dum universum , supra omnem gloriam evexit. Adeo 
ut,quod nunquam antea contigerat, summi imperato- 
*es 375 honorisillius quem Dei beneficio acceperunt 
sibi conscii, jam in mortuorum simulacrorunm faciem 
tonspuant, et profanos daemonum ritus conculcent, 
36 vetustum errorem a majoribus traditum irrideant, 
onum vero ac solum Deuni cum erga omnes tum in 
seipsos imaxime beneficum agnoscant ; et Christum 
Dei Filium universorum regem esse proliteantur ; 
eum Servatorem in edictis suis przedicent ; ejusque 
res prxclare gestas el victorias de impiis partas, in 
media urbe ας omnium toto orbe civitatum re- 
gina est, regalibus apicibus ad perpetuam posteri- 
tatis memoriam przescribant. Adeo ut Servator no- 
ater Jesus Christus, solus ex omnibus qui ab omni 
evo unquam exstiterunt, ab ipsis orbis terrarum 
summis principibus non ut rex vulgaris ex homini- 
nus factus pra: dicetur, sed tanquam sumui omnium 
Dei naturalis Filius, ac per se Deus adoretur :' at- 
que id jure merito. Quis enim ex omnibus qui un- 
jum fuerunt regibus, ad tantum virtutis ac po- 
ventize. culmen evectus est, ut omnium mortalium 
1ures atque linguas appellatione sui nominis imple- 
ret ? Quis ex regibus leges adeo pías ac modestas 
constituit, utque ab ultimis oris ad extremos usque 
terrarum fines cunctis hominibus audientibus per- 
petuo legerentur, obtinuit ? Quis ferarum gentium 
nimiies et barbaros mores initissimis atque buma- 
nissimis legibus abrogavit ? Quis tot seculorum 
spatio ab omnibus impugnatus, vim ac virtutem 
humana majorem ostendit, adeo ut in dies efflore- 
scat, omnique subinde «νο adolescere videatur ? 
Quis gentem qui ne auditu quidem antehac cognita 
fuerat, non in obscuro aliquo terrx angulo, sed 
per omnem qui sub. coelo est Lerrarum ambitum 
constituit ? Quis milites suos pietatis armis ila mu- 


(5) Βασωικοῖς χαρακτῆρσι.  Christophorsonus p 


« majusculis litteris » vertit. 

(6) Kal αὐτόθεον. Notandus est in primis hic 
locus, in quo Eusebius Christum vocat. αὐτό- 
θεον, id est per se ac vere Deum. llic enim unicus 
locus, ineo quidem judicio, sufficit ad repelleudas 
omnes calumnias eorum, qui Eusebium nostrum 
Ariani dogmatis labe aspersum fuisse crediderunt. 
Sic eliam infra nominat hac pag. τοῦ παµθααιλέως 
xai πανηγεµόνος, καὶ αὐτοῦ Θεοῦ λόγου. Εδὶί au- 
wem hec loeutio. Platonica. Nam ut Plato. αὗτο- 
αναθόν vocal quod est vereac per se bonuw, 
^ic Eusebius αὑτόθεον dixit qui est vere ac per se 
Deus. 

(71) Τῆς αὑτοῦ προσηγορίας. Christianorum no- 
meu intelligit, per omnes ubique gentes fusum ac 
propagatum ; nec solum Bomanis, sed etiam barba- 
ris cognitun:. Quod si quis ipsum Christi nomen in- 
telligere malit, equidem uon magnopere repugnabo, 
paulo post cnim subjicit Eusebius de Christianis : 


B 


ὥστε fón, ὃ μηδὲ ἄλλοτέ πω, τοὺς πάντων ἀνωτάτω 
βασιλέας, ὃς λελόγχασι rap! αὐτοῦ «tuf, συνησθη- 
µένους, νεχρῶν μὲν εἰδώλων χαταπτύειν προσώὠποις, 
πατεῖν ὃ᾽ ἄθεσμα δαιμόνων θέσµια, καὶ παλαιᾶς má ^ 
της πατροπαραδότου κατεγγελᾷν, ἕνα ὃξ µόνον Θεὺν 
τὸν χοινὸν ἁπάντων καὶ ἑαυτῶν εὐεργέτην γνωρίδειν, 
Χριστόν τε τοῦ θεοῦ Παΐῖδα παµθασιλέα τῶν ὅλων 
ὁμολογεῖν, Σωτῆρά τε αὑτὸν ἐν στήλαις ἀναγορεύξιν, 
ἀνεξαλείπτῳ μνήμῃ τὰ χατορθώματα καὶ τὰς χατὰ 
τῶν ἀσεθῶν αὐτοῦ γνίκας, μέση τῇ βασιλευούσῃ τῶν 
ἐπὶ γῆς πόλει βασιλικοῖς χαραχ-Ώρσι (5) προσεγγρά- 
φοντας * ὥστε µόνον τῶν ἐξ αἰῶνος Ἰησοῦν Χριστὸν 
τὸν ἡμῶν Σωτῆρα, xat πρὸς αὐτῶν τῶν ἐπὶ γῆς ἁνω- 
τάτω, οὐχ οἷα xotyby ἐξ ἀνθρώπων βασιλέα vevópe- 
voy ὁμολογεῖσθαι, ἀλλ) οἷα τοῦ χαθόλου θεοῦ Ilaióa 
γνήσιον xai αὐτόθεον (0) προσχυνεῖσθαι, καὶ εἰχό- 
τως. Τίς γὰρ τῶν πώποτε βασιλέων τοσοῦτον ἀρε- 
τῆς Ἠνέγχατο, ὡς πάντων τῶν ἐπὶ γώς ἀνθρώπων 
ἀχοὴν xal γλῶτταν ἐμπλῆσαι τῆς αὑτοῦ προσηγο- 
ρίας (7); Τίς βασιλεὺς νόµους εὐσεθεῖς οὕτω xa 
σώφρονας διαταζάµενος, ἁπὸ περάτων γῆς καὶ εἰς 
ἄχρα τῆς ὅλης οἰχουμένης, εἰς ἐπήκοον ἅπασιν &y- 
θρώποις ἀναγινώσχεσθαι διαρχῶς ἐκράτυνεν» Ti; 
ἀνημέρων ἐθνῶν ἔθη βάρδαρα καὶ ἀνρωερα τοῖς 
ἡμέροις αὐτοῦ καὶ φ.λανθρωποτάτοις παρέλυσε νό- 
μοις; Tic αἰῶσεν ὅλοις ὑπὸ πάντων πολεμούμενος, 
τὴν ὑπὲρ ἄνγθρωπον ἀρετὴν ἑτεδείξατο, ὡς ἀνθεῖν 
ὁσημέραι καὶ νεάζειν διὰ παντὸς τοῦ βίου; Ti; ἔθνος 
τὸ μτδ’ ἀχουσθὲν ἐξ αἰῶνος, οὐχ Ev γωνίᾳ Tot Υτς 
λεληθὸς, ἀλλά xa0' ὅλης τῆς ὑφ) ἡλίῳ ἱδρύσατο; Τί, 
εὑσεθείας ὅπλοις οὕτως ἑφράξατο τοὺς στρατιώτας, 
ὡς ἁδάμαντος τὰς φυχὰς χραταιοτέρους £y τοῖς πρὸς 
τοὺς ἀντιπάλους ἁγῶσι διαφαίνεσθαι; Τίς βασιλέων 
εἰς τοσοῦτον χρατεῖ, χα. στρατηγεῖ ye μετὰ θάνα- 
τον, xal τρόπαια xav' ἐχθρῶν ἵστησι, χαὶ πάντα τό» 
πον χαὶ χώραν xai πόλιν, Ἑλλάδα τε xaX ῥάρθαρον, 
βασιλιχῶν οἴκων αὐτοῦ πληροῖ, xaX θείων ναῶν 
ἀφιερώμαοιν (8); Οἴα τάδε τὰ τοῦδε τοῦ νεὼ περὶ- 
καλλῃη χοσμήματά τε xaX ἀναθήματα ' ἃ xal αὐτὸ 
σεμνὰ μὲν ὡς ἀληθῶς χα) μεγάλα, ἐκπλήξεῴς τε xal 
θαύματος ἄξια, xa ofa τῖς τοῦ Σωτήρος ἡμῶν βασι- 
λείας ἐναργῃ δείγµατα (9), ὅτι καὶ νῦν αὐτὸς εἶπα 


quod quidem non faceret, si de ipsis antea locutus 
fuisset. 

(8) Θείων vacov. ἁφιερώμασιν. Musculus vertit : 
ε Uivinorum teinplorum counsecrationibus,. » Chri- 
stophorsonus vero interpretatar :. € Divinis tem- 
plis auguste consecratis, » Videtur tamen vox ἀφιέ, 
(942, 0n consecrationem templorum designarc, sed 
potius donaria quie Deoconsecrautur. ldque confirma 
tur sequentibus Eusebii verbis. Sic enim subdit: οἷα 
τάδε τὰ τοῦ νεὼ περικαλλη κοσµεµατά τε xal àva- 
θήµαστα. Certe si consecrationen intellexisset. Eusc- 
Sebius, ἀφιέρωσιν dixisse, uL supra in cap. o. 
Porro ου. Fuk. et Sav. uno verbo hic auctio- 
res sunt. Sic enim habent: xa θείων ναῶν ἀφ'ξερώ- 
past) χοσµε;. 

(9) Σωτ]ρος ἡμῶν βασι.είας δείγματα. In codice 
Regio ad latus liujus linez? apposita est hujusmodi 
noia «p. de qua nota abunde diximus in adnotatio- 
nibus ad l. 1. 1n cap. 16, lib. wv, eamdem notam 


babet Begius codex ad illa verba Justini appo- 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. X. 


εν/ᾖθτσαν, αὐτὸς ἐνετείλατο xai ἐχτίσθτσαν. Τί A nivit, ut in concertatienibus adversas hostes, quovis 


αἱ ἔμελλε τοῦ παµδασιλέως xa mavnvtaióvo; 
ὑτοῦ θεοῦ Aóvou ἑνστέσεσθα, τῷ νεύµατι; Xyo- 
t λόγων (10) οἰχείας εἰς ἀχρ:6τ, θεωρίαν τε xaY 
slav τυγχάνει δεόµενα ' o2 μὲν ὅσα χαὶ οἷα τὰ 
UV πεπονγχότων προθυµίας χέχριτα: παρ' αὐτῷ 
ολογουµένω, τὸν ἔμιυχον πάντων ἡμῶν καθ- 
v vaby, xai τὸν ἐκ ζώντων λίθων xal ῥὲεθτχή- 
14) οἶχον ἐποττεύοντι, εὖ xai àsgaxo; ἵδρν- 
ἐπὶ τῷ θεµελίῳ τῶν ἁτοστύλων xai προφη- 
tnc ἀχρργων:αἶου Ἀΐθου αὖτου Ἰτσηῦ Χριστοῦ. 
εδοχίµασαν μὲν οὐγ οἳ τῖς παλαιᾶς καὶ μγχέτ᾽ 
ἐχείντς µύνου, ἁλιὰ καὶ της εἰσέτ. vov τῶν 
v ἀνθρώπων οἰχοδυμῖς, x1xo. χαχῶν ὄντες ἁρ- 
Ὄνες, δοχ.μᾶσας δὲ ὁ Πατῖρ xaY τότε xaY vov, 
φαλὲν “ωνίας ττσὸς τῆς χουῖς ἑιῶν Ἐχκλι- 
δρύσατο. To2:o» ὃν οὖν τὸν EZ fuv αὐτῶν 
ενασμένον ζῶντος 6:52 τῶντα ναὸν (τὸ μένιστον 
ιηθεῖ λόγῳ (13) θεοτρεπὲς Ἱερεξόν φτμ., οὗ τὰ 
τω ἅδυτα vals. ἀθεώρττα xai ὄντως 
καὶ -ὼν ἁγίων ἄγια) τίς 3ν ἑποττεύσας ἔξει- 
ολμίέσειε; τίς ὃξ χἂν εἰσχύναι περιβόλων ἱερῶν 
υνατὸς, ὅτι μῖ µύνος ὁ µέγας τῶν ὅλων ἁρ- 
€, ᾧ µόνῳ θέμες πάστς λονικες ὄνχτς τὰ 
ττα ὅ.ερευνᾶσθα., Τάχα δὲ xai Eo δευτε- 
"μετὰ 722909 0 µύνῳ τῶν ἴσων ἐφικτὸν (15), 
τῷ προχαθτμένῳ 7529: της στρα-.ἃς Σγεμόνι, 
ὃς ὁ πρώτος χαὶ µένας ἆἁρχ.ερεὺς δενυτερείοις 
δε ἱερτίων τ'µίέσας, ποιμένα τῖς ὑμετέρας 
|! ποίµντς, χλέου xa Χρίσε, τοῦ Πστρὸὺς τὸν 
pov λαχόντα λα)», ὡς ἂν Εεραπευττν καὶ ὑπο- 
αὐτὸς E1775) χατετάξατο, τὸν νέον Δαρὼν, ἢ 
αεδὲχ, 


τε χαὶ σος αὐτοῦ ττρού μενου εἰς τὸ διτνεχὲς 


T. 
τοῖς 


φωμοιωμένου τῷ Yo τοῦ 0-65, μέ- 


Ὀιναῖς ἁτάντων ὑμῶν εὐχαῖς. Τούτῳ O5 οὖν 
0 µόνῳ μετὰ τὸν πρῶτον χαὶ µένιστον ἄρχιε- 
l| gh τὰ πρῶτα, τὰ δεύτερα volu ἔμως ὁρᾶν τε 
σισχοττεῖν τῖς ἐνδ,τάτω τῶν ὑμετέρων Φυχῶν 
ας, Τείρα μὲν xai χρῤνου ixi: Έχαστον ἀχρι- 
ξηταχκό-:, στ ο τε τῇ αὐτοῦ χαὶ ἑτιμτλείχ 
τάντας ὑμᾶς ἐν χύσαῳ zai λόνῳ τῷ κατ εὐσέ- 
sal. xxxi, 9. 

: εἴτε γὰρ a ἐντνχὼν τοῖς τοῦ Νοιστὼ δι- 
σι, εἰς. 
| Exclnc τε «Ἰόγων. Scribendum puto czo- 
à Jórwr. Nam cum antea precesserit. paiu- 
μέν, ubi dicitur X xz: αὐτὰ σε μνὰ μὲν, etc., se- 
* punc zemnla illius particula 62, quod inter- 
i non viderunt, 

Kal Bz€n«ctwr. Musculus vertit : « Domum 
is εἰ crescentibus lapidibus -tructam. » Chri- 
Drsonus autem interpretatur ? « Ex vivis ince- 
nsque in terra lapidibus. » Ego « ex vivis lir- 
ie lapidibus » vertere inalui. Neque enim. in- 
) quomodo probe fundata sit domus, si lapides 
unt, Eadem vox occurrit, iufra pag. 386, ζῶν- 
i βεθτχότας xai εὐπαχεῖς τῶν quyuv λί- 
Sed iu his lector quod maluerit eliget. Neque 
Chiristophorsoui interpretationem hic danno. 
vero haec verba τῷ 0Ξ5ολογουμένῳ de Christo ac- 
omuino probare non possum. Nam Eusebius 
post dicit Christum esse illius templi lapidem 
arem. Igitur Deum Patrein liic iutelligit, qui tem- 
ipeetor sit. Hieronymus in caput ii. Aggzi S«6n- 


adamante firmiores animos ostenderent ? Quis an- 
quam rex usque adeo post. obitum viribus vafuit, 
exercitus duxit; tropea aversus hostes erexit ; 
omnia denique loea, regiones, urbes tum apud 
Grzcos tum apud Barbaros, rezali*us suis palatiis, 
οι divinorum templorum fabricis consecratis imple- 
vit ? Cujusmodi sunt hzece templi hujus pulcherrima 
ornamenta atque donaria. Qux ipsa quidem per se 
augusta profecto sunt ac magnifica, et stupore atque 
admiratione digna. Quippe qwe regui Servatoris 
nostri illustre specimen exhibeant. Siquidem nunc 
376 «u0que «ipse dixitet faeta sunt ; ipse manda- 
vit et condita sunt 15. » Qvid enim ebsi:tere pote- 
rat nutui ac voluntati Vetbi omnium regis ac prin- 


: cipis ac per se Dei 7 Ad hoc vero. ut aceuwrate consi- 


derzri siugula exponique possint, pecneliare otium 
et propriam orationem desiderant, Sei et peculiari 
otio opus fuerit, ut explicemus qux et quanta evsti- 
tit alacritas eorum qui in hoc opere laberarunt; 
quantique pretii ac ponderis iila sit apud ipsum 
quem celebrainus Deum, qui animata omnium. no- 
strum inspicit templa, et. domum ex vivis firmatis- 
que lapidibus structam perlustra!, super fundamento 
apostolorum et prophetartm probe ac firmiter stabi- 
litam : cojus angularis lapis est ipse Jesus Christus, 
quem reprobarunt quidem non veteris illius qux 
punc esse desiit, verum eiiam ejus qna nunc cer- 
nitur multorum hominum fabrice architecti, mali 
scilicet nralorum operum fabri. Sed pater et olim et 
in przsentia probatum, caput anz;uli hujus omnium 
nosirum communis Ecclesie constituit. lloc igitur 
ex nobis ipsis constructum viventis Dei vivum tem - 
plum (masimum illud ac vere Deo dignum sacra- 
rium intelliso, cujus intima adyta a conspectu vulzi 
remota sunt, ac vere sancta el. Sancta sanctorum) 
quis cum introspexerit, efferre unquam audeat? 
Imo quis est qui in sacrum ejus conceptum peue- 
rare oculis possit, nisi ille maximus omnium Pon- 
tifex, cui soli jus fasque est cujuslibet anima ratione 
p'zditz? arcana scrutari ? Ac fortasse id ctiam uni- 


γότας λίθους ita vertit: « Neque enim putandum 
est Deum auro et geumis zdilicaturum Jerusatem, 
el non. vivis lapidibus qui nunc volvuntur super 
lerram. » 

(13) A.tn0ct Ac rx. ldem est ac ἀλτθῶς. Musculus 
πιο et. Christophorsonus « vero Dei verbo » in- 
lerpretati suut, quod meo quidem judicio ineptissi- 
mum est. 

(13) "Exl ucro τῶν ἴσων ἐφιατέν. Post. hiec 
verba asteriscus uotatur in codice Med. et ad mar- 
ginem ascriplum est, xai τοῦτο ἀσεθές. Onnino 
scholiastes qui hoc scholion ascripsiL, existimasse 
videtur , Eusebium hic loqui de Christo : cum ta- 
men de Paulino loquatur Tyriorum episcopo, quem 
ait secundum a Christo locum obtinere in regendis 
d--libus. lloc veru impietatis argui uon potest, cum 
pontifices. omues. imaginem Christi referant, ejus- 
que in administranda Ecclesia. vice. gerant. Fa- 
tendum est tainen, Eusebium nimis hic. Uuibaisso 
Paulino, dum ei τὰ ἴσα, τὰ δευτερεῖα, tanquam x- 
quali et collega Christi, ascribit, duin Melchisede- 
chui vocat. 


859 


eülpiam alteri secundo a Christo loco concessum A 6etav δ,ατεθειµένῳ, δυνατῷ τε ὄντι μᾶλλον ἁπάν- 


est ; huic videlicet exercitus hujus doctori, quem 
primus ipse et maximus Pontifex, secundi post.sc 
loci sacerdotio in hoc sacrario decoratum, divini 
gregis veslri pastorem, sorte ac judicio Patris omui- 
potentis huic populo przfectum, utpote cultorem 
atque interpretem suum, cogstituit : novum Aaro- 
nem, et. Melchisedecem, imaginem Filii Dei : qui 
ih perpetuum manet, et conimunibus omnium ve- 
strum votis ab eo conservatur. Huic igitur uni post 
primum illum et maximuin pontificem, si non pri- 
mas, at cerle secundas partes obire liceat in inspi- 
ciendis curaudisque animarum vestrarum penetra- 
libus : quippe qui tum multo usu et longo temporis 
spalio unumquemque vestrum accurate cognoverit, 
tum studio suo ac diligentia cunctos ad modestiam 
et pietatis doctrinam 3777 informaverit : et qui 
pra cxteris omnibus earum rerum quas divina vir- 
tute. perfecit, rationes reddere valet magnitudini 
Operum respondentes. Ac primus quidem ille οἱ 
maximus Pontifex noster, quzcunque Patrém fa- 
cientem videt, eadem,inquit , simili modo facit et 
Eilius?*. Hic vero tanquam in magistrum puros 

entis oculos defixos habens: quacunque ab eo 
fieri videt, instar exemplaris sibi proponens, eorum 
imagines quoad ejus fieri potest, ad similitudinem 
expressas effinxit. Nihil plane inferior Beseleele illo, 
quem Deus ipse spiritu sapientisx et intelligentize 
omnisque ingeniosa ac solertis peritie cum imple- 
vissel , celestium templi imaginum per adumbra- 
tas quasdam figuras fabrum atque artificem elegit. 
Ad eumdem igitur inodum hic noster totum Chri- 
stum, aui Verbum, sapientia et lux est, in sua 
ipsius mente tanquam imaginem gestans : dici non 
potest quanta cum animi magnitudine, quai opu- 
lenta et prodiga mentis manu, quanta etiatn on- 
nium vestrum liberalitate, qui vestra in confereudis 
sumptibus magnificentia quasi cum illo certantes, 
ne ejus consilio inferiores ulla ex parte videremini 
ambitiosius contendistis : hoc magnificum Dei altis- 
simi templum quod sub a:pectum cadit, ad exem- 
plum pr:zestantioris illius templi quod cerni oculis 
non potest, quam fieri potuit simillimum fabrica- 
verit. Et hunc quidem locum (de hoc enim ante 
omnia dicendum videtur) , quem. omnium sordium 
ac purgamentorum congerie inimici fraudulenter 
adobruerant, minime negligendum ratus : neque 

** Joan. v, 19. 


(14) Ὢν αὐτὺς... κατηρτίσατο. Intelligit fahri- 
eaim Ecclesie Vyri tain. spiritalem. quam  inateria- 
lem : cujus formam ac rationem solmn ait edere 
posse Paulinum, qui eam fabricam divina ope ar- 
cliitectatus est. 

(15) Naov κατασχευῆς. Bescleel arcam seu ta- 
hernaculum Dei fabricavit, non autem templum, ut 

, legitur in Exodi esp. xxxvii. Templum igitur im- 
proprie sumit. Eusebius pro tabernaculo, Eodem 
fere modo, quo iu Actibus apostolorum templuin 
Diauz dicitur pro z:dicula. 

(16) ᾽Αγπ]ματοφορῶν. Metaphora est a sacer- 
dotibus gentilium, qui simulacra deorum humeris 
κηῖς bajulabant, ut notavi ad lib. xxif Amm. Mar- 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTOIUCA. 


B 


e 





800 


των, ὧν αὑτὸς σὺν θείᾳ δυνάµει κατηρτίσατο (14), 
τούτων τοῖς ἔργοις ἐφαμίλλως ἀποδοῦναι τοὺς χόγους. 
Ὁ μὲν οὖν πρῶτος καὶ μέγας ἡμῶν ἀρχιερεὺς, ὅσα 
βλέπει τὸν Πατέρα ποιοῦντα, ταῦτα, φησὶν, ὁμοίως 
χαὶ ὁ Υἱὸς ποιεῖ. 6 δὲ καὶ αὐτὸς ὡς ἂν ἐπὶ διδάσχκα- 
λον τὸν πρῶτον χαθαροῖς vob; ὄμμασιν ἀφορῶν, ὅσα 
βλέπει ποιοῦντα, ὡς ἂν ἀρχετύποις χρώµενος παραδεί- 
γµασι, τοῦτων τὰς εἰχόνας ὡς ἔνι μάλιστα δυνατὸν, εἰς 
τὸ ὁμοιότστον δημιο 1ργῶν ἀπειργάσατο, οὐδὲν ἐχείνῳ 
χαταλιπὼν τῷ Βεσελεἡλ, ὂν αὐτὸς ὁ θεὺς πνεύματος 
ἑμπλέσας σηρίας xai συνέσεως xal τῆς ἄλλης ἑντέ- 
χνου xo ἐπιστημονιχῆς γνώσεως, τῆς τῶν οὐρανίων 
τύπων, διὰ συμθόλων ναοῦ κατασχενῆς (15), δηµ.ουρ- 
γὸν ἀναχέχλητα,. Ταύτῃ δ᾽ οὖν καὶ ὅδε Χριστὸν ὅλον, 
τὸν λόγον, τὴν σοφίαν, τὸ φῶς, ἐν τῇ αὐτὸς αὑτοῦ 
ἀγαλματοφορῶν (16) Φυγῆ, οὐδ' ἔστιν εἰπεῖν οἵα σὺν µ:- 
γαλοφροσύνη, πλουσία τε καὶ ἁπλῆστῳ διανοίας χειρὶ, 
καὶ σὺν οἵᾳ πάντων ὑμῶν φιλοτιµίᾳα, τῇ τῶν εἶσφο- 
pov µεγαλοφυχίχ, τῆς αὐτῆς αὐτῷ προθέσεως xat 
µΥδένα τρόπον ἀπολειφθῖναι φιλονειχότέρον μἐγαλο- 
Φρονουµένων, τὸν μεγαλοπρεπῃ τόνδε θεοῦ τοῦ ὑγί- 
στου νεὼν, τῷ τοῦ κχρείττονος παραδείγματι ὡς ἂν 
ὁρώμενον μὴ ὁρωμένονυ, «hv φύσιν ἑμφερῃ συνεστή - 
qxzo* χῶρον μὲν τόνδε. ὅτι χαὶ ἄξιου εἰπεῖν, πρῶτον 
ἁπάντων, πάσης οὐ καθαρᾶς ὕλης ἐχθρῶν ἐπιθουλαϊς 
χαταχεχωσμένον οὐ παριδὼν, οὐδὲ τῇ τῶν αἰτίων 
παραχωρήσας xaxia, ἐξὺν ἐφ᾽ ἕτερον ἑλθόντα, μν- 
ρίων ἄλλων εὐπορουμένων τῇ πόλει, ῥᾳστώνην εἴ- 
ρασθαι τοῦ πόνου, χαὶ πραγμάτων ἀπηλλάχθαι. Ὁ 
δὲ πρῶτον αὐτὸν ἐπὶ τὸ ἔργον ἐγείρας, εἶτα δξ τὺν 
δύμπαντα λαὸν προθυµίᾳ ῥώσας xoi µίαν ἐξ ἁπάν- 
των μεγάλην χεῖρα συναγαγὼν, πρῶτον ἆθλον tivw- 
νίσετο (17), aor» δῆ μάλιστα τὴν ὑπὸ τῶν ἐχθρῷν 
πεπολιορχημένην, αὐτὴν thv προπονήσασαν, καὶ τοὺς 
αὑτοὺς ἡμῖν χαὶ πρὸ ἡμῶν διωγμοὺς ὑπομείνασαν, 
τὴν μητρὸς δίχην τῶν τέχνων ἐρημωθεῖσαν Ἐκκλτ- 
σίαν, συναπολαῦσαι δεῖν οἰόμενος τῆς τοῦ παναγάθου 
μεγαλοδωρεᾶς. Ἐπειδῆ γὰρ τοὺς παῖδας αὖθις (18) 
ὁ µέγας ποιμῆν, τοὺς θἵρας καὶ τοὺς λύχους xal 
πᾶν ἁπηχὲς xal ἄγριον γένος ἁποσοδίσας, χαὶ τὰς 
μύλας τῶν λεόντων, 1 qna: τὰ θεῖα λόγια, συντρ!- 
φας, ἐπὶ ταὺτὸν αὖθις συνελθεῖν Γξίωσε, διχαιότατα 
χαὶ τῆς ποίμντς τὴν μάνδραν ἀνίστη, τοῦ χαταισχὺ- 
ναι ἐχθρὸν xai ἐχδιχητὴν (19), χα ὡς ἂν ἔλεγχον 
ταῖς θεοµάχοις τῶν ἀσεθῶν προαγάχοι τόλµαις. Καὶ 
vov oi μὲν οὐκ εἰσὶν (20) οἱ θεομισεῖς, ὅτι pro: 


cellini , ubi de Juliano Imp. dicit: «Vehens licenter 
pro sacerdotibus sacra. » Eadem vox occurri. infra 
pag. 584. 

(17) Πρῶτον ἆθον ἠγωνίζετο. Alludit ad fler- 
culis labores seu. certamina, 

(18) Τοὺς παϊδας αὖθις. Ἱ,οσο τοὺς παῖδας αὐτῆς, 
&upple Ἑ κχλησίας. Alioqui,nisi ita scripseris, bis in 
eadem periodo repetcretur vox αὖθις, 

(19) ᾿Εγθρὸν καὶ ἐκδικχητή, Verba sunt ex psat- 
mo vut Davidis, ubi hodie legitur, « αἱ destruas ini- 
nicum et ultorem. » Vetus versio Gallicena habe- 


. hat, « ut destruas inimicum et defensorem, » teste 


Sulpicio in Vita Marini. 
(90) Kal vir οὐκ εἰσίν. nitatur Esscbiis locum 


861 


fsxv* elg βραχυ δὲ ταράξαντες xoi ταραχθέντες, A eorum qui ejus rei auctores fuerant, improbitati 


εἴθ᾽ ὑποσχόντες τιμωρία» οὐ μεμπτὴν τῇ δίκῃ, ἑαυ- 
τοὺς xaY φίλους xai οἴκους, ἄρδην ἀναστάτους xaz- 
ἐστησαν ᾽ ὡς τὰς πάλαι στ{λαις ἱεραῖς χαταγραφείσας 
προῤῥήσεις, ἔργοις πιστὰς ὁμολογεῖσθαι, bu ὧν τά τε 
ἄλλα ὁ θεῖος ἐπαληθεῦει λόγος, ἆτὰρ χαὶ τάδε περὶ 
αὐτῶν ἀποφαινόμενος. « Ῥομφόίαν ἐἑσπάσαντο οἱ 
ἁμαρτωλοὶ, ἐνέτξιναν τόξου αὐτῶν, τοῦ καταθδαλεϊῖν 
πτωχὸν xal πένητα, τοῦ σφάξαι τοὺς εὐθεῖς τῇ xap- 
δίᾳα. ἡ ῥομφαία αὐτῶν εἰσέλθοι εἰς χαρδίαν αὐτῶν, 
xaX τὰ τόξα αὐτῶν συντριθείη. » Καὶ πάλιν. ε Άπ- 
(isto τὸ μνγμόσυνον αὐτῶν μετ Έχου, καὶ τὸ ὄνομα 
αὐτῶν ἐξήλειφας εἰς τὸν αἰῶνα, χαὶ εἰς τὸν αἰῶνα 
τοῦ αἰῶνος * ὅτι δὴ καὶ ἐν χαχοῖς γενόµενοι, Exéxpa- 
ξαν, χαὶ οὐχ ἣν ὁ σώζων, πρὸς Κύριον, xal οὐκ εἰσ- 
{χουσεν αὐτῶν. ᾽Αλλ οἱ μὲν συνεποδἰσθησαν xal ἔπε- 
σον, ἡμεῖς δὲ ἀνέστημεν xal ἀνωρθώθημεν.» Καὶ 
τόγε ἓν τούτοις προαναφωνοῦν * εΚύριε, Ey τῇ πύλει 
σου τὴν εἰχόνα αὐτῶν ἑξουδενώσεις,» ἀληθὲς ὑπ 
ὁφθαλμοῖς πάντων ἀναπέφανται. 'AXX οἱ μὲν γιγάν- 
των τρόπον θεομαχἰαν ἑνστησάμενοι τοιαύτην εἰλῃ- 
χασι τὴν τοῦ βἰου χαταστροφ{ν ' τῆς δ' ἑρήμου xal 
παρ ἀνθρώποις ἀπεγνωσμένης, τοιαῦτα οἷα τὰ ὁρώ - 
μενα τῆς χα-ὰ θεὸν ὑπομονῆς τὰ τέλη, ὡς ἀναφωνεῖν 
αὑτῃ την προφητείαν 'Hoatou ταῦτα « Εὐφράνθητι 
ἔρημος διγῶσα, ἀγαλλ.άσθω ἔρημος χαὶ ἀνθείτω ὡς 
χρίνον ΄ xai ἐξανθήσε, xal ἀγαλλιάσεται τὰ ἔρημα. 
Ἰσχύσατε χεῖρες ἀνειμέναι, καὶ Ὑόνατα παραλελυ- 
μένα παραχαλέσατε ὀὁλιγόφψυχοι τῇ διανοίχ, ἰσχύ- 
eate, μὴ φοθξῖσθε. Ἱδου ὁ θεὺς fuv χκρίσιν vi- 
αποδίδωσι xal ἀνταποδώσει, αὐτὸς fest xal σώσει 
ἡμᾶς" ὅτι, φησὶν, ἐῤῥάγη iv τῇ ἐρήμῳ ὕδωρ, 
xai φάραγς ἐν γῇ διγώση, xai Ἡ ἄννδρος ἔσται 
εἰς ἕἔλη, καὶ εἰς την διφῶσαν γην πηγη Όδα- 
τος ἕσται.» Καὶ τἀάδὲ μὲν λόγοι πάλαι προ- 
θεσπισθέντα, Ὠίθλοις ἱεραῖς χαταθέθλητο" τά vc 
μὴν ἔργα οὐχέτ' ἀχοαῖς, ἁλλ᾽ ἔργοις ἡμῖν παραδέδο- 
-αι. 'H ἔρημος {δε, ἡ &voopoz, ἡ χέρα xai ἁπερί- 
στατος, ὃς «ὡς ἐν δρυμῷ ξύλων ἀξίναις ἐἑξέκοψαν τὰς 
πύλας ἐπὶ τὸ αὐτὸ, Ev πέλυχι χαὶ λαξευτηρίω συν- 
τρίφαντες αὐτὴν, Tz καὶ τὰς ῥίθλους διαφθείραντες, 
ἑνεπύρισαν ἐν πυρὶ τὸ ἁγιαστίριον τον θεοῦ, εἰς 
^h» Υην ἐθεθήλωσαν τὸ σχίνωµα τοῦ ὀνόματος αἳ- 
τοῦ, ἣν ἐτρύγησαν πάντες ob παραπορευόμενοι την 
Gy, προχαθελόντες αὐτῖς τοὺς φραγμοὺς, fiv ἓλν- 
µήνατο Ug Bx δρυμοῦ, καὶ μονιὸς ἄγριος κατενεµή- 
σατο, Χριστοῦ δυνάµει παραδόξω νῦν, ὅτε θέλει ab- 
τὺς, γέγονεν ὡς κρίνον’ ἐπεὶ χαὶ τότε αὐτοῦ νεύματι, 
ὡς ἂν προχηδοµένου πατρὺς ἔπαιδενετο. € Ὃν γὰρ 
ἀγαπᾶ Κύριος, παιδεύει, μαστιγοῖ δὲ πάντα υἱὸν ὃν 
παραδέχεται. » Mizpro δῆτα xazà τὸ δἑον ἐπιστραφεῖ- 
σα, αὖθις ἄνωθεν ἐξ ὑπαρχτς ἀγαλλιᾷν προστάττε- 
τα:, ἐξανθεῖ τε ὡς xpívov, xat τῆς ἑνθέου εὐωδίας 
εἰς πάντας ἀποπνεῖ ἀνθρώπους * ὅτι, φησὶν,« ἐῤῥάγη 


ἐν τῇ ἐρήμῳ ὕδωρ,» 55 νᾶμα τῆς θείας τοῦ σωτηρίου 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB X. 


D 





863 


cedere sustinens: cum quaesito alio loco, cujusmodi 
plurima huic civitati supersunt, laboris compen- 
dium facere, seque multis negotiis liberare posset ; 
tamen primus ipse ad opus sese accingens ; deinde 
totius populi animis incredibili alacritate contirma- 
tis, atque ex omnibus una ingenti manu conflata, 
primum hoc certamen subiit ; equissimum scilicet 
ratus, ut lic. ipsa potissimum Ecclesía qux ab lio- 
sibus expugnata fuerat ; qux prior gravissimos 
labores nostra causa sustinuerat ; qux eamdem 
nobiscum persecutionem, imo ante nos pertulerat, 
quze velut maler propriis tiliis erat orbata, Dei opt. 
max. munificentia nobiscum frueretur. Naim quo- 
niam magnus ille Pastor, feris ac lupis, 378 et 
omni agrestium atque immanium bestiarum genere 
depulso, ipsisque leonum maxillis, ut divina loquun- 
tur oracula, contritis, filios ipsius rursus in unum 
congregare dignatus fuerat, jure merito ipsam gregis 
caulam instauravit, ut ignominia afficeret inimicum 
ei ultorem?*, utque impiorum adversus Deum prz- 
liantium nefarios ausus illustri argumento convin- 
ceret. Itaque illi Deo invisi, nunc amplius non sunt, 
quando ne tum quidem erant. Et posteaquam mo- 
dico temporis spatio turbas excitarunt ipsique lur- 
his agitati sunt ; poenas deinde gravissimas divinze 
Justiti: persolventes, semetipsos cum amicis et 
omni familia funditus everterunt. Adeo ut przdi- 
ctiones ill: sacris olim tabulis inscript:e, nunc ve- 
rissimze esse factis ipsis comprobentur, in quibus 
cuin alia. divinus sermo vere pronuntia!, tum hac 
de iisdem diserte profatur: « Gladium evaginaverunt 
peccatores ; intenderunt arcum. suum, ut percu. 
liant mendicum et pauperem, 6ἱ occidant rectos 
corde. Gladius eorum iutret iu. corda ipsorum, et 
arcus eorum confringantur "5, » Et iterum : « Periit 
memoria ipsorum cum sonitu. Et nomeu eorum 
delevisVi iu s:eculum et iu seculum seculi "". Quc- 
niam cum in malis essent, clamaverunt , nec fuit 
qui servaret , ad Dominum, nec exaudivit eos — "*. 
Verum ipsi quidem obligati sunt et ceciderunt, 
nos autem surreximus. οἱ erecti. sumus "*, » Illu 
quoque quod predictum fuerat his verbis: « Do- 
mine, in civitate tua. imaginem eorum. ad nihilum 
rediges 9^, » verissimum esse ownes oculis nostris 
perspeximus. Et hi quidem Deo bellum inferre 
more gigantum ausi, hujusmodi vite exitum sortiti 
sunt, llla. vero vacua ac deserta et. opinione on- 
nium deplorata, suze propter Deum tolerauntiz hunc 
quem cernimus finem consecuta est. Adeo ut aaias 
propheta hzc illi pronuntiare videatur : « Laxtare, 
solitudo siticulosa, exsultet solitudo et floreat ut li- 
lium, et florebunt et exsultabunt loca. deserta. Ro- 
boramini, manus languentes, et. genua dissoluta : 
consolamini, vos pusillanimes, confortamini, ne ti- 


'5 Psal. νΙΗ, 2. 7* Psal. xxxvi, 14,15... "Psal. 1x,9,6.. '* Psal.xvii, 43. sal. xix, 9. Ὁ Psal. Lxxii, 20. 


Dionysii Alexandrini, qui de Macriano ejusque libe- 
ris ità loquitur in. epist. ad Hermaimimonem quaai 


' « . 
refert Eusebius in lib. vii, cap. 22: ὁ μὲν οὐχ ὅοτι 
ἑπτελαγδδξ 


fv. 


865 


ipse veniet et servabit nos δὲ. « Quoniam, inquit, 
erupit aqua in solitudine, et vallis in terra si- 
ticulosy, et arida. mutabitur in paludes, et fons 
aque iu lerram siticulosam **. » Et hxc quidem 
379 olin verbistenus pradicta, sacris Volumini- 
bus inserta suut, Nunc autem res ipse non simplici 
auditione, sed. factis ipsis nobis exhibentur. Quippe 
hiec solitudo siticulosa , hiec vidua omnique prz- 
sidio destituta, eujus januas « quasi in silva ligno- 
run, securibus exciderunt in idipsum, in securi et 
ascia confringentes e:m ** ; cujus libros corrum- 
pentes incenderunt igne sanctuarium. Dei ; in terra 
profanaverunt. tabernaculum nominis ejus — ** : 
quamevindemiarunt omnestranseurntes per viam, » 
destruetis prius ejus sepibus ; quam «€ vastavit 
aper de silva, el singularis ferus depastus est *5, » 
uunc postquam Christo visum est, per admirabilem 
ejus potentiam instar lilii. efflorescit, Nain et tunc 
ejusdem nutu ac voluntate, tanquam. parentis. cu- 
jusdam filiorum curam. gerentis,  castigabatir. 
« Quem enim diligit Dominus castigat, verberat- 
que omne: filium quer recipit '. » Postquam vero 
moderate et quantum. oportuit castiga!a est, rur- 
sus exsultare caelitus priecipitur, et tanquam lilium 
efforescit, cunctosque mortales divini odoris sua- 
vitate perfundit, Quoniam, η, « erupit. aqua 
in solitudine *^ ; » fons videlieet quo divinitus in 
salutari lavacro regenerati sumus. Et qu:e paulo 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


meatis, Ecce Deus noster judicium reddit ac reddet, A λουτροῦ maAtryeveg!ac: καὶ νῦν Ὑέγονεν ἡ mph µι- 





85i 


κροῦ ἔρημος εἰς ἔλη, καὶ εἰς τὴν óuyosay γῆν ἕθρυςε 
πηΥἩ Ὁδατος ζῶντος" ἴσχυσάν τε ὡς ἀληθῶς χεῖρες 
αἱ τὸ πρὶν ἀνειμέναι, xa τις τῶν χειρῶν ἰσχύης 
ἔργα, τάδε τὰ μεγάλα xa ἑναργὴ δείγµατα" ἀλλὰ 
xai τὰ πάλαι σεσαθρωµένα xal παρε:µένα γόνατα, 
τὰς οἰχείας ἁπολαβόντα βάσεις (91), τῶν ὁδὸν τὶς 
θεογνωσίας εὐθυποροῦντα βαδίσει, ἐπὶ τὴν οἰμείαν 
ποίμντν τοῦ παναγάθου Ηλιμένος σπεύδοντα. El δὲ 
xal ταῖς τῶν τυράννων ἀπειλαῖς τὰς Φυχάς τινες 
ἀπενάρχησαν, οὐδὲ τούτους ὁ σωτήριος ἀθερατεύ- 
τους παρορᾷ λόγος. εὖ µάλα δὲ xal αὐτοὺς ἰώμε- 
voz, εἰς την τοῦ θείου παράχλησιν παρορμᾷ λέγων; 
«Παρακαλέσατε, οἱ ὁλιγόφυχοι τῇ διανοίᾳ, ἰσχύσατε, 
μὴ φοθεῖσθε. » Τούτων δεῖν ἀπολαῦσαι τὴν διὰ Θεὸν 
γενομένην ἔρημον, τοῦ λόγου προαγορεύοντος iT 
αχούσας ὀξείᾳ διανοίας ἀχοῇ οὗτος ὁ νέος ἡμῶν χαὶ 
χα)ὸς Ζοροβάδελ, μετὰ τὴν πικρὰν ἐκείνην αἰχμαλω- 
σίαν, xaX τὸ βδέλυγµα τός ἑἐρημώσεως, οὗ παριδὼν 
τὸ πτῶμα Vexpby, πρώτιστα πάντων πσαραχλΏσεσι 
χαὶ λιταῖς, ἴλεων τὸν Πατέρα μετὰ τῆς χοινῆς ὑμῶν 
ἁπάντων ὁμοφροσύνης χαταστησάµενος, xai τὸν µό- 
voy νεχρῶν ζωοποιὸν σύμμαχον παρα)αέὼν xat συν- 
εργὸν, την πεσοῦσαν ἐξήγειρε, προαποχαθάρας xal 
προθεραπεύσας τῶν χαγῶν' καὶ) στολΏν οὗ τὴν ἐξ 
ἀρχαίου παλαιὰν αὐτῇ περιτέθειχεν, ἀλλ' ὁποίαν αὖ- 
θις παρὰ τῶν θείων χρησμῶν ἐξεπαιδεύξτο, σαφῶς 
Ge λεγόντων.ε Καὶ ἔσται ἡ δόξα τοῦ οἵἴχου τούτου 
d$ ἐσχάτη, ὑπὲρ την προτἐραν.» Taj: δ᾽ οὖν πολὺ 


aute vasta solitudo erat, uunc mutata est. in patu- C μείζονα τὸν χῶρον ἅπαντα περιλαδὼν, τὸν μὲν ἔξω- 


des ; et in terram siticulosam seaturivit fons aquae 
vivi. Boborate sunt profecto. manus quis prius 
erant languida ; et liec quie cernitis opera, roboris 
manuum magna et perspicua argumenta sunt, Quin 
et genua illa que jaududum debilitata eraut ac dis- 
&oluta, nunc recuperata gressuum lirmitate, Ρο: 
ctam diviuie cognitionis semitam ingrediuntur, οἱ 
ad proprium optimi Pastoris gregem  propcrant. 
Quod si qui forte tyrannorum minis. perterrefacti, 
animis obtorpuerunt, tic hos quidem — salutaris Dei 
sermo curationis expertes relinquit: sed benigne 
eos remediis fovens, ad percipiendam Dei couso- 
lationem excitat his verbis : « Consolamini,vos pu- 
sillanimes : confortamini, nolite timere *?, » Cum 


igitur novus liic noster ct egregius Zorobabel, so- D 


lertissimo mentis acumine intellexisset fore, ut 
illa qux: propter Deum deserta fuerat, supradictis 
bouis brevi frueretur, quemadmodum divinus scrmo 
praedixerat : post acerbam illam captivitatem, οἱ 
post abominationeim desolatiouis, cadaver hoc nii- 


8 [sa. xxxv, 1 4. *! Ibid. 6, 7. ** Psal. Έκτη, 
xij, 6. 915a. xxxv, 6, *? lbid. 4. 


(21) Tác οἰκείας à xo.a6Crca Bácsic.Siclegendum 
est, ut habent codd, Med., Fuk. et δαν]. et Maz., 
pro vulgato ἁπολανοντα. Ac profecto miror, neutrum 
interpretem id vidisse, cum emendatio iu prompti 

sil. el cuivis obvia. 
^. (32) Elc ερτράγωνόν τι σχῆμα περιφράξας τὺν' 
κόπον. Pessime Christoplhorsonus de sanctuario hzc 
accepit, cum de spatio illo loquatur Eusebius, quod 


ο. 


9, 


θεν ὡὠχυροῦτο περ[θολον τῷ τοῦ παντὸς περιτειχίσµα- 
τι, ὡς ἂν ἀσφαλέστατον εἴη τοῦ παντὸς ἔρχος. Ποό- 
πυλον ὃξ μέγα χαὶ elg Όφος ἐπτηρμένον πρὸς αὐτὰς 
ἀνίσχοντος ἡλίου ἁκτῖνας ἀναπετάσας, foro xal τοῖς 
μαχρὰν περιθόλων ES ἱερῶν ἑστῶσι. τῆς τῶν ἔνδον 
παρέλχεν ἁφθονίαν θέας, μονονουχὶ καὶ τῶν ἀλλθ- 
τρίων τῆς πίστεως ἐπὶ τὰς πρώὠτας εἰσόδους ἐπ.στρέ- 
Quy τὰς ὄψεις, ὡς ἂν ur] παρατρέἐχη τις, ὅτι μὴ τὴν 
Φυχὴν κατανυγεὶς πρότερον μνήμη τῆς τε πρὶν ἐρη- 
µίας, xai τῆς νῦν παραδόςου θαυματουργίας, ὑρ' 
ἧς τάχα καὶ ἑλχυσθήσεσθαι κατανυγέντα, καὶ πρὸς 
αὐτῖς τῆς ὄγεως ἐπὶ την εἴποδον προτραπέσεσθαι 
ᾖλπισεν. Ἐἴσω δὲ παρελθόντι πυλῶν, οὐκ εὐθὺς ἐφ- 
ἴχεν ἀνάγνοις καὶ ἀνίπτοις ποσὶ τῶν ἔνζων ἐπιθάίνειν 
ἁγίων, διπλαξὼν δὲ πλεῖστον ὅσου τὸ petas τοῦ τε 
νεὼ xaX τῶν πρώτων εἰσόδων, τέτταρσι μὲν πἐριξ 
ἐγχαραίοις χατεχόσµησε στοαῖς, εἰς τετράγωνόν τι 
cynua περιφράξας τὸν τόπον (22), Χίοσι πανταχό- 
θεν ἑπαιρομέναις ὧν τὰ µέσα (90) διαφράγµασι 
τοῖς ἀπὸ ξύλου διχτυωτοῖς ἐς τὸ σύμμετρον ἥχουσι 


ὐ. *'Ibid. 7. *" Psal. rxxix,44.. οἱ lbid. *' Πευ. 


erat inter vestibulum et basilieam. IIoc igitur spae 
tium in. quadranguli speciem. conclusum, quas 
που obliquis porticibus a Paulino exornatum fuisse 
dicit. 

(25) "Qr τὰ µέσα. Supple κιόνων. Itaque « inter- 
columnia » verti, non male, ut opinor. Hac igitur 
intercolumuia, ait Eusebius, undique conclusa fuisse 
repagulis ligneis cancellatis, in mediocrei altitudi- 


MEM C — 


HISTOR'/£ ECCLESIASTICJE LID. X. 


$65 


pfjxoug περ)χλείσας, μέσον αἴθριον t.olec (24) εἰς την Α uime neglexit. Sed cum ante omnia. Deum Patrem 


το οὐρανοῦ χάτοφιν, λαμπρὺν γαὶ ταῖς τοῦ φωτὸς 
Ἔχτισιν ἀνειμένον ἀέρα παρέχον. Ἱερῶν δ᾽ ἐνταῦθα 
καθαρσίων ἑτίθει σύµθολα, χρἠνας ἄντικρυς εἰς πρὀσ- 
ωπον ἐπισκευάνων τοῦ νεὼ, πολλῷ τῷ χεύματι τοῦ 
γάµατος τοῖς περιθόλων ἱερῶν ἐπὶ τὰ ἔτω προϊοῦσι 
τὴν ἀποῤόυφιν παρξχομένας. Καὶ πρώτη μὲν εἰσιόν- 
των αὕτη διατριθὴ, κόσμον ὁμοῦ χαὶ ἀγλαῖαν τῷ 
παντὶ, τοῖς τὰ τῶν πρώτων εἶσα γωγῶν ἔτι δεοµένοις, 
Χατάλληλον τὴν μονὴν παρεχοµένη. ᾽Αλλὰ γὰρ xal 
τὴν τούτων θέαν παραμειφάμενος (23), Πλείοσιν ἔτι 
μᾶλλον τοῖς ἑνδοτάτω προπύλοις τὰς ἐπὶ τὸν νεὼν 
παρόδους ἀναπεπταμένας ἐποίει, ὑπὸ μὲν ταῖς ἡλίου 
βολαῖς αὖθις τρεῖς πύλας ὑφ' Ev χκαταθεὶς πλευρόν" 
ὧν τὸ πολὺ τὰς παρ᾽ ἑχάτερα µεγέθει τε χα) πλάτει 
πλεονεχτεῖν τῇ μέση χαρισάµενος, παραπήγµασί τε 
χαλκοῦ (20) σιδηροδέτοις καὶ πο:κίλµασιν ἀναγλύτοις 
διαφερόντως αὐτὴν φαιδρύνας, ὡς ἂν βασιλίδι, ταύτῃ 
τοὺς δορυφόρους ὑπέκευξε. Τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον xal 
ταῖς παρ) ἑχάτερα τοῦ παντὸς Vito στοαῖς τὸν τῶν 
προττύλων ἀρ:θμὸν διατάξας, ἄνωθεν ἐπὶ ταύταις ἄλλῳ 
πλείονι quil διαφόρους τὰς ἐπὶ τὸν οἶχον εἰσέολὰς 
ἐπενόει, ταῖς ἀπὸ 6υλου λεπτουργίαις xaY τὸν περὶ 
αὐτὰς κόσμον χαταποιχίλλων. Τὸν δὲ βασίλειον οἴχον 
πλουσιωτέραις ἤδη xal δαφιλέσι ταῖς ὕλαις ὠχύρου, 
ἀφθόνῳ φιλοτιμίᾳ τῶν ἀναλωμάτων χρώµενος. Ἔνθα 
μοι δοχῶ περιττὸν εἶναι τοῦ δομήματος µήχη τε χα) 
πλάτη..Καταγράφειν, τὰ φαιδρὰ ταῦτα χάλλη, xa τὰ 
λόγου χρείττονα µδγέθη, τήν τε τῶν ἔργων ἀποστίλ- 


ἔωυσαν ὄψιν τῷ λόγῳ διεξιόντι, ὕψη τε τὰ οὑρανομή- 6 


Xn, xai τὰς τούτων ὑπερχειμένας πολυτελεῖς τοῦ 
Λιβάνου χέδρους ὧν οὐδὲ τὸ θεῖον λόγιον τὴν µνήµτν 
ἀπεσιώπτησεν, εΕὐφρανθέσεται,» φάσχον, «τὰ ξύλα 
τοῦ Κυρίου, καὶ αἱ χἐδροι τοῦ ΑΛιθάνου ἃς ἐφύτευσε.ν 
Ti µε δεῖ νῦν τῆς πανσόφου χα) ἀρχιτεκτονιχῆς δια- 
τάξεως, χαὶ τοῦ χάλλους τῆς io' ἑχάστου μέρους 
ὑπερθολΏς ἀκριβολογεῖσθαι την ὑφήγησιν, ὅτε τῆς 
ὄγεως την διὰ τῶν» ὥτων ἀποχλείει µάθησιν ἡ µαρ- 
tupla; ᾽Αλλὰ γὰρ ὧδε xai τὸν νεὼν ἐπιτελέσας, 
Δρόνοις τε τοῖς ἀνωτάτω εἰς την τῶν προέδρων τιμὴν, 
xaY προσέτι Bá pot; £v τάξει τοῖς καθ’ ὅλον (97) χατὰ 
τὸ πρέπον κοαµήσας, ἐφ᾽ ἅπασί τε τὸ τῶν ἁγίων 
"Άγιον θυσιαστήριον ἐν µέσῳ θεὶς, αὖθις xaX τάδς ὡς 
ἂν εἴη τοῖς πολλοῖς ἅβατα, τοῖς ἀπὸ ξύλου περιέφραττε 


διχτύοις, εἰς ἄκρον ἐντέγνου λεπτουργίας ἐξησχημέ- D 


9 Agg. 11, 10. 


hem erectis, μῆχος enim posuit pro altitudine, quod 
interpretes nou. viderunt, 
^ (24) Μέσον αἴθριον ἡφίει. Intelligit medium illud 
Spatium sub divo, quod quatuor uudique porticibus 
claudebatur : eadem plane forma, qua in liodiernis 
monasteriis sunt qux vocautur pratella, Quod enim 
monachi vocaut. claustrum, nihil aliud. est. quam 
quatuor perticus , quarum in medio Ίος est sub 
divo quem pratellum vocant, Sed et in quibusilam 
bonasteriis , locus ille subdivalis caucellis munitus 
rst, eodem plane modo quo. Eusebius. in atrio Ec- 
clesia Tyri factum esse dicit, ue scilicet. juventus 
in eum locum qui floribus conseri solet, insiliat. [J 
autem Latini proprie atrimin. vocabant. Certe Isido- 
Fo$ atrio tres porticus extrinsecus adjungi solita; 
esse dicit. . 

(25) Tx. τοὐζων θέα» παριμειψάμενος. Masca- 


precibus 980 ac supplicationibus placasset, con- 
spirautibus omnium vestrum votis atque. sententiis; 
cumque eum qui solus inortuos ad vitam revocat, 
auxiliatorem sibi atque adjutorem adscivisset, Ec- 
clesiam hanc prolapsam excitavit, cum illam prius 
omini labe purgasset, et. medicamentis salubribus 
curavisset. Jam vero eam veste. circumdedit, non 
illa vetere, sed quam rursus ex divinis oraculis di- 
dicerat, in quibus diserte przdictum est : « Et erit 
posterior gloria domus hujus longe supra prio- 
rem **, » ltaque. multo ampliorem locum meltatus, 
exteriorem quidem ambitum muro undique commu. 
nivit, qui totius operis tutissimuim esset. propugna- 
culum. Magnum deinde atque excelsum vestibulum 


B aq ipsos solis orientis radios extendit ; iis qui a 


sacro loci ambitu longius remoti sunt, conspectum 
quemdam eorum, qux intus reconduntur, abunde 
exlibeus, et oculos eorum qui a fide nostra. alieni 
sunt, ad conspicienda limina quodammodo invitaus ; 
ne quisquam forte prittercurrat, qui non. compuu- 


: gatur animo, tum ex memoria praeteritze solitudinis, 


tum ex stupendo prazsents operis miraculo. [Toc 
enim modo compunuctos, altrahi et ad ingredien- 
dum allici posse aspectu ipso speravit. Ceterum 
ubi portas ingressus sis, non statin  impuris et il- 
lotis pedibus in sacrarium introire permisit. Sed 
inter templum ac vestibulum maximo intervalo 
relicto, lioc spatium in quadrati speciem cireum- 
septum quatuor obliquis porticibus circumquaque 
exornavit, αι columnis undique attolluntur, ]n- 
tercolumnia porro ipsa septis e ligno reticulatis, i 
mediocreni et congruam altitudinem elatis cireum- 
clusit, Medium autem spatium aperlum et patens 
reliquit, ut et coli aspectum praeberet, et aerem 
splendidum solisque radiis collustratum praestaret. 
Mic sacrarumexpiationuim signa posuit; foutes scili- 
cet ex adverso ecclesi» structos, qui interius sa- 
crarizm ingressuris copiosos latices ad abluenduin 
ministrarent. Atque hoc primum intrantium diver- 
Sorium est; cunctis quidem ornatum ac nitorem 
concilians : iis vero qui institutione adhuc opus 
habent, congruentem przbens mansionem, Jam 
vero lioc spectaculum pr:etervectus, pluribus aliis 
interioribus vestibulis aditus ad templum patentes 


lus vertit: « Quia et horum conspectu praeterito. x 
Cliristophorsonus vero louga verborum ambage, ut 
solet, hunc locum ita expressit : « Quin etiam quc 
istas resad ocnlos capiendos magna operum varietate 
concinne ilustraret, » Qux quidem interpretatio 
verbis Eusebii nullatenus respondet. Itaque nemo 
est, ut opinor, qui Musculi versionem commocii- 
rem et meliorem non judicet. Παρσμειφάμενος 6110 
τὴν τούτων θέαν idem valet ac, prietergressus harum 
rerum spectaculum ; seu, « transmisso harum rerum 
spectaculo ulterius progressus, - ] 

(26) Παραπήγμασί τε xaAxov. Christophorsonus 
vertit « repagulis, » 

(27) Βάθροις &v τάξει τοῖς xa0' ὅ.1ου. Sic jam. 
pridem conjeceraim scribendum csse, ut ex versione 
nostra apparet pro vulg. καθόλου" tandem vero con- 
jecturam neam confirmavit vetuetissinius Codex 


861 


tribus ordine januis in uno eodemque latere con- 
structis. Quarum mediam duabus aliis utrinque 
positis et altitudine et latitudine plurimum przstare 
voluit, eamdemque :reis tabulis ferro vinctis, et 
$culpturis variis przccipue decoravit ; ei tanquam 
regin:e satellites alias adjungens. Ad. eumdera mo- 
dum cuim porticibus ad utrumque templi latus fa- 
bricatis parem vestibulorum numerum disposuisset, 
diversos aditus quibus copiosum lumen superne in 
φάεπι iufunderelur, supra ipsas porticus excogita- 
vit, easque fenestras variis e ligno sculpturis mi- 
nulissimi operis ornavit. Ipsam vero zedem regiam 
opulentioribus magisque pretiosis speciebus instru- 
xii, prolixa sumptuum magnificentia ad hoc usus. 


llic jam mihi superfluum videtur zedis ipsius longi- B 


tudinem ac latitudinem describere, et hunc splen- 
didissimum decoren, atque inexplicabilem magni- 
tudinem ; radiantem operum speciem ac splendo- 
rem ; fastigia ad coelum usque tendeutia ; et supra 
liec eminentes Libani pretiosissimas cedros oratione 
prosequi, quarum mentionem ne divina quideiu 
oracula prztermiserunt, in quibus dicitur : « Lx- 
tabuntur ligna Domini, et cedri Libani quas plon- 
tavit **, » Quid jam attinet de solerti et ingeniosa 
totius fabricze dispositione, ac de excellenti singu- 
Jarum partium pulchritudine accuratius disserere, 
presertim cum oculorum testimonium omneni 
quie auribus percipi potest notitiam excludat. Porro 
cum templum in liunc modum absolvisset, thronis- 
que altissimis in honorem prasidentium, ac prz- 
terea subselliis per universum templum ordine dis- 
positis exornasset ; postremo Sanctum sanctorum, 
altare videlicet, in medio constituit. Utque ιο sa- 
craria multitudini inaccessa essent, ea rursus li- 


*! Psal. ein, 16. 


Mazarinus, in quo ita diserte scriptum inveni. Sed 
major difficultas est, cuinam generi hominum lizc βά- 
69a, seu subsellia, parata fuerint. Leo quidem Alla- 
tius in epistola u De templis Grecorum, hxc sub- 
sellia ad communeun usum laicorum disposita fuisse 
existimavit, quod confirimare videtur Clemens in 
Constitutionibus apostolicis lib. n , cap. 57. Verum 
Eusebius ipse aliud innuit. Infra enim totam hujus 
ecclesiz fabricam allegorice exponens, thronis qui- 
dem designari scribit episcopos ac presbyteros : 
subselliis vero, diacouos et reliquos Ecclesi: miwi- 
stros. Quare hzc subsellia, ministris potius Eccle- 
six quam laicis parata fuisse videntur. Certe laici 
sedendi in ecclesia potestatem: non liabebant, ut do- 
cet Optatus in 1. ww. Quod quidem ita intelligendum 
est, ut in conventu ecclesiastico, dum divinum ce- 
lelratur officium, sedere non licuerit laicis. Peracio 
&utem officio sedere ipsis licebat, ut docet Athana- 
uius in epistola aJ solitarios : "Ηδη μὲν οὖν σαν οἱ 
* εἴστο. τοῦ λαοῦ γενομένης ἀπολύσεως ἐξελθόντες. 

pulo post, ἄρτι γὰρ σαν ἀπὸ τῆς εὐχῆς ὀλίγαι 
(^ Ἱξκόμεναι. 

(28) Καὶ ταῖς ἐπὶ τὸν  uécor olxov εἰσθο.αῖς 
μωμένους. Cleistophorsunus ver'it : «Atque adeo 
ia feneswas inferioris templi affixit. ». Quod quid 
(ibi velit, equidem nescio. Neque cnim intelligo, 
quomodo exhedrz fenestris afBgi possint. Existima- 
vit scilicet Chiristophorsonus, εἰσθολάς fenestras si- 
guificare.! Eusebius quidem paulo supra de fene- 


EUSEBII CIESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 
effecit; rursus .ad ipsos solis 381 orientis radios Α νοις, ὡς 0avpáctov τοῖς ὁρῶσι παρέχειν τὴν Odav. 





868 


'AXÀ' οὐδὲ to06aqoc ἄρα εἰς ἁμελὲς ἔχειτο αὐτῷ ' xal 
τόδε γοῦν λίθῳ pappápo εὖ µάλα xóspuo avs λαμ- 
πρύνας, Ίδη λοιπὸν καὶ ἐπὶ τὰ ἑχτὸς τοῦ veo) pecus, 
ἐξέδρας καὶ οἴχους τοὺς παρ) ἑκάτερα μµεγίστους 
ἐπισκευάςων εὐτέχνως, ἐπὶ ταὐτὸν εἰς πλευρὰ τῷ 
βασιλείῳ συνεζευγµένους xaX ταῖς ἐπὶ τὸν µέσον 
οἶχον εἰσθολαῖς ἡνωμένους (38): & xai αὐτὰ τοῖς ἔτι 
χαθάρσεως xai περιῤῥαντηρίων τῶν διὰ ὕδατος xal 
ἁγίου Πνεύματος ἐγχρήκσουσιν, ὁ εἰρηνιχώτατος ἡμῶν 
Σολομὼν ὁ τὸν γνεὼν τοῦ θεοῦ δειµάμενος ἀπειργά- 
ζετο, ὡς µηχέτι λόγον, àÀÀ' ἔργον γεγονέναι τῶν ἄνω 
λεχθεῖσαν προφητείαν. Γέγονε γὰρ xai νῦν ὡς ἁλη- 
θῶς ἐστιν dj δόξα τοῦ οἴχου τούτου f| ἐσχάτη ὑπὲρ 
τὴν προτέραν. Ἔδει γὰρ xa ἀχόλουθον ἣν, τοῦ ποι- 
μένος αὑτῆς xal δεσπότου ἅπαξ τὸν ὑπὲρ αὐτῆς θά» 
νατον χαταδεξαµένου, xal μετὰ «b πάθος, ὃ χάριν 
αὐτῆς ῥυποῦν ἐνεδύσατο σῶμα, ἐπὶ τὸ λαμπρὸν χαὶ 
ἕνδοξον µεταθεθληχότος, αὑτῆν τε σάρχα τὴν λυθεῖ- 
σαν, Ex φθορᾶς εἰς ἀφθαρσίαν ἀγαγόντος, καὶ τῆνδε 
ὁμοίως τῶν τοῦ Σωτῆρος οἰχονομιῶν (29) ἑπαύρα- 
σθαι * ὅτι 6f χαὶ τούτων πολὺ χρείττονα (50) λαθοῦσα 
παρ) αὐτοῦ τὴν ἑπαγγελίαν, τὴν πολὺ μείζονα δόξαν 
τῆς παλιγγενεσίας, ἓν ἀφθάρτου σώματος ἀναστάσει, 
μετὰ quib. ἀγγέλων χορξίας, Ev τοῖς οὐρανῶν ἐπ- 
έχεινα τοῦ θεοῦ βασιλείοις, σὺν αὐτῷ ΧἈριστῷ Ἰησοῦ 
τῷ πανευεργέτῃ xal Σωτῆρι διαρχῶς ἐπὶ τοὺς ἑξης 
αἰῶνας ἀπολαθεῖν ποθεῖ. ᾽Αλλὰ γὰρ τέως ἐπὶ τοῦ παο- 
όντος, τούτοις ἡ πάλαι χήρα xoi ἔρημος θεοῦ χά- 
pt περιθληθεῖσα τοῖς ἄνθεσι, Υέγονεν ἀληθῶς ὡς 
xplvov, f| φησιν ἡ προφητεία. Καὶ τὴν νυμφιχὴν ἄνα- 
λαθοῦσα στολὴν, τόν τε τῆς εὐπρεπείας περιθεµένη 
στέφανον, ola χορεύειν διὰ 'Hoatou παιδεύεται, τὰ 
χαριστήρια τῷ βασ͵λεῖ θεῷ φωναῖς εὐφήμοις γεραί- 
ῥρουσα, αὐτῆς λεγούσης ἑπαχούσωμεν' « Αγαλλιάσθω 


stris. loquens per quas Inmen in porticus infun- 
debatur, ea voce usus est, ἄνωθεν ἐπὶ ταύταις ἄλλῳ 
πλείονι Φωτὶ διαφόρους τὰς ἐπὶ τὸν οἶχον εἰσθολὰς 
ἐπενόει. Ubi Christophorsonus « fenestras » vertit. 
Verum hoc in loco εἰσθολαί simpliciter et sine 
adjectione ulla posite , fenestras significare non 


, possunt. Áut igitur portas designat ipsius basilicz, 


quas eliam παρόδους supra vocavit; aut ambula- 
tiones quasdam per quas aditus patebat iu basilicam ; 
quas transennas vocat Paulinus in epist. 42. Malim 


D tamen portas intelligere. Porro per «cos illos et 


exhegras, intelligit Eusebius baptisterium, secreta- 
rium, salulatorium ; qui conjuncta erant basili- 
ος. 

(29) Tov τοῦ Σωτήρος οἰκογομιῶν. In. animad- 
versionibus ad librum primum Eusebii, observavi- 
mus οἰχονομίαν non de sola incarnatione Christi 
dici; sed qux:cunque Christus in carne gessit ad 
salutem generis humani, ea. generaliter οἰχονομίαν - 
vocari, Quod quidem pluribus exemplis illic allatis 
confirmavimus. Sed et hic locus id ipsum aperte 
demonstrat, in quo οἰχονομίας pluraliter. appellat 
Eusebius, non mortem solum, sed etiam resurrec- 
tionem Christi. 

(90) Τούτων ποὺ κρείττογα. In codd. Medica'o 
et Mazarino scribitur xgsítvov. Sic etiam prius 
scriptuin fuerat in Fuk. Forte χρειττόνων legeuduin 
est. 


- -— 9-9 mb 


862 HISTORLE ECCLESIASTIC/E LIB. X. 810 
ἡ Φυχή uoo ἐπὶ τῷ Koplo* ἑνέδυσε γάρ µε ἱμάτιν A gueis cancellis munivit, minutissinto opere ad sum- 


σωτηρίου, xaX χιτῶνα e)opoguvrz" wspté£ünxé µοι ὡς 
νυμφίῳ µίτραν, xal ὡς νόμφην χατεκόσμησέ µε 
χάσμῳ, xal ὡς γην αὔξουσαν «b ἄνθος αὐτῆς  χαὶ 
ὡς χῆπος τὰ σπέρματα αὐτοῦ ἀνατελεῖ, οὕτως Κύ- 
uos ἀνέτειλε διχαιοτύνην χαὶ ἀγαλλίαμα ἑνώπιον 
πάντων τῶν ἐθνῶν. » Τούτοις μὲν οὖν αὕτη χορεύει’ 
οἷἴροις δὲ καὶ ὁ νυµφίος Λόγος ὁ οὑράνιος a- 
τὸς 15220; Χριστὸς αὑτὴν ἀμείθεται, ἄχουξ λάγοντος 
τοῦ Κυρίου) «Mi φοβοῦ ὅτι χατησχύνθτς, μηδὲ 
ἐντρατῆς ὅτι ὠνειδίοθης' ὅτι αἱσχύνην αἰώνιον ἐπι- 
λήσῃ, xal ὄνειδος «T$ γτρείας σου οὗ μὴ µντσθέση. 
Ü3y ὡς γυναῖκα ἐγκαταλελειαμέντν xai ὀλιγόγυχον 
χάχλτχέ σε Κύρ:ος, οὐδ' ὡς γνναῖχα ἐκ νεότητος µε- 
μισημένην. Εἶἰπεν ὁ θεός σου’ Χρόνον μιχρὸν ἐγκατ- 

ἐλιπόν σε, καὶ £y ἐλέῳ μεγάλῳ ἑλεήσω oz ἐν θυμῷ B 
μικρῷ ἀπέστρενα τὸ πρόσωπόν µου ἀπὸ σοῦ, χα. ἐν 
ἑλέῳ αἰωνίῳ ἐλείσω σε, εἶπεν ὁ ῥυσάμενός σε K5- 
pios. Ἑξεγείρου, ἐξεγσίρου, dj πιοῦσα £v. χειρὸς Ko- 
ploo τὸ ποτέριον τοῦ θωμοῦ αὐτοῦ ' ποτέριον γὰρ 
ες πτὠσεως, τὸ xóv09 τοῦ θυμοῦ µου, ἑξέπιες xal 
ἑξεχένωσας. Καὶ οὐχ T,» ὁ παραχαλῶν σε ἀπὸ máv- 
ουν τῶν τέχνων σου, ὧν ἔτεχες, χαὶ οὐκ ἣν ὁ ἀντι- 
λαμθανόμενος τῆς χειρός σου, Ἰδοῦυ εἴληρα ix τῆς 
γειρός σον τὸ πο-Ώριον τὶς πτώσεως, τὸ χόνὸν τοῦ 
θυμοῦ µου, xai οὗ προσθήσεις ἔτι πιεῖν αὐτό ' xal 
δώσω αὐτὺ εἰς τὰς χεῖρας τῶν ἁδιχησάντων σε xal 
ταπεινωσάντων σε. Ἐξεγείρου, ἑξεγείρου, ἔνδυσαι 
τὴν ἰσχὺν, ἕνδυσαι τὴν δόξαν σου. Ἐκτίναται τὸν 
χοῦν χαὶ ἀνάσττθι. Κάθισον, ἔχλυσαι τὸν δξσμὸν τοῦ 

πραχ{λου σου’ ἄρον κύχλῳ τοὺς ὀφθαλμοὺς σου καὶ C 
Lóz cuvriuéva τὰ τέχνα σου ἰδοὺ συνήχθτσαν xal 
πλλθον πρὺς σὲ’ τῷ ἑγὼ, λέγει Κύριος" ὅτι πάντας 
«κὐτοὺς ὡς Χύσμον ἐνδύσῃ χαὶ περ'θἤση αὑτοὺς ὡς 
Ἄκόσμον ννμοτς * 6t τὰ ἔρτμά σου xal τὰ διεφθαρ- 
Σένα xai τὰ χαταπεττωχότα, νυν στενογωρίσει ἀπὺ 
τῶν κατοιχούντων σε * xal μακουνθέσονται ἀπὺ cou 
«Οἱ xx:anívovzig σε. Ἐροῦσι vip εἰς τὰ ὡτά σου οἱ 
Woiol σου οὓς ἁπολώλεχας ᾿ Στενός pot ὁ τόπος" ποίτ- 
«ήν µοι τόπον ἵνα κατοιχήσω * xa ἑρεῖς ἐν τῇ χαρδίᾳ 
«σου Τίς ἐχέννησέ pot τούτους; ἐγὼ δὲ ἄτεχνος xal 
3x24 τούτους δὲ τίς ἐδέθρεσέ μοι; ἐγὼ δὲ χατελεί- 
&yÜrv µόνη. Οὗτοι δέ puo: ποὺ ἦσαν,» Ταῦτα ᾿Ισαΐας 
παπροεθέσπισε, ταῦτα πρόπαλαι περὶ ἡμῶν iv ἱεραῖς 
Ἀθίθλοις χαταθέἐθλητο. Ἐχοῖν δὲ που τούτων τῶν 
εθεύδειαν $n ποτὲ ἔργοις παραλαθ:ῖν. Αλλὰ γὰρ 
πτοιαῦτα τοῦ νυμφίου Λόγου πρὺς τν ἑαυτοῦ νυμητν 
hy ἱερὰν xai ἁνίαν Ἐκκλησίαν ἔτ (φωνούντος, εἰχκό- 
πως ὁ νυµφοστόλος ὄδε (51), αὐτὴν τὴν ἔρημον, την 
^ua χειµέντν, την παρὰ ἀνθρυ ώποις ἀνέλτιδαι 
ταῖς χοιναῖς ἁπάντων ὑμῶν εὐχαῖς, χεῖρας τὰς ὑμῶν 
αὐτῶν ὀρέξας. ἑςήνειρε καὶ ἐξανέστησξ, Θεοῦ τοῦ 
παµθασιλέως νεύματι, καὶ της noo Χριστοῦ δυνά- 
µεως ἐπιρανείᾳα, τοιχύτην τε ἀναστίσας χατεστή- 
σχτο, οἵαν ἐχ τῆς τῶν ἱερῶν γρτσμῶὼν καταγραφης 

? ]3. Ext, 10, 41. 


(51) ο vvjzoccóoc ἔδε. Recie Christophorso- 
u$ « spons;e exoruatoren » vertit, hine ννµφοστο 
liat apud Baslium Seleucensem in libro t De. tiia 


mum artis fastigium elaboratis, adeo ut admirabile 
intuentibus spectaculum exhibeant, Quis etiam. ne 
ipsum quidem solum negligenduim putavit. Quod 
cum mirum in modum marmore exornasset, inde 
ad ea quie extra. templum posila δέ conversus, 
exhedras et ecos amplissimos — utrimque. summa 
cum peritia fabricavit, qui sibi invicem ad latera 
ipsius basilic: conjunguntur, portisque quibus iu 
medium templum intratur, connexi sunt. Quas qui- 
dem zdes in gratiam 3849 eorum qui expiatioue 
et purgatione per aquam οἱ Spiritum sanctum 
opus habent, Salomon noster vere pacificus templi 
hujus conditor exstruxit. Adeo ut coelestis illa prae 
dictio cujus supra memini, non amplius nudis in 
verbis subsistat, sed opere ipso ünpieta cernatur. 
Facta est enim. nuac revera gloria domus hujus 
posterior supra priorem. Nam cum Pastor cjus ac 
Dowinus, pro salute illius semel inortem perpessus, 
post passionem corpus quod ipsius gratia sordi- 
dum induerat, in splendidum et gloriosum trans- 
mutassel, et carnem jam tabescentem cx corru- 
ptione ad immortalitatem traduxissel, cousenta- 
neum erat ut. hzc quoque Servatoris dispensatio- 
nibus similiter frueretur. Quippe quie multo potiu- 
ribus ab.ipso promissis acceptis, longe majoreiw 
regenerationis gloriam in corporis incorruptibil s 
resurrectione, cum coelestibus augclorum choris, 
in ipsa Dei regia ultra caelos posita, una cum ipso 
omnium beneficiorum auctore ac Servalore Jesu 
Cliristo in perpetuum deiuceps percipere desiderat. 
luterim tamen in. prasenti seculo. hiec olim vidua 
ac deserta, hisce per Dei gratiam ornata floribus, 
facta est revera ut lilium, quemadinodum propheia 
dixit. Qualiter vero sponsali veste. indulta, corona - 
que decoris redimita, ab Isaia saltare doceatur, et 
faustis. vocibus Deo gratias cum veneratione ca- 
nere, ipsius verbis audiamus : « Exsultet anima 
mea in Domino. luduit enim me vestimento salu- 
tis, et tunica [etiti: circumdedit me. Quasi sponso 
coronam circumposuit mihi, et quasi sponsam or- 
navit me muliebri mundo. Et sicut terra qua av- 
get florem suum, et sicut hortus. geriminat. seniua 
sua ; sic Dominus germinabit justitiam et. exulta- 
lionem coram uuiversis gentibus **, » Et hiec qui- 
dem canens illa tripudiat. Quibus autem verbis 
sponsus calestis, ipse scilicel Jesus Christus qui 
est Verbum Patris, illi vicissim respondeat, audi 
Dominum dicentem : « Noli timere eo quod igno- 
minia affecta fueris : nec reverearis eo quod 
opprobria passa sis. Quoniam perpetux igno: 
minie oblivisceris, et probri viduitatis tuam nou 
recordaberis, non ut. mulierem desertam οἱ pu 
silanimem . vocavit te. Dominus, neque Wt nu 
lierem ab adolescentia odio habitam. Dixit 


Thecle, pag. 10 editionis Antwerpiensis, et νναφο 
ατολισθηναι apud eumdem, p. 40; Musculus lanieB 
ε paranyniphum  » vertit, non male. 





871 


Deus tuus * Modico tempore dereliqui te; 
3893 in nisericordia magna miserebor tui. [n ira 
levi averti faciem meam abs te ; et in misericordia 
eterna miserebor tui , dixit Redemptor Dominus ** : 
Exsurge, exsurge, qu:e bibisti de manu Domini 
calicem furoris ejus. Calicem enim ruins, pocu- 
]um furoris mei ebibisti atque exlhausisti: et non 
erat qui consolaretur te in omnibus filiis tuis quos 
genuisti : nec erat qui apprehenderet manum tuaip. 
Ecce tuli de manu tua calicem ruin, poculum 
furoris mei. Nec adjicies ultra ut bibas illum : Et 
dabo illum in manus eorum qui te injustitia. affe- 
cerunt ac depresserunt, Exsarge, exsurge, indue 
forüitudinem, indue gioriam tuam. Excute pulve- 
yem et surge. Sede, solve vinculum colli tui **, 
Attolle cireumquaque oculos tuos, et vide congre- 
gatos filios tuos; Ecce congregati sunt el vene. 
runt ad te, Vivo ego, dicit Dominus: quia omni- 
hus his velut ornamento vestieris, et circumdabis 
tibi eos quasi ornatum sponsa. Quia deserta tua 
et qua corrupta erant ac. prolapsa, nunc angusta 
erunt incolis (uis; et longe fient abs te qui devo- 
Fabant te,. Dicent enim in aures tuas filii tui quos 
perdidisti : Angustus est mili locus; facito mili 
locum ut inbabitem. £t Gices in corde tno: Quis 
istos genuit mihi* Ego orba et vidua. [fos autem 
quis educavit mihi? Ego derelicta sum $0la: Hi 
vero ubinam erant mihi? » IIzc Isaias vaticina- 
tus est?*; hiec in sacris Voluminibus de nobis multo 
ante przscripta erant, Citerum oportebat ut lio- 
rum verhorum veritatem rebus ipsis completam 
tandem acciperemus. Quoniam igitur sponsus Ver- 
bum Dei h:ec sponso sus, sacrosancta scilicet Ec- 
clesi, prolocutus fuerat, recte atque ordine no- 
ster iste sponse vestitor, lane descrlam et va- 
cuam, οἱ tanquam cadaver humi jacentem, omni- 
que humana spe destitutam, communibus omnium 
vestrum precibus, manus ci vestras porrigens, 
Dei summi omnium Regis nutu, οἱ prxsenti Jesu 
Christi potentia erexit atque excitavit. Excitatam 
vero ad eun modum constituit ac disposuit, quem 
€x sacrorum oraculorum descriptione didicerat. 
Est quidem hoc opus miraculum, et omni admi- 
catione majus, iis przesertim qui ad solam rerum 
exteriorum speciem attendunt. Omnibus vero mi- 
raculis mirabiliora 384, sunt archetypa, et pri- 
mitivió corum imagines, spiritalia Deoque digna 


55 [sa, Liv, 4-8, ** Isa. Li, 17-2955 Lu, 4-2. 05 


(32) Αὐτονοερὰν οὐσίαν. Sic animam humanam 
vocat Eusebius, quod sit per se et natura sua in- 
telligens. Sic philosophi νοερὰς οὐσίας vocant 
suirhbistantias spiritales, quas vulgo intelligentias vo- 
ramus, AL Christophorsonus νοεράν idem putavit 
rsse aC νοητην, gravi errore. Sic enim vertit : 
« substantiam sola mentis intelligeutiz cognitam οἱ 
hribuens,sAtqui magnum discrimen est inter νοητόν, 
id. est, intelligibile, et vospóv,quod est intellectuale. 
Nam Chinmzra , verbi graua, et hujusmodi. intelle- 
etus figmenta, νοητά sunt, sed νοερά nequaquam. 
Eadem vox occurrit infra. Nebridius in epistola 71 
34 Augustinum utrumque optime distinxit his 


EUSEBII C.EÉSARTENSIS 9DP. PARS I. — HISTORICA. 
et A ἑδιδάσχετο. θαῦμα μὲν οὖν µέγιστον τοῦτο xal 


πάσης ἐχπλήξεως, μάλιστα τοῖς ἐπὶ μόνη «j 
ἔξωθεν φαντασίᾳ τὸν νοῦν προσανέχονσι. Gau, 
δὲ θαυμασιώτερα cá τε ἀρχέτυπα, xal τούτι 
πρωτότυπα νοητὰ xaX θεοπρεπῆ παραδείγματα 
ἐνθέου φημὶ χαὶ λογιχῆς ἐν φυχαῖς οἰχοδομῆς 
γεώµατα' fv αὐτὸς ὁ θεόπαις xac! εἰχόνα τὴν 
αὑτοῦ δηµιουργίσας, πάντη τε xal χατὰ πάν 
θεοείχελον δεδωρηµένος, ἄφθαρτον φύσιν, ἀσώμ 
λογιχὴν, πάσης Υξώδους ὕλης ἀλλοτρίαν, αὗτον 
οὐσίαν (52) , ἅπαξ τὸ πρῶτον ἐκ τοῦ μὴ ὄντος i 
εἶναι συστησάµενος, νύμφην ἁγίαν, καὶ νεὼν ? 
pov, ἑαυτῷ τε xal τῷ Πατρὶ χκατειργάσατο. ^ 
σαφῶς αὐτὸς ὁμολογῶν ἐχφαίνει, λέγων * «Ἐνοι 
ἐν αὐτοῖς καὶ ἐμπεριπατήσω, xaX ἔσομαι αὐτῶν 
καὶ αὑτοὶ ἔσονταί pot λαός.» Καὶ τοιαύτη μ 
τελεία xal χεχαθαρµένη φυχῆ, ἀρχῆθεν οὕτω 
νηµένη, ofa τὸν οὑράνιον λόγον ἀγαλματοφι 
Αλλὰ γὰρ φθόνῳ χαὶ ζήλῳ τοῦ φιλοπυνβρου ὃ 
νος, φιλοπαθὴς xal φριλοπόνηρος ἐξ αὐτεξουσιου 
σεως Ὑενομένη, ὑπαναχωρήῆσαντος αὐτῆς τοῦ € 
ὡς ἂν ἔρημος προστάτου, εὐάλωτος xa εἰς Er 
εὐχερὴς τοῖς ἐκ μαχροῦ διαφθονουµένοις ἀπελήλε' 
(93), ταῖς τε τῶν ἀοράτων ἐχθρῶν καὶ νοητῶν πολι 
ἐλεπόλεσι xal μηχαναῖς χαταβληθεῖσα, πτῶμα 
σιον καταπέπτωχεν, εἰς ὅσον οὐδ' ἐπὶ λίθῳ λίθε 
ἀρειτῆς ἑστῶτα Ev αὐ-ᾗ διαμεῖναι, ὅλην δὲ διόλοι 
μαὶ χεῖσθαι νεχρὰν, τῶν περὶ θεοῦ φυσικῶν ἐν 
πάµπαν ἀπεστερημένην. Ἠεπτωχυῖαν δῆ ταύτην 
νην thv κατ᾽ εἰχόνα Θεοῦ χατασχευασθεῖσαν, &) 
vato οὐχ ὃς οὗτος ὁ Ex δρυμυῦ τοῦ παρ᾽ ἡμῖν ὁρ 
ἀλλά τις φθοροποιὸς δαίµων, xaX θῆρες ἄγριοι 
tol* cl xal τοῖς πάθεσιν οἷα πεπυραχτωμένοι 
σφῶν xaxlac βέλεσιν (64) αὐτὴν ἐξυφάψαντες. b 
Ρισαν ἐν πυρὶ τὸ θεῖον ὄντως ἁγιαστήριον τοῦ ! 
εἰς τὴν γην τε ἐθεθήλωσαν τὸ σχήνωµα τοῦ ὁὀνόι 
αὐτοῦ. εἶτα πολλῷ τῷ προσχώµατι τῆν ἁθλίαν 
ορύξαντες, εἰς ἀνέλπιστον πάσης περιἐτρεψαν o 
píac. 'AXX ὄγε χηδεμὡν αὐτῆς Λόγος, ὁ θεοφε 
xai σωτῄριος, τὴν xav' ἀξίαν δίχην τῶν ἁμαρτ 
των ὑποσχοῦσαν, αὖθις ἐξυπαρχῆς ἀνελάμθανε, 
τρὸς παναγάθου φιλανθρωπία πειθόµενος. Αὐτι 
οὖν πρώτας τὰς τῶν ἀνωτάτω βασιλευόντων d 
προελόµενος, τῶν μὲν δυσσεθῶν xal ὀλεθρίων 


D Των , αὐτῶν τε τῶν δεινῶν καὶ θεομισῶν τυρά) 


τὴν οἰχουμένην ἅπασαν δι) αὐτῶν τῶν θεοφιλεστ 
ἐχαθήρατο, εἶτα δὲ τοὺς αὐτῷ Ὑνωρίμους &vi 


Isa. xLix, 18-21. 


verbis. Potest enim quemadmodum intellect 
animus ad intelligibilia sua videnda a sensu ai 
netur, etc. 

(33) Διαφθονουμένοις ἀπελή.1εγχται. Sü 
codd. Medico et Maz. scribitur pro vulg. &t 
λειπται. Quod Rob. Stephanus adnotaverat. E 
dem quoque scripturam habet codex Fuk. et 
vil. 

(94) Πεπυρακτωμµένοις... 8éAcctr. Intelligit | 
leolos, et hujusmodi incendiaria tela, ut. loq 
Amm. Marcellinus. Alludit autem. ad locum | 
apostoli, qui Satan tribuit tela ardentia qu 
homines oppugnat. 





&73 


Ὕε μὴν ὡς ἐν χαχῶν χειμῶνι πρὸς τῆς αὐτοῦ σχέπτς 
Ξκαλυπτομένους , εἰς φανερὸν ἀγαγὼν, xal ταῖς τοῦ 
Ἀ]νεύματος μεγαλοδωρεαϊῖς ἑπαξίως τιµήσας * αὖθις 
Ξιαὶ διὰ τούτων τὰς μικρῷ πρὀσθεν ἑῤῥυπωμένας 
«γυχὰς, Όλης τε παντοΐας xal χώματος τῶν ἁσεξῶν 
αἀπιταγμάτων συµπεφορηµένας, ὄρυξι xat διχέλλαις 
ταῖς πληχτιχκαῖς τῶν µαθηµάτων διδασχαλίαις, &£- 
4xáÜrpé τε καὶ ἀπέσμιξε' λαμπρόν τε xa διαυγῆ 
τῆς πάντων ὑμῶν δ.ανοίας τὸν χῶρον ἀπειργασμένος, 
ἐνταῦθα λοιπὸν τῷ πανσόφῳ xai θεοφιλεῖ τῷδε πα- 
ῥαδέδωχεν ἡγεμόνι" ὃς τά τε ἄλλα κριτιχὸς xal ἔπιλο- 
Υιστιχὸς τυγχάνων, τὴν τῶν αὑτῷ χεχληρωµένων ὁν- 
χῶν εὖ διαγινώσχων xai φυλοχρινῶν (26) διάνοιαν, 
ἐχ πρώτης, ὡς εἰπεῖν, ἡμέρας οἰχοδομῶν, οὕπω xat 


εἰς δεύρο πέπανται, τοτὲ μὲν διαυγῆ τὸν χρυσὸν, B 


am. 7056 δὲ δόχιµον xol καθαρὸν τὸ ἀργύριον, xai τοὺς 
-“τιμίους xal πολυτελεῖς λίθους ἐν πᾶσιν ὑμῖν ἁρμότ- 
των, ὡς ἱερὰν αὖθις xal μυστικὶν ἔργοις τοῖς εἰς 
ὑμᾶς ἀποπληροῦν προφητείαν, δι) ὃς εἴρηται * « Ἰδοὺ 
ἐγὼ ἑτοιμάτω σοι ἄνθραχα τὸν λίθον σου, xai τὰ 
θεµέλιά σου σάπφειρον, καὶ τὰς ἐπάλξεις σου ἵαστιν , 
καὶ τὰς πύλας σου λίθους χρυστάλλου , xal τὸν πε- 
Ρίθολόν σου λίθους ἐχλεχτοὺς, xal πάντας τοὺς υἱούς 
σου διδαχτοὺς θΞοῦ, xal iv πολλῇ εἰρήνῃ τὰ τέχνα 
ου’ xai Ey δικαιοσύνῃ οἰκοδομηθήση. » Δικαιοσύνη 
ήτα οἰκοδομῶν χατ᾽ ἀξίαν τοῦ παντὸς λαοῦ διῄρει 
τὰς δυνάµεις, οἷς μὲν τὸν ἔξωθεν αὐτὸν µόνον πξρι- 
Φράττων περίθολον, τὴν ἁπλανῆ πίστιν περιτειχίσας 
(πολὺς δὲ ὁ τοιοῦτος xal μέγας λεὼς, οὐδὲν χρεῖττον 
φέρειν οἰχοδόμημα διαρχῶν), οἷς δὲ τὰς ἐπὶ τὸν οἶχον 
ἐπιτρέπων εἰσόδους, θυραυλεῖν xal ποδηγεῖν τοὺς 
εἰσιόντας (57) χατατάττων, οὐχ ἀπεικότως τοῦ νεὼ 
περόπυλα νενοµισµένους  ἄλλους δὲ πρώτοις τοῖς 
ἔξωθεν ἀμφὶ τὴν αὐλὴν (38) ἐκ τετραγώνου Χίοσιν 
96 [ evit. xxvi, 12. 


(95) Διὰ βίου ἱερωμένους αὐτῷ. Hunc locum 
που intellexerunt interpretes , qui διὰ βίου inter- 
P»retati sunt « per vite sanctimoniam consecra- 
tos. » Duo fuerunt genera sacerdotum : alii annui, 
Wt apud Judaeos sub principibus Romanis obtinuit, 
€t apud gentiles fere omnes. Alii erant perpetui, 
quos διὰ βίου vocabant. Vetus inscriptio apud Gru- 
terum pag. 315, Δημήτριον EppozoAsienr ἀρχιε- 
péa του σύμπαντος ξύστου διὰ βίου. EL in veiere 
isumino Perperenorum, quem edidit Jac. Sirmondus 
in «Antitristano » secundo, ἱερεὺς διὰ βίου. Sic 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. X. 814 
τοὺς πάλαι διὰ βίου ἱερωμένους αὐτῷ (55) χρύθδην A exemplaria: instaurationes divini illius 


et ratio- 
nalis in animabus nostris zificii. Quod quidem 
sedilicium cum ipse Dei Filius ad imaginem suam 
condidisset, atque in omnibus Dei similitudinem 
praeferre voluisset, incorruptibilem ei naturam ct 
incorpoream atque ab omni terrena materia se- 
gregatam largitus, rationalem quoque substantiam 
et prorsus intellectualem ei tribuens; posteaquam 
semel ex nihilo primum eam creavit, sponsam san- 
ctam et sacrum templum sibi ac Patri suo con- 
stituit. Idque ipsemet diserte fatetur his verbis: 
« Inhabitabo in illis et inambulabo; et ero illorum 
Deus, et ipsi erunt populus meus **. » Ac talis qui- 
dem est anima perfecta atque purgata, quz ab 
iuitio sic condita fuit, ut coelestis sponsi imaginein 
gestaret. Sed postquam per invidiam et :emula- 
ionem nequissimi dzemonis, passiones ac vitia sua 
sponte sectari et adamare coepit; Deo mox ab illa 
se subducente, tanquam patrono destituta, captu 
facilis, et insidiis eorum qui jampridem ipsius glo- 
rie invidebant remansit obnoxia. Hostium itaque 
invisibilium et spiritalium adversariorum testudíi- 
nibus et machinis subversa, adeo immani ruina 
concidit, ut nullus in ea virtutum lapis alteri cc- 
herens lapidi remanserit: sed tota penitus pro- 
strata, Deique notionibus a natura insitis spoliata, 
quasi mortua luni jacuerit. Collapsam porro illam, 
que ad imaginem Dei condita fuerat, vastavit non 
aper ille de silva, qualem oculis cernimus, sed 
exitiosus quidam d:emon, et ferz bestiae qua sola 
intelligentia comprehenduntur. Qua cum eam pra- 
vis affectibus tanquam ardentibus inalitiz suz telis 
inflammassent, incenderunt igne vere divinum san- 
etoarium Dei ; et in terra profanaverunt taberna- 
culum nominis ejus. Posthzc aggesta humo pluri- 


dem *vivitatis vestre. » Error natus est ex scri- 
bendi compendio. Sic enim scriptum erat FL. Dp., 
ut legitur in Gestis purgationis Caciliuni. Quibus 
notis flamen perpetuus designatur, ut tradit Maguo 
in libro De notis. Eorum mentio fit in lege 2 cc4, 
Theodos., quemadmodum munera civilia indicen- 
tur : « Sacerdolales et. flamines perpetuos atqzo 
etiam duumvirales ab annouarum praposituris in- 
ferioribusque muneribus immuncslesse praecipimus. » 

(56) Kal φυ.οκριγῶν. lta scribendum est, ut 
habet vetustissimus codex Maz. ld est singulis 


Pgitur Eusebius sacerdotes Christianorum vocat. iz- D suum locum ac ordinem attribueus, Vide quae se- 


Βωμένους διὰ βίου, eo quod illorum sacerdotium 
Bion aunuum sil, sed perpetuum instar sacerdotii 
(Christi, qui sacerdos est in zternum secundum 
ordinem Melchisedech; ut ait propheta. Certe {ε- 
µένοι sacerdoles sunt apud. Eusebium in capite 

E tuus libri ἱερουργίαι τε τῶν ἱερωμένων. — | Au 
«Βίου, perpetuum sacerdotium verti, secutus Vel- 
leium Paterculum, qui « perpetuos archontas » inter- 
ΜΥΤΗ est, quos Atlienienses vocabant ἄρχοντας 
βίου, ad differentiam decennalium,et anuuorum 
magiswatnum. Sic in Gestis purgationis Caciliani 
Munatius Felix dicitur flamen perpetuus, et apud 
Augustinum in libro n1 Contra. Cresconium, capite 
39. Ex quo corrigenda est epistola 165 ejusdein 
Augustini, ubi legitur : « Recita illa gesta apud 
Numacium Felicem, Flavium procuratorem tuuc 
ejusdem civitatis vestre. » Scribe « Munatium Fe- 
licem flaminem perpetuum, curatoreni tunc ejus- 


Βλτλοι.. Gs. XN. 


quuntur infra. Si quis tamen vulgatam lectionei 
Roxpvov retinere maluerit, non valde repugnabo. 
am et φιλοχρινεῖν est διαιρεῖν teste Hesychio, 
(97) 6vpavAsiv xal πὀδηγεῖ τοὺς εἰσιόν- 
tac. lutelligit Eusebius hypodiaconos, qui portas 
ecclesi: servabant, et intrantes singulos ad sua 
loca deducebaut : catechumenos videlicet ac peeni- 
tentes, et energuinenos ad. nartheceu seu catechu- 
meuium : fideles vero in chorum seu basilicam. 
Vide canonem 22 concilii Laodiceni, et quz ad 
illum notaruut Zonaras et Balsamo. 
(98) Τοῖς ἔξωθεν ἁμφὶ τὴν αὐ.ήν. Paulo ante 
observavimus locum illum patentem et apertum, 
αἱ medius erat inter vestibulum ac temp:um, a 
alinis diclum esse atrium. Graci eumdem locum : 
αὐλήν vocabant, qua vox won semel oceurrit in 
Evaugelio, ubi vetus interpres seinper atrium ver- 


ut. 
28 


8:5 


EUSEBII CXESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 


816 


ΠΙΑ eam obruentes, omnem prorsus spem salutis Α ὑπεστέριςε, ταῖς πρώταις τῶν τεττόρων Εὐαγγελίων 


illi ademerunt. Verum divinum el salutare Verbum 
curam illius gerens, postquam debitas scelerum 
ponas eam persolvisse sensit, optimi Patris cle- 
menti: obsecundans, denuo eam restituit. Ας pri- 
mum quidem cum summorum orbis Romani iinpe- 
ratorum auimos sihi adjunxisset, universum orbein 
terrarum omnibus impiis et exitiosis hominibus, 
ipsisque adeo 385 crudelibus Deoque invisis ty- 
rannis, eorum quos dixi, Deo charissimorum priu- 
cipum opera repurgavit, Deinde viros probe sibi 
cognitos, el jampridem perpetuo sacerdelio sibi 
consecratos, qui tamen occulte, utpote seviente 
persecutionum procella, ab ipso protegebantur, in 
lucem produxit, et sancti Spiritus magnificentissi- 
mis donis, ut decebat, ornavit; perque hos ani- 
mas paulo ante inquinatas, omnique colluvie et 
impiarum jussionum acervis adobrutas, rursus ob- 
jurgatoriis divinorum przceplorum przdicationibus 
tanquam sarculis et ligonibus purgavit atque abs- 
tersit. Cumque mentium vestrarum locum purum 
ac nitidum reddidisset, huic sapientissimo post- 
hzc Deique amantissimo przsidi eum tradidit. Qui 
cun in aliis rebus singulari judicio et ratiocinandi 
solertia praeditus, tuin in animarum quarum curam 
sorlitus est, cogitationibus dignoscendis ac discer- 
nendis persp'cacissimus, ab initio fere ad hunc 
usque diem :edificare non destitit: nunc autem 
spleudidissimum, nunc purum ac probum argen- 
Win, nonc pretiosissimos lapides in uuoquoque 


(39) Tov γράμματος £po6oAaic. Manc vocem C 


Latine exprimere. diflicile est. Musculus quidein 
« propugnacula » vertit ; Christophorsonus « repa- 
gulas,. »Neutrum probo. Ego «obices » interpretatus 
sUIm. 

(40) IIpo6oAaic ἑκατέρωθεν. Delevda esL vox 
ποροθολαῖς, quie sensum turbat, et ex superiore 
lin2a perperam huc irrepsit. Quod miror ab inter- 
pretibus animadversum non fuisse. 

(M) Ου μὴν πόῤῥω που... τῆς θεοπτίας τῶν 
autor. Intelligit eos qui a. veteribus Christianis 
competentes vocabantur. Hi erant quasi quidam 
sacri baptismatis candidati. Tres igitur catechume- 
uorum ordines liic distinguit Eusebius. Primi erant, 
qui Symbolum duntaxat, id. est, Christiana fidei 
rudimenta percipiebant ; quos quidem ex!eriori 
ecclesiarum amhitui comparat. Secundi sunt quibus 


quatuor Evangeliorum brevis expositio tradebatur: D 


eosque kKusebius comparat columnis, qua circa 
atrium quadrangulari forma disposit:e suut. Tertii 
sunt competentes, qui proxime ad fideles accedunt. 
Si quis tamen per primos illos qui ambitui ecclesia- 
rum comparantur, laicorum promiscuam multitu. 
dinem intelligere malit: secundos vero qui colum- 
nis comparantur atrii, de illis accipiat, qui inter 
laicos eztteris eruditiores sunt, equidem non magno- 
pere repugnabo. 

(42) Τὰς δευτέρας αὐγὰς τοῦ φωτός. Ad bimc 
verba in margine codicis Maz. hoc scholiou »scri- 
ptuin est : "Av0puze, τἰ σοι τῶν μακρῶν τούτων 
xai πανηγυριχῶν λόγων ὄφελος; f) τί χέρδος σοι τοῦ 
παντὸς τοῦδε φιλοπονήµατος καὶ συντάγματος, οὐχ 
ὁμότιμον, ὡς ὁρῶ, τὸν δν τῷ Πατρὶ., οὔτε μὴν τὸ 

γεῦμα τὸ ἅγιον συνἑισάγοντι΄ πανταχοῦ δὲ ἐπὶ των 
λόγων τῷ Πατρὶ τὰ πρῶτα χαριζοµένῳ , τῷ δὲ Yl 

Y 


(καὶ τῷ ἁγίῳ Ηνεύματι τὰς ὀεντέρας τοῦ φωτὸς αὖὶ 4 


τοῦ γράµµατος πρεθολαῖς (59) ἐμθιθάξων. Τοὺς δ᾽ 
{δη ἀμφὶ τὸν βασίλειον οἴχον προθολαῖς ἑχατέρωθεν 
(40) παραςεύγνυσιν , ἔτι μὲν χατηχουµένους, xoi Ev 
αὔξῃ χαὶ προχοπῇ καθεστῶτας, οὐ μὴν πόῤῥω που 
xal μαχρὰν τῆς τῶν ἑνδοτάτω θεοπτίας τῶν π.στῶν 
(M) διεζευγµένους. Ἐκ 85 τούτων τὰς ἀκχράτους 
Ψυχὰς θείῳ λουτρῷ χρυσου δίχην ἀποσμηχθείσας πα- 
ραλαθὼν, χἀνταῦθα τοὺς μὲν χίοσι τῶν ἐξωτάτω 
πολὺ κρείττοσιν, Ex τῶν ἐνδοτάτω μυστικῶν τῆς Γρα- 
φῆς δογμάτων ὑποστηρίζει, τοὺς δὲ πρὸς τὸ φῶς 
ἀνοίγμασι χαταυγάσει' Τροπύλῳ μὲν Ew µεγίστω 
τῆς τοῦ παμµθασιλέως ἑνὸς xci μόνου θεού δο- 
ξολογίας, τὸν πάντα νεὼν χαταχοσμῶν . Ἀριστῶώ 
δὲ xal τοῦ ἁγίου Πνεύματος παρ ἑχάτερα τῆς 
τοῦ Ἡατρὸς αὐθεντείας, τὰς δευτέρας αὐγὰς 
τοῦ φωτὸς (43) παρασχόµενος, τῶν τε λοιπῶν 
διὰ τοῦ παντὸς οἴχου ἄφθονον xai πολὺ διάφο- 
Qo» τῆς χαθέκαστον ἀληθείας τὸ σαφὲς xal φω- 
τεινὸν ἑνδειχνύμενος, πάντη δὲ xal πανταχόθεν τοὺς 
ζῶντας xai βεθτχότας xai εὐπαγχεῖς τῶν φυχῶν λίθους 
ἐγχρίνας, τὸν µέγαν χαὶ βασιλικὸν ἐξ ἁπάντων οἴχον 
ἐπισχευάνεται, λαμπρὺν χαὶ φωτὸς ἔμπλεω τά τε 
ἔνδοθεν (45) xai τὰ ἑκτὺς (44), ὅτι μὴ φυχῆ µόνον 
xaX 6:avola (45), χαὶ τὸ σῶμα δὲ αὐτοῖς ἁγνείας xal 
σωρροσύνης πολυανθεῖ χόσμῳ χαττγλάῖστο. Ἔνεισι 
ὃ ἐν τῷδε τῷ ἱερῷ xat θρόνοι, βάθρα τε µυρἰα καὶ 
χαθιστΏρια ’ ἐν ὅσαις Φυχαῖς τὰ τοῦ θείου Πνεύμα- 
τος ἐφιζάνει δωρήµατα , ofa. χαὶ πάλαι ὤφθη τοῖς 
ἁμῃλὶ τοὺς ἱεροὺς ἁποστόλους, οἷς ἐφάνησαν διαµε- 


παρεχομένωῳ; Καλὰ δὲ εἰπεῖν ὧν µία φύσις, δὐναμὶς 
τε χαὶ δόξα, χαὶ Ev. ἔξαλμα τΏς λαμπρότητος " εἰχό- 
πως τοίνυν σὺ μὲν μετὰ τῶν aov δογμάτων xal πο- 
νημάτων ἓν γωνία που χαὶ παραξύστῳ χατάχεισαι, 
λήθῃ παντελεῖ σχεδὺν καὶ βαθείᾳ σιγΏ χαλυφθεὶς, ὅ 
τοιούτος δογµατιστής ' ἐν Ob τῇ τοῦ θεοῦ Ἐχχλησίᾳ 
λαμπροὶ λαμπρῶς ἀναστρέρωνται, xal φαίνουσιν 
ἡλίου φαιδρότερον, καὶ τὴν οἰχουμένην τῷ χλέει xat 
τοῖς λόγοις περιαυγάξουσιν, ὅτε μέγιστος πατὴρ 
θεολόγος, xat οἱ μετ’ ἐχείνου δογματισταὶ xal διδα- 
σχαλοι. Ταῦτα ἐνταῦθα γράφαι δεῖν φήθην, ἵνα oL. 
ἀναγινώσχοντές σε μὴ συναρπάξωνται, ἀλλὰ γινώ- 
σχοντές σε, καταφρονῶσι xai σοῦ xal τῶν σοῦ λόγων, 
xal τῶν δογμάτων. In codice Μοιίοςυ brevius 
ascriptum est scholion his verbis : Καὶ τόδξ βλά- 
σφηµον. 

(45) Τάτε ἔνδοθεν. lunc locum ex codice Medi- 
cz:0, Fuketiano et Mazarino pristina sanitati resti - 
ui. 

(44)" Er&o0£v καὶ τὰ éxzóc, etc. ld est :«basilicam 
construxit splendidam ac luminis plenam, tam intus 
quam extra.» 

(45) Ὅτι μὴ ivy µόνον καὶ διανοίᾳ. Est hic 
locus illastris de castitate et continentia clericorum, 
qui tamen hictenus in obscuro latuit ob. pravam 
juterpretum versionem, Sic enim vertit Musculus, 
cujus versionem secutss est Christopborsonus : « Iu- 
teriora autem el exteriora, quouiam non anima 
modo et mente, sed et corpore constant , castitatis 
ac temperantiz floridissimo ornatu. illustravit. » 
Qus tamen interpretatio ferri non potest. Causain 
autem erroris ipsis prxebuil prava interpunctio, quie 
in editione Rob. Stephani et in Regio codice habe- 
(15. Nam post vocem αὐτοῖς ascripta est virgula. 
Verum codex Med. et M.z. merito eam virgula 
non agnoscunt. 


871 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LID. X. 


8178 


ριζόµεναι γλῶσσαι ὡσεὶ πυρός * ἐχάθισέ τε ἐφ᾽ ἕνα À vestrum coagmentans ; ut suis erga vos operibus 


ἔχαστον αὐτῶν. 'AXX ἓν μὲν τῷ πάντων ἄρχοντι, 
ἴσως αὐτὸς ὅλος ἐγχάθηται Χριστὸς, ἐν δὲ τοῖς μετ 
αὐτὸν δευτερεύουσιν (460), ἀναλόγως χαθόσον ἔχα- 
στος χωρεῖ Χριστοῦ δυνάµεως χαὶ Πνεύματος ἁγίου 
µερισμούς. Βάθρα δ' ἂν εἶεν καὶ ἀγγέλων, xaX αἱ τι- 
νῶν φυχαὶ, τῶν εἰς παιδαγωγίαν καὶ φρουρὰν ἑχά- 
ep παραδεδοµένων. Σεμνὸν 6E xal µέγα χαὶ µονο- 
γενὲς θυσιαστήριον, ποῖον ἂν cUm f) τῆς τοῦ χοινοῦ 
πάντων ἱερέως τῆς φυχῆς τὸ εἱλικρινὲς xal ἁγίων 
Άγιον; ᾧ παρεστὼς ἐπὶ δεξιᾷ ὁ µέγας τῶν ὅλων 
ἀρχιερεὺς αὑτὸς Ἰησοῦς ὁ Μονογενῆς τοῦ θεοῦ , τὸ 
παρὰ πάντων εὐῶδες θυµίαµα, xal τὰς Ov εὐχῶν 
ἀναίμους xal άθλους θυσίας, φαιδρῷ τῷ βλέμματι 
καὶ ὑπτίαις ὑπεδεχόμενος χερσὶ, τῷ xav' οὐρανὸν 


sacram denuo et arcanam predictionem adimpleat , 
que sic habet : « Ecce ego praeparo tibi carbuncu- 
lum Japidem tuum, et fundamenta tua sapphirum, 
et propugnacula tua jaspidem, et portas tuas lapi- 
des crystalli, et murum tuum lapides electos: et 
omnes filios tuos doctos a Deo, et in multa pace 
filios (uos; et in justitia zdificaberis *'. «In justitia 
igitur zdificans, totius populi vires ac facultates 
congrua ratione distinxit ; hos quidem exterio- 
re duntaxat cingens muro, id est firma fide. Cu- 
jus generis infinita est multitudo, que prazstantio- 
rem structuram ferre non potest. lllis vero aditus 
in templum pernmittens; ad portas stare et intran- 
tes deducere eos jubet: qui non absurde templi 


Πατρὶ xài Θεῷ τῶν ὅλων παραπέμπεται, πρῶτος p vestibulis comparantur. Alios primis columnis quae 


αὑτὸς προσχυνῶν, xat µόνος τῷ Πατρὶ τὸ xaz' ἀξίαν 
ἀπονέμων σέδας, εἶτα δὲ xal πᾶσιν ἡμῖν εὐμενῆ 
διαµένειν καὶ δεξιὸν εἰς ἀεὶ παραιτούµενος. Τοιοῦτος 
ὁ µέγας νεὼς, ὃν xa ὅλης τῆς ὑφ' ἦλιον οἰχουμένης 
à µέγας τῶν ὅλων δημιουργὸς Λόγος συνεστήσατο, 
Ty ἐπέχεινα οὐρανίων ἀφίδων πάλιν χαὶ αὑτὸς νοε- 
ρὰν ταύτην ἐπὶ γῆς εἰχόνα κατεργασάµενος, ὡς ἂν 
διὰ πάσης τῆς χτίσεως, τῶν τε ἐπὶ γῆς λογιχῶν 
ζώων 6 Πατῆρ αὐτῷ τιμῷτό τε xal σέδοιτο. Τὸν δὲ 
ὑπερουράνιον χῶρον (41) xal τὰ ἐχεῖσε τῶν τῇδε 
παραδείγµατα, τὴν τὲ ἄνω λεγομένην Ἱερουσαλῆμ 
χαὶ τὸ Σιὼν ὄρος τὸ ἐἑπουράνιον, καὶ τὴν ὑπερχόσμεον 
πόλιν τοῦ ζῶντος θεοῦ, ἐν ᾗ μυριάδες ἀγγέλων παν- 
ηὗὑύρεις xal Ἐχχλησία πρωτοτόχων ἀπογεγραμμέ- 
νων ἐν οὐρανοῖς, ταῖς ἀῤῥήτοις xai ἀνεπιλογίστοις 
ἡμῖν θεολογίαις, τὸν σφῶν ποιητην xal πανηγεµόνα 
τῶν ὅλων γεραίρουσιν, οὗ τίς θνητὸς οἷός τε κατ 
ἀξίαν ὑμνῆσαι; Ὅ τι δῇ ὀφθαλμὸς οὐκ εἶδε, xal οὓς 
οὐχ Έχουσε, xal ἐπὶ καρδίαν ἀνθρώπου οὐχ ἀνέθτ, 
αὐτὰ bh ταῦτα ἃ ἠτοίμασεν ὁ θεὸς τοῖς ἀγαπῶσιν 
αὐτόν ' ὧν ἤδη Ev. µέρει χαταξιωθέντες ἄνδρες ἅμα 
«tol xal γυναιξὶ, μιχροὶ καὶ µεγάλο., πάντες ἀθρόως 
ἐν ἑνὶ πνεύµατι xal yid φυχῆ, μὴ διαλίπωµεν ἐς- 
οµολογούµενο:, xat τὸν τῶν τοσούτων ἡμῖν (48) ἀγσ- 
θῶν παραίτιον ἀνευφημοῦντες, «τὸν εὐϊλατεύοντα 
πάσαις ταῖς ἀνομίαις ἡμῶν, τὸν ἰώμενον πάσας τὰς 
νόσους ἡμῶν, τὸν λυτρούμµενον ix φθορᾶς τὴν ζωὴν 
ἡμῶν, τὸν στεφανοῦντα ἡμᾶς ἐν ἐλέει καὶ οἰχτιρμοῖς, 


σὺν ἐμπιμπλῶντα (49) v ἀγαθοῖς τὴν ἐπιθυμίαν ἡμῶν. 


ὅτι οὐ κατὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν ἐποίησεν ἡμῖν, οὐδὲ 
κατὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν ἀνταπέδωχεν ἡμῖν " ὅτι χαθ 
ὅσον ἀπέχουσιν ἀνατολαὶ ἀπὸ δυσμῶν, ἐμάχρυνεν ἀφ᾽ 


οἱ 53, Liv, 11-14. 


(46) "Ev δὲ τοῖς μετ αὐτὸν δευτερεύουσιν. 
Presbyteros intelligit, qui secundum sacerdoti 
gradum obtinent. El episcopuin quidem ac presby- 
teros thronis Ecclesiz comparat : subselliis vero 
diaconos. ] 

(47) Τὸν δὲ ὑπερουράνιον χῶρον. Sic vulgatam 
lectioueut, τόν τε ὑπ. y., corrigendum est prorsus 
necessaria emendatione. Postquam enim Eusebius de 
duplici Ecclesize fabrica abunde locutus est, materiali 
scilicet ae spiritali, et utramque sibi invicem com- 

aravit, transit tandem ad coelestem | illam Jerusa- 


em, quippe qua idea ac z.ziinitivum exemplar est dc- | 


forinsecus circa atrium in quadranguli speciem 
dispositze sunt. suffulsit, intra primos litteralis qua- 
tuor Evangeliorum sensus obices eos inducens. Jam 
vero nonnullos circa regiam zedem utrinque lateri-- 
bus applicat, qui adhuc quidem catechumeni sunt: 
et augmentum ac progressum faciunt, non tamen 
procul 3896 absunt ab ipsa abditissimorum Dei 
mysteriorum inspectione qua fideles fruuntur. Ex 
horum numero eos quorum animx immaculatz sunt 
et divino lavacro instar auri purgatze assumens : 
alios columnis qua exterioribus illis longe pra- 
staptiores sunt, arcanis scilicet οἱ intimis sacra 
Scripture sententiis suffulcit. Alios vero fenestris 
ad lumen in zdes immittendum factis illustrat. Ac 
universum quidem templum uno maximo vestibulo, 
unius scilicet Dei summi omnium regis adoratione 
exornavit. Christum vero et Spiritum sanctum 
utrinque ad latus paterna auctoritatis, quasi se- 
cundum lumen praebet. Sed et in reliquis singil- 
laüm fidei nostr: sententiis, per totam basilicam 
copiosissimam ac przstantissimam veritatis lucem 
alque evidentiam ostendit. Praterea vivos et sta- 
biles ac (irmos animarum lapides undique seligens, 
amplam ac regiam domum ex omnibus constru- 
xit: splendoris ac luminis plenam tam intus quam 
extra: quandoquidem non anima solum illis ac 
mens, sed etiam corpus castitatis ac modestise 
florido ornatu resplendent. Insunt etiam in hoc 
templo throni, et subsellia scamnaque innumera : 
in cunctis scilicet animabus in quibus sancti Spi- 
ritus resident dona, cujusmodi olim visa sunt sa- 
crosanclis apostolis; quibus lingus instar ignis 


gentis in terris Ecclesie. At Musculus, cujus versio- 
nem more suo seculus est Christophorsonus, et ipse 
in hujus loci versione nibil omnino vidit, et totam 
venusiatem sententiz lectoribus obscuravit. 

(48) Vulg. τὸν εοσοῦτον ἡμῖν. Scripti codices uno 
consensu hahent τὸν τῶν τοσούτων ἡμῖν ἀγαθῶν 
παραίτιον, el ad oram codicis Med. anuotatur 
σχληρὰ σύνταξις, id est : « dura atque aspera con- 
structio. » 

(49) Ἐμπιμπῶντα. Ἱια in vetustissimo codice 
Maz. scribitur rectius quam vulg. ἐμπιπλ. Eumden 
errorem jam antea notare memini. 


879 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — IIISTORICA. 


880 


'divise, et singulis insidentes apparuerunt. Verum A ἡμῶν τὰς ἀνομίας ἡμῶν χαθὺς οἰχτείρει macho 


in ipso quidem omnium principe ac pr:eside, to- 
tus, ut verisimile est, insidet Christus. Iu iis vero 
qui secundum dignitatis locum obtinent, quatenus 
quisque dispertita virtutis Christi sanctique Spi- 
ritus dona capere potest. Subsellia quoque ange- 
lorum sunt quorumdam animz, quorum institutio 
et custodia illis demandata est. Augustum vero 
magnumque et unicuni altare quodnam aliud est, 
quam summi omniura sacerdotis purissima mens 
prorsusque Sanctum sanctorum ? Cui dexter assi- 
stens maximus ille omnium Pontifex, ipse scili- 
cei Jesus unigenitus Dei Filius, suavissimum ab 
emnibus suffitum et incruenta ac spiritalia pre- 
cum sacrificia, hilari vultu οἱ supinis manibus 


vlobg αὐτοῦ, ὠκτείρησε Κύριος τοὺς φοθουµένους 
αὐτόν.» Ταῦτα χαὶ νῦν xal εἰς τοὺς ἑξῆς ἅπαντας 
χρόνους ταῖς µνήµαις ἀναζωπυροῦντες, ἀτὰρ xat τῆς 
παρούσης παντηγύρεως xai της φαιδρᾶς ταύτης xal 
λαμπροτάτης ἡμέρας τὸν αἴτιων xaX πανηγνριάρχτν, 
νύχτωρ xai µεθτμέραν, διὰ πάσης ὥρας καὶ δι) ὅλης, 
ὡς εἰπεῖν, ἀναπνοῖς ἓν và προορώμενοι, στέργοντες 
καὶ σέθοντες φυγῆς ὃλῃ ὀυνάµει, καὶ νῦν ἀναστάντες, 
µεγάλη διαθέσεως φωνῇ καθικετεύσωμεν, ὡς ἂν ὑπὸ 
τὴν αὑτοῦ µάνδραν εἰς τέλος ἡμᾶς σχεπάσων διασύώ- 
ζοιτο, τὴν παρ) αὐτοῦ βραθεύων ἁῤῥαγη καὶ ἄσει- 
στον αἰωνίαν εἱρήνην, Ev Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Σωτηρι 
ἡμῶν, δι) οὗ αὐτῷ ἡ δύξα εἰς τοὺς σύµπαντας αἱῶνας 
τῶν αἰώνων. Αμήν. 


suscipiens, ccelesti Patri et. universorum Deo transmittit : primus ipse eum adorans, solusque con- 
gruentem paterne majestati honorem exhibens : deinde vero obsecrans, vut is propitius omnibus 
nobis ac benignus perpetuo esse velit. llujasmoli 387 ὁδί magnum illud templum, quod per 
universum terrarum orbem magnus ille mundi opifex Verbum — Dei constituit; hancque intellectualem 
imaginem eorum quz ultra ipsos coli fornices posita sunt, ipse in terris denuo perfecit : ut ab omni 
creatura et ab animantibus ratione przditis, Pater ipsius debito honore cultuque aflficeretur. Illam 
vero supercodlestem regionem et ea qus Πίο sunt exemplaria horum qux hic cernimus : supernam Ἱ]- 
Jam Hierusalem, celestem montem Sion, et ultra mundum positam civitatem Dei viventis, in qua in- 
numerabiles angelorum chori, et Ecclesia primogenitorum qui in albo coelestium civium descripti sunt, 
conditorem suum ac summum omnium ducem blymnis quibusdam inexplicabilibus quos rec intelligen- 
tia assequi possumus, venerantur: nullus mortalium pro dignitate celebrare suffecerit,. Etenim « nec 
oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascenderunt ea qux Deus prwparavit diligentibus 
se **, » Quarum quidem rerum jam aliqua ex parte Dei beneficio compotes facti, viri cum mulieribus et 
pucris; summi pariter eique ,infimi; omnes simul uno spiritu unoque animorum consensu tantorum 
nobis bonorum auctorem confiteri ac celebrare nunquam desinamus : « Qui propitiatur omnibus ini- 
Quitatibus nostris; qui sanat omnes inflrinitates nostras ; qui redimit ab interitu vitam nostram; qui 

ronat nos in misericordia et miserationibus; qui explet in bonis cupiditatem nostram. Quia non se- 
'cundum peccata nostra fecit nobis, neque secundum iniquitates nostras retribuit nobis. Quia quantum 
distat ortus ab occidente, longe fecit α nobis iniquitates nostras. Quemadmoduin miseretur pater 
filiorum suorum, misertus est Dominus timentium se*??. » ]Ixc et in prasentia et eunctis deinceps tem- 
poribus memoria recolentes, Deumque praesentis hujus festivitatis et splendid: hujus ac lxtissim:e 
lucis auctorem ac praesidem diu noctuque singulis horis, et omnibus, ut ita dicam, momentis quibus 
Spiritum ducimus, ante oculos mentis nobis proponentes, totis animi viribus eum diligamus ac vene- 
remur. Jamque exsurgentes, contentissima nostri affectus voce eum obsecremus, ut nos intra septa 
ovilis sui tueri perpetuo ac servare velit, pacemque 388 suam inviolabilem nobis atque inconcussam 


prasiet in Christo Jesu Servatore nostro , per quem ei sit gloria in sxcula szculoruin. Amen, 


CAPUT V. 
Exempla legum imperialium. 

Nunc vero exempla imperialium constitutionum 
Constautini ac Licinii ex [koinana lingua in Graecam 
conversa deinceps adjiciamus. 

Exemplum constitutionis imperatorum Constantini et 
Licinii. 
«Jamdudum quidem, cum animadverteremus non 
esse cohibendam religionis libertatem, sed unius- 
" eujusque arbitrio ac voluntati permittendum, ut ex 
. animi sui sententia rebus divinis operam daret, san- 
ximus ut tum ezteri omnes tum Christiani, secte 
; ac religionis suz fidem atque observantia: retine- 
! reut. Sed quoniam in eo rescripto quo lc facultas 
illis concessa fuerat, mult:e ac diversa seetz diserte 
ac nominatim addite videbantur, quidam eorum ob 


** ] Cor. u, 9. ** Psal. cui, 9 19. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε’. 
Ἀγτίγραφα βασιλικῶν γόµων (Nic. H. E. vu, 42). 
φέρε 6t λοιπὺν xal τῶν βασιλικῶν διατάξεων 
Κωνσταντίνου xal Λιχιννίου τὰς Ex τῆς ᾿Ῥωμαίων 
φωνῆς µεταληφθείσας ἑρμηνείας παραθώμεθα, 
Αγτίγραφο» «βασιλικῶν διατάξεων éx. ᾿Ρωμαϊκῆς 
χἠώσσης μετα.Ίηςθεισῶν . 

ε δη μὲν πάλαι σκοποῦντες τὴν ἐλευθερίαν τῆς 
θρησκείας οὐκ ἀρνητέαν εἶναι, ἀλλ᾽ ἑνὸς ἑκάστου τῇ 
διανοία xal βουλήῆσει ἐξουσίαν δοτέον τοῦ τὰ θεῖᾳ 
πράγματα τημελεῖν χατὰ τὴν αὑτοῦ προαίρεσιν, Éxa- 
στον χεκελεύχε'µεν, τοῖς τε Χριστιανοῖς, τῆς αἱρέ- 
σεως xai "ης θρησχείας τῆς ἑαυτῶν τὴν πίστιν φυ- 
λάττειν. "AX ἐπειδῇ πολλαὶ xax διάφορο: αἱρέσεις ἓν 
ἑχείνῃ τῇ ἀντινραφῇ, ἐν f| τοῖς αὐτοῖς συνεχω- 
pf0r fj τοιαύτη ἐξουσία, ἐδόχουν προστεβεῖσθαι σα- 


881 


HISTORUE ECCLESIASTICAE LIB. X. 


φῶς (90), τυχὸν ἴσως τινὲς αὐτῶν µε”) ὀλίγον ἀπὸ A hanc fortasse causam paulo post ab hujusmodi ob- 


τῆς τοιαύτης παραφυλάξεως ἀνεχρούοντο ὁπότε εὖ- 
αυχῶς ἐγὼ Κωνσταντῖνος ὁ Αὔγουστος, χἀγὼ Λιχίν- 
γιος ὁ Αὄγουστος, ἐν τῇ Μεδ,ολάνῳ ἑληλύθειμεν, xal 
πάντα ὅσα πρὸς τὸ λυσιτελὲς χαὶ τὸ χρήσιμον τῷ 
χοινῷ διέφερεν, ἐν ζητήσει ἔσχομεν , ταῦτα μεταξὺ 
τῶν λοιπῶν ἄτινα ἐδόχει Ev πολλοῖς ἅπασιν ἐπωφελῆ 
εἶναι, μᾶλλον δὲ ἐν πρώτοις διατάξαι ἑδογματίσαμεν, 
οἷς ἡ πρὸς τὸ θεῖον αἰδώς τε χαὶ τὸ σέθας-ἐνείχετο, 
τοῦτ) ἔστιν, ὅπως δῶμεν καὶ τοῖς Χριστιανοῖς xat 
πᾶσιν ἑλευθέραν αἴρἒσιν τοῦ ἀχολουθεῖν τῇ θρησχείᾳ 
ᾗ δ ἂν βουληθῶσιω' ὅπως Ó ti ποτέ ἐστι θειότης 
χαὶ οὐρανίου πράγµατος (21), ἡμῖν καὶ πᾶσι τοῖς ὑπὸ 
τὴν ἡμετέραν ἐξουσίαν διάγουσιν εὐμενὲς εἶναι δν- 
νηθῇ. Tolvov ταύτην τὴν βούλησιν την ἡμετέραν 


ὑγιεινῷ xal ὀρθοτάτῳ λογισμῷ ἐδογματίσαμεν, ὅπως B 


μηδενὶ παντελῶς ἑξουσία ἀρνητέα T) του ἀχολουθεῖν 
xai αἱρεῖσθαι τὴν τῶν Χριστιανῶν παραφύλαξιν ἡ 
θρησχείαν, ἑκάστῳ τε ἑἐξουσία δοθείη τοῦ διδόναι 
ἑαυτοῦ τὴν δ.άνοιαν ἓν ἐχείνῃ τῇ θρησχείᾳ, ὃν αὖ- 
τὸς ἑαυτῷ ἁρμόξειν νοµίζῃ, ὅπως ἡμῖν δυνηθῇ τὸ 
Θεῖον ἐν πᾶσι τὴν ἔθιμον σπουδῆν xal χαλοχἀγαθίαν 
παρέἐχειν. "Ατινα οὕτως ἀρέσχειν ἡμῖν ἀντιγράφαι 
ἀχόλουθον Tv, (v' ἀφαιρεθεισῶν παντελῶς τῶν αἱρέ- 
σεων, αἴτινες τοῖς προτέροις ἡμῶν γράµµασι τοῖς 
πρὸς τὴν ch» χαθοσίωσιν ἀποσταλεῖσ, περὶ τῶν 
Χριστιανῶν ἐνείχοντο, xaX ἄτινα πάνυ σχαιὰ xat τῆΏς 
ἡμετέρας πραότητος ἀλλότρια εἶναι ἑδόχει, ταῦτα 
ὑφαιρεθῇ, xaX vuv ἐλευθέρως τε χαὶ ἁπλανῶς ἕκαστος 
τῶν τὴν αὐτὴν προαἰρεσιν ἑἐσχγχότων τοῦ φυλάττειν 
«Ἠν τῶν Χριστιανῶν Ορησκείαν, ἄνευ τινὸς ὀχλή- 
6έως, τοῦτο αὐτὸ παραφυλάττοι. Άτινα τῇ σῇ ἔπι- 
µελείᾳ πληρέστατα δηλῶσαι ἑδογματίσαμεν, ὅπως 
εἰδείης ἡμᾶς ἐλευθέραν xal ἀπολελυμέντν iQouslay 
469 τημελεῖν τὴν ἑαυτῶν» θρησχείαν τοῖς αὐτοῖς 
Χριστιανοῖς δεδωχέναι’ ὅπερ ἐπειδῃ ἀπολελυμένως 
αὐτοῖς ὑφ᾽ ἡμῶν δεδωρῆσθαι (52) , θεωρεῖ ἡ at, χαθ- 
Οσίωσις, xai ἑτέροις ὃξδόσθαι ἐξουσίαν τοῖς βουλο- 
µένοις τοῦ µετέρχεσθαι τὴν παρατέρησιν xal Όρη- 


(50) Προστεθεῖσθαι σαφῶς. Yn codice Fuketiano 
et Saviliauo scribitur ἀσαφῶς.  Utra autem verior 
sit lectio, difficile est dicere. Nam cum prior illa 
lex Constantini pro Christianis, cujus bic mentio 
fit, hodie desideretur, obscurum est quidnam hic 
sibi velit Constantinus, cum ait in ea lege adjectas 
fuisse multas ac diversas αἱρέσεις, eaque de causa 
multos a legis Christianzx professione deterritos. 
Christophorsonus quidem διαφόρους αἱρέσεις inter- 
pretatus est. dubias et controversas sententias : 
quasi ea lex non perspicuum, sed obscurum et 
ambiguum sensum habuerit. Atque ita Baronius ad 
annum Christi 315, hiec Christophorsoni verba 
intellexit. Langus vero et Musculus αἱρέσεις opi- 
niones et hzreses exposuerunt, multo certe rectius, 
Αἱρέσεις enim pro sensu seu δ.ανοίᾳ sumi non pos- 
sunt, sed opiuionem significant et sectam. Cum 
igitur imperator Constantinus in illa priori lege, 
cunctis colendi, prout vellent, numinis liberam fa- 
cultatem concessisset, illud etiam adjecerat, nou 
Christianis solum, sed etiam reliquis cujuslibet 
secet? hominibus, id est Judaeis αἱ Samaritanis, 
Marcionitis quoque et Montanistis, Novatianis , Sa- 
hellianis, oinnibus denique omnium religionum 
sectis idee esse concessum. Quo quidem facto, 


phorum sequuntur hz 


servantia destiterunt. Quamobrem cum nos, Con- 
stantinus ac Licinius Augusti, felicibus auspiciis 
Mediolanum venissemus, et quecunque ad commo- 
dum utilitatemque reipublice pertinebant, sollicite 
inquireremus, inter cxiera quz? universis multifa- 
riam profatura judicavimus, seu potius prz reliquis 
omnibus hzc constituenda esse censuimus, quibus 
divini numinis cultus ac veneratio contineretur : 
hoc est, ut Christianis et reliquis omnibus libera 
facultas a nobis tribuatur quamcunque voluerint 
religionem consectandi : quo scilicet quidquid illud 
est divinum ac coeleste numen, nobis et universis 
qui sub imperio nostro degunt, propitium esse 
possit. Hanc igitur nostram voluntatem salubri et 
rectissimo consilio promulgavimus, ut nemini pror- 
sus Christianam observantiam ac religionem se- 
quendi aut eligendi licentia deaegetur. Sed unicui- 
que liceat ad eam religionem quam sibi conducere 
censuerit, animum applicare; quo divinum numen 
propensum erga nos studium ac benignitatem in. 
omnibus possit ostendere. Porro consentaneum 
389 fuit ut hzc nobis ita placere rescriberemus, 
quo,sublatis penitus omnibus sectis quz in priore: 
nostra de Christianis epistola ad Tuam Devotionem 
missa continebantur, cum illa quz prorsus sinistra. 
eta nostra mansuetudine aliena esse videbantur, 
omnino removeantur : tum ut in posterum quicun- 
que Christianam religionem observandam sibi esse 
statuerunt, eam libere et constanter absque ulla 
molestia et impedimento retineant, Quz, quidess 
idcirco tux solertizx judicanda censuimus, ut libe- 
ram et absolutam licentiam religionis suz& colendze 
Christianis concessam a nobis esse cognoscas. Quod. 
quoniam a nobis simpliciter et absolute illis cou- 
cessum est, simul etiam aliis observantiam οἱ cul- 
tum suum sectari volentibus, id concessum esse Tua 
Devotio intelligit. Quod profecto temporum nostro- 
rum tranquillitati convenire perspicuum esi: ut 


religioni Christianz non levis fieri videbatur iuju- 
ria, quippe qua cum h:ereticis et schismaticis et 
cum Judzorum perfidia quasi cx :ssquo componere- 
tur. Quare admonitus postea a Catholicis Constan- 
tinus, hac posteriore lege id emendavit ; sectaruin 
omnium mentione penitus sublata, hoc est quod 


D infra dicit his verbis : "Ivy' ἀφαιρεθεισῶν παντελῶς 


τῶν αἱρέσεων αἴτίνες τοῖς προτέροις ἡμῶν γράµ- 
µασιν ἐνείχοντο. 

(51) θειότης xal οὑρανίου πράγματος. Apud 
Nicephorum legitur θειοτάτου, quod non probo. Sed 
nec vulgata leclio sana cest. 

(52) Avrotc 2' ἡμῶν δεδωρῆσθαι. Post hxc 
verba in codd. Maz., Fuk. ac Savil. et apud Nice- 
voces ; Oztopst 1 χαθ- 
οσίωσις, καὶ ἑτέροις δεδόσθαι ἑξουσίαν, etc., optime; 
nisi quod pro ὀξδωρησθαι scribendum est procul 
dubio δεδώρηταε, ut ex versione nostra apparet. 
Est autem ας secunda Constantini constitutio data 
ad praefectum przetorii eum ipsum, ad quem data 
fuerat prima lex pro Christianis. Ac prima quidem 
lex data fuerat Roma, Constantino 11 et Licinio iu 
coss, statimque in Orientem inissa ad Maximinum, 
ul habetur in libro ix, cap. 9. ITxc autem secunda 
gata est Mediolani, anno sequente. . 


885 


EUSEBI! CESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


854 


unicuique liberum sit quamcunque voluerit colendi Α σχείαν ἑαυτῶν * ὅπερ ἀχολούθως τῇ ἡσυχίᾳ τῶν ἡμε- 


Numinis rationem eligere atque obsetvare. Atque 
id 4 nobis eo factum est , ut ne cui divino cultui 
atque honori quidquam a nobis detractum esse vi- 
deretur. Hoc autem amplius in gratiam Christiano- 
rum decernimus, ut loca ipsorum iu quibus antebac 
convenire consueverant, de quibus in litteris prius 
ad Devotionem Tuam datis alia erat forma superiori 
tempore constituta, si qui aut a fisco nostro aut ab 
alio quopiam ea emisse visi fuerint, ipsis Christianis 
absque ulla pecunia et sine repetitione ulla superad- 


. fecti pretii, incunctanter ac sine ulla ambage resti- 
' tuant ; et si qui eadem loca dono acceperint, ut ea 


A $c] 


protinus Christianis reddant. Quod si qui ea loca 
emerurt aut donaia acceperunt, aliquid a nostra 


τέρων χαιρῶν Υίνεσθαι φανερόν ἔστιν, ὅπως ἐξουσίαν 
ἔχαστος ἔχῃ τοῦ αἱρεῖσθαι xal τημελεῖω ὁποῖον δ᾽ 
ἂν βούληται θεῖον. Τοῦτο δὲ ὑφρ᾽ ἡμῶν Υέγονεν, ὅπως 
μηδεμιᾷ τιμῇ μηδὲ θρησχείᾳ τινὶ μεμειῶσθαί τι og" 
ἡμῶν δοχοίη. Καὶ τοῦτο δὲ πρὸς τοῖς λοιποῖς εἰς τὸ 
πρόσωπον τῶν Χριστιανῶν δογματίζομεν , ἵνα τοὺς 
τόπους αὐτῶν εἰς οὓς τὸ πρότερον συνέρχεσθαι ἔθος 
Tv αὐτοῖς, περὶ ὧν xal τοῖς πρότερον δοθεῖσι πρὸς 
τὴν σὴν καθοσἰωσιν γράμμασι τύπος ἕτερος fjv ὥρι- 
αµένος τῷ προτέρῳ χρόνῳ (95), t^, ef τινες ἢ παρὰ 
τοῦ ταμείου τοῦ ἡμετέρου f| παρά τινος ἑτέρου φαί- 
νοιντο Ἠγοραχότες τούτους, τοῖς αὐτοῖς Χριστιανοῖς 
ἄνευ ἀργυρίου xat ἄνευ τινὸς ἀπαιτήσεως τῆς τιμῆς 
ὑπερτεθείσης (54), δίχα πάσης ἀμελείας xai ἁμρι- 


clementia petere velint; ii prafectum qui in illa B θολίας ἁποχαταστήσωσι, xaX εἴ τινες χατὰ δῶρον 


provincia jus dicit, adeant, ut a nostra Serenitate 
ratio ipsorum habeatur. Quz quidem omnia protinus 
sine ulla dilatione corpori Christianorum restitui 
tua cura ac diligentia oportebit. Et quoniam iidem 
Christiani non solum ea loca in quibus convenire 
solebant, sed etiam alia possedisse noscuntur, quz 
non privatim ad singulos ipsorum, sed ad jus cor- 
peris pertinerent, hsec omnia post legem a nobis 
meimoratain 390 absque ulla dubitatione iisdem 
Christianis, hoc est cuilibet corpori et conventiculo 
ipserum restitui jubebis : supradicta scilicet ratione 
servala, ut qui ea loca absque reuhibitione pretii, 
sicut dictum est, restituerint , indemnitatem suam 
a nostra benignitate exspectent. Atque in his omni- 
bue supradicto corpori Christianorum operam tuam 
atque industriam quoad fleri poterit prestare de- 
bebis; ut mandatum citissime perficiatur, quo in 
hoc etiam coumuni et publicze tranquillitati a nostra 
clementia consulatur. Hac enim ratione sicuti jam 


(55) Τύπος é&repoc ὡρισμένος τῷ προτέρῳ 
χρόνφ. De locis publicis et. coemeteriis Christia- 
sorum exstat lex Gallieni apud Eusebium in libro 
vit, cap. 15, qua lhiujusmodi loca Christianis re- 
stitui jubentur, [In prima igitur constitutioue, quam 
victo Maxentio Constantinus et Licinius pro Chri- 
stianis ediderunt, et cujus exemplar οὐ Maximi- 
num imperatorem iu Orientem miserunt, hoc. so- 
lum decreverant, ut loca omnia in qux Christiani 
convenire cousueverant, Cliristianis olim adempta, 
jisdem  restituerentur. Sed de pretii restitutione 
nihil newmiuatim  prsscripserant ; certe uec in 
lege Maximini imperatoris qua Constantini ac Li- 
cinii legem proxime subsecuta est, de repetitione 
pretii quidquai. cavetur, ut videre est in lib. ix, 
cap. 9. Itaque necesse habuit Constantinus, de ea 
re distinctius statuere; ut Christiani loca sibi 
adempta, el a fisco vendita vel donata, absque ulla 
pretii restitutione recuperarent. 

(54) Τῆς τειµῆς ὑπερτεθείσης. Sic vocat adje- 
etiones qui& fiunt in  auctionibus vel licitatio- 
nibus. Eas adjectiones vernacula lingua vocamus 
Knchéres. Latini autem. aajectones appellant, ut 
dixi. 

(55) Ἀποκαταστήσωσυ οὕτως. Scribendum vi- 
deiur ὡσαύτως ” εἰ δὲ Ἡ οἱ Ἱγοραχότες, etc. Atque 
ja plane a Constantino scriplum esse existimo. 
Quod si non verba, sensum certe assecuti su- 
jnus. 


(66) Exi τῷ vépo ὃν προειρήκαµεν. 1d. est, 


D 


τυγχάνωσιν εἰληφότες τοὺς αὐτοὺς τόπους, ὅπως el 
«oig αὐτοῖς Χριστιανοῖς τὴν ταχίστην ἁποχαταστή- 
σωσιν οὕτως (050), ἢ οἱ Ἡγοραχότες τοὺς αὐτοὺς tÓ- 
τους, fj ol χατὰ δωρεὰν εἱληφότες αἰτῶσί τι παρὰ 
τῆς ἡμετέρας καλοχἀγαθίας, προσέλθωσι τῷ ἐπὶ τό- 
πων ἐπάρχῳ διχάζοντι, ὅπως καὶ αὐτῶν διὰ τῆς 
ἡμετέρας χρηστότητος πρόνοια ὙΤένηται. "Άτινα 
πάντα τῷ σωµατίῳ τῶν Χριστιανῶν rap! αὐτὰ διὰ 
τῆς σῆς σπουδῆς ἄνευ τινὸς παρολκῆς παραδίδοσθαε 
δεήσει. Καὶ ἐπειδὴ οἱ αὐτοὶ Χριστιανοὶ οὗ µόνο» 
ἐχείνους εἰς οὓς συνέρχεσθαι ἔθος εἶχον, ἀλλὰ χα" 
ἑτέρους τόπους ἐσχηκέναι Υινώσχονται, διαφέροντας 
οὐ πρὸς ἕκαστον αὐτῶν, ἀλλὰ πρὸς τὸ δίχαιον τοῦ 
αὑτῶν σώματος, τοῦτ᾽ ἔστι τῶν Χριστιανῶν, ταῦτα. 
πάντα ἐπὶ τῷ νόµῳ ὃν προειρήχαμεν (56), δίχα 
παντελοῦς τινος ἀμφισθητήσεως τοῖς αὑτοῖς Χριστια- 
νοῖς, τοῦτ) ἔστι τῷ σώµατι αὐτῶν χαὶ τῇ συνόδῳ, 
ἑκάστῳ αὐτῶν ἀποχαταστῆναι χελεύσεις ᾿ τοῦ προει- 
Ρηµένου λογισμοῦ δηλαδη φυλαχθέντος, ὅπως αὐτοὶ 


post legem illam Rom: datam Constantino 1t. ef 
icinio n1 coss., cujus supra mentionem fecit Cen- 
stantinus, Et hzc quidein. fuit prima lex impera- 
toris Constantini pro Christianis. Sed cum in ea 
lege Constantinus erga Christianos nimis se pro- 
pensum declarasset, solamque eorum religionem 
extollens,reliquas omnes sectas ac ceremonias dam- 
nare visus fuisset, coactus fuit hac secunda lege 
mentem suam ac sententiam explicare, ne gentiles 
probibitum aut improbatum ab ipso deorum eultum 
quererentur. Omnibus igitur liberam colendi nu- 
minis facultatem a se concessam esse profitetur 
Constantinus : ita ul unusquisque pro arbitrio 
quamcunque velit seetam ac religionem sequatur. 
Hac ergo secunda lex nihil aliud est, quam expli- 
catio prima legis. Quippe in prima illa lege qua- 
dam verba eraut, quibus et gentiles, οἱ Cliristia- 
norum nonDpulli, ii scilicet qui a catholica fide 
desciverant, Novatiani, Montanistz et reliqui, non 
mediocriter offendebantur, cum se haereticos in ea 
appellatos viderent, Sed et. Cbristiaui seu. Catho- 
lici egre ferebant sibi haereticos adjungi et quasi 
copulari in eadem  coustitutione. Quamobrem Con- 
siantinus, ut erga omnes se benignum ostenderet, 
ea verba penitus suppressa voluit. Id enim sibi vo- 
lunt Ἰῶ voces : "Iv' ἀφαιρεθεισῶν παντελῶς τῶν 
αἱρέσεων, αἴτινες τοῖς Ἱπροτέροις ἡμῶν τχράµ- 
µασιν, etc. Hic est sensus hujus constitutionis, queus 
uon sine maguo labore expiscati sumus., 


$85 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. X. 


886 


οἵτινες τοὺς αὐτοὺς ἄνευ τιμῆς, χαθὼς προειρῄχα- A diximus, Dei erga nos cura ac benevolentia, quam 


psv, ἀποχαθιστῶσι, τὸ ἀνήμιον τὸ ἑαυτῶν παρὰ τῖς 
ἡμετέρας καλοχἀγαθίας ἑλπίςοιεν. Ἐν olg πᾶσι τῷ 
προειρηµένῳ σώµατι τῶν Χριστιανῶν τὴν σπουδὴν 
δυνατώτατα παρασχεῖν ὀφείλεις, ὅπως τὸ ἡμέτερον 
Χέλευσμα τῆν ταχίστην παραπληρωθῇ, ὅπως xai ἐν 
τούτῳ διὰ τῆς ἡμετέβας χρηστότητος πρόνοια γένη- 
ται τῆς χοινῆς xal δηµοσίας ἡσυχίας. Τούτῳ γὰρ τῷ 


in. multis jam negotiis experti sumus, firma ac sta- 
hilis perpetuo permanebit. Porro ut hujus legis ac 
beneficentize nostrze sententia ad omnium notitiam 
perferri possit, has litteras nostras ubique proponi, 
ct ad cuncterum cognitionem pervenire conveniet : 
ne benignitatis nostr: constitutio quemquam om- 
nino latere possit. » 


λογισμῷ, καθὼς xal προείρηται, ἡ θεία σπουδὴ περὶ ἡμᾶς, f$ ἐν πολλοῖς fr πράγµασαιν ἀπεπειράθτμεν, 
διὰ παντὸς τοῦ χρόνου βεθαίως διαμεῖναι (7). "Iva δὲ ταύτης τῆς ἡμετέρας νομοθεσίας καὶ τῖς καλοχὰ- 
Υαθίας ὄρος πρὸς γνῶσιν πάντων ἐνεχθῆναι ὀυνηθῇ, ταῦτα τὰ ὑφ' ἡμῶν Υραφέντα, πανταχοῦ προθεῖνα, 
xai εἰς γνῶσιν πάντων ἀγαγεῖν ἀχόλουθόν ἔἐστιν,: ὅπως ταύτης ^Xc ἡμετέρας χαλοχἀγαθίας i) νοµοῦς. 


σία µηδένα λαθεῖν δυνηθῇ. » 


Αγτίγραφον ἑτέρας βασιΙικῆς διατάξεως, dv B Exemplum alterius constitutionis qua. imperatores, 


αὖθις πεποίηνται uóvg τῇ xa0oAixii 'Exx.An- 


σίᾳ τὴν δωρεὰλ δεδύσθαι ὑποσημη»άμενοι. 


«€ Χαῖρε, Αννλῖνε τιµιώτατε ἡμῖν. Ἔστιν ὁ τρόπος 
οὕτως τῆς φιλαγαθίας τῆς ἡμετέρας, ὥστε ἐχεῖνα 
περ δικαίῳ ἀλλοτρίῳ προσήχει, μὴ µόνον μὴ ἑν- 
οχλεῖσθαι, ἀλλὰ καὶ ἀποχαθιστᾷν βούλεσθαι ἡμᾶς, 
Ανυλῖνε τιµιώτατε. "Oüzv βουλόμεθα ἵν, ὁπόταν 
ταντα τὰ Υράµµατα χοµίση, ef τινα ἐχ τούτων τῶν τῇ 
Ἐκκχλησίᾳ τῇ καθολιχῇ τῶν Χριστιανῶν £v ἑκάσταις 
πόλεσιν T] καὶ ἄλλοις τόποις διέφερον, xal κατέχοιντο 
νῦν f| ὑπὺ πολιτῶν, f| ὑπό τινων ἄλλων (58), ταῦτα 
ἁποκαταστῆναι παραχρῆΏμα ταῖς αὐτῶν Ἐκχλησίαις 
ποιῄσῃς * ἐπειδήπερ προῃρήμεθα ταῦτα ἅπερ αἱ αὖ- 


ταὶ ἐκχλησίαι πρότερον ἐσχήχεσαν , τῷ διχαίῳ αὐτῶν (c 


ἀποχατασταθῆΏναι. Ὁπότε τοίνυν συνορᾷ ἡ καθοσίωσις 
{ οἩ ταύτης ἡμῶν τῆς χελεύσεως σαφέστατον εἶναι τὸ 
πρόσταγμα, σπηύδασον, εἴτε χῆποι, εἴτε οἰχίαι, εἶθ᾽ 
ὁτιουνδήποτε τῷ δικαίῳ τῶν αὐτῶν ᾿Ἐκκλησιῶν ὃτ- 
ἐφερον, σύμπαντα αὐταῖς ἁποκατασταθῆναι ὡς τά- 
χιστα, ὅπως τούὺτῳ ἡμῶν τῷ προστάγµατι ἔπιμελε- 
στάτην σε πειθάρχησιν παρξεσγηχέναι καταμάθοιµεν. 
"Εῤῥωσο, ᾽Ανυλῖνε τιμιώτατε xal ποθεινότατε ἡμῖν. » 
Avcíirpazov facilc éxicroAnc δι qc σύν- 
cÓov ἐπισχόπων ἐπὶ 'Poyme χε.Ίεύει γενέσθαι 
ὑπὲρ τῆς τῶν ᾿Εκχ.1ησιῶν ἑνώσεώς τε xai όμο- 
γοίας. 
€ Κωνσταντῖνος Σεθαστὺς Μιλτιάδῃ ἐπισχόπῳ 
Ῥωμαίων χαὶ Μάρχῳ (59). Ἐπειδῷ τοιοῦτοι χάρ- 
ται (00) παρὰ ᾿Ανυλίνου τοῦ λαμπροτάτου ἀνθυπά- 


soli Ecclesie catholice beneficium a se concessum 
' esse indicarunt. 


Epistola ad Anulinum. 

« Ave, Anuline charissime nobis. Est hic mos. bo- 
nitatis nostr:e, ut ea quz ad alienum jus pertinent, 
non modo nulla inquietudine affici, sed etiam re- 
stitui velimus, Anuline charissime. Quapropter ju- 
bemus, ut simulatque has litteras acceperis, si quze 
ex illis qua: ad catholicam Christianorum Ecclesiam 
per singulas civitates, aut in aliis locis pertinebant, 
punc a decurionibus aut quibuslibet aliis detinen- 
tur, ea confestim illorum ecclesiis reetitui facias. 
Quandoquidem volumus, ut qux» supradicte eccle-. 
sie antea possederunt, ad earumdem jus omnino 
reveriantur.Cum ergo perspiciat Devotio Tua,hujus 
nosirze jussionis manifestissimum esse prescriptum; 
operam dabis, ut sive horti sive zdes, set quod- 
cunque aliud ad jus earumdem ecclesiarum perti- 
nuerit, cuncta illis quantocius restituantur ? quo 
scilicet te huic nostro przcepto accuratissime ob- 
temperasse intelligamus. Vale, Auuline charissime 
οἱ desideratissime uobis.» 


391 Exemplum epistolg Constantini imperatoris, 
qua episcoporum concilium Rome fieri jubet pro ' 


unilate el concordia Ecclesiarum. 


«CoNsTANTINUS ÁucusTUS MiLTIADI episcopo urbis 
Rome et Manco. Quoniam hujusmodi plures libelH 
a viro clarissimo Anulino Alrice proconsule ad me 


(57) Βεέαίως διαµεῖνγαι. Apud Nicephorum le- D €um enim Miltiades vocatus sit episcopus. urbis 


gitur διαμενῇ. In. codd. autem Ευ. et Saviliano 
scriptum est διαµείνῃ. 

(58) Kal κατέχοιντο vor j| ὑπὸ zxo.utom, ἢ 
ὑπό τινων ἆ.1.Ίων. Ma in codd. Mediexo et Maz. 
el apud. Nicephorum legitur. Ego vero scribendum 
existiino $ ὑπὸ πολιτευτῶν. Sunt aulem πολι- 
seucal decuriones, ut dudum notavi ad Anun. Mar- 
cellinum, li ergo decuriones persecutionis tem- 
pore loea et praedia ad catholicam Ecclesiam per- 
nentia, tanquam vacantia occupaverant. Vulg. νῦν 


(59) Μιατιάδῃ ἐπισκόπῳ Ρωμαίων» καὶ 
Mápxq. Quisnam sit hic Marcus quem cum Mil- 
tiade Romanz urbis episcopo jungit Constantinus, 
irter doctos ambigitur. Et Barouius. quidem ad 
annum Christi 515, cap. 25, mendosum esse exi- 
slimat Eusebii textum, et pro verbis xat Μάρχῳ, 
scribendum esse ἱεράρχῃ. Verum Ίο emendatio, 
quod pace summi viri dictum sit, ferri non potest. 


Kou, superfluum est addere ἱεράρχην. Adde quod 


ea vox insolens est et affectata, cum tamen titulus 


ac dignitas cujusque, usitato vocabulo exprimatur. 


RMejecta igitur. Baronii conjectura, quz non nisi 4 
viris Grieci sermonis ignaris probari potest.existimo 
Marcum hic esse presbyterum Ecclesie BRomanz, 


quem una cum Miltiade interesse huic synodo vo- 
]uit Constantinus. Hic est, ut opinor, Marcus, qui 
post Sylvestrum papam, episcopatum urbis Rom 
essit. Porro hzc epistola Constantiui ad Miltiadem 
tomanum episcopum exstabat in collatione i11 Car- 
thaginensi, cap. 919. Verum postrema pars hujus 
tertiz collationis, qui& meo judicio erat omnium 
utilissima, tota periit. 

(60) Τοιοῦτοι χάρται. Duo. scilicet libelli, cri- 
mina Czaciliani Carthaginensis episcopi continen- 
tes, quos subscriptos Ánulino proconsuli tradidit 
pars Majorini die xvi1. Kalendis Maii Carthagine, 


Constantino Augusto n) οἱ Licinio 1n coss., wt 


- 


« 


rinus obstitisse 


887 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1l. — HISTORICA. 


888 


sunt missi , in quibus continetur Cecilianum Car- A του τῆς Αφϕρικῆς πρός µε πλείους ἀπεστάλησαν, ἓν 


whaginensiumn urbis episcopum a quibusdam colle- 
gis suis per Africam constitutis multis de causis 
insimulari. Quod quidem permolestum mihi vide- 
tur, in istis provinciis quas divina Providentia Mez 
Devotioni spontanea deditione tradidit, et in qui- 
bus maxima est populi multitudo, plebem quasi in 
duas partes divisam ad deteriora deflectere, et epi- 
scopos inter se dissentire. Placuit mihi ut idem 
Cicilianus una cum decem episcopis qui accusare 
ipsum videntur, et cum decem aliis quos ipse ad 
suani) causam necessarios esse judicaverit, Romam 
naviget : ut ibi coram vobis et coram Reticio, Ma- 
terno ac Marino collegis vestris, quos ea causa Ro- 
niam properare jussi, possit audiri, quemadmodum 
sanclissim:xe legi convenire optime nostis. Porro ut 
totius negotii plenissimam valeatis haurire noti- 
tiam, exeinpla libellorum ab Ánulino ad me misso- 
yum , litteris meis subjecta ad collegas vestros su- 
pradictos transmisi. Quibus lectis perpendet Gra- 
vitas Vestra , quonain modo supra memorata con- 
troversja accuratissime dijudicanda sit, et ex prz- 
scripto justitie terminanda. Siquidem nec tuam 
sedulitatem latet, tàntam a me reverentiam: san- 
ctissima Ecclesi:z catholice exhiberi , ut generali- 
ter nullum schisma aut dissidium vullibi a vobis re- 
linqui velim. Divinitas summi Dei multis vos annis 
servet, charissime.» 


οἷς ἐμφέρεται Καιχιλιανὸν τὸν ἐπίσχοπον τῆς Kap- 
ταγεννησίων (61) πόλεως, παρά τινων χολλήγων αὖ- 
τοῦ τῶν κατὰ τὴν Αφρικὴν χαθεστώτων, ἐν πολλοῖς 
πράγµασιν εὐθύνεσθαι, xal τοῦτό por βαρὺ αφόδρα 
δοχεῖ, τὸ £v ταύταις ἐπαρχίαις ἃς τῇ ἐμῇ χαθοσιώσει 
αὑθαιρέτους (62) 1 θεία Πρόνοια ἐνεχείρισε, χἀκεῖσε 
πολὺ πλήθος λαοῦ, ὄχλον ἐπὶ τὸ φαυλότερον ἐπιμέ- 
γοντα εὑρίσχεσθαι ὡσανεὶ διχοστατοῦντα, xaX μεταξὺ 
ἐπισχόπους διαφορὰς ἔχειν, ἔδοξέ pot, ἵν᾽ αὐτὸς ὁ 
Καικιλιανὸς μετὰ δέχα ἐπισχόπων, τῶν αὑτὸν εὐθύ- 
vety δοχούντων, xal δέχα ἑτέρων οὓς αὐτὸς τῇ ἑαυτοῦ 
δίκῃ ἀναγχαίους ὑπολάθοι, εἰς τὶν Ῥώμτν πλῷ 
ἀπιέναι, (y ἐκεῖσε ὑμῶν παρόντων, ἀλλὰ μὴν xaX 
Ῥετεχίου χαὶ Ματέρνου xal Μαρίνου, τῶν κολλ/γων 
ὑμῶν, οὓς τούτου ἕνεχεν εἰς τὴν Ῥώμην προσέταζα 
ἐπισπεῦσαι, δυνηθῇ ἀχουσθῆναι, ὡς ἂν καταµάθοιτε 
τῷ σεθασμιωτάτῳ νόµῳ ἁρμόττειν. "Iva μέντοι xal 
περὶ πάντων αὐτῶν τούτων πληρεστάτην δυνηθητε 
ἔχειν γνῶσιν, τὰ ἀντίτυπα τῶν ἐγγράφων τῶν πρός 
µε παρὰ ἸΑνυλίνου ἁποσταλέντων, γράμμασιν ἐμοῖς 
ὑποτάξας, πρὸς τοὺς προειρηµένους χόλληγας ὑμῶν 
ἐξέπεμγα ' olg ἐντυχοῦσα ἡ ὑμετέρα στεῤῥότης δο- 
κιµάσει, ὄντινα χρῆ τρόπον τὴν προειρηµένην δίκην 
ἐπιμελέστατα διευχρινῆΏσαι, xaX χατὰ τὸ δίχαιον τερ- 
µατίσαι. Ὁπότε μηδὲ τὴν ὑμετέραν ἐπιμέλειαν λαν- 
θάνει, τοσαύτην µε αἰδῶ τῇ ἐνθέσμῳ καθολιχῇ Ἐ-- 
χλησία ἀπονέμειν, ὡς μηδὲν χαθόλου σχίσμα f| δι- 


χοστασίαν Ev τινι τόπῳ βούλεσθαί µε ὑμᾶς χαταλιπεῖν. 'H θειότης ὑμᾶς τοῦ μεγάλου θεοῦ διαφυλάξοι πολ- 
. —— 


X λοῖς ἔτεσι, τιµιώτατε (65). » 


Exemplum epistole Constantini imperatoris, qua al- α Ἀντίγραφον βασιικῆς éxicroAnc δι ἧς προσ- 


teram episcoporum synodum fieri jubel , ut omnis 
episcoporum dissensio tollatur. 


«ConsTANTIXUS AUGUSTUS Cun &sroSyracusanorum 
episcopo. Jam quidem antea cum nonnulli pravo 
ac perverso animo a sancta religione cclestique 
virtute et ab Ecclesix catholicze sententia dissidere 
coepissent , hujusmodi 392. eorum contentionem 


refert Augustinus in epist. 68. Hos libellos χάρ- 
«ag vocat Constantinus, eo quod plures chartas 
continerent, et acta quam plurima ad probationem 
criminum GCaciliani, At Christophorsonus χάρτας 
epistolas vertit, male, ut opinor. Nam una duntaxat 
epistola ab Anulino ea de re missa est ad Con- 
stantinum, quam epistolam refert Augustinus in 
dicto loco. Charte vero plures ab Anulino miss:e 
sunt, ut liic diserte. testatur -Constantinus. Eosdem 
libellos infra designat Constantinus his verbis : Tà 
ἀντίτυπα τῶν ἐγγβράφων τῶν πρός µε ὑπὸ Ανυλίνου 
ἁποσταλέντων, οἱο., ubi Chrisiophorsonus iterum 
epistolas vertit pessime. In capitulo 506 collationis 
tertie cum Donotistis, charta: dicuntur. Sic enim 
jbi legitur : « Interlocutio przcipiens recitari 
exemplum relationis ad Constantinum imperato- 
rem ab Anulino proconsule destinate, qua Majo- 
eciliano, et chartas criminum 
ejus proconsuli ad principem dirigendas tradidisse 


n eignatur. » Chartas etiam vocat Augustinus in Bre- 


viculo collationis. Ylem Augusinus in epistola 48 
ad Vincentium, libellum vocat, οἱ ita subscriptum 
fuisse ait : « Libellus Ecclesiz catholicae criminum 
Ca'ciliani, traditus a parte Majorini. » 

(61) Καρτα σίων. Sic Nicephorus; sed in 
€cdice Maz. et Med. Χαρταγεννπησίων scribitur, traus- 


τάττει δευτέρα» TevécOau σύνοδον ὑπὲρ του 
πᾶσαν τῶν ἐπισκόπων περιε.εῖν διχοστασίαν. 
« Κωνσταντῖνος Σεθαστὸς Χρήστῳ ἐπισχόπῳ XZu- 
ῥαχουσίων. "Ηδη μὲν πρότερον, ὅτε φαύλως καὶ ἐν- 
διαστρόφως τινὲς περὶ θρησχείας τῆς ἁγίας va 
ἐπουρανίου δυνάµεως xal τῆς αἱρέσεως τῆς καθολι- 
χῆς ἀποδιέστασθαι Ἡρξαντο, ἐπιτέμνεσθαι βουληθεὶς 


posita aspiratione ut in Latinis nominibns Grzci 
facere solent. Sic etiam in capite 6, iidem codices 
habent ἐπισχόπῳ Χαρταγένης. Neque aliter codex 
Fuketii., 

(62) Vulg. αὐθαίρετος. Scribendum est procul dubio 
ἃς τῇ ἐμῇ καθοτιώσει αὐθαιρέτους ἡ θεία Πρόνοια 
ἐνεχείρισε, 'id est, « quas divina Providentia spon- 


D ianea. deditione nobis tradidit. » Certe cum Ma- 


xentii caput in. Africam missum est, omnis Africa 
viso tyranni capite se Constantino tradiderat, Sed 
et ante cladem Maxentii, nonnull:x* Africze urbes se 
Constantino ultro dediderant, cum ille navales cupias 
eo premisisset. 

(63) Τιµιώτατε. Rectius apud Nicephorum scri- 
bitur τιμιώτατοι. Cum enim epistola scripta sit ad 
Milliadem episcopum urbis Romz, et ad Marcum, 
semperque in plurali numero eos alloquatur, ratio 
postulat ut in flne epistole scribatur τιμιώτατο.. 
Porro Acta hujus synodi Romanz exstant apud 
Optatum in libro x. Auctor. Synodici, quem jan 
«αρα citavimus, ait hanc synodum Rom: colle- 
ciam fuisse a Miltiade sanctissimo papa et Marco : 
Miltiadi Marcum adjungens perinde ac in epistola 
Constantini utrumque junctim nominari animad- 
verterat., 


889 


HISTORLE ECCLESIASTICAE LIB. X. 


μυ 


τὰς τοιαύτας αὐτῶν φιλονειχίας, οὕτω διετετυπώχειν, A prxcidere cupiens, ita constitueram , ut missis e 


ὥστε ἁποσταλέντων ἀπὸ τῆς Γαλλίας τινῶν ἐπισκό- 
πων, ἀλλὰ μὴν xal τῶν χληθέντων ἀπὸ τῆς ᾿Αφριχκῆς 
τῶν ἐξ ἑναντίας μοίρας χατἀλλήλων ἑνστατικῶς (64) 
xal ἐπιμόνως διαγωνιζοµένων, παρόντος τε xa τοῦ 
τῆς Ῥώμης ἐπισχόπου, τοῦτο ὅπερ ἐδόχει χεχινῆσθαι, 
δυνηθῇ ὑπὸ τῆς παρουσίας αὐτῶν μετὰ πάσης bm- 
"μελοῦς διαχρίσεως, χατορθώσεως τυχεῖν. ἸΑλλ' 
ἐπειδὴ, ὡς συµθαΐνει, ἐπιλαθόμενοί τινες καὶ τῆς 
σωτηρίας τῆς ἰδίας, χαὶ τοῦ σεθάσµατος, τοῦ ὀφειλο- 
άμένου τῇ ἁγιωτάτῃ αἱρέσει, ἔτι χαὶ νῦν τὰς ἰδίας 
ἔχθρας παρατείνειν ob παύονται, μὴ βουλόμενοι τῇ 
"Ίδη ἐξενεχθείσῃ χρίσει συντίθεσθαι, xat διοριζόµενοι, 
ὅτι δη ἄρα ὀλίγοι τινὲς τὰς γνώµας xat τὰς ἀποφάσεις 
ἑαυτῶν ἐξήνεγχαν, f] χαὶ μὴ πρότερον (05) ἁπάντων 
τῶν ὀφειλόντων ζητηθῆναι ἀκριθῶς ἐξετασθέντων, 
πρὺς τὸ τὴν χρίσιν ἐξενέγχαι πάνυ ταχέως xal 
ὀξέως ἔσπευσαν, Éx τε τούτων ἁπάντων ἐχεῖνα συµ- 
θαΐνει γενέσθαι, τὸ χαὶ τούτους αὐτοὺς ἁδελφικὴν 
χαὶ ὀμόφρονα ὀφείλουτας ἔχειν ὁμοψυχίαν, αἰσχρῶς, 
μᾶλλον δὲ μυσερῶς ἀλλήλων ἀποδιεστάναι, xal τοῖς 
ἀνβρώποις τοῖς ἀλλοτρίας ἔχουσι τὰς ψυχὰς ἀπὸ τῆς 
ἁγιωτάτης θρησχείας, ταύτην πρόφασιν χλεύης δι- 
δόναι * ὅθεν προνοητέον uot ἐγένετο, ὅπως τοῦτο ὅπερ 
ἐχρῆν μετὰ τὴν ἐξενεχθεῖσαν Ίδη χρίσιν. αὐθαιρέτῳ 
συγχαταθέσει πεπαῦσθαι, κἂν νῦν ποτε δυνηθῇ πολ- 
λῶν παρόντων τέλους τυχεῖν. Ἐπειδὴ τοίνυν πλεί- 
στους &x διαφόρων xal ἀμυθήτων τόπων ἐπισχόπους 
εἰς τὴν ᾿Αρελατησίων πόλιν εἴσω Καλανδῶν Αὐνού- 
στων συνελθεῖν ἑχελεύσαμεν, καὶ σοὶ γράψαι ἑνομί- 
σαµεν, ἵνα λαδὼν παρὰ τοῦ λαμπροτάτου Λατρωνια- 
WU τοῦ χοῤῥη Ἄτορος (66) Σιχελίας δηµόσιον ὄχημα, 
— συζεύξας σεαυτῷ xat δύο γέ τινας τῶν Ex τοῦ δευτέ- 
po» θρόνου (67) οὓς ἂν σὺ αὐτὸς ἐπιλέξασθαμ χρίνῃς, 


(61) Vulg. κατα. λή.Ίως ἑν στατικῶς. Scribendum 
omnino est xaz' ἀλλήλων, ut ad orameditionis Gene- 
vensis adnolatur. Sic etiam Savilius in margine 
sui libri emendarat., 

. (65) Ἡ xal μὴ πρότερον. Apud Nicephorum le- 
gitur εἰ xo pf; nale, ut apparet. Ego si quid mu- 
tandum, malit scribere oi xa! et, quod et in ver- 
8!5ne mea sum secutus. 

(66) Κοῤῥήκτορος Σικελίας. In codice Mazarino, 
Ευ. et Medicro scribitur χοντήχτορος. Sed sine 
dubio scribendum est χονρήχτορος, sive χοῤῥή- 
πτορος, id est, «a Latroniano correctore Siciliz. » 
Hujus Latroniani mentio fit in veteri inscriptione 
Panormitana, teste Gualthero in tabulis Siculis nu- 
mero 164, D. N. FL. VALERIO LICINIO AUG. 
DOMITIUS LATRONIANUS V. C. CORR. P. S, 
DEVOTUS N.M. QUE EJUS. Sed et Gualtherus in 
Annotationibus ad banc tabulam, adducit et emen- 
dat hunc Eusebii nostri locum. 

(67) Των ἐκ τοῦ δευτέρου θρόνου. Presbyteros 
Intelligit, qui secundi ordinis sacerdotes vulgo 
dicebantur, ut ex Optato Milevitano, et Facundo 
Mermianensi aliisque scriptoribus jampridem no- 
tavit Jacobus Sirmondus in notis ad Sidonium pag. 
78, et in notis ad librum duodecimum Facunuí. 
llieronymus in Epitaphio beate Paule : « Aderant, 
Inquit, Hierosolymorum et aliarum urbium epi- 
scopi, et sacerdotum inferioris gradus ac levitarum 
innumerabilis multitudo. » Gregorius Nazianzenus 
in carmine iambico de vita sua, pag. 6, narrans 
quomodo invitus a patre suo presbyter ordinatus 


Gallia quibusdam episcopis, accitis etiam ex Africa 
lis qui duas in partes divisi , pertinaciter inter se 
atque obstinate cogtendunt, presente quoque Ro- 
mana urbis episcopo, id. quod commotum faisse 
videbatur, sub horum presentia posset diligentissi- 
ma examinatione componi. Sed quoniam nonnulli, 
ut fere fit, et propri: salutis et venerationis qu:e 
sanctissimz fldei debetur obliti , privatas adhuc 
simultates prorogare non cessant : prolatz jam 
sententix€ acquiescere nolentes , asserentesque pau- 
cos admodum episcopos sententiam tulisse, qui nec 
omnibus qua prius inquiri oportebat diligenter ex- 
cussis , ad depromendum judicium properanter ac- 
cessissent, Unde fit ut et ipsi quos concordi ac fra- 


B terno inter se animo esse decuerat, turpi seu potius 


detestanda secessione dissideant, et iis hominibus 
qui a sanctissima religione alieno sunt animo, sub- 
eannandi occasio praebeatur. [dcirco mihi sedulo 
providendum fuit, ut h»c qux post depromptum 
judicium voluntaria assensione jam flniia esse de- 
buerant , nunc tandem multorum interventu finem 
possint accipere. Quoniam igitur plurimos ex di- 
versis ac prope infinitis locis episcopos in urbem 
Arelatensem intra Kalendas Augusti jussimus con- 
venire : tibi quoque scribendum esse censuimus, 
ut accepto publico vebiculo a viro clarissimo La- 
troniano correctore Sicilix: , adjunctis tibi duobus 
secundi ordinis quos tu eligendos putaveris, tribus 
item servulis qui in itinere vobis ministrare pos- 
sint, intra eumdem diem ad prxdictum locum oc- 
curras; quo tum per tuam gravitatem , tum per 
caterorum in unum coeuntium unanimem concop- 
demque solertiam controversia hec qua per fo- 


sit, sic loquitur : Κάμπτει βιαίως εἰς θρόνους τοὺς 
δευτέρους. Ubi vides secundum thronum tribui 
resbyteris, perinde ac in epistola Constantini ; nec 
immerito. Nam episcopi in ecclesia sedebant in sub- 
limiori throno, assidentibus hinc inde preshyteris 
in humilioribus subselliis, et astantibus diaconis in 
veste candida, quemadmodum scribit idem Grego- 
rius in somnio de ecclesia Anastasize, pag. 78. ku- 
sebius in descriptione ecclesie Tyri, thronos qui 
erant in ecclesia juxta altare , episcopo εἰ presby- 
teris attribuit, subsellia autem ministris. Ubi 
presbyteros etiam vocat τοὺς μετὰ «by ἐπίσχοπον 
ευτερεύοντας. lta etiam Augustinus in epistola 148, 
secundum locum gubernaculorum appellat gradun 
presbyteri : « Nam quid existimem nescio, ul se- 
cundus locus gubernaculorum mihi traderetur, qui 
remum tenere non noveram. » Certe in ordinatione 
presbyteri, post consecrationem hzc oratio olim 
ab episcopo dicebatur : « Da, sterne Deus, ho- 
norum auctor, distributor omnium dignitatum, per 
quem proficiunt universa : amplificatis semper in 
melius nature rationalis incrementis per ordinet 
congrua ratione dispositum : unde et sacerdotales 
gradus atque oflicia levitarum sacramentis mysticis 
instituta creverunt; ut cuin pontifices summos re- 
gendis populis przfecisses, ad eorum socielalis el 
operis adjumentum sequentis ordinis viros et se- 
cunda dignitatis eligeres. Sic in eremo per septua- 
ginta virorum prudentium mentes, Moysi Spiritum 
propagasti, quibus ille adjutoribus usus in populo 
innumeras multitudines facile gubernavit. Sic. in 





891 * A EUSEDBII C/ESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA $99 


d'ssimam altercatíonem ad hoc usque temporis per- A ἀλλὰ μὴν xai τρεῖς παῖδας τοὺς δυνησοµένους ὑμῖν 
duravit , auditis omnibus eorum qui nunc inter 8e — xatà τὴν ὁδὸν ὑπηρετήσασθαι παραλαθὼν, εἴδω τῆς 
dissident, quos etiam adesse jussimus, allegationi- αὐτῆς ἡμέρας ἐπὶ τῷ προειρηµένῳ τόπῳ ἀπάντη- 
bus, ad congruam religionis et fidei observantiam — cov, ὡς ἂν διά τε τῆς σῆς στεῤῥότητος, xaX διὰ τῆς 
fraternamque concordiam tandem aliquando possit λοιπῆς τῶν συνιόντων ὁμοφύχου xat ὁμόφρονος avv- 
revocari. Incolumem te Deus omnipotens diutissime έσεως, xal τοῦτο ὅπερ ἄχρι τοῦ δεῦρο φαύλως δι 
servet.» αἰσχράς τινας ζυγοµμαχίας παραμεμἐνηχεν, ἀχουσθέν- 
τω»; πάντων τῶν µελλόντων λεχθῄσεσθαι παρὰ τῶν νῦν &n' ἀλλήλων διξστώτων, οὔσπερ ὁμοίως παρεῖναι 
ἐχελεύσαμεν, δυνηθῇ εἰς τὴν ὀφειλομένην θρησχείαν xal πίστιν, ἀδελφιχήν τε ὀμόνοιαν, x&v βραδέως 
ἀναχληθῆναι. Ὑγιαίνοντά σε ὁ θεὸς ὁ παντοχράτωρ διαφυλάξοι ἐπὶ πολλοῖς ἔτεσιν. » 
393 CAPUT VI. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ G*. 


De rebus ud Christianos pertinentibus. Περὶ τῶν Χριστιαγοῖς προσηκόντων (68) 
(Nic. H. E. vu, 42 


Exemplum epistole imperatoris Constantini , qua Ἀγτίγραφον βασιΙιχῆς éxiccoAnc OU ἧς χρήµα- 
. pecunias ecclesiis donat. ta ταῖς ἑἐχχ.Ίησίαις δωρεῖται. 
«Quandoquidem placuit nobis ut per omnes pro- « Κωνσταντῖνος Αὔγουστος Καιχιλιανῷ ἐπισχόπιῳ 
vincias Afric, Numidiz, εἰ utriusque Mauritanim, Καρταχένης. Ἐπειδήπερ ἢρεσε, χατὰ πάσας ἕπαρ- 
cerüs quibusdam legitima: et sanctissimze religio- µγίας, τάς τε ᾿Αφρικὰς καὶ τὰς Νουμιδίας, καὶ τὰς 
pis catholice ministris ad sumptus necessarios ali- ἹἩΜανριτανίας, ῥητοῖς ciat τῶν ὑπηρετῶν τῆς ἑνθέ- 
quid preberetur, litieras dedi ad Ursum virum — apou xal ἁγιωτάτης χαθολιχῆς θρησχείἰας, εἰς ἀν- 
perfectissimum rationalem Africz, eique signilicavi αλώματα ἐπιχορηγηθῆηναί tt, ἔδωκα γράµµατα πρὸς 
ut ter mille folles Tus Gravitati numerari curaret, Οὗρσον τὸν διασηµότατον καθολιχὸν τῆς ᾿Αφριχῆς, xal 
Tu itaque vbi pradietam quantitatem acceperis, ἑδήλωσα αὐτῷ, ὅπως τρισχιλίους φόλλεις τῇ σῇ στεῥ- 
Operam dabis, ut cunctis supra memoratis juxta µῥότητι ἀπαριθμῆσαι φροντίσῃ. Σὺ τοίνυν, Ἠνίχα τὸν 
5revem ab Hosio ad te directum ea pecunia divi-  προδηλουμένην ποσότητα τῶν χρημάτων ὑποδεχθῖναι 
datur. Quod si forte ad meum erga vos omnes in ,, morfjonc, ἅπασι τοῖς προειρηµένοις xazà τὸ βρεούῖον, 
bac parte studium explendum deesse aliquid intel- — b πρὸς σὲ παρὰ Οσίου ἀἁποσταλὲν, ταῦτα τὰ χρήματα 
lexeris, incunctanter quidquid necessarium tibi vi-  διαδοθῆναι χέλευσον. El δ' ἄρα πρὸς τὸ συμπληρωθῆ- 
debitur, ab IIeraclida procuratore przediorum no- vat µου τὴν εἰς τοῦτο περὶ ἅπαντας αὐτοὺς mpoalps- 
strorum petere debes. Nam et ipsi coram manda- — atv, ἐνδεῖν τι χαταµάθης, παρὰ Ἡραχλείδα τοῦ ἔπι- 
vi, ut si quid pecuni: Gravitas Tua ab ipso postu- τρόπου τῶν ἡμετέρων κτημάτων, ἀναμφιλέχτως 
laret , absque ulla dubitatione diaumerandum tibi  ὅπερ ἀναγχαῖον εἶναι Χαταµάθοις, αἰτῆσαι ὀφείλεις. 
curaret. Et quoniam accepi quosdam non satis Kal yàp παρόντι αὐτῷ προσέταξα, ἵν εἴ τι ἂν χρη- 
composit» mentis homines id agere, ut sanctissim:e µάτων παρ᾽ αὐτοῦ ἡ oh στεῤῥότης αἰτήση, ἄνευ 
et catholice Ecclesi: populum improba atque adul-  δισταγμοῦ τινος ἀπαριθμῖΏσαι φροντίσῃ. Καὶ ἐπειδὴ 
terina falsitate corrumpant : scias me Anulino ἐπυθόμην, τινὰς ph καθεστώσης διανοίας vuvyávov- 
proconsuli, et Patricio vicario praefectorum coram ΊΤας ἀνθρώπους, τὸν Xaby τῆς ἁγιωτάτης xal χαθολι- 
hzc dedisse mandata, ut inter cxtera hujus rei κῆς Ἐχχλησίας φαύλῃ «tW ὑπονοθεύσει βούλεσθαι 
eompetentem curam gerant; nec si quid ejusmodi διαστρέφειν, Υἰνωσχέ µε ἸΑνυλίνῳ ἀνθυπάτῳ, ἀλλὰ 
agatur, negligere ac dissimulare sustineant. Haque μὴν καὶ Πατριχίῳ τῷ οὐϊκαρίῳ τῶν ἐπάρχων (69) 
si quos ejuscemodi homines in hac ameutia perse- ( παροῦσι τοιαύτας ἐντολὰς δεδωχέναι,͵ ἵν' ἐν τοῖς λοι- 
verare conspexeris , absque ulla hzsitatione supra- ποῖς ἅπασι xal τούτου μάλιστα τὴν φροντίδα ποι- 
dictos judices adibis; idque ipsis referes, ut in — fjswvtat τὴν Tpocfjxoucav, xal gh ἀνάσχωνται πε- 
eos, quemadniodum ipsis coram mandavi, animad- — piopiv τοιοῦτο Υινόµενον. Διόπερ εἴ τινας τοιούτους 


vertant, Divinitas summi Dei multis aunis te ser- ἀνθρώπους àv αὐτῇ τῇ µανίᾳ ἐπιμένειν χατίδῃς, 
vet. » ἄνευ τινὸς ἀμφιθολίας τοῖς προειρηµένοις διχασταϊῖς 
Eleazarum et Itlamar filios Aaron paterne pleni- bic titulus przfigeretur capiti 5, in quo dux refe- 
tadinis abundantiam transfudisti, ut ad hostias s2- — runtur Constantini sanctiones de bonis Christiauo- 
Jutares et frequentioris officii sacramenta miuiste- — rnm, Recte igitur vetustissimus codex Mazarinis et 
yium sufficerel sacerdotum. » Et paulo post: « Ac-  Fuketianus, nullam hoc loco capitis distinctionem 
ceptum a te, Deus, secundi meriti munus obtine- agnoscunt. ] 4 

ant.» ]lec descripsimus ex vetustissimo libro (69) Οὐϊκαρίῳ τῶν ἐπάρχων. De vicariis prafe- 
Pontificali Senonensis ecclesiz. Eadein habet etiam — ctorum abunde dixi ad lib. xiv Amm. Marcellini, 
ordo Romauus. Sunt autem elegantissima, ac, ni — Erant bi vicarii tunc temporis perfectissimi, non 
fallor, a Leone papa. composita. Porro ex his que — autem clarissimi aut spectabiles. Docet id epistola 
dixi, apparet quantopere falsus sit Christophorso- Cons:antini imperatoris ad Probianum proconsu- 
nus, qui secunda sedis episcopos hic interpreta- lem Africe, quam refert Augustinus in epist. 68, 


tur, quem fere seculus est Sirmondus in tomo [. his verbis: « /Elianus predecessor tuus, merito 


Conciliorum Gallic. dum vir perfectissimus Verus vicarius prafecto- 


(68) Περὶ εῶν Χριστιανοῖς προσηκὀγτωγ. Hic —rum tunc per Africam vestram incommoda valetu- 
titulus prorsus alieno loco posiuns est. Nam quis dine teneretur, » etc. Scribe « per Africam no- 
sequitur epistola Constantini ad Cacilianum, nibil — stram. » Sic enim loquitur Constantinus in Epistola 
dicit de bonis ad Chriatianos pertinentibus. Melius — ed Elaphium. Atque ita scribitur dpud eumdeu 





895 


MISTORUCE ECCLESIASTICAE LIB. X. 


* 


894 


. πρόσελθε, xal αὐτὸ τοῦτο προσανένεγχε, ὅπως αὐτοὺς ἐχεῖνοι, καθάπερ αὐτοῖς παροῦσιν ἐχέλευσα, ἑἐπιστρέ- 
Ψωσιν. Ἡ θειότης τοῦ μεγάλου Θεοῦ σε διαφυλάξοι ἐπὶ πολλοῖς ἔτεσιν. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Z'. 
Περὶ τῆς τῶν κ.1ηρικῶν (10) ἁ.1ειτουργησίας 
(Nic. H. E. vn, 44). 


Αντ/γραφον BaatAumic ἐπιστολῆς δι) ἧς τοὺς προ- 
εστωτας τῶν ἑκχ.ἱησιῶν πάσης ἁπο.ε.ύσθαι 
τῆς περὶ τὰ πο.ιτικὰ «Ίειτουργίας προστάττει. 


« Xaipe, ᾿Ανυλῖνε τιμιώτατε ἡμῖν. Ἐπειδὴ ix 
πλειόνων πραγμάτων φαΐνεται παρεξουθενηθεῖσαν 
τὴν θρησχείαν ἐν f| ἡ χορυφαία τῆς ἁγιωτάτης 
à ἑπουρανίου (71) αἰδὼς φυλάττεται, μεγάλους χκινδύ- 
νους ἐνηνοχέναι τοῖς δηµοσίοις πράγµασιν, αὑτὴν τε 
ταύτην ἑνθέσμως ἀναληφθεῖσαν xal φυλαττομέντν, 
μεγίστην εὐτυχίαν τῷ Ῥωμαϊκῷ ὀνόματι, xal συμ- 
πασι τοῖς τῶν ἀνθρώπων πρἀγµασιν ἑξαίρετον εὖ- 
δαιµονίαν παρεσχηχέναι, τῶν θείων εὑεργεσιῶν 
πυῦτο παρεχουσῶν, ἕἔδοξεν ἐχείνους τοὺς ἄνδρας τοὺς 
τῇ ὀφειλομένη ἁγιότητι xal τῇ τοῦ νόμου τούτου 
παρεδρίᾳ τὰς ὑπηρεσίας τὰς ἐξ ἑαυτῶν, τῇ τῆς θείας 
θρησχείας θεραπεἰᾳ παρέχοντας, τῶν χαµάτων τῶν 
ἰδίων τὰ ἔπαθλα χοµἰσασθαι, ᾽Ανυλίνε τιμιώτατε (72). 
Διόπερ ἐχείνους τοὺς εἴσω τῆς ἐπαρχίας τής aol πε- 
πιστευµένης ἐν τῇ χαθολικῇ Ἐκχχλησίᾳ f Καιχιλια- 
νὸς ἑφέστηχε, τὴν ἑξ ἑαυτῶν ὑπτρεσίαν τῇ ἁγίᾳ 
ταύτῃ θρησχείᾳ παρέχοντας, οὕὔσπερ χλτριχκοὺς ἐπ- 
ανοµάζειν εἰώθασιν, ἀπὸ πάντων ἁπαξαπλῶς τῶν AEt- 
τουργιῶν βούλομαι ἀλειτουργήτους διαφυλαχθῆναι, 
ὅπως μὴ διά τινος πλάνης f) ἐξολισθέσεως ἱεροσύλου 
ἀπὸ τῆς θεραπείας τῆς τῇ θειότητι ὀφειλομένης ἀφ- 
ἔλχωνται, ἀλλὰ μᾶλλον ἄνευ τινὸς ἐνοχλήσεως τῷ 
ἰδίῳ νόµῳ ἐξυπηρετῶντα:, ὦνπερ μεγίστην περὶ τὸ 


Α 


D 


3954 CAPUT VII. 


De immunitate clericorum. 


Ezemplum epistole imperatoris Constantini , qua 
cunctos ecclesiarum prasides ab omnibus publicis 
functionibus immunes esse pracipit. 


« Ave, Anuline charissime nobis. Cum ex multis 
rebus constet , religionem illam in qua summa di- 
vine majestatis reverentia custoditur, spretam qui- 
dem maxima reipubl;c: importasse discrimina ; 
eamdem vero rite susceptam ac custoditam, et 1ο» 
mini Romauo maximam prosperitatem , et cunctis 
mortalium rebus, divina id tribuente beneficentia , 
praecipuam felicitatem contulisse : placuit ut bomi- 
nes illi qui cum debita sanctimonia et assidua hu- 
jus legis observantia , ministerium suum divine 
religionis cultui exhibent , laborum suorum merce- 
dem reportent, Anuline charissime nobis. Quocirca 
eos homines qui intra provinciam tibi creditam in 
Ecclesia catholica cui Caecilianus praeest, huic san- 
ctissima religioni ministrant, quos clericos vocare 
consueverunt, ab omnibus omnino publicis fun- 
ctionibus immunes volumus conservari, ne errore 
aliquo aut casu sacrilego a cultu summ: divinitati 
debito abstrahantur; sed ut potius, absque ulla in- 
quietudine proprie legi deserviant. Quippe his 
summam venerationem divino numini exhibentibus, 
maximum inde emolumentum reipublice videtur 
accedere. Vale, Anuline charissime ac desideratis» 
sime nobis. » 


θεῖον λατρείαν ποιουµένων, πλεῖστον ὅσον τοῖς χοινοῖς πράγµασι συνοίσειν δοκεῖ. "Ἔβῥωσο, ᾿Ανυλῖνε 


ειµιώτατε χαὶ ποθεινότατε ἡμῖν. » 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ H'. 


Περὶ τῆς Λικιγγίου εἰς ὕστερον κακοτροπίας,͵ xal 
της καταστροφής αὐτοῦ (Nic. H. E. vn, 44). 


Τοιαῦτα μὲν οὖν ἡμῖν ἡ θεία xaY obpávtog τῆς τοῦ 


Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφανείας ἑδωρεῖτο χάρις, τοσαύτη 
τε ἅπασιν ἀνθρώποις ἀφθονία ἀγαθῶν διὰ τῆς ἡμετέ- 
pac ἑπρυτανεύετο εἰρήνης. Καὶ ὧδε μὲν τὰ καθ) 


Augustinum in lib. 111, Contra Cresconium cap. 70. 
(0 Περ: τῆς τῶν χ.1ηρικῶν. n vetustissimo 
eodd.j Maz. οἱ Fuk. hoc caput 6 dicitur, et recte 
quidem, ni fallor. Vide que supra notavi ad ca- 

ut 0. 

(71) Της ἁγιωτάτης ἑπουραγίου. Christophor- 
sonus addit vocem δυνάµεως, ex Constantini epi- 
s1ola ad Chrestum. 

(12) "AvvAive τιµιώτατε. )n codice Med., Maz., 
Εικ. et Savil. legitur 'AvuXive τιμιώτατε xal mo- 
θεινότατε ἡμῖν. Porro relatio Anulini proconsulis 
qua his Constantini litteris respondet, exstat apud 
Augustinum in epist. 68, his verbis : « Anulinus 
vir clarissimus proconsul Α[γὶος. Scripta coelestia 
majestatis vestre accepta atque adorata, Ceci- 
Wiano et his qui sub eodem agunt, quique clerici 
appellantur, devotio parvitatis mex insinuare cu- 
ravit : eosdemque hortata est, ut uniate consensu 
omnium facta, cum omni omnino munere indul- 
gena majestatis vestre liberati esse videantur 

auliolici, custodita sanctitate legis, debita reve- 
yentia divinis rebus inserviant. Verum post paucos 
dies exstiterunt quidam adunata secum populi mul- 
ütudine, qui Ceciljiano contradicendum putarent, 


C 


CAPUT VIII. 


De malignitate Licinii postea subsecuta , et de ejus. 
morte. 


Hujusmodi nobis dona coelestis ac divina gra- 
tia praesentiz&  Servaloris nostri largita est , 
tantaque bonorum copia universo generi humano 
ex pace nobis restituta profluxit. Ac res quidem 


quique fasciculum in aluta signatum et libellum. 
sine signo obtulerunt dicationi mez : atque impen- 
dio postularunt, ut ad sacrum et venerabilem co- 
mitatum numinis vestri dirigerem. Qux manente 
Cazciliano in statu suo, subjectis eorumdem actis, 
quo cuncta majestas vestra possit dignoscere, par. 
vitas mea dirigere curavit. » Per «scripta ccele- 
$a » intelligit Auulinus epistolam Constantini ad 

sum datam de immunitate clericorum, qu: ab. 
Eusebio in hoc capite relata est. Quod quidem 
spertissime declaratur his verbis, qux? proxime 
sequuntur in relatione Anulini : « Cum omni om- 
nino munere indulgentia majestatis vestra liberati 
esse videantur Catholici. » Caterum has Constan- 
tini epistolas prapostero ordine retulit Eusebius. 
Nam epistola Constantini ad Czcilianum episco- 
pum, item ejusdem epistola ad Anulinum, cuim 
relatione ejusdem Anulini. quamsupra citavi, prie- 
cedere debent epistolam Constantini ad Miluauenk 
episcopum urbis Boma. Omnes enim ex ep.atol:s 
pertinent ad concilium Romanum, quod habitum 
est in causa Caeciliani coram Miltiade PP. Con- 
»tantino ni et Licinio n1 coss., anno Christi 513. 


895 


nostre in hoc Letissimo statu et in hujusmodi fe- A ἡμᾶς ἐν εὐφροσύνῃ xal πανηχύρεσιν ἑτελεῖτο. Οὐκ 


stivitatibus erant. Sed virtutis inimicus et malo- 
rum omnium studiosissimus damonis livor, hoc 
spectaculum diu ferre non potuit. 
395 Licinius iis calamitatibus qux supradictis ty- 
rannis acciderant, erudiri potuit ut saperet ac mo- 
deste ageret. Qui prospero imperii sui statu, secundi 
post Constantinum maximum loci dignilate, et affi- 
nitate augustique generis conjunctione honoratus , 
a bonorum quidem imitatione descivit, impiorum 
vero tyrannorum pravos atque improbos mores 
semulatus est. Et quorum miserabilem vitz? exitum 
suis ipse oculis conspexerat, eorum consilia sequi 
maluit, quam in benevolentia atque amicitia optimi 
principis perstare. Etenim ipnvidiz stimulis adversus 


bene de se meritum incitatus, gravissimum et nefa- B 


rium ei bellum intulit, non naturz reveritus jura, 
non feederum, non furisjurandi, nec consanguini- 
tatis memor. Nam Constantinus quidem utpote 
benignissimus princeps, quo sincere benevolenti:e 
certissimum ei argumentum daret, affinitate sua 
eum dignatus fuerat; nec illustres sororis su 
nuptias eidem denegaverat : verum stirpis sus 
nobilitatem, et imperatorii jam inde a proavis gene- 
yis splendorem cum eo communicaverat, totiusque 
orbis lhomani imperium cum illo, utpote affine et 
regni consorte participaverat. Nec minorem ei por- 
tionem imperii Romani regendam gubernandamque 
concesserat. Licinius vero prorsus contraria omnia 
agebat; omnis generis fraudes adversus potiorem 
quotidie comminiscens, cunctasque insidiandi artes 
excogitans, ul bene meritum malis rTemuneraretur. 
Αο principio quidem insidias tegere studens , ami- 
cum se esse simulabat : et fraude ac dolis Constan- 
tinum s:xpe appetens, facile se voti sui compotem 
fore sperabat. Sed enim Constantino amicus, et tu- 
tor custosque erat Deus : qui insidias clam et oc- 
culte ipsi comparatas in lucem proferens confuta- 
bat. Tantam vim habet magna illa pietatis arma- 
tura, tum ad propulsandos inimicos, tum ad pro- 
prie salutis conservationem. Qua quidem armatura 
munitus imperator noster Deo charissimus , multi- 
plices nefarii hominis insidias effugit. Igitur Licinius 
cum occultas insidias non ex voto sibi cedere vide- 
ret, utpote Deo cunctas ipsius fraudes ac dolos cha- 
rissimo principi detegente, latere se amplius non 
posse perspiciens, bellum palam movet. Porro cun 
Constantino bellum inferre statuisset, simul 396 
etiam adversus summum omnium Deum quem a 
Constantino coli cognoverat, przeliari instituit, De- 
binc cultores divini numinis sub ditione sua degen- 
tes, qui nulla unquam injuria aut molestia imperium 
ipsius affecerant, sensim ac tacite oppugnare ag- 


(15) Τῆς ἐκ πατέρων εὐγεγείας. Συγγενείας vulg. 
Amplector emendationem qne ad marginem codi- 
cis Turnebi ascripta est εὐγενείας. Erat enim Con- 
stantinus nobilissimo genere natus, quippe qui ori- 
ginem srpis su» ad Claudium imperatorem re- 
erret, 

(44) Τοσοῦτον ἀρετῆς τὺ péya τῆς θεοσεθείας 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS I, — HISTORICA, 


Neque item ' 


 obx£0' οἷός 
D αἴρεται. 'Opóss δήτα Κωνσταντίνῳ πολεμεῖν διαγνοὺς, 





898 


qv δὲ ἄρα τῷ µισοχάλῳ φθόνῳ, τῷ τε φιλοπονήρῳ 
δαίµονι φορητὸς ἡ τῶν ὁρωμένων θέα" ὥσπερ οὖν 
οὐδὲ Λιχιννίῳ πρὸς σώφρονα λογισμὸν ἐτύγχανεν αὖ- 
τάρχη τὰ τοῖς πρόσθεν δεδηλωµένλις τυράννοις συµ” 
θεθηχότα " ὃς εὖ φερομέντς τῆς ἀρχῆς αὐτῷ, βασι- 
λέως μεγάλου Κωνσταντίνου δευτερείων τιμῆς, ἔπι- 
γαμθρίας τε χαὶ συγγενείας τῆς ἀνωτάτω Ἠξιωμένος, 
µιµήσεως μὲν τῆς τῶν χαλῶν ἀπελιμπάνετο, τῆς δὲ 
τῶν ἀσεθῶν τυράννων µογθηρίας ἐζήλου τὴν xaxo- 
τροπἰαν, xai ὧν τοῦ βίου τὴν καταστροφὴν ἐπεῖδεν 
αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς, τούτων ἔπεσθαι τῇ γνώµη μᾶλλον, 
ἡ τῇ τοῦ κρείττονος διαθέσει ἐμμένειν καὶ) quia, 
Ἱρεῖτο. Διαφθονηθείς vé xot τῷ πανευεργέτῃ, πόλεμον 
δυσαγή xaX δεινότατον πρὸς αὐτὸν ἐχφέρει, οὗ φύσεως 
νόµων Φεισάµενος, οὐχ ὀρχωμοσιῶν, οὐχ αἵματος, οὗ 
συνθηχῶν µνήµην ἓν διανοἰᾳ λαθών. 'O μὲν γὰρ 
αὐτῷ ota πανάγαθος βασιλεὺς, εὐνοίας παρέχων 
ἀληθοῦς σύμθολα, συγγενείας τῆς πρὸς αὐτὸν οὐκ 
ἐφθόνησε, γάμων τελαμπρῶν ἁδελφῆς µετουσίαν οὐχ: 
ἀπηρνήσατο, ἀλλὰ χαὶ τῆς Ex πατέρων εὐγενείας (15), 
βασιλικοῦ τε ἀνέχαθεν αἵματος κοινωνὸν γενέσθαι 
ἠξίωσε, τῆς τε χατὰ. πάντων ἀπολαύειν ἀρχῶς, οἷα 
χηδεστῆ xal συμθασιλεῖ παρεῖχε τὴν ἐξουσίαν , οὖχ 
ἔλαττον µέρος τῶν ὑπὸ Ῥωμαίους ἑθνῶν διέπειν 
αὐτῷ xal διοικεῖν χεχαρισµένος. 'O δ ἔμπαλιν, τού- 
τοις τἀναντία διεπράττετο, παντοίας ὁσημέραι κατὰ 
τοῦ χρεΐττονος μηχανὰς ἐπιτεχνώμενος, πάντας τε 
ἐπινοῶν ἐπιθουλῆς τρόπους, ὡς ἂν καχοῖς τὸν εὐεργέ- 
την ἀμείφαιτο. Τὰ μὲν οὖν πρῶτα πειρώμενος την 
συσχευἣν ἐπικρύπτειν, φίλος εἶναι προσεποιεῖτο, δόλῳ 
τε καὶ ἁπάτῃ πλειστάχις ἐπιθέμενος, ῥᾷστα ἂν 
τυχεῖν τοῦ προσδοχωµένου Ἠλπισε. To δὲ ἄρα ὁ θὲὸς 
ἦν φίλος, χηδεµών τε xat φύλαξ, ὃς αὐτῷ τὰς ἓν 
ἀποῤῥήτῳ xaX σχότει μηχανωμένας ἐπιθουλὰς εἰς 
φῶς ἄγων διήλεγχε. Τοσοῦτον ἀρετῆς τὸ μέγα τῆς 
θεοσεθείας ὅπλον (74), πρὸς ἄμυναν μὲν ἑἐχθρῶν, 
οἰχείας δὲ φυλαχἣν σωτηρίας ἰσχύει' ᾧ δη πεφραγµέ- 
vog ὁ θεοφιλέστατος ἡμῶν βασιλεὺς, τὰς τοῦ Óvc- 
ωνύμου παλυπλόχους ἐπιθουλὰς διεδίδρασκεν. 'O δὲ 
τηνλαθραίαν συσχενὴν ὁ ὡς οὐδαμῶς ἑώρα κατὰ γνώμτν 
αὑτῷ χωροῦσαν, τοῦ Θεοῦ πάντα δόλον τε χαὶ ῥᾳ- 
διουργίαν τῷ θεοφιλεῖ βασιλεῖ χατάφωρα ποιοῦντος, 
τε (v ἐπιχρύπτεσθαι, προφανη πόλεμον 


ἤδη xaX χατὰ τοῦ θεοῦ τῶν ὅλων, ὃν Ἡπίστατο σέθειν 
αὐτὸν, παρατάττεσθαι ὡρμᾶτο. Κἄπειτα τοὺς ὑπ' αὐτῷ 
θεοσεθεῖς, μηδὲν μηδ’ ὅλως πώποτε τὴν ἀρχὴν αὐτοῦ 
λυπηρὸν διαθεµένους, Ὡρέμα τέως καὶ ἠανχη πο- 
λιορχεῖν ἐπεθάλετο' καὶ vov ἕπραττε, δεινῶς ἆθλε- 
πτεῖν ὑπὸ τῆς ἐμφύτου χαχίας Ἰναγχασμένος. Οὔτ' 
οὖν τὴν μνήμην τῶν πρὸ αὐτοῦ Χριστιανοὺς ἐκδιω- 
ξάντων πρὸ ὀφθαλμῶν ἔθετο, οὐδ' ὧν αὐτὸς ὀλετῆρ 


ὅπ.]ον. Nicepborus vocem ἀρετῆς, quippe qus 
seusum turbaret, expunxit, Exstat tamen in omni- 
bus nostris codicibus, et apud Gelasium Crrice- 
num. laque videndum an legi possit τοσοῦτον τὸ 

γα θεοσεθείας ἀρετῆ τῆς ὅπλον. Sic Εαφευίας infra 
jn line bujus libri θεοδεθείας ἀρετὴν dicit, et in li- 
Όροι De vita Constantini, wwitiu. 


89 


HISTORIA ECCLESIASTICAE LIB. X. 


καὶ τιµωρὸς, δι ἃς μετῆλθον ἀσεθείας, κατέστη. 'AXAà A gressus est. Atque id agebat, innata quadam mali- 


qàp τοῦ σώφρονος ἑχτραπεὶς λογισμοῦ, διαῤῥήδην δὲ 
μανεὶς τὰς Φφρένας, τὸν Θεὸν αὐτὸν οἷα 65 Κωνσταν- 
πίνου βοηθὸν, ἀντὶ τοῦ βοηθουμένου πολεμεῖν ἐγνώ- 
χει. Καὶ πρῶτα μὲν τῆς οἰκίας τῆς αὐτοῦ πάντα 
Χριστιανὸν ἀπελαύνει, ἔρημον αὐτὸς αὑτὸν ὁ δείλαιος 
τῆς τούτων χαθιστὰς ὑπὲρ αὐτοῦ πρὸς τὸν θεὸν 
εὐχῆς, ἣν ὑπὲρ ἁπάντων αὐτοῖς ποιεῖσθαι πάτριον 
µάθηµα τυγχάνει. εἶτα δὲ τοὺς κατὰ πόλιν στρα- 
πιώτας (79) ἐχκρίνεσθαι xal ἀποθάλλεσθαι τοῦ τῆς 
τιμΏς ἀξιώματος, εἰ μὴ τοῖς δαίµοσι θύειν αἱροῖντο, 
παρακελεύεται. Καὶ ἔτι ye ταῦτα ἣν μικρὰ, τῇ τῶν 
µειζόνων συγκρινόµενα παραθέσει. Τί δεῖ τούτων τὰ 
xa0£xacta χαὶ χατὰ µέρος τῷ θεομισεῖ πεπραγμένα 
μνημονεύειν, ὅπως τε νόμους ἀνόμους ὁ παρανομώ- 
τατος ἐξεῦρε; Τοὺς Υέ τοι &v ταῖς εἰρχταῖς ταλαιπω- 
ρουµένους, ἐνομοθέτει µηδένα µεταδόσει τροφῆς φιλ- 
ανθρωπεύεσθαι, μηδ᾽ ἐλεεῖν τοὺς iv δεσμοῖς λιμῷ 
διαφθειροµένους, im? ἁπλῶς ἀγαθὸν εἶναι µηδένα, 
pn? ἀγαθόν τι πράττειν, τοὺς xal πρὸς αὑτῆς τῆς 
φύσεως ἐπὶ τὸ συμπαθὲς τῶν πέλας ἑλχομένους. Καὶ 
ἂν γε νόμων οὗτος ἄντιχρυς ἀναιδῆς χαὶ ἀπηνέστα- 
τος, πᾶσαν Ίμερον ὑπερεξάγων φύσιν (76), ἐφ᾽ ᾧ καὶ 
τιμωρία προπέχειτο, τοὺς ἑλεοῦντας τὰ [oa πάσχειν 
τοῖς ἑλεουμένοις, δεσμοῖς τε xal φυλαχαῖς χαθείρ- 
γνυσθαι, την ἴσην τοῖς χαταπονουµένοις ὑπομένοντας 
πιµωρίαν, τοὺς τὰ φιλάνθρωπα διαχονουµένους. Το:- 
αὗται ἀἱ Λιχιννίου διατάξεις. Τί χρὴ τὰς περὶ γάμων 
χαινοτοµίας ἀπαριθμεῖσθαι, f] τοὺς ἐπὶ τοῖς τὸν βίον 
µεταλλάττουσι (77) νεωτερισμοὺς αὑτοῦ, δι ὧν τοὺς 
”λλαιοὺς ᾿Ῥωμαίων εὖ xal σοφῶς χειμένους νόμους 
περιγράψαι τολµήσας, βαρθάρους τινὰς xal ἀνημέ- 
ρους ἀντειστγε νόμους, ἀνόμους ὡς ἁληθῶς xal πα- 


(75) Τοὺς κατὰ πὀ.1ιν στρατιώτας. In libro 1 
De vita Constantini, cap. 55, h:c paulo fusius ex- 
plicautur his verbis : Γυμνῆῇ λοιπὸν τῇ κεφαλῇ. τοὺς 
κατὰ πόλιν στρατιώτας, Ἠγεμονικῶὼν ταγμάτων ἀπο- 
θάλλεσθαι, εἰ μὴ τοῖς δαίµοσιν αἱροῖντο θύειν, παρ- 
εχελεύετο' ἐγυμνοῦντο δῆτα τῶν χατὰ πᾶν ἔθνος 
ἀξιωμάτων αἱ τάξεις ἀνδρῶν θεοσεθῶν. Id est: 
« Tandem  abjectis. ambagibus, perfricta quod 
aiunt fronte. decrevit, ut milites qui per singulas 
urbes judicibus apparehant, nisi daemonibus sacri- 
ficare mallent, ab apparitione przsidialis officii re- 
moverentur. Proinde officia magistratuum per sin- 
gulas provincias, viris piis ac religiosis Dei culto- 
pibus nudabantur. » Non mirum est hac a Christo- 


tia densissimas ei tenebras offundente. ltaque nec 
eorum qui ante ipsum Christianos persecuti fue- 
rant, exemplum ante oculos sibi proposuit, nec 
illorum quorum ipse ultor atque exstinctor ad 
comprimendam illorum impietatem fuerat consti- 
tutus. Sed a recta ratioue aberrans, seu potius 
aperta correptus insania, Deum ipsum utpote Con- 
stantini adjutorem, ejus qui adjuvabatur loco ado- 
riri decrevit. Et primum quidem Christianos omnes 
domo sua expellit, seipsum miser denudans atqne 
orbans orationum suffragio, quas illi et pro ipso 
et pro eunctis hominibus ex patrio instituto ad 
Deum fundere consueverant. Posthzc cunctos in 
urbibus militantes, nisi daemonibus sacrificare mal- 
lent, exauctorari et honore militize spoliari jubet. 
Sed l:ec parva sunt, si cum majoribus quz subse- 
cuta sunt conferantur. Quid autem attinet singula 
que iste Deo invisus perpetravit, enumerando 
recensere, ei quomodo leges illegitimas ipse legum 
omnium violator excogitaverit? Quippe lege lata 
prohibuit, ne quis miseris in carcere detentis ali- 
menta humaniter subministraret, neve quis homi- 
nes in vinculis fame contabescentes miseratione 
prosequeretur : hoc est, ne quis omnino vir bonus 
exsisteret, neve ii qui ad proximorum miseratio- 
nem natura ipsa ducuntur, boni quidquam praesta- 
rent. Fuit hxc profecto lex palam impudens et 
omnium immanissima, quippe quz omnem a natura 
insitam mansuetudinem excluderet. Quin et legi 
adjecta erat hec pena, ut qui reis stipem dedis- 
Seut, pari cum reis ipsis supplicio plecterenturz , 
utque jn carcerem et vincula conjecti, eamdem cum 


antea apparuisti. » Interdum autem Graci ad dis- 
tinctionem castrensis militie, lios apparitores ap- 

ellant τοὺς στρατιώτας χατὰ πόλιν. lta Eusebius 
In jocis supra citatis, Et. Themistius iu orat. 11, 
pag. 157, ὁπόσον ἀστυχοῦ στρατιώτου φιλοχέρ- 
δεια. Qui locus doctissimum interpretem valde 
exercuit. Atqui ἀστυχὸς στρατιώτης 'l'hemistio idem 
est ac ὁ κατὰ πόλιν στρατιώτης apud Eusebium : 
apparitores scilicet przesidum et pra/fectorum ppe- 
torio, qui fiscalia tributa exigebant. In edicto 
Theodorici, cap. 79, miles et apparitor judicis pro 
eodem sumitur. Et apud Cassiodorum in przfatione 
Variarum. De his militibus accipiendus est locus 
Chirysostomi in homilia nuper edita De liberis edu- 


phorsono non esse intellecta, quandoquidem pauci D candis : Οἱ μὲν στρατεύονται χατὰ τῶν ἁδιχούντων" 


admodum ac pene nemo hactenus hzc intellexit. 
Duplex erat militia apud Romanos : altera castren- 
sis seu legionaria ; allera eivilis, ιβ etiam co- 
hortalis militia dicitur in codice Theodosii. Qui in 
hanc cohortalem militiam ascripti erant, vulgo a 
Latinis officiales seu apparitores vocantur ; a Gra- 
cis autem communi vocabulo στρατιῶται. Sic The- 
miüstius in oratione 4, pag. 98, et Chrysostomus 
homilia 1 iu Epistolam ] ad Corinthios, pag. 8, 
et pag. 30, et in homilia 62 in Evangelium Mat- 
thei. Quin etiam στρατεύειν est apparitoris officio 
fungi apud eumdem Chiysostomum homilia 4 in 
Matheum ; Καὶ ἄρχοντας ἀριβμεῖν δύνασαι olg 
ἑστρατεύσω τὸν ἔμπροσθεν χρόνον. Quem locum sic 
veriit Anianus : « Potés enumerare non solui prin- 
cipes sub quibus anteactis temporibus militasti. » 
um potius sic vertere debuisset : « Praesides omnes 
* let rectores provinciarum potes recensere, quibus 


οἷόν εἰσιν &v τῇ πόλει οἱ στρατιῶται, 

(76) Hacav ἤμερον ὑπερεξάγων φύσιν. In li- 
bro 1 De vita Constantini pro ὑπερεξάγων, legitur 
ὑπεραχοντίζων. At Christophors. ὑπεξάγων, legisse 
videtur, Musculus vero secutus est eam scripturam 


: que l»gitur in ]. 1. De vita Constantini. Sic enim 


vertit :« Erat ea lex palam impudens et immanissiina, 
et quamvis placidam excedens naturam. » Verum 
in l. 1 De vita Constantini, haud dubie scribendum 
est πᾶσαν ἀνήμερον ὑπεραχοντίζων φύσιν, Sic enim 
loquitur Euseb. infra in lioc cap. 

(11) Ἐαὶ τοῖς τὸν Blov uecaAAdctovct. Langus, 
Musculuset Christophorsonus verterunt « mortuos, » 
quod non probo. Quznam porro fuerit hzc lex Li- 
cinii, difficile est dicere. Videtur tamen ad testa- 
menta morientium pertinuisse. Abrogata autem est 
a Constantino post partam de Licinio victoriam. 


$99 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


noxiis hominibus pcenam subirent, qui humanitatis:A ρανόµους; Ἐπισχήψεις (78) τε μυρίας χατὰ 


officia illis przestitissent. Ilujusmodi fuere constitu- 
tiones Licinii. Quid prxterea opus est commemo- 
rare, quze in nuptiis aut quze circa morientes inno- 
vavit; vetustas Romanorum leges recte et sapienter 
constitutas ausus abolere, et barbaras quasdam 
atque immanes planeque 397 illegitimas et ini- 
quas leges:illarum loco substituere?  Innumeros 
eiiam indictionum titulos adversus subditos excogi- 
tavit, et varias auri argentique exactiones, εἰ ter- 
re mensiones; exitialis denique lucri compendiuin 
ex rusticis qui superstites amplius non essent , sed 
jampridem obiissent. Quid referam exsilia ab isto 
humani generis hoste innocentibus irrogata? Quid 
nobiles et praecipue dignitatis viros in carcerem 
abductos, quorum uxores ziate florentes per vim 
ab ipsis abstractas, sceleratis quibusdam mancipiis 
constuprandas dabat? Quid mulieres nuptas et 
virgines recenseam quibus ille decrepitus senex 
illudens, libidinem suam explevit ? Quid, inquam, 
opus est in his commemorandis diutius immorari, 
cum postremorum ejus facinorum gravitas, utl 
priora hzc levia ac prope nulla esse viderentur, 
effecerit. Denique eo furoris processit, ut episco- 
pos etiam adoriretur. Quos cum suis consiliis ac 
facinoribus adversos esse, utpote summi Dei famu- 
los, existimaret, nondum quidem aperte, metu 
scilicet przestautioris, clam tamen ac subdole est 
aggressus ; et ex illis probatissimum quemque 
structis per przssides suos insidiis interemit. Modus 


ὑποχειρίων ἐθνῶν ἐπενόει, χρυσοῦ τε xal ἀργὶ 
παντοίας εἰσπράξεις, ἀναμετρήσεις τε γῆς (79), 
τῶν χατ ἀγροὺς μηγχέτ ὄντων ἀνθρώπων, πρόπ 
δὲ χατοιγοµένω», ἐπίζήμιον χέρδος. Οἴους δ᾽ Egi 
ἐπὶ τούτοις ὁ µισάνθρωπος χατὰ μηδὲν ἡδιχτχι 
ἑξορισμοὺς (80), οἵας εὐπατριδῶν (81) xat ἀξιολέ 
ἀνδρῶν ἀπαγωγὰς, ὧν δὴ τὰς χουριδίας ἁποζευ 
γαμετὰς, μιαροῖς τισιν οἰχέταις ἐφ᾽ ὕδρει 7 

αἰσχρᾶς παρεδἰδου’ ὅσαις δὲ αὐτὸς ὁ ἑσχατόγηρως 
γυνα:ξὶν ὑπάνδροις, παρθένοις τε χόραις ἔμπαροι 
«ty ἀχόλαστον τῆς αὑτου φυχῆς ἐπιθυμίαν ET, 
τί xot] ταῦτα μγχύνειν, τῆς τῶν ἑσχάτων αὐτοῦ 
ξεων ὑπερθολής μιχρὰ τὰ πρῶτα xal τὸ μηδὲν i 
διελεγχούσης; Τὸ vouv τέλος αὐτῷ τῆς μανίας, 
τοὺς ἐπισκόπους ἐχώρει. "Ηδη τε τούτους, ὡς ἃν 
ἐπὶ πάντων θεοῦ θεράποντας, ἑναντίους ὑπάρχει 
ἔδρα, ἠγούμενος, οὕπω μὲν ix τοῦ φανεροῦ διὰ 
ἀπὸ τοῦ χρείττονος φόδον, λάθρα δὲ αὖθις xal ὃς 
συνεσχευάζετο, ἀνγρει τε τούτων δι ἐπιδουλΏς 
ἡγεμόνων τοὺς δοχιµωτάτους. Kal ὁ τρόπος δὲ 
κατ) αὑτῶν φόνου ξένος τις ἣν, χαὶ οἷος οὑδεπώ 
Σκούσθη. Τὰ γοῦν ἀμφὶ τὴν ᾽Ἀμάσειαν xal 
λοιπὰς τοῦ Πόντου πόλεις χατεργασθέντα - 
ὑπερθολὴν ὠμότητος ὑπερηχόντισεν' ἔνθα τῶν b 
σιῶν τοῦ θεοῦ, αἱ μὲν ἐξ ὄψους εἰς ἔδαφος αὖθις 
εῤῥίπτοντο, τὰς bb ἀπέχλειον, ὡς ἂν μὴ συνε 
τις τῶν εἰωθότων, μηδὲ τῷ sp τὰς ἑποφειλομ 
ἀποδιδῷ λατρείας. Συντελεῖσθαι γὰρ οὐχ ἡγεῖτο ' 
αὐτοῦ τὰς εὐχὰς, συνειδότι φαύλῳ τοῦτο λογιζόµ. 


porro cxdis quo illos sustulit, novus plane nec C ἀλλ ὑπὲρ τοῦ θευφιλοὺς βασιλέως πάντα πρά 


ante unquam auditus, Sed quie apud Amasiam et 
reliquas Ponti urbes perpetravit, omnem credulita- 
tis modum transcendunt. Uhi ecclesi: Dei, alie 
iterum solo zquotze sunt, alize clause, ne quisquam 
corum qui cas adire consueverant, eo conveniret, 


(18) Επισκήνεις. Sie etiam vocat Eusebius in 
libro vin, cap. 17, ubi de Maximino agit Orientis 
tyranno. Sed in libro1 De vita Constantini. oxfj- 

εις νυσαί, id est, rationes cogeud:e pecunix. 

rici veteres πόρους el πορισμούς dicebant. Itaque 
et liber Xenophontis exstat περὶ πόρων. Posteriores 
Latini « titulos » dixere. Sic Amm. Marcellinus in 
lib. xix, « et conquisitoruim detestanda nomina ti- 
tulorum. » 


ἡμᾶς χαὶ τὸν θεὸν ἱλεοῦσθαι πέπειστο" ÉvOsv ὡρ 
χαθ) ἡμῶν τὸν θυμὸν ἐπισκήπτειν. Καὶ δῖτα 
ἠγεμόνων οἱ χόλαχες, τὰ φίλα πράττειν τῷ ὃν»: 
πεπεισμένοι, τῶν ἐπισχόπων τοὺς μὲν cuví ox 
τῶν χαχούργων ἀνδρῶν περιέδαλλον τιµωρία:ς, 


στρατόπεδον, ot θεοῖς ἐπῃλθον πρότερον εὐξάμ 
χρατίσας δὲ xai ἀνδρὸς ἐπ᾽ ἐχείνῳ ταῖς πόλεσιν 
θεῖν παρεσχηχότος, etc. ld est: « Me quidem 4: 
puero, tyrannum qui Romam omni contumelia 
geuere affecerat, debellavit Constantinus, d 
adversus illum Gallorum exercitu, qui post | 
diis immortalibus facta in hostem profecti s 
Post hunc vero, cum alium qni urbes floreutissi 
prastiterat, superasset, » etc. Ac prinum qui 


(79) ᾽Αναμετρήσεις τε γῆς. Recte Langus « ite- D illum qui Romauz urbi fede illuserat, Maxent 


ratas agrorum ineusiones » iuterpretatus est. Quod 
plane confirmat ltufinus, qui vertit. « census inno- 
vare. » Neque enim novi census fieri possunt abs- 
que iterala agrorum mensione. Quippe census 
apud Romanos duo complectebatur ; modum scili- 
cet agrorum et capitum numerum, ut alibi notavi. 
Vide librum primum De vita Constantini, cap. 55. 
Porro de avaritia Licinii preter Eusebium testatur 
Aurelius Victor, et Victoris Epitome. Quod vero 
ait Eusebius Licinium gravissimis exactionibus 
subditos oppressisse, duorum veterum scriptoruin 
testimonio refellitur. Nam Victoris quidem epitome 
de Lieinii moribus σος habet: « Agraribus plane 
ac rusticantibus, quia ab eo genere ortus altusque 
erat, satis utilis, » ete. Libanius vero in oratione 
pro templis gentilium ita loquitur : Παίδων τοίνυν 
ἡμῶν ὄντων, χαθαιρεῖ μὲν τῶν περωθρίσαντα τὴν 
(νώμην (scribo ῥώμην) ὁ Γαλατῶν ἐπ) αὐτὸν ἀγαγὼν 


sine dubio intelligit. Alter vero ille citra contro 
siam Licinius est,sub quo urbes ait floruisse Liban 

(80) Vulg. ἐξορχισμούς. Non dubito quin legen: 
εἰ! ἐξορισμούς. Nam in lib. 1 De vita Constan 
cap. 55, ubi hzc omnia iisdem fere verbis τος 
Eusebius, pro eodem habet ὑπερορίους τιμωρία 

(84) Εὐπατριδῶν. Patricios vertit Christopl 
80nu$, tralatitio errore, quem jam antea conf 
vimus. Nobiles autem dicebantur, qui oric 
eraut ex iis qui magistratum gessissent vel in t 
Roma, vel in municipiis. [In actis praexidialibus- 
rachi, Probi et Andronici : « Maximus prs 
dixit, quo genere es, Andronice ? Andronicus é 
de nobili genere, et primi ordinis Ephesio 
filius. » 

(82) Ὁ ἑσχατόγηρως. Atqui Licinius mortuss 
anuo zlatis 60, ut scribit Victor in Epitome. Qu 
Eusebius boc loco rem exaggerat oratorio more 


901 


νοις ὁμοίως, οἱ μηδὲν ἠδιχηχότες' Ίδη δέ τινες xatvo- 
τἐραν ὑπέμενον τελευτὴν, ξίφει τὸ copa εἰς πολλὰ 
τμήματα χαταχρεουργούµενοι, xal μετὰ τὴν ἁπηνῆ 
ταύτην χαὶ φρικτοτάτην θέαν, τοῖς τῆς θαλάσσης 
βυθοῖς, ἰχθύσι βορὰ ῥιπτούμενοι. Φυγαὶ δὴ αὖθις ἐπὶ 
τούτοις τῶν θεοσεθῶν ἐγίνοντο ἀνδρῶν' xal πάλιν 
ἀγροὶ, xai πάλιν ἐρημίαι, νάπαι τε καὶ ὄρη τοὺς 
Χριστοῦ θεράποντας ὑπεδέχοντο. Ἐπεὶ δὲ ταῦτα 
τοῦτον προὐχώρει τῷ δυστεθεῖ τὸν τρόπον, λοιπὸν καὶ 
τὸν χατὰ πάντων ἀναχινεῖν διωγμὸν, ἐπὶ διάνοιαν 
ἐθάλλετο. Ἐχράτει τε γνώμης χαὶ οὐδὲν ἑμποδὼν ἣν 
αὐτῷ μὴ οὐχὶ ἐν ἔργῳ χωρεῖν, εἰ μἣ τάχιστα τὸ 
μέλλον ἔσεσθαι προλαδὼν ὁ τῶν οἰκείων φυχῶν ὑπέρ- 
µαχος Osb;, ὡς ἓν βαθεῖ σχότῳ καὶ νυκτὶ ζοφωδε- 
, στάτῃ φωστΏρα µέγαν ἀθρόως χαὶ σωτΏῆρα τοῖς πᾶσιν 
ἐξέλαμόε, τὸν αὑτοῦ θεράποντα Κωνσταντῖνον ὑψηλῷ 
βραχίονι ἐπὶ τὰ τῇδε χειραγωγέσας. 


HISTORLE ECCLESIASTICJE LIB. X. 





902 
ἡγοντό τε χαὶ ἐχολάξοντο ἀπροφασίστως τοῖς µιαιφό- Α et supremo Numini debitum cultum exbiberet. Ne- 


que enim orationes pro se fieri opinabatur, scele- 
pum scilicet conscientia in eam opinionent addu- 
ctus, Sed nos pro imperatore Dei amantissimo omnia 
facere, ac divinum numen placare, sibi persuaserat. 
Quam ob causam impetum omnem furoris sui in 
nos convertit. l'roinde przsides quotquot principis 
gratiam captabant, cum scelestissimo tyranuo id 
placere intelligerent, episcopos partim iisdem qui- 
bus maleficos homines poenis identidem subjicie- 
bant. [taque viri qui nihil mali commiseraut , 
absque ulla causa abducebantur, et puniebantur 
perinde ac sicarii. Quidam vero novum quoddam 
moriis genus pertulerunt, corpore in inultas partes 
frustatim coriciso; et post atrox hujusmodi atque 


B horrendum spectaculum, 3998 ut piscibus cibum 


przberent in altissimum mare projecti. Posthzc igi- 
tur Dei cultores fugam inire denuo carperunt. Iteruin 


agri, ilerumsolitudines, iterum montes acsilvze famulos Christi suscepere. Quz cum ad hune modum impiis- 
simo tyranno succederent, deinceps persecutionem adversus omnes Cliristianos excitare in animum induxit. 
Ac procul dubio voti sui compos exstitisset, nec ei quidquam obstitisset quominus rem ad exitum perduceret; 
nisifamulorumsuorum propuguator Deus, id quod futurumerat celerrimeprzveniens, Constantinum famulum 
suum, tanquain splendidum quoddam ac salutare lucis jubar, in profunda caligincet in obscurissima nocte omni- 
bus repeute ostendisset, eumdemque in brachio excelso ad bas partes quasi manu apprebensum perduxisset, 


. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ϐ’. 


Περὶ τῆς vixnc Κωνσταγτίνου καὶ τῶν ὑπ αὑτοῦ 
τοις ὑπὸ τὴν ᾿ΡῬωμαίων ἐξουσίαν ὑπαρξάντων 
(Nic. H. E. vn, 45, A6). 


Τούτῳ μὲν οὖν (85) ἄνωθεν ἐξ οὑρανοῦ χαρπὸν 
εὐσεθείας ἑπάτιον, τὰ τρόπα:α τῖς χατὰ τῶν ἁσεξῶν 
παρεῖχε νίκης ᾿ τὸν 8 ἁλιτήριον, αὐτοῖς συμδούλοις 
ἅπασι χα) φίλοις, ὑπὸ τοῖς Κωνσταντίνου ποσὶ πρηνῆ 
χατέθαλεν. Ὡς γὰρ εἰς ἔσχατα µανίας τὰ xat! αὐτὸν 
Ἠλαῦνεν, οὐχέτ ἀνεχτὸν εἶναι λογισάµενος βασιλεὺς ὁ 
τῷ θεῷ φίλος, τὸν σώφρονα συναγαγὼν λογισμὸν (84), 
xaX τὸν στεῥῥὸον τοῦ O:xaíou τοόπον φιλανθρωπία 
χβερασάµενος, ἄσμενος ἐπαμῦνα: xplvzt τοῖς ὑπὸ τῷ 
τυράννῳ ταλαιπωρουµένηις, καὶ τό Ye πλεῖστον ἀν- 
θρώπων γένος, βραχεῖς λυμεῶνας ἐκπηδὼν ποιησά- 
µενος, ἀνασώσασθα, ὁρμᾶται. Μόνη γὰρ αὐτῷ χρω- 
μένῳ φιλανθρωπίᾳ τὸν πρὸ τούτου χρόνον, xa τὸν οὐ 
συµπαθεἰας ἄξιον ἐλεοῦντι, τῷ μὲν οὐδὲν ἐγίνετο 
πλέον, τῖς χαχ-ας οὐκ ἁπαλλαττομένῳ, αὔξοντι Ob 


CAPUT IX. 


De victoria Constantini , et de bonis qua cunctis ín 
orbe lomano degeniibus per eum contigerunt. 


C  Ethuic quidem victoriam ac triumphum de im- 


piis, tanquam przimnium ejus pietati debitum ceeli- 
tus largitus est Deus. lllum vero nefarium una cum 
omnibus consiliariis ipsius et amicis, pedibus 
Constantini pronum substravit. Nam cum ille ad 
summam prorumperet insaniam , non amplius id 
ferendum ratus Deo charus imperator, modestam 
ac sobriam in se colligens mentem, et severum 
justiti:e vigorem clementia temperaus, libenti animo 
opem ferre statuit iis qui a tyranno opprimebautur, 
et paucis pestibus e medio sublatis, innumerabiles - 
prope homines servare. Cum enim antea sola cle- 
mentia usus fuisset, et hominem nulla miseratione 
dignum esset miseratus : ei quidem nihil profuit, 
quippe qui a pristina improbitate nequaquam desti- 


μᾶλλον τὴν χατὰ τῶν ὑποχειρίων ἐθνῶν λύτταν, τοῖς p) terit, quin potius rabiem adversus subditos inten- 


δὲ χαχουμένοις οὔτις ἐλείπετο σωτηρίας ἐλπὶς, ὑπὸ 
ὃτωῷ θτρίῳ καταπυνουµένοις. Διὸ δὴ τῷ φιλαγάθῳ 
µίξας τὸ µισοπόνηρον ὁ τῶν ἀγαθῶν ἀρωγὸς, πρόεισιν 
ἅμα ταιδι Κρίσπῳ βασιλεῖ φιλανθρωπητάτῳ, curfj- 
ριον δεξιὰν ἅπασι τοῖς ἀπολλυμένοις ἐχτείνας ' εἶθ᾽ 
οἷα παμθασιλεῖ Gs, θεοῦ Παιδὶ Σωτῆρι ἁπάντων 
mob, Yi χαὶ συμμάχῳ χρώμενο:, πατὴρ ἅμα xat υἱὸς, 
ἄμφω χύχλῳ διελόντες την κατὰ τῶν θεομισῶν πα- 
ράταξιν ὁᾳδίαν τὴν νίχην ἀποφέρονται, τῶν κατὰ 


(85) Τούτῳ μὲν οὖν. Ab his verbis caput. 9 in- 
choavimus : quam conjecturam nostram plane 
confirinant. vetustissim. codd. Mazarinus el F'uke- 
tianus. In quibus etiam hoc capitulum octavum di- 
eitir, recte ut supra notavi. 
r"^ (84) Σώφρονα συναγαγὼν JAopywpór. ld est, 


derit. Oppressis vero nulla jam spes salutis super- 
erat, quos immanis illa bellua crudelissime vexa- 
bat. Quocirca bonorum propugnator Constantinus, 
amori virtutis miscens odium improbitatis, una 
cum filio Crispo clementissimo Caesare expeditionem 
suscepit, salutarem dextram cunctis pereuntibus 
porrigeus. Ambo igitur, pater videlicet ac filius, sum- 
mo omnium rege ac Servatore Dei Filio ac Deo, duce 
399 et adjutore fulti, acie inter sedivisa Deique ho- 


« modestam in se colligens mentem. » Phrasis est 
Eusebiana. Sic enim loquitur in lib. 1. De vita 
Constantini, cap. 5 et cap. 11. At Langus interpres 
Nicephori vertit « inoderatam contrahens mentem,» 
quod non probo. 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


904 


sübus undique circumjecta, perfacilem victoriam A τὴν συμθολὴν πάντων ἐξευμαρισθέντων αὐτοῖς ὑπὸ 


retulerunt , cuib Deus in conflictu cuncta ipsis prona 
atque expedita ex animi sententia przstitisset, Re- 
penie ergo et dicto citius, hi quidem qui heri ac 
Dudiustertius cx€des ac minas anhelabant, perie- 
runt funditus, ac ne nominis quidem eorum me- 
moria permansit. [Imagines quoque eorum et reli- 
qua monumenta, congrua ignominia labes aspersit. 
Et que impiis olim tyrannis Licinius ipse suis ocu- 
lis contingere viderat, eadem quoque simili inodo 
perpessus est. Etenim ipse etiam disciplinam non 
admisit, nec aliorum suppliciis emendatus est : sed 
eaudein quam superiores illi viam impietatis insi- 
stens, merito in eumdem cu: illis exitii gurgitem 
est delapsus. Et bic quidem ad hunc modum per- 
eussus occubuit. Constantinus vero omnibus reli- 


gionis virlutibus ornatus, et victor maximus, una B 


cum filio Crispo Casare Deo charissimo et patri 
undequaque simillimo, Orientem suum recepit, et 
imperium Romanum, sicut olim fuerat, in unum 
corpus redegit : universum orbem terrarum qui ab 
oriente sole ad ultimas usque occidentis oras pro- 
tenditur, cum circumfusis utrinque regionibus tam 
ad septentrionem quam ad meridiem, paci suz sub- 
Jiciens. Itaque homines omni metu eorum a quibus 
&ntea opprimebantur penitus amoto, festos dies cum 
maximo splendore et celebritate egerunt. Lux quz- 
dam jucundissima superfundi omnibus videbatur, 
et qui prius maesti fuerant, tunc hilari ac renidenti 
vultu lztisque oculis se vicissim aspiciebant. Cho- 
Feis etiam et. hymnis tam per agros quam per ci- 
vitates, primum quidem Deum omnium regem prout 
edocti fuerant , deinde piissimum imperatorem, et 
Deo charissimos ejus filios celebrabant. Nulla prz- 
teritarum calamitatum, nulla impietatis memoria 
suppetebat : sed presentium bonorum fructus cum 
futurorum spe atque exspectatione percipiebatur. 
Proponebantur ubique victoris principis edicta, ple- 
na humanitatis , et leges liberalitatis illius ac verae 
pietatis indicia preferentes. Ad hunc igitur modum 
tyrannica dominatione exstirpata, penes solos Con- 
stantinum .ejusque liberos imperium Romanum, 
quod jure ipsis competebat, firmum et extra omnem 


τοῦ Θεοῦ χατὰ γνώμην. 'Aüpóng δΏτα xat λόγο» 
θἄττον, οἱ μὲν χθὲς καὶ πρὸ ημέρας θανάτου πνέοντες 
καϊἀπειλῖς, οὐχέτ σαν (85) ιοὐδὲ µέχρι ὀνόματος µνη- 
μονευόμενοι" γραφαί τε αὐτῶν καὶ τιμαὶ τὸν ἀξίαν αἱ - 
σχύνην ἀπελάμθανον. Καὶ ἃ τοῖς πάλαι δυσσεθέσι τν- 
pávvotg ἐπεῖδεν αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς Λικίννιος, ταῦτα 
ὁμοίως xai αὐτὸς ἕπασχεν, ὅτι prb αὑτὸς ἐδέξατο 
παιδείαν, μηδὲ ταῖς τῶν πέλας ἐσωφρονίσθη µάστιξι’ 
τὴν ὁμοίαν δ᾽ ἐχείνοις τῆς ἀσεθείας μετελθὼν ὁδὸν, 
ἐπὶ τὸν ἴσον αὐτοῖς ἑνδίχως περιηνέχθη κρημνόν. 
λλ’ οὗτος μὲν ταύτῃ πη βεθληµένος ἔχειτο. Ὁ δ 
ἀρετῇ πάση θεοσεθείας ἐχπρέπων μέγιστος νιχητὶς 
Κωνσταντῖνος, σὺν παιδι Κρίσπῳ βασιλεῖ θεοφιλε- 
στάτῳ χαὶ χατὰ πάντα τοῦ πατρὸς ὁμοίῳ, τὴν οἰκείαν 
ἑῴαν ἀπελάμθανον' καὶ µίαν ἠνωμένην τὴν Ῥω- 
µαίων κατὰ τὸ παλαιὸν παρεῖχον ἀρχῖν, τὴν ἀπ' 
ἀνίσχοντος ἡλίου πᾶσαν Ev κύκλῳ κατὰ θάτερα τῆς 
οἰχουμένης, ἄρχτον τε ὁμοῦ χαὶ µεσημθρἰαν, εἰς 
ἔσχατα δυοµένης ἡμέρας ὑπὸ τὴν αὑτῶν ἄγοντες 
εἰρήνην (80). ᾽Αφῄρητο γοῦν ἐς ἀνθρώπων πᾶν δξος 
τῶν πρὶν αὐτοὺς πιεζόντων, λαμτρὰς ὃ ἑτέλουν xat πα” 
νηγυριχὰς ἑορτῶν ἡμέρας' ἣν δὲ φωτὸς ἔμπλεα 
πάντα, xa μειδιῶσι προσώποις, ὄμμασί τε φαιδροῖς 
οἱ πρὶν χατηφεῖς ἀλλήλους ἔθλεπον, χορεῖαι (87) &' 
αὐτοῖς xai ὕμνοι χατὰ πὀλεις ὁμοῦ xai ἀγροὺς, 
τὸν παµθασιλέα θεὸν πρώτιστα πάντων , ὅτι δὴ 
τοῦτ ἐδιδάχθησαν, «κἄπειτα τὸν εὐσεθη βασιλέα 
παισὶν ἅμα θεοφιλέσιν ἐγέραιρον. Καχῶν δ' ἀμνηστία 
παλαιῶν fjv, χαὶ λήθη πάσης δυσσεθείας, παρόντων 
δ) ἀγαθῶν ἁπόλαυσις, xal προσέτι µελλόντων προσ- 
δοχίαι. Ἡπλωντο δ᾽ οὖν χατὰ πάντα τόπον τοῦ νικη- 
τοῦ βααιλέως φιλανθρωπίας ἔμπλεοι διατάξεις, νόμοι 
τε μεγαλοδωρεᾶς xaX ἀληθοῦς εὐσεθείας' γνωρίσματα 
περιέχοντες. Οὕτω δῆτα πάσης τυραννίδος ἐχχαθαρ- 
θείσης, µόνοις ἐφυλάττετο τὰ τῆς προσηχούσης βασι- 
λείας βέδαιά τε χαὶ ἀνεπίφθονα Κωνσταντίνῳ xat τοῖς 
αὐτοῦ παισἰν οἳ τῶν πρόσθεν πάντων ἁποσμήξαντες 
τὴν θεοστυγίαν τοῦ βίου, τῶν Ex θεοῦ πρυτανευθέντων 
ἀγαθῶν αὐτοῖς ἠσθημένως (88), τὸ φιλάρετον xat Ozo- 
φιλὲς, τό τε πρὸς τὸ θεῖον εὐσεθὲς χαὶ εὐχάριστον, 
δι ὧν εἰς προῦπτον ἅπασιν ἀνθρώποις παρέσχον 
ὁρᾷν, ἐπεδείξαντο (89). 


invidiam permansit. Qui 00 quidem omnium superiorum principum impietate detersa atque e me- 
dio sublata, bonorum sibi divinitus concessorum probe conscii, studium virtutis οἱ amorem Dei, 


(85) Οὐχέτ' ἧσαν. ln. codd. Maz. et Med. scri- 
bitur οὐχ ἕστησαν. lu Fuk. οὖχ ἀνέστησαν, sed 
neutrum probo. 

(86) 'Υπὸ τὴν αὐτῶν... elpiivqv. Sic Seneca in 
lib. De clementia Neronem ita loqueutem inducit : 
« Hac tot millia gladiorum qua pax mea compri- 
mit, ad nutum meum stringentur..» Eodem sensu 
apud Velleiuim et in veteribus nummis hac legitur 
inscriptio : Pax Aucusri, id est quam orbi Romano 
prastat imperator. Alio sensu dicitur pax Romana 
ab eodem Seueca in libro De clementia, et in libro 
De providentia, id est pax qua fruitur imperiuin 
Romanum. 

(87) Χορεῖαι. Merito hzc vox displicuit Nice- 
phoro, cum de Christianis serino sit Deum lau- 
dantibus. Itaque pro voce χορεῖαι, παιᾶνες substi- 
tuit. Apud Eusebium in libro i De vita Constan- 
tini, cap. 19, legitur χοροί, quod tolerabilius est 


l 


D quam χορεῖαι. Ferri tamen utcunque polest vox 


χορεῖαι. Nam Christiani choreas ducere solehant 
in festivitatibus martyrum, quo illis honorem ha- 
berent, eorumque certamina ac victorias hoc pacto 
celebrarent, ut scribit Gregorius Naz. iu carmini- 
hus ad mulieres curiosius sese exornantes, p. 152. 
Contra hujusmodi choreas graviter invelitur Basi- 
lius Magnus, homilia 14, In ebrietatem. 

(88) ᾿Ησθημένγως. Forte legendum Ἰσθημένοι, ut 
alias sepe. Epi. 

(89) Δι dx εἰς προύὔπτον ἅπασιν ἀγθρώποις παρ- 
έσχον ὁρᾷν, ἐπεδείξαγτο. Cod. Reg., quem lere 
ubique secutus est Stephanus, διὰ της ὑπὲρ 
Χριστιανῶν ἑνδδείξαντο νομοθεσίας. Sed in reliquis 
exemplaribus, Maz. seiticet,MeJ., Fuk. εἰ Saviliano, 
totus hic locus scribitur ut edimus. Quam lectionem 
utpote plurium ac vetustiorum codicum consensc 
confirimatam, merito alteri prxferendam putavi.. 


905 


DE VITA CONSTANTINI LIB. I. 


908 


piumque et gratum animum erga celeste numen, illustri operum suorum testimonio palam cunciis 


mortalibus declararunt. 


Explicit, Deo juvante, liber decimus Historie 
Ecclesiastice Eusebii Pamphili. 


, 


TéAoc σὺν Θεῷ τοῦ δεκάτου Aóyov τῆς "Ex»An- 
σιαστικῆης Ἱστορίας Εὐσεδίου τοῦ Παμφί.λου. 








ΕΥ ΣΗΡΙΟΥ 


TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 


ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗΣ 


ΕΙΣ ΤΟΝ ΒΙΟΝ 


ΚΩΝΣΤΑΝΠΝΟΥ TOY ΒΑΣΙΛΕΩΣ 
ΛΟΓΟΙ A. 


EUSEBII PAMPHILI 


CAESAREJE PAL/ESTINJE EPISCOPI 


DE VITA IMP. CONSTANTINI 
LIBRI QUATUOR. 


BOE ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑ 6EON ΒΙΟΥ TOY ΜΑΚΑΡΙΟΥ KONXZTANTINOY TOY ΒΑΣΙΛΕΩΣ 
ΛΟΓΟΥ ΠΡΩΤΟΥ (1). 


a'. Προοίμιο περὶ τῆς Κωγστανγτίνου τεΊευ- A µμογαρχήσας, ἔζησε δὲ ὑπὲρ τὰ ἑξήκοντα. 


τῆς. 

B". Περὶ viov αὐτοῦ βασωευσάγτωγ' ἔτι προοί- 
quor. 

Υ’. Περὶ Θεοῦ τιμῶντος βασιωεῖς εὐσεδεῖς, xal 
ἁπο.ὶλ1ύγτος τυράγγους. 

Ü. "Οτι à θεὺς Κωνσταντῖνον ἐτίμησεν. 

ε’. Ὅτι ἐθασί.ευσε μὲν ὑπὲρ τὰ τριάκοντα ἔτη 


(1) In adnotationibus ad Historiam  Ecclesiasti- 
cam, observavi titulos capitum qui singulis libris 
Prefixi leguntur, ab ipso Eusebio esse compositos. 
dque argumentis meo quidem judicio certissimis 
comprobavi. Verum in his De vita Constantini libris, 
aliter se res habet, Neque. enim ab ipso Eusebio 
confecti sunt indices horum librorum, sed ab alio 
longe recentiore. ld autem conjicio, tum ex eo quod 
indices horum capitulorum insulsi fere sunt ac bar- 
bari; tum quod de Eusebio semper loquuntur in 
tertia persona : cum tamen in titulis capitum Eccle- 
siastice Historie seipsum semper Eusebius in prima 
persona nominet. Adde quod distinctiones capitum 
nimis crebrae ac frequentes sunt, quodque una in- 
terdum imperatoris epistola et constitutio, plura in 
capita dividitur et quasi discerpitur. Quie res inter 
legendum szype fastidium et nauseam lectori parere 
solet. Taceo quod voces ac dictiones barbarz non 
semel occurrunt in his indicibus. Nam et 1:αλάτιον 
et χόµητες, el νοτάριον, el Αὐγούστους aliquoties in 
iis 
impellunt, ut horum capitulorum auctorem quemvis 
: Βατβο!. Gn. XX. 


B 


legas. Quz quidem omnia in hanc me sententiam: 


C. Ὅτι θεοῦ μὲν δοῦΊος ᾖν, ἐθνῶν δὲ vum- 


τής. 

C$. Πρὸς Κῦρον τὸν Περσῶν βασιλέα, καὶ ΑΛέ- 
έανδρον τὸν Μακεδόνων σύγκρισις. 

η. Ὅτι τῆς οἰχουμέγης πάσης σχεδὸν àxpdtn- 


σεν. 
0. Ὅτι υἱὸς βασιλέως εὐσεδοῦς, xal υἱοῖς βασι- 


potius alium esse quam Eusebium credam. Quicun- 
que tamen ille fuit, antiquus certe est, nec ab Euse- 
bii nostri ztate longe remotus. Idque colligitur 
raecipue ex capitulis libri 1v, in quibus quedam 
egas quz nonnisi ab eorum temporuin aequali scri-. 
ptore sciri potuerunt, Cujusmodi illud est de Maria- 
no tribuno et notario, in cap. 44 lib. 1v, cujus nota- 
rii nomen hodie nesciremus, nisi auctor ille capitu- 
lorum et post eum Sozomenus nos id docuisset. 
Suspicatus sum aliquando Acacium, eum qui post 
Eusebium nostrum Caesariensis Ecclesixw cathedram 
tenuit, cum hos magistri sui libros post obitum ejus 
ederet, indices istos composuisse. Verum h:c 
simplex conjectura est, quam sequetur qui volet. 
Denique monendus est lector, in omnibus nostris 
exemplaribus horum capitum titulos absque notis 
numeralibus perscriptos esse. Et in veteribus 
quidem schedis bibliothecze Regiz, singulis libris 
prelixi leguntur. In Fuketiano autem codice nou 
tantum singulis libris preponuntur, sedetiam ig 
corpore uniuscujusque libri, singulis capitibus 
adduniur. . E 


907 


Acvct κατέλιπε τὴν ápxuv. 

v. Περὶ τοῦ xal dvayxaluv. εἶναι καὶ γυχωφε.η 
τὴν ἱστορίαν ταύτην. 

μα’. "Oti uórac τὰς Κωγσταντίνου νῦν ἱστόρησε 
θεοφιεῖς πράξεις. 

ιβ’. Ὅτι ὡς Μωῦὺσῆς éx οἶκοις τυράννων ἀνετράρη 
Κωνσταντίνος. 

ΙΥ. Περὶ Κωγσταγτίου τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, μὴ 
ἀνασχομένου τῶν περὶ Διοχ.]ητιανὸν καὶ ἵΜα- 
ξιμιανὀν, xal Μαξέντιον,' ὥστε διῶξαι τοὺς 
Χριστιανούς. 

ιδ. "Οπως Κωγστάντιος ὁ πατὴρ ὀγειδισθεὶς πε- 
γίαν ὑπὸ Διοχ.ητιανοῦ, καὶ τοὺς θησαυροὺς 
π.ἱήσας, ἀπέδωκεα πάἀ.ιν τοῖς προσεγέγκασι τὰ 


τα. 
εε’. Περὶ τοῦ ὑπὸ τῶν dAAov διωγμοῦ. 

tz". Ὅπως Κωνστάντιος ὁ πατᾗρ εἰδωο.λατρείαν' 
σχηµατισάµεγος, τοὺς μὲν θύειν θἐ.Ίοντας ἑξέ- 
6α.ε, τοὺς δὲ όμο.]ογῆσαι προθεµένους εἶχεν 
ἐν πα.]ατίῳ. . 

v. Περὶ τῆς φιλοχρίστου αὐτοῦ προαιρέσεως. 

wy. "Occ Διοκλητιανοῦ xal Μαξιμιανγοῦ ἀποδυσα- 
µένων, πρῶτος ἦν «Ἰοιπὸν Αὔγουστος ὁ Κω)- 
στάντιος, ἐν εὐτεκνίᾳ κομῶν. 

ιθ’. Περὶ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Κωνσταντίνου, γεαγίου 
ἅμα Διοχ.ΊητιαΥνῷ τὸ πρὶν εἰς Πααιστίνην 
παραγενοµέγου. 

x. Κωνσταντίνου πρὸς τὸν πατέρα διὰ τὰς ἐπι- 
6cv Atc Διοκ.1ητιαγοῦὺ ἀναχώρησις. 

χα Τελευτὴ Κωνσταντίου τὸν υἱὸν «βασιλέα 
Φωνσταντίον κατα.ιπόνγτος. 

Χβ’. Ὅπως Κωγσταγτίου προχοµισθέντος, τὰ 
στρατεύματα Κωγσταγτῖνον Αὔγουστυ» ávn- 
1όρευσεγ. . 

xy. Καταστροφὴ τῶν tvpávror, δι ὑπομνήσεως 


γης. E κ 
xb. Ὅτι βουλήσει Θεοῦ, Κωνσταντῖνος ἔσχε τὸ 
βασιὀεύειγ. . 
χε’. Κωγσταντίνου κατὰ βαρθάρων xai Bpertavoy 


víxat. . 
Χς’. "Όπως Ῥώμην ἐλευθερῶσαι Μαξεγτίου προή- 


το. 

xt. Οτι τὰς τῶν εἰδωΛοατρησάντων xacactoo- 

φὰς ἐνθυμηθεὶς, ua.llor τὸν χριστιαγισµυν 
&CeA££aro. 

&02 xx. Ὅπως εὐξαμένῳ, τὴν ὁπτασίαν ὁ Θεὺς 
παρέσχε, σταυρὸν ἐκ Φωτὸς ἐν obpayo  p6- 
σηµόρίας οὔσης, xal γραφὴν τούτῳ »ΙΧᾷ» παρ” 
αιοῦὔσαν. ] 

χθ'. "Οπως ὁ Χριστὸς τοῦ θεού καθ ὕπγους abto 
φαγεὶς, ὁμοιοτρόπῳ τοῦ σταυροῦ σημείῳ xe- 
χρῆσθαι κατὰ τοὺς πολέμους προσέταξεν. 

X. Kacucxgvi] τοῦ αὐτοῦ σταυρικοῦ σηµείου. 


EUSEBII CA:SARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 
Α λα’. "Exgpactc σταυροειδοῦς enyuslov , ὅπερ νῦν 


905 


οἱ Ῥωμαῖοι Λάδαρον καλοῦσοω’. 

Χρ’. Ὅπως κατηχηθεὶς Κωνσταντῖνος, τὰς θείας 
Γραφὰς ἀγεγίνωσχεγ. 

λΥ’.. Περὶ τῶν Ma£erclov μοιχειῶν τῶν &v ρώ- 


μῃ. 

16. Ὅπως ἡ τοῦ éxápxov διὰ σωφροσύνην ὃἑαν- 
τὴν ártiAsv. 

λε. Ἀνγαίρεσις δήµου 
tiov. - 

art Μαγεῖαι Μαξεντίου, καὶ ἔνδεια τροςῶν ἐν' 


Qm. 
AC. Ἡστα ἐν Ἱταλίᾳ Μαξεγτίου σερατευµά- 


Ῥωμαίων ὑπὸ Μαξεν- 


τω». 
)»'. Μαξεντίου θάνατος ér γεφύρᾳ ποταμοῦ Τιδέ- 


ριδος. 

λθ’. Εἴσοδος ἐν Ῥώμῃ Κωνσταντίνου. 

μ’. Περὶ ἀγδριάγτος αὐτοῦ σταυρὸν χατέχοντος, 
xal τῆς ἐπιγραφῆς. 

μα. Εὐφροσύναι κατὰ τὰς ἐπαρχίας καὶ δωρεαὶ 
Κωνσταντίνου. 

μβ’. Επισκόπων τιμαὶ, xal ἐκκλησιῶν οἰκοδο- 


ΜΥ’. Περὶ τῶν εἰς τοὺς πένητας εὑὐεργεσιῶν Κων- 
σταντίνου. ' 

pP. Ὅπως ταῖς συγόδοις τῶν ἐπισκόπων συµ- 
παρη». 

με’. Ὅπως xal τῶν ἀφρόγων ἠγείχετο. 

µς’. Νίκαι κατὰ βαρθάρων. 

μζ. Μαξιµίγου θεἸήσαντος ἐπιδου.εῦσαι θάγα- 

toc, καὶ ἆ 1 1ων οὓς ἐξ ἁποκαλύψεως Κωνσταν- 

τος εὗρεν. 

j Δεκαετηρίδος Κωγσταντίνου παγήγυρις. 
. Ὅπως τὴν ἀνατο.ἡν ἑχακούχει Λιχίνγιος. 

. Ὅπως xal Κωγνσταντίνῳ Λιχίγγιος ἐπιδου- 

Aeveu ἤθεΊεν. 

να’. Λιχύίουκατ ἐπισχόπων συσἹχευαὶ, xal συν» 
όδων χω.λύσεις. 

ν, Ἐξορισμοὶ καὶ δηµεύσεις κατὰ Χριστιαγῶν. 

νΥ. l'vvaixac εἰς ἐκκησίας dvópáciv ἅμα μὴ 
συγἀγεσθαι πρόσταγμα. 

vU. Τοὺς μὴ θύοντας, ἀποστρατεύεσθαι, καὶ τοὺς 
ἐν gv laxatc, μὴ τρέφεσθαι. 

νά τῶν Auurrlov παραγομιῶν καὶ π.Ίεονε- 

(Y. 

νς’. Ὅτι διωγμὺν ποιῆσαι Aoutór. ἐπεχε[ρει. 

ve. "Oc. Μαξιμιανὸς σύριγγι καὶ σκὠ.ληκι ἕαμα- 
σθεὶς, ὑπὲρ Χριστιανγων Érpagsv. 

yn'. Ὅτι Μαξιμίνος διώξας Χριστιανοὺς καὶ 9v- 
Ti, óc οἰκέτης ἐκρύπτετο. 

νθ’. "Οτι ἓν νόσῳ τυφ.ωθεὶς Μαξιμίνος, ὑπὲρ 

.. Χριστιανῶν ἔγραψεν. 


LN 
m 
y 


A03 CAPITULA LIBRI PRIMI DE RELIGIOSA VITA BEATISSIM1 IMPERATORIS 
CONSTANTINI. 


|. Proemium de morte imperatoris Constantini. 

M. De filiis ejus imperatoribus. Adhuc proemium. 

JM. De Deo pios principes honorante, ei tyrannos pu- 
niente, 

)N. Quod Deus Constantinum honoraverit. 

V. Quod xxx quidem annis regnavit, vixit autem 
plur quam Lx. 

VI. Quod Dei quidem famulus, gentium autem victor 
[uerit. 

Vll. Comparatio ejus cum Cyro Persarum et Ale- 
zandro Macedonum rege. 

Vill. Quod orbem propemodum universum subegeril. 

JX. Quod,pii imperatoris filius, imperium filiis re- 
liquit. 

X. Quod historia hec necessaria et ad formandos 
mores utilis sit. 

ΧΙ. Quod sola Constantini gesta qua ad pietatem per- 
tiuent narraturus sit. 

ΧΙΙ. Quod Constantinus in tyrannorum cdibus, sic- 


ul Moses, educatus sit. 

Xlll. De patre ejus Constantio, qui Christianos, ut 
Diocletianus et Maximianus, persequi noluit. 

XIV. Quomodo Constantius exprobrata ipsi a Diocle- 
Liano paupertate, erarium impleverit, εἰ postea 
collatoribus pecuniam reddiderit. 

XV. De persecutione ab aliis concitata. 

XVI. Quomodo Constantius simulans se simulacra 
colere, eos quidem qui sacrificare parati essent ex- 
pulerit : illos vero qui se Christianos profiteri ma- 
luissent, in palatio retinuerit. 

XVII. De affectu et amore Gonstantii erga Christum. 

XVIII. Quod post abdicationem Diocletiani et Mazi- 
miani, Constantius. primus Augustus fuit, nume- 
rosa prole insignis. 

XIX. De filio ejus Constantino, qui adhuc adolescens, 
una cum Diocletiano in Palaestinam venit. 

XX. Constantinus. propter Diocletiani et Galerii in- 
sidias ad patrem revertitur | 


909 


XXI. Mors Constantii, Constantinum filium impera- 
torem relinquentis. 

XXII. Quomodo elato Constantio Constantinus a mi- 
litibus Augustus appellatus sit. 

XXIII. Interitus tyrannorum brevis commemoratio. 

XXIV. Quod Constantinus imperium Dei arbitrio sit 
consecutus. 

XXV. Constantini de Britannis et barbaris victoric. 

XXVI. Quomodo Romam Mazentii tyrannide liberare 
decreverit. 

XXVII. Quod Constantius gentilium interitum consi- 
derans, Christianismum potius elegit. 

XXVIII. Quomodo Deus oranti visionem ostenderit 
in celo sub meridiem, crucem videlicet l(ucidam 
cum inscriptione, monente u! in hac vinceret. 

XXIX. Quomodo Christus Constantino in somnis vi- 
sus, proceperit ut. signo ad. crucis formam facto 
uteretur in bellis, 

XXX. Fabricatio ejus signi ad crucis similitudinem. 

XXXI. Descriptio signi instar crucis formati, quod 
Romani Labarum vocant. 

XXXII. Quomodo Constantinus catechumenus factus, 
sacras Scripturas legerit. 

XXXIII. De adulteriis a Maxentio Rome perpeiratis. 

XXXIV. Quomodo uxor pra[ecti pudicitie servandae 
causa mortem sibi conscitit. 

XXXV. Cedes populi Romani jussu Maxentii. 

XXXVI. 40/4 Magice artes Maxeniii, et alimentorum 
penuria lioita. 

XXXVII. Mazxeniii exercitus in Italia superati. 

XAXVIII. Mazentii interitus in ponte Tiberis. 

XXXIX. Ingressus Constantini in urbem Romam. 


DE VITA CONSTANTINI LIB. I. 


Α 


910 


XL. De Conslantini statua crucem tenente, et de ejus 
inscriptione. 

XLI. Exsultatio provinciarum , 4! largitiones €on- 
stanitini. 

XLII. Honores episcopis delali, et ecclesiarum. ex- 
structiones. 

XLI. De Constantini in pauperes beneficentia. 

XLIV. Quomodo synodis episcoporum inter[uit. 

XLV. (Quomodo insipientes toleraverit. 

XLVI. Victorie de barbaris relata. 

XLVII. Mors Maximiani et aliorum quorum insidius, 
Deo revelante, Constantinus deprehenderat. 

ΧΙ, ΥΠ. Constantini decennalia. 

XLIX. Quomodo Licinius Orientem affizerit. 

L. Quomodo Licinius Constantino insidiatus sit. 

Ll. Licinii insidic adversus episcopos, et prohibitio 
synodorum. 

Lil. Christianorum ezsilia et proscriptiones. 

LIll, Edictum Licinii ne mulieres una cum viris in 
ecclesiam convenirent. 

LIV. (Juomodo eos qui sacrificare renuissent, militia 
solvit, et carcere inclusos ali vetuit. 

LV. De iniquitate et avaritia Licinii. 

LVI. Quomodo persecutionem adversus Christianos 
tandem excitaverit. 

LVII. Qualiter Maximianus fistuloso ac verminanie 
ulcere perdomilus, pro Christianis legem scripserit. 

LVIIl. Qualiter Maximinus Christianorum persecutor, 

ugiens servili habitu sese occultaverit. 

ΙΧ. Quomodo vi morbi excacatus Maziminus legem 

pro Christianis dedit. 


EYZEBIOY TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 


ΕΙΣ TON BION TOY MAKAPIOY ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ TOY ΒΑΣΙΛΕΩΣ (3) 


ΛΟΓΟΣ AO. 
EUSEBII PAMPHILI 


DE VITA BEATISSIMI]I IMPERATORIS CONSTANTINI 


LIBER PRIMUS. 


IIPOOIMIUN (4). 
Περὶ τῆς Κωνσταντίγου ceAevtnc. 
Αρτι μὲν τῷ µεγάλῳ βασιλεῖ παντοίων δεχάδων 


(2) Εἰς τὸν βίον" τοῦ µακαρίου Κωγσταντί- 
νου. lta Greci solent inscribere libros de cujuspiam 
vita conscriptos. Certe Philostratus libros suos de 
vita Apollonii Tyanei hoc titulo prenoltavit, Φι- 
λοστράτου εἰς τὸν ᾽Απολλωνίου τοῦ Τυανέως lov λό- 
qot η. Sic etiam Marcus Antoninus libros de vita 
sua inscripsit, τῶν εἰς ἑαυτὸν βιθλία «6'. Notandum 
porro est, licet hi libri De vita imperatoris Constan- 
tini inscribantur, uon omnia tamen qu:e ab impera- 
tore Constantino sunt gesta, in illis contineri, sed ea 
tantum describi, qux ad veram pielatem et Chri- 
stiana religionis gloriam pertinent. Quod quidem 
Eusebius diserte monet in principio hujus libri, ca- 

ite 11. 
í (9) Aóyoc α. Λόγοι πἐντε, Robertus Stephanus, 
nescio quos secutus codices; nam neque in Hegio 
exemplari, neque in veteribus schedis hzc leguu- 
tur. Sed neque in Fuketiano codice verba ista repe- 
ri. Certe hoc opus De vita imperatoris Coustantini, 


C 


A05 PROOEMIUM. 
De morte imperatoris Constantini. 
Nuper quidem universum hominum genus se- 


quatuor duntaxat libros habet, quod testatur etiam 
Photius. Sed quoniam ad calcem horum librorum 
Eusebius tria subjunxerat opuscula , orationem sci- 
licet imperatoris Constantini ad conventuin sancto- 
rum, descriptionem martyrii Ilierosolymitani cuin 
donariis illie a Constantino dedicatis, δὲ panegyri- 
cum dictum iu tricennalibus Constantini : hinc fa- 
ctum est ut appendix ista pro libro quinto 3 quibus- 
dam acciperetur. Sane index capitum qui prelixus 
est orationi Constantini ad sanctos, in Fuketiano 
codice hunc habet titulum, χεφάλαια τοῦ πἐμπτου 
λόγου. ln Regio autem exemplari prieterinissis 
capitum indicibus, bic titulus ad latus ascriptus 
est, licet paulo recentiore manu, Αρχὴ του s' βι- 
6Alov. . 

(4) Recte observatum est hoc prooemium ad finem 
usque capitis 44 continuari, siquidem inde 5 cap. 
p demui narratio ipsa capiet initium. ÉmT. 

ΑΤΕ. . 


'"o:ebsuuMoR JY Dubu Vut. 
- " (as 29 uada. a. κο | 


911 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


912 


cunda ac tertia magui iinperatoris nosiri decennalia A διττῶν τε xal τριττῶν περιόδους ἐν ἑορτῶν εὐωχίαις 


certis temporum spatiis redeuntia festivitatibus el 
conviviis celebravit. Nos quoque ipsi nuper eum- 
dem victorem ac triumphatorem cetu famulorum 
Dei circumseptum, laudatione in ejus vicennalibus 
dicta veneratí sumus. Sed et tricennalium oratio- 
num coronas ei texentes, nuper in ipso palatio sa- 
crum ejus capul redimivimus. Verum nunc anceps 
animi haxreo, cupiens quidem aliquid more solito 
proferre, sed quo me vertam, prorsus ignarus, 
jnusitotz»? rei àápectaculo perculsus. Nam quocunque 
mentis oculos intendo, sive ad ortum solis, sive 
&d occasum, seu universum terrarum orbem, seu 
ccelum ipsum circumspicio, beatissimum principem 
ubique presentem intueor. Ac liberos quidem ejus 
quasi nova quedam lumina, terrarum ambitus 
omnes paternis radiis implere animadverto, illum- 
que ipsum auctoritate ac potentia etiamnui viven- 
tem, resque humanas multo przstantius ac poten- 
tius modcrantein ; quippe qui filiorum successione 
diffusus sit atque amplificatus. Qui prius quidem 
bonore C»sarum affecti fuerant : nunc vero totum 
patrem induti, ob eximiam religionis virtutem im- 
peratores et Augusti renuntiati sunt, cuncta patris 
ornamenta prz se ferentes. 
A06 Adhuc proemium. 

Cumque eum qui paulo antein mortali corpore cer- 
nebaturet nobiscum una versabatur, admirabili qua- 
dam ratione etiam post obitum, quo tempore natura 
quidquid superfluum est, tanquam alienum refutat, 
isdem regiis edibus et honoribus ac laudationibus 
frui video, incredibili admiratione percellor. Jam 
vero cum ad ipsos usque coli fornices mentis mez 
aciem extendi, atque illic beatissimam ejus animam 
evm ipso Deo versari cogito, terrestri quidem ac mor- 
tali integumento liberatam, circumdatam vero splen- 
didissim:e lucis stola : eamque non jam brevi temporis 
curriculo in his caducis sedibus volutari, sed corona 


(8) Εἰκοσαετηρικοῖς ὕμνοις. Mac oratio dicta 
ab Eusebio in vicennalibus Constantini, hodie non 
exstat, ld tantum de ea aflirinare possumus, di- 
clan illam fuisse in Niczna synodo coram principe 
Constantino, quod testatur Eusebius his verhis : Toy 
Καλλίνιχον µέσον ἁπολαθόντες Θεοῦ λειτουργῶν συν- 


B 


πᾶν γένος ἀνθρώπων ἑἐπανηγύριζεν, ὅρτι δὲ xal 
ἡμεῖς αὐτοὶ τὸν χαλλίνιχον μέσον ἁπολαθόντες θεοῦ 
λειτουργῶν συνόδου, εἰχοσαετηριχοῖς ὕμνοις (5) ἐγε- 
ῥαίροµεν, ἤδη δὲ xal τριαχονταετηριχοὺς (0) αὐτῷ 
λόγων πλέξαντες στεφάνους, ἐν αὐτοῖς πρὠτν βασι- 
λείοις τὴν ἱερὰν χεφαλὴν ἀνεστέφομεν * νυνὶ δὲ ὁ λό- 
γος ἤδη ἀμηχανῶν ἕστηκε, ποθῶν μέν τι τῶν συν- 
Ίθων προσφθέγξασθαι, ἀπορῶν δ᾽ ὅποι xal τράποιτο, 
µόνῳ τε τῷ θαύματι τῆς ξενιζούσης ὄψεως χαταπε- 
πληγµένος. "Oxo. γὰρ ἂν ἀτενὲς ἐμθλέψειεν, fv τε 
πρὸς ἕω, ἣν τε πρὸς ἑσπέραν, ἣν τ΄ ἐπὶ γῆς αὐτῆς 
ὅλης, ἣν ve πρὸς οὐρανὸν αὐτὸν, πάντη xaX πανταχοῦ 
τὸν µαχάριον αὐτῃ συνόντα βασιλείᾳ θεωρεὶ (T): vr. 
μὲν γὰρ τοὺς αὐτοῦ παΐδας οἷά τινας νέους λαμπτήῇ- 
ρας, τῶν αὐτοῦ μαρμαρνυγῶν συνορᾷ πληροῦντας τ 
πᾶν, αὐτόν τε ζῶντα δυνάµει καὶ τὸν σύμπαντα δ.α- 
χυθερνῶντα βίον, χρειττόνως ἢ πρόσθεν, τῇ τῶν παί- 
δων πολυπλασιασθέντα διαδοχῇ * o? Καισάρων μὲν ἔτ. 
πρότερον µετεῖχον τιμῆς, νυνὶ δ᾽ ὅλον αὐτὸν ἑνδυσά- 
µενοι, θεοσεθείας ἀρετῃ αὑτοχράτορες,΄ Αὔγουστοι, 
σεθαστοὶ, βασιλεῖς, τοῖς τοῦ πατρὸς ἐμπρέποντες 
χαλλωπίσμασιν, ἀνεδείχθησαν. 


ΕΤΙ ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ. 

Καὶ τὸν ἐν σώματι δὲ θνητῷ (8) μιχρῷ πρὀσθεν 
ὁρώμενον, αὐτοῖς θ) ἡμῖν συνόντα, παραδοξότατα (9) 
xai μετὰ τὴν τοῦ βίου τελευτΏν, ὅτε dj φύσις ὡς 
ἀλλότριον τὸ περιττὸν ἐλέγχει, τῶν αὐτῶν βασιλικῶν 
οἴκων "τε χα) τιμῶν, xal Όμνων ἠξιωμένον θεώμενος 
ὁ λόγος ὑπερεχπλήττεται' Ίδη δὲ xal πρὸς αὐταῖς 
οὐρανίαις ἀφίσιν ἑαυτὸν ἐχτείνας, χἀνταῦθα τὴν τρισ- 
paxaolay Ψυχὴν αὐτῷ Θεῷ συνοῦσαν φαντάζετα:, 
θνητού μὲν xal γεώδους παντὺὸς ἀφειμένην περιθλή- 
µατος, φωτὸς δ) ἐξαστραπτούσῃ στολῇ χαταλαμπο- 
µένην, εἴτ οὐχέτι μὲν μικρῶν χρόνων περιόδοις ἐν 
θνητῶν διατριθαῖς εἱλουμένην αὐτὴν, αἰωνοθαλεῖ δὲ 


tio. Neque enim dubito quin Eusebius scripserit a5- 
τῇ συνόντα βασιλείᾳ΄ qua locutio est elegantissima. 
Βασιλείαν eniin. quasi deam quamdam facit, cujus 
individuum comiteis etiam post mortem ait. esse 
Constantinum : quippe qui sursum quidem ver- 
setur cum Deo summo omuium Rege : humi 


όδου. Sed multo clarius idipsum docet in lib. ii, p vero adhuc regnet in filiis: Certe quisquis sequentia 


eap. 11. 

(6 Ἔδη δὲ xal τριακογταετηρικούς. Intelligit 
orauonem tricennalem «de laudibus Constantini, 
uam Eusebius ad calcem librorum De vita ejusdem 
jonstantini subjecerat, sicul ipsemet testatur {η 
libro 1v, cap. 46. Iu codice tamea Fuketiano hzc 
oratio przefixa est libris Eusebii De vita imperatoris 
Consiantini. Recte id quidem, si tempus ipsum 
spectemus quo habita eat hiec oratio : sed tainen 
eontra sententiam ipsius scriptoris, qui oratio- 
seu illam ad calcem horum librorum collocari 
ussiL. 

(7) Vulg., αὐτῇ cvrórca βασωέα θεωρεῖ. Hen- 
ricus Savilius ad oram libri sui adnotavit, forte le- 


gendum αὐτῷ. ldem quoque mihi in mentem vene, 


rat, antequam Savilianum codicem nactus fuissem; 
αὐτῷ, supple τῷ λόγῳ. Hoc ipsum est quod infra 
, dicit Eusebius αὐτοῖς 0' ἡμῖν συνόντα παραδόξο- 

τατα. Sed nunc re attentius exatninata, aliter seu- 


attente legerit, nunquam de hac emendatione dubi - 
abit, 

(8) Vulg., καὶ τὸν év σώμασι δὲ θΥητῶν. Re- 
ctius in veteribus schedis legitur καὶ τὸν ἐν σώματ: 
δὲ θνητῷ. In codice Εικ. quatuor priora verba de- 
sunt, et lacuna relicta est, unius tantum aut alterius 
vocabuli capax. 

(9) Αὐτοῖὶ 8 ἡμῖν συγόντα πηραδοξότατα. 
In codice Ευ]. hie locus ita scribitur, αὐτοῖς θ) $- 
piv..... ἑνδοξότατα, eic. Ego tamen vulgatam lectio- 
nem retinere malueriin, sed mutata distinctione. 
Neque enim post adverbium παραδοξότατα virgulam 
pouendam puto, ut fecerunt Musculus et Chri- 
stophorsonus, sed post vocem σννόντα. Nam Euse- 
bius hoc maximum ait esse iníraculum et παραδοξό- 
τατον, quod Coustantinus licet iortuus, iisdem 
tameu honoribus atque obsequiis quibus vivus cole- 
retur, 


973 


DE VITA CONSTANTINI LIB. 1. 


ει 


διαδήµατι, ζωῆς τε ἀτελευτήτου xal µακαρίου αἰῶνος A perpetuo virente, et inunortali vita ac beato «νο 


ἀθανασίᾳ τετιμηµένην ἐννοῶν, &yavhc Éocnxtv ola 
xai ἄλογος (10)* μηδὲ µίαν μὲν ἀφιεὶς φωνὴν, τῆς 
6 αὐτὸς αὐτοῦ χατεγνωχὼς ἀἁσθενείας, χαὶ 6h σιω- 
πὴν xa0' ἑαυτοῦ φηφισάµενος, τῷ κρείττονι παρα- 
χωρεῖ τυγχάνειν τῆς τῶν ἐφαμίλλων ὄμνων ἀξίας' ᾧ 
bt xaX µόνῳ δυνατὸν ἀθανάτῳ θεῷ xal ὄντι Λόγῳ τὰς 
οἰχείας πιστοῦσθαι φωνάς. 


ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ I". 
Περὶ θεοῦ τιμῶντος βασι1εῖς εὐσεδεῖς, xal ἁπο.ὶ- 
Avvtoc τυράγγους. 

Δι) ὧν τοὺς μὲν αὐτὸν δοξάζοντάς τε xal τιμῶντας 
ἁμοιδαίοις ὑποθάλλεσθαι χαρίσµαπι, τοὺς δ᾽ ἐχθροὺς 
xai πολεµίους σφᾶς αὐτοὺς αὐτῷ χαταστῄσαντας, 
τὸν ψυχῶν ὄλεθρον ἑαυτοῖς περιποιῄσειν θεσπίσας, 
ἐντευθεν ἤδη τῶν αὑτοῦ λόγων τὰς ἐπαγγελίας άψεν- 
δεῖς παρεστήσατο" ἀθέων μὲν χαὶ θεοµάχων τυράν- 
vtoy ἀπευχτὰ δείξας τοῦ βίου τὰ τέλη, τοῦ δ) αὐτοῦ 
θεράποντος ζηλωτὸν χαὶ πολυΌμνητον πρὸς τῇ ζωῇ 
xai τὸν θάνατον ἀποφήνας, ὡς ἀφιομνημόνευτον, xat 
τουτόν τε στηλῶν (10*) οὐ θνητῶν, ἆλλ᾽ ἀθανάτων 
ἐπάξιον γενέσθαι. θνητῶν μὲν γὰρ φύσις θνητοῦ xal 
ἐπιχήρου τέλους παραμύθιον εὑραμένη, εἰχόνων ἀνα- 
θήµασι τὰς τῶν προτέρων µνήµας ἀθανάτοις ἔδοξε 
γεραίρειν τιμαὶς ᾿ xat οἱ μὲν σχιαγραφίαις χηροχύτου 
γραφῆς (11) ἄνθεσιν, οἱ δὲ γλυφαῖς ὕλης ἀφύχὸυ àv- 
δρείχελα σχήµατα τεχτηνάµενοι, οἱ δὲ χύρδεσι xal 
στῄλαις ῥαθείας Υραμμὰς ἐγχαράξαντες, µνήµαις 


ὑπέλαδον αἰωνίοις (19) τὰς τῶν τιµωµένων ἀρετὰς C 


(10) Vulg., ἀχανἠς ἔστηκεν ola καὶ 6 .Ίόγος. 
Hunc locum emendavi ος codice Fuk. οἱ Saviliano : 
quibus consentit. etiam codex Morzi. Elegarnter 
dicitur λόγος ἄλογος, ut sciunt Gracarum litterarum 
studiosi. Ceterum cum hec omnia in tertia persona 
ab Eusehio dicantur de λόγῳ, id est, sermone 
seu oratione, nos personam mulare maluiuius, 
quia Latini sermonis proprietas id omnino exigere 
videbatur. 

(10*) Καὶ τοῦτόν τε ctnAov. Non placet lectio 
codicum Fuk. et Gruteri, quam etiam in mare 
gine codicis Morzi ascriptam inveni, xal τοῦτόν 
γε, etc. Ego unius particulze transpositione locum 
sic emendo : Ὡς ἀξιομνημόνευτον χαὶ τοῦτον, στηλών 
τε οὐ θνητῶν, elc. Atque ita Eusebium scripsisse, 
quovis pignore contenderim. Porro στῆλαι loc loco 
sunt tituli, seu monumenta sepulcralia, ut ad libros 
Historiarum fusius notavi. 

(14) Κπροχύτου γραφῆς. Encausticam picturam 
intelligit, quz flebat ceris igne resolutis. Antiquissi- 
mum id fuit genus picturz, ut docet Plinius in lib. 
xxxv, cap. 14 : « Ceris pingere ac picturam inurere 
quis primus excogitaverit, non constat. » Idein Pli- 
nius tria ejus picturz genera receusel : cera scilicet, 
εἰ cestro in ebore, et penicillo in tabulis ligneis : 
« Encausto pingendi duo fuisse antiquitus genera 
constat, cera, et in ebore cestro, donec classes 
pingi copere. Hoc tertium accessit, resolutis igni 
ceris penicillo utendi. » Quibus in verbis obscurum 
est quid sibi voluerit Plinius, cum ait primum genus 
encausto pingendi fuisse cera, Neque enim intelli- 
gendum est, in reliquis generibns encausticz picturze 
ceram non fuisse. Sensus igitur est, primum illud 
encaustic:e picturze genus sola cera peractum fuisse, 
nullo alio prztter ceram instrumento ad pingendum 
adhibito. Procopius iu libro 1 De edificiis Justiniani, 


donatam esse intelligo : mutus hzreo, et linguae 
rationisque usu penitus destitutus. Ac vocem qul- 
dem proferre nullam possum : sed meam ipse te- 
nuitatem ultro condemnans, mihique ipse silentium 
indicens, cedo potiori has partes, ut pro meritis 
congruas laudes expromat: illi scilicet qui cwn 
immortalis Deus sit ac Dei Sermo, solus sua ipsius 
dicta firmare et rata facere potest. 
CAPUT ΠΙ. 
De Deo pios principes honorante et tyrannos puniente. 


Cum enim przedixerit, eos a quibus cultus et 
honoratus fuisset, maximis premiis a se vicissim 
remunerandos esse ; illos vero qui se hostes atque 


p inimicos ipsius professi essent, sibimetipsis perni- 


ciem creaturos, promissorum ac verborum suorum 
veritatem jam inde ab hac vita comprobavit. Quippe 
impiorum quidem Deique adversariorum tyranno- 
rum abominandos exitus nobis ob oculos proposuit : 
famulo autem suo non vitam solum, veruni etiain 
mortem felicissimam et maximis laudibus dignam 
prestitit, adeo ut hec etiam omnium posterorum 
sermonibus celebrari, nec tantum caducis, sed 
etiam immortalibus honoribus affici meruerit. Mor- 
talium. quidem genus, solatio aliquo letiferi inter- 
itus excogitalo, consecratis imaginibus , tanquam 
immortalibus honoribus superiorum hominum me- 
morias eolere solitum est. Et alii quidem adume 
bratis encaastice /40)7 picture coloribus; alii in« 
animis materiz? sculptura similitudinem hominum 


de camera ecclesiz loquens, genus hoc picture ita 
describit : Ἐναθρύνεται δὲ ταῖς Υρακαῖς ἡ ὁροφὴ 
πᾶσα, o) τῷ χηρῷ ἐνταχέντι τε xal διαχυθέντι. 
Apparet Procopium his verbis designare χηρόχντον 
γραἡν. Certe χηρόχυτος γραφή legitur etiam apud 
Joannem. Chrysostomum, ut refertur. in coneilio 
Nicz»no n, pag, 512, et in epistola Gregorii pape 
ad Germanum Constastinopolitanum episcopum, 
pag: 535 ejusdem concilii Niczni, ubi Anastasius 

ibliothecarius vertit « imaginem cera perfusam. » 
Zadem vox iterum occurrit infra in lib. ΕΙ, cap. 9, 
in Historia Nicephori patriarchze Constantinopolitani 
$ub finem. De hac pictura loquitur Apuleius in 
defensione sua : « Enimvero quod luto fictum, vel 
«το iafusum, vel lapide incisum, vel cera inustum, 
vel pigmento illitum. » Et Nazarius in panegyrieo 
quem dixit Constantino, loquens de ejus imaginibus 
a Maxentio dejectis ita scribit : « Aboleri hic vultus 
non potest : universorum pectoribus infixus est, 
nec commendalione cere aut pigmentorum fucis 
renitet, sed desiderioefflorescit animorum.» Pauli- 
nus quoque in epistola 8 ad Sulpicium Severum; 
ad quem locum vide notas Frontonis Ducxi. Est 
etiam illustris de hac re locus Boethii in przfatione 
librorum Arithmetice, quos Symmacho patricio 
nuncupavit : « At picturze, manibus tabulze commis- 
5 fabrorum; cer:e rusiica-observatione decerpt; , 
colorum fuci mercatorum solertia perquisiti ; lintea 
operosis elaborata textrinis, multiplicem materiam 
praestant. » Sic enim corrigendus est locus iste ex 
vetusto codice bibliothece Thuanaz. Denique Απ- 
stasius in sermone de Sabbato, qui refertur in vin 
synodo : τῆς εἰχόνος οὐδὲν ἕτερον οὔσης, 7| ξύλον xal 
χρώματα κηρῷ μεμιγµένα χαὶ χεχραµένα. 

(12) Μνήμαις ὑπέλαδθον αἰωνίοις. Scribendum 
puto ἐπέλαβον. Atque ita legitur in veteribus 


^ 


EUSEBI C/ESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


exprimentes ; quidam in ligneis aut lapideis tabulis A παραδιδόναι. Τὰ 6 fjv ἄρα πάντα θνητὰ, χρόνου µήχει 


litteras altius incidentes, eorum quos colebant vir- 
tgiem ad zternam posteritatis memoriam conse- 
crare instituerunt, Verum hasc omnia caduca, et 
temporis longinquitate pereuntia , utpote quze mor- 
talium corporum figuram, non immortalis animi 
formam exprimerent; Hzc tamen sufficere iis vide- 
bantur, qui post hujus mortalis vit:ze exitum nullius 
spem boni animo conceperant. Deus vero, Deus, 
inquam, communis omnium rerum Servator, qui 
pietatis amatoribus majora quam quz cogitatione 
hominum comprehendi possint, apud se recondidit 
bona, primitias futurorum praemiorum in anteces- 
&um quasi pignus dat in hoc szculo; immortalium 
rerum spem mortalibus oculis quodammodo exhi- 
beus ac repraesentans. [Hioc vetusta propbetarum 
oracula quz scriptis mandata sunt, aperie pr:edi- 
cunt. Hoc vite Deo charorum virorum qui variis 
virtutibus refulserunt, posterorum memoria etiam- 


B 


δαπανώµενα, φθαρτῶν ἅτε σωμάτων ἰνδάλματα, οὗ 
μὴν ἀθανάτου ψυχῆς ἀποτυποῦντα ἰδέας. "Όμως 5 
οὖν ἀπαρχεῖν ἑδόχει ταῦτα τοῖς μηδὲν ἕτερον μετὰ 
τὴν τοῦ θνητοῦ βίου χαταστροφὴν £v ἀγαθῶν ἑλπίσι 
τιθεµένοις. θεὸς δ᾽ ἄρα, Bebe ὁ χοινὸς τῶν ὅλων σω- 
thp, μείζονα 1| χατὰ θνητοὺς λογισμοὺς τοῖς εὖσε- 
θείας ἑρασταῖς ἀγαθὰ παρ) ἑαυτῷ ταμιευσάµενος, 
τὰ πρωτόλεια τῶν ἑπάθλων ἐνθένδε προαῤῥαθωνίζε- 
ται, θνητοῖς ὀφθαλμοῖς ἁμωσγέπως τὰς ἀθανάτους 
πιστούµενος ἑἐλπίδας. Παλαιοὶ ταύτα χρησμοὶ προ- 
φητῶν γΥραφῇ παραδοθέντες θεσπἰζουσι, ταῦτα Blot 
θεοφριλῶν ἀνδρῶν, παντοἰαις ἀρεταῖς πρόπαλαι δια- 
λαμφάντων, τοῖς ὀψιγόνοις μνημονενόµενοι, μαρτύ- 
ρονται, ταῦτα καὶ ὁ χαθ) ἡμᾶς ἀληθη εἶναι διήλεγξε 
χρόνος, xa0' ὃν Κὠνσταντῖνος θεῷ τῷ παμθασιλεῖ 
μόνος τῶν πώποτε τῆς Ῥωμαίων ἀρχῆς χαθηχη- 
σαµένων γεγονὼς φίλος, ἑναργὲς ἅπασιν ἀνθρώ- 
Totg παράδειγµα θεοσεθοῦς κατέστη βίου. 


num celebrat: conflrmant. Hoc ipsum atatis nostre testimonio verissimum esse convincitur, cum 
Constantinus solus omnium qui Romano unquam imperio prefuerunt, summo omnium regi Deo ac- 
ceptus, quasi illustre quoddam religiose vite exemplum cunctis hominibus est propositus. 


CAPUT IV. 
Quod Deus Constantinum honoraverit, 

Hoc denique Deus ipse quem veneratus est Con- 
stantinus, evidenti suffragio comprobavit : dum illi 
non modo in exordio, sed etiain in progressu et in 
fine imperii semper propitius benignusque adfuit, 
quippe quem humano generi ad divini cultus infor- 
mationem proposuerat. Hune certe unuw ex omui- 
bus quos unquam auditione accepimus imperatori- 
bus, velut. clarissimum quoddam jubar, et velut 
quemdam verz religionis preconem maxima voce 
inelamantem, innumeris in eum congestis bonis, 
designavit. 

A08 CAPUT V. 


Quod xxx quidem annis regnavit ; vixit autem plus 
quam Lx. 


Ac tempus quidem imperii ipsius, tribus denum 
sunorum circulis absolutis et aliquanto amplius 
honoravit; totius autem vita tempus quam inter 
homines duxit, duplo majore spatio circumscripsit. 
Porro cum eumdem velut imaginem monarchiz 
suc proponere vellet, victorem eum omnis tyran- 
uici generis przstitit, et impiorum gigantum ex- 
siinctorem, qui desperate mentis audacia impulsi, 
contra ipsum Deum summum omnium regem im- 


schedis hibliothecze Regie. Savilius quoque ad 
oram sui codicis notat ita sibi legendum videri. 
At in Morzi libro ad marginem emendatur ὑπέδα- 
λον, quod inagis placet. 

(46) Αὐτοῦ δεξιῶς παραστάς. Lego αὑτῷ δεξιὸς 
παραστάς. Et paulo post scribendum videlur εἰς 
διδασχαλίαν. 

44) Καὶ προσέτι Ίφον. Nova et inusitata locu- 
io: λῷον pro eo quod alii dicerent πλέον. Ait Euse- 
bius Constantinum imperasse triginta annos solidos, 
et aliquauto amplius. Quod verum est. Nam prater 
wiginta annos, decem fere mensibus regnavit. 
Porro initio hujus periodi scribendum est χρό- 
vov μὲν βασιλείας, non ut vulgo legitur. χρόνων. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A. 
"Ott ὁ cóc Kurccartivov ἐτίμησεν. 

Ταῦτα δὲ xal θεὸς αὐτὸς ὃν Κωνσταντῖνος Evépai- 
ρεν, ἀρχομένῳ xat µεσάζοντι, xat τελευτῶντι τῆς βα- 
σιλείας αὐτοῦ δεξιῶς παραστὰς (15), ἐναργέσι ψήφοις 
ἐπιστώσατο, διδασχαλίαν θεοσεθοῦς ὑποδείγματος τὸν 
ἄνδρα τῷ θνητῷ γένει προθεθληµένος. Μόνον οὖν 
αὐτὸν τῶν ἐξ αἰῶνος ἀχοῃ ῥοηθέντων αὐτοκρατόρων, 
οἷόν τινα μἐγιστον φωστῆρα xal χήρυχα µεγαλοφω- 
νότατον τῆς ἁπλανοῦς θεοσεθείας, διὰ παντοίων τῶν 
εἰς αὐτὸν χεχορηγηµένων ἀγαθῶν ἑνεδείξατο. 


ΚΕΦΛΛΛΔΙΟΝ E'. 
"Οτι ἐδασίλευσε μὲν ὑπὲρ τὰ A ἔτη µοναρχήσας, 
ἔζησε δὲ ὑπὲρ τὰ ἑξήκοντα. 

Χρόνων μὲν βασιλείας, τρισὶ δεκάδων περ'όδοις 
τελείαις, καὶ προσέτι λῷον (14) τιµήσας, τούτων δὲ 
διπλάσιον τοῦ παντὸς βίου τὴν Ev ἀνθρώποις περι- 
oplcag ζωήν” τῆς 6 αὐτοῦ μοναρχιχῆς ἐξουσίας «hv 
εἰχόνα δοὺς, νιχητὴν ἀπέδειξε (10) παντὸς τυραννι- 
χοῦ γένους, θεοµάχων τ᾽ ὀλετῆρα γιγάντων, ot ψυχῆς 
&rovola πρὸς αὐτὸν ἤραντο τὸν παµθασιλέα τῶν ὅλων 
δυσσεθείας ὅπλα. 'AXX' οἱ μὲν ὅσον εἰπεῖν (16) ἐν 
βραχεῖ φανέντες, ἅμα τε xat ἀπέσθησαν, τὸν δ' αὖ- 


(15) Vulg., νοητὴην ἀπέδειξε. Scribo νιχη- 
τὴν, ut in margine codicis Morxani emendatum in- 
veni. Quam lectionem secutus est. Christophorso- 
nus. Certe in veteribus sehedis, et in codd. Savi- 
liano ac Fuketii νιχητήν legitur. 

(16) Ὅσον εἰπεῖν. Christophorsonus vertit, prope 
dixerim, quasi scriptum essel ὡς εἰπεῖν. Ego vero 
nou dubito quin aliud intellexerit £usebius. Nam 
cum tyrannos brevi admodum tempore viguisse 
vellet ostendere, ait eos breviori temporis spa!io 

uam quod ad loquendum requiritur, visos esse, 
Jdem fere est, quod Grxci dicunt, λόγου θἄττον, g« 
nus byperbole Graecis familiare, 


917 


DE VITA CONSTANTINI LIB. 1l. 


——— nn —————— DREEEEEEEEEEEEEMEMMEELIm 


913 


τοῦ θεράποντα θεὸς ὁ εἷς xal μόνος, ἕνα πρὸς πολ- A pietatis vexillum sustulerant. Verum hi quidem 


λοὺς θεϊχῇ φραξάµενος πανοπλἰᾳ (17), τῆς τῶν ἀθέων 
πληθύος δι) αὐτοῦ τὸν θνητὸν ἁποχαθήρας βίον, εὖσε- 
θείας τῆς αὐτοῦ διδάσχαλον πᾶσιν ἔθνεσι χατεστίσα- 
το, μεγάλῃ βοῇ ταῖς πάντων ἀχοαῖς(18) µαρτυρόμενον, 
τὸν ὄντα θεὺν εἰδέναι, τὴν δὲ τῶν οὐδαμῶς ὄντων 
ἀποστρέφεσθαι πλάνην. 


cum momento temporis exslilissent, momento quo- 
que ac dicto citius exstincti sunt. Famulum autem 
suum Deus qui unus est ac solus, cum solum ad- 
versus multos divina armatura muniisset, ejusque 
opera orbem terrarum impiorum hominum multi- 
tudine liberatum repurgasset, cultus sui magistrum 


universis gentibus constituit; clara voce cunctis audientibus testiantem , se verum quidem Deum 
agnoscere, falsorum autem numinum errorem aversari. 


ΚΕΦΑΛΛΛΙΟΝ GQ*. 
"Ot. θεοῦ μὲν δοῦΊος dv, ἐθνῶν δὲ νιχητής. 
Καὶ ὁ μὲν οἷα πιστὸς xal ἀγαθὸς θεράπων, τοῦτ' 
ἔπραττε xa ἐχήρυττε, δοῦλον ἄντιχρυς ἁποχαλῶν καὶ 
θεράποντα τοῦ παµθασιλέως ὁμολογῶν ἑαυτόν ' θεὸς 


CAPUT VI. 


Quod Dei quidem famulus, gentium aulem victor 
[uerit. 


Et hic quidem tanquam bonus ac fidelis servus 
id egit ac praedicavit, servum se palam nominans, 


δ) αὐτὸν ἐΥγύθεν ἀμειδόμενος, χύριον χαθίστη xai B summique Regis famulum se fateri non erubescens, 


δεσπότην, νιχητην ve µόνον τῶν ἐξ αἰῶνος abzoxpa- 
πόρων, ἅμαχον xai ἀήττητον εἰσαεὶ, νικῶν τε τρο- 
παΐοις (19) βασιλέα τοσοῦτον, ὅσον οὐδεὶς ἀχοῃ τῶν 
πάλαι πρότερον μνημονεύει γενέσθαι’ οὕτω μὲν θεο- 
φιλη xal τρισµαχάριον, οὕτω δὲ εὐσεθῃ xal πανεν- 
δαίμονα, ὡς μετὰ πάσης μὲν ῥᾳστώνῆς πλειόνων ἢ 
ἔμπροσθεν χατασχεῖν ἐθνῶν, ἄλυπον δὲ τὴν ἀρχὴν 
εἰς αὐτὴν χαταλΏξαι τελευτἠν. 


Deus vero protinus ipsum remuneratus, dominum 
ac victorem, solumque ex omnibus qui unquam 
fuerunt imperatoribus, semper invictum atque ia- 
superabilem praestitit : et ob victorias ac tropaea 
tantum imperatorem eum efífecit, quantum nemo 
unquam superiori memoria ullum exstitisse recor- 
datur. Adeo felicem et Deo charum, adeo pium ae 
fortunatum, ut plures quidein gentes ac nationes 


quam priores imperatores sub ditionem suam redegerit; imperium vero omni molestia vacuum ad 


exiremum usque diem obtinuerit. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Z. 
Πρὸς Κῦρον τῶν Περσῶν βασιλέα, καὶ ἈΑ.λέξαν- 
δρον τὸν Μακεδόγα σύγχρισις. 


CAPUT VII. 


Comparatio ejus cum Cyro Persarum et Alexandro 
Macedonum rege. 


Περσῶν μὲν δὴ Κῦρον παλαιὸς ἀνυμνεῖ λόγος πε- C Cyrum Persarum regem prz cunctis qui uRquame 


ριφανήη ἀποφανθῆναι τῶν πώποτε. "AXX ἐπεὶ μὴ 
ταῦτα, τέλος 0 ἐχρῆν µακχαρίου [ἀνυμνεϊῖν], φα- 
olv (20) αὐτὸν οὐκ αἴσιον, αἰσχρὸν δὲ xal ἑπονείδι- 
στον ὑπὸ γυναιχὸς θάνατον ὑποστῆναι. Μακεδόνων 
Αλέξανδρον Ἑλλήνων ἅδουσι παΐῖδες, µυρία παντοίων 
ἐθνῶν γένη χαταστρέφασθαι, θᾶττον δ ἣ συντελέσαι 
εἰς ἄνδρας, ὠχύμορον ἀποθῆναι, χώµοις ἀποληφθέντα 
καὶ µέθαις. Δύο μὲν οὗτος πρὸς τοῖς τρώάχοντα τὴν 
πᾶσαν ζωὴν ἐνιαυτοῖς ἐπλήρου ' τούτων δὲ τὴν τρί- 


(17) Vulg., παγοπ.1ἰᾳ παντευχίᾳ. Alterutrum 
vocabulum redundat. Ac prius mihi videtur esse 
scholion. In codice Fuk. deest παντευχίᾳ. Paulo 
post scribendum puto δι αὐτοῦ τὸν θνητὸν &mo- 
χαθήρας Biov, ut legitur in schedis Regiis et in li- 
br. Savil. ac Fuk. Porro codex Εικ. habet τὸν 
θνητῶν. 

(18) Vulg., Ταῖς πάντων ἀρεταῖς. Scribendum 


est ἀχοαῖς , quod Christophorsonus non vidit. Certe D 


in veteribus schedis ἀχοαῖς superscriptum ο 
eadem manu, Scribo etiam µαρτνρόµενον, ut habet 
codex Fuk. 

(19) Vulg., Νικῶντα τροπαίοις. Lego νικῶν τε 
τροπαίοις βασιλέα τοσοῦτον. etc. In schedis Περίΐς 
hic locus ita. suppletur ad marginem, εἰσαεὶ νι- 
χῶντα, τροπαίοις τε τοῖς χατ᾽ ἐχδρῶν διὰ παντὸς 
Φαιδρυνόµενον. Codex Fuk. nihil mutat, nisi quod 
conjuuctiouem addit hoc modo : xaY εἰσαεὶ νι- 
χῶντα. 

(20) Vulg. 'AAA' ἐπεὶ uà ταῦτα τέλος ὃ ἐχρῆ» µα- 
xpov φασίν. Variis modis hunc locum restituere ag- 
gressi sunl viri docti, ut patet ex eorum emendatio- 
uibus quz? ad marginem editionis Genevensis, et in 
codice Morxano ascript sunt. Alii enim ita scriben- 
duin esse conjecerunt : Ἐπεὶ μὴ ταῦτα, τέλος δὲ χρὴ 
σχυπεῖν µακαρίου, φασὶν αὑτήν, etc. Alii vero sic 
eiiendarunt :. ᾽Αλλὰ τὰ τελενταῖα τοῦ βίου εἶχε μὴ 


eaxstitlerint enituisse velus narrat historia. Verum 
ille nequaquam felicem exitum vitz, imo turpem 
409 potius atque. ignominiosum sortitus esse dici- 
tur , utpote a muliere interfectus. Alexandrum Mace- 
donum regem innumerabiles gentes domuisse. prae- 
dicant Greci: sed priusquam ad virilem ztatem 
pervenisset, comessationibus et temulentia confe- 
ctum, immatura morte periisse, Et bic. quidem 
duorum ac triginta annorum spatio tolius vitz 


ταῦτα χοσμοῦντα" τέλος yàp οὐχ ὡς ἐχρῃν, υὐδ' ἐπὶ 

αχρὸν, οὐμενοῦν οὐδ' αἶσιόν φασιν αὐτὸν, αἰσχρὸν 
3 , eie. Quain quidem lectionem secutus est Chri- 
stophorsopys, ut ex interpretatione ejus apparet. 
ln codice tamen Mor:zano paulo aliter emendatur 
hic locus in hunc modum : Αλλ' ἐπεὶ μὴ ταῦτα 
elye χοσμοῦντα, τέλος οὐχ ὡς,..., οὐδ' ἐπὶ μακρὸν, 
οὐμενοῦν οὐδ' αἴσιον αὐτὸν φάσχει...... χέναι αἱ- 
σχρὸν δέ, etc. Ex quibus lacunis suspicari quis 
non immerito possit, hanc esse scripti cujusdam 
codicis lectionem. Et posterior qu'dem lacuna 
nullo negotio sic suppleri potest, αὐτόν φασιν &ayn- 
xévat, Sed cum haec omnia mendis scateanl, nec 
quidquam boni ex iis elici possit, malim equidem 
ea expungere. His certe reseclis, sensus est 
apertissimus hoc modo : ᾽Αλλά φασιν αὐτὸν οὐχ 
αἴσιογ, etc. quod etiam in versione mea sum secu- 
tus. Idem ante nos fecerat Joannes Portesius, qui 
hos Eusebii libros De vita Constantini, primus La- 
tino sermone interpretatus est. In schedis Regiis, 
post verba illa τέλος δ᾽ ἐχρῆν μαχροῦ, ad marginem 
Ίβο adduntur, βίου σκοπεῖν, Codex Fuk. hunc lo- 
cum eodem prorsus modo scriptum exhibet, quo, 
liber Morei ac Turnebi.— Lectionem admisimus 
quam exhibet Heipichenii receéusio Lipsiensis. Epit. 


919 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


mE UMUIMMEMMSIUMEIMSTURTETEEILUI TUTUP 


920 


cursum absolvit; quorum non plus quam tertiam Α την αὖ πλέον (21) 6 tc βασιλείας περιώριζε. χρόνος. 


partem tempus regni illius sibi vindicat. Grassatus 
autem est per czedes instar fulminis, gentes atque 
urbes integras absque ullo ztatis discrimine crude- 
liter servituti subjiciens. Sed cum vixdum in ipso 
. &elatis flore ageret, et amasium suum lugeret, mors 
repente superveniens, illum improlem , nulla stirpe, 
nulla fundatum domo, in externo et hostico agro, 
ne humanum genus diutius vastaret, exstinxit, 
Mox regnum ejus varia in meinbra divulsum est, 
singulis ejus ministris partem sibi rapere atque 
auferre contendentibus. Verum bic quidem ob hu- 
jusinodi mala laudibus effertur. 

CAPUT VIII. 

Quod orbem propemodum universum subegerit. 


Noster vero imperator ex eo :etatis anno regnare B 


orsus est, quo Macedo ille decessit. Ac vitze quidem 
spatium duplo majus habuit quam ille, regni vero 
triplo longius. Carterum cum exercitum suum man- 
suetis ac modeslis religionis praeceptis munivisset, in 
Britanniam quidem el in eos qui in ipso habitabant 
Oceano ad solis occasum longe lateque diffuso, si- 
gna intulit. Scytbiam vero universam, quz sub ipso 
septentrione posita, in plurimas gentes et nomine 
et moribus discrepantes dividitur, suo adjunxit 
imperio. Jam vero cum ad extremos meridiei fines 
imperium propagasset, ad ipsos nimirum Blemmyas 
et JEthiopas : eos quoque qui ad solis ortum inco- 
luut, iu suam ditionem redigendos putavit. Denique 
ad ultimos usque continentis terminos, hoc est ad 


ἑχώρει δὲ δι) αἱμάτων, ἀνῆρ σχηπτοῦ δίχην ἀφειδῶς 
ἔθνη xai πόλεις ὅλας ἠθηδὸν ἐξανδραποδιξόμενος. 
"Αρτι δὲ μικρὸν ἀνθούσης αὐτῷ τῆς ὥρας (22) χαὶ τὰ 
παιδιχὰ πενθοῦντι, δεινῶς τὸ χρεὼν ἐπιστὰν, ἅτε- 
χνον, ἅῤῥιζον, ἀνέστιον, ἐπ᾽ ἀλλοδαπῆς xal πολεμίας 
αὐτὸν, ὡς ἂν μὴ εἰς μαχρὸν λυµαίνοιτο τὸ θνητῶν 
γένος, Ἠφάνιζεν. Αὐτίχα δ' ἢ βασιλεία χατετέµνετο, 
τῶν θεραπόντων ἑχάστου μοῖράν τινα παρασπῶντος 
καὶ διαρπάζοντος ἑαυτῷ. ᾽Αλλ’ ὁ μὲν ἐπὶ τοιούτοις 
ἀνυμνεῖται χοροῖς. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Η.. 

"Oct τῆς οἰκουμέγης πάσης σχεδὸν ἐχράτησεν. 

'O δ' ἡμέτερος βασιλεὺς ἐξ ἐχείνου μὲν Ίρχετο, 
ἐξ οὗπερ ὁ Μακεδὼν ἑτελεύτα, ἑδιπλασίαζε δὲ τῷ 
χρόνῳ τὴν ἐχείνου ζωἣν, τριπλάσιον δ᾽ ἐποιεῖτο τῆς 
βασιλείας τὸ μῆχος. Ἡμέροις Υέ τοι χαὶ σώφροσι 
θεοσεθείας παραγγέλµασι τὸν αὑτοῦ φραξάµενος 
στρατὸν, ἐπῆλθε μὲν τὴν Βρεττανῶν xal τοὺς Ev αὑτῷ 
οἰκοῦντας ὠχεανῷ τῷ κατὰ δύοντα ἥλιον (30) περι- 
οριζομένῳ, τό τε Σχνθιχὸν ὑπηγάγετο xdv, ὑπ' αὐτῇ 
ἄρχτῳ µυρἰοις βαρθάρων ἑξαλλάττουσι γένεσι τεµνό- 
μενον. "Hon δὲ χαὶ µεσημθρίας ἐπ᾽ ἔσχατα τὴν ἀρχὴν 
ἐχτείνας, εἰς αὐτοὺς Βλέμμνάς τε χαὶ Αἰθίοπας ' οὐδὲ 
τῶν πρὺς ἁνίσχοντα ἦλιον ἀλλοτρίαν ἐποιεῖτο τὴν 
κτῆσιν. Ἐπ᾽ αὑτὰ 6b τὰ τῆς οἰχουμένης ὅλης τέρµα- 
τα, Ἰνδῶν µέχρι τῶν ἐξωτάτω, τῶν περιχύκλῳ (34) 
περιοίχων τοῦ παντὸς τῆς Υῆς τῷ Bio στοιχείου, 


extremos Indos et circumsitos undique populos, C φωτὸς εὐσεθείας ἀχτῖσιν ἐχλάμπω», εἶχεν ὑπηχόους 


euncios mortales qui universum terrarum orbem 
incolunt, splendidissimis pietatis radiis illustrans, 
yegulos, prafectos et satrapas gentium barbararum 
sibi obnoxios ac subditos habuit : qui sua sponte 
et cum gaudio ipsum salutabant, et legatos cum mu- 
neribus ad 410 eum mittebant, ejusque notitiam 
atque amicitiam plurimi zstimabant. Adeo ut eum 


(21) A9 π.ἰέον. Scribendum videtur οὐ πλέον, 
quam lectionem secutus est Portesius. Christo- 
phorsonus autem sic interpretatus est quasi legeretur 

μιχρῷ πλέον. Certe Alexander Magnus duodecim 
annis et ainplius regnavit, qui aliquanto plus ef- 
flciunt quam tertiam partem duorumac triginta 
aunorum, si res ad calculum exigatur. Verum ora- 
tores qui amplificandis rebus student non ila 
exacte loquuntur. Itaque Eusebius recte dixit οὐ 

ον. 

(22) Vulg., ἀνθούσης αὑτῆς τῆς ὥρας. Nemo 
est, qui non videat scribendum esse αὐτῷ της ὥρας, 
ut in Morzi libro etiam adnotatum est. In veteri- 
bus schedis legitur αὐτοῦ. Sed liber Fuk. habet 
αὐτῷ. Sed et paulo post scribenduin τῶν θεραπόν- 
των ἑκάστου. ΕΙ in line capitis lego ἐπὶ τοιούτοις 
ἀνυμνεῖται χαχοῖς, quanquam scripti codices nihil 
variant, lu. codice Fuk. scriptum inveni τῶν θερα- 
πόντων ἑχάστου, μοῖράν τινα παρασπῶντος, Γ0- 
εσας quai ut in. vulgatis editionibus περισπῶν- 


ος. 

(25) Vulg., τῷ κατὰ δύοντα ἢ.λιον. In. manu- 
scripto Regio et Fuk. disjunctim scribitur : τῷ 
χατὰ δύοντα Ίλιον, rectius sine dubio, Sic infra 
cap. 41, ubi de provinciarum exsultatione loquitur : 
"E0vn τε πἀνθ) ὅσα ὠχεανῷ τῷ κατὰ δύοντα Ίλιον 


vip 5 
περ“ωρίσετο, ln codice Regio legitur etium Βρεττα- 


ἅπαντας τοπάρχας, ἐθνάρχας xal σατράπας βαρθά- 
pov ἐθνῶν, ἐθελοντὶ ἀσπαςομένους χαὶ χαίΐροντας, 
τοῖς τε παρ αὑτῶν δώροις (20) διαπρεσθενοµένους, 
καὶ τὴν πρὸς αὐτὸν γνῶσίν τὲ καὶ φιλίαν περὶ πλεί- 
στου ποιαυµένους, ὥστε χαὶ γραφαῖς εἰχόνων αὐτὸν 
παρ αὐτοῖς τιμᾷν, ἀνδριάντων τε ἀναθήμασι, μόνον 
τε αὐτοχρατόρων παρὰ τοῖς πᾶσι Κωνσταντῖνον γνω- 
νῶν, rectius quam in vulgatis editionibus, Neque 
aliter codex Fuk.; contra vero paulo post, ubi vul- 
gatze editiones scribunt βλέμμυας, idem codex Fuk. 
habet βλέµνας, non imale, ut notavi ad Aui. Mar- 
cellinum. 

(94) To» περικύκ.ῳ. Scribendum est, τῶν xv- 
Χλῳ περιοίχων τοῦ παντὸς τῆς γῆς στοιχείου, τῷ 
Bp, φωτὸς εὐσεθείας ἀχτῖσιν ἐχλάμπων. Ac voces 


D quidem illas τῶν χύχλῳ περιοίχων, etc. Portesius 


ad Indos retulit. Sic enim vertit : Indos extremos 
usque terre undique circumjectos, Sed non puto 
hanc esse mentem Eusebii. Neque enim veteres 
geographi, Indos orbis terrarum ambitum circum- 
colere unquam dixerunt. Hispani quidem avorum 
memoria, terrarum partem recens sibi coguita:m et 
patefactam, Indiam Occidentalem appellarint. γε- 
rum illi id pro arbitrio suo fecere. Proinde in Eu- 
sebii nostri loco scribendum puto τῶν τε XUxAo 
περιοίχων, etc., vel potius nibil mutandum. Seusus 
enim est, Constantinum a meridie ad septen- 
trionem, et ab occasu ad ortum, quaquaversum 
cunctià hominibus Christum przdicasse. 

(25) Τοῖς τε παρ) αὐτῶν δώροις. In. veteribus 
schedis hic locus ita suppletur ad margiuei, τοῖς 
τε παρ) αὐτῶν ξενίοις τε xai δώροις, etc. Et paulo 

ost in. iisdem schedis legitur, παρ) αὐτοῖς πᾶσι 
ωνσταντῖνον γνωρίζεσθαι. 


Ly 


91 


βασιλικοῖς προσφωνήµασι τὸν ἑαυτοῦ θεὸν ἀνεχήρυττε 


σὺν παῤῥησίᾳ τῇ πάση. 


DE VITA CONSTANTINI LIB. I. 
ρἰζεσθαἰ τε xal βοᾶσθαι. Ὁ δὲ xal µέχρι τῶν τῇδε, A in sua quisque provincia partim imaginibus, partim 





932 


statuis publice dedicatis honoraret : solusque ex imn- 
peratoribus Constantinus , ubique terrarum notissi- 


mus esset ac celeberrimus. Igitur ad has usque gentes regiis allocutionibus Deum suum cum ornni li- 


beriate pradicavit. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ €&. 


"Ott υἱὸς BactAéoc εὐσεδοῦς, xádl vloic BaciAsvot 
xacéAu:s τὴν ἀρχήν». 


Εἶτ οὗ λόγοις (26) μὲν τοῦτ) ἔπραττεν, ἀφυστέρει 
δὲ τοῖς ὄργοις διὰ πάσης δὲ χωρῶν ἀρετῆς, παντοίοις 
εὐσεθείας χαρποῖς ἐνηθρύνετο, µεγαλοφύχοις μὲν 
εὐεργεσίαις τοὺς γνωρίµους χαταδουλούµενος, χρατῶν 
δὲ νόµοις φιλανθρωπίας, εὐλνιόν τε τὴν ἀρχὴν xgl 
σηλύευχτον ἅπασι τοῖς ἀρχομένοις χατεργαζόμενος, 


CAPUT IX. 
Quod, pii imperatoris filius, imperium filiis reliquit. 


C:eeterum non id verbis quidem przstitit, re au- 
tem ipsa frustratus est. Sed in omni genere virtu- 
tis semet exercens, variis pietatis 1ructibus abun- 
davit, amicos quidem ingentibus beneliciis sibi 
devinciens , subditos vero clementi:e legibus mode- 
rans, οἱ imperium suum placidum cunctis atque 


εἰσότε λοιπὸν μαχραῖς περιόδοις ἑτῶν χεχµηχότα B optabile exhibens, donec post longa annorum cur- 


αὐτὸν θείοις ἄθλων ἀγῶσι, βραθείοις ἀθανασίας ὃν 
ἑτίμα, θεὸς ἀναδησάμενος, θνητῆς &x βασιλείας ἐπὶ 
τὴν παρ᾽ αὐτοῦ ψυχαῖς ὁσίαις τεταμιευμένην ἀτελεύ- 
τητον ζωὴν µετεστήσατο, τριττὴν παίδων vovv τῆς 
ἀρχῆς διάδοχον ἑγείρας. Οὕτω δὴ xaX θρόνος τῆς βα- 
σιλείας πατρόθεν μὲν εἰς αὐτὸν χατῄει, θεσμῷ δὲ 
φύσεως, παισὶ xal τοῖς τούτων ἐχγόνοις ἑταμιεύετο, 
εἰς ἀγήρω τε χρόνον οἷά τις πατρῷος ἐμηχύνετο χλη- 
ρος. θεὸς μὲν οὖν αὑτὸν χαὶ σὺν ἡμῖν ἔτι ὄντα τὸν 
µακάριον θεοπρεπέσιν ὑψώσας τιμαῖς, καὶ τελευτῶντα 
χοσµήσας ἑξαιρέτοις τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ πλεονεχτήµασι, 
γένοιτ ἂν αὐτοῦ xal γραφεὺς, πλαξὶν οὐρανίων στηλῶν 
τοὺς τῶν αὑτοῦ κατορθωµάτων ἄἅθλους (27) ἆνατι- 
θείς. 

ptor fuerit idoneus; quippe qui certamina illius 
secraverit. 

KEOAAAION T. 


Περὶ τοῦ καὶ ἀναγχαίαν εἶναι xal ψὶυχωφεΊη τὴν 
ἱστορίαν ταύτην. 


Ἐμοὶ δ᾽ εἰ χαὶ τὸ λέγειν ἐπάξιόν τι τῆς τοῦ ἀνδρὸς 
µαχαριότττος ἄπορον τυγχάνει, τό τε σιωπᾶν ἁσφα- 
λὲς xal ἀχίνδυνον, ὅμως ἀναγκαῖον, μιμήσει τῆς 
θνητῆς σκιαγραφίας, τὴν διὰ λόγων εἰχόνα τοῦ θεο- 
φιλοῦς ἀναθεῖναι µνἠμῃ, ὄχνου χαὶ ἁργίας ἁφοσιου- 
µένους (28) ἔγχλημα. Αἰσχυνοίμην γὰρ ἂν ἑμαυτὸν (29), 
εἰ μὴ τὰ χατὰ δύναμιν, x3v σμικρὰ T) ταῦτα xal εὖ- 
τελη, τῷ ὑπερθολῇ εὐλαβείας θεὸν τετιµηχότι συµόθα- 
λοῦμαι. Οἶμαι δὲ χα) ἄλλως βιωφελὲς xal ἀναγχαῖον 
ἔσεσθαί pot τὸ γράμμα, περιλαμθάνον βασιλιχῆς 
µεγαλονοίας πράτσεις, zo τῷ παμθασιλεῖ χεχαρισµέ- 
ας. Ἡ γὰρ οὐχ αἰσχρὸν, ἹΝέρωνος μὲν τὴν μνήμην 
καὶ τῶν τούτου μαχρῷ χειρόνων ὀυσσεθῶν τινων xal 


ricula, Deus quem coluerat, variis illum certa- 
minibus defessum . immortalitatis praemiis remu- 
neratus, ex mortali regno ad immortalem vitam 
sanctis animis apud se preparatam transtulit ; 
trium liberorum sobole, «ui in. imperio ei succe- 
derent, excitata. ln. hunc igitur modum imperia- 
lis dignitas à patre quidem transmiasa ad ipsum 
pervenit; jure autem natur: liberis ac nepotibus 
servata, et in perpetuum deinceps tanquam pa- 
terna quaedam haereditas propagata est. Ac Deus 
quidem ipse, qui beatissimum illum principem adbuc 
nobiscum in terris agentem divinis honoribus subli- 
mavit, eumdemque morientem eximia quadam prz- 
rogativa dignitatis ornavit, solus vitz illius scri- 


resque praeclare gestas in coelestibus tabulis con- 


CAPUT X. 


Quod historia hac necessaria, et ad formandos 
mo;es ulilis sit. 


Ego vero tametsi tanti quidem viri felicitate di- 
gnum quidpiam dicere difficile adinoum esse in- 
telligam, silere autem tutum ac periculo vacuum : 
necessarium  nibilominus puto piissimi j principis 
imaginem, exemplo mortalis picture, verborum 
coloribus expressam ad sempiternam posterorum 
memoriam consecrare, ut desidi: alque inertiae 
crimen A411 a nobis depellamus. Me enim profecto 
puderet mei ipsius, nisi omnem meam industriam 
ac facultatem, licet adinodum levis sit atque exigua, 
in hunc qui divinum Numen summa observantia 
veneratus est, conferrem. Sed et ad communem 
hominum vitam utile, mihique in primis necessa- 


(36) Εἶτ᾽ οὗ .tópotc. Ab his verbis caput orditur D Savil. et Fuk., scribitur ἀφοσιουμένους. Est autem 


Regius codex, quei nos libenter secuti sumus. 
Codex quoque Fuk. qui singulis capitibus suos titu- 
los solet przfigere, ab iisdem verbis caput exordi- 
tar. Eamdem denique sectionem reperi in veteribus 
schedis bibliothecz Megiaz. 

(27) Κατορθωμάτων ἄθλους. Deest vox. àvazi- 
θείς, quam in Morzi libro ad marginem ascriptam 
inveni. In schedis autem Regiis post vocem ἄθλους, 
liec adduntur ad marginem, el; μαχροὺς ἐγχαράτ- 
των αἰῶνας. Quse profecto nequaquam rejicienda 
mihi videntur, sive ex conjectura, ex alio eg- 


. . ^ 
ae αν ΗΝ 


dice deprompta sint. Codez 






ειθείς. 
(28) Vulg. Ἄρωσι 


h:c oratio σολοιχοφανῆς. Dicendum enim erat 
ἀφοσιουμένῳ, si emendate loqui voluisset. |n vete- 
ribus schedis legitur ἀφωσιωμένου, et νῳ su- 
perseriptum est. 

(29) Αἰσχυνοίμη» γὰρ ἂν ἐμαυτόν. Vox épgav- 
τόν ἱγταπδρυδίιὰ esse videlur, et inferius collocanda 
hoc modo, αἰσχυνοίμην γὰρ ἂν, εἰ μὴ τὰ χατὰ τὴν 
ἑμαυτοῦ δύναμιν, etc. Paulo post lego ex codice 
Fuk. Tip ὑπερθολῇ εὐλαθείας θεὸν τετιµηχότι, vel si 
malis τῷ δι᾽ ὑπερῥολήν. Ín veteribus schedis biblio- 

ocus.ita suppletur ad marginen : Τῷ 








Bel v. | equidem valde probo. 


925 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 


994 


rium hoc opus fore confido, quo generosissimi im- Α΄ ἀθέων τυράννων, ἀόχνων εὐτυχῆσαι συγγραφέων, ot 


peratoris res gest», summo omnium imperatori 
Deo accepte, comprebenduntur. Quomodo enim 
turpe non fuerit, Neronis quidem et aliorum impio- 
rum tyrannorum qui longe illo deteriores fuerunt, 
snemoriz non defuisse diligemtissimos scriptores, 
qui mala argumenta eleganti sermone exornantes, 
numerosis historiarum voluminibus condiderunt : 
'nos vero silere, quibus Deus ejusmodi imperatorem 
qualem nulla unquam zetas vidit nancisci, et in ejus 
conspectum, notitiam ac colloquium pervenire conces- 
'sit? Quamobrem si cuiquam alteri, nobis certe prx- 
cipue convenit, ut tot actanta quie audivimus bona, 
iis nuntiemus, quorum mentes bonorum operum 
exemplo ad amorem Dei excitantur. Quippe alii qui- 
dem vitam hominum minime gravium, et res gestas 
*d morum emendationem prorsus inutiles, aut gra- 
tía, aut odio quorumdam, aut ad doctrine sue 
ostentationem scribere aggressi, turpissimorum fia- 
gitiorum narrationem magnifieo verborum apparatu 
aliter quam decuit amplificarunt, iis qui singulari 
Dei beneficio malorum expertes fuerant, pessimorum 
operum et qux oblivione ac tenebris involvi debue- 
rant, magistros se przebentes, -At nobis oratio qui- 


δὴ φαύλων ὑποθέσεις δραµάτων ἑρμηνείᾳ κομφῇ 
χαλλωπίσαντες, πολυθἰθλοις ἀνέθηχαν ἱστορίαις, ἡμᾶς 
δὲ σιωπᾶν, οὓς θεὸς αὐτὸς τοσούτῳ συγχυρῆσαι βα- 
σιλεῖ, olov ὁ σύμπας οὐχ ἱστόρησεν αἰὼν (50), εἰς ὄψιν 
τε χαὶ γνῶσιν αὐτοῦ, xal ὁμιλίαν ἐλθεῖν κατηξίωσεν; 
Διὸ προσήχοι (61) ἂν eU τισιν ἄλλοις, xal ἡμῖν αὑτοῖς, 
ἀγαθῶν ἄφβονον ἀχοὴν χηρύττειν ἅπασιν, olg ἡ τῶν 
χαλῶν µίµησις πρὸς τὸν θεῖον ἔρωτα διεγείρει τὸν 
πὀθον. Οἱ μὲν γὰρ (39) βίους ἀνδρῶν οὐ σεμνῶν, xal 
πράξεις πρὸς Ἠθῶν βελτίωσιν ἁλυσιτελεῖς, χάριτι τῇ 
πρὀς τινας f| ἀπεχθείᾳ, τάγα δὲ που xal πρὸς ἐπίρει- 
ξιν τῆς σφων αὑτῶν παιδεύσεως συναγαγόντες, 
χόμπῳ ῥημάτων εὐγλωττίας, αἰσχρῶν πραγμάτων 
ὑφηγήσεις οὐκ εἰς δέον ἐξετραγῴδησαν, τοῖς μὴ µε- 
τασχεῖν τῶν χαχῶν xatà cv εὐτυχήῆσασιν, ἔργων 
οὐκ ἀγαβῶν, AX MO χαὶ σχότῳ σιωπᾶσθαι ἀξίων 
δ.δάσκαλοι χαταστάντες. Ἐμοὶ δὲ ὁ μὲν τῆς φράσεως 
λόγος, εἰ χαὶ πρὸς τὸ μέγεθος τῆς τῶν δηλουµένων 
ἐμφάσεως ἑἐξασθενεῖ, φαιδρύνοιτο γοῦν ὅμως xat df) 
τῇ τῶν ἀγαθῶν πράξεων ἀπαγγελίᾳ (59): ἢ δἐγε τῶν 
θεοφιλῶν διηγημάτων ὑπόμνησις οὐχ ἀνόνητον, ἀλλὸ 
xaX σφόδρα βιωφελῃ τοῖς τὴν φυχὴν εὖ παρεσχενα. 
σµένοις ποριεῖται τὴν ὄντευξιν. 


dem ipsa quamvis suscepli operis magnitudini prorsus impar sit, sola tamen pulcherrimorum facino- 
rum narratione illustrari posse videtur. Ipsa vero operum Deo acceptorum commemoratio, iis utique 
qui animum recte comparatum habuerint, non inutilem sed in primis fructuosam lectionem preebitura est. 


CAPUT XI. 


Quod sola Constantini gesta qua ad pielatem pertinent 
narraturus sit. 

Itaque quamplurima alia quz de hoc principe 
parrari possunt : conflictus et praelia, fortia facíi- 
nora atque victorias, tropza ac triumphos de ho. 
Stibus partos, et qux przterea ad singulorum uti- 
litatem ab eo constituta sunt ; leges ad subditorum 
419 et reipublice commodum latas ; alios denique 
plurimos principatus labores ab. eo exantlatos, qui 
in omnium ore ac memoria versantur, pr:etereun- 
dos mili nunc esse arbitror : quippe cum instituti 
operis argumentum adinoneat me, ut ea sola qux 
ad Dei cultum pertinent, dicendo ac scribendo per- 
sequar. Ctelerum. cum hzc ipsa numero pene ἱπ[- 
nita sint , ex iis qux? ad notitiam nostram pervene- 
runt,opportunissima quz:que duntaxat , el postero- 
rum memoria dignissima seligens, quam potero 
brevissime exponam : siquidem tempus ipsum hanc 
deinceps licentiam nobis concedit, ut beatissimi 


. (30) Οὐχ ἱστόρησεν alor. In codice Regio scri- 

bitur οὐχ ἑστόρησε χρόνος. 
91) Διὸ προσήκοι. Ab his verbis cap. 11 in- 

choaut codd. ftegius et Fuk. et schedze Regize. 

($2) Οἱ μὲν γάρ. Scriptores illos intelligit, qui 
Nerouis et aliorum tyrannorum res gestas memo- 
ria mandaverant, de quibus paulo ante locutus est. 
Recte. ergo Christophorsonus vertit : nam illi, etc. 
Portesius vero interpretatur : Nam alii quidem, etc., 
quod ferri potest. 

($3) Vulg., ἐπαάβγελίᾳ. Magis placet altera 
lectio quam in veteribus schedis inveni, ἁπαγγε- 
Àlg. lta certe codd, Fuk.: et Savilii. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΛ’. 


"Ott µόνας tà * Κωνσταντίνου vor ἱστόρησεν θεο 
φιεῖς πράξεις. 

Τὰ μὲν οὖν πλεῖστα xat βασιλικἁ τοῦ τρισµακχαρίου 
διηγήματα (55), συµθολάς τε xaY παρατάξεις πολέ- 
pov, ἀριστείας τε xal νίχας, xal τρόπαια τὰ χατ᾽ 
ἐχθρῶν, θριάµθους τε ὁπόσους Ίγαγε, τά τε πρὸς τὸ 
συμφέρον ἑχάστου διωρισµένα, νόµων τε διατάςεις, 
ἃς ἐπὶ λυσιτελείᾳ τῆς τῶν ἀρχομένων πολιτείας συν- 
ετάττετο, πλείστους «' ἄλλους βασιλιχῶν ἄθλων ἀγῶ- 
vae, τοὺς 65 παρὰ τοῖς πᾶσι μνηµονξυοµένους, παρ- 
Ίσειν µοι δοχῶ, τοῦ τῆς προχειµένης ἡμῖν πραγµα- 
τείας σχοποῦ μόνα τὰ πρὸς τὸν θεοφιλῃ συντείνοντα 
βίον λέγειν τε xaX γράφειν ὑποθάλλοντος. Μνυρίων δ' 
ὅσων ὄντων xal τούτων, τὰ χαιριώτατα xaX τοῖς μςθ᾽ 
ἡμᾶς ἀξιομνημόνευτα τῶν εἰς ἡμᾶς ἑλθόντων ἀνα- 
λεξάµενος, τούτων αὐτῶν ὡς οἷόν τε διὰ βραχυτάτων 
ἐχθήσομαι τὴν ὑφήγησιν' τοῦ χαιροῦ λοιπὸν ἐπιτρέ- 
ποντος ἀχωλύτως παντοἰίαις φωναῖς τὸν ὡς ἀληθῶς 
µαχάριαν ἀνυμνεῖν, ὅτι μὴ τοῦτο πράττειν ἑξην πρὸ 


(54) Tov τρισµακαρίου διηγήµατα. |i veteribus 
Schedis superscriptui est oxpacryfjuaza, quod non 
robo. Nam Eusebius hoc loco opponit τὰ BacuUtxà 
ιηγήµατα — Constantini, τοῖς θεοφιλέσι διηγ/- 
pact, ut patet ex fine superioris capitis. Et regios 
quidem actus ait se consulto pretermittere. Quos 
quidein bifariam dividit, in bellicos scilicet et pa- 
cis, Solus vero sibi dicendos proponit actus eos, qui 
ad religionem pertinent. Porro in schedis Regiis 
post verba illa θριάµθους τε ὁπόσους fvays, luec 
adduntur ad marginem, τά τε xav' εἰρήνην αὑτῷ 
πρὸς τὴν τῶν χοινῶν διόρθωσιν, πρός τε συµφέ- 
pov, eic. Qux inihi videntur esse probze nota. 


οσο. εξξ.ᾱ.,ι,σωσωὺωὺυςωώωᾶἒωμωμυμ.ςμ μι LL 00 


925 


DE VITA CONSTANTINI LIB. I. 


936 


τούτου τῷ μὴ µακαρίζειν (35) ἄνδρα πρὸ τελευτῆς διὰ A principis laudes quovis orationis genere libere prz- 


τὸτῆς τοῦ βίου τροπῆς ἄδηλον παρηγγέλθαι. Κεχλή- 
σθω δὲ Θεὸς βοηθὸς, οὐράνιός τε συνεργὸς ἡμῖν 
ἐμπνείτω Λόγος. Ἐξ αὐτῆς δ' ἤδη πρώτης ἡλικίας 
τοῦ ἀνδρὸς ὧδέ mr τῆς Υραφῆς ἁπαρξώμεθα. 


dicemus. Nam antea quidem id facere nequaquam 
licebat, propterea quod vetitum est ae quemquam 
ante obitum ob incerlas vite mutationes beatum 
pronuntiemus *. Proinde Deum adjutorem invoco, 


ac celeste ejus Verbum precor, ut in hoc opere ospirare mihi velit. Ordiar autem a prima illius 


setate in hunc modum. 


ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ ΙΡ’. 
"Οτι ὡς Μωῦσῆς ἐν οἴχοις cvpárrov. drecgázn 
Κωγσταντίγος. 

:Παλαιὰ (56) κατέχει φήμη, δεινά τινα γένη τοράν- 
νων τὸν Ἑδραίων καταπονῆσαι λεὼν, θεὺν δὲ τοῖς 
χαταπονουµένοις εὐμενῆ παραφανέντα, Μωῦσέα προ- 
φήτην, ἔτι τότε νηπιάκοντα, µέσοις αὐτοῖς τυραννι- 
χοῖς olxotg τε xal χόλποις τραφῆναι, xai τῆς παρ᾽ 
αὐτοῖς μετασχεῖν προνοΏσαι σοφίας. Ὡς δ᾽ ἐπιὼν ὁ 
χρόνος τὸν μὲν εἰς ἄνδρας ἐκάλει, δίχη δ᾽ ἡ τῶν ἁδι- 
χουµένων ἀρωγὸς τοὺς ἁδιχοῦντας µετῄει, τηνιχαῦτα 
ἐξ αὐτῶν τυραννιχῶν δωµάτων προελθὼν 6 τοῦ Θεοῦ 
προφήτης, τῇ τοῦ χρείττονος διηκονεῖτο βουλῇ, τῶν 
μὲν ἀναθρεφαμένων τυράννων ἔργοις καὶ λόγοις ἆλ- 
λοτριούμενος, τοὺς δ' ἀληθεῖ λόγῳ σφετέρους ἁἆδελ- 
φούς τε χαὶ συγγενεῖς ἀποφαίνων γνωρίµους * xá- 
πειτα θεὺς αὐτὸν χαθηγεµόνα τοῦ παντὸς ἔθνους 
ἐγείρας, Ἑδθραίους μὲν τῆς ὑπὸ τοῖς ἐχθροῖς Ἠλευθέ- 
ρου δουλείας, τὸ C$ τυραννιχὸν γένος θεπλάίοις µετ- 
Ἄρχετο δι αὐτοῦ κχολαστηρίοις. Φήμη μὲν αὕτη 
παλαιὰ, μύθου μὲν σχήµατι τοῖς πολλοῖς παραδεδο- 
µένη, τὰς πάντων ἀχοὰς ἐπλήρου, νυνὶ δὲ ὁ αὐτὸς 
xai ἡμῖν Ocbz, µειζόνων f| κατὰ μύθους θαυμάτων 
αὑτοπτικὰς θέας, νεαραῖς bycov πάσης ἀγοῆς ἆληθε- 


στἐρας δεδώρηται. Τύραννοι μὲν γὰρ οἱ χαθ᾽ ἡμᾶς, σ 


τὸν ἐπὶ πάντων θεὸν πολεμεῖν ὡρμημένοι, τὴν αὐτοῦ 
χατεπόνουν Ἐχκλησίαν, µέσος δὲ τούτοις Κωνσταντῖ- 
vos, ὁ μετ ὀλίγον τυραννοχτόνος, παῖς ἄρτ. νέος, 
ἁπαλὸς, ὡραῖός *' ἄνθους ἰούλοις, οἷά τις αὐτὸς ἐχεῖ- 
vog ὁ τοῦ Θεοῦ θεράπων, τυραννικαῖς ἐρῆδρευσεν 
ἑστίαις ' o0 μὴν χαὶ τρόπων τῶν ἴσων, χαίπερ νέος 
ὢν, τοῖς ἀθέοις ἐχοινώνει. Εἶλκε γὰρ αὐτὸν ἐξ ἐχεί- 
νου (57) θείῳ Ηνεύματι φύσις ἀγαθὴ πρὸς τὸν εὐσεδῃ 
xai θεῷ χεχαρισµένον βίον. οὐ μὴν άλλα λαὶ ζηλος 
ἑνηγε πατριχὸς, ἐπ᾽ ἀγαθῶν µιµήσει τὸν παῖδα mpos- 
καλούμενος. Πατὴρ γὰρ ἣν αὐτῷ, ὅτι 68 χαὶ ἄξιον 
ἐν χαιρῷ τούτῳ τὴν μνήμην ἀναξωπυρῆσαι, περιφα- 
νέστατος τῶν xa9' ἡμᾶς αὐτοχρατόρων Κωνστάντιος. 
Οὗ πέρι (58) τὰ τῷ παιδὶ φέροντα xóspov, βραχεῖ 
λόγῳ διελθεῖν ἀναγχαῖον. 


CAPUT χι. 


Quod Constantinus in tyrannorum edibus, sicut 
Moyses, educatus si:. 


Vetus narrat historia gentem Hebraeorum a s:e- 
vissimis olim tyrannis oppressam (uisse, Deumque, 
cum oppressos benigno ac propitio vultu respexis- 
sel, providisse ut propheta Moses qui tum adhuc 
infans erat, in: mediis tyrannorum zdibus et in ipso 
eorum gremio educaretur, omnemque qus apud 
illos erat sapientiam perdisceret. Postea vero cum 
ile progressu temporis ad virilem pervenisset zia 
tem, et divina justitia qua oppressis opitulari solet, 
poenas ab iniquis tyrannis exposceret ; tunc Dei 
propheta ex ipsis tyrannicis profectus :xdibus, di- 
vine voluntati ministerium suum exhibuit. Et 
ipsos quidem tyrannos a quibus fuerat educatus, 
re ac verbis aversatus est, eos vero qui revera fra- 


wes et. cognati erant, amicos ac familiares elegit. 


Posth:ec Deus cum illum totius gentis ducem con- 
stituisset, Hebrxos quidem acerbissima apud hostes 
servitute liberavit : tyrannorum autem genus ce- 
litus inflixis suppliciis ejus opera ultus est. Vetus, 
inquam, hzc historia, instar fabulze a multis acce- 
pta, omnium aures mortalium implevit, Nunc vero 
idem nobis Deus majora omnibus fabulis A413 mi- 
racula ipsis oculis spectare concessit ; quod genus 
speclaculi apud eos qui recens viderunt, omni au- 
ditione fide dignius habetur. [Nostra enim aetate ty- 
ranni quidem qui adversus Deum summum οἱ)” 
nium regem bellum movere instituerant, ejus Ec- 
clesiam graviter oppresserunt. Constantinus veros 
qui postea. tyrannorum interfector fuit, dum adhuc 
adolescens esset οἱ juvenili lanugine decorus, iu 
medio illorum, ut quondam ille Dei famulus Moses, 
in ipsis tyrannorum zdibus subsedit. Neque tamen 
eosdem cum impiis mores , tametsi admodum ado- 
lescens, sectatus est. Quippe jam inde ab illa xtate, 
egregia indoles divino Spiritu impulsa, ipsum ad 
piam Deoque acceptam vitam incitabat. Sed et pa- 


D tris :emulatio stimulos admovebat, qua ad virtutis 


et bonorum actuum imitationem juvenis provocabatur, Pater siquidem ei fuit (nam et hujus memo 
riam opportune renovare congruum est) Constantius, imperatorum nostri temporis nobilissimus. 
De quo nonnulla qu: ad filii commendationem pertinent, breviter a nobis exponenda sunt. 


! Eccli. xi, 50. 


(60) To μὴ µακαρίζειν, Intelligit locum qui ha- 
betur in Ecclesiastici c. i, Πρὸ τῆς τελευτῆς μὴ 
µαχάριζε unó£va. 

(56) Vulg. 'H πα.Ίαιά. Codd. Regius et Ευ]. sine 
articulo scribunt παλαιὰ κατέχει φήμη, et sic in 
schedis : quod quidem magis redolet Éusebianum 
stylum. Mox lego δεινἁ μὲν γένη. Recte autem Sa- 
vilius ad initium hujus capitis adnotavit : Huc usque 
, progmium. 


(33) ElÀxe γὰρ αὐτὸν ἐξ ἐχείνου. Christoplor- 
sonus et Portesius has voces ἐξ ἐχείνου interpre- 
tati sunt, quasi subaudiretur τοῦ τρόπον. Ego ἐξ 
ἐχείνου idem esse ceuseo ac jam (um, ab eo [επι- 
pore. Πτα et Museulus. . 

(98) Vulg., Αὖ περί. Scribendum cst sine dubio 
οὗ πέρι, quod idem valet ac περὶ οὗ. Atque ita le- 

itur in schedjs Reglis, et jn eedice Savilii. Codex 
uk. οὗπερ hà dv uc? 







927 
CAPUT Xil. 


De patre ejus Constantio, qui Christianos, ut Diocle- 
tianus et Maximianus, persequi noluit. 


Cum imperium Romanum a quatuor Augustis 
regeretur, hic diversum a collegis suis vitz institu- 
tum zmulatus, solus cum Deo rerum omnium mo- 
deratore pacem firmavit. llli enim ecclesias Dei 
expugnare adorti, solo zquarunt, et oratoria una 
cum ipsis fundamentis aboleverunt. Hic vero a ne- 
faria illorum impietate puras manus atque integras 
servavit, nec se ullatenus eorum similem przestitit. 
Et illi quidein Dei cultorum tam virorum quam mu- 
lierum cxdibus, tanquam civili quodam bello pro- 
vincias sibi subjectas polluerunt. Hic vero animum 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 


OEMEEMEEEEMEEMMEHZLEELLELLELELECELÉECELELECLEELTEEIETELTELZETELZLSÓÍTÍTÍEZTTÍÁTÁTÓTÍTTTTÍ | L11111 1111] 111111111] ^1 


- 


928 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ H'*. 
Περὶ Κωνσταγντίου τοῦ zatpóc αὐτοῦ, μὴ àvao xo- 
µένον τῶν περὶ AuxAnziavór καὶ Μαξιμιανὸν, 
xal Μαξέντιον, ὥστε διῶξαι τοὺς Χριστιανούς. 


Τεττάρων γάρ τοι τῆς Ῥωμαίων αὐτοχρατοριχῆς 
χοωκυνούντων ἀρχῆς, μόνος οὗτος ἀχοινώνητον τοῖς 
ἄλλοις περιθαλλόμενος τρόπον, τὴν πρὸς τὸν ἐπὶ 
πάντων θεὸν φιλίαν ἑσπένδετο. Οἱ μὲν γὰρ τὰς ἑχ- 
χλησίας τοῦ Θεοῦ πολιορχίᾳ δῃοῦντες, ἐξ ὕψους εἰς 
ἔδαφος χαθῄρουν, αὐτοῖς θεµελίοις τοὺς εὐχτηρίους 
ἀφανίζοντες οἴχους ' ὁ δὲ τῆς τούτων ἐναγοῦς δυσσε- 
θείας χαθαρὰς ἐφύλαττε τὰς χεῖρας, wrap µηδα- 
μῶς αὐτοῖς ἐξομοιούμεγος. Καὶ οἱ μὲν ἐμφυλίοις θεο- 
σεθῶν ἁνδρῶν τε xal γυναικῶν αφαγαῖς τὰς ὑπ 
αὐτοῖς ἑπαρχίας ἐμίαινον, ὁ δὲ τοῦ µύσους ἁμίαν- 


ab hujusmodi scelere purum atque inviolatum B τον (39) τὴν ἑαυτοῦ συνετήρει φυχἠν. "Kal οἱ μὲν 


semper servavit. Illi coacervatis impiissimz super- 
stitionis malis, seipsos primum, ac deinde subditos 
omnes nequissimorum dx:monum fraudibus manci- 
parunt. Hic profundissim:e pacis intra imperii sui 
fines auctor ac signifer, subditis suis permisit ut 
absque ulla molestia divino cultui inservirent. De- 
nique illi cunctos mortales gravissimis exaetioni- 
bus opprimendo, vitam illis minime vitalem ct 
ἆ]1{ quavis morte acerbiorem przstiterunt. So- 
lus Constantius placidum ac tranquillum principa- 
tum suum subditis exhibens, paterna quadam cura 
ac sollicitudine eos fovit. Porro cum alie quoque 
innumerabiles hujus viri virtutes ab omnibus prx. 
dicentur, uno et altero ejus facinore commemorato, 
ex quibus conjectura fieri possit de iis qux silen- 
tio praetereuntur, ad propositum nobis scribendi ar- 
gumentum transgrediemur. 
[CAPUT XIV. 


Quomodo Constantius, exprobrata ipsi a Diocletiano 
paupertate, &rarium. impleverit, et postea. collato- 
ribus pecuniam reddiderit. 


Cum hic princeps crebris hominum sermonibus 
celebraretur, quod mitis esset ac placidus, quod 
optimus Deique amantissimus ; quodque ob incre- 
dibilem erga subditos indulgentiam, nullam pecu- 
niam in thesauris reconditam haberet, imperator 
is qui tunc temporis supremum imperii gradum ob- 
tinebat, missis ad eum quibusdam hominibus, objure 


συγχύσει καχῶν εἰδωλολατρείας ἐχθέσμου, σφᾶς (40) 
αὐτοὺς πρότερον, χᾶπειτα τοὺς ὑπηχόους ἅπαντας, 
πονηρῶν δαιμόνων πλάναις χατεδουλοῦντο, ὁ δὲ ei- 
ρήνης βαθυτάτης τοῖς ὑπ αὑτοῦ βασιλευομένοις ἑἐξ- 
άρχων, τὰ τῆς εἰς θεὸν εὐσεθείας ἄἅλυπα τοῖς οἰχείοις' 
ἑθράθευεν. ᾽Αλλὰ xal πᾶσι μὲν ἀνθρώποις βαρυτά- 
τας εἰσπράζεις ἐπαιωροῦντες οἱ ἄλλοι, βίον ἀθίωτον 
αὑτοῖς xaX θανάτου χαλεπώτερον ἑπήρτων, μόνος δὲ 
Κωνστάντιος ἄλυπον τοῖς ἀρχομένοις xat γαληνὴν 
παρασχευάσας τῆν ἀρχὴν, πατριχῆς χηδεµονίας iv 
οὐδενὶ λείπουσαν τὴν ἐξ αὐτοῦ παρεῖχεν ἐπιχουρίαν. 
Μυρίων δὲ xet ἄλλων τοῦ ἀνδρὸς ἀρετῶν παρὰ τοῖς 
πᾶσιν ἁδομένων, ἑνὸς καὶ δευτἐρου μνημονεύσας χατ- 
ορθώµατος, τεχμηρίἰοις τε τούτοις τῶν σιωπωµένων 
χρησάµενος, ἐπὶ τὸν προχείµενον τῆς γραφῆς σχο- 
πὸν διαθἠσοµαι. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι4’. 

Ὅπως Κωνστάντιος ὁ πατὴρ ὀνειδισθεὶς πεγίαν 
ὑπὸ Διοχ.ητιαγοῦ, καὶ τοὺς θησαυροὺς π.ή- 
σας, ἀπέδωκε xdJuv τοῖς προσενγεγκοῦσι τὰ 
χρήματα. 

Πολλοῦ óh λόγου περιτρέχοντος φήµῃ ἀμφὶ τοῦδε 
ποῦ βασιλέως, ὡς ἤπιος, ὡς ἀγαθὸς, ὡς τὸ θεοφιλὲς 
ὑπεράγαν χεκτηµένος, ὡς δι ὑπερθολὴν φειδοῦς τῶν 
ὑπηχόων, οὐδὲ θησαυρός τις αὐτῷ τεταµίευτο χρη- 
µάτὠν, βασιλεὺς ὁ τηνικαῦτα τὸν πρῶτον τῆς ἀρχῆΏς 
ἐπέχων βαθμὸν, πέµψας αὑτῷ χατεµέμφετο τὴν τῶν 
χοινῶν ὁλιγωρίαν, πενίαν τ' ἐπωνείδιξε, δεῖγμα τοῦ 


gavit ejus in. republica gerenda negligentiam : et p λόγου παρέχων, τὸ μηδὲν αὐτὸν ἐν θησαυροῖς &nó- 


paupertatem ipsi probro vertit, hoc maxime argu- 
mento fidem dictis faciens, quod nihil in thesauris 
reconditum hoberet. At ille eos qui ab imperatore 
venerant rogavit, ut apud se aliquantisper morari 
vellent. Deinde ex omnibus provinciis qux ipsius 


(39) Ὁ δὲ τοῦ µύσους ἁμίαντον. Scribendum 
videtur ὁ δὲ τούτου τοῦ μύσους. lisdem fere verbis 
usi sunt Donatistze in libello precum quem Coustan- 
tino imperatori obtulerunt : cujus exemplar refert 
Optatus in lib, 1: « Rogamus te, Constantine impera- 
tor, quoniam de genere justo es; cujus pater inter 
ceteros imperatores persecutionem non exercuit : 
, et ab hoc scelere immunis est Gallia. » 

(40) Vulg., ἐκθέσμους φωνάς. Deest verbum 
προστιθέντες, aut aliud Simile. Nec omittenda cest 


θετον χεκτῆσθαι. 'O δὲ τοὺς παρὰ βασιλέως fjxovsas 
αὐτοῦ µένειν παραχελευσάµενος, τῶν ὑπ' αὑτὸν τοὺς 
ἀμφιλαφή πλοῦτον χεχτηµένους. ἐξ ἁπάντων τῶν 
ὑπὸ τῇ βασιλείᾳ συγχαλέσας ἐθνῶν , χρημάτων ἔφη 
δεῖσθαι, xal τοῦτον εἶναι χαιρὸν by ᾧ προσήκειν 


viri docti conjectura, quam ad marginem libri Mo- 
rani ascriptam inveni : nempe legendum sibi 
videri διὰ τὰς τῆς εἰδωλολατρείας ἐκθέσμους φω- 
νάς. Turnebus vero ad oram sui codicis emendavit 
ἐχθέσμοις φωναῖς, perinde ac Savilius. Verum in . 
schedis Regiis supra vocem φωνάς emendatur ' 
σφᾶς' quam emendationem reliquis prafero. Seri- 
bo igilur, καὶ οἱ μὲν συγχύσει χαχῶν εἰδωλολατρείας 
ἐχθέσμου, σφᾶς αὑτούς, ete. In codice Fuk. scriptum 
est ἐχθέσμοις φωναῖς. 


929 


ἑνδείζασθαι βασιλέα. Τοὺς δ) ἀχούσαντας, ὥσπερ εὖ- 
xiv ταύτην (41) ix μαχροῦ θεµένους, τὴν ἀγαθὴν 
ἑνδείξασθαι προθυµίαν, σὺν τάχει τε xal σπουδῇ, 
χρυσοῦ τε xai ἀργύρου, xal τῶν λοιπῶν χρτµάτων 
τοὺς θησαυροὺς ἐμπλῆσαι, τῇ τοῦ πλείονος ὑπερθάλ- 
λοντας ἀλλήλους φιλοτιµίᾳ' τοῦτό τε πρᾶξαι σὺν φαι- 
δροῖς καὶ μειδιῶσι προσώποις. Ob δὴ Ὑενομένου, 
Κωνστάντιος τοὺς παρὰ τοῦ μεγάλου βασιλέως (49) 
αὐτόπτας Ὑενέσθαι τῶν θησαυρῶν ἐχέλευσεν. EIO' 
ὧν ὄψει παρέλαδον, τὴν μαρτυρἰαν προσέταττε (45): 
καὶ νῦν μὲν ἀθροῖσαι παρ) ἑαυτῷ ταῦτα, πάλα: δ' 
αὐτῷ παρὰ τοῖς τῶν χρημάτων δεσπόταις, ola 6i 
ὑπασπισταῖς παραθηχοφύλαξι (44), φυλάττεσθαι. 
Τοὺς μὲν οὖν θαῦμα χατεῖχε τῆς πράδεως ' βασιλέα 


δὲ τὸν φιλανθρωπότατον, μετὰ τὴν “ούτων ὑποχώρτ- D 


σιν, τοὺς τῶν χρημάτων µεταστεβασθα: χυρίους, 
πάντα b' ἀπολαθόντας, οἴχαδε φάνα. ἀπιέναι, κατ- 
έχει λόγος, πειθοῦς xal ἀγαθῆς εὐνοίας τοὺς ἄνδρας 
ἀποδεξάμενον. Μία μὲν ἵδε φιλανθρωπίας δεῖγμα 
Φέρρυσα τοῦ δηλουμένου πρᾶξις, θατέρα δὲ τῆς πρὸς 
τὸ θεῖον ὁσίας (45) περιέχοι ἂν ἐμφανη µαρτυρίαν. 


DE ΥΙΤΑ CONSTANTINI LIB. 1. 
Exastov, αὐτοπροαίρετον εὖνοιαν πρὸς τὸν σφῶν A imperio parebant convocato opulentissimo quoque, 





920 


se pecunia opus habere iis significavit, lancque 
occasionem oblatam esse, qua suam quisque erga 
principem benevolentiam sponte declarare deberet. 
llli vero, utpote qui jampridem in votis habuissent, 
ut suum erga illum studium testificandi aliquando 
offerretur occasio, hoc audito, confestim auro, ar- 


genio ac reliquis opibus thesauros ejus compleve- 


runt : ambitiose certantes inter se, ut se inviceni in 
largiendo superarent : idque ]Φιο atque hilari vultu 
omnes przstitere. Post hec Constantius bomines a 
seniore Augusto ad se missos, thesaurorum suorum 
spectatores esse jussit, eL ea quz vidissent renun- 
tiare. Se quidem in przsentiarum hzc apud se con- 
gregasse : czterum ea jampridem apud ipsos do- 
minos tanquam apud fidos depositarum opum cu- 
stodes sibi servari. Et hi quidem admiratione 415 
hujus rei perculsi sunt : humanissimus autem prin- 
ceps past eorum discessum opum dominos accivisse 
dicitur : et obsequio illorum ac studio erga. se ma- 
gnopere laudato, jussisse ut cunctis opibus suis re- 
ceptis domum reverterentur. lloc igitur unum illius 


principis facinus est, quo singularis ejus humanitas perspicue declaratur. Alterum facinus illustre ejus 


erga l'eum pietatis indicium przbet. 
ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ ΙΕ’. 
Περὶ τοῦ ὑπὸ τῶν ἆλλων διωγμοῦ. 
Ἠλαννον μὲν γὰρ ἁπανταχοῦ γῆς τοὺς θεοσεθεῖς 
εξ ἐπιτάγματος τῶν χρατούντων οἱ xav' ἔθνος &o- 
χοντες ' ἐξ αὐτῶν Ob βασιλείων οἴχων ὁρμώμενοι 
πρὠτιστοι πάντων τοὺς ὑπὲρ εὐσεθείας ἀγῶνας οἱ 
θεοφιλεῖς διῆλθον μάρτυρες, πῦρ xat σίδηρον, xaX θα- 
λάττης βυθοὺς, πάντα τε θανάτου τρόπον προθυµό- 
τατα διαχαρτεροῦντες, ὡς ἐν βραχεῖ τὰ πανταχοῦ 
βασίλεια (46) θεοφιλῶν χηρεῦσαι ἀνδρῶν᾽ ὃ δὴ xat 
μάλιστα τῆς τοῦ Θεοῦ ἐπισχοπῆς ἑρήμους τοὺς 
ὁρῶντας εἱργάνετο. 'Ομοῦ γὰρ τῷ τοὺς θεοσεθεῖς 
ἐλαύνειν, xaX τὰς ὑπὲρ αὐτῶν ἐξεδίωχον εὐχάς. 


CAPUT XV. 
De persecutione ab aliis concitata. 

Przsides proviuciarum per universum orbem vl- 
ros divino cultui deditos imperatorum jussu perse- 
quebautur. Primique omnium ex ipsis imperialibus 
palatiis: progressi Dei amantissimi martyres, pro 
religione certamina obierunt, ignem et gladios 
marisqce altissimos gurgites, et cuncta mortis ge- 
nera alacri animo perpessi. Adeo ut brevi temporis 
spatio cuncta imperatorum palatia cultoribus Def 
viduata sint. Quo maxime factum est, ut hujus sce- 
leris auctores, Dei presentia atque auxilio orbati 
remanerent, Dum enim cultores divini Numinis per- 


seouuntur, eadem opera precationes pro semetipsis fieri solitas abegerunt. 


(44) Ὥσπερ εὐχὴν ταύτην. lunc locum non in- 
tellexit Christophorsonus, qui θεµένους interpreta- 
tus est s/aluenies, cum εὐχὴν θέἐσθαι, idem sil ac 
vota suscipere. Qua voce ulitur Eusebius alio loco, 
ut infra dicetur, nempe in cap. 22, lib. i1. Rectius 
ergo Portesius hunc locum ita vertit, his auditis, 
ac si de illa ipsa re vota jamdiu suscepissent, ut id 
eveniret, quo se probare nos»ent. Porro supplen- 
dum est hic verbum φασιν post vocem προθυ- 


αν. 

(42) Vulg., παρ) αὐτοῦ βασιλέως. Lego παρὰ 
τοῦ μεγάλου βασιλέως, ut in libro Morzi, Turnebi 
ac Savilii et Fuketii emendatum inveni. Porro µέγαν 
βασιλέα interpretatus sum seniorem Augustum. Sic 
enim in veteribus panegyricis et in ioscriptionibus 
vocatur Diocletianus. ] 

(15) Tiv μαρτυρίαν προσέταττε. In schedis Re- 
giis 3d marginem adduntur hzc verba : Προσέτατ- 
t€ διαχονήσασθαι τῷ πενίαν αὐτῷ χαταµε ἐνῳ' 
ἐπιθέντας τῷ λόγῳ, τὰ μὴ ἀπὸ γοῶν μηδ ἐξ ἀδίχου 
πλεονεξίας εἶναι παρεσχευασµένα. Quis ab erudito 

uopium ex conjectura suppleta esse satis apparet. 
Ego unicum verbum hic deesse existimo παρ- 
tv. Scribo igitur, εἴθ᾽ ὧν ὄψει παρέλαθον, παρέχειν 
μαρτυρίαν προσέταξε. Sic enim Eusebius loqui 
solci. 


. fere civitas erat, qua palatium non haberet, 
. 4 --- e . *y 


(44) Ola δ' ὑπασπισταῖς παραθηκοφύ.Ίαξι. In 
Mor:i libro ad marginem emendatur ofa δὴ πι- 
στοῖς. Verüm nihil opus est hae emendatione. Apud 
veteres enim pecuniz deponebantur intemplis, secu- 
ritatis causa, ibique militum excubiis servabantur, 
ut notat vetus scholiastes Juvenalis, et Lipsius 
in libro De magnitudine Romana. Αά hos igi- 


D tur milites alludit Euscbius. Possunt etiam ύὑπασπι- 


στῶν nomine hic intelligi Palatini qui sacrum zra- 
rium custodiebant. !n schedis Regiis superscriptum 
est eadem manu ὑπὸ πιστοῖς, quod non displicet ; 
codex certe Fuk. habet οἷα δὴ πιστοῖς. 

(49) Vulg. τῆς zpóc τὸ θεῖον αἰσίας. Scribendum 
baud dubie esi ὁσίας, ut in Turnebi libro ad mar- 
ginem emendatum inveni. | 

(46) Τὰ zarcayov βασἰλεια. Adverbium hoc 
πανταχοῦ, non sine causa ulrumque interpretem 
turbavit, ut ex eorum interpretatione colligitur. 
Verum anünadvertere debuerant, palatium dupli- 
citer sumi. Interdum enim sumitur pro curia seu 
curte principis. Quo sensu quatuor duntaxat erant 
Uinc teinporis palatia, pro nuimero scilicet impera- 
torum. Iuterduin vero palatium dicitur quzvis zedes 
in qua imperator solet habitare. Et hoc sensu plu- 
rima erant palatia {η orbe Bomauo. Nulla euim 





92! 
CAPUT XVI. 


Quomodo Constantinus simulans se simulacra colere 
eos quidem qui sacrificare parati essent caxpulerit : 
illos vero qui se Christianos profieri  maluissent, 
in palatio retinuerit. 


Soli Constantio sapiens quoddam consilium venit 
in mentem. Ác res quidem ipsa quam gessit, mira- 
hilis est auditu, factu tamen longe admirabilior, 
Palatinis omnibus qui in ipsius aula militabant, ad 
ipsos usque judices in summis potestatibus constitu- 
tos, data eligendi utrum mallent facultate, hanc 
conditionem detulit, ut siquidem d:iemonibus sacri- 
ficassent, manere ipsis in palatio et consuetis ho- 
noribus frui liceret ; si vero id facere renuisssent, 
ab ipsius aditu excluderentur, et ab ipsius notitia 
ac familiaritate remoti discederent. Cum ergo uni- 
versi bifariam dirempti essent, aliusque in banc, 
alius in illam partem discessisset , el uniuscujusque 
propositum ac sententia explorata fuisset: tunc 
eximius princeps consilium suum quod bhacienus là- 
tuerat, detegens, 416 illorum quidem timiditatem 
ac nimium sui ipsorum amorem condemnavit : hos 
vero ob devotam divino Numini conscientiam ma- 
gnopere probavit. Λο deinde illos quidem tanquam 
Dei proditores, ne principis quidem obsequio di- 
gnos judicavit. Nam quomodo, inquit, fidem erga 
principem suum servaturi surit, qui erga Deum per- 
fidi esse deprehenduntur ? Itaque ejusmodi viros a 
regiis edibus procul ablegandos esse censuit. lllos 
vero quos Deo dignos esse veritatis ipsius testimo- 
nio constaret, eodem erga principem animo futuros 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Il. — HISTORICA. 


953 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Iq. 
Ὅπως Κωνστάντιος ὁ sqctpelóuXoAatpeiar σχη- 
paricápevoc, τοὺς uiv θύει θέ-οντας éE- 
έδα.Ίε, τοὺς δὲ ὁὀμο.Ἰογῆσαι προθεµέγους εἶχεν 
ἐν zaAacíq. 

ἩΜόνῳ δ᾽ ἄρα Κωνσταντίῳ σοφἰα τις (AT) ὑπεισῄει 
λογισμοῦ * xal πρᾶγμα πράττει παράδοξον μὲν ἀχοῦ- 
σαι, πρᾶξαι δὲ θαυμασιώτατον. Tol; γὰρ ὑπ) αὐτῷ 
βασιλιχοῖς (48) ἅπασι μέχρι χαὶ τῶν ἐπ᾽ ἑἐξουσίας 
ἀρχόντων αἱρέσεως προταθεἰίσης, σύνθημα δίδωσιν, 
3| θύσασι τοῖς δαἰμοσιν, ἐξεῖναι παρ) αὐτῷ µένειν xal 
τῶν συνήθων µεταλαγχάνειν τιμῶν, f] μὴ τοῦτο πρά- 
ξασι, τῶν πρὸς ἑαυτὸν ἀποχεχλεῖσθαι παρόδων, ἑξω- 
θεῖσθαί τε xal ἀποχωρεῖν τῆς αὐτοῦ γνὠώσεώς τε xat 
οἰκειότητος. Ἐπειδὴ οὖν διεχρίνοντο εἰς ἀμφότερα, οἱ 
μὲν ὡς τούσδε, οἱ δ᾽ ὡς ἐχείνους µεριζόμενοι, Ἰλέγχετό 


B τε ὁ τῆς ἑχάστου προαιρέσεως τρόπος, ἐνταῦθα λοιπὸν 


ὁθαυμάσιος τὸ λεληθὸς τοῦ σοφίσµατος ἀποχαλύψας, 
τῶν μὲν δειλίαν καὶ φιλαυτίαν χατεγίνωσγε, τοὺς δὲ τῆς 
πρὸς τὸν θεὸν συνειδήσεως εὖ µάλα ἀπεδέχετο. Κᾱ- 
πειτα τοὺς μὲν, ὡς ἂν θεοῦ προδότας, μηδὲ βασιλέως 
εἶναι ἀξίους ἀπέφαινε' πῶς γὰρ ἄν ποτε βασιλεῖ 
πίστιν φυλάξαι (49), τοὺς περὶ τὸ χρεῖττον ἁλόντας 
ἀγνώμονας ; διὸ xal βασι);,κῶν οἴχων μακρὰν ἑλαύ- 
νεσθαι δεῖν τούτους ἑνομοθέτει ' τοὺς δὲ πρὸς τῆς 
ἀληθείας µαρτυρηθέντας Θεοῦ ἀξίους, ὁμοίους xai 
περὶ βασιλέα εἰπὼν ἔσεσθαι, σωματοφύλαχας χαὶ 
αὐτῆς βασιλείας φρουροὺς χατέταττεν, ἓν πρώτοις 
xax (50) ἀναγκαίοις φίλων τε xat οἰχείων χρῆναι qfj- 
σας τοὺς τοιούτους δεῖν περιέπειν, xal μᾶλλον αὐτοὺς 
ἢ μεγάλων ταμεῖα θησαυρῶν περιπολλοῦ τιμᾶσθαι, 


esse affirmans, protectores atque imperii ipsius eustodes constituit; ejusmodi homines inter precipuos 
amicorum et inaxime necessarios habendos esse dicens, multoque pluris zstimandos quam maximarum 


opum thesauros. 
CAPUT XVII. 


De affectu et amore ejusdem Consiantii erga Chri- 
stum. 


Hujusmodi fuit Constantini pater, sicut a nobis 
breviter indicatum est. Qualis autem exitus vitz 
illi contigerit, cum se talem erga Deum przestitisset, 
quantumque discrimen inter illum et reliquos iin- 
perii consortes is quem coluerat Dens esse voluerit, 
quisquis rem ipsam attentius expenderit, facile co- 


modi palatia seu domus regi: erant sub dispositione 
quorumdam olficialium, qui cura palatiorum voca- 
bantur, de quibus mentio fit in Notitia imperii 
Romani. Hzc igitur palatia intelligit Eusebius. Sed 
et villas publicas seu regias intelligi puto, quas 
curabant Czsariani. 

(47) Σοφία τις. Post h»c verba in schedis Regiis 
voX εὐσεθοῦς ad marginem additur eleganter * co- 
ela τις εὐσεθοῦς ὑπεισῄει λοχισμοῦ. 

(48) Vulg. τοῖς γὰρ ὑπ᾿ αὐτοῦ βασι.ικοῖς. Lego 
ὑπ αὐτῷ, ut estin Fuk. et Morzi libro, id est Pa- 
latinis omnibus sub ipso militantibus, ipsisque adeo 
iudicibus qui in potestate erant constituti. Potestas 
proprie dicitur de majoribus judicibus, cujusmodi 
erant prefecti praetorio. Sic infra cap. 28, et apud 
Socratem in lib. 1n, cap. 12, de Philippo prafecto 
praetorio. Sed et iu Gestis purgationis Caciliani, 
Agesilaus officialis JEliano proconsuli ita dicit : Po- 
tesias (tua eic. Vide qua supra notavi ad lib. v 
Historiarum. 

(49) Πῶς γὰρ ἄν ποτε BactAet πἰστιν φυ.]άξαι. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IZ. 
Περὶ τῆς ce«Aoxplecov αὐτοῦ προαιρέσεως. 


Αλλ' οἷος μὲν (53) ὁ Κωνσταντίνου πατὴρ µνημυ- 
νεύεται, ὡς ἐν βραχέάσι δεδήλωται. Ὁποῖον ὃ αὐτῷ 
voupüs περὶ τὸν θΘεὸν ἀποδειχθέντι παρηχολούθτσε 
τέλος, xaX ἓν πόσῳ τὸ διαλλάττον αὐτοῦ τε xal τῶν 
κοινωνῶν τῆς βασιλείας ὁ πρὸς αὐτοῦ τιμηθεὶς θεὸς 
ἔδειξε, µάθοι ἄν τις τῇ νῶν πραγμάτων τὸν νοῦν 


In codice Regio ad latus horum verborum hujusmodi 
nota apponitur «p. Similem notam supra notavi- 
mus in lib. x Historie Ecclesiastice, in oratione 
illa pauegyrica, dicta in dedicatione Ecclesiz Tyri : 
nisi quod littera illa cui p in(igitur, hic undique 
conclusa est. Quo magis adducor, ut credam hanc 
notam esse c. et e et significare φρόντισον, id est, 
altende, cogita. Additur autem hzc nota locis, qui 
habent aliquam difficultatem. Verbi gratia hoc loco 
lectorem morari potest novitas hujus locutionis 
πῶς γὰρ ἂν φυλάξαι, nisi sciat supplenduin δυνα- 
τὸν εἴη. 

(50) Ev πρώτοις xni. Codex Regius scriptum 
habet : ἐν πρώτοις τε ἀναγχαίοις etc. Quod autem 
sequitur χρῆναι δεῖν, pleonasmus est familiaris Eu- 
sebio. Sic enim locutus est in libris Historiarum, 
ul probe memini. 

(94) 'AA4" οἷος μέν. Novi capitis sectionem hic 
fecimus, Regii codicis auctoritatem seculi, cui con- 
sentit codex Fuk. cum veteribus schedis. 


C4. 


T U——MÁARSENEREEEEEE 


955 


DE VITA CONSTANTINI LIB, I. 


f24 


ἐπιστήσας φύσει. Ἐπειδὴ yàp βασιλικῆς ἀρετῆς δο- A gnoscet. Postquam enim multa regis virtutis indl- 


χίμια μαχρῷ δεδώχει χρόνῳ, µόνον μὲν Θεὸν τὸν 
ἐπὶ πάντων (ὅ9) εἰδὼς, τῆς S τῶν ἀθέων κατεγνω- 
xb; πολυθεῖας, εὐχαῖς τε ἁγίων ἀνδρῶν τὸν αὐτοῦ 
περιεφράξατο οἶκον, εὐσταλῆ τὸ λοιπὸν καὶ ἀτάραχον 
τὴν ζωὴν διαπρέγαι (53): olov αὐτὸ τὸ δὴ μακάριον 
εἶναι φασι (54), τὸ µήτε πράγματα ἔχειν, µήτε ἄλλῳ 


παρέχειν. Οὕτω δῆτα τὸν πάντα τῆς βασιλείας χρό- ^ 


vov εὐσταθῇ καὶ γαλήνιον αὐτοῖς παισὶ καὶ γαμετῇ 
συν οἰχετῶν θεραπείᾳ, πάντα τὸν αὐτοῦ οἶκον EV τῷ 
βασιλεῖ θεῷ καθιέρον, ὡς μηδὲν ἀποδεῖν Ἐκκλησίας 
Θεοῦ τὴν ἔνδον v αὐτοῖς βασιλείοις συγκροτουµένην 
πληθύν- f| συνῆσαν xat λειτουργοὶ Θεοῦ, ol τὰς ὑπὲρ 
βασιλέως διηνεχεῖς ἐξετέλουν λατρείας, ὅτε παρὰ 
τοῖς πολλοῖς (55) οὐδὲ µέχρι ψιλοῦ ῥήματος τὸ τῶν 
θεοσεθῶν χρηµατίζειν συνεχωρεῖτο γένος. 


cia diutissime prabuisset, unum quidem summum. 
omnium Deum agnoscens, eorum vero qui plures 
deos colerent impietatem. condemnans, et sancto- 
rum hominum precationibus domum suam undique 
munivisset, reliquum deinceps vite lempus expedite 
ac tranquille summa cum gloria exegisse dieitui 
compos ejus felicitatis quam vulgo perhibent in eo. 
positam esse, ut neque ab aliis afliciamur, neque 
alios ipsi afficiamus molestia. Ad hunc igitur mo- 
dum toto imperii rui tempore, quod zequabile per- 
petuo ac placidum fuit, universam familiam, conju- 
gem scilicet ac liberos eum omnibus ministris, uni 
omnium Regi Deo consecravit, adeo ut. multitudo. 
eorum qui in ipsius palatio simul versabantur, 





B nulla re ab Ecclesia Dei differret. Inter quos erant 


etiam ministri Dei, qui centinuis precationibus pro salute principis Deum venerabantur : cum. tamen, 
vulgo apud alios ne ipsum quidem Dei culiorum nomen proferre fas esset. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1Η’. 

"Or: Διοκλητιανοῦ καὶ Μαξιμιανοῦ ἁποδυσαμέ- 
vu, πρῶτος ἦν «οιπὸν Αὔγουστος ὁ Κωνστάν- 
τιος ἐν οὐτεκνίᾳ κομῶν. 

Τούτοις δ' ἐγγύθεν αὐτῷ τὰ τῆς Ex Θεοῦ mapaxo- 
λουθεῖ ἁμοιδῆς, Ost" Ηδη καὶ πρωτείων τῆς αὐτοχρα- 
τορικῆς ἀρχῆς μετασχεῖν. Οἱ μὲν yàp τῷ ypóvo 
προάγοντες, οὐκ οἵδ' ὅπως ὑπεξίσταντο τῆς ἀρχῆς, 
αὐτοῖς ἀθρόας μεταδολῆς μετὰ τὸ πρῶτον ἔτος τῆς 
τῶν Ἐχκλησιῶν πολιορχίας (56) ἐπισκηφάσης, μόνος 
δὲ λοιπὸν Κωνστάντιος πρῶτος Αὔγουστος xal σε- 
θαστὸς ἀνηγορεύετο, τὸ μὲν καταρχὰς τῷ τῶν αὑτο- 
κρατόρων Καισάρων διαδήµατι λαμπρυνόµενος xal 
τούτων ἀπειληφὼς τὰ πρῶτα, μετὰ δὲ τὴν iv τού- 
τοις δοκιµὴν, τῇ τῶν ἀνωτάτω παρὰ Ῥωμαίοις 
ἐχοσμεῖτο «ipi, πρῶτος αεθαστὸς τεττάρων τῶν 
Όστερον ἀναδειχθέντων (57) χρηµατίσας. ᾽Αλλὰ xat 
εὐτεχνίᾳ μόνος παρὰ τοὺς πολλοὺς αὐτοχράτορας 
διήνεγχε, παίδων ἀῤῥένων καὶ θηλειῶν µέγιστον yo- 
piv συστησάµενος. Ἐπειδῇ b πρὸς αὐτῷ λιπαρῷ 
Ύήρᾳ, τῇ κοινῇ φύσει τὸ χρεὼν ἀποδιδοὺς, λοιπὸν 
τοῦ βίου µεταλλάττειν ἔμελλεν, ἐνταῦθα πάλιν ὁ θεὺς 


(9 Θεόν τὸν ἐπὶ πάντων. Deest ὁμολογῶν aut 
quid simile. In schedis Regiis post hacc verba µόνον 
μὲν Θεόν, additur ad margiuem ἐπιγνούς. Turnebus 
vero ei Savilius post vocem ἐπὶ πάντων addunt 
εἰδώς. Sed melior est lectio illa quam ex schedis pro- 
tuli. Nam verbum ἐπιγνούς eleganter oppoaitur ei, 
quod proxime sequilur χατεγνωχώς. In codice Fuk. 
scribitur εἰδώς. . . 

(55) Vulg., Τῆς ζωῆς διαπρέψαι. Henricus Savi- 
lius adoram sui codicis adnotavit, forte addendum 
esse λέγεται. Sed longe melior est emendatio, quam 
jn schedis Regiis ad latus ascriptam inveni, εὖστα- 
λῇ λοιτὸν καὶ ἀτάραχον τῆς ζωῆς διεξήνυε βίον. Co- 


ps Fuk. habet : Εὐσταλη λοιπὸν xat às. τὴν ζωὴν 
t. 


d) Τὸ δὴ µακάριον εἶναί φασι. Alludit ad dic- 
" Epicuri de Deo : Τὸ μαχάριον οὔτε πράγµατα 
Έχει αὐτὸ, οὔτε ἄλλῳ παρέχει, ut refert Nemesius 
cap. 44, Cicero lib. 1 De natura deorum, Laertius 














pag. 795. . ον 
"Ὅτε πι τοῖς πολλοῖς. In schedis Regiis 
NI vox been subnotata est, eL superscribitue 


λοιποῖς, quod is probo. Porro ante bac verba 
[3 [n dede he adduntur ad marginem : Καὶ 


. 4417 CAPUT XVIII. 

Quod. post abdicationem Diocletiani et Mazimiani, 
Constantius primus Augustus (uit, numerosa prole. 
insignis, 

Porroeas ob res non diu posthac mercedem a 

* Deo est consecutus , in tantum ut primum imperii 
locum obtineret, Nam cum seniores Angusti nescio. 

quo pacto imperio sa abdicassent, quz repentina 

mutatio, proximo post ecclesiarum eversionem anno. 

illis contigi olus exinde Constantius primus Au- 

gustus renuntiatus est. Qui initio quidem Czesa- 

rum diademate cum Galerio decoratus, priorem. 

gradum obtinuerat, postea vero cum in 

dignitate egregium sui specimen edidissel, sum- 

mum apud Romanos honoris fastigium adeptus est , 

inter quatuor qui posimodum designati sunt, pri- 

mus Augustus appellatus. Sed et numeros: sobolis. 
przstantia reliquos imperatores superavit , maximo 
liberorum utriusque sexus choro cireumdatus. De- 
nique cum in extrema senectute positus, debijum. 
communi natur persoluturus aique ex hac luce 
migraturus esset, ibi Deus admirabilem potentiam 














ταῦτα παρὰ uów τῷδε συνετελεῖτο. Quam eruditi 
antiquarii conjecturam sequetur, qui volet. Mihi 
quidem haze verba non vi-entur nezessaria. 

(861 Μετὰ τὸ πρῶτον ἔτος τῆς τῶν Εκκλησιῶν 
πο.ιορκίας. Mic locus in primis notandus est. Ex 
eo quippe colligitur, persecutionem ceptam esse 
consulatu Diocletiani octavo, et Maximiani septimo; 
non autem Superiore anno, ut vult Baronius. De 
qua re plurihus disputavi ad lib. vim. Hiscoriarum. 
Cum enim affirmet Eusebius, anno post inclioat: 
persecutionem impp. li ii 
purpuram deposuisse : idque ab illis factui 
constet anno Christi 304, id necessario seq! 
quod dixi, persecutionem scilicet Ρίου 





no Christi tertio ac trecenti 


955 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 


956 


suam ei denuo exhibens, providit ut filiornm ipsius A παραδόξων αὑτῷ ποιητῆς ἀνεφαίνετο ἔργων, μέλ- 


natu maximus Constantinus jamjam morituro ad 
capesseuduim imperium przesto esset. 


CAPUT XIX. 


De filio ejus Constantino, qui adhuc adolescens una 
cum Diocletiano in Palesiinam venit. 


Quippe hic una cum imperatoribus patris sui 
collegis versabatur, et quemadmodum vetus ille Dei 
propheta Moses in medio illorum, sicut jam dixi- 
mus, degebat. Cumque transacta pueritia jam ado- 
lesccnti: annos ingressus esset, summo in honore 
apud supradictos imperatores erat. Cujusmodi nos 
quoque eum vidimus, cum per Palestinam provin- 
ciam transiret una cum seniore Augusto. Ad cujus 


λοντι τελευτᾶν τὸν πρῶτον τῶν παίδων Κωνσταντῖνον 
εἰς ὑποδοχὴν τῆς βασιλείας παρεῖναι οἰχονομησά- 
μενος. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 18", 


Περὶ τοῦ υἱοῦ Κωνσταντίγου, veariov ἅμα Διο- 
proi τὸ πρὶν εἰς IlaJAavccirnv xaparsvo- 
ου. 


Συνῆν μὲν γὰρ οὗτος τοῖς τῆς βασιλείας χοινωνοῖς, 
xaX µέσοις αὐτοῖς, ὡς εἴρηται, κατ αὐτὸν ἐχεῖνον 
τὸν παλαιὸν τοῦ Θεοῦ προφήτην τὰς διατριθὰς 
ἐποιεῖτο. "Hór 6' ἄρτι Ex παιδὸς (58) ἐπὶ τὸν νεανίαν 
διαθὰς, τιμῆς τῆς πρώτης παρ) αὐτοῖς ἠξιοῦτο  οἷον 
αὐτὸν xai ἡμεῖς ἔγνωμεν, τὸ Ἡαλαιστινῶν διερχό- 
µενον ἔθνος, σὺν τῷ πρεσθυτέρῳ τῶν βασιλέων , οὗ 
xai ἐπὶ δεξιὰ παρεστὼς, περιφανέστατος Tfjv τοῖς 


dextram assistens, cunctis qui videndi desiderio B ὁρᾷν θέλουσιν, oló; τε βασιλιχοῦ qpoviuaro; ἐξ 


tenebantur, przstantissimus apparebat, et qui re- 
gie cujusdam celsitudinis animi jam tum indicia 
praeberet. Nam quod ad. pulchritudinem et proce- 
ritatem corporis attinet, nemo erat qui cum illo 
conferri posset. Sed ei virium robore adeo inter 
squales eminebat, ut ab illis etiam formidaretur. 
Animi vero virtutibus 4168 longe illustrior quam 
dotibus corporis fuit. Ac primum quidem modestia 
animum exornavit : deinde humanioribus disci- 
plinis, et tum innata prudentia, tum sapientia di- 
vinitus infusa non mediocriter eum excoluit. 


CAPUT XX. 


Conitantinus propter. Diocletiani εἰ Galerii insidias 
ad patrem reverlitur. 


At imperatores illius temporis, cum adolescen- 
tem viderent generosum ac fortem, magnumque et 
excelso animo przditum, invidia simul ac metu ob 
jd torqueri cepere. Itaque tempus opportunum 
eaptabant, ut malo atque ignominia juvenem affi 
cerent, Id juvenis cum intellexisset (quippe insidiae 
semel atque iterum ei comparate, Dei nutu detecte 
fuerant) fuga salutem sibi quaesivit ; magnum illum 
prophetam Mosem inhoc etiam imitatus. Porro Deus 
idi omnibus illum adjuvit; providentia sua sic cun- 
cia disponens, ut patri ad successionem imperii 
prosto esset. 


ἐχείνου τεχµήρια παρέχων. Σώματος μὲν γὰρ εἰς 
Χάλλους ὥραν, μεγέθους τε ἡλιχίας οὐδ' ἣν αὐτῷ πα- 
ραθαλεῖν ἕτερον, un δ' ἰσχύος τοσοῦτον ἐπλεονέ- 
χτει τοὺς ὁμήλιχας, ὡς xai φοθερὸν αὐτοῖς εἶναι, ᾽ 
ταῖς δὲ χατὰ Ψυχἣν ἀρεταῖς μᾶλλον 1) τοῖς χατὰ τὸ 
σῶμα πλεονεχτήµασιν ἐνηθρύνετο, σωφροσύνῃ πρώ- 


ὀτιστα τὴν φυχὴν χοσμούμενος, κᾶπειτα παιδεύσει 


λόγων, φρονήσει τ᾽ ἐμφύτῳ xal τῇ θεοδότῳ σοφίᾳ 
διαφερόντως ἐχπρέπων (59). 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ κ’. 
Κωγσταντίνου πρὸς τὸν πατέρα διὰ τὰς ἐἔπιδου- 
ὰς Διοχλητιανοῦ ἀναχώρησις. 

Γαῦρον δῇ οὖν ἐπὶ τούτοις, ῥωμαλέον τε xai p£- 
αν, φΦρονηματός τε μεστὸν τὸν νεανίαν οἱ τηνιχαῦτα 
χρατοῦντες θεώμενοι, φθόνῳ χαὶ φόδῳ (60) ἐθάλλοντο. 
Ἐντεῦθεν xai προστρίψασθαἰ τι μώμου αὐτῷ βον- 
λόμενοι ἐφυλάττοντο, xa:pbv εὔθετον ἀναμένοντες. "O 
6h συναισθόµενος ὁ νεανίας, ἐπεὶ xal πρῶτον αὐτῷ 
καὶ δεύτερον χατάφωρα θεοῦ συννεύσει τὰ τῆς ἐπι- 
δουλῆς ἐγίγνετο, φυγῇ τὴν σωτηρίαν ἑπορίζετο, χἀν 
τούτῳ τοῦ μεγάλου προφήτο» Μωῦσέως τὸ µίµημα 
διασώζων. Τὸ δὲ πᾶν αὐτῷ συνέπραττεν ὁ θεὸς, τῇ 


τοῦ πατρὸς διαδοχῇ (61) προμηθούμενος αὐτὸν συν- 
εἶναι. 


58) Vulg., "Ηδη ἄχρι καὶ παιδός. Scribendum D sed esse conficta et conflata ex interpretatione 


videtur ἤδη δὲ ἄρτι Ex. παιδός, etc. Certe in libro 
Morxi particula δὲ ad marginem ascripta est. Tur- 
nebus ad oram sui codicis emendaverat xal ἀπὸ 
παιδός. In codice Fuk. legitur ἤδη δ᾽ ἄχρι xaX παιδὀς. 

(59) Vulg., Διαφερόγτως ἐκτρέφων. Lego ἐχ- 


πρέπων, ut Eusebius loqui solet. Átque ita in sche-* 


dis Regiis emendatur ad marginem. In codice Fuk. 
scribitur θεοσδότῳ σοφίᾳ διαφερόντως Ep mpénov. 
(60) Φθόνῳ καὶ φόθῳφ. Post hxc verba ponendus 
est asteriscus. Desunt enim nonnulla, quz Christo- 
phorsonus non recte supplevit. Neque enim Con- 
$tantinum contumelia afficere, sed penitus e medio 
tollere studebant imperatores Diocletianus et Ga- 
lerius. Vide excerpta de Gestis Constantini, quze ad 
calcem Amm. Marcellini edita suut, et quie illic 
adnotaviinus. Olim quidem putabam Grzca illa quae 
ad marginem editionis Genevensis ascripla sunt, 
non ex quopiam manuscripto codice desumpta esse. 


Latina Christophorsoni. Sed postquam Fuketiauum 
codicem nactus sum, reipsa didici, eas lectiones ex 
manuscriptis exemplaribus depromptas esse. Certe 
codex Fuketii hunc locum ità scriptum exhibet : 
Φθόνῳ καὶ φόθῳ ἐδάλλοντο" ἐντεῦθεν xat προστρἰ- 
φασθαί τι μώμου αὐτῷ βουλόμενοι ἐφυλάττοντο, -αι- 
y εὔθετον ἀναμένοντες' ὁ Of, etc. lia etiam in 
ibris Turnebi ac Savilii scriptum inveni. Sed hzc 
lectio licet scriptorum codicum auctoritate nitatur, 
mihi tamen non videtur esse genuina, tum ob eam 
causam quam supra aliuli, tuin ob verborum in- 
elegantiam. 

(01) Τῇ τοῦ πατρὸς διαδοχῇ. Mallem scribere 
διαθήχῃ. Constantius enim testamentum suum jam 
condebat, cum Constantinus filius ad ipsum per. 
venit, ul scribit Nicephorus iu libro vii, cap. 18. 


. Mox legendum videtur παρεῖναι, non συνεῖναι, 


- 


957 | 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KA'. 


T&lsvti Κωγνσταντίου τὸν υἱὸν Κωγσταντῖνον 
BaciAéa κατα.]ιπόντος. 


Λὐτίχα δ' οὖν ἐπειδῇ τῶν ἐπιδούλων τὰς μηγχανάξ 
διαδρὰς, σπεύδων ἀφίχετο πρὸς τὸν πατέρα, ὁμοῦ 
μὲν αὐτὸ, χρόν.ος παρΏν, κατὰ τὸ αὑτὸ 0$ τῷ πατρὶ 
τὰ tn; τοῦ βίου τελευτΏς ἐπὶ ξυροῦ ἵστατο. "fl; δ' 
ἁπροσδόχητον εἶδεν ὁ Κωνστάντιος παρεστῶτα τὸν 
παῖδα, ἑξαλλήμενος τῆς στρωμνῆς, περιθαλών τε 
αὐτῷ τὼ χεῖρε, xal τὸ µόνον λυπτρὸν αὐτῷ μέλλοντι 
τὸν βίον ἀποτίθεσθαι, τοῦτο 5' ἣν ἡ τοῦ παιδὺς ἀπου- 
σία, τῆς Φφυχῖς ἀποθεθληχέναι εἰπὼν, εὐχάριστον 
ἀνέπεμπε τῷ θεῷ τὴν εὐχὴν, νῦν αὐτῷ τὸν θάνατον 
ἀθανασίας χρείττονα λογίσασθαι φήσας' xai δῆ τὰ 
xa0' ἑαυτὸν διετάττετο. Υἱοῖς 0' ἅμα xai θυγατράσι 
συνταξάµενος (62) χοροῦ δίχην αὑτὸν χυχλοῦδιν, Ev 
αὐτοῖς βασιλείοις ἐπὶ βασιλικὴ στρωμνῆ, τὸν κλῆρον 
τῆς βασιλείας, νόµῳ φύσεως, τῷ τῇ ἡλικία προ- 
άγοντι (05) τῶν παίδων παραδοὺς, διανεπαύσατοι 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΡ’. 


"Όπως Κωνυ αγτίου προκοµισύέντος, τὰ στρᾶ- 
τεύμιτα Κωνσταντίνο Αὔνουστον ἀνηγό- 
ρευσεν. 

Οὐ μὴν ἁἀθασίλεντος ἔμενεν ἡ àápy^: αὐτῇ δὲ 
ἁλουργίδι πατρ'χκῇ Κωνσταντῖνος κοσµγαάµενος, τῶν 
πατριχῶν οἴκων προῄει, ὥσπερ ἓξ ἀναθιώσεως τὸν 
πατέρα ῥάσιλεύοντα δι ἑαυτοῦ δειχνὺς τοῖς πᾶσιν. 
Εἶτα t5; προχοµιδης ἡγούμενος σὺν τοῖς ἁμ-) αὐτὸν 


DE VITA 60ΝΦΤΑΝΤΙΝΙ Lii. ἱ. 


038 
CAPUT XXI. 

Mors Constantii Constantinum filium imperatorein 
relinquentis., 


Cum ergo evitatis insidiarum dolis, celeri eüfsii 
ad patrem profectus esset , ipse quidem post longum 
temporis spatium in patris conspectum veuit. At 
Constantio sub idem tempus ultimus vitz dies im- 
miuebat, Qui cum filium insperato sibi adesse cer» 
neret, lecto exsiliens, ambabus ulnis eum amplexus 
est : huncque unm quo angebatur dolorém, e£ 
absentia scilicet filii conceptum, jam ex anirho pee 
nitus eXcussum esse affirmaus, gratias Deo matimas 
egit, posibae mortem omni immortalitate potioreth 
sibi esse testatus. Dispositis deinde ex arbitrio fe- 


B bus suis, et vale dicto liberis suis utriusque sezus 


qui instar eujusdam chori ipsum undique cingebantj 
in palatio et in regio cubili jaceus, imperii admi- 
nistratione, ut naturalis fatio postulat, filio natu 
maximo in manus lrádita, ex lié luce migravit, 


A19 CAPUT XXII. 


(Quomodo elato Constantio, Constantinus à tnilitibus 
Augusins appellatus sit. 


Neque tamen ideircü absque imperatore temátisit 
respublica, quippe Constantinus paterna ornatus 
purpura, ét εχ paternis :dibus progressus, Con- 
slaniium patrem tanquaiti redivivum οἱ in filio ad- 
buc regnantem cunctis exhibuit. Postliec fanus 


πατρικοῖς φίλοις (04), τῶν μὲν ἡγουμένων, τῶν δὲ C paternum antecedens cum ingenti paternorum ania 


Κατόπιν ἑπομένων, σὺν παντὶ xósu τὺν θεοφιλη 
συνέπεµπεν΄ εὐφημίαις τε χα) Όμνοις οἱ πάντες τὸν 
τρισμαχάριον ἑτίμων, ὁμογνώμονί τε συμφωνία τοῦ 
τεθνεῶτος ἀναθίωσιν, τῶν τοῦ παιδὸς κράτησιν ἐδό- 
ξαζον, Boat; τε εὐφίμοις τὸν νέον βασιλέα, αὖτο- 
χράτορα xat σεθαστὸν Αὔγουστον εὐθέως Ex πρώτης 
ἀντ όρενον φὠνῆς. Καὶ τὸν μὲν τεθνηχότα ἑχόσμουν 
al φωναὶ ταῖς εἰς τὸν viv εὐφημίαις, τὸν δὲ παϊῖδα 
ἑμαχάριζον, τοιοῦδε πατρὸς διάδοχον ὑπόδειχθέντα * 
πάντα δὲ τὰ ὑπὸ τὴν ἀρχὴν έθνη εὐφροσύνης ἐπλη- 
ροῦτο xal ἀλέχτου χαρᾶς, ὡς μηζὸ χρόνου βραχυ- 
τάτου µῥοπὴν χηρεύσαντα ᾖβασιλιχῆς εὐχοσμίαςι 
Τοῦτο τέλος εὐσεθοῦς χαὶ φιλοθέου τρόπου ἐπὶ βασι: 
λεῖ Κωνσταντίῳ Bebo ἔδειςς τῷ καθ ἡμᾶς γένει. 

temporis momento 


carum multitudine, quorum alii anteibant, alil subz 
sequebantur ; pulcherrimo apparatu exsequias Deb 
devoti priucipis celebravit. Cuncti beatissiuittm im- 
peratorem acclamationibus et laudibus proseque- 
bantur; unoque anlmorum consensu  mortuutrh 
priucipatu filii restitui atqué in lucent revocari 
censebant; 6t faustis acclamationibus novum prine 
cipem; imperatorem, Áügustum, primo statim im. 
petu appellabant. Et να quidein filium laudantium 
voces patri mortuo ornamentum afferebant : filium 
vero beatum prezdicabant, qui tanti patris succossot 
esset renuntiatus, Sed et omnes provinciae ejus im- 
perio subject», maxinio gaudio et inesplicabili lzeti- 
tia perfuse sunt; utpote quà: ne minimo quidem 


imperiali providentia destitutas se fuisse sensissent. llujusmodi piorum ac Del 


amantium hominum exitum esse Deus in imperatore Constantio universis nostre :latis hominibus - 


declaravit. 


(62) Υἱοῖς 6) dua καὶ θυγατρᾶσι συνταξά- 
µενος. Ühristophorsonus hunc locum ita veriit, 
in medio filiorum et filiarum se statuens. Portesius 
vero sic interpretatus. est, simul liberis ez commen- 
lario. distribuit hgreditatem. Neuter. veram hujus 
verbi significationem assecutus est. Utitur eudem 
voce Eusebius in lib. tit, cap. 20, ad quem locum 
abunde dicemus, quid sit. συντάξασθαι;, et. quid 
συνταχτιχὸς λόγος. Optime doctissimus Savilius ad 
oraui libri sui, vocein συνταξάµκενοφ esposuit vales 
dicens. Et ita loquitur. Athauasius 15 Vita B.. Απίο- 
nii sub linem : συνταξάµενος τοῖς ἂν τῷ ἔβυ bpe 


PaTRuL; Gn. XX, ' 


μοναχοῖς. E 2.4 
(65) Vulg. T.p city s. lxiar προάγοντι. Seribo 4p 
τῇ ἡλικία προάγοντι. Sic supra dixit Eusebius de Dio- 
eleuauo ei Maximiano : οἱ μὲν γὰρ τῷ χρόνῳ προ- 
άγοντες. 
(64) Παέρικοῖς φἰ.Ίοιςο. Post haec verba in schedis 
Regiis hzc adduntur ad margincin :. Τὸν πατέρα 
προὔπεμπς δήµων τε πλίθει µυρίων, στρατιωτων τε 
δορυφορίᾳ. Quse licet Savilin. ei Cliristophorsonus 
in libris suis repereriat, inihi tamen parum neces 
saria vidjeutur. Leguntur tamen etiam in codice 


Ful. 
989 , 


959 
CAPUT XXIII. 
 [nteritus. tyrannorum brevis commemoratio. 


Qualis vero exitus fuerit aliorum qui Ecclesias 
Dei tanquam indicto hello oppugnarunt, nequaquam 
bie commemorandum esse duxi, nec honorum me- 
moriam, malorum attexta commemoralione esse 
violandam. Sufliciunt certe res ipsz, ad reprimen- 
dos et in officio continendos eos qui scenam omnem 
calamitatum quz singulis illorum acciderunt, ipsis 
oculis atque auribus accepere. 

CAPUT XXIV. 


Quod Constantinus imperium Dei arbitrio sit 
consecutus, 


In hunc modum universorum auctor et totius 
mundi moderator Deus Constantinum tali parente 
genitum, 4420 principem atque imperatorem per 
se ipse provexit : adeo ut, cum cxteri omnes alio- 
yum suffragio hunc honorem consecuti sint, solus 
hic fuerit de cujus promotione nemo mortalium 
gloriaretur. 

CAPUT XXV. 


Constantini de Britannis et barbaris vicloric. 


Postquam igitur in imperio firmatus est, pri- 
mun quidem imperii partibus sibi a patre tran- 
scriptis prospicere ccepit ; universas provincias quie 
antea sub patris administratione fuerant, cum 
summa humanitate perlustrans. Sed et barbaros qui 
ad Rhenum et occidentalem oceanum positi novos 
motus concitare ausi essent, cunctos sux: domina. 
tioni subjiciens, ex feris mansuetos reddidit. Álios 
vero reprimere contentus, tanquam feras bestias ab 
imperii sui finibus absterruit : eos videlicet quo- 
rum insanabiles animos ad tranquillam et quietem 
vivendi rationem traduci nullo modo posse anim- 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS I. — ΗΦΤΟΜΙΟΛ. 


A 


B 


adverterat. Quibus ex animi sententia confectis, - 


reliquas orbis partes sibi ob oculos proponens, iu- 

teriin quidem adversus Britannicas gentes in intimo 

oceani recessu sitas trajecit. Eas vero cum sub- 

egisset, ad alias mundi partes oculos convertit, ul 

ea quz auxilio ipsius indigebant, persanarct. 
CAPUT XXVI. 


Quomodo Romam Mazenii tyrannide liberare 
decreverit. 


940 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΚΙ. 

Καταστροφὴ τῶν τυράννων δι ὑπομνήσεως 

óAiTnc. 

Τῶν δὲ ἄλλων ὅσοι τὰς ἐχχλησίας τοῦ Θεοῦ πολέ- 
μου νόμῳ µετῆλθο», τὰς τοῦ βίου χαταστροφὰς, οὐχ 
εἶναι πρέπον ἔχρινα τῷ παρόντι παραδοῦναι διηγ{- 
µατι, οὐδὲ τὰς τῶν ἀγαθῶν µνήµας τῇ τῶν ἑναντίων 
παραθέσει µιαίνειν. ᾽Απαρχεῖ δὲ ἡ τῶν ἔργων πεῖρα 
πρὸς σωφρονισμὸν τῶν αὐταῖς ὄψεσι χαὶ ἀχοαῖς τὴν 
τῶν ἑχάστῳ συµθεθηχότων παρειληφότων ἱστορίαν. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΚΑ». 


Ὅτι βου.]ήσει Θεοῦ Κωγστατήος ἔσχε τὸ 
facies. 


Οὕτω δὴ Κωνσταντῖνον τοιούτου φύντα πατρὸς, 
ἄρχοντα xal χαθηγεµόνα ὁ τῶν ὅλων θεὸς, ὁ τοῦ 
σύμπαντος χόσµου πρύτανις , OU ἑαυτοῦ προεχειρί- 
ζετο, ὡς µηδένα ἀνθρώπων μόνου τοῦδε τὴν προ- 
αγωγὴν (65) αὐχῆσαι, τῶν ἄλλων ἐξ ἐπιχρίσεως ἑτέ- 
pov τῆς τιμῆς ἠξιωμόνων. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ’. 


Κωνσταντίνου κατὰ βαρθάρων xal Bpectavow 
víxat. 


Ὡς οὖν ἐπὶ τῖς βασιλείας ἵδρυτο, τέως μὲν τῆς 
πατρἰχῆς προενόει λήξεως, ἐπισχοπῶν σὺν πολλῇ τῇ 
φιλανθρωπἰᾳχ πάνθ᾽ ὅσα πρότερον ἔθνη (06) ὑπὸ τῇ 
τοῦ πατρὸς μοίρα διεχυθερνᾶτο, ὅσα τε γένη βαρ- 
βάρων, τῶν ἀμφὶ Ῥῆνον ποταμὸν, ἑσπέριόν τε ὠχεα» 
νὸν οἰχοῦντα, στασιάζειν ἑτόλμα, πἀνθ) ὑποτάττων, 
μερα ἓξ ἁτιθάσσων κατειργάζετο, ἄλλα δ᾽ ἀναστέλ- 
λων, ὥσπερ τινὰς θῆρας ἀγρίους, ἀπεσόθει τῆς οἱ- 
χείας, ὅσα περ ἀνιάτως ἔχοντα πρὸς ἡμέρου βίου xa- 
τάστασιν ἑώρα. Ἐπεὶ δὲ ταῦτα χατὰ λόγον (67) 
ἔχειτο αὐτῷ, τὰς λοιπὰς τῆς οἰχουμένης λήξεις πρὸ 
ὀφθαλμῶν θέµενος, τέως μὲν ἐπὶ τὰ Βρεττανῶν ἔθνη 
(68) διέδαινεν, ἔνδον ἐπ᾽ αὐτῷ χείµενα ὠχεανῷ, πα- 
ῥραστησάμµενος δὲ ταῦτα, διεσχόπει τὰς ἑτέρας τοῦ 
παντὸς µοίρας, ὡς ἂν θεραπεύοι τὰ βοηθείας δεό- 
μενα, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ κα. 
Ὅπως ᾿Ρώμη» ἐλευθερῶσαι Μαξεντίου προῄρητο. 


, Posthzc universum terrarum orbem instar vasti } ᾖΕἶθ ὥσπερ µέγα σῶμα, τὸ πᾶν τῆς οἰκουμένης 


cujusdam corporis animo complexus, ipsamque to- 
tius mundi caput et imperii Romani dominatricem 
urbem, tyrannica dominatione oppressam conspi- 


(65) Vulg., Th» προσαγωγήν. Scribendum vide- 
tur προαγωγήν, id est promotionem, προχοπήν. 
Atque ita Turnebus ad oram sui codicis emendavit, 
ut postea comperi. 

(66) Ἐπισκοπῶν B0vn. Sic Eusebius vocaro 
solet provincias populi Romani, ut ex pluribus locis 
probari facile potest, Ait igitur Eusebius Constan- 
tinum, simul atque imperium ejus stabilitum est, 
provincias omnes quie sub imperio patris fuerant, 
diligenter obiisse. Quod nou intellexit Christophor- 
sonus. 

(67) Κατὰ «Ἰόγον. Hoc loco χατὰ λόγον idem vi- 
detur essc ac χατὰ νοῦν. Quod quidem Portesius 
euam vidit. At Christophorsonus, et hunc locum et 


ἐννοήσας στοιχεῖον, χἄπειτα τὴν τοῦ παντὸς χεφα- 
λὴν, τῆς Ῥωμαίων ἀρχῆς τὴν βασιλεύουσαν πόλιν, 
τυραννικῇ δουλείᾳ συνιδὼν χαθυπηγµένην, παρεχώ- 


totum caput parum feliciter interpretatus est. 

68) Τέως μὲν ἐπὶ τὰ Βρεττανῶν ἔθνη. De hac 
trajectione Constantini in. Britanniam, nemo ex 
veteribus quidquam scripsit. Itaque ejus rei memo- 
riam soli Eusebio debemus, qui el ipsum tempus 
Bon obscure hoc loco subiudicat : paulo scilicet 
ante quam Constantinus expeditionem adversus 
Maxentium susciperet. Contigit igitur haec Constan- 
tini in Britanniam trajectio, Maximiano vin cos. 
anno Christi undecimo ac trecentesimo, ut recte 
notavit Sigonius in lib. n De Occidentali imperio. 
At Savilius Eusebium hic falli existimavit. Sic eniim 
notat ad hunc locum : « Eusebius ignorasse videtur 
patrem Constantini Eboraci in Britannia obiisse. $ 


941 


*"DE VITA CONSTANTIN LIB. I. 


UU MERE 


2 


" 04i 


ect μὲν ταπρῶτα τὴν ὑπὲρ αὐτῆς ἄμυναν τοῖς τῶν À ciens; primum quidem éam vindicandi àc liberandi 


λοιπῶν κρατοῦσι μερῶν (69), ἅτε δὴ χρόνῳ προ- 
ἀγουσιν " ἐπεὶ δὲ τούτων οὐδεὶς οἷός τε ἦν ἔπιχου- 
ρεῖν, ἀλλὰ xal οἱ πεῖραν λαθεῖν ἐθελήσαντες αἱ- 
σχρὸὺν ὑπέμειναν τέλος (70), οὐδὲ βιωτὸν αὐτῷ τὴν 
ζωὴν εἶναι εἰπὼν, εἰ τὴν βασιλίδα πόλιν οὕτω χά- 
µνουσαν παρίδοι, παρεσχευάκετο τὰ mob, τὴν χαθ- 
αἱρεσιν τῆς τυραννίδος. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KZ' 


Όχι τὰς τῶν εἰδω.1οἸατρησάντων καταστροφᾶς 
ἐνθυμηθεὶς, μᾶ-.]ον τὸν Χριστιανισμὸν &£- 
εέξατο. 


Εὖ δ᾽ ἐγνοήσας ὡς χρεἰττονὸς f| κατὰ στρατιωτι- 
hv δέοι αὐτῷ βηηθείας, διὰ τὰς χαχοτέχνους καὶ 


partes iis cessit qui reliquas imperii Romani ρου” 
tiones obtinebant, utpote ztate potioribus. Sed cuni 
nullus éorum opitulari posset, adeoque ipsi qui id 
tentare voluerant ignominiosum exitum  nactl 
essént ; viiam sibl minime vitalém esse professus, 
si urbem omnium dominam tanta zgfiludine affe- 
ctam despiceret, ad exstingueridam tyrannidém 5686 
accinxit. | 
591 CAPUT XXVII. 
Quod Constantinus. eorum qui simulacra. coluissetit 


interitum | considerans, | Christianismum — potius 
elegit. 


Jam vero cüm iütelligeret przt&r militáres co: 
pias prestantiore aliquo subsidio sibi opus esse; 


γοητιχὰς µαγγανείας τὰς παρὰ τῷ τυράννῳ σπου- Β ob maleficas artes magicasque pryestigias quas ty- 


δαζοµένας, Θεὸν ἀνεζήτει βοηθὸν, τὰ μὲν ἐξ ὁπλίσεων 
xai στρατιωτικοῦ πλήθους δεύτερα τιθέµενος, τὴν 
δ' £x Θεοῦ συνεργίαν ἅμαχον εἶναι χαὶ ἁπαράθραυ- 
στον. Ἐννοεῖ δῆτα ὁποῖον δέοι 8cby ἐπιγράφασθαι 
Bon8óv* ζητοῦντι δ᾽ αὐτῷ ἔννοιά τις ὑπεισῆλθεν * ὡς 
πλειόνων πρότερον τῆς ἀρχῆς ἐφαφαμένων, οἱ μὲν 
πλείοσι θεοῖς τὰς σφῶν αὐτῶν ἀναρτῆσαντες ἑλτπίδας, 
θυσίαις τε xal ἀναθήμασι (71) τούτους θεραπεύσαν- 
νες, ἀἁπατηθέντες ταπρῶτα διὰ μαντειῶν χεχαρισµέ- 
νων, χρησμῶν τε τὰ αἶσια ἑπαγγελλομένων αὐτοῖς, 
τέλος o)x αἴσιον cUpavso , οὐδέ τις θεῶν πρὸς 45 μὴ 
θεηλάτοις ὑποθληθῆναι χαταστροφαῖς, δεξιὸς αὐτοῖς 
παρἑστη΄ µόνον δὲ τὸν ἑαυτοῦ πατέρα τὴν ἑναντίαν 


ἐχείνοις τραπέντα, τῶν μὲν πλάνην χαταγνῶναι, αὐ- 


rannus studiose consectabatur : Deum sibi adjuto- 
rem quaesivit ; armorum quidem apparatum et mis 
litum copias secundo loco ducens ; auxilium auteni 
divini numinis invictum et inexpugnabile esse sibl 
persuadens. lgitur cogitare apud sé capit, quem- 
nam sibi Deum adscisceret. (juod dum sollicite in- 
quirit, hzec illi subiit cogitatio : ex plurimis qui 
ante sé imperium tenueraut; eos quidem qui in 
deorum multitudine spem suam collocassent, ei 
qui victimis illos ac donariis coluissent, primum 
vaticiniis ad assentationem compositis, et oraculis 
fausta omnia pollicentibus delusos, tatidem Infausto 
mortis genere interiiase ; nec deorum quemquam 
presto illis adfuisse, qui eos invecto divinitus 


τὸν δὲ τὸν ἑπέχεινα τῶν ὅλων Gc5y διὰ πάσης τιµή- C exitio liberaret. Solum ipsius patrem, qui contra- 


σαντα ζωῆς, σωτΏρα xat φύλαχα τῆς βασιλείας, ἀγα- 
θοῦ τε παντὸς χορηχὸν εὑρέσθαι. Ταῦτα παρ' ἑαυτῷ 
διαχρίνας, εὖ τε λογισάµενος, ὡς οἱ μὲν Λλήθει θεῶν 
ἐπιθαῤῥήσαντες, xai πλείοσιν ἐπιβεπτώχασιν ὁλέ- 
θροις. ὡς μηδὲ γένος, μηδὲ qui, ut ῥίζαν αὐτοῖς, 
μηδ᾽ ὄνομα, μηδὲ µνήµην ἐν ἀνθρώποις ἄπολει- 
φθῆναι, ὁ δὲ πατρῷος αὐτῷ θεὺς τῆς αὐτοῦ δυνάµεως 
ἑναργῇ xai πάμπολλα δείγµατα efr, δεδωχὼς τῷ ab- 
τοῦ matpl: ἀλλὰ xal τοὺς ἤδη καταστρατεύσαντας 
πρότερον τοῦ τυράννου διασχεφάµενος, αὺν πλήθει 
μὲν θὲῶν την παράταξιν πεποιηµένους , αἰσχρὺν δὲ 
τέλος ὑπομείναντας" ὁ μὲν γὰρ αὐτῶν σὺν αἰσγύνῃ 
τῆς συµθολῆς ἄπρακτος ἀνεχώρει, ὃ δὲ xal µέσοις 
αὐτοῖς τοῖς στρατεύµασι κατασφαγεὶς, πάρεργον ἐγέ- 
γετο θανάτου (72)* ταῦτα οὖν πάντα δυναγαγὼν τῇ 


(69) Τοῖς τῶν .λοιπῶν κρατοῦσι μερῶν, Gale« 
rium Maximianum et. Maximinum | intelligit. Hos 
enim vocat τοὺς χρόνῳ προάγοντᾶς, id est seniares 
imperatores. Nam etsi Maximinus vixdum Augustus 
erat renuntiatus, tamen quia aliquot annis ante 
Constantinum Casar factus fuerat, ideo inter se- 
niores Constantino imperatores haberi potest. 

(70) Αἰσχρὸν ὑπέμειναν' véAoc. lHotum verbo: 
ftum duplex sensus allerri potesi. Nam aut cum 
Portesio et Christophorsono possis vertere fwdum 
fei eventum nacli sunt, aut sicut ego ihterpretatus 
sum, (urpi exitu perierunt. Prior sensus ad (49. 
rium Maximianum rgfertur. Posterior itilerpretatio 
de Severo Cxsare intelligenda est ? qui à Galerio 
coutra Maxeutium cum exercitu inissus, cum Ro: 
mam obsidere pararet, desertus a suis, quos 
Maxéntius spe preiniorüm ad $e traduxerat, fugit 


riam prioribus illis viam iniisset , et qui eorum 
quidem errorem condetnnasset, unum vero supté- 
mum omnium Deum toto vitz spatio coluisset ; 
eumuem servatorem ac imperii custodem; et omniurii 
bonorum auctorem habuisse. I:xc ille cum apud se 
expendisset ; recteque animadvertisset; illos qui- 
dem qui in deorum multitudine fiduciam posuis- 
sent, in multitudinem quoque exitiorum esse dela- 
psos , adeo ut nec generis illorum ac sobolis, nec 
stirpis ac nominis, nec memorix ullum inter homi« 
nes vestigium remanserit: contra vero Deum patris 
sui, multa eaque illustria potenli:e suz& documenta 
ipsi prebuisse; cumque preterea considerasset , 


p 05 qui jam antea copias adversus tyrannum duxe- 


rant; cum deorum multitudine ad pugnaim profes 


Ravennam; in qua obsessus a Maxentio, mox fraude 
ac perjuriis Maximiani Herculii deceptus, et captivi 
habitü Romain perductus; brevi postea interemptus 
est, ut scribitur in Gestis Constantini; Vide cap. 27, 
quod proxime sequitur, ubi eam rem fusius narrat 
Eusebius. 

(71) θυσἰαις ce καὶ ἀναθήμασι. In schedis Regiis 
addjtur λοιθαΐς 7e xav 8ucldie Xa ἀναθήμασι, etc; 

(72) Πάρεργον ἐγέγετο 0avdcov. Difficile admo- 
duin est dicere, quid sibi velit Eusebius. Christo- 
phorsonus quidem vertit, tanquam — supervacafied 
morlis accessio (actus est. Portesius quoque ante 
illum fati accessiohem verterat. Sed non intelligo, 
cur Severus mortis accessio dicatur, cum solus ex 
omni exercitu suo perierit. Malim itaque πάρεργον 
interpretari vilem viclimam. Vilia enim capita recte 
θανάτου πάρεργον dicuntur. Πάρεργον etiam dieitef 


945 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS Ι. — ΗΤΟΒΙΟΑ. 


944 


etos, turpem exitum liabuísse. Aiter enim re infe- A διανοίᾳ, τὸ μὲν περὶ τοὺς μηδὲν ὄντας θεοὺς µαταιά- 


cta eum omnibus copiis ignominiose recesserat :ο|- 
ter in medio exercitu jugulatus, tanquam fortuita 
mortis praeda exstiterat. Hiec, inquam, omnia cogi- 


éctv, xal μετὰ τοσοῦτον ἔλεγχον ἁποπλανᾶσθαι, µω- 
plac ἔργον ὑπελάμθανε, τὸν δὲ πατρῷον τιμᾷν µόνον 
(peto δεῖν 8zóv. 


tatione sua complexus, deos quidem qui nusquam essent colendo nugari, et post tot ac tanta. docu- 
menia exco adhuc errore ferri, summa  dementie esse existimavit : solum vero Deum genitoris sui 


sibi esse colendum censuit. 
429 CAPUT XXVIII. 


Quomodo Deus oranti visionem ostenderit in colo 
sub meridiem, crucem videlicet lucidam cum in- 
scriptione, monente ut in hac vinceret. 


Hujus ergo opem implorare coepit, orans atque 
obsecrans ut se ipsi noscendum praeberet, ac prz- 
sentibus negotiis adjutricem nianum porrigercet. 
H:ec precanti ac suppliciter postulanti imperatori, 
admirabile quoddam signum a Deo missum appa- 
ruit, Quod si quidem ab alio quopiam diceretur, 
baud facile auditores Gdem essent habituri. Verum 
eum ipse victor Augustus nobis qui hanc historiam 
scribimus, longo post tempore, cum videlicet in 
ejus notitiam et familiaritatem pervenimus, id retu- 
lerit, et sermonem sacramenti religione firmaverit ; 
quis postbac fidem huic narrationi adhibere dubi- 
tabit ? presertim cum id quod subsecutum est 
tempus, sermonis hujus veritatem testimonio suo 
confirmaverit,. Horis diei imeridianis, sole in occa- 
sum vergente, crucis trop:um in ccelo ex luce con- 
flatum, soli superpositum, ipsis oculis se vidisse 
affirmavit, cum hujusmodi inscriptione : Hac vince. 


Eo viso et seipsum et milites omnes, qui ipsum ne- C 


scie quo iter facientein sequebantur, et qui specta- 
tores miraculi fuerant, veliementer obstupefactos. 
CAPUT XXIX. 


Quomodo Christus Constantino. in. somnis. visus, 
! praceperit ut signo ad crucis formam facto utere- 
tur in bellis. 


Interim ipse, ut aiebat, addubitare animo conpit 
quidnam hoe spectrum sibi vellet. Cogitanti ipsi el 
diu multumque apud se reputanti, nox tandem su- 
pervenit, Tuum vero Christus Dei dormienti appa- 
ruit cui $iguo illo quod in cuclo ostensum fuerat, 
pracepitque, υἱ militari signo ad similitudiuem 
ejus quod in ccelo vidisset fabricato, eo tanquam 
salutàri presidio in praeliis uteretur. 


CAPUT XXX. 
Fabricatio ejus signi ad. crucis similitudinem. 
lle primo statim diluculo surgens, arcanum 
omne amicis exposuit. Convocatis deinde auri ac 
gemmarum fabris, medius inter eos sedens, spe- 
ciem A99 signi eis sermone depinxit, jussitque 


widquid citra laborem fit, οἱ quasi inter luden- 
luin. Ita Severi Cesaris mors πάρεργον dici potest, 
cum tam facile captus oceisusque sit, ac. si nullos 
circa se milites habuisset, Ac fortasse scribendum 
εωι͵πάρεργον ἐγένετο πολέμου. lta Gelasius Cyzice- 
nus ju lib. 1. cap. à : Etàe δὲ xa τῷ κράτει τῶν 
ὅπλων τὰ αὐτόθι βάρδαρα φῦλα, παρέργῳ τῆς µά- 
χης πρὸς τὸ ἔργον συγχρησάµενος, ubi iuterpres si- 
autliter. belli accessionem veriit, quod non probo. 
Maliem certe in Gelasio vertere, Ais velut belli pro- 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΚΗ’. 
Ὅπως εὐξαμένῳ τὴν ἑπτασίαν ὁ θεὺς xapécxs, 
σταυρὸν éx φωτὺς ἓν obpavo, µεσημδρίας οὔ- 
σης, xal γραφὴν τούτῳ Υιχᾷν παραινοῦσαν. 


Ανεχαλεῖτο δᾷτα ἐν εὐχαῖς τοῦτον ἀντιδολῶν καὶ 
ποτνιώµενος, φῆναι αὐτῷ ἑαυτὸν ὅστις εἴπ, xal τὴν 
ἑαυτοῦ δεξιὰν τοῖς προχειµένοις ἑπορέξαι. Ἐὐχομένῳ 
δὲ ταῦτα xaX λιπαρῶς ἱχετεύοντι τῷ βασιλεῖ, θεοση- 
µία τις ἐπιφαίνεται παραδοξοτάτη ' ἣν τάχα μὲν 
ἄλλου λέγοντος, οὐ ῥάδιον ἣν ἀποδέξασθαι (75), αὐ - 
τοῦ δὲ τοῦ νιχγτοῦ βασιλέως, τοῖς τὴν Υραφὴν δι- 
ηγουμένοις ἡμῖν μακροῖς ὕστερον χρόνοις, ὅτέ ἠξιώ- 
θηµεν τῆς αὐτοῦ γνώσεώς τε xat ὁμιλίας. ἑξαγγεί- 
λαντος, ὄρχοις τε πιστωσαµένου τὸν λόγον, τίς ἂν 
ἀμφιθάλοι μὴ οὐχὶ πιστεῦσαι τῷ διηγἡµατι, μά- 
λισθ) ὅτε καὶ ὁ μετὰ ταῦτα χρόνος ἀληθη τῷ λόγφ 
παρέσχε τὴν µαρτυρίαν. Αμφὶ μεσημθρινὰς ἡλίου 
ὥρας, Ίδη της ἡμέρας ἀποχλινούσης (74), αὐτοῖς 
ὀφθαλμοῖς ἰδεῖν ἔφη Ev αὑτῷ οὐρανῷ ὑπερ-ςἴμενον 
τοῦ ἡλίου σταυροῦ τρόπαιον, &x φωτὸς συνισ,άµενον, 
γραφἠν τε αὐτῷ συνῆφθαι , λέγουσαν ' τούτῳ rixa. 
θάµόος 8 ἐπὶ τῷ θεάματι χρατῆσαι αὐτόν τε καὶ τὸ 
στρατιωτιχὸν ἅπαν, ὃ bh στελλοµένῳ Tot πορείαν 
συνεἰπετό τε xal θεωρὸν ἐγίνετο θαύματος. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ K8'. 

Όπως ὁ Χριστὸς τοῦ θεοῦ καθ ὕπνους αὑτῷ 
φαγεὶς, ὁμοιοτρόπῳ τοῦ σταυροῦ σηµείῳ κε- 
χρῆσθαι χατὰ τοὺς πο.έμοιυς προσέταξε. 

Καὶ 8$ διαπορεῖν πρὸς ἑαυτὸν ἔλεγε, τί ποτε εἴη 
τὸ φάσμα. Ἐνθυμουμένῳ δ᾽ αὐτῷ χαὶ ἐπὶ πολὺ λογιςο- 
μένῳ νὺξ ἐπῄει χαταλαθοῦσα * ἔνταῦθα δὴ ὑπνοῦντι 
αὐτῷ, τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ σὺν τῷ φανέντι xac 
οὐρανὺν σηµείῳ ὀφθηῃναί τε xal παραχελεύσασθαι, 
μίμµημα ποιησάµενον τοῦ xaz' οὐρανὸν ὀφθέντος ση- 
µείου, τούτῳ πρὸς τὰς τῶν πολεμίων συμδολὰς ἁλε- 
ξήµατι χρῆσθαι. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A'. 

Κατασχευὴἡ τοῦ αὐτοῦ ctavpixov σημείου. 

"Αμα 9 ἡμέάρᾳ διαναστὰς, τοῖς φίλοις ἐξηγόρευε 
τὸ ἀπόῤῥητον. Κἄπειτα χρυσοῦ χαὶ λίθων πολυτελῶν 
δημιουργοὺς συγχαλέσας, µέσος αὐτὸς χαθιζάνει, 
xal τοῦ σημείου τὴν εἰχόνα φράζει, ἀπομιμεῖσθαί 


Indiis ad bellum ipsum usus. Sic etiam Eusebtus in 
cap. 54, lib. n. Porro hoc in loco fignra est, quam 
Grzeci vocant ὕστερον πρότερον. Nam Severi Caesa- 
ris clades iguominiosam illam Galerii fugam prz- 
cessit. . 

(15) Vulg., ἁποδείξασθαι. Scribendum puto ἆπο- 
δέξασθαι, ut legisse videtur Nicephorus in libro vn, 
c. 29. Atque ita in schedis Regiis scriptum inveni. In 
codd, Fuk. et Savil. legitur παραδέξασθαι. 


(14) 'Augl μεσημόρινὰς 14Alov. ὥρας, ἤδη tnc 


945 


DE VITA CONSTANTINI LIB. |. 


946 


τε αὑτῆν χρυσῷ καὶ πολυτελέσι λίθοις διεχελεύετο  Α ut auso ac lapillis similitudinem ejus exprimerent. 


ὃ 5h καὶ ἡμᾶς ὀφθαλμοῖς οτε συνέδη παραλα- 
Εεῖν (15). 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΑΛΑ’. 


"Exgpacic σταυροειδοῦς σημείου, ὅπερ νῦν οἱ 
"Ῥωμαιοι «Ἱάδαρον χαλοῦσι». 


"Hv δὲ τοιῷδε σχήµατι χατεσχευασµένον  ὑψηλὸν 
δόρυ χρυσῷ χατημφιεσμµένον, χέρας εἶχεν (16) Evxáo- 
σιον, σταυροῦ σχήµατι πεποιηµένον' ἄνω δὲ πρὸς 
ἄχρῳ τοῦ παντὸς, στἐφανος Ex λίθων πολυτελῶν xal 
χρυσοῦ συμπεπλεγµένος κατεστήριχτο, καθ) οὗ τῆς 
σωτηρίου ἑπηγορίας τὸ σύμθολον, δύο στοιχεῖα τὸ 
Χριστοῦ παραδηλοῦντα ὄνομα, διὰ τῶν πρώτων ὑπ- 
εσἡµαινον χαρακτήρων , χιαξομένου τοῦ p χατὰ τὸ 
µεσαίτατον ' ἃ δὴ χατὰ τοῦ κράνους φέρειν εἴωθε xàv 
τοῖς μετὰ ταῦτα χρόνοις ὁ βασιλεύς. Τοῦ δὲ πλαγίου 


ἐχχρεμῆς ἁἀπτώρητο, βασιλιχὸν ὕφασμα, Toug 
συνηµµένων πολυτελῶν λίθων, quib; αὐγαῖς ἑξ- 
αστραπτόντων, χαλυπτόμενον' σὺν πολλῷ τε καθ- 
υφασμένῳ χρυσῷ (77), ἁδιηγητόν τι χρΏμα τοῖς ὁρῶσι 
παρεῖχε τοῦ χάλλους. Τοῦτο μὲν οὖν τὸ φᾶρος τοῦ 
χέρως ἐξημμένον, σύμμετρον µήχους τε xal πλά- 
τους (78) περιγραφἣν ἀπελάμθανε, τὸ δ᾽ ὄρθιον δόρυ 
τῆς χάτω ἀρχῆς ἐπὶ πολὺ μηχυνόμενον (79), ἄνω µετ- 


ἡμέρας àzxoxAwobenc. Nicephorus in lib. vi. cap. 
99, hunc locu.» ita exposuit, περὶ γὰρ µεσημθρίαν 
ὁδεύοντι συνάµα τῇ περὶ αὑτὸν στρατιᾷ, τοῦ ἡλίου 
πρὸς δυσμὰς χλίνοντος, id est, meridiano tempore 


Quod et nos aliquoties videre meminimus. 


CAPUT XXXI. 


Descriptio signi instar crucis formati quod Romani 
labarum vocant. 


Erat autem. ejusmodi : Hasta longior auro con- 
tecta, transversani habet antennam instar. erucis. 
Supra in ipsa hasta: summitate corona erat affixa, 
gemmis et auro coutexta. In liac salutaris appella- 
tionis sigoum : duz videlicet litters&, nomen Chri- 
sti primis apicibus designabant, littera, o, in me- 
dio sui decussata. Quas quidem litteras imperator 
in galea gestare posthzc etiam consuevit. Porro 
ex antenna συ oblique per hastam trajecta est, 


B velum quoddam dependebat ; textum videlicet pur- 
χέρως, τοῦ κατὰ τὸ δόρυ πεπαρµένου, ὀθόνη ci. 


pureum pretiosis lapidibus inter se junctis, et lu- 
minis sui fulgore oculos prestinguentibus cooper- 
tum multoque intertexto auro inexplicabilem 
quamdam pulchritudinis speciem intuentibus prz- 
bens. Atque hoc velum antenne affixum, latitudi- 
nem longitudini :e1ualem habuit. lpsa vero recta 
hasta ab infima sui parte in magnam longitudinem 
producta, in superiori parte sub ipso crucis signo 
ad ipsam veli variis coloribus depicti summitatem, 


animo, noctem supervenisse. Ex quo apparet, non 
multo ante nocteu id visum Constantino et militi- 
bus apparuisse. In libro n Historie Miscelle, ubi 
hic Eusebii locus adducitur, h:ec habetur interpre- 


cum exercitu suo iter [aciens, sole in occasum ver- C tatio: circameridiem declinante jam sole. 


gente, eic, Sic etiam Portesius Eusebii verba inter- 
pretatus est. Sub meridiem, inquit, inclinante jam 
die. Sed fortasse totus locus uno spiritu continuan- 
dus est : et verba Eusebii hoc modo construenida, τῆς 
ἡμέρας ἀποχλινούσης ἀμφὶ μεσημδρινὰς ὥρας, id 
est, cum jam dies in meridiem vergeret, Cui inter- 
pretationi favet Zonaras, qui in Constantini Gestis 
hanc visionem referens, apparuisse dicit μεσούσης 
ἡμέρας. Cerie in codd. Regie et Fuk. nulla distin- 
cijo est post vocein ὥρας, sed duntaxat post verbum 
ἀποχλινούσης virgula ascribitur. Apud Socratem 
tamen qui Eusebii verba descripsit, post vocem ὥρας 
apposita est virgula. Itaque Christophorsonus utro- 
bique vertit, Circiter meridiem , die jam in pomeri- 
dianum empus | aliquantulum — inclinante.. Quod 
mihi ineptum videtur. Neque enim ἁποχλίνουσα 
ἡμέρα dici potest, nisi cum dies vergit in vesperum, 
id est, post horam diei nonam, ut recte sumpsit 
Nicephorus. Quomodo autein. id. convenire potest 
cum przcedentibus verbis ἀμφ) τὰς µεσηµθρι- 
νάς ? etc. Idem enim est ac si diceres : circa imeri- 
diem sub vesperam. Dicet forte aliquis, Eusebiuin 
his postremis verbis ἀπυχλινούσης ἡμέρας signili- 
care voluisse eam visionem oblatam esse Constan- 
tino paulo post meridiem. Naw δοἱ a cardine me- 
ridiano progrediens, paulatim deineeps in occasum 
vergit. Verum si Eusebius ita seusit, quid opus erat 
tot. verhis? Potuit enim brevius dicere qucoucne 
ἄρτι τῆς ἡμέρας. Adde quod Eusehius in plurali 
dixit ἀμφὶ τὰς μεσημθρινὰς ὥρας, ut appareat illum 
non horam sextam intelligere, sed totuin illud spa- 
tium horarum, quod meridiei deputatur, ab lora 
scilicet quinta ad nonam. Proinde in hane $enten- 
tiam adducor , visionem illam Constantino oblatam 
fuisse circa horam diei nonam , dum iter faceret 
una cuim exercitu. Idque plane confirmatur sequen: 
tibus verbis. Addit enim Eusebius. post visiouein 
obstupefacto Constantino, dum multa secum volvit 


(19) '0p8aAuoíc ποτε παρα.αδεῖν. Addendum 
est verbum συνέδη, quod etiain ad marginem codi- 
cis Morzani ascriptum inveni. In schedis Regiis hic 
locus ad marginem suppletur hioc modo: αὐτὸς βα- 
σιλεὺς Θεοῦ καὶ τοῦτο χαρισαµένου ἠξίωσεν. At'que 
ita fere Savilius et Christopliorsonus. 1n. cod;ce 
Fuk.ita scribitur hic locus, 8 δὴ καὶ ἡμᾶς ὀφθαλμοῖς 
ποτε συνέθη παραλαθεῖν, αὐτὸς βασιλεύς, elc., ul 
supra. Sed alterutrum superfiuuu est. Αι enim 
delenda est vox συνέδη * aut verba illa αὐτὸς pan 
λεύς, etc., sunt. expungenda, nisi eum Savilio legas 
αὐτὸς γὰρ βασιλεύς, etc. 

(76) Κέρας εἶχεν. Langus, Portesius et Cüristo- 
plorsonus cornu verterunt parum Laline, cum an- 
tennam vertere debuissent. 

(77) Καθυφασμένῳ χρυσῷ. Savilius in suo libro 
emendavit χαθυφασμµένον. Certe in codice Fuk. 
Scriptum inveni χαθυφασµένων. Et paulo post 
nope, non παρέσχον, habet idem codex et Tur- 

ebus. 

(78) Σύμμετρο» µήκους τε xal π.]άτους. Mis 
verbis Eusebius siguificat velum illud quadratum 
fuisse. Nam longitudinis et latitudinis modus zequa- 
lis, quadratam efficit figuram. Certe in veteribus 
numinis Constantini et sequentium principum, ve- 
lum illud ea figura quam dixi cernere licet. Male 
igitur Christophorsonus Eusebii locum exposuit hoc 
modo: « Istud igitur velamen ad cornu affixum, 
longitudinis latitudinisque crucis meusuram penitus 
exaquavit. » 

(79) Τῆς κάτω dpxnc ἐπὶ πολὺ µηχυνόψε. 
vov. Sensus est hastam illam a basi usque ad an- 
tenram mulio. longiorem fuisse , quam ab antenna 
usque ad suumum fastigium, ldque etiam in nuin- 
mis cernere licet. Potest etian hic locus simpliciter 
intelligi, ut sensus sit hastam illam ab iuo ad sume- 
mum longisylinam fuisse. 


9 


EUSEBII CAESARIENSIS OLP. PARS |. —- HISTORICA. 


" 948 


auream Deo chari imperatoris et liberornm ejua A έωρον ὑπὸ τῷ τοῦ σταυροῦ τρὀπαίῳ πρὸς αὗτοῖς 


[maginem depictam pectore tenua sublimem gesta- 
bat. Hoc igitur salutari signo, tanquam munimento 
adversus oppositas quorumvis hostium copias im- 
perator semper est usua ; aliaque ad ejus similitu- 
dinem expressa signa cunctis exercitibus przferri 
jussit, 


CAPUT XXXII. 


Quomodo Constantinus catechumenus factus sacras 
Scripturas perlegerit. 


Sed hzc postes. Tunc vero admirabili visione 
obstupefactus, cum pullum alium prater illum 
quem viderat Deum sibi colendum esse statuisset, 
sacerdotes arcanz illius doctrine mysteriis instru- 


ἄχροις τοῦ διαγραφέντος ὑφάσματος (80), τὴν τοῦ 
θεοφιλοῦς βασιλέως εἰχόνα χρυσΏν µέχρι στέρνων, 
τῶν τ) αὐτοῦ παίδων ὁμοίως ἔφερε. Τούτῳ μὲν τῷ 
σωτηρίῳ σηµείῳ , πάσης ἀντιχειμένης xat πολεµίας 
δυνάµεως ἁἀμυντηρίῳ διαπαντὸς ἐχρῆτο βασιλεὺς, 
τῶν τε στρατοπέδων ἁπάντων ἡγεῖσθαι τούτου ὁμοι- 
ώματα, προσέταττεν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΛΒ’. 
Όπως κατηχηθεὶς Κωνσταντῖνος, τὰς θείας Γρα- 
φὰς dvsqiruc xev. 

'AXAX ταῦτα μικρὸν ὕστερον. Κατά δὲ τὸν δηλω- 
θέντα χρόνον thv παράδοξον χαταπλαγεὶς ὄψιν, οὐδ' 
ἕτερον (81) Θεὸν f| τὸν ὀφθέντα δοχιµάσας σέθειν, 
τοὺς τῶν αὐτοῦ λόγων μύστας (82) ἀνεκαλεῖτο , xal 


clos ad se accersivit ; et quisnam ille Deus esset p τίς εἴη θεὺς αὐτὸς ρώτα. τίς τε ὁ τῆς ὀφθείσης 


anterrogayit, quidve signi illius visio sibi vellet. 
]lii bunc 494 quidem Deum esse dixerunt, unius 
ac solius Dei unicum Filium : signum vero illud 
quod ostensum fuisset, immortalitatis symbolum 
esse, et tropaeum victoris quam ille jn terris olim 
versatus, de morte retulisset. Simul causas illius 
&dventus eum docuerunt, accuratam Incarnationis 
fationem ei exponentes. At ille hos quidem ser- 
mones dicendi cupidus auscultabat. Coxterum Dei 
praesentix* suis conspectibus exhibitae admiratione 
tenebatur. Cumque coelestem illam visionem et sa- 
eerdotalium sermonum interpretationem inter se 
contulisset, confirmatus est aniina ; harum rerum 
fognitionem Dei ipsius magisterio sibi (radi pro 


ὄψεως τοῦ σηµείου λόχος. Οἱ δὲ τὸν μὲν εἶναι Θεὸν 
ἔφασαν, θεοῦ τοῦ ἑνὸς χαὶ µόγου μονογενῆ Παΐδα, τὸ 
δὲ σημεῖον τὸ φανὲν , σύμθολον μὲν ἀθανασίας εἶναι, 
πρόπαιον ὃ ὑπάρχειν τῆς κατὰ τοῦ θανάτου νίχης, 
fjv xoi ἐπαιῄσατό ποτε παρελθὼν ἐπὶ γῆς ΄ ἐδίδασχόν 
τε τὰς τῆς παρόδου αἰτίας , τὰν ἀχριθῆ λόγον αὐτῷ 
τῆς χατ᾽ ἀνθρώπους οἰκονομίας (85) ὑποτιθέμενοι. 
Ὁ δὲ xaY τούτοις μὲν ἐμαθητεύετο τοῖς λόγοις, θαῦμα 
δ' εἶχε τῆς ὀφθαλμοῖς αὐτῷ παραδοθείσης θεοφανείας᾽ 
συµθάλλων τε τὴν οὐράνιον Ὅψιν τῇ τῶν λεγοµένωα 
ἑρμηνείᾳ, τὴν Διάνοιαν ἑστηρίξετο, θεοδίδαχτον αὐτῷ 
την τούτων γνῶσιν παρεῖναι πειθόμενος * καὶ αὐτὸς 
δ ἤδη τοῖς ἐνθέοις ἀναγνώσμασι προσέχειν flou, . 
Καὶ δὴ τοὺς τοῦ Θεοῦ ἱερέας παρέδρους αὐτῷ ποιη- 


terio habens, Exinde ipsemet divinorum librorum C σάµενος, τὸν ὀφθέντα Θεὸν πάσαις δεῖν ὤετο θερα- 


lectioni vacare instituit ; et cum sacerdotes Dei 
gihi assessores adscivisset, Deum illum quem vide- 
rat, omni observantia colendum esse duxit. Post- 


πείαις τιμᾷν. Κἄπειτα φραξάμενος ταῖς εἰς αὐτὸν 
ἀγαθαῖς ἐλπίσιν, ὥρμητο λοιπὸν ταῦ τυραννιχοῦ πυ- 
ρὺς τὴν ἀπειλὴν χατασθέσων. 


hzc munitus spe bona quam jn illo collocaveragt, tyrannici furoris incendium restinguere aggressus 


£st, 
CAPUT XXX!II. 
De adulteriis a Maxentio Roma. perpetratis. 

Quippe ille qui urbem regiam per tyrannidem 
pecupaverat, eo impietatis ac flagitii processerat, 
yt quodvis nefarium atque impurum facinus auda- 
eter susciperet. Etenim uxores per divortium a ma- 
pitis sejunctas violavit, easdemque violatas ad 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΓ’. 
Περὶ τῶν Μαξεντίον μοιχειῶν τῶν év. ᾿Ρώμῃ. 
Καὶ γὰρ δὴ πολὺς ἣν ὁ ταύτῃ προαρπάσας τὴν 
βασιλεύουσαν πόλιν, δυσσεθείαις καὶ ἀνοσιουργίαις 
ἐγχειρῶν, ὡς μηδὲν τόλµηµα παρελθεῖν μιαρᾶς xal 
ἀχαθάρτου πράξεως. Διαζευγνύς vé τοι τῶν ἀνδρῶν 
(84) τὰς [κατὰ νόµον γαμετὰς, ταύτας ἑνυθρίξων 


^ (80) Vulg. τοῦ διαγράφοντος ὑφάσματος. Scribene p τοὺς τοῦ Θεοῦ ἱερέας παρέδρους αὐτῷ ποιησάµε- 


slum est τοῦ διαγραφέντος, id est, varie depicti. Nam 
velamen illud purpureum quod ex antenna pendebat, 
euro variisque lapillis erat ornatum. Quid autem 
sibi voluerit Christophorsonus nescio, cum hzc 
Eusebii verba ita vertit : ad texture discurrentis 

mbrias. Nisi forte διατρέχοντος legit pro διαγρά- 

ντος. Sed longe gravius lapsus est idem Cori- 
stophorsouus, cum verba illa Eusebii ἄνω µετέω- 
n qu» ad vocem εἰχόνα referuntur, ad voca- 

lum δόρυ retulit. Quod refutationem non  mere- 


tur. 
(80) Volg., Οὐδέτερον. Scribendum est disjunctis 
vocibus οὐδὲ ἕτερον , vel οὐδένα ἕτερον. Savilius ad 
pram sui codicis emendavit οὐδ' ἕτερον Θεόν, codex 
gutem Fuk. hahet οὐδέ-ερον Θεόν. 

(85) Τοὺς τῶν αὐτοῦ .Ίόγων μµύστας. Hoc loco 
Eusebius noster µύστας posuisse videlur pro µυ- 
αταγωγούς. Neque enim «dubium est quin epi- 
&topos intelligat, Subdit enim paulo post xa* δὴ 


νας, elc. 

(85) Τῆς xac' ἀνθρώπους οἰκονομίας. Quid ci- 
χονοµία apud sanctos Patres signilicet, abunde no- 
tavi ad librum primum Historiarum, Quidquid enim 
Christus in carne ad hominum salutem gessit ut 
homo. id οἰχονομίας vocabulo comprehenditur. Non 
recte igitur Christophorsonus boc loco interpretatus 
est, Christi inter homines c€conomiain, Neque enim. 
xav' ἀνθρώπους siguilicat inler homines ; sed po- 
tius secundum homines, id est, humano more ac 
modo. lta Gregorius Nyssenus iu epistola ad Eu- 
stathbiam el Ambrosiam, ἀλλ᾽ εἰ ὡσαύτως ἔχων, xal 
πρὸ τῆς xav' ἄνθρωπον οἰχονομίας , xal ἐν ἑχείνῳ, 
καὶ μετὰ τοῦτο, 

' (84) Aiateuyr?c Té τοι τῶν ἀγδρῶν. Locus est 
mutilus uL apparet, quem cum Christophorsono 
supplevi ex lib. viu Historie ecclesiastice, cap. 14. 
In seliedis Reg. locus hic ad marginem supple- 
tur hoc inodo :. τὰς χατὰ vápov γαμετὰς, αὐταῖς 


919 


DE VITA CONSTANTINI LIB. I. 


Ὃ UUUUUU——M—M MR 


939 


ἀτιμότατα] τοῖς ἀνδράσιν ἀπέπεμπε, xal ταῦτ᾽ οὐκ A maritos.remisit. Neque vero hemines obscuros at- 


ἀσήμοις, οὐδ' ἀφανέσιν, ἀλλ᾽ αὐτοῖς ἐμπαροινῶν τοῖς 
τὰ πρωτεῖα τῆς τῶν Ῥωμαίων συγκλήτου βουλῆς 
χατέἐχουσι. Μυρίαις μὲν οὖν ἐλευθέραις γυναιξὶν ἑν- 
νθρίζων αἰσχρῶς, οὐκ εἶχεν ὅπως ἑμπλήσειε τὴν 
ἀκρατῃ xal ἀχόλαστον αὑτοῦ ψυχήν. Ὡς δὲ καὶ Χρι- 
στιαναῖς ἑνεχείρει, xaY οὐχέθ' οἷός τε ἂν (85) εὖπο- 
Οἷαν τοῖς οἰχείοις ἐπιθυμήμασιν ἐπινοεῖν. Θἄττον 
Youv την quyhv θανατῶσαι (86), ἢ τὸ copa αὑτῷ 
παρεχώρουν ἐπὶ φθορὰν αὗται. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΔ’. 

Ὅπως ἡ τοῦ ἐπάρχου διὰ σωφροσύγην ἑαυτὴν 

ἀνεἴ εν. 


Μία γοῦν τις τῶν αὐτόθι συγχλητικῶν ἀνδρῶν τὴν 
ἔπαρχον διεπόντων ἐξουσίαν, ὡς ἐπιστάντας τῷ οἴχῳ 


τοὺς τὰ τοιαῦτα τῷ τυράννῳ διαχονουµένους ἐπύθετο p 


(Χριστιανὴ δ᾽ ἣν) τόν τ' ἄνδρα τὸν αὑτῆς ἔγνω, δέους 

νεχα, λαθόντας αὑτὴν, ἀπάγειν χελεῦσαι , βραχὺν 
ὑποπαραιτησαμένη χρόνον, ὡς ἂν τοῦ σώματος τὸν 
συνήθη περιθάλοιτο κόσμον, εἴσεισιν ἐπὶ τοῦ τα- 
µείου’ xai μονωθεῖσα, ξίφος τοῦ στἐρνου πήγνυσι, 
θανοὺσά τε παραχρΏμα , τὸν μὲν vexpby τοῖς προ- 
αγωγοῖς χαταλείπει, ἔργοις δ' ἁπάσης γεγωνοτέροις 
φωνῆς, ὅτι µόνον χρΏμα ἀἠττητόν τε xal ἀνώλεθρον, 
«Ἡ βοωμένη παρὰ Χριστιανοῖς σωφροσύνη πέφυχεν, 
εἰς πάντας ἀνθρώπους, τούς τε νῦν ὄντας χαι τοὺς 
«μετέπειτα γενησοµένους ἐξέφηνεν. Αὕτη µεν οὖν 
«τοιαύτη τις ὤφθη. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΛΕ’. 

Ἀγαίρεσις δήμου Ρωμαίων ὑπὸ Μαξεγτίου. 

Tv δὲ τοιούτοις ἐπιτολμῶντα πάντες ὑπεπτηχότες 
δήμοι xaX ἄρχοντες, ἔνδοξοί τε xaX ἄδοξοι, δεινῃ κατ- 
ετρύχοντο τυραννίδι. Καὶ οὐδ' Πρεμούντων xal τὴν 
πικρὰν φερόντων δουλείαν, ἁπαλλαγή τις ὅμως ἣν 
τῆς τοῦ τυράννου φονώσης ὡμότητος. "Emi σμικρᾷ 
γοῦν ἤδη ποτὲ -προφάσει, τὸν δῆμον εἰς φόνον 
τοῖς ἀμφ᾽ αὐτὸν δορυφόροις ἐξεδίδου * xal ἐχτείνετο 
μυρία πλήθη τοῦ δήµου 'Ῥωμαίων ἐπ᾽ αὐτοῦ µέσου 
«00 ἄστεως, οὐ Σχυθῶν f| βαρθάρων, ἀλλ' αὐτῶν 
τῶν οἰχείων δόρασι xaX πανοπλίαις. Συγκλητικῶν γε 
μὴν φόνος ὅσος δι ἐπιθουλὴν ἐγηργεῖτο τῆς ἑχάστου 
περιουσίας, οὐδ' ἑξαριθμήσασθαι δυνατὸν, ἄλλοτε ἅλ- 
λαις πεπλασμέναις αἰτίαις µυρίων ἀναιρουμένων. 


que ignobiles, sed ipsos primores senatus Romaul, 
eo contumelia: genere affecit. Caeterum cum innu- 
meras fere mulieres ingenuas foede violaret, imtno- 
deratain tamen animi sui libidinem nullatenus po- 
terat explere. Sed postquam mulieres Christianas 
sollicitare cepit, nullis artibus perficere potuit, ut 
earum cougressu frueretur. Hx: namque animai 
leto objicere, quain corpus ei ad stuprum permit- 
tere malebant. 
CAPUT XXXIV. 


Quomodo uxor praefecti, pudicitie servande causa 
morlem sibi conscivit. 


Qu:zedam ex his, nupta senatorii ordinis viro qui 
praefecturam administrabat, cum satellites quibus 
tyrannus hujusmodi flagitiorum ministris utebatur, 
pro foribus adesse coinperisset, 9B et virum 
suum inetu adactum permisisse illis ut se prehen- 
sam abducerent (erat autem | mulier Christiana), 
breve temporis spatium concedi sibi flagitavit ad 
corpus solemni cultu exornandum. Et cubiculum 
kigressa, solam se relictam videns,gladium pectori : 
immersit ; statimque exanimata, cadaver quidem 
perductoribus reliquit, ipsis vero factis quce omni 
voce clarius resonant, cunctis qui nunc sunt ot 
qui posthac erunt mortalibus declaravit, pudicltiarr. 
penes solos christianos invictam atque inexpugna- 
bilem, nec morti obnoxlam esse. Atque linc quidem 
ila se gessit, 

CAPUT XXXV. 
Cades populi Romani jussu Mazentii. 

Eum igitur ad ejusmodi facinora cum omni au- 
dacia prorumpentem cuncti reformidantes, tam ple- 
bei quam magistratus, tam nobiles quan) obscuri, 
gravissima tyrannide opprimebantur. Ac tametsi 
quiete agerent, et acerbissimai servitutem patien- 
ter tolerarent, ne sic tamen vitare poterant cruen- 
lam tyranni atrocitatem. Denique quodam die le- 
vissimam ob causam populum Romanum prztoria- 
nis militibus obtruncandum dedidit. Atque ita in- 
numerabilis multitudo populi Romayi, non Scytha- 
rum ac barbarorum, sed civium suorum hastis ar- 
misque in media urbe trucidala est. Quantze porro 
senalorum czedes fact: sint, ut in, bona uniuscujus- 


que eorum invaderetur, numerari nullo modo potest; cum quotidie plurimi confictia variis crimipi- 


bus interitcerentur. 
KEPAAAION Ασ.. 

Μαγεῖαι Μαξεγτίου κατὰ Κωνσταντίνου, xal 

ἔνλεια τροφών ἕν Ῥώμῃ. 

:Ἡ δὲ τῶν χαχῶν τῷ τυράννῳ χορωνὶς ἐπὶ γοη- 
τείαν fàauye, μαγιχαῖς ἐπινοίαις τοτὲ μὲν γυναῖχας 
ἐγχύμονας ἀνασχίσοντος, τοτὲ δὲ νεογνῶν σπλάγχνα 
Βρερῶν διερευνωµένου, λέοντάς τε χατασφάττοντος, 


ἑνυθρίζων αἱσχροτάτως. ete. In codice Fuk. scribi- 
tur διαξευγνύς γέ τοι τῶν ἀνδρῶν τὰς Yovalxac, τοῖς 
ἀνδράσιν, elc. 

(85) Καὶ οὐχέθ' οἷός νε Tiv. Prima vox delenda 
est. Sed sequentia corrnpta sunt ac mutila, quie sine 
scriptorum codicum subsidio difficile est restituere. 
Potest tamen legi, οὐχέθ᾽ οἷός τε fjv εὐπορίαν τοῖς 


CAPUT XXXVI. 
Magice artes Mazentii, et alimentorum penuria 
Romae. 

Tandem verotyrannus sceleribus suis quasi quod- 
dam fastigium, magic: artis prestigias imposuit, 
nunc mulieres gravidas dissecans, nunc infantum 
recens in lucem editorum rimans viscera : leones 


οἰχείοις ἀσελγήμασιν ἐπινοεῖν. Mox codex Fuk. et 
Savilii habet θᾶττον γὰρ τήν, etc. 

(86) Tiv yrvxiv-0avracoqa:. Scribendum videtur 
θανάτῳ. Sic enim loquitur Eusebius noster in lib. 
viii ubi de Maximiui flagitiis agit: αἱ δὲ ἐπὶ φθορὰν 
ἑλχόμεναι, θἄττον τὴν doytv θανάτῳ, ἣ τὸ copa τῇ ΄ 
φθορᾷ παραδεδώχασαι. 


951 


USEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


959 


quaque interdum mictàns, et quzdam nefanda per- A xa! τινας ἀῤῥητοπο:ίας ἐπὶ δα:βυνων προσχᾶ/Ἠσεις 


ββεπε sacra ad d:eniones evacandos, et ad. bellum 
quod jam instabat, depellendum. llis enim artibus 
victoriam se adepturum sperabat. Hic igitur dum 
Rom: tyrannidem exercet, vix dici potest quot 
quantisque malis subditos oppresserit atque in ser- 
vitntem redegerit : adeo ut ad extremam 4986 trusi 
sint alimentorum. penuriam, qualem antea. Romx 
unquam fuisse, nulla hominum ztatis nostra (Π6- 
moria recordatur. 
CAPUT XXXVII. 
Mazentii exercitus in Italia superati. 

Ob li:c cuncta dolore ac miseratione commotus 
Constantinus, omui bellico apparatu adyersus ty- 
raunidem seseinstruyit, Cumque summum omnium 
Deum patronum sibi adscivisset, Christumque ejus 
ilium servatorem atque auxiliatorem invocasset ; 
et victoriz tropaeum, salutare scilicet signum ante 
milites ac stipatores suos statuisset, cum omni ex- 
ercitu progressus est, eo consilio ut Romanis libere 
[atem quam a majoribus suis acceperant, interventu 
80go restitueret. Porro cum Maxentius. magicarium 
artium prasstigiis magis quam subditorum benevo- 
|entia confisus, ne quidem extra urbis portas pro- 
gredi auderet ; cuncta vero in circuitu urbis Rome 
ac totius lalize loca, oppida, regiones quas servi- 
tutis jugo oppressas tenebat, innumerabili armato- 
rum multitudine et dispositis ad iusidiandum exer- 
filibus undique muniisset : divino fretus. auxilio 
imperator, primam, secundam ac tertiam tyranui 
Rggressus aciem, cunctis, primo statim impctu fusis 
8C fugatis, in interiora Itali:e penetravit. 

CAPDT XXX VIII. 
Mazenlii interitus in ponte Tiberis. 

Tandenique ad ipsam urbem Bomam propius ac- 
gessit, Verum ne unius tyrauni causa Romanos 
fmnes oppugnare necesse haberet, Deus illum quasi 
— vinculis quibusdam constrictum quam longissime 
exira urbis portas protraxit : simulque prisca | illa 
adversus impios edita miracula, qui sacris volu- 
minibus continentur, et quibus multi quidem pe- 
rinde ac fabulis fidem derogant, cum tamen fideli- 
bus fide digna videaptur, cunctis tam fidelibus quam 
jufidelibus qui hoc. miraculum quod dicturi sumus 
oculis suis spectaverunt, verissima esse opere ipso 
camprobavit. Nam quemadmodum Mosis ac religiosas 
quondam gentis Hlebrzorum temporibus, Deus cur- 
pus et exercitum Pharaonis projecit in iare; lec- 
gfissimos milites ex .curru pugnantes tristatas sub- 
mersit iu. mari Rubro, et fluctibus operuit; sic 
plane 427 Maxentius, et quicunque cirea. illum 
rant inilites ac. süpatores, instar lapidis in aliissi- 
mum gurgitem ceciderunt : tunc videlicet cum di- 
vina virtute Constantini partibus auxiliante in fu- 


(87) Πιστά ye μὴν πιστοῖς. Post h»c verba dee- 
ΓΑΙ iu editione Stephani integra linea, quam nos 
ex codice Fuk. Sav. ac Turnebi suppleviniis. Sed 
εἰ sine manuscriptis codicibus, faeile fuit lianc 
lacunam supplere ex lib. ix. flistoriie ecclesiasti- 
(e, cap. 3, 


B 


xai ἀποτροπιασμὸν τοῦ πολέμου συνισταµένου * διὰ 
τούτων γὰρ τῆς νίχης χρατίήσειν Ἠλπιζεν. Οὕτω μὲν 
οὖν ἐπὶ Ῥώμης ὁ τυραννῶν, οὐκ ἔστιν εἰπεῖν, ofa 
δρῶν τοὺς ὑπηχόους χατεδο»λοῦτο: ὥστ' Έδη τῶν 
ἀνανχαίων τροφῶν Ev ἐσχάτῃ σπάνει καὶ ἀπορίχ 
χαταστῆναι, ὅσην ἐπὶ Ῥώμης οὐδ' ἄλλοτέ ποτε οἱ 
καθ ἡμᾶς γενέσθαι μνημονεύουσιν. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ AZ. 

Ὥττα ἑν "Iva Aq. Μαξεντίου στρατευμάτων. 

Αλλά γὰρ τούτων ἁπάντων οἶκτον ἀναλαθὼν Κωντ 
σταντῖνος, πάσαις παρασχευαῖς ὡπλίζετο κατά τῆς 
τυραννίδος. Προστησάμενος δῆτα ἑαντοῦ θεὺν τὸν ἐπὶ 
πάντων, σωτΏηρά τξ xal βοηθὸν ἀναχαλεσάμενος τὸν 
Χρ.στὸν αὐτοῦ, 1 τε νιχητιχὺν τρόπαιον, τὸ δὴ σω- 
τήρ.ον σημεῖον, τῶν ἀμφ) αὐτὸν ὁπλιτῶν τε xax δορυ- 
φόρων προτάξας, ἡγεῖτο πανστρατιᾷ, Ῥωμαίοις τὰ 
τῆς Ex προὐόνων ἑἐλευθερίας προμνώμενος. Μαξεντίου 
651a μᾶλλον ταῖς κατὰ γοητείαν μηχαναῖς, f| τῇ τῶν 
ὑπηχόων ἐπιθαῤῥοῦντος εὐνοίᾳ, προξλθεῖν δ᾽ αὐδ' ὅσαν 
πυλῶν τοῦ ἄστεος ἐπιτολμῶντος, ὁπλιτῶν τῷ πλήθει 
καὶ στρατοπέδων λόχοις µυρίοις πάντα τόπον xal 
χώραν xal πόλιν, ὅση τις ὑπ αὑτῷ δεδούλωτο, φρα- 
ξαμένου, ὁ τῆς Ex θεοῦ συμμαχίας ἀνημμένος βασι- 
λεὺς, ἐπιὼν πρώτη καὶ δευτἐρᾳ xal τρίτῃ τοῦ τυράν- 
νου παρατάξει, εὖ µάλα τε πάσας ἐξ αὐτῆς πρώτης 
ὁρμῆς χειρωσάμενος, πρόεισιν ἐπὶ πλεῖστον ὅσον τῆς 
Ἱταλῶν χώρας. 


ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ AH. 

Μαξεντίου θάνατος ἐν γεφύρᾳ ποζαμοῦ Τιδερίδος. 

Ηδη δ᾽ αὐτῆς Ρώμης ἄγχιστα ἣν. Εἰθ᾽ ὡς μὴ τοῦ 
τυράννου χάριν Ῥωμαίοις πολεμεῖν ἐξαναγχάνοιτο, 
θεὺς αὐτὸς οἷα δεσμοῖς τισι τὸν τύραννον ποῤῥωτάτω 
πυλῶν ἑξέλχει, xal τὰ πάλαι δη κατ ἀσεθῶν ὡς Ev 
μύθου λόγῳ παρὰ τοῖς πλείστοις ἀπιστούμενα, πιστά 
γε μὴν πιστοῖς (87) ἱεραῖς βίθλοις ἑστηλιτευμένα, 
αὑταῖς ἐνεργίαις ἅπασιν, ἁπλῶς εἰπεῖν, πιστοῖς ἅμα 
καὶ ἀπίστοις, ὀφθαλμοῖς τὰ παράδοξα θεωμµένοις 
ἐπιστώσατο. ΄Ὥσπερ οὖν ἐπ αὐτοῦ ποτε Μωῦσέως 
χαὶ τοῦ θεοφεθοῦς ἝἙθραίων Υένους, ἅρματα Φαραὺ 
xai τὴν δύναμιν αὐτοῦ ἔῤῥιωεν εἰς θάλασσαν, xal 
ἐπιλέχτους ἀναθάτας τριστάτας κατεπὀντισεν Ev Epu- 
θρᾷ, χατὰ ταῦτα 6h xaX Μαξέντιος, ot v ἀμφ' αὐτὸν 
ὁπλῖται xaX δορυφόροι, Έδυσαν εἰς βυθὸν ὡσει λίθος, 
ὁπηνίχα νῶτα δοὺς τῇ Ex Θεοῦ μετὰ Κωνσταντίνου 
δυνάµει, τὸν πρὸ τῆς πορείας διῄει ποταμὸν, ὃν αὐτὸς 
σχάφεσι ζεύξας, χαὶ εὖ µάλα γεφυρώσας, μηχανὴν 
ῥλέθρου καθ) ἑαυτοῦ συνεπἠξατο, ὧδέ πη ἑλεῖν τὸν τῷ 
Θεῷ φίλον ἑλπίσας. ᾽Αλλὰ τῷδε μὲν δεξιὸς παρῆν ὁ 
αὐτοῦ θεὸς, ὁ δ' (88) ἀθεεὶ τὰς χρυφίους μηχανὰς 

(88) Vulg., 'O δ' ἄνευ. Postrema vox in codice 


Morxi expungitur ut superílua. Sed vereor ne ali- 
aot voces liie. desiderentur. Savilius quidem ad 


oram sui codicis notat supplendum esse τῆς τούτου 


θείας, vel quid simile. ln libro autem Adriani 
urnebji emepdatur ὁ δὲ ἄνους, sed recentiore 


€ 


953 


DE VITA CONSTANTIM 8. I. 


954 


χαθ᾽ ἑαυτοῦ δείλαιος συνἰστη. "Eg' ᾧ xal ἣν εἰπεῖν, Α gam actus, fluvium sibi objectum pertransiret : in 


ὡς ἄρα « λάχχον ὤρυξε xal ἀνέσχαφεν, xol &urs- 
σεῖται εἰς βόθρον ὃν εἰργάσατο" ἐπιστρέψει ὁ πόνας 
αὑτοῦ εἰς χεφαλὴν αὐτοῦ, xal ἐπὶ χορυφἣν αὐτοῦ ἡ 
ἁδικία αὐτοῦ χαταθῄσεται. » Οὕτω δῆτα Θεοῦ νεύ- 
ματι τῶν ἐπὶ τοῦ ζεύγματος μηχανῶν τοῦ τ' àv αὐτοῖς 
ἐἑγχρύμματος [διαλυθέντος], o9 κατὰ χαιρὸν τὸν ἐλπι- 
σθέντα, ὑφικάνει μὲν dj διάδατις, χωρεῖ δ' ἀθρόως 
αὕτανδρα χατὰ το βυωθοῦ τὰ σχάφη. Καὶ αὐτός γε 
πρῶτος ὁ δείλαιος, tica δὲ xal οἱ ἁμφ᾽ αὐτὸν ὑπ- 
ασπισταί τε καὶ δορυφόροι, ᾗ τὰ θεῖα προανεφώνει 
λόγια, ἔδυσαν ὡσεὶ µόλνήδος £v ὕδατι σφοδρῷ. "(233 
εἰχότως ἂν, εἰ καὶ μὴ λόγοις, ἔργοις δ᾽ οὖν ὁμοίως, 
τοῖς ἀμφὶ τὸν μέγαν θεράποντα Μωῦσέα, τοὺς παρὰ 
Θεοῦ τὴν νίχην ἁραμένηυς, αὐτὰ δὴ τὰ χατὰ τοῦ 


quo, ponte ex scaphis firinissime contabulato, ipse 
maclinam quamdam in suam ipsius perniciem con- 
siruxerat, Deo dilectum principem hujusmodi dolo 
interceptum iri sperans. Verum huic quidem Deus 
quem colebat, auxilio adfuit. At impius ille, occul- 
tas machinas in suum ipsius caput miser compara- 
vit. Proinde et hoc merito dici potuit : « Scrobem 
aperuit atque effodit, et in foveam quam fecit ipse 
jncidet. Convertetur labor ejus in proprium ipsius 
caput, et. in veriicem ipsius injustitia ejus reci- 
det *. » Sic igitur machinis qux in poute constructae 
fueraut cum occulta decipula tempore minime spe- 
rato dissolutis, transitus quidem subsidere copit : 
navigia vero simul cum ipsis hominibus repente 


πάλαι δυσσεθοῦς τυράννου ὧδέ πως ἀνυμνεῖν xal B pessumiere. Et infelix ille omnium primus, deinde 


AÉysty* «€ ΄Ασωμεν τῷ Κυρίῳ' ἐνδόξως γὰρ δεδόξα- 
σται' ἵππον xaX ἀναθάτην ἔφῥιψεν εἰς θάλασσαν, 
βοτθὸς xal σχεπαστὴς ἐγένετό uot εἰς σωτηρίαν * » 
xai* εΤίς ὅμοιός σοι ἐν θεοῖς, Κύριε, τὶς ὅμοιός σοι; 
δεδοξασμένος ἓν ἁγίοις, θαυμαστὸς ἐν δόξαις, ποιῶν 
τέρατα. 


cuncti quos circa se habebat protectores ac stipato- 
res, sicut divina pradixerunt oracula, instar plum- 
be: masszin altissimum gurgitem cecidere. Adeo 
ut milites qui tunc ope divini numinis victoriam 
adepti sunt, perinde ac olim Israelitze quos magnus 
ille Dei famulus Moses ducelat, merito si non ver- 


bis, saltem rebus ipsis eadem qu;e illi quondam adversus impium illum Pharaonem cantaturi fuerint 


in ης modum : 


« Cantemus Domino : magnitice enim glorificatus est. Equum et ascensorein projecit 
jn mare. Adjutor et protector factus est mihi ad salutem *. » Et. iterum : 


« Quis similis tibi inter 


deos, Domine, quis similis tibi * Glorificatus in sanctis, admirabilis in. gloria, faciens prodigia *. » 


KEPAAAION A8, 
Εἴσοδος ἐν ᾿Ρώμῃ Κωνσταντίνου. 


Ταντά τὲ χαὶ ὅσα τούτοις ἀδελφὰ Κωνσταντῖνος τῷ 6ϱ 


πανηγεµόνι χαὶ τῆς νίκης αἰτίῳ, κατὰ χαιρὸν ὁμοίως 
«ῷ µεγάλῳ θεράποντι ἔργοις αὐτοῖς ἀνυμνήσας, pev" 
ἑπινιχίων εἰσήλαυνεν ἐπὶ τὴν βασιλεύουσαν πόλιν. 
Πάντες à" ἀθρύως αὐτὸν, of v ἀπὸ τῆς συγχλήτου 
βουλῆς, o τ΄ ἄλλως ἐπιφανεῖς xal διάσημοι τῶν τῇδε, 
ὥσπερ &£ εἰργμῶν ἠλευθερωμένοι, σὺν παντὶ δἡμῳ 
Ῥωμαίων, φαιδροῖς ὄμμασιν, αὐταῖς Φυχαῖς, μετ 
εὐρημιῶν xal ἁπλήστου χαρᾶς ὑπεδέχοντο: ὁμοῦ τ’ 
ἄνδρες ἅμα γυναιςὶ καὶ πα:οὶ xal οἰχετῶν µνρίοις 
πλήθεσι, λυτρωτὴν αὐτὸν, σωτῖρά τε xal εὐεργέτην 
Foal; ἀσχέτοις ἐπεφώνηυν. 'O B ἔμφυτον τὴν εἰς τὸν 
8-bv εὐσέδειαν κοκτηµένος, pf ἐπὶ ταῖς βοαῖς 
χαννούμενος, µέτ᾽ ἐπαιρόμενος τοῖς ἐπαίνοις, τῆς δ᾽ 
&x θεοῦ συνησθηµένος βρηθείας, εὐχαριατέριον ἁπ- 
εδίδου παραχρῆηµα εὐχὴν τῷ τῆς vixng αιτίῳ. 


CAPUT XXXIX. 
Ingressus Constantini in urbem ltomam. 

Ilzc et alia horum germana cum Constantinus eo 
tempore magnum Dei famulum Mosem imitatus, 
in laudem Dei universorum principis et victoria 
auctoris factis ipsis cecinisset, Romam triumphans 
ingressus est. Omnesque pariter tam ex senatu 
quam ex equestri ordine, tanquam carceris custo- 
dia liberati, cum universo populo Romano, leto 
vuliu faustisque acclawationibus cum  inexplebili 
gaudio ex intimo animorum 4998 affectu eum exce- 
pere. Et cuucti tain viri quam mulieres cum liberis 
et infinita famulorum multitudine, illum liberato- 
rem, servatorem ac bonorum auctorem, incredibili 
clamore quem nemo cohibere poterat appellabaut. 
Verum illepietatem in Deum quasi insitam sibi atque 
inhatam gerens, nec hujusmodi acclamationibus, 


D nec laudibus elatus est. Sed cum Dei auxilium sibi 


adluisse probe intelligeret, illico victori: auctori gratiarum actionem supplex rependit. 


KEPAAAION M'. 
Περὶ ἀγδριάντος αὐτοῦ, cravpév κατέχοντος, xal 
τῆς ἐπιγραφῆς. 

Γραρῇ τὲ µεγάλη (89) xat στἡλαις, ἅπασιν &vOpu- 
ποις τὸ σωτήριον ἀνεκηρύττετο σημεῖον, puéor τῇ 
βασιλευούσῃ πόλει μέγα τρόπα:ον τουτι χατὰ τῶν 
πολεµίων ἑἐγείρας, διαῤῥήδην (90) τε ἀνεξαλείπτοις 


3 Psal, vi1, 16, 47... ? Exod, xv, 4, 2. * ibid. 11. 


manu, Odonis scilicet Turnebi. Nam Adrianus vo- 
Cem ἄνευ ut superfluam expunxerat. 

(89) Πραφῇῃ τε peyáAg. in Pauegyrico Euse- 
bij de t'cennalibus Constantini legitur φωνῃ τς 
µεγάλῃ, quod equidem pra:ferendum puto. l'urro 
ab his verbis novi capitis sectionem, inchoavi, se- 


CAPUT XL. 

De Constantini statua crucem tenente, et de ejus 

inscriptione. 

Et clara voce ac titulorum inscriptionibus, salu- 
tare signum cunctis hominibus anuuntiavit : hoc 
tropa in medio urbis regix adversus liostes erecto, 
atque hoc salutari. siguo quod imperii Romani ac 


cutus auctoritatem codicis Regii , et Fuk. quinus 
consentiuut scheda «eieres. | ] 

(90) Vulg., διαῤῥήδην δὲ. Rectius in Panegyrico 
legitur διαῤῥήδην τε, eic. Msx codd Ευ]. et Sa- 
viii verbum addunt hoc modo : φυλαχκτήριον &no- 
δέδειχεν. 


955 


EUSEBII CIESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 


E » 
ν 


956 


totius orbis przsidium est, litterarum notis nun- À ἑγχαράξας τύποις, σωτήριον τουτὶ σημεῖον τῆς Ῥω- 


quam interituris inciso, Statim ergo sublimem ha- 
$tani in modam crucis, sub manum statue suz in 
celeberrimo urbis loco poni jussit, et hujusmodi 
inscriptionem Latino sermone subjici: Hoc salutari 
eigno quod vere virtutis argumentum. est, vestram 
urbem (yrannice dominationis jugo liberatam servavi: 
Senatui populoque Romano in libertatem asserto pris- 
tinum decus nobilitatis splendoremque restitui. 


µαίων ἀρχῆς xal τῆς χαθόλου βασιλείας quiaxtf- 
piov. Αὐτίκα δ' οὖν ὑψηλὸν δόρυ σταυροῦ σχήµατι 
ὑπὸ χεῖρα ἱδίας εἰχόνης Ev ἀνδριάντι χατειργασµέ,ης, 
τῶν ἐπὶ Ῥώμης δεδηµοσιευµένων Ev τόπῳ στήσαν- 
τας, αὐτὴν Oh ταύτην τὴν vpaghv, ῥήμασιν ἔγχα- 
ράξαι τῇ Ῥωμαίων ἐγχελεύεται φωνῇ΄ Τούτῳ τῷ 
σωτηριώδει σηµείῳ, τῷ ἀ.ληθεῖ ἐλέγχῳ τῆς ἂν- 
δρίας, τὴν πὀᾶυ ὑμῶν ζυγοῦ τυρανγικοῦ διασω- 


0sicav ἠ.Ίευθέρωσα ἔτι μὴν καὶ τὴν σύγκ.ητον καὶ τὸν. δῆμο» Ρωμαίων, τῇ ἀρχαίᾳ ἐπιφανείᾳ 


xal «αμπρότητι ἐλευθερώσας ἁποκατέστησα, 


CAPUT XLI. 
Ezsultatio provinciarum et largitiones Constantini. 


In hunc modum Dei amantissimus imperator vie- p 


tricis crucis confessionem pre se ferens, Filium 
Dei Romanis libere atque ingenue przdicavit. Et 
cuncti qui urbem incolebant, tam senatus quam 
popuius, utpote acerba et tyrannica dominatione 
liberati, respirare quodammodo et purioris lucis 
radiis perfrui sibi videbantur,atque in novam quam- 
d»m vitam renasci. Gentes quoque univers quot- 
quot occidentali oceano terminantur, pristinis ma- 
lis liberate, festos dies cum omni hilaritate cele- 
brabant ; Constantinum victorem, Dei amicum, de 
omnibus bene meritum continuis 499 laudibus 
praedicantes. Eum cuncti commune quoddam bo- 
num, Dei benignitate liumano generi donatum illu- 
xi$se, uno ore atque una voce testabantur. Sed et 
imperatoris litterze ubique proposite legebantur , 
quibus ii qui bonis suis spoliati fuissent, eorum 
possessionem beneficio principis recuperabant ; et 
qui injuste relegati essent, penatibus suis restitue- 
bantur. Vinculis quoque et omni periculo ac metu 
liberabantur ii, qui per tyrannicam crudelitatem iis 
vexati fuissent. 


CAPUT XLI. 


Honores episcopis delati et ecclesiarum 
exstructiones. 


Porro ipse imperator ministros Dci a se convo- 
catos, omni obsequio atque honore prosequebatur, 
eos utpote Deo quem colebat consecratos, non ver- 
bis modo, verum etiain factis humaniter excipiens. 
Proinde mensz ipsius adhibebantur homines , ex- 
terno quidem habitu ac vestitu despicabiles : sed 
quos ille minime despicabiles judicabat : quippe 
qui non externam liominis speciem qua oculis sub- 


(91), Vulg. θεραπείας ὡς διὰ tuuc Scribendum puto 
θεραπείας τε xai τιμῆς. Turnebus in margine sui 
codicis emendarat θεραπείας xat τιμῆς, etc., atque 
ia scribitur in codice Fuk. lu schedis Regiis ex- 
punctum est adverbium ὡς, ejusque loco superscri- 
ptum αὐτούς. 

(32) Τῃ τοῦ σχήματος ὀφθῆναι περιέοΆῃ. Toc 
loco cya non tam vultum ac formam significat, 
ut putavit Christopliorsonus, quam cultum ac ve- 
stein. Proinde utrumque in interpretatione inea ες” 
pressi ; quod etiam a Portesio factum esse postea 
deprehendi. Erat autein liabitus ac vestitus sacer- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MA', 


Εὐφροσύναι κατὰ τὰς ἐπαρχίας, xal δωρεαὶ 
Κωνσταντίνου. 


Ὁ μὲν οὖν θεοφιλὴς βασιλεὺς ὧδέ πη τοῦ vixo- 
ποιοῦ σταυροῦ ὁμολογίᾳ λαμπρυνόμενος, σὺν παῤῥη: 
σίᾳ πολλῇ τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ Ῥωμαίοις αὐτοῖς γνώ- 
ριµον ἐποίει. Πάντες δ' ἀθρόως οἱ τὴν πόλιν οἰχοῦν- 
τες, αὐτῇ συγχλήτῳ xat δήμων πλήθεσιν, ὡσανεὶ 
πιχρᾶς xai τυραννιχῆς ἀναπνεύσαντες δυναστείας, 
φωτὸς ἀπολαύειν ἐδόχουν χαθαρωτέρων αὐγῶν, xat- 
νοῦ τε χαὶ νέου βίου παλιγγενεσίας µετέχειν. Ἔθνη 
τε πάνθ᾽ ὅσα ὠκεανῷ τῷ χατὰ δύοντα Ίλιον περι- 
ωρίζετο, τῶν πρὶν συνεχόντων χαχῶν ἠλευθερωμένα, 
πανηγύρεσι φαιδραῖς ἑνενφραινόμενα, τὸν χκαλλίνι- 
xov, τὸν θεοσεθῆ, τὸν κοινὸν εὐεργχέτην, ἀνυμνοῦντα 
διετέλουν, φωνῇ τε μιᾷ xaX ἑνὶ στόµατι, ποινὸν ἆγα - 
θὸν ἀνθρώποις Ex Θεοῦ χάριτος ul πάντες Κωνσταν- 
τῖνον ὡμολόγουν ἐπιλάμφαι. Ἡπλοῦτο δὲ καὶ βασι- 


C λιχὸν ἁπανταχοῦ γράμμα, τοῖς μὲν τὰς ὑπάρξδεις 


ὑφαρπαχγεῖσι τὴν τῶν οἰχείων ἁπόλαυσιν δωρούµενον, 
τοὺς δ᾽ ἅδιχον ἑξορίαν ὑπομείναντας, ἐπὶ τὰς σφῶν 
ἀναχαλούμενον ἑστίας. Ἠλευθέρου τε xaY δεσμῶν, 
παντός τε χινδύνου χαὶ δέους τοὺς ὑπὸ τῆς τυραννι- 
χῆς ὠμότητος τούτοις ὑποθεθλημένους. 


KEPAAAION ΜΒ’. 
Ἐπισχόπων tial, «al ἐχκλησιῶν οἱκοδομαί. 


Βασιλεὺς δ᾽ αὑτὸς τοὺς τοῦ θεοῦ λειτουργοὺς συγ- 
xav, θεραπείας τε χαὶ τιμῆς (91) τῆς ἀνωτάτω ἡδίου, 
ἔργοις xai λόγοις τοὺς ἄνδρας ὡσανεὶ τῷ αὑτοῦ Oc 
χαθιερωµένους φιλοφρονούμενος. Ὁμοτράπεξοι δῆτα 
συνῆσαν αὐτῷ, ἄνδρες εὐτελείς μὲν τῇ τοῦ σχήματος 


D ὀφθῆναι περιθολῇ (92), ἁλλ᾽ οὗ τοιοῦτοι καὶ αὐτῷ vevo- 


µισµένοι, ὅτι μὴ τὸν ὀρώμενον τοῖς πολλοῖς ἄνθρυ- 
πην, τὸν θεὸν δὲ ἑποπτεύειν ἑδόχει (96). Ἐπήγετο 


dotum illius temporis admodum tenuis ac vilis , ut 
testatur Amm. Marcellinus in lib. xxvii, ubi de Da- 
maso et Ursino loquitur. Sed et Gregorius Na- 
zianzenus in oratione funebri quam de 'audibus 
Basilii conscripsit, ait. illum dum episcopus esset 
Cssarez, vili pallio amictum fuisse quod ῥάχος ap- 

Ilat. 

(93) Τὸν θεὸν' δὲ ἐποπτεύειν ἑδόκει. In schedis 
Regiis hic locus ita suppletur ad marginem, τὸν δὲ 
ἐν ἑχάστῳ τιμύµενον ἐποπτεύειν ἑἐδόχει Θεόν. Sed 
brevius codd. Fuk. ac. Sav. τὸν δὲ 8cby ἔποπτεύειν 
ἐδόχει αὐτόν. 


σος ος o ————— RR 


* 


95* 


DE ΤΙΤΑ CONSTANTINI LIB. I. 


U αὑτοὺς καὶ ὅποι ποτὲ στέλλοιτο πορείαν, xàv A jecta est , sed Deum ipsum introspiceret. Ad hzee 


τούτῳ (94) τὸν θεραπευόµενον πρὸς αὐτῶν, δεξιὸν αὐ- 
τῷ παρεῖναι πειθόµενος. Nat μὴν χαὶ ταῖς ἐχχλησίαις 
τοῦ Θεοῦ πλουσίας τὰς παρ) ἑαυτοῦ παρεῖχεν ἐπι- 
χουρίας, ἐπαύξων μὲν xal εἰς ὕψος αἴρων τοὺς εὖχτη- 
ῥίους οἴχους, πλείστοις δ' ἀναθήμασι τὰ σεμνὰ τῶν 
πῆς Ἐκκλησίας χαθηγιασµένων φφιδρύνων. 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ MT". 
Περὶ τῶν εἰς τοὺς πένητας εὐεργεσιῶν Κωγνστεαν- 
τίγου. 

Παντοίας τε (95) χρημάτων διαδόσεις τοῖς ἑνδεέσι 
ποιούµενος, τούτων Ó' ἑχτὸς xal τοῖς ἔξωθεν (96) 
αὐτῷ προσιοῦσι φιλάνθρωπον καὶ εὑεργετικὸν παρ- 
έχων ἑαυτὸν, τοῖς μὲν ἐπ᾽ ἀγορᾶς μεταιτοῦσιν οἰχτροῖς 
τισι καὶ ἀπεῤῥιμμένοις, οὗ χρημάτων µόνον, οὐδέ γε 
πῆς ἀναγχαίας τροφῆς, ἀλλὰ xal σχέπης εὐσχήμονος 
κοῦ σώματος προὐνόει, τοῖς δ' εὖ μὲν τὰ πρῶτα γεΥο- 
νόσι, βίου δὲ μεταθολῇ δυστυχήσασι, δαψιλεστέρας 
παρεῖχε τὰς χορηγίας * βασιλιχῷ Υέ τοι φρονήµατι 
μεγαλοπρεπεῖς τὰς εὐποιίας τοῖς οὕτως ἔχουσι παρ- 
έχων, τοῖς μὲν ἀγρῶν κτήσεις ἐδωρεῖτο, τοὺς δὲ 
διαφόροις ἀξιώμασιν ἑτίμα. Καὶ τῶν μὲν ὀρφανίαν 
ῥυστυχησάντων ἐν πατρὸς ἐπεμελεῖτο χώρᾳ, Ύυναι- 
x&v δὲ χηρῶν τὸ ἀπερίστατον ἀναχτώμενος, δι’ 
οἰχείας ἑπεμέλει Χηδεµονίας, ὥστ' Ίδη χαὶ γάμῳ 
ξευγνύναι γνωρίµοις αὐτῷ xal πλουσίοις ἀνδράσι 
Χόρας ἑρημίᾳ Ὑονέων ὀρφανισθείσας * xai «aU 


ἔπραττε, προδιδοὺς ταῖς γαμουμέναις (97) ὅσα ἑχρῆν . 


κοῖς λαμθάνουσι πρὸς Ὑάμου κχοινωνίἰαν εἰσφέρειν. 
"Ώσπερ δ᾽ ἀνίσχων ὑπὲρ γῆς ἥλιος (98) ἀφθόνως τοῖς 
πᾶσι τῶν τοῦ φωτὸς µεταδίδωσι μαρμαρυγῶν, κατὰ 
τὰ αὐτὰ δὴ καὶ Κωνσταντῖνος, ἅμα ἡλίῳ ἀνίσχοντι 
τῶν βασιλικῶν οἴχων προφαινόµενος, ὡσανεὶ συν- 
ανατέλλων τῷ xaz' οὐρανὸν φωστῆρι, τοῖς εἰς πρόσω- 
πον αὐτῷ παριοῦσιν ἅπασι φωτὸς αὐγὰς τῆς οἰχείας 
ἑξέλαμπε καλοχἀγαθίας (99). Οὐκ ἣν «' ἄλλως πλη- 
σίον γενέσθαι, μὴ οὐχὶ ἀγαθοῦ τινος ἁπολαύσαντα * 
οὐδ' ἣν ποτ᾽ ἐχπεσεῖν ἑλπίδος χρηστῆς τοῖς τῆς παρ' 
αὐτοῦ τυχεῖν ἐπιχουρίας προσδοχήσασι, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MA'. 

"Ὅπως ταῖς συγόδοις τῶν ἐπισκόπων συµπαρῆν. 

Κοινῶς μὲν οὖν πρὺς ἅπαντας ἣν τοιοῦτος. Ἐξαί- 
ρετον δὲ τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ τὴν παρ᾽ αὐτοῦ νέ- 
µων φροντίδα, διαφεροµένων τινῶν πρὸς ἀλλήλονς 
χατὰ διαφόρους χώρας, οἷά τις χοινὸς ἑπίσχοπος ἐχ 
Θεοῦ χαθεσταµένος, συνόδους τῶν τοῦ θεοῦ λειτουρ- 
γῶν συνεχρότει. "Ev µέσῃ δὲ τῇ τούτων διατριδῆ οὐχ 


(94) κάν τούτῳ. Malim scribere χάπὶ τούτῳ, 
id est, ob eam causam. 
(95) In codd. Fuk. ac Regio et in veteribus 
Schedis caput incipit ab his verbis παντοίας τε, etc. 
(96) Καὶ τοῖς ἔξωθεν. Gentiles intelligit, qui 
erant ἔξω τῆς Ἐχκλησίας. Idque confirmatur ex ca- 
ite sequenti, ubi ait ; χοινῶς μὲν οὖν πρὸς ἅπαντας 
ὃν τοιοῦτος * ἐξαίρετον δὲ τῇ Ἐχχλησίᾳ. Et in lib. 1, 
eap. 21: τοσαῦτα μὲν τῇ Ἐκχλησίᾳ τοῦ θεοῦ αἱ κατα- 
πεμφθεῖσαι δωρεαὶ παρεῖχον' δῆμοις δὲ τοῖς ἑχτὸς xal 
«aav ἔθνεσι. 
(87) Ταῖς γαµουµέναις. Male Christophorsonus 


quocunque iter faceret, eos secum deducebat ; Deum 
quem illi colerent, ob id etiam propitium sibi ad- 
fore pro certo habens. Quin etiam ecclesiis Dei plu- 
rima ex thesauris suis beneficia subministravit ; 
partim sacras zdes umplificans et in sublime eri- 
yens ; partim augusta ecclesiarum sacraria plurimis 
donariis exornans. 
CAPUT χι. 


De Constantini in pauperes beneficentia. 


Variis denique pecuniarum divisionibus egentium 
mopiam sublevans, extraneis priterea qui ipsum 
adirent, humanum se ac liberalem przbebat. Ac 
miseris quidem illis et abjectis qui in foro mendi- 


B cant, non pecunias solum et alimenta ad victum ne- 


cessaria , sed etiam vestem ad tegendam corporis 
nuditatem suppeditari jussit. Illis vero qui cum in- 
genui atque opulenti prius exstitissent, postea mue 
tala sorte in extremas calamitates inciderant , lar» 
giora vite subsidia commodavit. Prorsusque regio 
animo magnifica quaedam inunera in ejusmodi lio- 
mines conferens , aliis agros ὤ 30 donavit : alios 
variis dignitatibus ornavit. Et eorum quidem qui 
in orbitatis miserias incidissent, quasi pater curam 
gerebat : viduarum autem mulierum solitudinem 
sublevans, eas patrocinic suo fovebat. Quin etiam 
virgines parentibus suis orbatas ipse hominibus 
opulentis ac familiaribus suis in matrimonium de- 
di. Idque agebat , cum prius dedissct nubentibus , 
quzecunque ipsas viris suis conferre oportebat. De- 
nique quemad modum sol supra terras exoriens lu- 


cis suz radios cunctis liberaliter inipertit ; sic plane 


Constantinus primo diluculo procedens ex palatio , 
ac cum ecelesti solis jubare quodàmmodo exoriens, 
cunctis adeuntibus beneficenti:e suze radios imper- 
tiebat. Nec ullus unquam ad illum propius accessit, 
qui fructum alicujus beneficii non retulerit : nec 
spe sua unquam frustrati sunt , qui ab ipso aliquid 
auxilii exspectassent. 


| CAPUT XLIV. 
Quomodo synodis episcoporum interfuit. 
Λο generaliter quidem erga omnes talem se prze- 
stitit, Verum ecclesiz Dei prz:cipue curam gerens, 
cum per diversas provincias quidam inter se dis- 


D sentirent , ipse velut communis omnium episcopus 


4 Deo constitutus, ministrorum Dei concilia con- 
gregavit. Nec dedignatus adesse et considere in 


nupias interpretatur. Neque enim nuptz , sed nu- 
bentes dotem offerunt maritis. Simili errore τελευ- 
κῶντας mortuos vertit Christophorsonus, ut notavi 
ad librum x Historie Ecclesiastica. 
(98) Ὥσπερ δ᾽ dvio yov ... soc. 1n. codice 
Reg. ad latus horum verborum hujusmodi nota ap- 
posita est: top. Quze nota significare mihi videtur: 
ὡραῖος λόγος seu τόπος, id es!, locus elegans et 


aui cnus. 
(99) Ka-Aoxáva6(ac. Pro benignitate ac benefi- 


centia boc vocabulum sumit Eusebius. Sic etiam in 


libro x Historie banc vocem usurpavit. 


95) 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — ΠΙΦΤΟΒΙΟΑ. 


΄ 


900 


medio illorum conventi, cognitionis particeps fuit; A ἁπαςιῶν παρεῖναί τε xal συνιζάνειν, χοινωνὸς τῶν 


ea qux ad pacem Dei pertinent, cunctis procurans. 
Porro sedebat in medio tanquam unus e multis ; 
protectores quidem cunctosque corporis custodes 
procu! amovens, Dei autem timore contectus , et 
amicorum fidelium benevolentia vallatus. Cx:eterum 
quoscunque saniori sententiz acquiescere , et ad 
quietem el concordiam propensos esse animad- 
verterat, eos maxime probabat ; palam indicans 
unanimi omnium consensu se in primis dele- 
ctari. Pertinaces vero et immorigeros aversaba- 
tur. 
CAPUT XLV. 
(Quomodo insipientes Ltoleraverit., 

Quin etiam nonnullos qui adversus ipsum aspe- 
rius invecti fuerant , patienter tulit ; leni ac sedata 
voce eis praccipieus, 44931 ut modestius agere, nec 
seditiones excitare vellent, Ex his alii adwmonitio- 
nes e,us reveriti, a pervicacia animi desistebant. 
Alios qui ad sanam meniem nullo remedio revo- 
cari poterant, Deo committens relinquebat ; nihil 
&dversus quemquam asperius unquam  designans. 
Hanc ob causam, ut credibile est, qui in Africa se- 
ditionem commoverant , eo improbitatis prorupe- 


runt , ut abrupta quidam (facinora tentarent ; dze- - 


mone ut videtur ob praesentium bonorum copiam 
invidia percito, et aJ gravia quxdam et atrocia 
facinora homines incitante , quo imperatoris ani- 
mum contra ipsos occenderet, Verum nihil profe- 


esse duceret; et maligni daemonis impulsionem 
sgnoscere se aflirmaret. Neque enim sanorum ho- 
minum illa esse facinora , sed vel peuitus amen- 
tium , vel eorum qui nequisslmi dxmonis stimulis 
agitarentur ; cujusmodi homines miseratione potius 
quam supplicio dignoa esse. Non eniin tante ju- 


(1) Tov τε πιστῶν ἑταίρων. Videles hoc loco 
dicit Eusebius, non eos qui lidi ac benevoli erga im- 
peratorem essent, ut putarunt interpretes ; sed Chri- 
$tianos, Constantinus enim, utpote religiosissiimus 
imperator, si quando. episcoporum conciliis inter- 
esset, remoto omui satellitio solos ex aulicis se- 
cum assumebat eos , qui Christianz fidei mysteriis 
essent imbüti., 

(2) Vulg., Κατ αὐτοὺς τραχυνοµένους. Haud 


ἐπισχοπουμένων ἑγίνετο, τὰ ^T. cipfvmc τοῦ Oso) 
βραθεύων τοῖς πᾶσι' καθῆστό τε χαὶ µέσος, ὡσεὶ xal 
ἑῶν πολλῶν εἷς, δορυφόρους μὲν χαὶ ὁπλίτας xaX πᾶν 
τὸ σωµατοφυλάχων γένος ἀποσεισάμενος, τῷ δὲ τοῦ 
Θεοῦ. φόθῳ χατημφιεσµένος, τῶν τε πιστῶν ἑταί- 
ρων (1) τοῖς εὐνουστάτοις περιεστοιχισµένος. ET" 
ὅσους μὲν ἑώρα τῇ κρείττονι γνώµῃ πειθηνίους, πρὸς 
εὐσταθηή τε xaX ὁμογνώμονα παρεσχευασµένους τρό- 
πον, εὖ µάλα τούτους ἀπεδέχετο, χαίροντα δειχνὺς 
ἑαυτὸν τῇ κοινῇ πάντων ὀμονοίᾳ' τοὺς δ᾽ ἀπειθῶς 
ἔχοντας ἀπεστρέρετο. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΜΕ’. 
"Όπως καὶ cov ἀφρόνων ἠἡγείχετο. 

"Ἠδη δέ τινας xai κατ αὑτοῦ τραχυνοµένους (2) 
ἔφερεν ἀνεξιχάχως, Ἠρεμαίᾳ xal πραείχ φωνῇ σω- 
φρονεῖν, ἀλλὰ μὴ στασιάζξειν τούτοις ἐγχελευόμενος. 
Τούτων δ᾽ οἱ μὲν ἀππηλλάττοντο, χκαταιδούὐµενοι τὰς 
παραινέσεις τοὺς 0. ἀνιάτως πρὸς σώφρονα λογισμὸν 
ἔχοντας, τῷ Θεῷ παραδιδοὺς Ἀφίει, μηδὲν μηδαμῶς 
αὐτὸς χατά τινος Aum phy διανοούμενος. Ἔνθεν εἰχό- 
ttg τοὺς ἐπὶ τῖις "Ἀφρων χώρας (ὅ) διαστασιάζοντας, 
εἰς τοσοῦτον συνέθαινεν ἐπιτριδῆς ἐλαύνειν, ὡς xal 
τολμηροῖς τισιν ἐγχειρεῖν, ὡς ἔοικε, δαίµονος (4) 
βασχαίνοντος τῇ τῶν παρόντων ἀγαθῶν ἀφθονίᾳ, 
παρορμῶντός t' εἰς ἁτόπους Τράξεις τοὺς ἄνδρας, 
ὡς ἂν χινῄσεις κατ αὐτῶν τὸν βασιλέως θυµόν. 0ὐ 
μὴν προὐχώρει τῷ φθόνῳ, γέλωτα τιθἐµένου (5) τοῦ 


. βασιλέως τὰ πραττόµενα, χαὶ τὴν Ex τοῦ ποντροῦ 
cit invidia, cum imperator ea qua fiebant, ridenda (. 


Χίνησιν συνιέναι φάσχοντος᾽ uh Υὰρ σωφρονούντων 
εἶναι ἀνδρῶν τὰ τολμώµενα, ἀλλ f] πάντη παραχο- 
πτόντων, T] ὑπὸ τοῦ πονηροῦ δαίµονος οἱστρουμένων, 
οὓς ἐλεεῖσθαι μᾶλλον f χολά-εσθαι χρῆναι’ [τοσοῦτο 
γὰρ τὸ χολάζειν,] πρὸς τῆς τῶν ἁρραινόντων (6) µα- 
νίας, f| ὅσον τὸ συμπαθεῖν αὐτοῖς, ὑπερθολὴ Φφιλαν- 
θρωπίἰας. 


insolentissime calcabatur. Sed fortasse Eusebius 
hoc loco ea duntaxat intelligit, quze ad contemptum 
imperatori.e majestatis pertinebant, Ea enim dissi- 
mulare potuit Constantinus, eL risu potius quam 
commotione animi digna existimare. Ceterum ea 
quas adversus Deum et catholicz legis observantiam 
ab iisdem Donatisti3 gesta sunt, severissime vindi- 
care, eoque consilio in Africam trajicere Constan- 
tínus decreverat, ut ipse scribit iu epistola ad Cel- 


eubie scribendum est κατ αὐτοῦ, ut legitur in D sum vicarium Africa. 


codd, Regio et Fuketiano : quam  emendatio- 
nem etiam in libro Morei ascriptam inveni. ln 
veleribus etiam schedis ila emendatum est eadein 
manu. 

(3) Τοὺς ἐπὶ τῆς "Agpor. χώρας. Donatistas in- 
telligit, de quorum audacia. οἱ insolentia multa 
habeutur apud Optatum et Augustinum. 


1 (4) Ὡς ἔοικεν δαίµογος. In schedis Regiis hic 
acus Ita suppletur a4 marginem : πονηροῦ τινος 6 
ἔοιχε δαίµονος, quod certe est elegautius. κ. 


(5) DéAuca τιθεµένου. Nimis molli verbo usus est 
Eusebius. Nam quie a Donatistis tuuc in Africa ge- 
rehantur, ejusmodi eraut, ut non risum, &ed anim- 
adversionem | potius. mererentur, Nam et religionis 
áauclilas et iuperatoris ipsius auctoritas ab iisdem 


r2 


(6) Πρὸς τῆς τῶν dgpaiwórrur. Ante hzc verba 
pouendus est asteriscus, Desunt enim nonnulla, 
qua suppleri posse mihi videutur hoc modo : 02 
Y&p τοσοῦτον διχαιοσύνης ὑπερθολὴ ἂν εξη τὸ ἐρεθί- 
εσθαι πρὸς τῆς τ. a. μανίας, σον, etc. Aliter Chri- 
stophorsonus et Savilius. In. schedis Megiis hic 


.locus ita suppletur ad marginem : Οὓς ἐλεεῖσθαι 


pov f| κολάζεσθαι χρῆναι αὑτὸν δὲ χατὰ µη- 
να τρόπον ζημιοῦσθαι πρὸς τῆς τῶν ἀφραινόντων 
μανίας. Verum qua mox sequuntir verba, hanc 
conjecturam respuunt. 1n codice Fuk. hic locus ita 
scribitur; Κολάζεσθαι χρῆΏναι  ὅσον γὰρ τὸ Gu 
παθεῖν αὐτοῖς ὑπερθολὴ φιλανθρωπίας, τοσοῦτο i 
χολάνειν, ἀνδρῶν ἀφραινόντων ἀνοίας ἂν εἴη, xal οὐ 
Φρονούντων ὀρθῶς. Sic eliam in libr. Turuebi et 
Savilii legitur. Verum hzc lectio ex conjectura an- 
tiquarii imanasse mihi videtur. 


961 


ΡΕ VITA CONSTANTINI LIB. I. 


UM ——rRRERRRRREEEEEEEEEnn 


962 


stitize est, insurgere ad puniendum furorem hominum amentium, quantum eorumdem vicem dolere, 


extrema humanitatis est. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Μς'. 
Νίκαι κατὰ βαρδάρωγ. 

Ωδε μὲν τὸν τῶν ἁπάντων ἔφορον θεὸν διὰ πάσης 
βασιλεὺς θεραπεύων πράξεως, ἄτρυτον (7) ἐποιεῖτο 
τὴν τῶν ἐχκλησιῶν αὐτοῦ πρόνοιαν. θεὺς δ᾽ αὐτὸν 
ἀμειθόμενος, πάντα γένη βαρθάρων τοῖς αὐτοῦ χαθ- 
υπέταττε ποσὶν, ὥς xal πάντη πανταχοῦ τρόπαια 
xav' ἐχθρῶν ἐγείρειν" νικητἠν τ' αὐτὸν παρὰ xolg 
πᾶσιν ἀνεχήρυττεν, ἐπίφοθόν τε ἐχθροῖς xai πολε- 
plot, χαθίστη, οὐχ ὄντα τὴν φύσιν τοιοῦτον, ἡμερώ- 
τατον δὲ χαὶ πραότατον χαὶ φιλανθρωπότατον, εἴ τις 
πώποτε χαὶ ἄλλος. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ MZ'. 

Μαξιμίνου θελήσαντος ἐπιδου.εῦσαι θάνατος, καὶ 
ἆ 1.Ίων οὓς ἐξ ἁποκαλύψεως Κωγνσταγντῖῦος 
εὗρεν. 

Ἑν τούτοις δ' ὄντι αὐτῷ, μηχανὴν θανάτου συῤ- 
ῥάπτων ἁλοὺς τῶν τὴν ἀρχὴν ἀποθεμένων ὁ δεύτε- 
poc (8), αἰσχίστῳ χαταστρέρει θανάτῳ. Πρώτου δὲ 
τούτου (9) τὰς ἐπὶ τιμῇ γραφὰς, ἀνδριάντας τε xal 
ὅσα ἄλλα τοιαῦτα ἐπ᾽ ἀναθέσει τιμῆς νενόμιστο. παν- 
ταχοῦ γῆς, τοῦ ἀνοσίου τε χαὶ δυσσεθοῦς χαθῄρουν. 
Εἶτα δὲ καὶ μετὰ τοῦτον τῶν πρὸς γένους ἕτεροι χρυ- 
φίους αὐτῷ συῤῥάπτοντες ἐπιθουλὰς ἡλίσχοντο, πα- 
ῥραδόξως τοῦ Θεοῦ τὰς τούτων ἁπάντων βουλὰς τῷ 
αὐτοῦ θεράποντι διὰ φασµάτων ἐχχαλύπτοντος. Καὶ 
γὰρ 6h xa θεοφανείας αὐτὸν πολλάχις Ἰξίου, παρα- 
δοξότατα θείας ὄφεως ἐπιφαινομένης αὐτῷ, παντοίας 
t€ παρεχούτης πραγμάτων ἔσεσθαι µελλόντων προ- 


γνώσεις. Τὰ μὲν οὖν Ex θεοῦ χάριτος ἁδιήγητα θαύ- C 


µατα 098 ἔστι λόγῳ περιλαθεῖν δυνατὸν, ὅσα περ 
θεὸς αὐτὸς τῷ αὐτοῦ θεράποντι παρέχειν tS(ou * οἷς 
δὴ πεφραγµένος, ἓν ἀσφαλεῖ λοιπὸν τὴν ζωὴν óc ye 
χαίρων μὲν ἐπὶ τῇ τῶν ἀρχομένων εὐνοίᾳ, χαίρων δὲ 
καὶ ἐφ οἷς τοὺς UT αὐτὸν πάντας εὔθυμον διατελοῦν- 


(7) Vulg. "Acporov. Etsi hzc vox commode. ex- 
plicari potest de Constantino, eujus animum exul- 
cerare atque. exacerbare nunquam. poit. Donati- 
starum et reliquoram ejusmodi hzreticorum aimen- 
tia, mallem tamen hoc loco scribere ἄτρυτον * neque 
enim, ineo quidem judicio, recte dici ρυίε»! ἄτρωτον 
ἐποιεῖτο τὴν πρόνοιαν. Contra vero ἄτρυτον, elegan- 
Lissime dicetur, id. est, indefessam curam ac provi- 
dentiam gerebat. Sic in. libro u, cap. 14, ἄθπνον 
&xotslzo τὴν ὑγὲρ τῶν χοινῶν φροντίδα. 

(8) Τῶν τὴν ἀρχὴν» ἀποθεμέγων ὁ δεύτερος. 
Maxunianum: Herculium intelligit, Hic euim se- 
cundum imperii locum obtinuerat, cumque insidias 
adversus Constantinum. struxisset,  depreliensus 
fractis. laqueo faucibus interiit. Sed el quie se- 
quuntur de imaginibus ejus et statuis dejectis 
atque abolitis, perspicue testantur Maximianum 
Herculium hic intelligi. Quod si verum est, faedis- 
simum errorem. hic admisit Eusebius, qui Herculii 
mortem refert. post. victoriam. de Maxentio, cum 
lamen certum sit. Maximionum  Herculium  mor- 
tuin eise biennio ante cladem Maxentii, anno 510 
Natalis Dominici. Quis vero credat tantum errorem 
ab Eusebio borum temporum zazquali admitti. po- 
tuisse? Adde quod titulus liujus capitis που Ma- 
xitniani, sed Maximini nomen przfert. Itaque facile 
adducor ut credam huuc locum eorruptum | esse, 


CAPUT XLVI. 
Victorie de barbaris relata. 

Et imperator quidem ad liunc modum in omni- 
bus suia actibus Deo omnium inspectori cultum 
exhibens, Ecclesiis ejus inconcussa sollicitudine 
providebat, Deus vero ei vicem rependens, cunctas 
fere barbaras gentes pedibus illius subjecit; adeo 
ut tropza ubique de hostibus erigeret. Illum vi- 
ctorem apud omnes mortales illustri praeconio re- 
nuntiavit; illum formidabilem inimicis et hostibus 
reddidit, quamvis suapte natura minime talis , sed 
potius mansuetissimus, lenissimus atque humanis- 
simus esset omnium mortalium. 

CAPUT XLVII. 


Mors Mozimiani εἰ aliorum quorum insidias Deo 
revelante Constantinus deprehenderat. 


Hxc dum ab eo geruntur, alter eorum qui se 
imperio abdicaverant, cum insidias in ejus necem 
compararet, deprehensus turpissimo mortis genere 
interiit. Primusque Lic est cujus utpote impii ae 
scelerati hominis imagines omnes ᾖ39 et statuz, 
csleraque id genus monumenta quz honoris causa 
erigi solent, ubique terrarum dejecta sunt. Post 
liunc alii quoque propinquitate generis conjuncti , 
cum occulte ei insidiarentur, deprehensi sunt ; Deo 
scilicet cuncta illorum consilia mirabili quodam 
modo per visiones famulo suo detegente. Nam et 
pr:esentiam $uam ei szpius exhibere dignatus est ; 
divina scilicet specie per summum miraculum ei 
apparente, ac. futurarum rerum przscientiam ipsi 
suggerente. Et inexplicabilia quidem illa divinze 
gratia: miracula , quz Deus ipse famulo suo prze- 
stare dignatus est, ne comprehendi quidem dicendo 
facile possunt. Quibus ille munitus , reliquum tem- 
pus alatis tulissime traduxit ; tum ex subditorum 


alque ita emendari debere : Τῶν εἰς βασιλείαν 
Προχειρισθέντων ὑπὸ τῶν «hv ἀρχὴν ἀποθεμένων ! 
δεύτερος, ut Maximinus hic intelligatur, qui una 
cum Severo Cesar factus est a Diocletiano et Ma- 
Xüuniano, tunc cum purpuram deposuerunt, ut 
scribit [latius in. Fastis. Et sic temporum ordo 
apud Eusebium recte procedet. Maximinus enim 
post victoriam de Maxentio interiit, el quidem 


D morüs genere turpissimo, ut scribit Eusebius in 


libro vii, cap. 9. 

(9) Vulg., Πρὺ δὲ τούτου. Lego πρώτου δὲ 
τούτου, ex libro vin Historie ecclesiastice, cap. 95, 
ubi totus hic locus iisdem fere verbis legitur. Porro 
quod ait Kusebius Maximiano llerculio prio 
omnium contigisse, ul statuz ejus atque imagines 
ubique locorum disturbarentur, id newini mium 
videri debet. Hoc enim sic ihitelligere debemus, ut 
cum dicit. primum omnium Coustantium Chlorum 
inter divos relatum fuisse. Primum dicit ex em- 
nibus quos quidem viderat imperatoribus. Quod οἱ 
quis h:ec de Maximino intelligere malit, sententiz 
sua astipulatorem habet Eusebium, qui in fine 
libri 1x diserle testatur statuas Omues atque 
imagines Maximini post ejus obitum confractas 
fuisse. 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ι. — HISTORICA. 


964 


benevolentia maximam capieus voluptatem ; tum Α τας βίον ἑώρα” ὑπερθαλλόντως δὲ ἐνενφραινόμενος 


ex eo quod cunctos imperio suo subjectos in summa 


τῇ τῶν ἐχχλησιῶν τοῦ θεοῦ φαιδρότητι. 


wanquillitate ac letitia degere videbat : tum praecipue ob splendorem ecclesiarum Dei incredibili 


gaudio gestiens. 
CAPUT XL VIII. 
Constantini decennalla. 

Dum in hoc statu esset, decimus imperli ejus 
4πΏυς evolutus est. Cujus rel causa festis diebus 
per universum orbem Romanum celebratis, preces 
cum gratiarum actione tanquam puras victimas , 
ignis et nidoris expertes, Deo oimnnium Regi obtu- 
lit, Et ex his quidem maximam animo capiebat vo- 
luptatem : sed non perinde eum oblectabant nuntii 
illi, qui de provinciarum Orientis vastatione affe- 
rebantur. 

CAPUT XLIX. 
Quomodo  Licinlus Orientem affixerit. 

Etenim immanis quxdam bellua tum Ecclesiz 
Dei, tum reliquis provincialibus illie insidiari nun- 
tiabatur : cum nequissimus damon quasi :mula- 
tione succensus , iis que ab imperatore Dei aman- 
tissimo gerebantur, contraria facere studeret. Adeo 
ut imperium Romanum duas in partes divisum, 
nocti ac diei simile esse omnibus videretur. Quippe 
Orientis quidem incolas caligo noctis premebat : 
eos vero qui Occidentis partes habitabant, serenis- 
simus illustrabat dies. Qui cum infinitis bonis a 
Deo sibi conciliatis fruerentur, non tulit id 433 
maligni demonis invidia bonis omnibus infesta. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MH'. 
Δεχαετηρίδος Kwrccarcivov πανήγυρις. 

Οὕτω δ᾽ ἔχοντι, δεχαέτης αὐτῷ τῆς βασιλείας 
ἠνύετο χρόνος: ἐφ᾽ ᾧ δη πανδήµους ἐχτελῶν ἑορτὰς, 
τῷ πάντων βασιλεῖ θεῷ εὐχαρίστους εὐχὰς, ὥσπερ 
τινὰς ἀπύρους xal ἀχάπνους θυσίας ἀνετέμπετο. 
'AXX ἐπὶ μὲν τούτοις χαίρων διετέἑλει, οὗ μὴν xal 
ἐφ᾽ οἷς ἀχοῃ περὶ τῶν χατὰ τὴν Éqav τρυχοµένων 
ἐθνῶν ἐπυνθάνετο. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ M6. 

"Oxoc τὴν dvacoAty ἐκαχούχει Λιχίγιὸς. 

Δεινὸς Υάρ τις (10) αὐτῷ χἀνταῦθα, τῇ τ' Έκκλη- 
σίᾳ τοῦ Θεοῦ, τοῖς τε λοιποῖς ἑπαρχιώταις ἐφεδρεύειν 
ἁπηγγέλλετο θήρ᾽ τοῦ πονηροῦ δαίµονος ὥσπερ ἁμιλ- 
λωμένου, τοῖς παρὰ τῷ θεοφιλεξ πραττοµένοις τἆναν- 
«la χατεργάξεσθαι, ὡς δοχεῖν τοῖς σύμπασι, τὴν ὑπὸ 
Ῥωμαίοις ἀρχὴν δυσὶ τµήµασιν ἀποληφθεῖσαν, &ot- 
χέναι νυχτὶ καὶ ἡμέρᾳα, σχότους μὲν τοῖς την ἑῴαν 
λαχοῦσιν ἐπιπολάξοντος, ἡμέρας δὲ τηλαυγεστάτης 
τοῖς τῆς θατέρας μοίρας οἰχήτορσι χαταλαμπούσης * 
οἷς µυρίων ἀγαθῶν &x Θεοῦ πρυτανευοµένων, οὐκ fv 
"p µισοχάλῳ φθόνῳ φορητὴ f; τῶν Ὑινοµένων θέα : 
ὥσπερ οὖν οὐδὲ τῷ θάτερον µέρος τῆς οἰχουμένης χα- 


Sed neque tyrannus qui alteram partem orbis Ro- G ταπονοῦντι τυράννῳ, ὃς εὖ φεροµένης τῆς ἀρχῆς αὖ- 


mani dominatione sua opprimebat , id ferenduin 
putavit. Qui cum res suas prospero cucsu ferri vi- 
derel : tantique principis affinitate esset. honora- 
tus ; religiosi quidem imperatoris exemplum sequi 
neglexit : impiorum vero iustituta atque improbos 
mores studuit imitari. Et quorum miserabilem 
vite exitum suis ipse oculis couspexisset , eorum 


τῷ, Κωνσταντίνου τε τοσούτου βασιλέως ἐπιγαμθρίας 
Ἡδιωμένος, µιµῄήσεως μὲν τοῦ θεοφιλοῦς ἀπελιμπά- 
νετο, τῆς δὲ τῶν δυσσεθῶν προαιρέσεως ἐζήλου τὴν 
καχοτρυπίαν, xaX ὧν τοῦ βίου τὴν χαταστροφὴν ἐπεῖ- 
δεν αὐτοῖς ὀφθαλμοῖς, τούτων ἔπεσθαι τῇ γνώµη μᾶλ 
λον, f| ταῖς τοῦ χρείττονος φιλικαῖς δεβιαῖς (4 4) ἔπει- 
βᾶτο. 


consilia sequi maluit, quam in amicitia et coucordia cuim eo qui przstantior erat ac potior, perma- 


pere 
CAPUT L. 


Quomodo Licinius Constantino insidiatus sit. 


ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ N. 
"Οπως Kovccarciro Λιχίνιος ἐπιδουἸεύειν ᾖθε.]ε. 


Bellum igitur inexpiabile homini bene de se me- D ἍΗΠόλεμον δ᾽ οὖν ἄσπονδον πρὸς τὸν εὑεργέτην αἴρεται, 


rito intulit; nec amicitize jura, nee sacramentorutin 
religionem, nec generis necessitudinem, nec fcedeta 
ih memoriam ΓΘΥΟΟΦΗΦ. Nam Constantinus quidem; 
utpote benignissimus princeps, quo sincera benevo- 
lenti: certissimum ei argumentum daret, paterna 
stirp:s nobilitatem, et imperatorii jam inde a majo- 
ribus generis splendorem ei communicaverat; sorore 
sua in matrimonium data : totiusque imperii Ro- 
maui consortio eumdem frui permiserat. Licinius 
vero plane his contraria animo volvens, adversus 
praxstautiorem occultis artibus grassabatur ; varia 
subinde insidiarum genera comminiscens, ut. bene 
meritum malis remuneraretur. Ac principio quidem 
amicitiam simulans, dolo ac fraude cuncta agebat ; 


(10) Δεινὸς γάρ τις. Ab his verbis caput {π- 
:hoatur in codice Fak. et in schedis'veteribus. 
(11) Φιικαῖς δεξιαις. Hic locus supplendus est 


οὗ φιλιχῶν vópuov, οὐχ ὁρχωμοσιῶν, οὗ συγγενείας͵, e) 
συνθηχῶν μνήμην ἐν διανοίᾷ λαμθάνων. Ὁ μὲν γὰρ φι- 
λανθρωπότατος εὐνοίας αὐτῷ παρέχων ἀλτθοῦς σύμόθο- 
λον, πατέρων συγγενείᾶς, βασιλικοῦ ^ ἀνέχαθεν αἷ- 
µατος χοινὠνὸν γενέσθαι, γάμῳ τὴν ἁδελφὴν σὺν- 
άφας, τῆς τε χατὰ πάντων ἀπολαύειν ἀρχῆς τῶν λα” 
χόντων, παρεῖχε τὴν ἐξουσίαν: ὁ δὲ τούτοις τἀναντία 
γινώσχων, κατὰ τοῦ Χρεἰττόνος μηχανὰς συνεσχευά- 
ζετο, ἄλλοτ᾽ ἄλλους ἐπινοῶν ἀπειλῆς τρόπους, ὡς ἂν 
χαχοῖς τὸν εὐεργέτην ἀμείφαιτο. Καὶ τὰ μὲν πρῶτα 
φιλίαν ὑποχοριξόμενος, δόλῳ χαὶ ἁπάτῃ πάντ' ἔπρατ- 
πεν, ἑφ᾽ οἷς ἑτόλμα, λήσεσθαι ἑλπίζων * τῷ δ' αὐτοῦ 
θεράποντι sb τὰς ἐν σχότῳ μηχανωμένας ἐπιθουλὰς 
χαταφώρους ἐποίει. "0 δ' ὡς ἐπὶ τοῖς πρώτοις ἡλί- 
ex capite octavo libri decimi Historie ecclesiastice, 
ex quo etiam caput sequens emendandum est. 


963 


DE VITA CONSTANTINI LIB. I. 


σκετο, ἐπὶ δευτέρας ἁπάτας ἐχώρει, νῦν μὲν φιλικὰς A sperans fore ut consilia sua laterent. Verum Deus 


προτείνων δεξιὰς, νῦν δὲ συνθηκῶν ὀρχωμοσίοις πι- 
στούµενος. Εἶτ᾽ ἀθρόως ἀθετῶν τὰ δεδογµένα, καὶ αὖ-- 
θις ἀντιδολῶν διὰ πρεσθείας, χαὶ πάλιν ἀσχημονῶν 
ταῖς φευδολογίαις, τέλος προφανῃ πόλεμον ἀναχηρύτ- 
τει, ἀπονοίᾳ τε λογισμοῦ, χατ᾽ αὐτοῦ λοιπὸν τοῦ θεοῦ 
ὃν ἡ πίστατο σέθειν τὸν βασιλέα, παρατάττεσθαι ὡρ- 


μᾶτο. 


insidias qux clanculo struebantur, famulo suo de- 
texit. At Licinius in primis conatibus deprehensus, 
ad secun.as fraudes se contulit; nunc amicitis 
fidem pratendens; nunc federum ac sacramento- 
rum religione fldem sibi concilians : deinde pacta 
conventa repente violans, rursusque per legatos 
veniam poscens : ac denuo mendaciis (0246 illudeus, 


Tandem vero bellum palam indixit, et despersta mentis audacia incitatus, adversus Deum ipsum 
cujus cultui imperatorem Constantinum deditum esse cognoverat, arma deinceps ferre instituit. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NA'. 


Λιχιγίου κατ ἐπισχόπων cvoxsval, xal συνόδων 
χω.ύσεις. 


Πρώτους γέτοι τοὺς ὑπ αὐτὸν τῷ θεῷ λείτυυργοὺς, 
μηδὲν πώποτε πλημμελὲς παρὰ τὴν ἀρχὴν διαπονη- 
θέντας, hofpa τέως περιειργἀζετο, προφάσεις κατ 
αὐτῶν χαχοτέχνους θηρώμενος. Μηδεμιᾶς Ye μὴν 
ἑὐπορῶν αἰτίας, uro ὄχων ὅποι τοῖς ἀνδράσι χατα- 
µέμφο:το, νόµον ἑχπέμπει διακελευόµενον, μηδαμη 
μηδαμῶς ἀλλήλοις ἐπιχοινωνεῖν τοὺς ἐπισχόπους, 
μηδ' ἐπιδημεῖν αὐτῶν ἐξεῖναί τινι τῇ τοῦ πέλας Ex- 
κλησίᾳ, μηδέ ve συνόδους f| βουλὰς καὶ διασχέφεις 
περὶ τῶν λυσιτελῶν ποιεῖσθαι. Τὸ δ' ἣν ἄρα πρόρα- 
Gt; τῆς χαθ᾽ ἡμῶν ἑπηρείας. "H Υὰρ παραθαΐνοντας 
τὸν νόµον, ἐχρην ὑποδάλλεσθαι τιμωρία. f) πειθαρ- 
χοῦντας τῷ παραγγέλµατι, παραλύειν Ἐχχλησίας θε- 
σμοὺς * ἄλλως γὰρ ob δυνατὸν τὰ μεγάλα τῶν σχεµ- 
µάτων, ἢ διὰ συνόδων κατορθώσασθαι. Καὶ ἄλλως δ; 
ὁ θεομισῆς τῷ θεοφιλεῖ τἀναντία πράττειν ἐγνωκὼς, 
τὰ τοιάδε παρἠγγελλεν. Ὁ μὲν γὰρ τοὺς ἱερεῖς τοῦ 
Θεοῦ, τῇ πεὸς τὸν ἱερωμένον τιμῇ (19), εἰρήνης τε 
καὶ ὀμονοίας ἐπὶ ταὐτὸ συνηγεν ὁ δὲ xaÀà παρα- 
λύειν μηχανώµενος, διασχεδάζειν τὴν σύμφωνον ἁρ- 
µονίαν ἐπειρᾶτο. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΝΒ’. 
Ἐξορισμοὶ καὶ δηµεύσεις κατὰ Χριστιανῶγ, 
EV ἐπειδὴ ὁ τῷ 820 φίλος εἴσω βασιλικῶν οἴχων 
τοὺς θεράποντας εἰσέρχεσθαι Ἠξίου, τἀναντία φρονῶν 
ὁ θεομισῆς, ἅπαντας τοὺς ὑπ' αὐτῷ θεοσεθεῖς βασι- 
λιχών ἀπήλαννεν οἴχων (15), αὐτούς τε μάλιστα τοὺς 


(13) Tn πρὸς τὸν ἱερωμέγον cuim. Turnebus ad 


nostris imperavit. 


34 CAPUT Li. 
Licinii insidim adversus episcopos, et prohibitio 
synodorum. 
Αο primum quidem Dei ministros sub' ditione 
sua degentes, qui nibil unquam criminis adversus 


B imperium ipsius commiserant, obscure et callide 


eircumvenit, varias adversus eos ealuninias investi- 
gans. Cumque nullum ipsi crimen suppeteret, nec 
haberet quod viris illis pesset objicere; lege lata 
precepit ne episcopi uspiam jnter se de ulla re 
conferrent, neve ulli eorum in alterius sibi vicini 
ecclesiam ventare liceret, et synodos ac concilia 
de communibus negotiis habere. Verum hzc illi ad 
nos vexandos occasio qu:erebatur. Nam si αυἱάθιη 
nostri legem violassent, p»uam subire eos oporte- 
bat: sin precepto paruissent, ecclesiasticas leges 
convelli. Neque enim majoris momenti controver- 
siz, aliter quam per synodos componi possunt. Et 
alioqui Deo infestus tyrannus, cum principi Deo 
amantissimo adversari in omnibus atuderet, baec 
Nam Constantinus quidem 
sacerdotes Dei, pacis et concordize mutua causa in 
unum comvocabat : idque in bonorem ejus cui sacra 
faciebant. Licinius vero dum optima queque con- 
vellere inolitur, concentum Ecclesiarum turbare 
tentavit. 
CAPUT Lil. 
ο Christianorum  ezsilia εἰ proscriptiones. 

Et quoniam Deo charus Coustantinus famulos 
Dei in palatium libenter admittebat ; hostis Dei 
Licinius contraria omnia sentiens, cunctos Dei cul- 
fores qui sub iinperio suo degebant, palatio expulit : 


id refert ante Cibalemse bellum, .quod quidem bel- 


eram sui codicis emendavit τῇ πρὸς ^b ἱερωμέ- D lum octavo anno principatus Constantini contigit. 


φον. Idque etiam in Morci libro reperi. Ego vero 
malim scribere πρὸς τῇ τῶν ἱερωμένων τιμῇ, etc. 
Reddit euim ratiouem Eusebias, cur Constantius 
imp. synodos episcoporum identidem cougregaret, 
Prima, inquit, causa erat, ut. sacerdotibus Dei in 
unum collectis honorem exhiberet, Secunda ut pa- 
cem inter ipsos et concordiam stabiliret. Certe τοὺς 
Ἱερωμένους Eusebius vocare solet sacerdotes, ut 
passum occurrit in his libris. Quod si cum Tur- 
nebo legere malimus πρὸς τὸ ἱερωμένον, tum sceri- 
bendum erit "e τιμῆς, ut cum sequentibus oratio 
coliereat ; et τὸ ἱερωμένον pro religione ipsa sume- 
tur, quod est durius. Mallem enim dicere τῇ πρὸς 
by ἱερὸν νόµον τιμῇ. 

(15) Τοὺς θεοσεθεῖς βασιλικῶν ἁπή.Ίαυγεν 
οἴλων. Eusebius in Chronico anuo decimo quarto 
Cor.stantini : « Licinius, iuquit, Christianos de pa- 
latio suo pellit. » ldem babet Orosius in libro vH, 
sed perturbato rerum ac temporum ordine, dunk 


Duplex enim fuit civile bellum inter Coustantinuza 
ac Licinium. Primum quo Licinius victus fuit ad 
Cibalim Pannonie, anno Christi 214. Cujus belli 
causas unus quod sciam retulit auctor excerpto- 
rum de Gestis Consiantini, quam ad. caleem Amm. 
Marcellini jampridem edidi. Posierius vero bellum 
fuit illud, quo juxta Adrianopolim fusus ac fugatus 
fuit Licintus, tandemque ad deditionem compulsus, 
anno Cliristi 224. Ac prioris quidem belli mentic- 
nem nullam fecit Eusebius : ideo fortasse quod 
Licinius nondum adversus Christianos persecutio- 
nein. excitasset. Diu siquidein post prius illud bel- 
lum Licinius Christianos persequi instituit, anno 
scilicet xiv imperii Constautini, ut legitur in CAro- 


'nico Eusebii editionis Scaligeri ac Mirzi, id est, 


anno Cliristi 320. Idem annus habetur in Clironico 
Cedreni. At Baronius Licinium anno Christi $10, 
»ersecutionem in Christianos commovisse scribit. 
erum in Baronii Annalibus historia utriusque 


861 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP PARS I. — HISTORICA. 


968 


et quos in comitatu &uo habebat fidissimos ac de- A ἀμφ' αὐτὸν πιστοτάτους καὶ εὐνουστάτους ἄνδρας εἰς 


volissimos , eos praecipue in exsilium relegavit. 
Quique ob egregia facinora vel honore aliquo, vel 
dighitate ab ipso antehac fuerant ornati, lios aliis 
servire, et famulorum ministeria obire mandavit, 
Cumque omnium bona tanquam lucrum aliquod sibi 
oblatum rapuisset, ad extremum mortem quoque 
minatus est iis, qui salutare sibi nomen Christiana 
religionis assumerent. Porro cum in omnem libidi- 
nem ac lasciviam effusus esset , multaque adulteria 
aliaque detestandze obscauitatis flagitia comimitte- 


ἑξορίαν ἑδίδου * τούς τ ἓχ προτέρων ἀνδραγαθημά- 
των, τιμῆς xal ἀξιωμάτων παρ) αὐτῷ λαχόντας δου- 
λεύειν ἑτέροις, οἰχετικάς τε ποιεῖσθαι διαχονίας προσ- 
έταττε, πάντων δὲ τὰς ὑπάρξεις ἀντὶ ἑρμαίου προ- 
αρπάζων, Ίδη xai θάνατον tret τοῖς τὸ σωτίριον 
ἐπιγραφομένόις ὄνομα. Ὁ δ' αὐτός (14) γέ τοι τὴν 
Ψυχὴν ἐμπαθή xai ἁκόλαστον χεχτηµένος, µνρίας τε 
δρῶν µοιχείας ἐπιῤῥήτους τ᾽ αἰσχρουργίας, τὸν σω- 
φροσύνης xóspov τῶν ἀνθρώτων ἀπεγίνωσχε (15), 
φύσεως ἑλέγχῳ χαχῷ χρώµενος αὐτὸς ἑαυτῷ. 


ret, pudiciti et continenti: honestatem ab hominibus prastari 438 neutiquam — posse censuit; de 
communi hominum natura ex suomet ipsius morbo pessime juJicans. 


CAPUT Lil. 


Edictum | Licinii, ne mulieres una cum víris in 
ecclesiam convenireut. 


idcirco alteram legem tulit, qua jubebat, ne viri 
orandi causa in ecclesiam Dei simul cuum mulieribus 
convenireut ; neve niulieres ad venerandas virtutis 
&cholas discendi causa ventarent; postremo ne 
episcopi divinz religionis precepta mulieribus tra- 
derent : sed. ut mulieres ad id electis, docendis 
mulieribus prsficereutur. Ο cum ab omnibus 
viderentur, aliud quidpiam commentus est ad Ec- 
clesiarum eversionem. Jussit enim ut solemnes 
populorum conventus extra portas in. aperta plani- 
tie celebrarentur ;asserens liberum extra portas 
aerem turbis longe commodiorem esse, quam ora- 
toria intra urbem sita. 

CAPUT LIV. 


Quomodo eos qui sacrificare renuissent, militia solvit: 
et curcere inclusos, ali vetuit. 


Verum cum ne in lioc. quidem obsequi sibi illos 
videret, tandem rejectis ambagibus, nudo quod 
aiunt capite, decrevit ut milites qui per singulas 
urbes apparebant 31dicibus, nisi daemonibus sacri- 
ficare mallent, ab apparitione przsidialis officii 
removerentur,. Proinde officia iagistratuum per 
singulas provincias viris piis ac religiosis nudaban- 
tur. Sed et ipse qui hanc legem tulerat, nudabatur 


Liciniani belli admodum confusa est; quz partimi 
ex Fastis ldatii, partim ex Gestis Constantini a ie 
olm editis restituenda est. Certe. Sozoiienus. in 
hbro :, cap. 7, diserte testatur, Licinium — post 
Cibalense demum bellum Christiauos persequi in- 
stituisse. 

' (44) Ὁ & αὐτός. Ab his verbis novum caput 
inchoandum erat. Hzc enim pertinent ad 9 legem 
Licnii. Porro quod in titulo capitis legitur. in 
Vulg. se; ἐχχλήμενον, mendosum videtur pro εἰς 
ἐχχλησίαν. Mirum est tamen tum in. codice llegio, 
tua in veleril.us schedis constanter legi εἰς &x- 
xAf,usvov συνάγεσθαι. Quanquam in schedis emeu- 
diium est eadem manu εἰς ἐχχλησίάς ui συνάγε- 
σθαι. Sed in Fuk. codice opuime scribitur εἰς &x- 
χλησίας ἀνδράσιν ἅμα μὴ συνάγεσθαι. 

(15) Tov ἀνθρώπων ἁπεγίνωσχε. Scribendum 
videlur της τῶν ἀνθρώπων ἀπεγίνωσχε φύσεωςι 
ἑλέγχῳ xaxi χρώμενος. 

(16) Τοὺς κατὰ πὀό.ιν στερατιώτας. Vide qua 
notavi ad. caput octavum libri decimi. Historie ec- 
clesiastice, unde hiec. peue ad. verbum trauscripta 
suni. 

(17) Tór κατὰ πᾶν ἔθνος ἀξιωμάτων αἱ τά: 


'. ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ NF. 
I'vvaixac εἰς éxxAncíac ávópdciw ἅμα μὴ σνγ- 
άγεσθαι πρόστα]γµα. 

Διὸ bh δεύτερον νόµον ἐτίθει, u$) δεῖν προστάττων 
ἄνδρας ἅμα γυναιξὶν ἐπὶ τὰς τοῦ θεοῦ παρεῖναι εὖὐ- 
χὰς, μηδ ἐπὶ τὰ σεμνὰ τῆς ἀρετῆς διδασκαλεῖα φοι- 
τᾷν τὸ γυναικῶν γένος, pmo. ἐπισχόπους χαθηγεῖσθαι 
γυναιξὶ θεοσεθῶν λόγων, γυναῖκας ὃ αἱρεῖσθαι γν- 
ναιχῶν διδασχἀάλους. Γελωμένων δὲ τούτων παρὰ τοῖς 
πᾶσιν, ἄλλο τι πρὸς καθαίρεσιν τῶν ἐκχλησιῶν ἐμη- 
χανᾶτὸ, δεῖν φῄσας πυλῶν ἐχτὸς ἐπὶ χαθαρῷ πεδίῳ 
τὰς ἐξ ἔθους συγχροτήσεις τῶν λαῶν ποιεῖσθαι τῶν 
γὰρ χατὰ πόλιν προσευχτηρίων, παρὰ πολὺ τὸν ἐχτὸς 
πυλῶν ἀέρα τῷ χοινῷ διαλλάττειν. 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ ΝΔ’. 


Τοὺς μὴ θύογτας ἀποστρατεύεσθαι: καὶ τοὺς ἐν 
φυ.Ἰακαῖς ή τρἐφεσθαι. 


Ὡς δ᾽ οὐχ εἶχεν οὐδ' ἐν τοὐτῳ τοὺς ὑπακούοντας, 
γυμνῇ λοιπὺν τῇ χεφαλῇ τοὺς xarà πόλιν στρατιώ- 
τας (16), ἡγεμονιχῶν ταγμάτων ἀποθάλλεσθαι, εἰ μὴ 
ποῖς δαίΐμοσιν αἱροΐῖντο θύειν, παρεχελεύετο. Ἐγν- 
μνοῦντο δῆτα τῶν χατὰ πᾶν ἔθνος ἀξιωμάτων αἱ τά- 
ξεις (17), ἀνδρῶν θεοσεθῶν, ἐγυμνοῦτο δὲ xal αὐτὸς 
ὁ τούτων νομοθέτης, εὐχῶν ὁσίων ἀνδρῶν ἑαυτὸν σιε- 
ρήσας. Τί δεῖ τῶν ἐχτὸς μνημονεύειν (18), ὡς τοὺς 


ξεις. Sic construenda sunt hzc verba, quod non 
vidit Christophorsonus. Certe in codice Fuk. post 
vocem τάξεις virgula apponitur. Τάξεις seu τά- 
Ύματα suut officia magistratuum, Singuli enim ma- 
gistratus suum babebant otllicium seu apparitionem. 
Id erat corpus quoddam ollicialium seu militum, 
qui judicibus apparebant, ut videre est in. JVotitid 
imperii Romani. M:zc officia θτιροὶ τάξεις voca- 
baut, ut jampridem noxavi ad lib. xxvi, Aun. 
Marcellini, pag. 518. Hecte igitur iu veteribus 
glossis scribitur τάξις ἄρχοντος, officium, apparuio. 
ιο Joannes. Chrysostomus homilia 1 in. F.pistolam 
ad (Qorinilios : 0ὐχ ὁρᾶτε τοὺς παΐδας, ὅταν παί- 
ζοντες τάξιν ποιῶσι xal στρατιώτας xal προηγῶν- 
421 αὐτῶν χἠρυχἒς καὶ ῥαθόοῦχοι ΄ xaX µέσος ὁ mal, 
ἐν χώρᾳ ἄρχοντος βαδἰίζη. Nonne υἰάείι pueros, 
quando ludentes upyaritignem | exprimunt εἰ offi- 
ciales. ΑΟ praecones quidem precedunt. cum licio- 
ribus. Puer vero medius. incedit personam pranidis 
gerens. 

(18) Τῶν ἐκτὺς μνημογεύεινι Joannes Morinus, 
vir doctissimus, qui hos libros Gallice interpretatus 
est, τοὺς &xvó; hoc loco gentiles esse existimavit. 
Certe Eusebius. in lib. n, cap. 31 et 25, τοὺς ἐκ- 


969 


DE VITA CONSTANTINI 0. |. 


mE 


070 


ἐν elpxzat; ταλαιπωρουµένους µηδένα µεταδόσει τρο- A orationibus sanctorum virorum , quibus παρ». 


φῆς Φφιλανθρωπεύεσθαι ἐχέλευσε, μηδ' ἐλεεῖν τοὺς ἐν 
δεσμοῖς λιμῷ διαφθειροµένους, μτδ ἁπλῶς &vafby 
εἶναι µηδένα, μηδ' ἀγαθόν τι πράττειν τοὺς xal πρὸς 
τῆς φύσεως ἐπὶ τὸ συμπαθὲς τῶν πέλας ἑλκομένους ; 
Καὶ ἣν Ye νόμων οὗτος ἄντιχρυς ἀναιδὲς xaY παρανο- 
µώτατος, πᾶσαν ὑπεραχοντίζων φύσιν. io' ᾧ xal 
τιμωρία προσέχειτο, τοὺς ἑλεοῦντας τὰ ἴσα πάσχειν 
τοῖς ἑλεουμένοις, ὑπομένοντας τιμωρίας τοὺς τὰ φι- 
λάνθρωπα διαχονουµένους. 


' privarat. Quid przterea commemorare sttínet, que 


pacto przceperit, ne miseris in carcere detentis 
alimenta quisquam humaniter subministraret ; neve 
quis homines in vinculis fame contabescentes 
miseratione prosequeretur : hoc est, ne quis om- 
nino vir bonus exsisteret ; neve ii qui ad proximo- 
rum iwiserationem natura ipsa ducuntur, boni 
quidquam pr:estarent? Fuit hzc profecto. quidem 
lex palam impudens et inmanissima; omnenque 


morum feritatem facile superavit. Quin etiam legi adjecta erat liec. poena, ut qui inclusis stipem dedis- 
sent, pari cum ipsis supplicio plectlerentur; utque in carcerem et vincula conjecti. eamdem cum noxiis 
poenam subirent, qui humanitatis officia eis przestitissent. 


ΚΕΦΛΑΛΙΟΝ ΝΕ’. . 

Περὶ τῶν Awurlov παραγομιὼν xal π.εογεξιῶγ. 

Τοιαῦται Λιχινίου αἱ διατάξεις. Τί δὲ χρὴ τὰς me- 
Q* γάμων αὐτοῦ χαιγοτοµίας ἀπαριθμεῖαθαι, ἢ τοὺς 
ἐπὶ τοιούτοις τὸν βίον µεταλλάττουσι νεωτερισμοὺς, 
δι ὧν τοὺς παλαιοὺς Ῥωμαίων c) xal σοφῶς χειμέ- 
νους νόμους περιγράφαι τολµήσας, βαρθάρους τινὰς 
καὶ ἀνημέρους ἀντεισῆγε, σχήφεις ἐπινοῶν µνυρίας 
κατὰ τῶν ὑπηχόων; Ἔνθεν ἀναμετρήσεις ἐπενόει 
γῆς, ὡς ἂν πλείονα τῷ µέτρῳ λογίζοιτο τὴν ἑλαχί- 


στην, δι ἀπληστίαν περιττῶν εἰσπράξεων. Ἔνθεν τῶν . 


χατ ἀγροὺς µηχέτι ὄντων ἀνθρώπων, πρόπαλαι D 
ἓν νεχροῖς κειμένων, ἀναγραφὰς ἐποιεῖτο, alayp^y 
αὑτῷ χέρδος Ex τούτου ποριζόµενος. Οὐ γὰρ εἶχεν 


φ ον 


αὐτῷ pz pov ἡ µιχρολογία, οὐδ' fj ἁπληστία χόρῳ πε- 


A36 CAPUT LY. 
De iniquitate et avaritia Licinii. 

Ilojusmodi fuere constitntiones Licinii, Qnid 
vero opus est recensere quz in nuptiis aut circa 
morientes innovavit; vetustas Romanorum leges 
recie et sapienter constitutas ausus abolere, et 
barbaras quasdam atque immanes planeque illegi- 
timas et iniquas leges illarum loco substituere? 
Mille prieterea exactionum genera adversus subdi- 
tos excogitavit. Quocirca novas agrorum mensiones 
adinvenit, ut exigui agri majorem imputaret mo- 
dum, ob inexplebilem cupiditatem nimiarum exactio- 
num. ldeo rusticorum qui superstites amplius nca 
erant, sed jampridem abierant , nomina in censua- 
libus tabulis inscribebat, turpis lucri hinc compen- 


piopltexo. Διὸ 6h πάντα πληρώσας χρυσοῦ xal ἀργύ- C dium captans, Neque enim sordida hominis parci- 


po» χρημάτων *' ἀπείρων πλήθει, στένων ἀπωδύρετ 

πτωχείαν, Τανταλείῳ πάθει τὴν Φυχἣν τρυχόµενος. 
Oa; ὃ ἐφεῦρε χατὰ τῶν μηδὲν ἠδικηχότων ὑπερορίους 
τιμωρίας, οἵας ὑπαρχόντων δηµεύσεις, οἵας εὐπατρι- 
δῶν καὶ ἀξιολόγων ἀνδρῶν ἁπαγωγὸς, ὧν τὰς χουρι- 
δίας μιαροῖς οἰχέταις ἐφ᾽ ὕθρει πράξεως αἰσχρᾶς πα- 
ῥρεδίδου * ὅσαις δ αὐτὸς, χαΐπερ Ίδη vía τὸ copa 
πεπαλαιωµένος, Ὑγυναιξὶν ὑπάνδροις, παρθένοις τε 
Χόραις ἐπεχείρει, οὐ δῃ ταῦτα χρεὼν μηχύνειν, τῆς 
τῶν ἐσχάτων αὐτοῦ πράξεων ὑπερθολῆς σμικρὰ τὰ 
πρῶτα xaX τὸ µηδὲν ἀποδειξάσης. 


monia ullum habebat modum, nee habendi οὐρίθί- 
tatem satietas finiebat, lt3que cum auro et nrgento 
et immensa opum copia thesauros suos implesset, 
gemens de paupertate sua querebatur, Tantalico 
quodam morbo vexatus, Quid referam exsilia qui- 
bus viros innocentes damnavit? Quid bonorum pu- 
blicationes? Quid nobiles ac przcipusx dignitatis 
homines in carcerem abductos, quorum uxores 
sceleratis quibusdam — mancipiis constuprandas 
dabat? Quid mulieres nuptas, quid virgines recen- 
seam, quibus ipse, licet affecta jam sale, vitm 


inferre tentavit /. Nibil opus est in his commemorandis diutius immorari, cum postremorum ejus 
facinorum gravitas, ut priora πο levia ac prope nulla viderentur, effecerit. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΝΑ». 
"Οτι διωγμὸν ποιΏσαι «Ίοιπύ» ἐπεχείρει. 


Τὸ γοὺν τέλος αὐτῷ τῆς µανίας χατὰ τῶν ἐχχλη- 
σιῶν ὡπλίφετο, ἐπί τε τοὺς ἐπισχόπους ἑχώρε:, οὓς 
ἂν μάλιστα ἐναντιουμένους ἑώρα” καὶ ἐχθροὺς ἡγεῖτο 
τοὺς τῷ θεοφιλεῖ καὶ µεγάλῳ βασιλεῖ φίλους. AU 6h 
μάλιστα χαθ) ἡμῶν τὸν θυμὸν ὠξύνετο, τοῦ σώφρο- 
νος (19) παρξνηνεγµένης, οὔτε τὴν μνήμην τῶν πρὸ 
αὐτοῦ Χριστιανοὺς ἐχδιωζάντων ἐν vio. χατεξάλετο, 
οὔθ) ὧν αὐτὸς ὀλετὴρ xai τιμωρὸς δι ἃς μετῆλθον 
ἀσεθείας, χατέστη, οὔθ) ὧν αὐτόπτης Υέγονεν, αὐτοῖς 


τός ponit pro paganis seu gentilibus. Vide que 
supra notavi ad caput 45 hujus libri. Christophlior- 
sonus tamen τῶν ἑχτός interpretatus est preterea ; 
ut idem sit ac τούτων éxtó;, quomodo locutus est 
Eusebius, cap. 90. ) 


PaTROL. Gn. XX. 


CAPUT LVI. 


Quomodo persecutionem adversus Christianos 
tandem. excituverit. 


Denique eo furoris processit, ut Ecclesiis. bellum 
inferret, ipsosque episcopos adoriretur, quos maxi- 
me sibi adversos esse intelligebat; pro inimicis ha- 
hens eos qui maximi Deoque charissimi imperatoris 
amici essent, Ob quam precipue causam furorem | 
suum in nos exacuit, a recta ratione desciscens. 
Nec exemplum eorum qui ante ipsem Christianos 
fuerant persecuti, in memoriam Sibi revocavit ; 
nec illorum quorum ob impia facinora ultor ipse 


(19) Τόῦ σώφρονος. Ρῦδι nxc veroa asteriscus 
apponendus est. Desunt enim. nonnulli, quie tamen 
ex lib. x, cap. 8, ita suppleri possunt : τοῦ σώφρονος 
ἑκτραπεὶς λογισμοῦ. in codd. Εικ. Turnebi ae Sav. 
legitur τοῦ σώφρονος παρενηνευµένος. 

31 


r 


$971 EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — IHISTORICA. 979 
»tque exstinctor fuerat constitutus. Nec animo et A παραλαθὼν ὄμμασι τὸν πρωτοστάτην (20) τῶν xa- 
cogitatione 4437 recoluit ea quorum ipse specta- — xiv, óg τις ποτε fv ἐχεῖνος, θεηλάτῳ µάστιγι πλη- 
tor exstiterat, tunc cum illum omnium malorum ἍἉγέντα. 

antesignanum, quisquis ille tandem fuit, inflicta divinitus plaga percussum suis ipse oculis con- 
spexit. 


CAPUT LVII. ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ NZ'. 
Qualiter Maximianus fistuloso ac verminante ulcere "Οτι Μαξιμιαγὸς σύριγγι καὶ σκὠ.ηχκι δαμασθεὶς, 
perdomitus, pro Christianis legem scripserit. ὑπὲρ Χριστιανών ἔγραφεγ. 
Nam cum hic Ecclesias oppugnare exorsus fuis- Ἐπειδὴ γὰρ τῆς τῶν Ἐκκλησιῶν κατῆρχε πολιορ- 


set, primusque justorum ac Dei cultorum czdibus — x/ag οὗτος, πρῶτός τε τὴν ἑαυτοῦ φυχὲν δ.χκαίων xal 
antmum suum contaminasset ; merito eum divina θεοσεθῶν ἑνέφυρεν αἵμασι, θεόπεµπτος αὐτὸν µετίέρ- 
ultio corripuit, ab ipsis exorsa carnibus, et ad — ysto τιμωρία, ἐξ αὐτῖς αὐτοῦ γαταρξαµένη σαρχὸς, 
animam usque progressa. Repente enim in medio καὶ µέχρι τῆς φυχΏῆς προελθοῦσα. ᾿Αθρόα μὲν γὰρ 
occultiorum corporis partium abscessus ei ηαδεί- αὐτῷ περὶ τὰ µέσα τῶν ἀἁποῤῥήτων τοῦ σώματος 
tur; uleus deinde in imo fistulosum, Utriusque in- B ἀπόστασις γίνεται’ «εἴθ᾽ ἕλχος ἐν βάθει συριγγῶδες, 
sanabilis morsus intima viscera depascebatur. Ex — xat τούτων ἀνίατος vot) χατὰ τῶν ἑνδοτάτω σπλάγ- 
his-Incredibilis vermium multitudo scaturiens, le- — yvov* &q' ὧν ἄλεχτόν τι πλῆθος σχωλήχων βρύειν, 
talem exhalabat fetorem. Quippe illi tota corpo- Οθανατώδη τε ὁδμὴν ἀποπνεῖν, τοῦ παντὸς ὄγχου τῶν 
ris moles, ob nimiam alimenti copiam in immen- σωμάτων Ex πολυτροφίας εἰς ὑπερθολὴν πλήθους 
sam quamdam pinguedinem conversa erat: qus Ἅµπιμελῆς µεταθεθληχότος. ἣν τότε χατασαπεῖσα», 
tunc temporis in tabem soluta, horrendum et in- ἀφόρητον xaX φρικτοτάτην τοῖς πλησιάξουσι παρέχειν 
tolerabile spectaculum astantibus praebuisse fer- ^^v θέαν φασί. Καὶ δῆ τοσούτοις παλαίων χαχοῖς, ὄψέ 
tur. Tot igitur quassatus inalis, tandem intelli- ποτε συναίσθησιν τῶν χατὰ τῆς Ἐκκλησίας τετολµτ- 
“Εετο coepit αυ contra Ecclesiam scelera admisis- µένων αὐτῷ λαμθάνει᾽ χἄπειτα τῷ θεῷ ἑἐξομολογτ- 
set, Posihzc errorem suum Deo confessus, per- σάµενος, τὸν χατὰ τῶν Χριστιανῶν ἀποπαύει διω- 
&ecutlionem Christianorum cohibere, et regali- γμὸν, νόµοις τε xal διατάγµασι βατιλιχοῖς, τὰς 
bus edictis ac legibus emissis, ecclesias eorum ἐχχλησίας αὐτῶν οἰκοδομεῖν ἐπισπέρχει, τάτε συνἠθη 
quantocius sdificari, ipsosque Christianos sacra πράττειν abtoUg, εὐχὰς ὑπὲρ αὑτοῦ ποιουµένους 
sua solito more peragere, et pro imperatore pre-  διαχελεύεται 

ces ad Dqum fundere jubet. 


CAPUT LVIII. ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ NH'. 
Qualiter Maximinus, Christiunorum persecutor, "Or. Μαξιμίνος διώξας Χριστιαγοὺς, καὶ ουγὼν 
[ugiens servili habitu sese occultaverit. ὡς olxétqc ἐχρύπτετο. 
Verum hic quidem qui persecutionis auctor fue- "AXÀ* ὁ μὲν τοῦ διωγμοῦ χατάρξας, τοιαύτην ὑπεῖχε 


rat, hujusmodi poenas luit. [s vero de quo nune ῥδίχην. Τούτων δ' αὐτόπτης ὁ πρὸς τοῦ λόγου δηλού- 
loquimur Licinius, qui horum testis ac spectator vog γεγονὼς, xal ταῦτ ἀχριθῶς διεγνωχὼς τῇ 
exstilerat, et qui cuncta accurate experientia ipsa πείρα, λήθην ἀθρόως ἁπάντων ἐποιεῖτο, οὔτε τὴν χατὰ 
docente cognoverat ; repente omnium oblitus, nec — «o5 προτέρου ποινἣν ἀνενέγχας τῇ uvfjun, οὔτε τὴν 
supplicium priori huic irrogatum animo reputa- [ix] τοῦ δευτέρου τιμωρὸν δίχην (21). "O; δὴ καὶ 
vit, nec quas divina justitia de posteriore altero αὐτὸς ὑπερθαλέσθα:ι τὸν πρῶτον ὡς Ev xaxiy πεφι- 
sumpserat poenas. Qui quidem cum priorem illum  Ἅλοτιμημένος ἀγῶνι, καινοτέρων τιμωριῶν εὑρέσει 
tanquam in quodam scelerum certamine supe- καθ) ἡμῶν ἐχαλλωπίζετο. 00x ἀπήρχει γοῦν αὐτῷ 
rare ambitiose contenderet, novorum adversus πῦρχαὶ σίδηρος xaX προσῄἠλωσις, οὐδέ γε θηρες ἄγριοι 
nostros suppliciorum inventione gloriabatur. Ne-  χαὶ θαλάττης βυθοἰ. "Ἠδη. δὲ πρὸς ἅπασι τούτοις. 
que enim ignis aut ferrum, non clavorum suffi- ^ ξένην τινὰ χόλασιν αὐτὸς ἐφευρὼν, τὰ τοῦ φωτὸς 
Aiones, non bestiarum /Janiatus, nec maris altis- αἱσθητήρια λυµαίνεσθαι δεῖν ἐνομοθέτει. 'A0póa δῆτα 
:simi gurgites ei suffecerunt. Sed 438 preter bec πλήθη οὐχ ἀνδρῶν µόνον, ἀλλὰ καὶ παίδων καὶ γν- 
omnia novum quoddam supplicii genus ipse com- ναιχῶν, ὁράσεις δεξιῶν ὀφθαλμῶν, ποδῶν τ) ἀγχύλας 
mentus, membra quibus lucis usuram percipimus, σιδήρῳ χαὶ χαυτῆρσιν ἀχρειούμενα, ταλαιπωρεῖσθαι 
mulilari lege lata pr:ecepit. Statim igitur con- µμετάλλυις παρεδίδοτο. Ὃν ἕνεχα, xal τοῦτον οὐκ εἰς 
ferta agmina non virorum odo, verum etiam —— uaxgáv ἡ τοῦ θεοῦ δικαιοκρισία µετῄει΄ ὅτε δαιµό- 


90) Ilporoccácnv. Galerium Maximianum intel- Sed nemo non videt Cedrenum hic falsum esse, 
ligit, qui primus auctor fuit ac signifer persecu- — qui Galerio Maximiano tribuerit id quod diu postea 
tionis Christianorum, ut scribit Eusebius in lib. — gestum est a Maximino. Kst hic solemnis ac per- 
viH. Cedrenus scribit Maximianum anno 18 Dio- — vulgatus error Grecorum, ut Maximianum cum 
cletiani persecutionem adversus Christianos exci- — Maximino permisceant. 
tasse, suasu Theoteeni cujusdam przstigiatoris. . — (24) Οὔτε τὴν éx τοῦ δευτέρου τιµωρὸν δί- 
Qui cum Acta Pilati plena impietatis adversus — xmv. Delenda est przepositio. Porro hic posterior 
Christum composuisset, Galerius edicto sanxit, ut . est Maximinus Orientis tyranuus. 


V 


" gnagistri ea memoriter discenda pueris traderent. 


975. 


DE ViTA CONSTANTINI LIB. |. 


924. 


νων ἐλπίσιν, ὧν δη ᾧετο θεῶν, ὁπλιτῶν τε μυριάσιν A puerorum ae mulierum, dextris oculis et junetu- 


ἀναριθμήτοις ἐπιθαῤῥήσας, πολέµμω παρετάττετο. 
Τηνικαῦτα γὰρ γυμνωθεὶς τῆς Ex τοῦ θΞοῦ ἑἐλπίδος, 
ὁπεχδύεται τὸν o) πρέποντα αὑτῷ βασιλ.χὸν χόσµον, 
δειλῶς τε καὶ ἀνάνδρως ὑποδὺς τὸ πλῆθος, δρασμῷ 
τὴν σωττρίαν ἐπινοεῖ. κἄπειτα χρυπτανόµενος ἀνὰ 
τοὺς ἀγροὺς xai τὰς χώµας Ev οἰχέτου σχήµατι, δια- 
λανθάνειν ὥξτο. Ἁλλ) οὐχὶ καὶ τὸν µέγαν καὶ τῆς 
καθόλου πρενοίας διαδέδραχεν ὀφθαλμόν:' ὡς γὰρ ἐν 
ἀσφαλεῖ λοιπὸν χεῖσθαι αὐτῷ την ζωῆἣν ἥλπισε, βέλει 
θεοῦ πεπυρωμµένῳ πληγεὶς, πρηνῆς ἔκειτο, θεηλάτῳ 
«Any? τὺ πᾶν δαπανώµενος σῶμα, ὡς τὸ πᾶν εἶδος 
αὐτοῦ τῆς παλαιᾶς opone ἀφανισθηναι, ζηρῶν 
ὁστέων xal κατεσχελετευµένων, δίχην εἰδώλων περ"- 
λειφθέντων αὐτῷ µόνων. 


ris peduin , partim ferro, partim cauterio debili- 
tatis, trusa. sunt ad metalla, ut diuturno labere| 
ibidem vexarentur. Ob quam causam et hunc 
quoque non multo post ulta est divina justitia : 
tinc eum. d:emonum (quos quidem ille deos pu- 
tabat) fiducia, et innumerab:'i armatorum multi« 
tudine fretas, przlium commisit. Quippe tunc omni 
spe divini nudatus auxilii, imperialem cultum ini- 
nime ipsi convenientem abjecit, deinde vulgarium - 
turbie immistus, timide prorsus atque ignave fuga 
salutem sibi quosivit, et per agros ac vicos sese 
occultans, sub habitu servili latere se posse exi- 
stimavit, Verum magnum illum et universa spe- 
clantem Providentiz: oculum subterfugere non va- 


luit. Cum enim salutem. suam in tuto jam  locatam esse censeret, ardente Dei percussus telo, 
pronus in terram cecidit, totumque ejus corpus inflicta. coelitus plaga adeo consumptum est, ut. 


pristine forie species omnis aboleretur, $olaque ossa arefacta instar simulacri 


peressen!. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Νθ’. 

Ὅτι ἐν γόσῳ τυφ.λωθεὶς Μαξιμιγος, υπερ Ἆρι- 
στιανῶν ἔγραψε. 

Σφοδροτέρας δὲ τῆς τοῦ 8:00 πληγῆς ἐνταθείσης, 
προπγδῶσιν αὐτοῦ τὰ ὄμματα, τῆς τε οἰχείας λήξεως 
ἑχπεσόντα, πηρὺν αὐτὸν ἀφίησιν, ἃ χατὰ τῶν τοῦ 
θεοῦ μαρτύρων πρῶτος ἐφεὈρε χολαστήρια, cau0" 
ὑπομείναντα δικαιοτάτη Φήφῳ. Καὶ δῇ Ez ἐμπνέων 
ἐπὶ τοῖς τοσούτοις, ὀψέ ποτε xal οὗτος τῷ Χριστια- 
νῶν ἀνθωμολογεῖτο θεῷ, xai τὰς οἰκείας ἐξηγόρευε 
θεοµαχίας. παλινῳδίας τε συνέταττεν ὁμοίως τῷ 
προτέρῳ xal αὐτὸς, νόµοις xai διατάγµασιν ἐγγοά- 
φως τὴν οἰχείαν περὶ οὓς ἔθετο θεοὺς, πλάνην ὁμο- 
λογῶν, µόνον δὲ τὸν Χριστιανῶν abl] πείρα θεὸν 
ἐγνωχέναι µαρτυρόμενος. Ταῦτ ἔργοις μαθὼν ὁ Λι- 


cujusdam Bu 


CAPUT LIX. 


Quomodo, vi morbi excacatus, Moxiiminus legem 
pro Christianis deit. 


Porro seviente acrius Dei plaga, oculi tandem 
ei exsilierunt, et ex propria sede avulsi, caecum 
eum dimiserunt: eadem justissime perpesswen sup- 
plicia, qua adversus martyres Dei primus exco- 
gitarat. Post li:,c nihilominus adhuc spirans, ipse 
quoque a Christianorum Deo veniam poposcit , 
bellum se Divinitati intulisse palam confessus. Nec 
aliter ac prior ille palinodiam cecinit, legibus et 
constitutionibus editis, quibus errorem suum iw 
colendis illis quos existimasset deos, ingenue pro- 
fessus est, unumque Christianorum Deum exper-^ 
tum se nosse testatus. Hxc cum Licinius non alio- 


χίνιος, &ÀÀ' οὐχ áxof παρ᾽ ἑτέρων πυθόµενος, τοῖς ϱ rum sermone didicisse!, sed factis ipsis percepis- 


αὐτοῖς ἐπεφύετο, ὥσπερ ty oxotout vy τὴν διάνοιαν 
ἐγχαλυπτόμενος. 








δεί, tamen velut densa quadam caligine animo 
ejus offusa, eadeni quz illi agere instituit. 


L nane ] 
LI 


TOY ΔΕΥΤΕΡΟΥ BIBAIOY ΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ. 


α’. Λιχιίου διωγμὸς «Ἰαθραιος, ἐπισκόπους ἁγαι- 
ροῦγτος év Ἀμασείᾳ τοῦ Πόντου. 

P. Καθαιρέσεις éxxAncuor, καὶ ἐπισχόπων κρε- 
ουρΤίαι. 

Υ. Ὅπως Κωγσταντῖος ὑπὲρ Χριστιανῶν διώ- 
χκεσθαι με.].Ίόντων ἐκιν ἠθη. 

ὃ. Ότι Κωνσταντῖνος μὲν παρεσχευάξετο μετ 
εὐχῶν, Λιχίγιος δὲ μετὰ μαντειῶν εἰς xóAs- 


e "Οσα Λικίνιος ἐν τῷ ἄ.σει θύων, εἶπε περὶ 
τῶν εἰδώ.ῖων καὶ τοῦ Χριστοῦ. 
ς’. Φαγτασίαι κατὰ τὰς ὑπὸ ΛιχίνιονΥ πό.εις, ὡς 
τῶν Κωνσταντίνου στρατευμάτων διεξιόντω»ν. 
Ὁ. Ὅτι ἐν πο.έμοιςι ὅπου στζαυροειδὲς σηµεῖον 
παρην, ἐχεῖ τὰ τῆς víxnc ἐγίνετο. 

η’. Ὅτι πεγτήκοντα τὸν σταυρὸν φέρει’ ἑξε.έ- 
χθησα». 

9'. "Οτι τῶν σταυροφόρων ἀγηρέθη μὲν ὁ ουγὼν, 
ὁ δὲ πίστει zapaps:vac, ἐσώθη. 

v. Zvu6oAal διάφοροι, xal Κωνσταντίνου vl- 
xat. 

ια. ΦυΡὴ Λικιίου xal γοητεῖαι. 


ιβ’. Ὅπως Κωνσταντῖνος àv σχηνῇ προσευχό- 
peroc ἑγίχα. 

w'. ΦιΊανθρωπία περὶ τοὺς συ. ἁαμδανομέγους 
στρατιώτας. 

ιδ. Ἔτι περὶ τῶν» év σκη»ῇῃ προσευχῶν. 

ιΕ’. Λικώίου περὶ gidlac δό.ος, καὶ εἰδω.ἱο.α. 
τρία. 

ις’. Ὅπως μὴ ἀντιπολεμεῖν τῷ σταυρῷ Αικίνιος 
παρῄνει τοῖς στρατιώταις. 

ιο. Νίχη Κωνσταντίνου. 

vy. Λιχιγίου θάνατος, xal ἐπινίχια περὶ τούτου. 

ιθ’. Φα/δρότητες καὶ πανηγύρεις. 

x'. Ὅπως ὑπὲρ ὁμο.ογητῶν ἐγομοθέτει Ιζωγστα»- 
tivoc. 

xal. ᾿Ὅπως xal περὶ μαρτύρων xul ἐκκ.ησιαστι- 
xov κτημάτων. 

xf'. Ὅπως xal τοὺς δήµους ἀγεκτήσατο. 

κΥ’. Ὅτι θεὸν τῶν ἀἁγαθῶν altior. ἐκήρυττε, καὶ 
περὶ ἀντιγράφων νόμων. . 

x9. Λόμος Κωνσταντίνου, περὶ τῆς εἰς θεὸν £e 
σεθείας xal τοῦ χριστιαγισμοῦ. 

χε’. ᾿χπόδειγµα ἐκ πααιῶν χρόγων, 


915 


xc'. Περὶ διωχθέντωγ xal διωκτῶ». 
κό. "Οπως ὁ διωγμὸς αἴτιος κακῶν τοῖς ποΛεμή- 
σασι κατέστη. 
xw". "Οτι θεὸς τῶν xaAov ὑπηρέτην» Κωνσταντῖ- 
vov ἑἐξε.1έξατο. 
κθ’. Εὐσεθεῖς εἰς θεὸν Κωνσταντίνου φωναὶ, xal 
ὁμο.ϊογητῶν ἔπαινος. 
X. Λόμος ἀπο.λύων ἑξορισμοῦ xal «Αου.Ίης xa. 
. δηµεύσεως. 
λα’. Τοὺς ἐν γήσοις ὁμοίως. 
Ap. Τοὺς év µμετά-.ῖοις καὶ δηµοσίοις ἀτιμα- 
σθέντας. , 
λγ’. Περὶ ógoAorncóov στρατευσαµένων. 
λδ. Ἀπολύσεις τῶν ἐν γυναιχείοις, ἢ εἰς δου.λείαν' 
δοθέντων ἑλευθέρωγ. 
λε’. Περὶ xAnpovopíac οὐσιῶν τῶν μαρτύρων καὶ 
ὁμο.Ίογητῶ»ν, καὶ µετοικισθέντων, καὶ ταµιευ- 
θέντων.. 
λς’. Tov μὴ ἑχόντων συγγενεῖς κ ηρονόμον εἶναι 
«τὴν» Ἐχχλησίαν, καὶ τὰ ὑπ αὐτῶν δωρηθέντα, 
Βέόαια µέγευ». 
à. Ἀποδιδόναι τοῖς κατέχουσι τὰ τοιαῦτα χωρία 
xal κήπους καὶ olx(ac, χωρὶς ὧν ἑχαρπώσαν- 


το. 
λη’. Hol τρόπῳ δεῖ περὶ τούτων ἐπιδιδόγαι δεή- 


σεις. 

λθ’. Taic ἐχχ.Ίησίαις ἀποδοῦγαι τὸ ταμεῖον, χω- 
ρία καὶ κήπους xal οἰκίας. 

wp. Τὰ μαρτύρια xai τὰ κοιμητήρια ταῖς &xxAn- 
σίαις ἀποδοῦγαι. 

μα’. Τοὺς ἁγοράσαντας éxxAnciactixà, 3) κατὰ 
δωρεὰγ Aa6óvcac, ἁἀποδοῦκαι. 

μβ’. Σέδει’ τὸν θεὺν σπουδαία παραϊνεσις. 

ΜΥ’. Ὅπως τὰ »ομοθετηθέγτα ὑπὸ Κωνσταντίνου 
δυ ἔργων éc&Aeiovco. 
. "Ott τοὺς ἄρχογτας «Χριστιανοὺς προῆγεν * 
εἰ δὲ χαὶ "EAAnvec ἧσαν, τὸ θύειν αὐτοῖς ἁπ- 
η}Ύρευτο. 

Με’. Περὶ νόμων κωλυόντων μὲν 0vclac , οἶκοδο- 
μεῖν δὲ ἐκκ.Ίησίας προσταττόγτων. 

µς’. Κωνσταντίνου πρὸς Εὐσέδιον xal τοὺς Aot- 
ποὺς ἑπισχόπους, περὶ τῆς τῶν éxxAncu ol- 
χοδομῆς, xal ὥστε τὰς πα.Ίαιὰς ἐπισχευάζειν, 
xal µείζογας οἰχοδομεῖν, διὰ τῶν ἀρχόντω». 

pO. "Οτι κατὰ εἰδω.1ο.ατρείας ἔγραύεν. 

µη’. Κωνσταντίνου πρὸς τὰς ἐπαρχίας περὶ τῆς 
πο.υθέου xJAárnc διάζαγµα, καὶ προοίμιο» περὶ 
ἀρετῆς καὶ καχίας. 

pU. Περὶ τοῦ πατρὸς τοῦ φιΊοθέου Κωγσταγτίνου, 
καὶ περὶ Διοκητιανοῦὺ καὶ Μαξιμιανοῦ, τῶν 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Ι. — HISTUhICLA. 


916 


A ὁδιωκτῶγ. 


v. "Οτι διὰ τὴν τοῦ Ἀπό.Ίωνος μαντεία», ὡς 
μὴ δυναµένου μαγτεύεσθαι διὰ τοὺς δικαἰους, 
'ὁ διωγμὸὺς ἀγεχιν ήθη. 
να. "Οτι νέος ὢν ἔτι Κωνσταντῖνος τοὺς διχαίους 
εἶναι Χριστιανοὺς ἤχουσεν ἐκ τοῦ τὰ περὶ 
διωγμού γράψαντος. 
νῥ. "Uca εἴδη βασάνων xal τιμωριῶν κατὰ Χρι- 
στιανών ἐτυΊμήθη. ' 
vY'. "Οτι βἀρέαρει Χριστιανοὺς ὑπεδέξαντο. 
v6. Ola µετῆ.]θε δίκη τοὺς διὰ τὴν µαντείαν 
διώκτας. 
νε’. Δοξο.]ογία Κωγσταγτίγου elc Θεόν, xal ὁµιο- 
Aoría περὶ «cov σηµείου τοῦ czavpov, καὶ εὐχὴ 
περὶ ἘΕκκ.Ίησιῶν xal Aaóv. 
νς’. "Οτι προσεύχεται μὲν Χριστιανοὺς εἶναι πάν- 
τας, οὐχ ἀναγλάζει δέ. 
v9. Δοξο.]ογία εἰς Θεὸν, δι Υἱοῦ φωτίσαγτος τοὺς 
zAaropnérovc. 


B "η. AotoAopía &dAÀu €x τῆς τοῦ κόσμου «Ίειτουρ- 


Τίας. 
vo. Ἀοξολοτία εἰς 8cór, ἀεὶ διδάσκοντα τὰ xa- 
A 


E. Παραιγέσεις ἐπὶ τέ.ει τοῦ διατάγματος, µη- 
δένα μηδενὶ ἐγοχ-εῖν. 

δα. Ὅπως üzxó τῆς Αεξαγδρέων διὰ τὰ χατὰ 
"Αρειο», ἐχινοῦγτο ζητήσεις. 

ξρ’. Περὶ τοῦ αὐτοῦ xal περὶ MeAiciavow. 

ΕΥ’. Όπως περὶ εἱρήγης πέµψας Κωνσταντῖνος 
ἔχραφεν. 

£0. Κωνσταντίνου ἐπιστολἡ πρὺς Α.1έξαν δρογ 
τὸν ἐπίσχοπον καὶ ᾿Αρειο» τὸν απρεσόύτε- 

Ov. 

ξε’. "Οτι περὶ τῆς εἱρήνης ἐμερίμγα συνήθως. 

ξς’. "Οτι xal τὰς év Ἀφριχ[ῇ ζητήσεις διωρθώ- 
σατο. 

u^ "Οτι éx. τῆς 'AvacoAnc τὰ τῆς εὐσεδείας ἤρ- 

ατο. 

ξη’. "Ort Ίυπηθεὶς διὰ τὴν στάσιν, τὰ περὶ εἰρή- 
γης συμθου.λεύει. 

ξθ’. Πόθεν ἡ Α.Ίεξάνδρου καὶ Αρείου ζήτησις 
ἤρξατο * καὶ ὅτι μὴ ἑχρῆν συζητεῖν ταῦτα. 

ο. Παραινέσεις περί ὁμονοίας. 

οα’. Mi) διὰ μικρὰς Λέξεις φιωλογειχεῖν περὶ τοῦ 
αὐτοῦ. 

op. "Uc. δι εὐλάδεια" ὑπερα.ϊγῶν, δακρύεσ' 
ἠναγκάζετο, καὶ μέ. Ίων εἰς τὴν Ἀγατολὴν ὁρ- 
pa», ἐπέσχὲ διὰ ταῦτα. 

οΥ’. "Exipovoc καὶ μετὰ τὸ γράμμα τοῦτο ταραχὴ 
τῶν ζητήσεων. 


A/&1 CAPITULA LIBRI SECUNDI. 


J. Occulta persecutio. Licinii, et cedes episcoporum 

ud Amasiam urbem Ponti. 

I. Ecclesie dirutg, et episcopi trucidati. 

Wil. Quomodo Constantinus Christianorum causa quos 
Licinius persequi parabat, commotus sit. 

IV. Quod Constantinus cum precibus, Licinius vero 

. cum vaticiniis se ad bellum parabat. 

V. Quid de simulacris et de Christo Licinius dixe- 
rit, dum in luco sacrificaret. 

VI. Spectra ἐπ urbibus que Licinio parebant visa, 
Constantini militum Licinianos persequentium. 
VII. Ubicunque in praliis signum crucis adfuit, par- 

tam esse victoriam. 

Vlll. Quod quinquaginta. viri electi sunt. qui cru- 

. cem portarent. 

IX. Quod ez cruciferis is quidem qui fugit iuter- 
[ect εδ; qui vero fideliler permanserat, inco- 
umis evasit. 

» Varie pugne et Constantini victoria. 
Il. Fuga et magice artes. Licinii. 

ΧΙΙ. Quomodo Constantiuus orans in tabernaculo, 

vicloriam adep:us est. 


XIM. Constantini humanitas in milites captos. 
XIV. l1terum de oratione in tabernaculo. 


D x v. Licinii simulata. amicitia, et idolorum cultus. 


XVI. Quomodo Licinius militibus preceperit, ue ad- 
versus crucis signum impetum facerent. 

XVII. Constantini victoria. 

XVIII. Licinii cedes, et triumphi de eo acti. 

XIX. Publica letitia ac festivitas. 

XX. Quomodo pro confessoribus Constantinus leges 
sanzerit. 


. XXI. Quomodo etíam pro martyribus, et pro eccle- 


siarum praediis leges tulit. 

XXII. Quomodo etiam populos recreaverit. 

ΧΧΙΙ. Quod Deum bonorum auctorem praedicavit, 
el de legibus ejusdem. 

XXIV. Lex Constantini de pietate in Deum, ei de 
Christiana religione. 

XXV. Exemplum a vetustis temporibus. 

XXVI. De its qui persecutionem passi sunt, εἰ de 
persecutoribus. 

XXVII. Quod persecutio bellum gerentibus malorum 
causa exslilerit. 


971 


» * XXVIII. Quod Deus Constantinum bonorum mini- A 


«rum elegit. 

XXIX. Pie in Deum voces Constantini, et laus con- 
fessorum. 

ΧΧΧ. Lez solvens exsilio et curia, et bonorum pro- 
scripltone. 

: XXXI. Item eos qui in insulas erant relegati. 

XXXII. Jtem. eos qui ad metalla et ad vublica opera 
igneminiose damnati fuerant. 

XXXIII. De confessoribus qui militaverant. 

AXXIV. De iis qui ad gynacea, vel in servitutem 
dali erant, liberandis. 

XXXV. De successione bonorum martyrum ei con- 
fessorum, et eorum qui. relegati fuerant, et quo- 
rum bona in fiscum relata. 

XXXVI. Ut deficientibus cognatis ecclesia heredita- 
tem capiat, utque legata firma maneant. 

AXXVII. Ut qui hujusmodi loca, edes, hortos oc- 
cupaverint, restituant : exceptis (ructibus, 

ΧΧΧΥΙΙΙ. Quomodo super his libellos dari oporteat. 

XXXIX. Ut fiscus fundos, ades et hortos restituat 
ecclesiis. 

XL. Ut martyria et εαπιειεγία ecclesiis reddantur. 

XLI. Ut qui res ecclesie emerunt, aut 40109 acce- 
perunt, eas restituant. 

XLil. Sedula exhortatio ad colendum Deum. 

XLIII. Quomodo Constantinus ea qua legibus san- 
zerat, factis ipsis confirmarit. 

XLIV. Quomodo Christianos ad regendas provin- 
cias promoteril, et paganos sacrificare prohibuerit. 

XLV. De legibus quibus sacrificia quidem prohibe- 
bantur ; ecclesie vero construi jubebantur. 

£49 XLVI. Epistola Constantini ad Eusebium et reli- 
quos episcopos de ecclesiis prasidum opera edi- 
ficandis, utque. veluste reficianiur et. ampliores 
exstruantur. 

XLVII. Quod contra idolorum cultum scripserit. 

XLVIII. Constantini edictum ad provinciales de falso 
cultu multorum deorum. Exordium de virtute. el 
vitio. 

XLIX. De pio ac Dei amantissimo Constantini pa- 
Ire» et de Diocletiano ac Maximiano persecuto- 
ribus. 

b. Quod ex Apollinis oraculo qui ob justos homi- 





DE VITA CONSTANTINI LIB. 1. 


978 


nes responsa amplius edere mon polerat, mota 
sit persecutio. 

Li. Quomodo Constantinus adliuc adolescens justos 
esse Christianos audivit. 

LIl. Quot tormentorum εἰ suppliciorum genera ade 
versus Christianos excogitata. 

LilI. Quomodo barbari Christianos exceperunt. 

LIV. Quomodo divina ultione puniti sint, qui ez of&» 
culo perseculionem commocterant. 

LV. Constantinus Deo gloriam tribuit, signum cr&- 
cis confitetur, et precatur pro Ecclesia. 

LVI. Quomodo omnes quidem Christianos esse opta- 
vit; neminem aulem coegit. 

LV. Gloriam tribuit Deo, qui per Filium suum er- 
rantes illuminavit. 

LVIH. Jiterum Deo gloriam tribuit ex. ministerio 
totius mundi. 

LIX. Deum laudat qui semper bona alque honesta 


docet. 

LX. Adhortatio sub finem edicti, ut nemo alteri mo - 
lestiam facessat. 

LXI, Quomodo ab urbe Alexandria quastiones com- 
mole sint propter Árium. 

LX1l. De Ario et de Meletianis. 

Γ.ΧΙΙΙ. Quomodo legatum cum litteris misit ad pa- 
cem componendam. 

LXIV. Constantini epistola ad Alexandrum episco- 
pum et Arium presbyterum. 

LXV. Quod pro pace continue satagebat. 

LXVI. Quomodo quastiones in Africa excitalas com- 
pressit. 

LXVII. Quod religio ab Orientis partibus ceperit. 

LXVIII. Quomodo seditionem moleste ferens, pacem 
suasit. 

LXIX. Unde παία sit controversia inter Arium εἰ 
Alexandrum, et quod (alia non erant disquirenda. 

LXX. Exhortatio ad concordiam. 

LXXl. Quod ob leves quasdam voculas pertinaciter 
οεγίαπά μπι mon fuit. 


C LXX. Quomodo dolore affectus, pre pietate la- 


crymas effudit; et. iter quod facturus eral. in 
Qrientem, ob hanc causam repressit. 

LXXIl. Quod post lias etiam imperatoris litteras. 
perseverawt contentio. 





EYXEBIOY TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 


EIZ TON ΒΙΟΝ TOY ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ TOY ΒΑΣΙΛΕΩΣ 


ΛΟΓΟΣ B. 


μα EgUSEBII PAMPHILI 


DE VITA BEATISSIMI IMPERATORIS CONSTANTINI 


LIBER SECUNDUS. 


KEPAAAION Α΄ 


Αιγίου διωγμὸς Aa0patoc, ἐπισκόπους ἁἆγαι- 


ροῦντος ἐν Ἀμασείᾳ τοῦ Πόντου. 
"Qe μὲν οὖν ὁ δηλωθεὶς ἐπὶ τὸν τῶν θεομάχων 
βοθὸν κατεχρηµνίζετο, xal ὧν ὀφθαλμοῖς ἐπεῖδε τοὺς 


CAPUT |. 


Occulta Ρεγεεεμιῖο Licinii, et cedes episcoporum 
apud Amasiam urbem Ponti, 
Ad hunc modum supradictus Licinius in impiorum; 


barathrum przceps rut, et guorum ob res impie 


919 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. .— HISTORICA. 


980 


gestas exitium snis ipse ocu!is aspexerat, eorum Α ἐπὶ τῆς δυσσεθείας ὀλέθρους, τούτων τὸν ζηλου ἐπὶ 


exemplum in suam ipsius perniciem zemulatus, per- 
secutionem Christianorum, quasi flammam quarm- 
dam jam sopítam denuo excitavit, et multo gravius 
quam priores impietatis conflavit incendium. Ac 
primum quidem tanquam mala bestia, et tortuoses 
quidam serpens in seipsum convolntus, et furorem 
atque hostiles adversus Deum minas spirans, Eccle- 
&i:s Dei sub imperio suo constitutis bellum palam 
inferre, οὗ Constantini metum minime ausus est, 
sed improbitatis virus abscondens, occultas insidias 
certis duntaxat in locis adversus episcopos compa- 
ravit ; et ex his probatissimum quemque, compo- 
sitis per provinciarum rectores calumniis interfecit. 
Porro czdis illorum modus, novus nec unquam an- 
ica coguitus fuit. Certe qux:e apud. Amasiam gesta 
sunt, omaem crudelitatis modum (ranscendunt, 
CAPUT If. 
Ecclesie dirute, et episcopi. truciduti. 


Qva in urbe ecclesize Dei, ali:e iterum post prio- 
rem illam expuguationem aquate sunt. solo : ali;e 
clause a presidibus provinciarum ; ne quisquam 
eorum qui eas adire consueverant, eo conveniret , 
neve solemnem cultum Deo exhiberet. Neque enim 
qui hxc jubebat, precationes illic pro se fieri opi- 
uabatur ; scelerum scilicet couscientia in 44/4 eam 
opinionem adductus. Sed nos pro Constantino cun- 
ela agere, ac divino Numini supplicare sibi persua- 
serat, At przsides utpote assentatores atque adu- 
|atores, cum rem gratam imperatori facere se pro 
certo haberent, optimos quosque ecclesiarum anti- 
stites capitali supplicio addixerunt. Itaque viri qui 
nihil mali commiserant, absque ulla causa abduce- 
bantur, et piniebautur perinde ac sicarii. Nonnulli 
novum quoddam mortis genus pertulerunt, corpore 
in multas partes frustatim  conciso, et posl atrox 
illud omnique tragico figmento liorribilius specta- 
culum, ut piscibus cibum prieberent, in altissimum 
mare proiecti. Posth:ec Dei cultores fugam denuo 
inire co-perunt. Iterum agri, iterum solitudines fa- 
mulos Dei suscepere. Οι dum ad hunc modum ty- 
ranno succederent, deinceps perse2utionem adver- 
sus omnes Christianos excitare in animum induxit. 
Ac procul dubio voti sui compos exstitisset, nec ei 
quidquan obstitisset quominus rem ad exitum per- 
duceret, nisi famulorum suorum propugnator Deus, 


^ 


(22) Ταῦτ οὖν. Scribendum est «à γαοῦν, ex 
libro x Historie ecclesiastice, ubi hac omnia ad 
verbum leguntur. Mirum porro est, Eusebium ue- 
que in Historia Ecclesiastica, neque in his libris 


ullam facere mentionem Dasilei Amasenorum epi- - 


&copi : quem tamen jussu Licinii czesum esse omnes 
Graci scriptores consentiunt, Verum Philostorgius 
ju libro 1 Jlistorie Ecclesiastice diserwe scribit, 
Baaileum Amase: jn Ponto episeopum Nicx»no con- 
cilio interfuisse. Porro concilium  Nicsium , . nt 
inter omnes constat, congregatum est anno. post 
egauctorationein Licinii. Quid quod Aibanasius in 
oratione 1 Contra Arianos , ubi mentionem facit 


χαχῷ τῷ αὐτοῦ μετιὼν. τὸν χατὰ Χριστιανῶν διωγμὸν, 
ὥσπερ τινὰ πάλαι χατεσθεσμέντν πυρὸς ἀχμὴν ἀνεῦ- 
ῥίπιξε, δεινοτἐραν f| οἱ πρόσθεν τὴν τῆς δυσσεθείχς 
ἑξάπτων φλόγα. Καὶ 6t οἷά τις θὴρ δεινὸς, f| σχολιὸς 
ὄφις περὶ ἑαυτὸν ἱλυσπώμενος, θυμοῦ τε καὶ ἀπειλές 
θεοµάχου πνέων, οὕπω μὲν Ex τοῦ προφανοῦς διὰ τὸν 
Κωνσταντίνου φόδον, ταῖς ὑπ' αὐτὸν Ἐχχλησίαις τοῦ 
θεοὺ πολεμεῖν ἑτόλμα. κρύπτων 6b τῆς χαχίας τὸν 
ἰὸν, λαθραίας xal μεριχὰς ἐποιεῖτο τὰς χατὰ τῶν 
ἐπισχόπων συσχευάς' ἀνηρεῖτό cs δι’ ἐπιθουλῆς τῶν 
κατ ἔθνος ἀρχόντων τοὺς τούτων δοχιµωτάτους * xat 
ὁ τρόπος δὲ τοῦ xaz' αὐτῶν φόνου ξενίζων τις ἣν, 
olo; οὐδεπώποτε γνωσθῖναι. Ταΐζτ' οὖν (99) ἀμφὶ την 
Αμάσειαν τοῦ Πόντου χατεργασθέντα, πᾶσαν ὑπερ- 
θολὴν ὠμότητος ὑπερηχόντιζεν. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΕΒ’. 


Καθαιρέσεις éxxAnciov, καὶ ἑπισχόπων κρεουρ. 
qat. 


Ἔνθα τῶν ἐκχλησιῶν αἱ μὲν ἐς ὄψους εἰς ἔδαφος 
τοῦτο δεύτερον μετὰ τὰς πρὠτας καθηροῦντο πολιορ- 
χίας, τὰς 0. ἀπέχλειον οἱ χατὰ τόπους Ἱγεμόνες, ὡς 
ἂν μὴ συνάἀγοιτό τις τῶν εἰωθότων, μηδὲ τῷ θεῷ τὰς 
ἐνθέσμους ἀποδῴη λατρείας (25). Συντελεῖσθαι γὰρ 
οὐχ ἡγεῖτο ὑπὲρ αὐτοῦ ταύτας ὁ τὰ τοιάδε προστάτ- 
των, συνειδότι φαῦλῳ τοῦτο λογικόμενος' ὑπὲρ δὲ 
Κωνσταντίνου πράττειν πάν-α ἡμᾶς, xal τὸν θεὸν 
ἱλεοῦσθαι πέπειστο. Οἱ δ αὐτοῦ θῶπες ὕὄντες xal 
Χόλαχες, τὰ φίλα πράττειν τῷ δυσαγεῖ πεπεισμένοι, 
τοὺς δοχιµωτάτους τῶν ἐχχλησιῶν προέδρους χεφαλ.- 
xal; ὑπέθαλλον τιµωρίαις, ἀπῆγοντο δὲ xal ἐχολά- 
ζοντο ἁ προφασίστως τοῖς µ’αιφόνοις ὁμοίως, οἱ χατὰ 
μηδὲν ἠδικηχότες. "Ηδη δὲ τινες χαινοτέραν ὑπέμε- 
voy τοῦ βίου τελευτὴν, Glost τὸ σῶμα εἰς πολλὰ χατα- 
χρεουργούµενοι τμήματα, καὶ μετὰ τὶν ἀπτνη ταύ- 
την καὶ πάσης τραγιχῆς ἀχοηΏς φρικτοτάτην Χόλασιν, 
θαλαττίοις βνθοῖς, ἰχθύσιν εἰς βορὰν ]ῥιπτούμενοι, 
Φυγαὶ 65 αὖθις ἐπὶ τούτοις, ὥσπερ δη καὶ μικρῷ 
πρότερον, τῶν θεοσεθῶν ἐγίνοντο ἀνδρῶν * xal πάλιν 
ἀγροὶ, xaX πάλιν ἑρημίαι τοὺς τοῦ θεοῦ θεραπευτὰς 
ὑπεδέχοντο. Ἐπεὶ δὲ καὶ ταῦτα τοῦτον προὐχώρει 
τὸν τρόπον τῷ τυράννῳ, λοιπὸν τὸν πάντων ἀνακινεῖν 
διωγμὸν ἐπὶ διάνοιαν ἐδάλλετο; ἐχράτειτε γνώμης xal 
οὐδὲν ἐμποδὼν ἣν αὐτῷ μὴ οὐχὶ δι’ ἔργων ἤδη χωρξῖν, 
εἰ μὴ φθάσας τὸ μέλλον ὁ τῶν οἰχείων ὑπέρμαχος. 
ὡς £v σχότῳ xat νυχτὶ ποφωδεστάτῃ φωστῆρα µέγαν 


illustrium episcoporum qui Niczen:ze synodo aut ipsi 
interfuerunt, aut ejus sententiam comprobarunt, 
Basileum Ponti episcopum una cum aliis nominat , 
nec martyrem eum appellat, quamvis Osium con- 
fessorem ibidem cognominet, Sed οἱ Acta. Basilei 
que apud Metapbrastem exstant, inepta mihi vi- 
dentur ac fabulosa. Àc pleraque quidem quse initio 
eorum leguntur ex. Eusebio ad. verbum descripta 
sunt. Fabella autem illa de Glaphyra virgine, con- 
lica mihi videtur ab hominibus otiosis. 

(28) Άποδφη Aacpslac. In. codd. Fuketiano et 
Sav. scriptuur est ἀποδιδοίη : in libro autem x Hi- 
storie. Ecclesiasticie ἀπηδιδῷ, 


981 DE VITA CONSTANTINI LIB. 1l. ys? 
ἐξέλαμύε τὸν αὑτοῦ θεράποντα Κωνσταντῖνον, ἐπὶ τὰ A id quod futurum erat. celerrime praeveniens, Con- 


τδε yecparorfioas. . 


stantinum famulum suum tanquam splendidum la- 


cis jubar, in profunda caligine et in obscurissima nocte subito ostendisset, eumque quasi manu ap- 


prebensum has in partes perduxisset. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ I*. 


Ὅπως Κωγσταντῖγος ὑπὲρ Χριστιανῶν διώχεσθαι 
peAAóycow ἐκιν ήθη. 


Ὃς οὐχέτ' ἀνεχτὸν εἶναι συνιδὼν τὴν τῶν εἰρημέ- 
νων ἀχοὴν, τὸν σώφρονα συνάχει λογιαμὸν, xai τὸ 
στεῤῥὸν τοῦ τρόπου τῇ συμφύτῳ φιλανθρωπίᾳ κχερα- 
σάµενος, ἐπὶ τὴν ἄμυναν τῶν χαταπονουµένων 
«ἔσπευδε, χρίνας δεῖν εἶναι εὐσεθὲς χαὶ ὅσιον, ἑχπο- 
δὼν ἕνα ποιησάµενον, τὸ πλεῖστον τῶν ἀνθρώπων 
διασώσασθαι γένος πολλῇ γὰρ αὐτῷ χρωμένῳ φιλ- 
ἀνθρωπία (34), χαὶ τὸν συµπαθείας ἀνάξιον EXcouv- 


τι, τῷ μὲν μηδὲν γίνεσθαι πλέον, τῆς τῶν χαχὼν Β 


ἐπιτηδεύσεως μηδαμῶς ἁπαλλαττομένῳ, ἐπαύξοντι 
δὲ μᾶλλον τὴν κατὰ τῶν ὑποχειρίων λύτταν, τοῖς 5' 
ὑπ αὐτοῦ χεχαχωµένοις µηδεµίαν ἔτι' σωτηρίας 
ἑλπίδα λείπεσθαι. Ταῦτ) ἐννοήσας ὁ βασιλεὺς, &v- 
υπερθέτως δεξιὰν ὀρέγειν σωτήριον τοῖς εἰς ἔσχατα 
χαχῶν ἑληλαχόσιν ὠρμᾶτο. Τῆς μὲν οὖν στρατιωτι- 
χῆς ἐξοπλίσεως τὴν συνήθη παρασχευὴν ἐποιεῖτο, 
:Ἠθροιστό τε αὑτῷ πᾶσα φάλαγξ πεςοῦ τε καὶ ἱπτιχοῦ 
τάγματος» ἡγεῖτο δ᾽ ἐπὶ πάντων τὰ τῆς ἐπὶ τὸν 
Θεὺν ἀγαθῆς ἐλπίδος, διὰ τοῦ προλεχθέντος σηµείου, 
σύμόολα. 


ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ Δ’. 

"Οτι Κωνσταντῖνος μὲν παρεσχευάἀζετο μετ εὐ- 
χῶν, Λιχίνιος δὲ μετὰ μα»τειῶν elc xóAspor. 
Εὐχῶν δ᾽ εἴποτε καὶ vuv αὐτῷ δεῖσθαι, χαλῶς ἐπιστά- 

μενος, τοὺς τοῦ Θεοῦ ἱερέας ἐπήγετο' συνεῖναι τ αὐτῷ 

xa παρεῖναι διὰ παντὺς, ὥσπερ τινὰς φυχῆς ἀγαθοὺς 

φύλακας (25), τούτους δεῖν ἡγούμενος. Ἔνθεν εἰχότως ὁ 

«ἣν τυραννίδα προθεθλημένος,πυθόµενος Κωνσταντίνῳ 

τὰς xac ἐχθρῶν νίχας uro ἄλλως ἡ τοῦθεοῦ συµπράτ- 

τοντος πορίζεσθαι, συνεῖναί τ αὐτῷ xai παρεῖναι 
διαπαντὸς τοὺς εἱρημένους, xaX τὀ γε τοῦ σωτηρίου 
πάθους σύμδολον αὐτοῦ τε xal τοῦ παντὸς καθηγήσα- 
σθαι στρατοῦ ' ταῦτα μὲν γέλωτος ἄξια ὑπελάμθα- 
tv, ἅμα χλευάζων αὐτὸν xaX βλασφῆμοις διασύρων 
λόγοις, αὐτός τε θεοπρόπους (26) καὶ µάντεις Αἰγν- 
πτίων, φαρμαχεῖς χαὶ γόητας, θύτας τε xal προφὴ- 
τας ὧν ἡγεῖτο θεῶν, περὶ ἑαυτὸν ἐποίει ' κἄπειτα 
θυσίαις οὓς δεῖν ὥττο, θεοὺς (27) µειλισσόµενος, 
διηρώτα ὅπη αὐτῷ τὰ τῆς ἐχβάσεως τοῦ πολέμου 


(24) Πο. ϊῃ γὰρ αὐτῷ χρωµένῳ gitdav0po- 
πίᾳ. ln lib. x unde h:c ad verbum transcripta 
sunt, pro voce πολλῇ legitur μόνη, quod rectius vi- 
detur. Mallem etiam scribere αὐτοῦ χρωµένου, 
nisi forte dalivus casus sumi potest pro ablativo 
absoluto. 

(25) Ὥσπερ τιὰς ψυχῆς ἁγαθοὺς «φύ.Ίαχας. 
Alludit ad vocem σωματοφύλαχας. Quemadmodum 
igitur imperatores, quosdam milites ad custodiain 
corporis sui semper secum habebant, sic Constan- 
stiuus episcopos quasi quosdam anim;e custodes, 
ubique sibi adesse voluit. Porro post vocem ἑπεί- 
yeso punctum apponendum est ex codd. Regio et 


CAPUT Π. 
Quomodo Constantinus Christianorum causa quos 
Licinius persequi parabat, commotus sit. 

Qui cum hujusmodi rerum nuntiun ad aures suas 
perlatum, non amplius dissimulendum esse intel- 
ligeret, sobrie mentis vigorem collegit : et severi- 
tatem morum cum innata miscens clementia, iis 
qui opprimebantur auxilium ferre properavit; pium 
sanctumque facinus habendum esse judicans, cum 
uno e medio sublato totum fere hominum genus in- 
eolume servatur. Sic enim apud se reputabat : si 
ipse summa clementia uteretur, et hominis nulla 
miseratione digni misereretur, illi quidem nibil id 
profuturum, quippe qui a pravis moribus et insti- 
tutis nullatenus discederet, quin potius rabiem ad- 
versus subditos intenderet : oppressis vero nul- 
lam amplius spem salutis relinqui. Hzc imperator 
cum apud se reputasset, iis qui in extremas cala- 
mitates incidissent, &A5S absque ulla dilatione sa- 
lutarem dextram porrigere decrevit, Et militarium 
quidem copiarum atque armorum ingentem appa- 
ratum coegit. Jamque aderant universa tam equi- 
tiim quam peditum agmina in unum congregata. 
Cunctis vero preibaut insignia fiducie in Deum., 


signum videlicet illud quod supra memoravimus. 


CAPUT IV. 


C  Qued Constantinus cum precibus, Licinius.vero 


cum valiciniis se ad bellum parabat. 

Cumque precationibus, si unquam antea, sese 
tunc maxime indigere intelligeret, sacerdotes Dei 
secum duxit, eos velut optimos anim: custodes 
adesse coram et sccum versari debere existimans. 
Unde cum tyrannus audiisset, Constantinum non 
aliter quam divino auxiliante numine victoriam de 
liostibus parare , et eos quos dixi ej perpetuo adesse 
unaque versari ; salutaris quoque passionis signum, 
et ipsum et universum ejus exercitum anteceder'e ; 
l:*c utpete impius risu digna esse censebat, Con- 
stantinum subsannaus et contumeliosis appetens 
verbis. Ipse vero divinos et vates /Egyptiorum, ve- 
neficos et impostores, sacriliculos denique ac pro- 


D phetas falsoruin quos colebat deorum sibi adjunait. 


Deinde sacrificiis placans illos quos existimabat 
deos, sciscitabatur ex illis quemuam belli exitum 


Fuk. quod Christophorsonus non animadvertit, C:e- 
terum in codd. Fuk. Turnebi ac Savilii rectius 
scribitur ἐπήγετο. Paulo post in codice Fuk. scribi- 
tur, πυθόµενος Κωνσταντῖνον τὰς xav ἐχθρῶν νίκας 
μη ἄλλως, f| τοῦ θεοῦ συµπράττοντος πορίξεσθαι. 
ectius ineo quidem judicio. 
(26) Αὐτός τε θεοπρόπους. Scribendum est a5- 


τὸς δέ. Quanquam codices. nostri nihil mutant, nisi. 


quod pro θεοπρόπους Fuk. habet θεοπρόπεις, sche- 
da: vero θεοπρεπεῖς. 

(27) Occ Óeir (pero, θεούς. Scribendum videtur 
οὓς δεῖ, vel certe uno verbo οὓς διενοεῖτο. 


985 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ι. — IESTORICA. 981 
esset habiturus. At illisine edfitroversía victorem A χωρῄσειεν. Οἱ δ' ἁδηρίως (28) ἐχθρῶν νικητὴν 


hoatium et superiorem in bello fore responderunt ; 
enncetis ubique oraculis uno consensu hzc illi per 
prolixa ct elegautia carmina promittentibus. Sed et 
-0mniorum inlerpretes per somnia, et aruspices 
per viscerum motuin. similia portendi affirmabaut. 
Morum itaque fallacibus pollicitationibus inflatus , 
emn ingenti fiducia progressus est ad castra, seque 
2d pugnam ineundam instruxit. 


CAPUT Y. 


Quid de simulaciis et de Christo Licinius dixerit , 
dum in luco sacrificaret. 


Cum vero bellum jam orsurus esset, ex prote- 
eteribus et honoratioribus amicis lectissimos ques - 


que in quemdam locum qui οὐ ipsis sacer habeba- B 


tur, coegit. Lucus hic erat irriguus et opacus, 446 
in quo plurima statuz eorum quos ille deos puta- 
bat, sculpte ex. lapide visebantur. Ilis cum cereos 
accendisset et solemni ritu sacrificasset, hujusmodi 
verba habuisse dicitur : « Viri amici et commilito- 


. nes, hi quidem quos colimus et quos ab: ultimis 


usque majoribus colendos accepimus, dii sunt pa- 
trii ; iste vero qui adversarum nobis partium copias 
ducit, moribus institutisque majorum violatis, ad 
impiam nullos credentium deos opinionem desci- 
vit; peregrinum quemdam nescio unde quaesitum 
temere amplectens Deum. Quin etiam turpissimo 
ejus signo exercitum suum delionestat , eoque con- 
fiszs, non tam adversus nos quam adversus ipsos 
qnos violavit deos, armatus procedit. Prosens igi- 
tur dies manifeste arguet. uter nostrum czco er- 


rore ducatur : et de diis qui apud nos aut qui ab 


adversarum partium hominibus coluntur, judicium 
feret. Aut enim concessa nobis victoria, dcos no- 
$iros vere servatores atque. auxiliatores esse jure 
wierito declarabit. Aut si diis nostris qui quamplu- 


xim sunt, et multitudine nuuc utique antecellunt , 


unus ille nescio unde profectus Constantini. Deus 
$Wperior exstiterit, nenio post hzc in dubium revocet 


(28) Vulz., Οἱ &' ἄδειΊπτως. In Regio codice le- 
gitur οἱ ó' αὑδηλήτως. Scribo ἀδηρίτως, id est, sine 
controversia. ln codd. Fuk,, Savil. ac Turunebi scri- 
bitur ἀναντιῤῥήτως, 

(29) Πολέμου κρατεῖ». Scribendum videtur καὶ 
πολέμου κρατῖσαι προὔλεγον, συμφώνως αὐτῷ ταῦτα, 
μαχραῖς τε ἐπῶν καλλιεπείαις τῶν ἁπανταχοῦ χρη- 
οτηρίων προϊσχομένων. Sic totus hic locus restitueun- 
dits est. In codice Fuk. ita seribitur : Καὶ τοῦ πο- 
λέμου χρατῆσαι συμφώνως εἶπον' μαχραῖς ἐπῶν καλ- 
λιετείαις τῶν ἁπανταχοῦ χρηστηρίων τοῦτο προϊῖσχο- 
µένων. Uptime. 

(50) Υιι]ρ. ὀνειροπό.Ίει 66. Post has voces, qux se- 


quuntur usque ad τὰ ὅμοια, desunt in mss. Regio, 


et ad marginem addita sunt recentissima manu. 
Quod si cenjecturze indulgere licet, scribendum 
puto ὀνειροπόλοι δὲ καὶ θύται τὰ ὅμοια, ete. 'Turne- 
hus jn suo codice emendaverat οἰωνοπόλοι. lu codd. 
Fuk. et Savilii scriptum est ὀνειοοπόλοι δὲ διὰ 
τῆς, elc. 

(91) Tatc παρεμέο.]αῖς. In codice Fuk. hic locus 
fta. scribitur : σὺν πολλῷ θράσει προῄβι * τὰς παρεµ- 
6ολὰς ὡς οἵόν τε fiv. παρατάττων. Que lectio et dis- 
ΕΟΟ non displicet : τὸς παρεαθολὰς παρατάτ- 


|. 


ἔσεσθαι xaX τοῦ πολέμου χρατεῖν (39) συμφώνως εἴπον, 
μαχραῖς ἐπῶν χαλλιεπείαις τῶν ἁπανταχοῦ χρηστη- 
ρίων τοῦτο προϊσχομένων  ὀνειροπόλοι δὲ (30) διὰ 
τῆς τῶν ὀρνίθων πτῄσεως σηµαίνεσθαι αὐτῷ vx αἴσια 
προὔλεγον, καὶ θύται τὰ ὅμοια τὴν τῶν σπλάγχνων 
αἰνίττεσθαι κχίνησιν ἑδήλουν. Ἐπαρθεὶς δητα ταῖς 
τούτων ἁτατηλαῖς ἐπαγγελίαις, σὺν πολλῷ θράσει 
προῄει ταῖς παρεμθολαῖς (51), οἷός τε ἣν, παρατάζ- 
των. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ E'. 


"Oca Auxlrioc ἐν τῷ ἆ.ΐσει θύων., εἶπε περὶ τῶν 
εἰδώ-Ίων xal τοῦ Χριστοῦ. 


Μέλλων δὲ Υε τοῦ πολέμου χατάρχειν, τῶν Ap 
αὐτὸν ὑπασπιστῶν, τῶν τε τετιμημένων φίλων τοὺς 
ἐγχρίτους, εἴς τινα τῶν αὐτοῖς νενοµισµένων ἵερὺν 
συνεχάλει. "Άλσος δ' fjv ἐπίῤῥντον xal ἀμφιλαφές : 
παντοῖα ὃ ἓν τούτῳ γλυφαῖς λίθων ἀγάλματα ὧν 
{γεῖτο θεῶν, ἵδρυτο. Οἷς χτηροὺς ἐξάψας (52) καὶ τὰ 
συν/θη θυσάµενος, το:όνδξ λόγον ἀποδούναι λέγεται" 
« Άνδρες φίλο, χαὶ σύμμαχοι (50), πἀτρ'ο: μὲν οἵδε 
θεοὶ, οὓς Ex προγόνων τῶν ἀνέχαθεν παρειληφότες 
σέθειν, τιμῶμεν ' ὁ δὲ τῆς ἑναντίας ἡμῖν ἑξάρχων 
παρατάξεως, τὰ πάτρια παρασπονδίσας, τῆν ἄθεον 
εἴλετο δόξαν, οὐκ οἵδ' ὁπόθεν ξένον τ'νὰ πεπλανημέ- 
νως περιέπων θεὺν, αἰσχρῷ τὲ τούτου σηµείῳ τὸν 
οἰκεῖον καταισχύνει στρατὀν (54): ᾧ πεποιθὼς, ὁρμᾶ- 
τα! οὐ πρὸς ἡμᾶς, πολὺ δὲ πρότερον πρὸς αὐτοὺς οὓς 
παρέθη θεοὺς, ἀράμενος τὰ ὅπλα. Ὁ δὴ οὖν παρὼν 
ἑλέγξει καιρὸς τὸν τῇ δόςη πεπλανημένον, θεοῖς τοῖς 
παρ ἡμῖν χαὶ τοῖς παρὰ θατέρῳ μµἐρει τιμωμµένεις 
βραδεύων. "H γὰρ ἡμᾶς ἀποδείξας νιχητὰς, διχαιό- 
τατα τοὺς ἡμετέρους θεοὺς σωτῆρας χαὶ βοτθεὺς 
ἁληθεῖς ἐπιδείξει' 7| εἰ χρατήσειε τῶν ἡμετέρων 
πλεΐστων ΥΞ ὄντων, xaX τέως τῷ πλήῆθει ($5) πλεον- 
εχτούντων, EL τις οὗτος οὐκ 0:0 ὁπόθεν ὡρμημένος 
6 Κωνσταντίνου θεὺς, μηδεὶς λοιπὸν ἐν ἆμφ,θόλῳ 
τιθέσθω, τίνα δέοι Θεὺν σέδειν, προσγωρεῖν 6 τῷ 
χρατοῦντι, xal τούτωτῖς vens τιθέναι τὰ βραθεῖα. Καὶ 
εἰ μὲν ὁ ξένος καὶ νῦν γελώμενος (56) ἡμῖν, χρείττων 


πειν est castramelari. 
(92) Οἷς κηροὺς ἐξάψας. Mos gentilium fuit ce- 


reos accendere ante statuas deorum, ut notavi ad lib. 


xxii Amm. Marcellini. 

(35) Kal σύμμαχοι. ἱπρτορι]ο dicitur ab Eusebio 
pro συστρατιῶται. 

(24) Καταισχύνει στρατόν. Codex Fuk. habet 
χαχτισχύει. Et. paulo. post ὁρμᾶται νῦν πρὸς ἡμᾶς * 
πολυπρότερον δέ. liectius, ui fallor. 

(50) Καὶ τέως τῷ π.]ήθει. Vocem τέως omisit 
Christoplorsonus, in qua tamen tota vis sententiae 
posita est. Siguificat enim Licinius, deos suos in 
praesentia quidem numero vincere; brevi autem vi 
ac potentia superiores fore. Joannes Portesius, inc- 
ptus alioquin interpres, hujus vocis interpretationem 
nou omisit. Sic enim vertit, numero quidem adhuc 
potiores. Mox lego εἷς τις οὗτος, ut Turnebus ad 
oram sui codicis emendavit. 

(50) Edit Genev. Kal vvv γενόμενος. ldem 
est, ac sidiceret, ó χθὲς xal πρώην γενόμενος. lrridet 
Constantini Deum impius Licinius, quod et peregrinus 
essel et novus. Nam inter deos quidam patrii hbabe- 
bantur, quidam peregrini. Et. patrii quidem dii re- 
ligionis vetustate comnendabautur. Peregrini vero 


Ὃ οσο. πἵὩμπλμ,αμμιμαξ LE55:0)4444í— LL 0] 


955 


DE VITA CONSTANTINI LID, 1l... 


| 950 


φανείη, δεῖ xa ἡμᾶς αὐτὸν γνωρίζειν τ καὶ τιμᾶν, A quisnam colendus sit Deus , sed ad potiorem &cce- 


paxpà χαίρειν τούτοις εἰπόντας οἷς µάτην τοὺς χη- 
ροὺς ἑξάπτομεν ' εἰ δ' οἱ ἡμέτεροι κρατήσειαν, ὃ δὴ 
οὐχ ἀμφιθάλλεται, μετὰ τὴν ἐνταυθοῖ νίκην ἐπὶ τὸν 
χατὰ τῶν ἀθέων πόλεμον ὁρμῶμεν.» μὲν δὴ τοῖς 
παροῦσι ταῦτα προδιείλεχκτο" ἡμῖν δὲ τοῖς εἰς ταύτην 
χεχληµένοις τὴν Υραφὴν (51), οἱ τῶν λόγων αὑτήκοοι, 
τῆς τούτων μικρὸν ὕστερον µετεδίδοσαν γνώσεως. 
Καὶ &h τοιούτους διεξελθὼν λόγους, ἡγεῖσθαι τῆς 
συμθολῆς παράγγελλε τὰ στρατιωτικά. 


dat, eique victori» premium deferat. Ac si quidem 
peregrinus iHe quem nunc ludibrio habemus, vi- 
ctor esse videbitur, nos quoque illum agnoscere et 
colere oportebit : procul abire ac valere posihac 
jussis iis quibus cereos frustra accendimus. Sin vero 
nostri superiores exstiterint, quod quidem nemini 
dubium esse potest , post partam hoc loco victoriam 
impiis deorum cóntemptoribus bellum inferre sg- 
grediemur. » Et Licinius quidem ante exordium pu- 


gue, ad circumstantes hujusmodi verba fecit. Nobis vero qui hzc scribimus, ipsi illi qui orationi 
ejus interfuerant, non multo post eam retulerunt. ljujusmodi igitur oratione facta, jussit. militibus ut 


pralium inirent. 
KETAAAION τ. 


Φαντασία! κατὰ τὰς ὑπὸ Auxíricy. πόλεις, ὡς τῶν 
Κωγσταγτίνου στρατευμάτων διεξιόντων. 


Τούτων δὲ ππραττοµένων, φάσμα τι λόγου χρεῖττον 
ἀμφὶ τὰς ὑπηχόους τῷ τορά»νῳ πόλεις Goal cast 
ὁπλιτῶν Υὰρ τῶν ὑπὸ Κωνσταντῖνον ὁρᾶν ἐδόχουν 
διάφορα τάγματα, ἐν αὐταῖς µέσαις ἡμέραις διερχό- 
μενα τὰς πόλεις, ὡσανεὶ κεχρατηχότα τῆς μάχης! 
χαὶ ταῦτ᾽ ἐθλέπετο, μηδενός που τῇ ἀληθείᾳ μηδαμῆ 
Φαινομξνου, θειοτέρᾳ δὲ καὶ κρεἰττονι δυνάµει, τῆς 
φανείσης ὄγεως τὸ μόλλον ἔσεσθαι ποοφαινούσης. 
Ἐτεὶ δὲ τὰ στρατιωτικὰ συμθολῆς ἕπτετο, προχα- 
τῆρχε τοῦ πολέμου ὁ τὰς φιλικὰς διαῤῥήξας συνθή- 
κας; ἔνταῦθα δη Κωνσταντῖνος θεὸν ΣωτΏρα τὸν ἐπὶ 
πάντων ἐπικαλεσάμενος, σύνθημά τε τοῦτο δοὺς τοῖς 
ἁμρ αὐτὸν ὁπλίταις, πρώτης ἐχράτει παρατάξεως (58): 
εἴτ) o)x εἰς μακρὸν δευτέρας συμθολῆς (59) χρείττων 


povi erant, utpote nuper asciti. Cicero in it De 
legibus : « Novos vero deos, et in his colendis no- 
ciurnas pervigilationes sic Aristophanes faccetissi- 
mus poela veteris οπως vexat, ut apud eum 
Sabazius et alii quidam dii peregrini judicati e ci- 
vitate ejiciantur. » Locus Aristophanis quem intelli- 
: git Cicero, erat in comedia. Lenmniis, ut docet Sui- 
das in vv. ᾧ νῦν θερμοὶ βωμοί. Erat. certe. Athenis 
ingens turba novorum ae peregrinorum | deorui, 
quos ξένους seu. ξεν͵ικοὺς θεούς vocabant.- Eorum 
nomina ac series contexuerat. Apollophanes poeta 
in Cretensibus, teste llesychio in voce Ozol ζενι- 
xol. Meuander 1hetor, seu. potius. Alexander, iu 
Methodo generis demonstrativi, pag. 619, uotat quos- 
dim deos astiquiores, quosdam recentiores dici, 
ol μὲν γὰρ παλαιότεροι, οἱ δὲ νεώτερο: λέγονται τῶν 
θεών. At Portesius, eumque secutus Cliristophorso- 
nus, male hunc locum interpretati sunt, quorum 
error liinc natus est, quod non viderunt adverbiuin 
vov, idem interdu signifieare quod nuper, ut no- 
tavi ad lib. 1v Historie Ecclesiastice. Et haec quidem 

rius notaveram, secutus editionem Geuevensem. 

ostea vero didici, in editione Roberti Stephani et 
Ín ms. codicibus legi χαὶ νῦν γελώμενος, Quam scri- 
pturam cum seculi. sint interpretes, minime cul- 
pandi sunt, 

(57) Ταύτην xexAnyu£roic τὴν }ραφήν. In libro 
Morzi ad marginem emendatur. ποιουµένοις, quo- 
modo loquitur Eusebius, infra cap. 8. Paulo ante in 
eodein Morzi libro recte emendatum est, μαχρά 

αἱρειν τούτοις εἰπόντας. In. codice Fuk. scriptum 
inveni : ἡμῖν oi τοῖς εἰς ταύττν χεχλημένοις τὴν 
γραφὴν, recte. 

(58) Πρώτης ἑχράτει παρατάξεως. Primum przx- 
lium inter Constantinum ac Licinium fuit in. Pan- 
nonia apud Cibalas, quod optime describit Zosimus 
in lib. n, et auctor excerptorum de (estis Constan- 
tini. Contigit hzc pugna Volusiano wu et Auniano 


CAPUT VI. 


Spectra i urbibus que Licinio parebant visa, Con- 
stantini militum Licinianos persequentium. 


Qus dum geruntur, spectrum quoddam prorsus 
mirabile in urbibus tyranni illius dominationi sub- 
jectis apparuisse ferunt. Varia enim Constantini 
militum agmina per meridiem visa, qu: A7 tan- 
quam par!a victoria per urbes transirent. Atque 
hec cernebantur, reipsa quidem nemine usquam 
comparente : sed divina potentia per visionem illam 
qu:e oculis subjiciebatur, id quod futurum erat prz- 
monstrante, Porro cum exercitus congredi jam pa- 
rarent, is qui concordie federa ruperat , primus 
pugnam exorsus est. Tunc vero Constantinus serva- 
tore oc supremo omnium Deo inu auxilium vocalo , 
atque hoc signo militibus suis dato, hostes primo 
przlio fudit. Νεο multo post altera commissa pu- 


C coss. viu Idus Octobris, ut. scribitur in r'astis Ida- 


tii. Quibus consentit Sigonius in libro m De Occi- 
dentali imperio. Male in Chronico Eusebii bellum 
Cibalense confertur in annum septimum Constan- 
tini, cum id gestuin sit anno vir ejus imperii, Imo 
nonus jam annus imperii Constantini agebatur, si 
rem ad exactos calculos revoces. Nonus quippe an- 
nus imperii Constantini cepit octavo Kalend. Au- 
gusti, Volusiano 1 et Anniano coss. Aurelius Vi- 
ctor de bellis inter Licinium et Constantinum sic 
scribit :« lta potestas orbis omani duobus quisita, 
qui quamvis per Flavii sororem nuptam Licinio 
connexi inter se erant, ob diversos mores tamen 
anxie triennium congruere quivere, » etc. Qui lo- 
ους Idatianos Fastos aperte confirmat. Alioqui ex 
Eusebiani Chronici sententia dicendum esset bien- 
nium. Corrigendus est etiam Eutropii locus in libro 
X, qui sic vulgo editus est: « Ac primo eum in 
Pannonia, secundo ingenti apparatu bellum apu: 
Cibalas instruentem, repentinus oppressit, » etc. 
Delenda est absque dubio vox secundo, qu;e ab iw- 
perito librario adjecta est. Primum enim Coustan- 
Lini adversus Licinium praelium fuit apud Cibalas, 
ut supra ostendi. Deinde ridiculum esset dicere, 
primum praelium fuisse in Pannonia, secundum apud 
Cibalas : cum Cibalee urbs sit Panuoniz. Sed et 
Peanius, qui Eutropium Grace vertit, vocem illam 
secundo non agnoscit, ut ex interpretatione ejus ap- 
paret. Orosius tunen. et auctor Historie Miscello, 
vulgatam Eutropii scriptucam secutus est. Sic enim 
habet : « Constantinus Licinium sororis suz: virum 
iu Paunonia primum vicit, deinde apud Cibalas 
oppressit. » 

(99) Δευτέρας evpy6oAnc. Secunda hzc pugna 
Constantini adversus Licinium, in Thracia facta est, 
ut docet Zosimus. Sed Zosimus locum ipsum nou 
dicit : auctor vero excerptorum de Gestis Comsan- 
tíni, in campo Mardieusi pugnatum esso. scribit. 


081, 


RUSEBII CU£SARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


n3, iterum superior discessit, et longe majorem A fjv, xal χρειττόνων fjr νικητηρίων ἐτύγχανο, τοῦ 


victoriam retulit, eum salutare crucis tropeum 
exereitum ipsius antecederet. 
CAPUT VII. 


Ubicunque in praliis crucis signum ddfuit, partam 
esse vicioriam. 


Certe ubicunque hoc signum conspectum fuerat, 
continuo fuga hoslium, victoribus terga illorum 
prementibus, sequebatur. Quo imperator comperto, 
sicubi agmen aliquod exercitus sui premi animad- 
verteret, illico salutare tropzum tanquam effica- 
cissimum quoddam ad parandam victoriam amule- 
tum inferri jubebat; quo facto, statim victoria 
sequebatur, divina utique virtute animos viresque 
pugnantium confirmante. 

CAPUT VIII. 


Quod quinquaginta viri electi sunt qui crucem porta- 
rent. 


! [taque lectis ex protectorum numero quotquot 
corporis viribus et animi fortitudine ac verz reli- 
gíonis institutis prastare videbantur, unum hoc 
munus imposuit, ut signi hujus assidue curam ge- 
rerent. Erant omnes quinquaginta viri; quorum 
nullum aliud erat officium quam circumstare et 
salellitio suo custodire signum ; quod singuli hu- 
meris suis alternatim gestabant. Haec imperator 
ipse nobis qui hanc historiam scribimus, dum in 
otio ageret, narravit, longo post tempore quam 
haec contigerant, simulque rem quamdam adjecit 
memoratu dignissima. 
AAS CAPUT IX. 


Quod ez cruciferis is quidem qui fugit interfectus est : 
ιά φ 4 g . g . . 
qui vero fideliter permanseral, incolumis evasit. 


| Nam cum forte, inquit, inter pugnandum ingens 
strepitus exercitum conturbasset, is qui hoc signum 
humeris ferebat, metu perculsus, alteri gestandum 
tradidit, ut ipse discrimen evaderet. Vix alter ille 
signum gestandum susceperat, cum ecce is qui se 
subripiens custodiam signi deseruerat, telo in ventre 
percussus occubuit. Et hic. quidem ignavix atque 
infidelitatis sux poenas persolvens, ibidem. jacuit 
exanimis. Át salutare crucis tropeum, ei qui ipsum 
sublime gestabat incolumitatem przstitit. In quem 
cum tela undique jacerentur, signifer quidem ipse 
salvus evasit : hasta vero salutaris tropzi, missilia 
excepit. Erat id spectaculum omni miraculo majus, 
cum cuncta hostium tela in brevissimum illum ha- 
ste ambitum caderent. Qu: cum in hastam. impa- 
cia defigerentur, signifer servabatur incolumis : 


Verum hic locus perinde nobis ignotus est. Porro 
'hvc pugna eodem anno contigit quo Cibalensis, ut 
ex narratione Zosimi, et auctoris illius iguoti colli- 
gitur. Quod quidem etiam hoc argumento demon- 
*trari potest: Post hoc przlium pace inter Constan- 
tiuum εἰ Licinium facta, consules seq..euti anno 
facti sunt Constantinus et Licinius, et in Occideute 
quidem auuus ille inscriptusest : Constantino iv οἱ 
Licinio iv coss.; in Orientis autem partibus Liciuii 
nomen przpositum est hoc modo : Licinio August. 
3v, et Constantino Aug. 1v coss., ut legitur iu excer- 
puli de Gestis Conslantini , | 


σωτηρἰου τροπαίου προπομπεύοντος τῆς ἀμφ᾽ αὑτὸν 
φάλαγγος. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Z'. 
"Oct ἐν πο.Ίέμοις, ὅπου σταυροειδὲς σημεῖον παρ- 
Qv, ἐχεῖ τὰ τῆς γίχης épiveco. 

Ἔνθα ὃ οὖν ἀνεφάνη τοῦτο, φυγὴ μὲν τῶν ἕναν- 
τίων ἐγίνετο, δίωξις δὲ τῶν χρατούτων * ὃ 6t συν 
ιδὼν ὁ βασιλεὺς, τοῦ οἰχείου στρατοῦ εἴπου τι τάγμα 
χεχμηχὸς ἑώρα, olovel τι νιχητιχὸν ἀλεξιφάρμαχον, 
ἐνταυθοῖ τὸ σωτήριον τρόπαιον παρεῖναι διεχελεύετο * 
ᾧ παραυτίχα συνανέφαινε νίχη, ἀλχῆς xai ῥώμης 
σὺν θείᾳ τινὶ µοίρᾳ δυναμούσης τοὺς ἀγωνιζομέ- 
νους. 


B ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ H.. 


"Ott πεγτήκοντα τὸν σταυρὸν oépsuw. éCeAéy0n- 
σαν. 


Διὸ δη τῶν ἀμφ᾽ αὐτὸν ὑπασπιστῶν τοῖς χαὶ σώ- 
µατος ἰσχύϊ καὶ φυχῆς ἀρετῇ καὶ θεοσεβείας τρόποις 
ἐγχρίτοις, uóvr τῇ τοῦ σημείου διαχονίᾳ προσχαρτε- 
ρεῖν ἐχέλενεν ' σαν δ᾽ ἄνδρες τὸν ἀριθμὸν οὐχ ἧττους 
πεντήχοντα (40), οἷς οὐδὲν ἕτερον ἣν µόνον, f| χυχκλοῦν 
xaX περιέπειν δορυφορίᾳ τὸ σημεῖον ἁμοιθαίως ἑχάστου 
αὑτὸ ἐπὶ τῶν ὤμων φέροντος. Ταῦτα βασιλεὺς αὐτὸς, 
τοῖς τὴν γραφὴν ποιουµένοις, ἐπὶ χαιροῦ σχολΏῆς 
paxpi τῶν πραγμάτων ὕστερον ὑφηγεῖτο, προστι- 
θεὶς xat τι μνημονευθῆναι ἄξιον τῷ διηγἡµατι. 


C ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ϐ’. 


"Ott τῶν σταυροφόρων ἀγντιρέθη μὲν ὁ φυγχὼν, d 
δὲ πίστει παραµείνας ἐσώθη. 

Ἔφη γάρ ποτ £v µέσῃ τῇ τοῦ πολέμου συμθολῇ, 
χτύπου xai ταραχής ἀθρόας διαλαθούσης τὸ στρα- 
τιωτιχὸν, τὸν ἐπὶ τῶν ὤμων φέροντα τὸ σημεῖον ὑπὸ 
δειλίας ἓν ἀγωνίᾳ γενέσθαι, χἄπειτα μεταπαραδοῦ- 
ναι αὐτὸ ἑτέρῳ, ὡς ἂν διαφύγοι τὸν πόλεμον. Ὡς δ᾽ 6 
μὲν ὑποδέδεχτο, ὁ ὃ) ὑπεχθὰς (Al), ἑκτὸς ἐγένετο 
τῆς τοῦ σηµείου φυλαχΏς, βέλος ἀκοντισθὲν αὑτοῦ 
χατὰ τῆς ντδύος πήγνυται, καὶ την ζωἣν ἀφα.ρεῖται 
αὐτοῦ. 'AXX αὑτὸς μὲν δειλίας καὶ ἀπιστίας δίχην 
ἐχτίσας, ἐνταυθοῖ νεχρὺς ἔχειτο ΄ τοῦ δὲ τὸ σωτή- 
ριον τρόπαιον αἱωροῦντος, ζωῆς ἐΥίνετο φυλαχτί- 
ρ'ον, ὡς πολλάκις βελῶν κατ’ αὑτοῦ πεµτοµένων, 
τὸν μὲν φέροντα διασώζεσθαι, τὸ δὲ τού τροπαίΐου 
δόρυ δἐχεσθαι τὰ βαλλόμενα. Καὶ fv γε τοῦτο παντὸς 
ἐπέχεινα θαύματος, πῶς ἐν βραχυτάτη περιφερείᾳ 
τοῦ δόρατος ἰχνούμενα τὰ τῶν πολεμίων βέλη, ἐν 


(40) Ὥσαν δ᾽ ἄνδρες... πεγτήκοντα. los satel- 
lites quibus Constantinus curam labari in przliis 
coinmisit, Gretserus in lib. 11 De cruce, cap. 49, 
eosdem esse ait qui prepositi laborum dicuntur in 
codice Tleodosiano; id est τῶν λαθώρων. Nam λά- ' 
6ωρον Graci dicebant, quod laborantibus agiinibus 
auxilio esset, teste Sozomeno. 

(41) Vulg., Ὁ δ ὑποδάς. Veram hujus loci seri- 
puram nobis aperuit codex Fuk.,in quo legitur ó δὲ 
ὑπερθάς. Non enim dubito quin Eusebius scripserit 
«ὑπεχθάς. . 


o ——^ EE ρ)ὐ”Όὺὓὺμσψόαόύυ 


989 


DE VITA CONSTANTINI LIB. 1l. s 


£50 


αὐτῷ μὲν πηγνύµενα κατεπείρετο, Ἰλευθέρου δὲ A adeo ui nullo unquam jaculo ferirentur, quicunque 


θανάτου τὸν φέροντα, ὡς μηδὲν ἅπτεσθαι τῶν ταύτην 
ποιουµένων τὴν διαχονίαν πώποτε. Οὐχ ἡμέτερος δ' 
ὁ λόγος, ἀλλ᾽ αὐτοῦ πάλιν βασιλέως, εἰς ἡμετέρας 
ἀχοὰς πρὸς ἑτέροις xai τοῦτον ἀπομνημονεύσαντος * 
ὃς ἐπειδὴ Θεοῦ δυνάµει τὰς πρώτας Πρατο νίχας, 
ἐπὶ τὰ πρόσω λοιπὸν Ἠλαυνε, τὸ στρατιωτιχὺν ἓν 
τάξει χινήσας. 
KEOAAAION T. 

Συμθο.Ίαἱ διάροροι, xal Κωνσταντίνου γίκαι. 

Τούτου δὲ τὴν πρώτην ὁρμὴν ol τῆς ἐναντίας προ- 
χατάρχοντες λήξεως οὐχ ὑποστάντες, ταῖν χεροῖν 
ῥίψαντες τὰ 690a, τροσεχώρουν τοῖς βασιλέως ποσἰν" 
ὁ δὲ τοὺς πάντας σώους ὑπεδέχετο, τῇ τῶν ἀνδρῶν 
ἀσμενίζων σωτηρίᾳ. "Αλλοι δ ἐπὶ τοῖς ὅπλοις µείναν- 
τες, ἐνεχείρουν τῇ τοῦ πολέμου συμθολῇ * ofc ἐπειδὴ 
πρὸς φιλικὰς χλήσεις (42) προϊσχόμενος βασιλεὺς, οὗ 
πειθοµένους ἔγνω., τὸν στρατὸν dolet. Οἱ δ᾽ αὐτίχα 
νῶτα δόντες, εἰς φυγην ἑτρέποντο. Et0' ot μὲν αὐτῶν 
νόμῳ πολέμου ἐχτείνοντο χαταλαμθανόµενοι , οἱ δ᾽ 
br ἀλλίλους πίπτοντες, τοῖς οἰχείοις χατεθάλλοντο 
ξίφεσιν. . 

ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ ΙΑ’. 
Φυγἡ Λιχιγίου καὶ γοητεῖαι. 

"Er τούτοις ὁ τούτων ἑξάρχων, ἐπειδὴ τῆς παρὰ 
τῶν οἰκχετῶν (43) βοηθείας στερηθέντα συνεῖδεν Eav- 
tbv, φροῦδόν t' fv αὐτῷ τὸ πληθος τῆς συνειλεγµέ- 
vns αὐτῷ στρατείας τε xal συμμαχίας, f, τε ὧν (pszo 
θεῶν, ἐλπὶς τὸ μηδὲν πείρα διηλέγχετο, ττνιχαῦτα 
ὁρασμὸν αἴσχιστον ὑπομένει' φεύγων Or za. διέθαινεν, 
by ἀσφαλεῖ τ ἐγίνετο, τοῦ θεοφιλοῦς uh χατὰ πόδας 
διώχειν τοῖς οἰχείοις ἐγχελευομένου, ὡς ἂν τύχοι σω- 
κηρίας 2 φεύγων. Ἠλπινε Yáp ποτε αὑτὸν συναισθό- 
pevov o χαχῶν ἂν etr, λτδα: μὲν τῆς µανιώδους θρα- 
σύτητος, ἐπὶ τὸν κρείττονα δὲ λογισμὸν µετχθαλέσθαι 
τὸν γνώµην. Ἁλλ' ὁ μὲν φιλανθρωπίας ὑπερθολῇ vao- 
τα διενοεῖτο, ἀνεξικακεῖν τε Ίθελε, xal νέµειν τῷ μὴ 
ἀξίῳ συγγνώμτν’ ὁ 6 οὐχ ἀπείχετο µοχθτρίας, xax 
6 ἐπὶ xaxoig σωρεύων, χειρόνων ἧπτετο τολµηµά- 
των’ καὶ 6h πάλιν γοῄτων χαχοτέχνοις ἐπιτηδεύμασιν 
ἐγχειρῶν ἐθρασύνετο" fv δὲ xal ἐπ᾽ αὐτῷ. ὡς ἄρα ὁ 
θεὺς ἑσκλίρυνε τὴν καρδίαν αὐτοῦ, παλαιῷ τυράννῳ 
παραπλτσίως φάναι. 
denuo confugieus, efferri insolentius caepit. Λο de 
tyranno, cor scilicet ipsius a Deo induratum fuisse. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΡ’. 


Ὅπως Κωνσταντῖνος ἐν σχηνῃ ποοσευχόµεγος 
évíixa. 


λλλ' ὁ μὲν τοιούτοις ἐμπλέχων ἑαυτὸν, χατὰ βα- 
(άθρων ἁπωλείας ὧθει' βασιλεὺς δ ἐπεὶ ἑώρα δεντέ- 
pas αὑτῷ δεῖσθαι πολέμου παρατάξεως (44), τῷ αὑτοῦ 


(49) Πρὸς ο,.]ικὰς κ.ήσεις. Scribendum puto 
Φιλικὰς προσχκλίσεις προϊσχόμενος, id. est, blandis 
el amicis verbis eos compellans. Porro quie in. hoc 
expite narrat Eusebius, pertinere videntur ad pri- 
mum pr:xlium ín campo Cibalensi, de quo supra 
dixi, Idque confirmatur ex sequentibus, 

(43) Παρὰ τῶν οἰχκετῶν. Novo more οἰχέτας pro 
militibus usurpat Eusebius. Erat quidem militia spe- 
cies quadam servitutis temporaria. Quod etiam 


hoc ministerium obibant. Neque porro liec nostra 
est oratio, sed ipsius imperatoris, qui inter reliqua 
id etiam nobis commemoravit. Qui cum priores 
victorias Dei omnipotentis auxilio retulisset, post- 
hzc acie instructa exercitum movens, ulterius pro- 
cessit. | 


CAPUT X. 
Varie pugne et Constantini victorie. 

Porro adversarum partium antesignani cum pri- 
mum ejus impetum sustinere non potuissent, abje- 
ctis armis sese ad imperatoris pedes prostraverunt. 
At ille cunctos incolumes servavit, magnam ex $a- 
lute hominum percipiens voluptatem. Alii vero qui 


D sub armis remanserant, scse ad pugnam parabant. 


Quos imperator ad deditionem | invitans, cum ami- 
cis compellationibus nullatenus inflecti videret, 
exercitum in eos immisit. Illi continuo terga dau- 
tes, in fugam vertuntur, Quoruim alii comprehensi 
inter fugiendum, jure belli czesi; alii in se mutuo 
jmpingeutes, suismet gladiis obtruncati sunt, 
49 CAPUT XI. 
Fuga εἰ magica artes Licini. 

Illorum vero princeps, cum se ministrorum suo- 
rum auxilio destitutum esse, et quas collegerat 
copias tam militum quam auxiliarium, omnes eva- 
nuisse cerneret, spemque in diis quos colebat pror- 
sus inanem esse res ipsa convinceret, fugam tur- 
pissimam iniit. A!que hoe modo elapsus, semet 
discrimine exemit, cum imperator Dei amantissi- 
mus, suos confestim sequi et fugientis terga premere 
noluisset, quo scilicet fugiens posset evadere. Spera- 
bat enim fore ut Licinius, cognito tandem rerutn sua- 
rum infelicissimo statu, a pristiha audacia atque 
insania discederet, et ad, saniorem menter rediret. 
Verum Constantinus quidem pro eximia qua pradi- 
tus erat humanitate, σος ita existimabat : οἱ inju- 
rias patienter ferre, ac licet non. merenti veniam 
dare, in animum induxerat, At. Licinius tantum 
abest ut a pristima improbitate destiterit, quiu 
potius mnala malis exaggerans, pejora in dies aggre- 
diebatur. Quin etiam ad magorum detestandas artes 


illa idem merito dici poterat quod de vetere illo 


CAPUT λ}Η. 


Quomodo Constantinus orans in. tabernaculo, victo- 
riam adeptus esl. 


Licinius igitur hujusmodi scelerum vinculis sese 
ipse . constringens, in exitii barathrum przcipitemn 
dedit. Constantinus vero cum altero przlio sibi opus 


docet Suidas in voce Βετεράνος παρὰ Ῥωμαίοις ó 
ἀπολυθεὶς τῆς στρατείας' ἐπὶ εἰχοσαετίαν δὲ οὗτοι 
ἐδούλευον. llinc est quod tirones uotis quibusdam 
in cute signabantur tanquam servi. Missio quoque 
manumissioni respondebat. Mon sine causa ἱριιαῦ 
Eusebius milites Romanos appellat οἰχέτας. Quo.t 
si forte alicui displicet, in prompiuestemendare τῶν 
οἰχείων. ὐΩὐὖΏ------- 


(14) Δευτέρας... 










991 


&USEBII CIESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


992 


essecerneret, Servatoris sui cultui-diligenter vacavit. A Σωττρι vchv σχολὴν ἀνετίθει, τοῦ μὲν σταυροῦ τὴν 


Et crucis quidem tabernaculum fixit extra castra, 
ubi pure οἱ caste degens, preces ad Deum fundebat; 
exemplo veteris illius prophet», quem extra castra 
tabernaculum constituisse divina testantur oracula. 
Aderant autem assidui una cum ipso pauei quidam, 
fidei, pietatis ac benevolentizs probe comperto. 
Atque id semper face*? consueverat, quotiescunque 
certamen esset initurns. Neque enim praceps erat, 
quippe qui tutiora semper eligeret. Adhzxc Dei con- 
silio euncta gerere solitus erat. Porro cum sedulo 
atque impense Deo suo supplicaret, semper Deus 
ei praesentiam suam exhibere dignatus est. 450 
Exinde, velut diviuiore actus impulsu, prosilire ex 
tabernaculo solebat, ei signo ad proficiscendum 
dato, statiin militibus imperabat ut absque mora 
gladios stringerent. Qui confestim impetu in hostem 
facto, obvios omnes sine ullo statis discrimine 
obtruncabant; donec exiguo temporis momento 
parta victoria, tropxa de victis hostibus erexis- 
sent. 
CAPUT XIII. 
Constantini humanitas in milites captos. 


Hoc modo imperator ante pugna conflictum, οἱ 
seipsum gerere, et cxercitum suum instituere, 
etiam antea solitus erat ; quippe qui Deum vite 
$us semper anteponeret, cunctaque ejus nutu et 
consilio agere studeret, et multorum hominum 
czdem facere religioni duceret. Quocirca non mi- 
nus hostium quam militum suorum consulebat 
αἱ]. ltaque suis victoriam adeptis przcipiebat, 
ut victis parcerent, utque homines nali, communis 
lhomipum nature meminissent. Quod si forte mili- 
tum animos obstinatos ad cedem videret, auri lar- 
£iHione eos reprimebat ; jubens ut qui hostem vi- 
vum cepisset, cerlo auri pondere donaretur. Atque 
hanc illecebram ad salutem hominum conservan- 
dam imperatoris excogitavit solertia : adeo ut plu- 


rimi ex ipsis etiam barbaris servati sint, cum im. 


peratoris aurum vitam ipsorum redemisset. 
CAPUT XIV. 
Iterum de oratione in tabernaculo. 

lizc et alia plurima horum similia imperator 
eliam alias factitare consueverat. Tunc temporis 
vero antequam przlium consereret, seorsum in 
tabernaculo positus, , orationibus, ut solebat, vaca- 
wit ab omni quidem joco et delicatiori vitee cultu 
abstinens, jejuniis vero aliisque hujusmodi exerci- 
tationibus corpus fatigans, et supplicationibus ac 
precibus ita Deum placans, ut benignum iltum ac 
propitium suarum partium adjutorem baberet, 
eaque ageret qux ille menti sux suggessisset. Et 


apparet, verum esse quod supra notavi ad c. 10, 
Mie acilicet Eusebium loqui de priore przlio quod 
ad Cibalas cominissum est. 

(45) Tov σταυροῦ τὴν σχηνή». De hoc taberna- 
culo quod Constantinus secum seinper in expeditin- 
phus, circumferebat, scribit Sezomenus iu lib. r, 
εαρ. 8. 


σχηνὴν (45) ἐχτὸς xal ποῤῥωτάτω πηξάµενος, ἁγνῆ 
δ ἐνταυθοῖ χρώμµενος xat χαθαρᾶ διαίτῃ, τῷ τε θεῷ 
τὰς εὐχὰς ἀποδιδοὺς, κατ αὐτὸν ἐχεῖνον τὸν παλαιὸν 
τοῦ θεοῦ προφήτην, ὃν τῆς παρεμθολῆς ἐχτὸς mh Sa- 
σθαι τὴν cxnvhv, tà 0εῖα πιστοῦνται λόγια. Προσ- 
εχαοτέρουν δ' αὑτῷ βραχεῖς, οἱ πίστει xal θεοσε- 
θείας εὐνοίᾳ (46) παρ) αὐτῷ δεδοχιµασμένοι. Τοῦτο δ 
αὐτῷ σύνηθες ἣν πράττειν, xal εἴποτε ἄλλοτε παρα- 
τάδει πολέμων ὡρμᾶτο συμθαλεῖν. Βραδὺς μὲν γὰρ 
Tv δι ἀσφάλειαν, Θεοῦ δὲ βουλή πάντα πράττειν 
fiiov. Ἐπὶ σχολΏς δὲ τῷ αὑτοῦ Oz τὰς ἱχεττρίας 
ποιούµενος, πάντως που xai θεοφανείας ἐτύγγανεν- 
εἶθ) ὥσπερ θειοτέρᾳ χινηθεὶς ἐμπνεύσει, τῆς σχηνῆς 
ἀναπηδήσας, ἐξαίφνης χινεῖν αὐτίχα τὰ στρατιωτικὰ 


B χαὶ μὴ µέλλειν, ἀλλὰ xal αὐτῆς ὥρας ξιφῶν ἅπτεσθαι 


παρεἐχελεύετο. Οἱ δ' ἀθρόως ἐπιθέμενοι, ἡθτδὸν ἔχο- 
πτον, εἰς ὅτ ἂν τὸν νίχην Ev (paz ἀχαρεῖ ῥοπῇ (41) 
ἀπολαθόντες, τρόπαια κατ’ ἐχθρῶν ἀνίστων ἑπι- 
νίχια. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ’. 
ΦιΊανθρωπία περὶ τοὺς συ. άαμδανομένους στρα- 
τιώτας. 

Οὕτω μὲν δὴ βασιλεὺς ἄγειν ἑαυτόν τε xal τὸν αὐ- 
τοῦ στρατὸν Ev ταῖς τῶν πολέμων παρατάξεσι, xal 
πάλαι πρότερον εἰώθει, τὸν ἑαυτοῦ Θεὸν πρὸ τῆς dyu- 
χῆς ἀεὶ τιθέµενος, χαὶ ταῖς αὐτοῦ βουλαῖς πάντα 
πράττειν ἐθέλων, 6t εὐλαθείας τε τιθέµενος τὸν τῶν 
πολλῶν θάνατον. Ἔνθεν οὐ μᾶλλον τῆς τῶν οἰχείων, 
3| τῶν ἐχθρῶν προὐνόει σωτηρίας. Διὸ καὶ χρατήσα- 
σιν ἐν µάγῃ τοῖς οἰχείοις, τῶν ἁλόντων φειδὼ ποιεῖ- 
σθαι παρῄνει, μηδ' ἀνθρώπους ὄντας, τῆς ὁμογενοῦς 
φύσεως ἐνλήθῃ γίγνεσθαι. El δὲ καί ποτε τῶν ὁπλι- 
τῶν τοὺς θυμοὺς ἀχρατεῖς ἑώρα, χρυσοῦ δόσει τούτους 
ἐχαλίνου, τὸν ζωγροῦντά τινα τῶν πολεµίων, ὡρι- 
σµένῃ χρυσοῦ τιμᾶσθαι προστάττων ὁλχῇ. Καὶ τοῦτο 
δέλεαρ ἀνθρώπων σωτηρίας ἡ βασιλέως εὕρατο σύν- 
εσις, ὡστ᾽ Ίδη uo plot xal αὐτῶν ἑσώξοντο Bap6ápu, 
χρυσῷ βασιλέως ttv ζωὴν αὐτοῖς ἐξωνουμένου. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΔ’, 
Ἔτιπερι τῶν ἐγ σχηγῃ προσευχῶγν. 
Ταῦτα μὲν οὖν xal τούτοις ἁδελφὰ µυρία φίλα fv 


p πράττειν βασιλεῖ χἄλλοτε. Κάπὶ τοῦ παρόντος ὃδ 


συνήθως ἐφ᾽ ἑαυτῷ πρὸ τῆς µάχης σχηνοποιούµενος, 
ταῖς πρὸς τὸν θεὸν εὐχαῖς τὴν σχολὴν ἀνετίθει" ῥᾳστώ- 
νης μὲν ἁπάσης xal τρυφηλῆς διαίτης ἀλλοτριούμε- 
νος, ἁσιτίαις δὲ xal χαχώσει τοῦ σώματος πιέζων 
ἑαυτὸν, ταύτῃ τε τὸν Θεὸν ἱκετηρίαις xal λιταῖς 
ἱλεούμενος, ὡς ἂν δεξιὸν αὐτὸν xal βοηθὸν έχοι, πράτ- 
τοι τε ταῦτα ἅπερ αὐτῷ θεὸς ἐμθάλλοι τῇ διανοίᾳ. 
Αλλ' ὁ μὲν ἄῦθπνον ἐποιεῖτο τὴν ὑπὲρ τῶν χοινῶν 


(46) θεοσεθδείας εὐνοίᾳ. Forte scribendum est 
εἱλιχρινεία. 

(47) Vulg. εἰς ὥρας ἀκαρεϊῤοπῃ. Codex Regius ἐς 
ὥρας. Scribo ἐν ὥρας ἀχαρεῖ ῥοπῇ, ut in libro Mo- 
roi ad margiuein emendatum. inveni, οἱ sic. codex 
Fuk. Paulo ante pro ἔστ᾽ ἄν lego εἰς &v' à», ut lo- 
qui solet Eusebius. 


995 


DE VITA CONSTANTINI LIB. H. 


994 


φροντίδα, οὐ μᾶλλον τῶν οἰχείων, f) τῆς τῶν πολεμίων A Constantinus quidem reipublieze pervigilem curam 


ὑπερευχόμενος σωτηρίας. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΕ’. 
Αιχιγίου περὶ «ιλίας δό.Ίος, xal εἰδω.]ο.ατρία. 
Ἐπεὶ δ' ὁ μιχρῷ πρόσθεν φυγὰς, εἰρωνείᾳ χαῦ- 
υπεχοίνετο, φιλικὰς αὖθις ἀντιθολῶν σπείσασθαι δε- 
ξιὰς, χα) ταύτας αὐτῷ παρέχειν Ἠξίου ἐπὶ συνθηχῶὼν 
ὅροις βιωφελῶς xaX τῷ παντὶ λυσιτελῶς προτεινομέ- 
νας. Tat; μὲν οὖν συνθήχαις (48) προθύµως ὑπαχούειν 
ὁ δηλωθεὶς ὑπεχηρίζετο, ὄρχοις βεθαιῶν τὴν πίστιν’ 
λαθραίαν 5' αὖθις ὁπλιτῶν cuve παρασχευἠν xal 
πάλιν πολέμου xat µάχης χατΏρχε, βαρθάρους τ ἄν- 
ὅρας ἀνεχαλεῖτο συµµάχους, θεούς τε ξητῶν περιῄει 
ἑτέρους, ὡς ἂν ἐπὶ τοῖς προτέροις Ἡπατγμένος. Καὶ 
τῶν αὐτῷ πρὸ μικροῦ περὶ θεῶν ὁμιληθέντων, οὖὐδε- 
μίαν &v vio κατεθάλλετο μνήμην, οὐδὲ τὸν ὑπέρμαχον 
Κωνσταντίνου θεὸν γνωρἰσειν Ἠθελε, πλείους δ᾽ αὐτῷ 

xà κα!νότεροι γελοίως ἀνεξητοῦντο, 


Constantino propugnasset, agnoscere volebat : sed 


ladibrio capit conquirere. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ισ’. 


Ὅπως μὴ ἀντιπο.εμεῖν τῷ σταυρῷ Λιχίνιος παρ- 
ᾖνει τοῖς στρατιώταις. 


Εἰτ ἔργῳ μαθὼν, ὁπόση τις ἣν θεῖχὴ χαὶ ἁ πόῤῥη- 
τος v τῷ σωτηρίῳ «ponat δύναμις, δι fi; ὁ Κωνσταν- 
τίνου ἔμαθε στρατὸς κρατεῖν, τοῖς ἁμφ᾽ αὐτὸν ὁπλί- 
ταις παρῄνει, μηδαμῶς ἐξεναντίας ἰέναι τούτῳ. pro" 
ὡς ἔτυχεν, ἀπερισχκέπτως (49) ὁρᾶν ἐπ αὐτῷ; δεινὸν 
γὰρ εἶναι ἰσχύῖ, αὐτῷ τε ἐχθρὸν καὶ πολέμιον' διὸ 


χρῆΏναι φυλάττεσθαι τὴν πρὸς αὐτὸ συµθολήν. Kal 


δὴ ταῦτα συνταξάµενυς, τῷ διὰ φιλανθρωπίαν ὀχνοῦν- 
ει xaX τὸν χατ᾽ αὐτοῦ θάνατον ἀναδαλλομένῳ, µάχη 
συμθαλεῖν ὡρμᾶτο. Oiós μὲν οὖν πολυπληθείᾳ θεῶν 
θαῤῥοῦντες, σὺν πολλῇ δυνάµει χειρὸς στρατιωτικῆς 
ἐπῄεσαν, νεχρῶν εἴδωλα θανόντων ἐν ἀφψύχοις ἀγάλ- 
pact προθεθληµένοι. 'O 9' εὐσεθείας θώραχι πξριτε- 
Φραγμένος, τὸ σωτήριον xaX ζωοποιὸν σημεῖον, ὥσπερ 
«t φόδητρον xai χαχῶν ἀμυντίριον, τῷ πλήθει τῶν 
ἑναντίων παρέταττε. Καὶ τέως μὲν ἐπεῖχε, φειδοῖ 
χρώμµενος tà πρῶτα, ὣς ἂν μὴ πρότερος χκατάρχοι, 
«v περὶ ὧν πεποίητο συνθηχῶν ἕνεχα. 


gerebat, non magis pro suorum quam pro hostiuut 
salute vota faciens. 
A51 CAPUT XV. 

Licinii simulata amicitia , et idolorum cultus. 

Quoniam vero Licinius qui paulo ante fugam 
inierat, simulatione utens , iterum amicitiam ac 
federa renovari poscebat; imperator id e repu- 
blica esse, et generi humano conducere ratus, pa- 
cem illi sub certis conditionibus indulgere non re- 
cusavit. At Licinius , specie quidem ipsa fingebat, 
leges se libenter amplecti , et fidem jurejurando 
firmabat; verum occulte militarem apparatum in- 
struebat, atque iterum bellum inferre, iterum pu- 
gnam instaurare meditabatur. Sed et barbarorum 
auxilia undique conquirebat, el novos circuniqua- 
que investigabat deos : utpote a prioribus in frau- 
dem inductus. Nec memoria repetebat , quz paulo 
ante de diis in concione dixisset, nec Deum qui pro 
multo plures ac recentiores deos non sine risu ac 


CAPUT XVI. 


Quomodo Licinius militibus preceperit, ne adversus 
crucis signum impetum [acerent. 


Posth:ec cum reipsa didicisset arcanam quamdam 
40 divinam potentiam in salutari tropxo inesse, 
cujus ope Constantini exercitus victoriam referre 
consuevisset ; milites suos admonuit, ne ex adverso 
ΙΙ congrederentur, neve in illud temere ac fortuito 
oculos conjicerent. Quippe illud signum incredibili 
vi pollere , ae sibi privatim infestum adversuimque 
esse aiebat , atque idcirco cavendum esse , ne ad- 
versus ipsum pugna iniretur. Iis ita compositis , 
adversus illum qui pro inuata. clementia cunctaba- 
tur, et qui imminens ipsi exitium dilTerebat , prx» 
liari constituit. Et Liciniani quidem, deorum multi- 
tudine confisi, cum ingentibus copiis progredieban- 
tur, nescio qu: mortuorum simulacra el statuas 
inanimes przsidii causa praferentes. Constantinus. 
vero pietatis lorica contectus, salutare et vivificume 
crucis signum, velut terriculamentum quoddam et 
potentissimum ad depellenda mala munimentum , 


Wostium multitudini objecit. Ac principio quidem sustinebat, parcens interim ferro, ne videretur oriog 
pegnam iniisse , idque ob foederum quis pepigerat religionem 


ΚΕΦΑΛΛΙυΝ IZ. 
Νίχη Κωγσταγτίνγου. 
Ὡς 8 ἑλιμόνως ἔχοντας τοὺς ὑπεναντιους, ἤδη δὲ 
ξιφῶν ἁπτομένους ἑώρα, τηνιχαῦτα διαγαναχ-ήσας, 
βοῇ τε μιᾷ xat ῥοπῇ (50) πᾶσαν τὴν τῶν ἑναντίων 


(48) Taic μὲν obv συνθήκαις. Pacis conditiones 
he fuerunt, ut Licinius quidem Orientem, Asiam, 
Thraciam, Moesiam ac minorem Scythiam posside- 
ret; Dardania vero οἱ Macedonia et Achaia, Pan- 
nonia quoque cum Moesia et Dacia Constantini di- 
tioni accederent, ut narrant Zosimus et. Sozomenus 
et auctor excerptorum de Gestis Constantini. 

(49) "Azepuoxézcoc. In schedis Regiis ἀπεριθλέ- 
T"; legitur, quomodo etiam Turnebus ad oram 
sui codicis emendarat. Ita etiam codex Fuk.' 

(50) Vulg., Bon τε µιᾷ ῥοπῇῃ. Scribendum vide- 
Wur βοῇ τε μιᾷ xai ῥοπῇ. Atque ita codex Fuk. οἱ 


559. CAPUT XVII. 

Constantini victoria. 
Sed posteaquam hostes obstinato animo perstare, 
jamque gladios distringere animadvertit , indigna- 
lione commotus , solo clamore ac minimo temporis 


Sav. Porro lizc insignis Constantini victoria conti- 
gii Crispo ter et Constantino ter coss,, v Nonas 
Julias, juxta Adrianopolim, ut legitur in Fastis l4a- 
tii. At Baronius hoe prelium Adrianopolitanum 
confert in. annum Christi 318, quo Licinius v et 
Crispus coss. fuere. Cujus sententiam his argumen- 
tis ac testimoniis optimorum scriptorum subverti- 
mus. Primus est ldatius, qui in Fastis ita. scribit : 
« Crispo ut et Constantino i. coss. His coss. bellum 
Adrianopolitanum die v Nonas Julias, et bellum Clial- 
cedonense decimo quarto Kalendae Octobres. » Ea-- 
dem verba leguntur. in. Ghronico Alexandrino, sed 


995 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


956 


momenio cunctas hostium copias in fugam vertit, À ἐτροποῦτο δύναμιν, ὁμοῦ τε τὰς xaz' ἐγθρῶν χαὶ χατὰ 


et de dzmonibus pariter atque hostibus victoriam 
reportavit, 
CAPUT XVIII. 
Licinii cedes et triumphi de illo acti. 

Posth;ec ipsum Dei hostem ejusque familiares 
belli jure dijudicatos congruo supplicio affecit. 
Abducebantur itaque una cum tyranno, et debitas 
capitis penas dabant, quicunque bellum adversus 
Dcum gerere ei suasissent. Et qui paulo ante vana 
spe elati erant, reipsa Constantini Deum amplecte- 
bantur, cumque unuin ac. verum Deum agnoscere 
se tunc demum profitebantur. 

CAPUT XIX. 
- Publica letitia ac festivitas. 

Impiis igitur & medio sublatis, puri deinceps ac 
liquidi solis radii cernebantur, quasi nubilo tyran- 
nice dominationis depulso. Cunctzeque imperii Ro- 
mani partes in unum corpus coaluerunt : orienta- 
libus provinciis cum Occidente conjunctis : uno- 
que omnium principe tanquam capite quodam, 
totum imperii corpus refulgebat, unius dominatio- 
ue cunctos homines complectente. Et qui prius in 
tenebris et in umbra mortis sedebant, iis tunc 
splendidissimi pietatis radii los dies prxstabant. 
Nec przteritorum malorum ulla jam supererat re- 
cordatio, cum omnes ubique victorem laudibus 
celebrarent , ejusque servatorem Deum solum se 
agnoscere profiterentur. Noster vero omni genere 


sequenti anno, Paulino et Juliano coss., perperam 
ascribuntur. Cum Idatio consentit Aurelius Victor, 
qui de bellis inter Constantium et Licinium ita scri- 
bit: « Quo sane variis przeliis pulso, cum enm pror- 
sus opprimere arduum videretur, simul. affinitatis 
gratia, recepti consortio, ascitique imperio Czsa- 
rum communes liberi, Crispus, Constantinusque Fla- 
vio geniti : Licinianus Licinio. Quod quidem vix diu- 
türium, neque his qui assumebautur felix fore, defe- 
etu solisfa^dato iisdem mensibus die, patefactum. Ita- 
que sexennio post, rupta pace, apud Thracas Licinius 
pulsus, Chaleedona concessit. » Creati fuerant 
Casares Crispus, Licinius et Constantinus, Galli- 
cano et Basso coss., Kalendis Martiis, ut scribit 
]daiius in Fastis et auctor Clironici Alexandrini, 
id est anno Christi $17. Sequente autem anno 
tenebrz fuerunt inter diein, hora ix , ut legitur in 
Fasiis ldatii. Quare fallitur. Aurelius Victor, qui 
Cxsarui promotionem in eumdem annum confert, 
quo defecius ille solis contigit. Nam defectus quidein 
solis contigit anno Christi 918, Crispus vero una 
eum Licinio ei Constantino Caesar. levatus fuerat 
anno 517 Natalis Dominici. Recte tamen intervalla 
temporum numerat Aurelius Victor. Nam a de- 
fectu solis. qui contigit anno Christi 318, usque ad 
prelium Adrianopolitanum., sex emnino sunt auni, 
His accedit Cedrenus, qui anno xix imperii Constan- 
tini, ait Constantinum expeditionem — suscepisse 
adversus Licinium. Annus enim nonus decimus 
Constantini cadit in consulatem tertium Crispi el 
Coustantini, qui erat annus Christi 224. Ab hoc 
cafculu parum abest Sigonius, qui pugnain Adriano- 
politanaim | assignat auno Christi. 3259, Severo et 
Itulino coss. Ejusdem prxelii Adrianopolitani mentio 
lil inlege 1 codiz. Theod., de veteranis, ubi Con- 
suantinus sic ait : « Veterauis qui ex die quinta Nona- 
ruin Juliarum, cum prina per Thraciam victoria 


δαιμόνων ἀπεφέρετο νίχας. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IIT. 
Λιχινίου θάνατος, xal ἑἐπιγίχια περὶ τούτου. 
Εἶτ᾽ αὐτὸν τὸν θεομισῃ καὶ τοὺς ἀμφ᾽ αὐτὸν νόμῳ 
πολέμου διακρίνας, τῇ πρεπούσῃ παρεδίδου τιμωρία. 
Απήγοντό τ αὑτῷ τῷ τυράννῳ χαὶ ἀπώλλυντο, τὴν 
προσήχο»σαν ὑπέχοντες δίχην, οἱ τῆς θεοµαχίας αὐύμ- 
6ουλοι o? τε μιχρὸν ὕστερην (91) τῇ τῶν µαταίων 
ἐλπίδι µετεωρισθέντες, ἔργῳ τὸν Κωνσταντίνου θξὸν 
παρξελάμβανον, xai τοῦτον ἄρτι θεὺν ἁληθη χαὶ µό- 
νον γνωρίζειν ἀνωμολόγουν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ [Ι6'. 
Φαιδρότητες καὶ πανηγύρεις. 


B Kai δη τῶν δυσσεθῶν ἀνδρῶν ἐκποδὼν ἡρμένων, 


χαθαραὶ λοιπὸν σαν ἁἑλίου αὐγαὶ τυραννιχΏις δυνα- 
στείας, συνἠπτετό τε πᾶσα ὅση τις ὑπὸ Ῥωμαίους 
ἐτύγχανε potpa, τῶν κατὰ τὴν ἑῴαν ἐθνῶν ἑνουμένων 
θατέρῳ μέρει’ μιᾷ τε τῇ τοῦ παντὸς ἀρχῇ ὥσπερ tt, 
χεφαλῃ, τὸ πᾶν κατεχοσμεῖτο σῶμα, μοναρχιχῖς 
ἐξουσίας διὰ πάντων Ίχουσης' λαμπραί τε (pube εὖ- 
σεθείας μαρμαρυγαὶ, τοῖς πρὶν χαθηµέναις Ev σχότῳ 
xaX σχιᾷ θανάτου, φαιδρὰς παρεῖχον ημέρας. O00" ἂν 
τις ἔτι προτέρων μνῆμη χαχῶν, ἁπανταχοῦ πάντων 
τὸν vox ttv ἀνυμνούντων, µόνον τε τὸν τούτου Σωτῆρα 
Θεὸν ὁμολογούντων γνωρίζειν. Ὁ δ' ἀρετῇ πάση θεο- 
σεθείας ἐχπρέπων νικητῆς βασιλεὺς (ταύτην γὰρ a5- 
τὸς τὴν ἐπώνυμον αὐτῷ χυριώτατα τὴν ἐπηγορίαν (52) 


universo orbi illuxit, et qui postea apud Nicome- 
diam nostram missionem meruerunt, certa per 
edictum indulsimus, » etc. Etenim przelium Adria- 
nopolitanum commissum est die quinto Nonas Ju- 
lias, ut scribit ldatius in Fastis, et auctor Chronici 
Alexandrini, Verum mendosa est subscriptio hujus 
legis. Proposita enim esse dicitur Licinio v et 
Crispo coss., id est, anno Christi 318. Quod Baro- 
nio ansam erroris prebuit. Sed quis non videt scri- 
bendum esse : Paulino et Juliano coss. ? His euim 
coss. Nicomediam venit Constantinus, post victum 
ac debellatum Licinium. Licinio vero v et Crispo 
coss. Nicomedia parebat Licinio, ejusque imperii 
sedes erat. His igitur coss. Constantinus non po- 
tuit veteranis suis missionem ac privilegia in urbe 
Nicomedia indulgere, cum ea civitas ipsius ditioni 
minime suljaceret. Cuin ergo Constantinus in ea 
lege « Nicomedian nostram » appellet, necesse 
est legem illam datam esse dicamus Paulino et Ju- 


D liano coss. 


(9100 τε μικρὸν ὕστερον. Scribo μικρῷ πρότε- 
pov, nisi verba trausposita esse dicamus, quod non 
raro occurrit in his libris, Atque ita Christoplior- 
sonus videtur hunc locum emendasse, μιχρὸν ὕστε- 

V, ἔργῳ τὸν Κωνσταντίνου θεὺν olo; ην παρελάμ- 
ανον, recte omnino. Porro in codice Fuk. et in ve- 
teribus schedis, ab illis verbis ὡς δ ἐἑπιμόνως 
usque ad verbum ἀνωμολόγουν , unicum est caput, 
non duo, ut in editione Genevensi. 

(92) Vulg. κυριότητα τὴν ἐπηγορίαν. In libro Mo- 
Το et in schedis Heg. corrigitur χυριώτατα. Malim 
tamen scribere χυριωτάτην ἐπηγορίαν. Porro. Con- 
stantinus Victoris pronomeu usurpavit, ut ex con- 
stitutionibus et epistolis ejus apparet. Certe in 
Gestis purgationis Cwceiliani, aliquot ejus epistolae 
hanc habent inscriptionem : Vieqor Constantinus 
Mazimus Augustus. Ait igitur Eusebius hoc quasi 


991 


DE VITA CONSTANTINI LIB. Il. 


εὕρατο, τῆς ix Θεοῦ δεδομένης αὐτῷ κατὰ πάντων Α pietatis excellens Constantinus victor (hoc enim 


ἐχθρῶν τε χαὶ πολεµίων νίχης Évexa) τὴν ἑῴαν ἁπ- 
ελάμδανε' xai µίαν συνημμένην χατὰ τὸ παλαιὸν τὴν 
τῶν Ῥωμαίων ἀρχὴν ὑφ) ἑαυτὸν ἐποιεῖτο, μοναρχίας 
μὲν ἐξάρχων Ocou χηρύγματος τοῖς πᾶσι, μοναρχία 
δὲ xal αὐτὸς τοῦ Ῥωμαίων χράτους, τὸν σύμπαντα 
πηδαλιουχῶν βίον ἀφῄρητό τε πᾶν δἑος τῶν πρὶν 
πιεζόντων τοὺς πάντας καχῶν" μειδιῶσί τε προσώποις, 
ὄμμασί τε φαιδροῖς, οἱ πρὶν κατηφεῖς ἀλλήλους Ev- 
έθλεπον * χοροὶ δ᾽ αὐτοῖς xal Όμνοι τὸν παμθασιλέα 
Θεὺν πρώτιστα πάντων ὄντα δὴ τοῦτον ἐδίδασχον (50), 
χἄπειτα τὸν χαλλίνιχον, παϊδάς τ αὐτοῦ χοσµιωτά- 
κους xa θὲοφιλεῖς Καΐσαρας, φωναῖς ἀσχέτοις ἐγέραι- 
gov χαχῶν παλαιῶν χαὶ δυσσεθείας ἁπάσης λήθη, 
παρόντων δ᾽ ἀγαθῶν ἁπόλαυσις, χαὶ προσέτι µελλόν- 
των προσδοχἰα. 


convenientissimum sibi cognomen comparavit ob 
victorias de hostibus et inimicis ipsi a Deo ubique 
concessas) Orientem recepit, et imperium Roma- 
num solidum sicut olim fuerat, et coadunatum, sub 
suam unius potestatem redegit, Ac Dei quidem 
unius dominationem primus omnibus przicavit : 
ipse vero singulare quoque imperium orbis 453 
Romani tenens, universum genus humanum guber - 
navit, Omnis jam metus malorum quibus cuncti 
homines oppressi fuerant, penitus exciderat. Et 
qui prius mesti fuissent, tunc hilari vultu. ketis- 
que oculis sese mntuo intuebantur. Choris praeter- 
ea et hymnis, primum quidem Deum omniuni re- 
gem , prout instituti fuerant ;. deinde victorem Au- 


B gustum, et modestissimos Deoque clarissimos ejus 


liberos Cxsares, sine ulla intermissione celebrabant Nulla jam pr:teritarum calamitatum , nulla 
impietatis memoria suppetebat : sed prasentium bonorum fructus cum .uturorum spe atque exspe- 


ctauone percipiebatur, 
ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ K'. 
Ὅπως ὑπὲρ Ópoloyqtóv ἐνομοθέτει Κωγσταγ- 
τῖνος. 

Ἡπλοῦντο δὲ χαὶ παρ᾽ ἡμῖν, ὥσπερ οὖν xaX πρότε- 
pov παρὰ τοῖς θάτερον µέρος τῆς οἰκουμένης λαχοῦσι, 
βασιλέως φιλανθρωπίας ἔμπλεοι διατάξεις’ νόμοι τε 
τῆς πρὸς τὸν θεὸν ὁσίας πνέοντες, παντοίας παρεῖχον 
ἀγαθῶν ἐπαγγελίας, τοῖς μὲν xav! ἔθνος ἑπαρχεώ- 
ταις (54) τὰ πρόσφηρα xa λυσιτελῆ δωρούμενοι, ταῖς 
δ' Ἐχχλησίαις τοῦ θεοῦ τὰ κατάλληλα διαγορεύοντες. 
᾽Ανεχαλοῦντο γοῦν ἐχείνους πρώτιστα πάντων, ὅσοι 
«οὗ ph εἰδωλολατρῆσαι χάριν, ὑπὸ τῶν κατ’ ἔθνος 
Ίγουμένων ἑξορίας xaX µετοιχίας ὑπέμειναν' χἄπειτα 


τοὺς βουλευτηρίοις ἐγκριθέντας (95) τῆς αὐτῆς ἕνε- σ 


χεν αἰτίας, Ἠλευθέρλυν τῶν λειτουργηµάτων, χαὶ τοῖς 
ἀφῃρημένοις δὲ τὰς οὐσίας, ἀναλαμθδάνειν ταύτας ἐγ- 
πελευόµενοι. Οἵ «' by καιρῷ τοῦ ἀγῶνος χαρτερία 
ψυχῆς διὰ Θεὸν λαμπρυνόμενοι, µετάλλοις τε xaxo- 
παθεῖν παραδοθέντες, f| νήσους οἰχεῖν χριθέντες, ἢ 
δηµοσίοις ἔργοις δουλεύειν (56) κατηναγχασµένοι, τοῦ- 
των ἀθρόως ἁπάντων ἐλενθερίας ἀπήλανον. Καὶ τοὺς 
στρατιωτιχῆς Ó ἀξίας δι ἔνστασιν θεοσεθείας ἆπο- 
Θλήτους γενοµένους, ἀνεκαλεῖτο τῆς ὕθρεως ἡ βασι- 
Aa δωρεὰ, ἐπεξουσίας (57) αἴρεσιν παρέχουσα, ἢ 


proprium nomen illius fuisse. Greci enim κύριον 
ὄνομα vocant nomen proprium. In codice Fuk. scri- 
bitur τὴν ἐπώνυμον αὑτῷ xupubvaza ἐπηγορίαν 
εὕρατο. 

(93) "Orca δἡ τοῦτον ἑδίδασκον. Scribe ὅτι δὴ 
τουτο ἐδιδάσχοντο ex lib. x Hist. in fine, ubi hzc 
omnia iisdem fere verbis leguntur. 

(54) Τοῖς μὲν κατ᾽ ἔθγος ἐπαρχεώταις. In Chro- 
Wico Alexandrino de Constanuni in provinciales 
liberalitate et indulgentia hzc leguntur, anno ejus 
Imperii vicesimo : καὶ τῶν τεγνιτῶν xal συντελεστῶν 
τὰ ἐπιτάγματα περιεῖλεν, idest : artificum. εἰ col- 
latorum (hoc est provincialium qui tributa confere- 
bant) onera sustulit. 


(55) Τοὺς BovAsvenploic ἐγκριθέντας. Hunc lo- 
eum non intellexit. Christophorsonus,, quem tamen 
Portesius non infeliciter transtulit hoc modo : Qui 


CAPUT XX. 


Quomoao pro con[essuribus Constantinus leges 

sanzerit. 

Tunc etiam apud nos , sicut antea apud illos qui 
alteram orbis partem incolunt , proposita sunt im- 
peratoris edicta plena humanitatis : et leges quz 
sinceram ac religiosam Dei observantiam spirarent, 
varia cujusque generis bona haud dubia spe polli- 
cebantur; cum et provincialibus largirentur qui 
ad ipsorum utilitatem spectant; et Ecclesiis Dei 
congrua et convenientia statuerent. Ác primum 
quidem eos qui propterea quod idolis sacrificare 
noluissent , a rectoribus provinciarum relegati , et 
ex patria migrare compulsi erant , domum revoca- 
runt. Eos deinde qui eamdem ob causam curiis ad- 
dicti fuerant, publicis functionibus liberarunt : et 
qui facultatibus spoliati fuissent, iis bona sua re- 
stitui preceperunt, Praterea qui persecuticnis tem- 
pore divina virtute roborati , fortitudinis et con- 
stanti: illustre specimen ediderant ; aut ad metalla 
damnati , ut continuo labore ibi divexarentur ; aut 
in insulam deportati ; aut publicis operibus man- 
cipati fuerant , bis omnibus subito soluti molestiis 
libertatem adepti sunt. Sed et quicunque ob egre- 


D eadem de causa translati erant ad curias, muneribus 


soluti sunt. 

(56) Δημοσίοις ἔργοις 8ovAeDew. Male Christo- 
phorsonus vertit, ad publica imperii opera obeunda 
vi compulsi. Δημόσια ἔργα Eusebius appellat metalla, 
pistriua publica, textrina ac gynaecea : ad quze opera 
quicunque sententia judicis damnati fuissent, liber- 
tatem amittebant. Hzc enira servitus pene diccba- 
tur. Solebant autem Christiani ob confessionem 
nominis Christi ad hujusmodi opera damnari. ^c 
de metallis quidem nota res est. De condeinnatione 
autem ad pistrinum exemplum habemus in Actis 
passionis Marcelli papae. 

(87) Ἐπεξουσίας. Dus voces in unam coaluisse 
videntur, quz his notis disjungendze sunt, ἐπ᾽ ἔξου- 
σίας. Paulo post, ubi legitur τὰς οἰχίας ἀπολαμθάνειν, 
Scribendum puto τὰς οἰχείας τάξεις ἀπολαμθάνειν. 
Neque enim aedibus, sed militia. spoliati fucrant, 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1(00 


giam in retinenda religione constantiam honore A τὰς οἰχίας ἀπολαμθάνειν, καὶ διαπρέτειν τοῖς προτέ- 


militix:* spoliati erant , eos ,mperatoris munificen- 
tia ab hac igBominia revocavit; ipsorum arbitrio 
ac voluntati permittens , ut vel propria recupera- 
rent officia, et pristino honoris gradu fruerentur; 
vel si quietam vitam degere mallent, ab omnibus 


pou; αὐτῶν ἀξιώμασιν, 1| ἀγαπῶντας τὸν ᾿εὐσταλη 
βίον, πάντων λειτουργηµάτων ἀνεπηρεάστους διατε- 
λέῖν᾽ καὶ -οὺς γυναιχείοις δ ἔργοις (58) ἐφ᾽ ὕδρει 
καὶ ἀτιμίᾳ δουλεύειν χριθέντας, ὁμοίως τοῖς λοιποῖς 
tieu pov. 


deineeps functionibus immunes permanerent. Denique quotquot ignominie causa gyuzciis manci- 
pati fuerant, eos imperator periade ac ceteros, libertate donavit 


R5, CAPUT XXI. 


Quomodo etiam pro martyribus et pro. ecclesiarum 
prediis leges tulit. 


Et hec quidem de iis qui ista perpessi essent, 
imperator scriptis legibus constituit. De bonis au- 
tem eorum , lege imperatoris plenissime cautum 
est. Nam sanctorum Dei martyrum bona qui in ipsa 
confessione mortem obiissent , ad proximos eorum 
devolvi jussit. Quod si nullus genere ipsis conjun- 
ctus reperitur, hareditatem eorum ecclesiis de- 
ferri. Bona item qux ex fisco vel per venditionem, 
vel per donationem ad alios translata fuerant; aut 
que penes fiscum remanserant , dominis restitui 
debere, indulgentiz imperialis epistola przecipiebat. 
Et hujusmodi quidem beneficia in Ecclesiam Dei 
contulit benignitas principis, legibus per omnes 
provincias missis. 

CAPUT XXII. 
Quomodo etiam populos recreaverit. 
. Populis vero a fide nostra alienis et universis 
provinciis, multo plura ac majora donavit principis 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΑ’. 
"Όπως καὶ περὶ μαρτύρων καὶ ἐκκ.1ησιαστικῶν 
κτημάτων. 

Καὶ ταύτα μὲν περὶ τῶν ταῦθ) ὑπομεινάντων ἡ 
βασιλέως ἐνομοθέτει γραφή. Περὶ ἓὲ τῆς ὑπάρξεως 
αὐτῶν ἐντελῶς διηγόρενε νόμος. Τῶν τε γὰρ ἁγίων 
τοῦ Θεοῦ μαρτύρων τῶν ἐν ὁμολογίᾳ τὴν τελευτὴν 
ἀποθεμένων τοῦ βίου, τὰς οὐσίας ἐχέλενε τοὺς τῷ Y£- 
vet προσήχοντας ἀπολαμθάνειν, εἰ δὲ p τούτων τις 
εἴη, τὰς ἐχχλησίας ὑποδέχεσθαι τοὺς χλήρους. Καὶ τὰ 
Ex ταμείου δὲ πρότερον ἑτέροις f) κατὰ πρᾶσιν, 1] χατὰ - 
δωρεὰν ἐχποιηθέντα, τά τ iv αὐτῷ χαταληφθέντα, 
εἰς τοὐπίσω προσήχειν τοῖς δεσπόταις ἀποδίδοσθα:., 
τὸ τῆς δωρεᾶς γράμμα διεχελεύετο. Τοσαῦτα μὲν τῇ 
Ἐκχχλησίᾳ τοῦ θεοῦ αἱ καταπεμφθεῖσαι δωρεαὶ παρ- 
εἶχον. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΚΕ’. 
Ὅπως καὶ τοὺς δήµοις ἀνεκτήσατο. 
Δήμοις τε τοῖς ἐχτὸς (59) χαὶ πᾶσιν ἔθνεσι, τούτων 
ἕτερα ὑπερθάλλοντα τῷ πλήθε,, ἡ βασιλέως ἐδωρεῖτο 


munificentia. Preinde omnes nostrarum partium C µεγαλονυχία. 'Eg' οἷς ἅπαντες οἱ xa0' ἡμᾶς, ὅσα τὸ 


incole, qui prius audientes ea quz in altera parte 
imperii Romani gererentur, beatos przdicabant 
illos qui tantis afficerentur beneficiis ; et qui arden- 
tibus votis optabant , uL iisdem bonis ipsi quoque 
aliquando fruerentur : hzc oculis suis spectantes, 
seipsos jam felices prz:dicare non dubitabant : no- 
vum quoddam miraculum et quale nulla unquam 
sub colo vidisset :eas , tantur scilicet. imperato- 
rem humano generi affulsisse testantes. Atque hi 
quidem ita sentiebant. 


CAPUT XXIII. 


Quod Deum bonorum auctorem praedicavit : et de 
legibus ejusdem. 


Imperator autem ipse, ubi cuncta, Dei servatoris 
virtute sub ditionem suam redegit; eum qui hzc 
ipsi bona przestitisset, omnibus palam fecit ; illui- 
que victoriarum auctorem fuisse non autem se- 
ipaum, professus est. Idque litteris tum Latino tum 
Grxco sermone scriptis el ad omnes provincias 


(58) Γυγαιχείοις δ᾽ ἔργοις. De gynzceis crebra 
fit mentio, tum in utroque codice, tum in Notitia 
imperii Romani. Vide Lexicon Brissonii. Ceterum 
qui ad gynzcea damnati erant, induebantur colo- 
bio laneo, quie vestis erat servilis. Id discimus ex 
Passione Romani martyris quz edita est a Mom- 
britio, et babetur in codice Musciacensi : « Eadem 
vero die Maximianus jussit, qui erant in palatio 
Christiani, ut discingerentur. Multos ergo dum sol- 
verent cingulum suum notavit sibi Maximianus 
transeuntes : et. vidit lsilium beat:e meiporiz , et 


πρὶν (60) ἀχοῇῃ πυνθανόµενοι £v θατέρῳ μέρειτῆς Ῥω- 
µαίων ἀρχῆς Υιγνόµενα, τοὺς εὖ πάσχοντας ἐμαγάρι- 
ζον, εὐχὴν τιθέµενοι τῶν ἴσων ἀπολαῦσαι xal αὑτοί 
πητε. Ταῦθ᾽ ὑπ ὄψεσιν ὁρῶντες, δη xaX σφᾶς εὖδαι- 
µονίσειν Ἠξίουν, ξένον τι χρῆμα, xax otov ὁ πᾶς αἰὼν 
ὑφ' ἡλίου αὐγαῖς οὐδέ ποθ᾽ ἱστόρησεν, ἐπιλάμψαι τῷ 


"θνητῷ γένει τὸν τοσοῦτον ὁμολογοῦντες βασιλέα. "AX 


οἱ μὲν ὧδε ἐφρόνουν 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KT*. 
Ὅτι θεὺν τῶν ἀγαθῶν altior. ἐκήρυττε, καὶ περὶ 
ἀντιγράφων vópor. 
Ἐπεὶ δὲ πάνθ᾽ ὑπυτέταχτο βασιλεῖ, θεοῦ Σωτηρος 


D δυνάµει, τὸν τῶν ἀγαθών αὐτῷ πάροχον τοῖς πᾶσι 


φανερὸν ἐποίει, χἀχεῖνον τῶν νιχητηρίων αἴτιον, ἁλλὰ 
μὴ αὐτὸν νοµίξειν διεμαρτύρετο’ τοῦτό τ αὐτὸ üv- 
εχῄρυττε, διὰ χαραχτέρων Ῥωμαίας τε καὶ Ἑλληνί- 
δος φωνῆς, εἰς ἕχαστον ἔθνος ἐν γραφῇ διαπεµφθεί 


furens vocavit eum ad se ; et exspoliavit eum vesti- 
menlis , quibus erat indutus, et induit eum colohio 
laneo , et tradidit eum in gyu:eceo lanariis ad inju- 
riam. » Porro codex Fuk. hoc loco scriptum hahet : 
ἐφ᾽ ὕδρει xat ἀτιμίᾳ δουλεύειν xp. ὁμοίως τοῖς Xot- 
ποῖς Ἠλευθέρου, rectius sine dubio. 

(59) Δήμοις τε τοῖς éxróc. Scribendum 61 

» 


(60) "Oca τὸ πρίν. Emendo ὅσοι τὸ πρίν, quod 
non vidit Christophorsonus; scribo etiam πυνθανό- 
pevot τὰ ἐν θατέρῳ. 


4001 


DE VITA CONSTANTINI LIB. Ii. 


1002 


σης. Μάθοις δ ἂν «o0 λόγου τὴν ἀρετὴν (61), αὐτῖς A missis, praedicavit, Porro orationis vim vc virtutem 


προσθαλὼν τοῖς γράµµασι’ δύο δ' ἦν ταῦτα, τὸ μὲν 
ταῖς Ἐκκλησίαις τοῦ θεοῦ, τὸ δὲ τοῖς ἐχτὸς χατὰ πόλιν 
δήµοις διαπεμφθέν' ὃ δη τῇ παρούσῃ (62) προσῆχον 
ὑποθέσει ἔμοιγε ,δοχεῖ παρενθεῖναι, ὡς ἂν διὰ τῆς 
ἱστορίας µένοι καὶ διαφυλάττοιτο τοῖς μµεθ᾽ ἡμᾶς ἡ 
τοῦδε τοῦ γράµµατος ἔχθεσις, πρός v' ἀληθείας xal 
τῶν ἡμετέρων διηγημάτων πίστωσιν. Εἴληπται δ᾽ ἓξ 
αὐθεντιχοῦ τοῦ παρ ἡμῖν φυλαττομένου βασιλιχοῦ 
νόµου, ᾧ xat τῆς αὐτοῦ δεξιᾶς ἔγγραφος ὑποσημείω- 
σις, τῆς τοῦ λόγου πιστώσεως οἷά τινι σφραγῖδι χα- 
τασηµαίνει τὴν µαρτυρίαν. 

orationis nos(rz veritatem tanquam sigillo quodam 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KA'. 


facile cognoscet, quisquis epistolas dpsas' perle- 
gerit. 458 Sunt autem dux: altera ad Eccle- 
sias directa , altera ad singularum urbium popu- 
los a nostra religione alienos. Quai quidem utpote 
presenti argumento convenientissimam, bic inse- 
rendam esse duxi; tum ut historiarum monumen- 
tis prodita ejus exemplaria , apud posteros perpe- 
tuo conserventur; tum ut narrationis nostra Jides 
ac veritas confirmetur. Descripta autem est ex au- 
tbentico exemplari legis iinperialis, quod apud nos 
servatur. Cui principis manu apposita subscriptio , 


astruit, 


CAPUT XXIV. 


Nópgoc Κωνσταντίνου περὶ τῆς elc Θθεὺν εὖσε- B Lez Constantini de pietate in Deum, et de Christiana 


θείας καὶ τοῦ Χριστιαγισμοῦ. 

ε Νιχητὴς Κωνσταντῖνος, Μέγιστος Σεθαστὸς, 
ἐπαρχεώταις Παλαιστίνης (65). 

ε Ην μὲν ἄνωθέν τε xal πάλαι παρὰ τοῖς ὀρθῶς 
xat σωφρόνως περὶ τοῦ Κρείττονος δοξάζουσιν, ἔχλη- 
λος ἡ διαφορὰ, χαὶ πᾶσαν ἀνείργουσα (04) πὀῤῥωθεν 
ἀμφιθολίαν ὅσῳ τῷ µέοῳ διἠλλαττεν fj περὶ τὴν 


σεῦασμιωτάτην τοῦ Χριστιανισμοῦ θεραπείαν ἀκρι- 


6hc παρατἠρησις, παρὰ τοὺς πρὸς αὐτὴν ἔχπεπολε- 
ptopévouc τε καὶ χαταφρονητικῶς ἔχοντας (65). Νυνὶ 
δὲ χαὶ μᾶλλον ἐπιφανεστέραις πράξεσι xal κατορθώ- 
µασι λαμπροτέροις τό τε τῆς ἀμριδολίας ἄλογον ἀπο- 
δέδειχται, χαὶ ὁπόση τίς ἐστιν ἡ τοῦ μεγάλου θεοῦ δύ- 
vague, ἠνίχα τοῖς μὲν πιστῶς τὸν σεµνότατον σέδουσι 
νόµον, xal μηδὲν τῶν παραγγελµάτων παραλύειν 
τολμῶσιν, ἄφθονα τὰ ἀγαθὰ, xaX πρὸς τὰς ἐγχειρή- 
σεις ἰσχὺς ἀρίστη, xal μετ ἑλπίδων ἀγαθῶν ànav- 
τῶσα, τοῖς δὲ την ἀσεθηῃ λαθοῦσι γνώμην, πρὸς τὰς 
προα:ρέσεις ἀχόλουθα xal τὰ ἀποθαίνοντα (66). Τίς 
τὰρ ἀγαθοῦ τύχοι τινὸς, τὸν τῶν ἀγαθῶν αἴτιον θεὸν 
οὔτε γνωρίζων, οὔτε τὰ προσῄχοντα σέθειν ἐθέλων ; 
Πίστιν δὲ τῷ (67) ῥηθέντι καὶ τὰ ἔργα δίδωσιν. » 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΚΕ’. 
Ὑπέδειγμα ἐκ πα.αιῶν χρόνων. 

ε El νοῦν τις εἰς τοὺς ἄνωθεν xal εἰς δεῦρο (68) 

(61)Τυ]ρ. Μάθοις γὰρ τοῦ Aóvov τὴν ἀρετήν. Lau- 
dat Eusebius imperatoris Constantini eloquentiam, id 


enim significant h»c verba. At Christophorsonus 
legisse videtur, τοῦ ἡμετέρου λόγου τὴν ἀλήθειαν, 


religioue. 

« Victor Constantinus Maximus Augustus, pro- 
vincialibus Palestinz. 

ε Jampridem apud eos qui recte et sapienter de 
Deo sentiunt, evidenti discrimine, quo omnis 
dubitatio removetur, apparuit quantum interesset 
inter studiosos observatores veneranda Christiano- 
rum religionis, et inter. ejusdem oppugnatores et 
contemptores. Nunc vero evidentioribus argumentis, 
et rebus gestis multo illustrioribus, tum  dubitatio- 
nis ipsius absurditas, tum quanta. sit summi Dei 
petentia, declaratur. Quippe his quidein qui vene- 
randam legem fideliter colunt, nullumque ejus pra:- 
ceptum audent dissolvere, omnium bonorum co- 
pía, et ad ea qua^ aggressi sunt perficienda virex 
idonez cum hona spe ac fiducia suppetunt. lis vero 
qui impiam sententiam amplexi sunt, couvenieptes 
rerum eventus contigerunt. Nam quis est, qui, cuin 
Deum bonorum auctorem ron agnoscat, euinque 
debito cultu venerari recuset, quidquam boni un- 
quam consequatur? Res certe ipse dictis nostris 
fldem faciunt. » 

CAPUT XXV. 
Exemplum a. vetustis temporibus. 

« Quod si quis superiora tempora ad nos usque 

(65) Ἔπαρχεωταις Πα.αιστίνης. ln. codice Me- 
diczo scriptum inveni ἐπαρχιώταις παλαιστινοῖς. 


Porro ab his verhis cap. 24 inchoavi, auctoritatem 
secutus codd. Regii et Fuket, 1 veteribus etiam 


Scribendum etiam est µάθοις δ᾽ ἄν, ut ad latus sui D schedis legitur ἐπαρχιώταις. 


eodicis emendavit Turnebus. Atque ita legitur iu 
mss. codicibus Fuk. et Sav. forro ab his verbis 
inchoatur cap. 24, tum in codice Fuk., tuin in ve- 
teribus schedis. 

(62) Ὅ 6?) τῇ παρούσῃ. In codice Fuk. scribi- 
tur & τῇ παρούσῃ, quomodo etiam Genevenses in 
quibusdam codicibus legi adnotarunt. Verum ιο 
scriptura ferri non potest. Sequitur enim 4pocTxov 
in singulari. Deinde Eusebius unicam hic affert 
Constantini constitutionem, eam scilicet qu:e ad pro- 
vinciales missa fuerat a Constaptino. Ac duas qui- 
dem leges simul emissas fuisse testatur in gratiam 
Christianorum : alteram 2d Ecclesiam catholicam , 
alteram ad proviuciales. Verum alterius duntaxat 
exemplum subjicit, ejus scilicet qua data erat ad 
provinciales Palaestinz. Alteram vero, quz missa 
erat. Ecclesiis, omisit Eusebius : vel quia eodem 
exemplo scripta erat, quo illa ad provinciales ; vel 
ob aliam causam. 


ParROL. GB. XX. ' 


£^ (64) Vulg. διαφορά πᾶσαν ἀνγείργουσα. Scribeex 
codice Mediezeo xai πᾶσαν ἀνείργουσά. Et paulo post 
ex eodem cod. (pro παραθεραπείαν Steph.) legen- 
dum esi τοῦ Χριστιανισμοῦ θεραπείαν, ut legitur 
etiam in schedis Regiis et codice Fuketiano. 

(65) Kacacz τικῶς ἔχοντας. Codex Medicaeus 
habet Bey ἐθέλοντας, quod rectius mihi videtur. 

(66) Καὶ τὰ ἀποδαίνογτα. Lounge rectior est co- 
dicis Medic:i scriptura. Sic enim habel : ᾿Αχό- 
λουθα xai τὰ ἀποθαίνοντα ἣν. Τίς γὰρ ἂν ἀγαθοῦ 
τύχοι τινός, elc. Et post. vocem. ἐθέλων punctum 
liabet, qu:e nota est interrogationis. 

(67) Vulg. πίστιν cQ. Lonye elegantius codex 
Mediczus scriptum hahet πίστιν δὲ τῷ ῥηθέντι. 

(68) ΄Ανωθε» xal elc δεῦρο. Particula xai deest 
in codice Mediezo, nec admodum necessaria est, 
Mox ubi legitur : xal τὰς πρότερον γενοµένας, idem 
codex habet xal τὰς πώποτε Y. ltem pro ἐγχειρή- 
σεως πέρας, scribit τὰς ἐγχειρήσεις πέρας, quo- 


32 


4005 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARKS 1. — HISTORICA. 


1004 


deducta cogitatione repetat, et res olim gestas A παρατείναντας ypóvoug ἀναδράμοι τῷ vo, xal τὰς 


contempletur animo, omnino reperiet , eos quidem 
qui justitiam ac probitatem fundamentum sibi re- 
rum agendarum constituerunt, 556 felicein con- 
siliorum exitum sortitos esse, et tanquam ex dulci 
quadam radice suavissimun quoque fructum perce- 
pisse; illos vero qui injusta facinora ausu temerario 
suttentarint, οἱ qui adversus Deum ipsum vesania 
mentis fuerint elati, nullumque pietatis erga genus 
humanum sensum habuerint ; sed exsilia, infamiam, 
bonorum publicationes, czedeset hujusmodi plurima ir- 
rogaverint ; quique nec poenitentiam egerint unquam, 
uec ad meliorem frugem animum suum revocaverint, 
parem quoque mercedem retulisse. Atque hiee. non 
absurde, nec praeter rationem eveniunt. » 


CAPUT XXVI. 


De iis qui persecutionem. passi sunt, et 4ε persecu- 
toribus. 


« Nam quicunque cun justo animi proposite ad 
agendum accedunt, et timorem Dei perpetuo 
pre oculis. habent, constantem erga illum reti- 
nentes fidem; quique prasentis vite minas ac 
pericula, spei futurorum bonorum minime antepo- 
nunt: hi, quamvis multa acerba ac molesta brevi 
temporis spatio experti sint, tamen spe majorum 
praemiorum qus sibi recondita esse firmissime 
credunt, ingruentia mala nequaquam zgro animo 
pertulerunt; sed quo graviores experti sunt calami- 
tates, eo clariorem gloriam reportarunt. Qui vero 


πρότερον Yevouévag πρᾶξεις xavíóot τῷ λογισμῷ, 
πάντας ἂν εὗροι τοὺς μὲν ὅσοι διχαἰαν xal ἀγαθὴν 
προχατεθάλλοντο τῶν πραγμάτων χρηπῖδα, εἰς ἆγα- 
θὸν xai προαγαγόντας τὰς ἐγχειρήσεις πἑρας, xaX 
οἷον ἀπὸ ῥίζης τιγὸς ἠδείας χοµισαµένους xal τὸν 
χαρπὸν γλυκὺν' τοὺς 6* ἀδίχοις ἐπιχειρήσαντας τόλ- 
pate, xai f] πρὸς τὸ χρεῖττον ἀνοῄτως ἑχμανέντας, 1) 
πρὸς τὸ ἀνθρώπινον γένος (69) λογισμὸν ὅσιον οὐδένα 
λαθόντας, ἀλλὰ φυγὰς, ἀτιμίας, δηµεύσεις, σφαγὰς, 
τοιαῦτα πολλὰ τολµῄήσαντας, xaX οὐδὲ µεταμεληθέν- 
τας Toti, “οὐδὲ τὸν νοῦν ἐπιστρέψφαντας πρὸς τὰ χαλ- 
λίω, ἴσων καὶ τῶν ἁμοιθαίων τυχόντας. Καὶ ταῦτά γε 
οὐκ ἀπεικότως (70), οὐδ' ἂν ἀπὸ λόγου συµθαίνοι. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ κς». 
Περὶ διωχθἐντων xal διωκτῶν. 


« Ὅσοι μὲν γὰρ (71) μετὰ διχαἰας γνώμης ἐπί τι- 
νας ἔρχονται πράξεις, καὶ τὸν τοῦ Κρείττονος φόδον 
διηνεχῶς ἔχουσιν Ev vip, βεθαίαν τὴν περὶ αὐτὸν cu- 
λάττοντες πίστιν, χαὶ τοὺς παρόντας φόθους τε xai 
κινδύνους 00x ἄγουσι τῶν μελλουσῶν ἑκείνω», ἑἐλπί- 
δων προτιµοτέρους:' κἂν cl πρὸς καιρὸν δυσχερῶν 
τινων πειραθεῖεν, τῷ µείζονας ἑαυτοῖς ἀποκεῖσθαι 
πιστεύειν τιμὰς, οὐδὲ τὰ προσπεσόντα βαρέως fivey- 
xav, ἀλλὰ τοιούτῳ λαμπροτέρας ἔτυχον εὐχλείας, 
ὅσῳ xaX βαρυτέρων τῶν χαλεπῶν ἐπειράθτσαν. 
Ὅσοι δὲ f| τὸ δίχαιον ἀτίμως (72) παρεῖδον, fj τὸ 


justitiam et aequitatem contempserunt, el qui nec C Κρεῖττον οὐκ ἔγνωσαν , καὶ τοὺς τοῦτο πιστῶς µετ- 


Deum ipsi agnoverunt, nec eos qui Deum fideliter 
colerent, contumeliis ac suppliciis acerbissimis af- 
ficere dubitarunt : et qui seipsos quidem, qui ob 
hujusmodi causam homines in judicium adductos 
poena afficerent, miseros esse non judicarunt , illos 
vero qui in tantis malis integram erga Deum pie- 
tatem nihilominus conservarent, felices ac beatos 
esse : liorum exercitus partim cesi, partim in fugam 
versi ; cunctis denique praeliis victi, ipsi tandein 
succubuerunt. 

| CAPUT XXVII. 


Quod persecutio bellum gerentibus malorum causa 
ezsliterit. 


c Ex hujusmodi sceleribus orta sunt bella gravia, 
el exitiales vastationes. Iinc rerum quidein ad quo- 
tidianum vitze usum necessariarum penuria ; malo- 
rum vero ingruentium cqpia. Hinc est quod tantx 
impietatis auctores in extremas 4577 delapsi cala- 


modo etiam in schedis scriptum reperi, εἰ in 
codice Fuk. 

(69) Vulg. xal πρὸς τὸ ἀγθρώπιγον γέγος. Mutilus 
est hiclocus, qui ex codice Mediczeo itatestitui debet : 
καὶ ἡ πρὸς τὸ Κρεῖττον ἀνοήτως ἑκμανέντας, f| πρὺς 
τὸ ἀνθρωπινον γένος λογισμὸν ὅσιον µηδένα λαθόν- 
πας, elc. 

(70) Οὐκ ἀπεικότως. In codice Medicxo scribitur 
οὐχ ἂν ἀπειχότως, οὐδ' ἂν ἀπὸ λόγου συµθαίνοι. Cer- 
te codex Regius συµθαίνοι quo'jue scriptuin liabet, 

(71). Ὅσοι «μὲν γάρ. ΔΡ his verbis cap. 26 in- 
chosw.ex codice Fuk. et scliedis Reg. 

(72) Vulg. ὅσοι δὲ τὸ δίκαιον ἀτίμως. Recüns in 


D codice Medic:so. legitur hoc modo : 


ιόντας ὕΌβρεσι xal χολάσεσιν ἀνηχέστοις ὑποβαλεῖν 


ἑτόλμησαν, καὶ οὐχ ἑαυτοὺς μὲν ἀθλίους ἐφ' οἷς διὰ 


τὰς τοιαύτας ἑκχόλαζον προφάσεις (75), ἔχριναν, εὖ- 
δαίµονας δὲ xai μαχαριστοὺς τοὺς xal µέχρι τῶν 
τοιούτων τὴν πρὸς τὸ Κρεῖττον διασω»οµένους εὐσέ- 
6ειαν * τούτων πολλαὶ μὲν ἔπεσον στρατιαὶ, πολλσὶ 
δ' εἰς φυγὴν ἑτράπησαν , πᾶσα δὲ τούτων πολέ'ου 
παράταξις εἰς ἑσχάτην ἔληξεν ἧτταν.ν 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KZ. 

"Ὅπως ὁ διωγμὸς αἴτιος κακῶν τοῖς ποεμήσαοσι 
κατέστη 

€ Ex τῶν τοιούτων ἀνξφύοντο πόλεμοι Papsig* ἐκ 
τῶν τοιούτων πορθήσεις πανώλεθροι; ἐντεῦθεν ἑλατ- 
τώσεις μὲν τῶν πρὸς τὰς χρείας ἀναγχαίων, πληθος 
δὲ τῶν ἑππρτημένων xaxov (74): ἑντεῦθεν οἱ τῆς 
τοσαύτης ἀρχηγοὶ δυσσεθείας, 1| ἀνατλάντες τὰ 


ὅσοι δὲ ἡ τὸ 
δίχαιον ἀτίμως παρεῖδον, f) τὸ Κρεῖττον οὐχ ἔγνωσαν. 
Hoc est quod supra dixit in cap. 25 , ut supra no- 
tavi, τοὺς 6' ἀδίχοις ἐπιχειρήσαντας τόλµαις, xal 
1 πρὸς τὸ Ερεῖττον ἀνοήτως ἑχμανέντας, y πρὸς τὸ 
νθρώπινον γένος λογισμὸν ὅσιον οὐδένα λαθόντας, 

(415) 'ExóAa£or προφάσεις. lu codice Mediceo 
legitur ἐφ᾽ ος ὃδ:ὰ τὰς τοιαύτας χολάζοιντο προφά- 
σεις, reclius, εἰ fallor. Mox idem οψίεχ babet εἰς 
αἰσχίστην ἔληξεν Ίτταν. 

(44) Ἐπηρτημένων κακῶν. Codex Medicsus ἰιὰ- 
bet ἑπηρ. δεινῶν. Et paulo ante iu. eodem codice 
legitur £x τῶν τοιούτων ἀναφύονται. etc. 


1005 


DE VITA CONSTANTINI LIB. il. 


. 1006 


ἴσχατα, θάνατον πανώλεθρον (75) ἐδυστύχησαν, 1| A mitates, aut funditus infelici exitu perierunt, au! 


ζωὴν αἰσχίστην διάγοντες, θανάτου ταύτην βαρυτέ- 
ράν ἑπέγνωσαν, xal οἷον ἰσομέτρους ταῖς ἁδιχίαις 
τὰς τιμωρίας ἑχομίσαντο. Τοσοῦτον γὰρ ἕκαστος 
εὕραντο συμφορᾶς, ὅσον τις χαὶ χαταπολεμῆσαι τὸν 
θεῖον, ὡς ὤετο, νόμον ὑπ' ἁλογίας προήχθη: ὥστ) 
αὐτοῖς μὴ τὰ περὶ τὴν ζωὴν εἶναι βαρέα µόνον, 
ἀλλὰ xai τῶν ὑπὸ γῆς χολαστηρίων χαλεπώτατον 
προσδοκᾶσθαι τὸν φόδον. » 


rum qui apud inferos suut metus atque. exspectatio, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Klf'. 


Ὅτι θεὸς τῶν κα-ῶν ὑπηρέτην Κωνστα»τῖνον 
éteAé£aco. 


ε Τοιαύτης 9t xaX οὕτω ῥαοείας δυσσεθείας τὰ àv- 


θρώπινα κατεχούσης (76), χαὶ τῶν κοινῶν οἷον ὑπὸ B 


νόσου λοιμώδους τινὸς ἄρδην διαφθαρῆναι κινδυ- 
νευόντων, xat θεραπείας σωτηρίου xal πολλῆς χρη- 
ζόντων, τίνα τὸ θεῖον ἐπινοεῖ κουφισμὸν, τίνα τῶν 
δεινῶν ἁπαλλαγήν; ἐκεῖνο δὲ πάντως ἐννοητέον (77) 
θεῖον, ὃ µόνον xal ὄντως ἑστὶ, xat διαρχΏή κατὰ παν- 
εὺς ἔχει τοῦ χρόνου τὴν δύναμιν. Πάντως δὲ οὗ κόμ- 
foc; ἂν εἴη (78), τὸ τὴν παρὰ τοῦ Κρείττονος εὐ- 
πριίαν ὁμολογοῦντα σεµνολογεῖσθαι. Τὴν γὰρ ἐμὴν 
ὑπηρεσίαν (79) πρὸς τὴν ἑαυτοῦ βούλησιν ἑπιτηδείαν 
ἐζήτησέ τε xal ἔχρινεν' ὃς ἀπὸ τῆς πρὸς Βρεττα- 
vol; ἑχείνης θαλάσσης ἀρξάμενος, xaX τῶν μερῶν 
ἕνθα δύσσθαι τὸν ἥλιον ἀνάγχη τινὶ τέτακται, χρείτ- 
τονί τινι δυνάµει (80) ἁπωθούμενος καὶ διασχεδαν- 
νὺς τὰ χατἐχοντα πάντα δεινά (81), ἵν ἅμα μὲν 
ἀναχαλοῖτο τὸ ἀνθρώπινον γένος εἰς «hv περὶ τὸν 
σεµνότατον νόµον θερατεἰλν, τῇ παρ) ἐμοῦ παιδευό- 
µενον ὑπουργίᾳ, ἅμα δὲ Ἡ μαχαριστὴ πίστις αἴὕ- 
ξοιτο ὑπὸ χειραγωγῷ τῷ Κρείττονι’ 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Κθ'. 
Εὐσεδεῖς tlc θεὺν Κωνσταντίνου owural, καὶ 
ὁμο.ογητῶν ἔπαιγος. 
 Οὐδέποτε γὰρ ἂν ἀγνώμων (83) περὶ τὴν ὀφειλο- 
µένην γενοίμτν χάριν ταύτην ἀρίστην (85) διαχο- 
νίαν, τοῦτο χεχαρισμένον ἐμαυτῷ δῶρον πιστεύσας, 


(15) Πανώ.εθρον. Codex Medicus vocem addit 
hoc modo : θάνατον πανώλεθρον ἐδυστύχησαν. Paulo 
post in eodem codice scribitur τοσοῦτον γὰρ ἔχα- 
στος εὕραντο συμφορῶν , rectius sine dubio. 

(16) Τὰ ἀνθρώπινα κατεχούσης. Codex Medi- 
ezus τὰ ἀνθρώπειαᾳ. Et paulo post habet θεραπείας 

lou πολλης, sine conjunctione. 

(1 "Evvontéov. ln codice Mediceo simplex pro 
composito legitur νοητέον, quod minorem habet 
asperitatem. Mox ideui codex habet ὃ µόνον τε καὶ 
ὡς ὄντως ἐστι. E 

(T8) Vulg. πάντως δὲ xóuzoc ἂν etn. Rectius in 
codice Mediczxo legilur πάντως δὲ οὐ χόμπος τὸ 
τὴν παρὰ τοῦ, etc. quam emendationem  coulirmat 
Sozomenus in Jib. 1, càp. 8, ubi legem hanc Con- 
stantini in compendium redigit. 

(79) Τὴν yàp. ἐμὴν ὑπηρεσίαν. In codice Meli- 
030 deest particula γάρ, qui prorsus superflua 
mihi videtur. 

(80) Kpeiccovi τιγι δυνάμει. Dus postrema vo- 
ces desunt in codice Mediceo, et vox χρείττονι re- 
fertur ad vocem qux praecessit, &váyxn. 

(81) Πάντα δεινά. Post bxc. verba codd. Fuk. 
Turnebi ac Savilii duas voces addunt ἐχποδὼν 


vitam cum summo dedecore ducentes, eam quavis 
morte acerbiorem esse confessi sunt; et injuste 
acia paribus quodammodo suppliciis rependeruut, 
Nam unusquisque eorum eo gravioribus affectus est 
malis, quo vehementius diviuaom expugaare legem, 
ut quidem sperabat, per summam dementiam insti- 
tuerat. Adeo ut non solum prasentis vite mala eis 
molesta esse viderentur : verum etiam &upplicio- 
multo acerbius ipsos torqueret. » 
CAPUT XXVIII. 
Quod Deus Constantinum bonorum ministrum elegit. 


« Porro cum tauta tamque gravis impietas huma- 
num genus occuparet, εἰ ltespullica velut Jethali 
quadam lue grassante, in extremum salutis di- 
scrimen esset-adducta, atque idcirco megna cura- 
tione et salutari ope indigeret ; quodnain solatium, 
quod remedium excogitavit ium Deus, ut lis nos 
malis liberaret ? Deum vero cum dico, illum intel- 
ligi oportet qui solus revera est Deus, et qui perpe- 
tuam oinni ὤνο obtinet potestatem. Neque vero ar- 
rogantizx fuerit, eum qui priestita a Deo beneficia 
fateatur, magniüce loqui. Revera enim Deus mini- 
sterium meum, tanquam idoneum ad voluptatem 
suam impleudam expetiit , nostraque opera uti de- 
crevit : qui ab oceano illo Britannico, et ab iis re- 
gionibus ubi solem mergi fatalis necessitas jubet 
initio ducto ,"coelesti quadam virtute, cuncta qu:e 
orbem terrarum occupaverant mala expcellens ac 
dissipans, tum ut humanum genus ministerio nostro 
institutum atque informatum ad sanctissima legis 
observantiam revocaretur , tum ut beatissima fides 
Deo manu ducente incremenum acciperet: 

CAPUT XXIX. 
Pie in Deum voces Constantini, et laus confes- 
soruni. 

« Neque enim ingratus unquam et collaii beneficii 
immemor fuerim : cum lioc. przstantissimum mie 
nisterium summi muneris loco mihi indultum essa 


ἐποιῆσατο. Atque ita legit Christophorsonus , ut cx 
versione ejus apparet, qu:e in lioc loco valde intri- 
caia est. Ego vero verba illa ὃς ἀπὸ τῆς πρὸς Βρετ- 
τανοῖς ἐχείνοις θαλάσσης ἀρξάμενος, eic. de Con- 
stantino ἱρσο dici existimo, non autem de Deo, ut 


D putarunt Musculus et Christopliorsonus. Quare nihil 


opus est verbis illis, ἐχποδῶν ἐποιῆσατο, qua nec 
in Med. nec in Regio codd. leguntur, nec in 
veleribus schedis : prasertim cuim sequatur pauio 


st t t&v ἑφων πρόειµι. 
art Vulg. οὐδὰ γὰρ rtr. Iu codice Mediceo 
legitur οὐδέ ποτε yàp ἂν γνώµων recte, si modo ἀγνώ- 
pov rescribas. Porro hac per parenthesim dicta 
iutelligere oportet. In. codd. Fuk. et Turnebi legi- 
tur οὐδὲ Υὰρ ἂν ἀγνώμων. 

(85) Vulg. τὴν ἁρίστην». Longe rectius in οὐ» 
dice Mediczo totus hic locus ita scribitur : Ταύ- 

v ἀρίστην διαχονίαν, τοῦτο χεχαρισµένον ἑμαυτῷ 
δὗρον πιστεύσας, µέχρι xal τῶν ἔφων πρόειµι, etc. 
Cxierum his verbis concluditur tota periodus, qux 
incipit ab illis verbis capituli praecedentis, ὃς ἀπὸ 
τῆς πρὸς Βρεττανοῖς, quod non videruat interpretes. 
Sed neque ipse id unquam deprehendere potuissein 
absque subsidio codicis Medici. 


. 1007 . 


EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1008 


eerto crederem, ad Orientis tandem partes perveni, A µέχρι καὶ τῶν ἑῴων πρόειµι χωρίων, &, βαρυτέραις 


que, cum gravioribus calamitatibus vexarentur, 
majus quoque 4568 a nobis remedium postulabant. 
Prorsus vero animam totam, et omne quod spiro , 
quidquid denique in intimis mentis recessibus vol- 
vitur, id summo Deo a me deberi firmissime credo. 
Equidem probe scio, eos qui spem rerum coelestium 
recte ac sincere consectati sunt, eanique in Dei do- 
micilio firme et peculiariter collocaverunt, homi- 
num benevolentia minime indigere: quippe qui eo 
majoribus potiantur honoribus, quo se longius a 
mortalitatis vitiis ac sceleribus subduxerunt. Nihilo 
tamen minus acerbissimas mecessitates .psis au 
tempus impositas, et cruciatus minime convenien- 
tes, ab hominibus omni culpa ac reprehensione va- 
cuis quam longissime depellere, nostri officii esse 
duco. Alioquin absurdissimum fuerit, eorum animi 
fortitudinem atque constantiam, dum illi quidem 
qui ob Dei cultum ipsos persequi in animum induxe- 
rant regnarent, spectatam et cognitam fuisse ; Dei 
autem famulo imperium administrante, eorumdem 
gloriam ad illustrius ac beatius fastigium non esse 
provectam. » 
CAPUT XXX. 

Lex solvens exsilio et curia, et bonorum proscriptione. 


« Omnes igitur, seu qui patriam extraneo solo com- 
mutarunt, eo quod Dei cultum ac fidem cui se tota 
mente dicaverant, prodere noluissent, crudelibus 
judicum sententiis quocunque tempore damnati, 
seu qui: in album ουσία relati sunt, cum antea non 
essent ex numero curialium ; nunc patriis fundis et 
consueto otio restituti, liberatori omnium Deo gra- 
tias referant. Q*:cunque item bonis spoliati sunt, 
et omnium facultatum imuletatione percussi, miserri- 
mam hactenus vitam egerunt : et hi quoque pristinis 
domiciliis ac familiis et facultatibus restituti, Dei be- 
neficentia l:xeti perfruantur. » 


κατεχόμενα συμφοραῖς, μείζονα καὶ τὴν map! ἡμῶν 
θεραπείαν ἐπεθοᾶτο. Πάντως δὲ καὶ φυχὴν ὅλην, xal 
πᾶν Ó τί περ ἀναπνέω, xa ὅλως el τι τῆς διανοίας 
ἑνδοτάτω στρέφεται, τοῦτο τῷ µεγίστῳ Oed ὀφελε- 
σθαι παρ' ἡμῶν, ἀσφαλῶς πεπίστευχα. Οἶδα μὲν οὖν 
ἀχριθῶς, ὡς οὐδὲ τῆς παρ) ἀνθρώπων εὐνοίας ypf- 
ζοιεν ἂν οἱ τὴν οὐράνιον ὀρθῶς μεταδιώξαντες ἑλ- 
πίδα, xa ταύτην ἐξαίρετόν τε xal βασιλίδα ἆσφα- 
λῶς (84) ἐπὶ τῶν θείων καθιδρυσάµενοι τόπων, τοσ- 
οὕτῳ τε τιμῶν ἀπολαύοντες µεικόνων, ὅσῳ περ σφᾶς 
αὐτοὺς (85) τῶν γηΐνων ἑλαττωμάτων τε xai δεινῶν 
ἐχώρισαν. Tác ἀνάγχας δὲ ὅμως τὰς πρὸς χαιρὸν 
ἐπενεχθείσας αὐτοῖς, xal τὰς οὗ προσηχούσας βα- 
σάνους, ἀπὸ τῶν οὐδὲν αἰτίων οὺδ' ὑπευθύνων, νῦν 


R ὡς ποῤῥωτάτω ἀνείργειν ἡμᾶς οἴομαι προσἠχειν’ 


f| γένοιτ᾽ ἂν ἁτοπώτατον, ὑπὸ μὲν τοῖς διῶξαι τοὺς 
ἄνδρας προθυμηθεῖσι τῆς περὶ τὸ θεῖον ἕνεχα θερα- 
πείας, τὸ καρτεριχὸν xal στεῤῥὸν τῆς ψυχῆς αὐτῶν 
ἱχανῶς διαγνωσθῆναι, ὑπὸ δὲ τῷ θεράποντι τοῦ Θεοῦ, 
μὴ οὖκ εἰς λαμπρότερὀν τι (86) xal µαχαριστότερον 
τὴν δόξαν αὐτῶν ἀρθῆναι. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Λ’. 
Νόμος ἀπολύων ἐξορισμοῦ xal βουῆς, xal δη- 
μεύσεως. 

ε"Απαντες τοίνυν, εἴτε τινὲς µετοιχίαν ἀντὶ τῆς 
ἐνεγχούσης Ἠλλάξαντο, ὅτι μὴ τὴν πρὸς τὸ θεῖον παρ- 
εἶδον τιμὴν xal πίστιν ᾗπερ ὅλαις φυχαῖς σφᾶς αὖ- 
τοὺς χαθιέρωσαν, Υνώσεαι διχαστῶν (87) ἁπηνέσιν 
ὑποθληθέντες, χαθ᾽ οὓς ἔτυχον ἕχαστοι χρόνους; εἴ- 
τε τινὲς βουλευτιχοῖς συγχατηριθµήθησαν χαταλό- 
Υοις, τὸν τούτων πρότερον ἀριθμὸν οὐ πληροῦντες, 
οὗτοι χωρίοις τοῖς πατρῴοις (88) ἀποχαταστάντες, 
xai σχολῇ τῇ συνῄθει, τῷ πάντων ἐλευθερωτῇ θεῷ 
τὰ χαριστήρια φερόντων * εἴτε τινὲς τῶν ὄντων ἐστέ- 
ῥρηνται, xal πάσης τῆς ὑπαρχούσης οὐσίας ἀποδολῇ 
χαταπονηθέντες (89), χατηφέστατον εἰς δεῦρο διῆγον 


βίον’ οἰχήσεσι xal οὗτοι ταῖς ἀρχαίαις καὶ γενέσεσι (90) xai περιουσίαις ἀποδοθέντες, τῆς παρὰ τοῦ 


Κρείττονος εὐποιίας χαίροντες ἀπολαύοιεν. » 
CAPUT XXXI. 


ltem eos qui in insulas erant relegati. 
« Sed et quotquot inviti in insulis detinentur,hujus 


provisionis beneficio frui precipimus, ut qui hacte- 


(4) Vulg. ἐξαίρετόν τε καὶ ácgaAGc. Codex Μο- p 


dicxus scriptum liabet, ἐξαίρετόν τε xal βασιλίδα 
ἁἀσφαλῶς, etc. Spei filiorum Dei, Constantinus 
imperator vocat regtnam, quod omnibus rebus 
humanis prastet. 

(85) Vulg., ὅσῳ περ dcgaAoc αὐτούς. Ante- 
quam Mediceum codicem nac!us essem, videram 
legendum esse ὅσῳ περ σφᾶς αὐτούς, quam conje- 
ciuram plane contirmavit codex Mediceus. 1n quo 
eliam legitur τοσούτῳτε, v tawen subscripto. 

(86) Εἰς «Ἰαμπρότερόν τι. |n codice Medic:eo 
scriptum inveni εἰς λαμπρότερον xal µαχαριστότε- 
gov σχΏμα τὴν δόξαν, etc. 

(87) Vulg. yropaic δικαστῶν. Codex Mediceus 
γνώσεσι, et paulo post συγχατηρίθµησαν χαταλόγοις. 
lu schedis Regiis legitur συνηριθµήθησαν, sicut et 
in codice Fuk. | ' 

(88) Vulg. χωρίοις τοῖς πατρἰοις. 1n codice 
Meuicieo. rectius legitur χωρίοις τε πατρῴοις à - 
χαταστάντες. Certe in codice Hegio leguur etiam 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΑΑ’. 
Τοὺς ἐν γήσοις ὁμοίως. 
« Οὐ μὴν ἁλλὰ καὶ ὅσους οὗ BouXopévouc νῆσοι xat- 
έχουσι (91), τῆς προµηθείας ταύτης ἀπολαῦσαι προσ». 


ἀποχαταστάντες. Porro Eusebius πατρῷα χωρία hic 
appellat fundos paternos. Nam qui curiis αάῑοιὶ 
erant (solebant autem ditissimi quique in easascri- 
bi) eorum przdia curiis mancipabantur. Itaque 
tametsi fuga semet subtraherent, nihil proficiebaut, 
cum fundos curia oceuparel. Statuit igitur Con- 
stiantinus bac constitutione, ut qui ob Christianam 
(Idem, curiis addicti essent, dummodo curialis non 
essent originis, predia paterna quze curia occupa- 
verat, recuperarent. Male igitur Christophorsonus 
vertit, patriis sedióus. Turnebus in suo codice emen- 
davit ἁποχατασταθέντες. In codice autem Fuk. scri- 
ptum est ἁποχαταστήσαντες ἑαντούς, ut et in libro 
Sav. et Christophors. 

(89) Καταπονηθέντες. In codice Mediczo legitor 
χαταπεπληγότες, quod inagis placet. Est eniin ver- 
bumn juris civilis. Sic ferirt multa passim occurrit in 
constitutionibus imperatorum. 

90) Vulg. γεγέσεσι. Codex Mediceus vyévea:v. 

(91) "Ocovc οὐ BovAouérovc νῆσοι xacáyovci 


1009 


DE VITA CONSTANTINI LiB. il. 


1010 


τάττοµεν, ὅπως οἱ µέχρι νῦν (93) ὁρῶν τε δυσχω- A nus montium asperitatibus, ei circumfuso mari 


plat; χαὶ περιῤῥύτῳ περιχεχλεισµένοι θαλάσση, τῆς 
σχυθρωπῆς xal ἀπανθρώπου ἑἐρημίας ἐλευθερωθέν- 
τες, τοῖς φιλτάτοις σφᾶς αὐτοὺς ἀποξῷεν, τὸν εὐγταῖον 
πόθον πληρώσαντες! of ve πενιχρὰν ἐπὶ πολὺν χρόνον 
ξωὴν µετά τινος ἀποτροπαίου ῥύπου (93) δ.ἢ]ον, 
οἷον ἅρπαγμά τι τὴν ἐπάνοδον ποιησάµενοι, xal τῶν 
φροντίδων εἰς τὸ λοιπὸν ἀπηλλαγμένοι, ut] μετὰ qó- 
6ου σὺν ἡμῖν (94) βιῷεν ' μετὰ φόδου γὰρ ὑφ᾽ ἡμῖν 
βιοῦν, οἳ θεοῦ θεράποντες εἶναι αὐχοῦμέν τε χαὶ πι- 
στεύοµεν, καὶ εἰς ἀχοὴν ἐλθεῖν µόνον, εἴη τῶν ἆτο- 
πωτάτων, µήτιγε χαὶ πιστεῦσαι' ob xal τὰς ἀλλο- 
τρἰας ἁμαρτίας διορθοῦν πεφύχαμεν. ι 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΡΒ. 


Τοὺς àv µετά. .Ίοις καὶ δηµοσίυις ἀτιμασθέντας. B 


« Ὅσοι μὲν οὖν 3] μοχθηραῖς µεταλλείαις ἐμπονεῖν 
χατεγνώσθησαν, f| τὰς πρὸς τοῖς δηµοσίοις ἔργοις 
ὑπηρεσίας πληροῦν, τῶν διαρχκῶν µόχθων τὴν Υλυ- 
χεῖαν σχολὴν (95) ἀμειφάμενοι, χουφότερον xaX τὸν 
μετ ἐξουσίας ἤδη βιούντων βἰον, τὰς ἀμέτρους τῶν 
πόνων ἁηδίας εἰς πραεῖαν ἄνεσιν χαταλύσαντες. El 
bt xai τῆς χοινῆς (96) παῤῥησίας ἁποπεσόντες ὑπάρ- 
χοιέν τινες xal δυστυχῄσαντες ἀτιμίαν, μετ εὖ- 
φροσύνης τῆς προσηκούσης, οἷον ἀποδημίᾳ τινὶ χρο- 
νίῳ χωρισθεῖσαν τὴν προτἐραν ἀξίαν ἀναλαθόντες, 
ἐπὶ τὰς αὑτῶν ἐπειγέσθωσαν πατρἰδας. » 

ΚΕΦΑΛΑΙΘΝ ΛΓ.’. 
Περὶ ὁἁμο.]ογητῶν στρατευσαµένων. 

« Οὐ μὴν ἀλλὰ xa τοῖς ἐξετασθεῖσι μὲν ἐπὶ στρα- 
τιωτιχαῖς ἀξίαις (97) ποτὲ, τούτων δὲ διὰ τὴν ἁπηνῆ 
τε χαὶ ἄδιχον πρόφασιν ἐχπεσοῦσιν, ὅτι τὸ γινώσχειν 
τὸ Κρεἶττον ὁμολογοῦντες, προὐτίμησαν (98) fic εἶχον 
ἀξίας, αἱρετὸν ἕστω πρὸς βούλησιν, f) τὰ στρατιω- 
tixà στέργουσιν ἐφ᾽ οὗπερ σαν σχήµατος µένειν, f 
μετὰ ἀφέσεως ἑντίμου ἐλευθέραν ἄγειν (99) σχολήν * 
πρέπον γὰρ ἂν εἴη xaX ἀχόλουθον, τὸν τοσαύτην µε- 
γαλογυχίαν xaX καρτερίαν πρὸς τοὺς ἐπενεχθέντας 
κινδύνους ἐπιδειξάμενον, xal σχολῆς, εἰ βούλοιτο, 
χαὶ τιμῆς πρὸς τὴν αἴρεσιν ἀπολαύειν. » 


Non sine causa dixit οὗ βουλομένους, propter mo- 
nachos qui in insulis solitariam vitam degebant. 

(92) Ὅπως οἱ 
bet codex Mediczus, hoc scilicet modo : ὅπως µό- 
Me ποτὲ ὁρῶν τε, elc. Et paulo post αὐτοὺς ámo- 
δοῖεν. ltem ol πενιχράν, etc. 


(93) 'Axozpoxalov ῥύπου. |n codice Mediczo. 


seriptum inveni προστροπαίου ῥύπου. Quod fortasse 
rectius est. ld autem significat, cum invidioso quo- 
dam squalore. 

94) Mh µμετὰ «φόδου σὺν» ἡμῖν. Longe 
aliter totus hic locus scribitur in codice Mediceo. 
Punctum enim finale habet post vocem ἁπηλλαγμέ- 


vot. Deinde ita scribit : Μετὰ φόδου γὰρ ὑφ' ἡμῖν. 


βιοῦν, o? Θεοῦ θεράποντες εἶναι αὐχοῦμέν τε xal πι- 
στεύοµεν * χαὶ εἰς ἀχοὴν ἐλθεῖν μόνον εἴη τῶν ἁτοπω- 
τάτων ἂν, µή τι γε μὴν f μα Ἱηρίας, 3| τὰς πρὺς 
τοῖς ἔργοις δηµοσίοις ὑπηρεσίας πληροῦν. Id. est : 
Nam eum metu sub nobis principibus degere, qui [α- 
mulos Dei nos esse εἰ gloriamur et confidimus, vel 
solo auditu absurdissima res (uerit ; nedum ut quis- 
guam aut metallorum, aut publicorum operum erum- 


μέχρι viv. Aliter scriptum exhi- p. 


A59 conclusi fuerunt, tristi tandem et. inhumana 
solitudine liberati, seipsos propiuquis et amicis re- 
siituant, eorumque vola ac desideris expleant. Et 
qui in summa egestale ac squalore miserabili diu- 
tissime vixerunt, reditu tanquam przda quadam 
ipsis oblata potiti, curisque in posterum absoluti, 
absque metu degant nobiscum. Nam cum metu 
quemquam degere nobis regnantibus, qui famulos 
Dei nos esse et gloriamur et credimus, res est. vel 
auditu ipso absurdissima, nedum ut credi possit, 
Quippe ita comparati sumus, ut aliena delicta emen- 
demus. » 
CAPUT XXXII. 


ltem eos qui ad metalla et ad publica opera igno- 
miniose damnati fuerant. 


« Quicunque etiam aut ad laboriosum opus metal- 
lorum, aut ad publicorum operum ministeria data- 
nati sunt, hi continuis laboribus cum dulci otio 
commutatis, leviorem deinceps et ex animi sui 
sententia vitam agant, et immoderati laboris mo- 
lestias molli ae placida quiete concludant. Et ta- 
metsi nonnulli eorum communi libertate exciderint, 
et infamia notati sin!, pristinam dignitatem velut 
diuturna peregrinatione ab ipsis sequestratam, eo 
quo decet gaudio recuperantes, in suam patriain 
redire festinent. » 

CAPUT XXXIII. 
De con[essoribus qui militaverant. 
« Illis przterea qui militari dignitate olim decorati, 


C crudeli quodam atque iniquo pratextu 64 excide- 


runt, ideo scilicet quod cultum Dei profitentes, 
dignitati suze anteponerent, liberum sit eligere 
utrum malint, an militiam repetentes in eodem in 
quo prius fuerant statu permanere ; an cum hone- 
sia missione libere agere. A&quum enim et rationi 
consentaneum fuerit, ut is qui in. tormentis qua 
ipsi illata sunt perferendis, tantam animi magnitu- 
dinem et constantiam declaravit, vel otio vel di- 
gnitate pro arbitratu δυο potiatur. » 


nas sustineat. Qux lectio sincerior mihi videtur ac 
planior quam vulgata. 

(95) Vulg. τὴν γ1ύχεον σχοήν. Codex Med. 
habet γλυχεῖαν, Fuketianus γλυχίω. 

(96) Vulg. El xal τῆς κοινῆς. Scribe ex codice 
Mediczo εἰ δὲ xat longe rectius. Turnebus in suo 
codice emendaverat xal εἰ τῆς χοινῆς παῤῥησίας, 
etc. Sed verior est lectio codicis Medical, quam 
confirmat etiam codex Fuketianus. 

(97) Ἐπὶ στρατιωεικαῖς ἀξίαις. Codex Medi 
ος habet £y στρατιωτικαῖς ἀξ. Et paulo post. διὰ 
τὴν ἁπηνῆ, etc. 

(98) Προὐείμησαν. |n codice Medicso legitur 
προτιµότερον ἧς εἶχον ἀξίας fjyov, ἕστω πρὸς βού- 


σιν. 

(99) Vulg. ἐλευθερία» ἄγειν. Scribendum est 
ex codice Mediceo ἐλευθέραν ἄγειν σχρλἠν. Quod 
confirmat Sozomenus in lib. 1, cap. 5$, nbi hanc 
Constantini legem in compendium retulit. In codice 
Fuk. scriptum inveni ἐντίμως ἐλευθερίαν ἄχειν. 
Mediczus vero. scriptum habet ἔντιμοί ἐλευθεραν 
ἄχειν σχολἠν. 


4011 

A&GO-CAPUT XXXIV. κ 

De iis qui ad gyna'cea vel in servitutem dati erant, 
liberandis. 


.. «Quicunque. item nobilitate sua per vim spoliati, 
hujuscemodi judicum sententiam exceperunt, ut in 
gynecea aut linyphia contrusi, durum atque 
tierumnosum laborem perferrent, aut servi fisci ha- 
berentur, nihil ipsis proficiente pristino splendore 
natalium , hi οἱ lionorum quibus antea fruebantur, 
et libertatis prierogativa gaudentes, pristina digni- 
tate recuperata, cum omni deinceps hilaritate vi- 
tam traducaut,. Sed et is qui libertatem servitute 
mutavit per injustam ac inhumanam venditoris an- 
daciam ; et qui szepenumero insueta sibi ministeria 
deflevit, velut repentina mutatione servum se ex 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1013 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ AA'. 


'AcxoAíctic τῶν ἐν γυγαιχείοις, ἢ εἰς 9ovAz(lar 
δοθέντων éAevO£por. 


«Καὶ μὴν ὅσαι (1) τῆς εὐγενείας πρὸς Blav στερό- 
µενοι., τοιουτότροπόν τινα γνῶσιν δικαστῶν ὑπέσττ- 
σαν, ὥστε xai f| Υγυναιχείοις ἡ λινοῦφίοις ἐμθληθέν- 
τες, ἁπηνῆη τε χαὶ ἅθλιον (2) ὑπομένειν χόπον, f| οἱ- 
χέται'νομίξεσθαι τοῦ ταμείου, οὐδὲν αὐτοῖς «Ὡς προ- 
τέρας ἐπαρχεσάστς (5) γενέσεως᾽ οὗτοι τιμῶν τε ὧν 
ἁπήλαυον πρόσθεν, χαὶ τοῖς τῆς ἑλευθερίας χαλοῖς 
ἐνευφραινόμενοι, ἀναχαλεσάμενοι τὰς συνῄθεις ἀξίας, 
μετὰ πάσης λοιπὸν εὑφροσύνης βιούντων * xal ὁ δον- 
λείαν τῆς ἐλευθερίας (4) ἀλλαξάμενος, ἀθεμίτῳ τινὶ χαὶ 
ἀπανθρώπῳ δήπου ἀπονοίᾳ (5), πολλάχις τε τὰς ἁ- 
Oct; διαχονίας ἀποδυράμενος (6), xal οἷον αἰφνίδιον 


libero factum intelligens , nunc ex precepto nostro B οἰχέτην ἑαυτὸν ἀντ᾽ ἐλευθέρου γνοὺς, ἐλευθερίας τῆς 


pristinam recuperaus libertatem, seipsum parenti- 
bus reddat, et labores homine libero dignos obeat : 
obsequiorum minime ipsi convenientium quibus 
3ntea perfunctus est, memoria penitus ex animo 
deleta » 

CAPUT XXXV. 


De successione bonorum martyrum et confessorum, 
et eorum qui relegati fuerant, et quorum bona in 
fscum relata. 


« Sed nec de facultatibus, quibus singuli varias 
oh causas nuJati sunt, silere nos convenit. Proinde 
si qui egregium ac divinum martyrii certamen in- 
trepido ac fidenti animo subeuntes, bonis suis spo- 
Jiati sunt : aut confessores effecti, zeternorum sibi 


bonorum spem compararunt: seu qui ex patria C 


migrare compulsi eo quod fidem suam prodendo 
persecutoribus cedere nollent, facultatibus ipsi 
quoque exuti sunt: denique si qui capitali senten- 


(1) Kal uiv ὅσοι. Codex Medicus habet χαὶ 
μὴν xai ὅσοι. 

(2) Aznvn τε καὶ ἆθ.λιον. 1n codice Mediczo 
scriptum inveni λήθη xal, ex qua licet corrupta voce 
veram ac germanam hujus loci scripturam statim 
odoratus sum. Seribo igitur ἀήθη χαὶ ἄθλιον, Quippe 
hujusmodi ministeria in gynzceis et textrinis, in- 
suelta sunt. hominibus ingenuis. Idem codex πόνον 
habet, non χόπον. 

(5) Vulg. οὐδὲν αὐτῆς ἑπαρχκεσάσης. Rectius in 
'" cedice Μοάϊοφο legitur οὐδὲν αὐτοῖς. Et paulo post 
&cribo ex eodein libro καλοῖς ἐνευφραινόμενοι. 


πρόσθεν καθ) ἡμέτερον λαθόµενος πρόσταγμα, ἁἆπο- 
διδότω τε τοῖς Υεννήτορσιν ἑαυτὸν, xal πόνους τοὺς 
ἑλευθέρῳ πρέποντας µετίτω, ἃς πρότερον ἐμόχθτ- 
σεν (7) οὐχοίχείας διαχονίας, ἐχθαλὼν τῆς μνήμης.ι 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΕ’. 
Περὶ κ.Ίηρογομίας οὐσιῶν τῶν μαρτύρων καὶ 
ὁμο.]ογητῶν, καὶ µετοικισθέγτωγν. καὶ ταµιεν- 
θέν των. 


« Παρεατέον δ᾽ οὐδὲ τὸ τῶν οὐσιῶν, ὧν ἕκαστοι (8) 
χατὰ διαφόρους ἑστερήθησαν προφάσεις. Αλλ' εἴτε 
τινὲς τὸν ἄριστον ὑποστάντες xal θεῖον ἀγῶνα τοῦ 
μαρτυρίου, ἀφόθῳ τε xal θαρσαλέᾳ τῇ γνώµη, τῶν 
ὄντων ἑστερήθησαν, εἴτε τινὲς ὁμολογτταὶ καταστάν- 
τες (9), τὴν αἰώνιον ἑἐλπίδα παρεσχεύασαν ἑαυτοῖς, 
ὅσοι τε μµετοιχήσαι χαταναγχασθέντες, ὅτι μὴ τοῖς 
διώχουσιν εἶξαν προδόντες τὴν πίστιν, τῶν ὄντων 
ἑστέροντο xaX αὗτοί: 3| εἴ Υέ τινες οὐδὲ (10) χατα- 


gitur, et in Fuket. codice. Porro ex his verbis satis 
apparet, verum esse quod dixi, Constantinum hoc 
posteriore loco loqui de vilioribus ac plebeis homi- 
nibus, qui sententia judicis venundati fuerant, Nam 
de prioribus quidem qui natalium splendore emine- 
bant, ait Constantinus, pristinam dignitatem recu- 
erare eis jam licere. Posteriores vero ad consueta 
iberis hominibus ministeria ac labores ablegat. 

(8) Vulg. δι dc ἕκαστοι. Seribe ex codice Me- 
dico ὧν ἕχαστοι xac διαφόρους ἑστερήθησαν προ- 
φάσεις. Et paulo post τὸν ἄριστόν τε χαὶ θεῖον ὑπο- 
στάντες ἀγῶνα. Sedneque in schedis Regiis leguntur 


(4) Kal ὁ δου.λείαν τῆς ἐλευθερίας. Codex Me- D ha voces δι &q. Porro initium hujus periodi varie 


diezeus vocem addit hoc inodo : xai ὁ δουλείαν μὲν 
ἑλευθερίας ἀλλαξάμενος, recte ni falior. Duo euim 
hominum genera distinguit imperator : quorum alii 
quidem nobiles gynzceis addicti fuerant, aut fisca- 
lium praediorum famuli facti, qua nobilior erat 
servitus : alii autem viliores, privatis venundati. In 
codice. Fuketiano legitur xal ὁ δουλείᾳ τὴν ἔλευθε- 
plav ἀλλαξ, 

. (5) Vulg. zoAí(rov ἁπογοίᾳ. in codice Mediceo 
scribitur δήπου ἀπονοίᾳ. Intelligit autem audaciam 
et immanitatem judicis, qui hominem liberum ob 
veri Numinis confessionem libertate spoliasset. In 
schedis Regiis scriptum reperi πωλήτου. Fuk. habet 


1100. 
(6) Vulg. ἁποδυρόμενος. In codice Mediceo 
rectius legitur ἁποδυράμενος. 
(7) "Ac πρότερον ἐμόχθησεν. Elegantius codex 
Mediczus ἃς προεµόχθησεν, et paulo post ἐκδαλὼν 
τῆς µνήµης. Quomodo in Regiis etiam schedis le- 


scriptum in libris veteribus inveni. Nam in Medi- 
czo quidem codice legitur παρεαστέον δὲ οὐδὲ τὰ 
τῶν οὐσιῶν, elc. In schedis vero παρατέον δὲ οὐδὲ 
τό, etc. Turnebusin suo codice emendarat παρετέον. 
In codice Fuk. scriptum inveni παρεατέον ob οὐδὲ 
τὸ τῶν οὐσιῶν ὧν ἕκαστοι, elc. Sed εἰ ltegius codex 
habet παρεατέον. Quare non dubium quin. haec vera 
sit lectio, quam nescio cur Rob. Steplianus immu- 
tarit. 

(9) Vulg. xal ópoAornral καταστάντες. In. co- 
dice Medicxo legitur εἴ τέ τινες ἁμολογηταὶ χατα- 
στάντες, quod rectius esse non dubito. Cum eniw 
antea locutus sit de martyribus, nunc de confesso- 
ribus loquitur. Paulo post scribe ex eodem codice 
χαταναγχασθέντες ὅτι μὴ τοῖς διώξασιν εἶξαν ma p- 
εδόντες τὴν πίστιν, τῶν ὄντων ἑστέροντο, elc. 

(10) "H & γάτες οὐδέ. Qmisit hanc περιχοπἠν 
Christophorsonus, eo quod niliil aliud quam super- 
flua priorum repetitio videretur. Sed cum haec verba 


1015 


DE VITA CONSTANTINI LIB. 1l. 


1014 


γνωσθέντες θάνατον, στἐρησιν ἐδυστύχησαν τῶν ὅν- A tia minime damnat, bonorum tamen jocturam sus- 


των τούτων τοῖς πρὸς Ὑένους προσνέµεσθαι τοὺς 
Χλήρους προστάττοµεν. Πάντως δὲ διαγορενόντων 
τῶν νόμων τῶν ἁγχιστέων τοὺς ἐγγντέρους (13), 
ῥάδιον διαγινώσχειν ofc προσήχουσιν οἱ χληροι ' xal 
τι (19) οὗτοι κατὰ λόγον ἐπὶ τὴν διαδοχὴν ἔλθοιεν 
ἂν, οἵπερ σαν οἰχειότεροι, xal αὐτομάτῳ χρησαµέ- 
νων ἔχείνων τῷ τέλει (15). » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Λα. 


Tov μὴ ἑχόντων συγγεγεῖς κ.Ίηρονόμον εἶναι 
τὴν Εκκ.ησίαν, καὶ τὰ ὑπ' αὐτῶν δωρηθέντα, 
βέἐδαια µένειν. 

« EL δὲ τῶν ἁγχιστέων μηδεὶς ὑπολείποιτο μηδενὸς 


τῶν προειρηµένων χατὰ λόγον ἂν γενησόµενος κλη- 
ῥονόµος, μήτε τῶν μαρτύρων φημὶ, μήτε τῶν ὁμο- 


Ainuerunt : horum omnium hereditetem proximis 


tribui jubemus. Porro cum leges diserte przeipiant, 
ut ex cognatis proximiores hzreditatem accipiant, 
facile est dignoscere cuinam hzreditas debeatur. 
Adhzc rationi consentaneum est, ut ii ad succes- 
sionem veniant, qui propinquiores erant futuri si 
illi sua morte obiissent. » 

AG CAPUT XXX VI. 


Ut deficientibus cognatis Ecclesia hareditatem ca- 
piu, utque legata firma maneant. 


« Quod si nullus cognatus supersit «qui prout ra- 
tioni consentaneum est liereditatem capessat eo- 
rum quos supra memoravi, martyrum scilicet et 


λογησάντων, μήτε τῶν µετοίχων τῶν ἐπὶ τῇ τοιαύτῃ p confessorum, aut illorum qui ob hujusmodi causam 


µεταστάντων προφάσει, fj χαθ᾽ ἑχάστους ἀεὶ τόπους 
Ἐκχλησία διαδέχεσθαι τετάχθω τὸν χληρον’ οὐχ ἔσται 
δὲ τοῦτο πάντως (14) οὐδὲ τοῖς ἀπελθοῦσι βαρὺ, εἷ- 
περ Tc ἕνεχα πάντας ὑπέστησαν πόνους, χληρονόμον 
εὐτυχοῖεν ταύτην. Προσκεῖσθαί γε μὴν (15) ἀναγχαῖον 
xaX τόδε, ὡς τῶν προειρηµένων el τινες ἑδωρήσαντό 
τι τῶν ὄντων οἷς ἐθούλοντο, τούτοις τὴν δεσποτείαν 
εὔλογον χυρίαν pévetv. » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AZ'. 

Αποδιδόναι τοῖς κατἐχουσι τὰ τοιαῦτα χωρία, xal 

χήπους xal οἰκίας, χωρὶς ὧν ἑκαρπώσαντο. 

€ Ὅπως δὲ μηδὲ πλάνη τις ἐμφαίνοιτο τῷ προστά- 
γματι, ἀλλ' ἔτοιμον f) τὸ (16) δίχαιον πᾶσι γινώσχειν, 
ἰδέτωσαν ἅπαντες, εἴτε χωρίον, cix! οἰχίαν, εἴτε 
χΏπον, εἴτε ἕτερόν τι τῶν προειρηµένων κατέχοιεν, 
καλὸν xai λυσιτελὲς αὐτοῖς εἶναι xa ὁμολογεῖν αὖ- 


etiam in codice Mediceo legantur, nog temere 
expungenda sunt. Postquam enim imperator locutus 
est de martyribus, de confessoribus, et de exsulibus 
qui metu capitalis sententizxt in. se prolatz, solui 
verteranl, nunc de iis agit, qui cum capitali sen- 
tentia damnati non fuissent, bonis tamen. spoliati 
fuerant. Hi enim non erant in numero martyrum 
nec confessorum ; quippe qui ad judicium adducti 
non fuissent. Exsules item non fuerant, sed in 
atria manentes, possessionibus suis per vim spo- 
iati fuerant. Certe in hujus capitis. titulo quatuor 
rson:x recensentur, Sed Christopliorsonus quartos 
Hos omisit. In sequenti tamen capite imperator tres 
tantum personas recenset, lis ultimis penitus pra- 
terinissis. 


(14) Διαγορευόγτων τῶν νγόµων τῶν ἀγχιστέων' D 


τοὺς ἐγγυτέρους. ln. successionihus intestatorum, 
lex proximum quemqueex agnatis ad liaereditatem vo- 
cat, si sui. lxeredes defuerint, ut docet Gaius in In- 
stitutionibus,titulo decimo sesto. Ilinc agnati legi- 
timi lieredes dicuntur in jure, eo quod his solis lex 
deferret hzreditatem. Coguati enim jure civili hz- 
redes esse non poterant, sed jure tantum pr:etorio 
ad li»reditatem vocabantur, uti docent jurisconsulti, 
Porro in cognatis,.is qui proximuserat hzereditaten 
capiebat, perinde ut in sgnatis. Sed dillicultas est 
hoc loco, quinam intelligi debeant. ἀγχιστέων vo- 
cabulo, utrum agnati an. cognati. Certe si legum 
Domine leges 12. tabularum intelligamus, aguatos 
necesse erit iutelligi. Sozomenus habet τοῖς ἐγγν- 
τέρω γένους. 

(12) Καὶ ὅτι. In. codice Regio legitar χαὶ ἔτι, 
quam scripturam in interpretatione mea suu secu- 
tus, Prius tamen in eo codice seriptum eral ὅτι, 
ac deinde recentiore manu emendatum est Ext. 


ex patria migraverunt, cujusque loci Ecclesiam liae 
reditatem adire decernimus. Nec defunctis utique 
molestum erit, si cujus gratia nullum non discrimen 
subierunt, eam ipsis hzredem habere contingat. 
lllud quoque necessario adjiciendum est, ut si qui 
ex supra memoratis aliquid de bonis suis cuilibet 
donaverint, ei dominium, prout :quum est, firmum 


ratumque permaneat. » 
CAPUT XXXVII. 


Ut qui hujusmodi loca, edes, hortos occupaverint, ea 
restituant, exceptis fructibus. 


« Porro ut in przcepto nostro nulla ambages ap- 
pareot, sed cuilibet in promptu sit id quod juris est 
pernoscere ; omnes intelligant, sive fundum, sive 
zxdes, sive hortum, sive aliud quid ex bonis eorum 
quos supra memoravi detinent, recte atque ordine 


(13) Vulg. o?xep7tcav καὶ οἰκειότεροι, καὶαὑτομά- 
te. xpncapáruov ἐχείνων cq vcéAet. In codice Mediczeo 
legitur οἵπερ σαν οἰκειότεροι. Est autem admodum 
obscurus hujus loci sensus. Christophorsonus qui- 
dem ita vertit : Et quod ratione etiam oportet eos 
succedere, qui sint domestica consuetudine conj4n- 
cliores, constat : prasertim cum illi ipsi martyres, 
non criminis ullius convicti, sed sua inducti voluntate 
mortem oppeliverint; Sed multa sunt in hac inter- 
pretatione reprehendenda. Primo enim αὐτόματον 
τέλος de martyribus dici non potest. Deinde non de 
solis martyribus hic sermo est, sed etiam de con- 
fessoribus et profugis, qui sua morte obierant. lta- 
que pr:estat hic vertere sua et naturali morte. Sic 
enim Graci loqui solent, et nominatim Eusebius 
noster, ni fallor. Denique οἰχειοτέρους pessime in- 
terpretatus est doniestica consueludine conjunctiores, 
cum propinquiores signilicet. Totum igitur Jocum 
ita verto : Bationi consentaneum esi, ut hi ad succes- 
sionem veniant, qui propinquiores erant futuri, si illi 
sua morte obiissent. Confirmatur autem nostra in- 
terpretatio, tum ex iis qua supra dixi, tum ex eo 
quod dicit imperator, οἵπερ σαν οἰχειότεροι, non 
vero εἰσίν. Per illos autem intelligit martyres. 

(14) Vulg. ovx ἔσται πάντως. Scribe ex codice Me- 
ἀΐοφο, οὐχ ἔσται δὲ πάντως. Paulo ante idem codex 
scribit μήτε τῶν ὁμολογητῶν, rectius uL in cap. ὅδ. 
ltem μήτε τῶν µετοίχων μέντοι, τῶν, etc. 

(15) Προχεῖσθαί γε µήγ. Mallem. scribere προσ” 
κεῖσθαι, ut Turnebus et Savilius emendarunt. Atque 
ita scribitur in codice Fuk, Paulo post in codice 
Mediczo legitur ὡς εἰ τῶν προειρηµένων τινές. 

(16, Vulg. dA" ἔτοιμον τό. Scribe ex codice 
Medico ἀλλ᾽ ἔτοιμον ᾗ «6, elc. 


1015 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 


4016 


se esse facturos, si seipsos ultro deferant, et rem A τοῖς xai ἀποχαθιστάναι σὺν πάσῃ τῇ ταχντῆτ:.. El 


absque ulla dilatione restitaant, Ac tametsi non- 
pulli haudquaquam ex justa possessionis causa ma- 
gnos fructus earum rerum percepisse videantur, 
eos tanen. fructus ab illis repeti, minime zquum 
arbitramur.» 
CAPUT XXXVII. 
Quomodo super his libellos dari oporteat. 

« Verum ipsi unde et quantos fructus collegerint 
ingenue profitentes, delicti sui veniam a nobis sibi 
concedi postulent : ut et pristina avaritia hujus- 
modi emendatione dissolvatur, et Deus Opt. Max. 
hanc velut peenitenti: eujusdam loco satisfactio- 
nem accipiens, erratis benignus ignoscat. Sed fer- 
tasse pro defensione sua prztendentes id dicent qui 


γὰρ xaX τὰ μάλιστα (17) φανεῖέν τινες ἐξ αὐτῶν ἀπὸ 
τῆς οὐ διχαίας δεσποτείας πολλὰ χαρπωσάµενοι, vat 
γενέσθαι τούτων τὴν ἀπαίτησιν ἡμεῖς οὐ διχαίαν 
χρίνομεν.» 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΛΗ.. 

Ποίῳ τρόπῳ δεῖ περὶ τούτων ἐπιδιδόναι δεήσεις. 

« Ὅμως γε μὴν αὐτοὶ ὁπόσα τε καὶ ὁπόθεν συνέλεξαν 
ἐπιγνόντες, τῷ ἁμαρτήματι τούτῳ συγχώρησιν γενέ- 
σθαι παρ᾽ ἡμῶν δεηθήτωσαν’ ὅπως ἅμα μὲν τῇ τοιαύτῃ 
διορθώσει ἡ φθάσασα ἰαθῇ πλεονεξία (18), ἅμα δὲ 
ὁ μέγιστος θεὸς, olov ἀντὶ µεταμελείας τινὸς τοῦτο 
προσιέµενος, εὐμενὴς ἐπὶ τοῖς ἁμαρτηθεῖσι γένοιτο. 
ἘἜροῦσι μὲν γὰρ ἴσως ἀντ ἀπολογίας προϊσχόμενοι 


horum bonorum domini constituti sunt (si tamen B οἱ τῶν τοιούτων οὐσιῶν καταστάντες δεσπόται, et γε 


hoc nomine censeri aut merentur aut possunt), 
fieri omnino non potuisse ut ab iis rebus tunc ab- 
&linerent, cum omniuin cujusque generis 4649 ma- 
lorum multiplex spectaculum obversaretur: cum 


atrociter. expellerentur homines, et absque ulla 


miseratione trucidarentur; cum profligate et hac 
illac temere dispersz jacerent facultates : cum cre- 
brz innocentum proscriptiones, et insatiabilis per- 
secutionum furor , et bonorum venditiones cerne- 
rentur. Enimvero si qui forte hujusmodi sermo- 
nibus nituntur, et in avaritia δυ excusationibus 
perseverant, non impune id sibi fore sentient : 
presertim cum hac potissimum ratione operam 
nostram ac miniaterinm Deo optimo maximo exhi- 


τοῦτο xpazely ἄξιον ἐπ᾿ αὐτῶν f| δυνατὸν τὸ mpóc- 
ρηµα, ὡς obx Tfjv οἷόν τε ἀπέχεσθαι τότε, ἠνίχα 
πολύτροπος ἁπάντων τῶν δεινῶν ἂν θέα, ὠμῶς ἁπ- 
ελαυνόµενοι (19), ἀφειδῶς ἆ τολλύμενοι, ἀμελῶς ἑῤῥ- 
ῥιμμένοι, δηµεύσεις τῶν οὐδὲν αἰτίων συχναὶ, διώξεις 
t' ἀχόρέατοι xal τῶν ὄντων διαπράσεις' εἰ δὴ τοῖς 
τοιούτοις διισχυρίζοιντο λόγοις τινὲς, χαὶ ταῖς ἁπλή- 
στοις ἐπιμένοιεν προαιρέσεσιν (20), οὐχ ἁτ'μώρητον 
ἑαυτοῖς τὸ τοιοῦτον αἱσθήσονται' xal μάλισθ) ὁπότε 
οὕτω τὰ παρ ἡμὼν τῷ µεγίστῳ διαχκονεῖται Ocip. 
"Oca γοῦν πρότερον (21) ἡ ὀλέθριος ἀνάγχη συν- 
ηνάγχαζε λαμθδάνειν, ταῦτα νῦν χατέχειν ἐπισφαλὲς 
ὑπάρχει' ἄλλως τε δὲ παντὶ τρόπῳ τὰς ἁπληστίας καὶ 
λογισμοῖς καὶ παραδείγµασιν ἑλαττοῦν ἀναγχαῖον. » 


beamus. Quacunque igitur exitialis necessitas coegit accipere, ea nunc retinere periculosum est, 
Adde quod insatiabiles cupiditates, partim ratione, partim exemplis omnino minnendz sunt. » 


CAPUT XXXIX. 
Ut fiscus fundos, edes et hortos restituat Ecclesiis. 


« Neque enim vel fisco concedetur, si quid eorum 
quie supra dixi possideat, id firmiter retinere. Ve- 
rum adversus sacrosanctas Ecclesias nihil obloqui 
ausus, ea qux aliquandiu injuste detinuit, Ecclesiis 
tandem jure restituet. Omnia ergo qux ad Eccle- 
sias recte visa fuerint pertinere, sive domus ac 
possessio sit, sive agri, sive horti, seu quxcunque 


(47) Vulg. Διὸ εἰ καὶ τὰ pudAic ca. In codice Me- D 


diezo legitur εἰ γὰρ xaX τὰ μάλιστα φανεῖεν ἐξ αὐ- 
τῶν τινες. Et paulo post idem codex habet χαρπω- 
σάµενοι, χαὶ γίνεσθαι τούτων τὴν ἀπαίτησιν, etc. 
Optime ut equidem censeo, Est enim hoc secunduin 
membruim periodi. Ultimum autem membrum est 
ὅμως Ye μήν, etc.,quod in vulgatis editionibus male 
divulsum est, et in sequens caput translatum. 

(18) Vulg. «Ἰυθείη π.1εογεξία. Rectius in codice 
Mediczo legitur ἰαθῇ φλεονεξία. 

(19) Vulg. καθ’ ór ὑπήρχον ἀπολλύμεγοι. Longe 
aliter in cod. Μθι]ίοφο scrib. hic locus iu hunc mo- 
, dum : ὠμῶς ἀπελαυνόμενοι' ἀφειδῶς ἀπολλύμενοι * 
ἀμελῶς ἑῤῥιμμένοι : δημεύσεις τῶν οὐδὲν αἰτίων σν- 
xval* διώξεις etc. Quod rectius esse, nemo est. qui 
non videat. Nau voces illz χαθ᾽ ὃν ὑπῆρχον prorsus 
superfluxe sunt. Mox in eodem codice scribitur. εἰ 
δὴ τοῖς τοιούτοις διισχυρίζοιντο λόγοις, eic. Sic etiam 
" Fuketiano, 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Λθ’. 
Taic Ἐχκκ.ησίαις ἁποδοῦγαι τὸ ταμεῖοΥ, χωρία 
xal κήπους xal οἰχίας. 

εΟὐδὲ γὰρ τὸ ταμεῖον (22) cU τι χατέχοι τῶν προει- 
ρηµένων, βεθαίως κατέχειν συγχωρηθήσεται, ἀλλ 
οἷον οὐδὲ ἀντιφθέγξασθαι πρὸς τὰς ἱερὰς Ἐκκλησίας 
τολμῆσαν (25), ὧν ἐπὶ χρόνον οὗ διχαίως χατέσχε, 
τούτων ἑχστήσεται δικαίως ταῖς Ἐκκχλησίαις. Απαντά 
6h ὅσα ταῖς Ἐκχλησίαις προσίχειν ὀρθῶς ἂν φα- 
νείη (24), εἴτ οἰχίαι τὸ χτῆμα τυγχάνοιεν, εἴτ᾽ ἀγροί 


(20) Vulg. ἐπιμένοιεν παραινέσεσι. Wunc locum 
correxi ope codicis Mediczi, in quo diserte scribitur 
προαιρέσεσιν. 

(21) "Oca γοῦγ πρότερον. Codex Medicreus habet 
ὡς ἃ πρότερον, etc. ei mox ἐπισφαλὲς ὑπάρχειν. 
Quod magis probo. H:ec enim periodus cum prace- 
denii jungenda est. Mox ubi legitur ὄλλως τε ξέ, 
rectius in codice Med. abest ultima particula. 

- (32) Vulg. Οὐδὲ γὰρ τὸ vajusiov. |n codice 
Mediceo deest γάρ, et paulo post in eodem codice 
scribitur οὐδὲ ἀντωρθέγξασθαι. : 

(23) Vulg. το]μῶσαν. Scribo τολμῆσαν, ut est in 


. codice Ευ, Quod confirmat codex Mediczus, in 


quo scribitur ἑτόλμησαν. In eodem libro post vocem 
ταῖς ἐχκλησίαις, additur Ae/ztec, id est, desunt non- 


pulla. 
(94) Vulg. ὀρθῶς ἀναφανείη. Rectius in codice 
Mediczo legitur ὀρθῶς ἂν φανείη. 


?; 
y 1017 


DE VITA CONSTANTINI LIB. il. 


1018 


«τινες xa χῆποι, εἴθ ὁποῖα δή ποτε ἕτερά τινα, ob- A alia, nullo jure quod ad dominium pertinet im- 


δενὸς τῶν εἰς τὴν δεσποτείαν (25) ἑλαττουμένου δι- 
καΐου, ἀλλ᾽ ἀχεραίων πάντων µενόντων, ἁποχαθ- 
ἰστασθαι προστάττοµεν. » 
KEPAAAION Μ’. 
Τὰ μαρτύρια καὶ τὰ κοιμητήρια ταῖς Ἑκκ.ησίαις 
ἐξίστασθαι προστάττοµεν. 

« Καὶ μὴν χαὶ (26) τοὺς τόπους αὐτοὺς ot τοῖς σώ- 
pact τῶν μαρτύρων τετίµηνται, καὶ τῆς ἀναγωρή- 
σεως τῆς ἑνδόξου ὑπομνήματα καθεστᾶσι, τίς ἂν 
αμφιθάλοι μὴ οὐχὶ ταῖς Ἐκκλησίαις προσήχειν, ἡ οὐχὶ 
καὶ προστάξειεν ἄν, ἠνίχα μήτε δῶρον ἄμεινον, 
µῆτε χάµατος χαριέστερος χαὶ πλείω ἔχων ὧὠφέ- 
λειαν (27) ἕτερος ἂν. γένοιτο, f) τοῦ θείου προτρέ- 
ποντος Πνεύματος (28), τὴν περὶ τούτων ποιεῖσθαι 


minuto, sed salvis omnibus atque integris manen- 
tibus, restitui jubemus. » ) 


CAPUT XL. 
Ut martyria εἰ cemeteria Ecclesiis reddantur. 


« Sed et loca ilia quz» martyrum reliquiis hono- 
rata sunt, et qua gloriosi illorum interitus memo- 
riam servant, quis ambigat ad Ecclesias pertinere? 
[mo vero quis non id przcipiat ? quando nec 
munus ullum praestantius, nec labor ullus jucun- 
dior atque utilior esse potest, quam, divino Spi- 
ritu impellente, harum rerum diligentem curam 
gerere ; ut qua improbo quodam prztesziu ab in- 


σπουδὴν, xal & μετὰ πονηρῶν ἀφηρέθη προφάσεων B justis ac nequissimis hominibus ablata sunt, ea 


ὑπὸ τῶν ἀδίκων xaX µοχθηροτάτων (29) ἀνδρῶν, &To- 
κα-ασταθέντα διχαίως, ταῖς εὐαγέσιν αὖθις Ἐχκκλη- 
δίαις ἁποσωθῆναι.) 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΑ’, 


Τοὺς ἀἁγοράσαγτας ἐκκλησιαστικὰ, ἢ κατὰ δω- 
ρεὰν «Ἰαδύγτας ἀποδοῦναι. 


ς Ἐπεὶ δὲ ὁλοχλήρου (50) προνοίας ἂν εἴη, μηδὲ 
τούτους σιωπῇ µπαρελθεῖν, ὅσοιπερ ἡ ὠνῖς δι- 
xai (51) ἑπρίαντό τι παρὰ τοῦ ταμείου, ἡ χατὰ 
δωρεὰν χατέσχον συγχωρηθὲν µάτην, καὶ ἐπὶ τὰ 
εοιαῦτα (22) τὰς ὅπλῆστους ἐπιθυμίας ἑχτείναν- 
τες (95), Υινωσχέτωσαν, (S τοιοῦτοι, εἰ χαὶ ὅτι uá- 
λιστα οἷς ἑτόλμησαν πρίασθαι, ἀλλοτρίαν τὴν παρ) 
ἡμῶν εἰς αὐτοὺς ἐπειράθησαν καταστῆσαι φιλανθρω- 
πίαν, ὅμως ταύτης Eig τὸν δυνατὸν xal πρέποντα 
τρόπον οὐκ ἀτυχήδουσι, Ταῦτα μὲν οὖν εἰς τοσοῦτον 


ἀνήχθω. » 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΜΒ’. 


Σέδειν τὸν θεὺν σπουδαία παραϊνεσις. 
€ Ἐπειδη δὲ (24) ἀποδείξεσιν ἑναργεστάταις [ὲξ- 
εφάνη, ἀρετῇ τε (55) τοῦ πάντα δυνατοῦ Θεοῦ, χαὶ 


(25) Vulg. εἰς τήνδε τὴν πο.λιτείαν. Hujus loci 
emendatio deljetur codici Mediczeo, in quo diserte 
scriptum invenimus εἰς τὴν δεσποτείαν optime. Vult 
enim jmperator, ut cuncia loca et przdia quz 
Cbristionis erepta fuerant, cuin juribus suis bona 
fide iisdem restituantur. [ία ut si cui predio vel 
agro servitus deberetur, puta actus, iter, via, cuin 
eodem jure nulla ex parte imminuto reddatur Chri- 
stianis. Itaque si quis fundum Christiano homini 
ereptum oppignerasset, vel in emphyteusim dedisset, 
aut vendendo onus aliquod ac servitutem. ei impo- 
suisset, hxc omnia boc Constantini edicto rescin- 
duntur, Paulo post ubi legitur ἀνθίστασθαι προα- 
τάττοµεν, ex eodem codice emendavimus ἁἀποχαθ- 
ἰστασθαι. Codd. tamen Fuk., Turn. ac Sav. habent 
ἐξίστασθαι, non male. 

(26) Καὶ μὴν xat. In. Morzi libro aJ marginem 
emendatur ναὶ μὴν xat, quod magis placet. 

(237) Vulg. zoAAi* ἔχωγ τὴγ ogéAsuav. Post hzc 
veiba in codice Mediceo sequuntur hz voces ἔτε- 
ρος ἂν Ὑένοιτο, qua in vulgatis editionibus deside- 
rantur. 

(28) Tov θείου προτρέποντος Πγεύματος. Codex 
Mediceus habet νεύµατος, τὴν περὶ τῶν τοιούτων 
ποιεῖσθαι σπουδἠν. Sed et in codd. Fuk., Turn. ac 
Sav. legitur ποιεῖσθαι. 

(29) Ὑπὸ τῶν µοχθηροεάτων. In codicc Mediceo 
iegitur τῶν ἁἀδίχων xal πονηροτάτων. 


justissime restituta sanctis Dei Ecclesiis denuo red- 
hibeantur. » 


&G93 CAPUT XLI. 


Ut qui res. Ecclesie emerunt, aut dono acceperunt, 
eas restituant. 


« Quoniam vero perfecte et absolute providentiae 
est, ne illos quidem silentio praterire qui emptie- 
nis jure aliquid a fisco comparaverint, aut dona- 
tionis titulo sibi concessum possederint, frustra ad 
hujusmodi bona inexplebilem cupiditatem exten- 
dentes : sciant. omnes hujusmodi , etiamsi ob ea 
qu: emere sunt ausi, nostram a se clementiam 
alienare magnopere studuerunt, nostram tamen be- 
Dignitatem , quoad fleri poterit ac decebit, sibi 
non defuturam. Sed de his hactenus dixisse sufficiat.» 


CAPUT XLII. 
. Sedula exhoriatio ad colendum Deum. 
« Porrocum evidentissimis accertissimis argumen- 
tis declaratum sit, partim omnipotentis εἰ vi ac vir- 


($0) ᾿Επεὶ δ' óAoxAnpov. Ab his verbis novuni 
caput inchoavi : titulum quoque apposui qui in 
Genevensi et in Parisiensi Roberti Stephani edi- 
tione deerat, Nos vero, tum ex codice Fuk. tum ex 
veteribus schedis Bibliothecee Περί eum supplevi- 
mus. 

(51) Vulg. 7) àv ij €ixalg. Veram hujus loci scri- 
pturam nobis aperuit codex Mediczus,in quo legitur 
1| ὠνῆς δικαίων. Scribo ἢ ὠνῆς διχαίῳ, id est, em- 
ptionrs jure aut titulo. Certe hanc emptionem 
justam appellare alienum est a mente Constantini, 
qui hàs emptioues injuslas ac nefarias przsumptio- 
nes appellat. . 

(32) Μάτην xal ἐπὶ τὰ τοιαῦτα. Dudum conje- 
ceram delendam esse particulam xaí, quam conje- 
cturam nostram codex Mediczus diserte confirmat. 
Loquitur autem imperator de iis qui hzec loca ab 
imperatoribus sibi donari petierant. Quod Christo- 
phorsonus non vidit. Mox iu eodem codice scribi- 
lur γινωσκέτωσαν ὡς τοιοῦτοι, etc, rectius quam in 
vulgatis editionibus ὅσοι το'οὔτοι. In codice Fuk. et 
Turnebi scribitur ὅσοι τοίνυν τοιοῦτοι pessime. 

(93) Vulg. ἐκτίνοντες. Codex Fuk. habet ἐχτεί- 
ναντες. 

(94) Vulg. ἐπειδὴ οὖν. Codex Medicaus ἐπειδὴ 


- (95) Vulg. ἐξεράνη ἡ ἀρετή. Rectius, ni fallor, 
in codice Medica» legitur ἐξεφάνη, àpevf) τε τοῦ, 


4019 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1, — HISTORICA, 





1020 


tute, partim adhortationibos atque adjumentis quz? a Α παραινέσεσιν ἅμα (56). καὶ βοηθείαις ἃς ὑπὲρ ἐμοῦ 


me frequenter przstari desiderat,jtristitiam et acer- 
bitdtem quz res liumanas antea oecupabat, nunc ex 
universo terrarum orbe depulsam esse : cuncti si- 
mul et singuli diligenti meditatione perspicitis, quie 
et quanta sit potestas et gratia illa, quae improbis- 
simorum quidem hominum stirpem penitus delevit 
ac sustulit; bonorum vero hilaritatem 4ο letitiam 
restituens, per omnes regiones longe lateque diffun- 
dit ; et quz liberam omnibus facultatem permittit, 
tum ut divinam legem eum debito cultu iterum ve- 
nerentur, tum ut eos qui se hujus legis ministerio 
tonsecraverunt, congruo lionore prosequantur. Qui 
juidem 1anquam ex profunda quadam caligine 
emergentes, et illustrem rerum notitiam haurientes, 
dehitam deinceps huic legi observantiam, et piain 
&c consentientem reverentiam exhibebunt. Propo- 
natur in Orientalibus partibus nostris.» 


CAPUT XLIII. 


Quomodo Constantinus ea. que legibus sanzerat , 
[actis ipsis confirmavit. 


Et hec quidem prima imperatoris epistola. ad 
nos missa constituit. Ceterum ea quz lege sancita 
fuerant, continuo 446/$ exsecutioni mandata sunt, 


etc.; scribendum etiam videtur τοῦ παντοδυνάµου 


OU. 

(36) Vulg. πἀραινέσεσι 6" dua. 1n codice Medi- 
eso legitur xal παραινἐσεσιν ἅμα. Deest etiam. in 
eodem codice δι ὧν' deest etiam n cup6al- 
v&t, Qux omnia addita sunt ab iis qui hanc oratio- 
nem non intelligebant. Totus igitur locus ita ver- 
tendus esi:« Porro cum certissimis ac evidentissimis 
argumentis declaratum sit, partim omnipotentis 
Dei vi ac virtute , partim hortationibus et adjumen- 
tis, quz? a me frequenter pr:estari desiderat, tristi- 
tiam et acerbitatem quz: res humanas antea occupa- 
bat, nunc ex universo terrarum orbe depulsam esse;? 
etc. Nihil clarius haclectione, nihil certius. Pro ἃς 
ὑπὲρ ἐμοῦ, omnino scribendum puto &c ὑπ' ἐμοῦ, 
vel παρ ἐμοῦ. Intelligit enim Constantinus miuiste- 
rium suum, quod Deo in hujusmodi rebus perficien- 
dis cominodavit. De qua re non immerito gloriatur 
jn principio hujus etlicti. 

(57) Ἡ ἐξουσία. In codice Mediexo deest arti- 
culus, et post h:e verba adduntur hz voces tl; χά- 
θις. Qua: sine magno totius sententiz damno abesse 
non possunt, Naim ἑξουσία quidem est quam supra 
dixit ἀρετὴν τοῦ Θεοῦ " χάρις vero est beneficium in 
bomines collatum adjumento ac miuisterio Constan- 
tini. 

(98) Vulg. 5| τῶν μὲν μοχθηροτάτων. Codex 
Mediczeus à τῶν μὲν πονηροτάτων xat µοχθηροτάτων. 
Scribendum porro est fj, ut legitur in codice Regio, 
Fuketiano et in schedis. 

(59) Σχότους βαθέος. In codice Medicaxo legitur 
βαθυτάτου, et linis hujus edicti ita concipitur : 
Θεραπείαν τε τὴν mposí;xoucay τοῦ λοιποῦ περὶ αὓ- 
τὸν xal τιμὴν σύμφωνον ἐπιδείξονται. Προτεθήτω ἓν 
τοῖς ἡμετέροις ἀνατολιχοῖς µέρεσιν, id est, Propona- 
(ur in. orientalibus partibus nostris. EA hzc est sub- 
scriptio quam huic edicto manu ipsius Constantini 
appositam fuisse testatur Eusebius, cap. 94. Sole- 
bant enim. imperatores edictis quze emittebaut ma- 
nu sua adjicere, proponatur » idque mandare pre- 
lectis przetorio, ut apparet ex Novellis Valentiniani 
εἰ Majoriani. Cerle vel una vox ἡμετέροις satis in- 
dica* hanc subscriptionem manu ipsius Constantini 


συχνὰς ἀξιοί ποιεῖσθαι, τὴν πρότερον χατέχουσαν 
πάντα τὰ ἀνθρώπινα λυσχέρειαν Ex πάσης Ίδη ἔλη- 
λᾶσθαι τῆς ὑφ' ἡλίῳ, οἱ καθένα τε χαὶ οἱ σΌμΠπαντες 
ὁμοῦ ἑσπουδασμέναις παθορᾶτε φροντίσι, εἰς ἑκείνη 
χαθέστηχεν Ἡ ἑξουσία (57), τίς χάρις, f) τὸν μὲν 
πονηροτάτων xat µοχθηροτάτων (58) τὸ, ὡς εἰπεῖν, 
σπέρμα ἡφάνισέ τε καὶ διέφθειρε, τῶν δ' ἀγαθῶν 
τὴν εὐφροσύνην ἀνακληθεῖσαν, imi πάσας ἑκτείνει 
τὰς χώρας ἀφθόνως, xaX αὖθις αὐτόν τε τὸν θεῖον 
νόμον τὰ εἰχότα μετὰ παντὸς σεθάσµατος θεραπεύε- 
σθαι, τούς τε τούτῳ σφᾶς αὐτοὺς χαθιερώσαντας τὰ 
προσῄχοντα σέθειν, ἑἐξουσίαν δίδωσιν ἅπασαν. Oi 
χαθάπερ Éx τινος σχότους βαθέος (59) ἀναχύψαντες, 
xai λαμπρὰν τῶν πραγμάτων λαθόντες γνῶσιν (40), 


B τὴν προσήχουσαν τοῦ λοιποῦ περὶ αὐτὸν θεραπείαν 


τε καὶ τιμὴν εὐσεθῃ xaX σύμµφωνον ἐπιδείξονται. 
Προτεθήτω ἐν τοῖς ἡμετέροις ἀνατολικοῖς µέρεσιν. » 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ MI". 


"Όπως τὰ νοµοθετηθέντα ὑπὸ Κωνσταντίνου, δὲ 
ἔργων ἐτε,ειοῦτο. 


Τὸ μὲν δὴ πρῶτον ὡς ἡμᾶς χαταπεμφθὲν (41) 
βασιλέως γράµµα ταῦτα διςετάττετο. Αὐτίχα 6k δι 
ἔργων ἐἑχώρει τὰ πρὺς του νόµον διηγορευµένα, xaX 


additam fuisse. Ipse enim est imperator qui loqui- 


tur, et qui partes orientales suas appellat. Ita enim 
loqui consueverant imperatores, tunc przcipue ctum 
de provincia recens in ditionem ipsorum redacta 
loquerentur. Sic Constantinus in epistola ad £lafium, 
el in epistola ad Probianum proconsulem Africz, 
Africam nostram dicit, et in lege prima codice Th., 
De veleranis,anud Nicomediam nostram. Sic in lege 
unica, codice Theod., Dehis qui sanguinolentos, ete.: 
« Imperator. Constantinus Πα] suis. » Denique 
Constautius Cxesar in epistola ad Eumenium, quam 
refert Eumenius in Oratione pro scholis : «Merentur 
Galli nostri, » etc. Porro hoc euictum Constantini 
in codice Mediceo legitur post Jibros Historie 
Ecclesiastice, hoc titulo : ᾽Αντίγραφον διατάξεως 
τοῦ θεοφιλοῦς βασιλέως * iv τοὺς τυράννους χαθελὼν, 
τοῖς ὑπ αὑτὸν ἔθνεσιν λληνικῇ συντάξας φωνῃ Sc- 
επἐµφατο, id est: Exemplum consiiutionis, quam Deo 
charus imperator victis tyrannis Graco sermone scri- 
piam ad provinciales suos misit. 

(40) Vulg. τῶν γραμμάτων «Ίαδόντες γγῶσυ». Cod. 
Mediceus habet τῶν πραγμάτων. Nec aliter in 
codice Regio, et in veteribus schedis el in codice 
Fuk. scriptum inveni? Facessat igitur emendatio R. 
Stephani, 

(M) Πρῶτον ὡς ἡμᾶς xacaxepg0£v. Ex his ver- 
bis apporet Palzstinum fuisse hujus Historiz scri- 
ptorem. Quod idcirco adnotare libuit, quia Dionysius 
Gotlofredus existimavit Eusebium |. Ciesariensem 
hujus libri auctorem non esse : quod tamen tum ex 
innumeris veterum testimoniis, tum ex compluribus 
locis.hujus operis facile est refellere, przcipue ex 
capite 44 et 45 hujus libri. Ideo autem supradicta 
lex Constantini data est nominatim ad Palzstinos, 
quod illic maxime persecutio szviisset, et plurimi in 
ea provincia confessores et qartyres fuissent. 
Notandum item est quod ait Eusebius, primaim 
hane Constantini sanctionem ad ipsos perlatam 
fuisse. Edictum. enim illad de pace et libertate 
Christianorum , quod post devietum | Maxentium 
Constantinus in Orieutem miserat, Maxiniui frau- 
"4 Suppressum csi, ut scribit Eusebius initio 

ri 1x. 


1221 


DE VITA CONSTANTINI LIB. Il. 


1038 


πάντ ἑπράττετο τἀναντία τοῖς μικρὺν ἕμπροσθεν Α et cuneta iis, quie crudelitas tyrannica prsesumpse- 


615 τῆς τυραννικῆς ὠμότητος τετολµηµένοις, ἁτπ- 
Λλαυόν τε βασιλικῶν δωρεῶν. οἷς ταῦτα νενοµοθέτητο. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΔ’. 


"Οτι τοὺς ἄρχοντας Χριστιαγοὺς προῆγεν, εἰ δὲ 
xal Ε.1Ίηγες ἦσαν, τὸ θύει) αὐτοις ἁπηγό- 
ρευτο. 


Μεταθὰς δ᾽ Ex τούτων βασιλεὺς, πραγμάτων ἑνερ- 
γῶν Ἠπτετο. Καὶ πρῶτα μὲν τοῖς κατ ἑπαρχίας 
διῃρηµένοις ἔθνεσιν ἠγεμόνας χατέπεµπε, τῇ σω- 
&npio πίστε, καθωσιωµένους τοὺς πλείους. ὅσοι δ' 
Ἑλληνίσειν ἐδόχουν, τούτοις θύειν ἀπείρητο. Ὁ 
δ αὐτὸς Tv νόμος xaX ἐπὶ τῶν ὑπερχειμένων τὰς 
Ἰγεμονικὰς ἀρχὰς ἀξιωμάτων (49), ἐπί τε τῶν ἀνω- 
τάτω καὶ τῶν τὴν ἔπαρχον δ,ειληφότων ἐξουσίαν. Ἡ 
Y&p Χριστιανοῖς οὔπιν, ἐμπρέπειν ἐδίδου τῇ προσ- 
ηγορίᾳ ,ἡ διαχειµένοις ἑτέρως, τὸ μὴ εἰδωλολατρεῖν 
παρήγγελλεν. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ME. 


Περὶ γόµων χωλυόέντων μὲν θυσίας, οἱκοδομεῖν 
δὲ ἐχκ.Ἰησίας προσταττόντω». p 


Εἶθ᾽ ἑξῆς δύο χατὰ τὸ αὐτὸ (45) ἐπέμποντο νόμοι " 
ὃ μὲν εἴργων τὰ μυσαρὰ τῆς κατὰ πόλεις xal χώρας 
τὸ παλαιὸν συντελουµένης εἰδωλολατρίας, ὡς μήτε 
ἐγέρσεις ξοάνων ποιεῖσθαι τολμᾶν, µήτε µαντείαις 
καὶ ταῖς ἅλλαις περιεργίαις ἐπιχειρεῖν, μήτε μὴν 
θύειν καθόλου µηδένα (41): 6 δὲ τῶν εὐκττρίων οἴχων 
τὰς οἰχοδομὰς ὑφοῦν, αὔξειν τε xal εἰς πλάτος xal 
μῆχος τὰς ἐχχλησίας τοῦ Θεοῦ διαγορξύων * ὡσανεὶ 


rat, centraria gerebantur. Fruebantur imperatoris 
beneficentia hi quibus id lege concessum erat. 
CAPUT XLIV. 


Quomodo Christianos ad regendas provincias promo- 
verit, εἰ paganos sacrificare prohibuerit. 


Postlh:c imperator serio manum operi admovit, 
Ac primum quidem in singulas provincias eos prze- 
sides ut plurimum misit, qui salutari fidei dicati 
essent. Quod si qui eorum Gracz superstitioni. de- 
diti esse viderentur, iis vetitum erat sacrificare, 
Eadem lcx illis etiam imposita est qui dignitate prze- 
sides anteibant, iisque adeo qui summum honorum 
fasiigium el przfecturz przetorianze potestatem oh- 
tinebant, Aut. enim, siquidem Christiani essent, iis 
concedebat ut nominis sui appellationi convenien- 
tia gererent ; aut si aliter affecti essent, ne simula- 
cris sacrificarent, przcipiebat. 

CAPUT XLV 


De legibus quibus sacrificia quidem prohibebantur, 
ecclesie vero construi jubebantur. 


Exinde duz» leges uno eodemque teinpore sunt 
emissz: altera, qu: detestanda idolorum cultus sa- 
erificia, per urbes olim et per agros passim fleri 
sslita, prohibebat; ila ut nullus deinceps nec sta- 
tuas deorum erigere, nec divinationes et hujusmodi 
vanas artes attentare, nec victimas czedere auderet; 
allera , que oratoriorum fabricam in sublime 
erigi, el ecclesias Dei tam latitudine quam longitu- 


µελλόντων τῷ θεῷ, σχεδὺν εἰπεῖν, ἁπάντων ἀνθρώ- C dine ampliores effici przcipiebat ; perinde ac si 


πων τοῦ λοιποῦ προσοιχειοῦσθαι, τῆς πολυθέου µα- 
γίας ἐχιοδὼν ἡρμένης. Τοιαῦτα γὰρ φρονεῖν τε xal 
Υράφειν τοῖς χατὰ τόπον ἄρχουσι, βασιλέα ἡ αὐτοῦ 
περὶ τὸν θεὺν ἐνῆγεν ὁσία " χρημάτων δὲ μὴ φείδε- 
σθαι δόσεως, ἁλλ᾽ ἐξ αὐτῶν τῶν βασιλικῶν θησαυ- 
pv τὰς ἐπισχευὰς ποιεῖσθαι περιεῖγεν ὁ νόμας. 
Ἐγράφετο δὲ καὶ τοῖς κατὰ πάντα τόπον τῶν Ἐκκλη- 
σιῶν προέδροις τοιαῦτα, ὁποῖα xa ἡμῖν ἐπιστέλλειν 
Ἀξίου, πρώτην ταύτην εἰς ἁμέτερον πρόσωπον γρα- 
qv διαπεμφάµενος. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ME. 


Κωνσταντίνου πρὸς Εὐσέθιον καὶ .Ίοιποὺς ἐπι- 
σκόπους περὶ τῆς τῶν ἐχκ.1ησιῶν οἰκοδομῆς, 
xal ὥστε τὰς πα.λαιὺς ἐπισκευάζειν, καὶ µείζο- 
yac οἰχοδομεῖν διὰ τῶν ἀρχόντων. 


εΝιχητὸς Κωνσταντῖνος, μέγιστος σεθαστὺς, Εὐ- 
σερίω. 
« Ἔως τοῦ παρόντος χρόνου τῆς ἀνοσίου βουλ/- 


(42) 'Επὶ τῶν ὑπερχειμένων τὰς ἡγεμονικὰς 
ἀρχὰς ἀξιωμάτων. Vicarios intelligit et comites et 
proconsules. H:e enim dignitates longe supra pra- 
e eminebant, ut omnibus notum est. At Cliristo- 

iorsonus solemni errore ἡγεμόνας pr erii 
quo nihil est absurdins. γηρόνας prerfeetos. vertit 

(45) Δύο χατὰ τὸ αὐτό. Christophorsonus vertit 
dug leges in eamdem sententiam. promulgabaninr. 
lu quo Portesium videtur secutus qui sic verterat: 
Due postea leges emisse non ita dissimil! argumento. 
Ugo veru χατὰ τὸ αὐτό idem esse exislimavi, quad 


universi, ut ita dixerim, homines, insana multorum 
deorum observantia e medio sublata, im-posterum 
accessuri essent ad Deum. Hzc imperatorem sen- 
tire, hzec ad cujusque provinciz praesides scribere , 
religiosa divini Numinis observantia impellebat. 
lllud preterea Tex continebat, ne pecuniis largien- 
dis parcerent; sed ut ex imperialibus thesauris 
sumptus ad sedium sacrarum exstructionem  depro- 
merentur. Quinetiam ad cujusque loci Ecclesiarum 
antistites istiusmodi litter scribebantur, cujusmodi 
etiam ad me scribere dignatus cest. Easque primas 
ad me noniinatim litteras dedit. 
A65 CAPUT XLVI. 
Epistola Constantini ad Eusebium el reliquos epi- 


D 'scopos de ecclesiis presidum opera cdificandis : 
ulque veluste reficiantur, el ampliores exsiruan- 


tur. 


« Victor Constantinus Maximus Augustus Euse- - 


bio. 
« Cum usque ad hanc diem impia praesumptio et ty- 


simul, uno eodemque tempore. lta enim loqu' solet 
Eusebius. 

(44) Μήτε μὴν θύειν καθὀΊου µηδένα. De priva- 
tis sacriticiis liaec. Eusebii verba intelligenda sutil. 
Nam Constantinus Magnus lege lata vetuit, ne quis 
gentilium privatim domi sacrilicaret, uL docet lex 
prima, codice Thieod., De paganis. Itaque aruspices 
sacrilicii causa domum evocare prohihnerat.. lli 
enim victimarum exta  inspiciehant. Publica vero 
templa adire sacrificandi causa, ibique aruspieum 
epera uti non vetuit Constantinus, ut testatur lex. 


- 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1, — HISTORICA. 


1024 


rannica violentia ministros Servatoris nostri sit A σεως xal τυραννίδος τοὺς ὑπηρέτας τοὺς τοῦ Luth- 


persecuta, pro certo habeo planeque mihi ipse 
persuadeo , omnium ecclesiarum edificia, aut per 
facuriam corrupta, aut prze metu ingruentis tempo- 
ram iniquitatis minus bonorifice exculta esse, Eusebi 
frater charissime. Nunc vero cum libertas restituta 
sit, et draco ille providentia quidem Dei optimi 
maximi, ministerio autem nostro a reipublice ad- 
ministratione submotus ; equidem existimo divinam 
potentiam oinnibus clarissime innotuisse ; et eos qui 
seu metu seu incredulitate aliquid peccaverunt , 
agnito illo qui vere est, ad rectam ac veram vi- 
vendi rationem esse redituros. Quotquot igitur ec- 
clesiis aut ipse prxes, aut alios in singulis locis 
presidentes episcopos et presbyteros ac diaconos 
nosti ; cunctos admone, ut in ,opera ecclesiarum 
omni studio ac diligentia ineumbant : quo aut repa- 
rentur qux adbuc manent, aut augeantur in inajus ; 
aut sicubi usus postulaverit, nove xdificentur. Quz- 
cunque autem necessaria fuerint, et ipse, et reliqui 
- alii tuo interventu , tum a prasidibus provinciarum 
petent, tum ob officio prafecture proxtorianz. His 
enim per litteras pr:ceptum est, ut omni diligentia 
Ws qux? tua sanctitas dixerit obsequantur. Divinitas 
te servet, frater charissime. » Et hujusmodi quidem 
epistolze per singulas provincias ad Ecclesiarum an- 
tistites sunt misgx. Rectoribus quoque provinciarum 


ρος διωχούσης, πεπίστευχα xaX ἀχριθῶς ἑμαυτὸν 
πέπειχα, πασῶν τῶν ἐχχλησιῶν τὰ ἔργα ἢ ὑπὸ ἆμο- 
λείας διεφθἀρθαι, ἡ φόδῳ τῆς ἐπικειμένης ἁδιχίας 
μὴ ἀξίως γεγενῆσθαι (45), ἁδελφὲ προσφιλέστατε. 
Νυνὶ δὲ τῖς ἑλευθερίας ἁποδοθείσης, xai τοῦ δρά- 
χοντος ἐχείνου (46) ἀπὸ τῆς τῶν χοινῶν διοιχῄσεως, 
τοῦ Θεοῦ μεγίστου προνοίᾳ. ἡμετέρᾳα δ' ὑπηρεσίᾳ 
ἐχδιωχθέντος, ἡγοῦμαι xal πᾶσι φανερὰν γεγενῆσθαι 
τὴν θείαν δύναμιν, καὶ τοὺς 1| φόθῳ f| ἀπιστίᾳ (47) 
ἁμαρτήμασί τισι περιπεσόντας, ἑπιγνόντας (48) τὸ 
ὄντως ὃν, Ίξειν ἐπὶ τὴν ἀληθη καὶ ὀρθὴν τοῦ βίου 
χατάστασιν. "Όσων τοίνυν f] αὐτὸς προϊστασαι ἐχ- 
χλησιῶν, f| ἄλλους τοὺς χατὰ τόπον προϊσταμένους 
ἑπισχόπους, πρεσέυτέρους τε 1| διαχόνους οἶσθα, ' 


Β ὑπόμνησον σπουδάζειν περὶ τὰ ἔργα τῶν ἐὀχχλησιῶν, 


xa 1] ἐπανορθοῦσθαι τὰ ὄντα, ἢ εἰς µείκονα αὔξειν, 
1| ἕνθα ἂν χρεία ἀπαιτῇ, χαινὰ ποιεῖν. Ἀἰτήσεις δὲ 
xaX αὐτὸς, xai διὰ σοῦ οἱ λοιποὶ τὰ ἀναγχαῖα παρά 
τε τῶν ἡγεμόνων, xai τῆς ἐπαρχιχῆς τάξεως (49). 
Τούτοις Υὰρ ἑπεστάλθη (50), πάση προθυμία ἔξυπη- 
ρετήσασθαι τοῖς ὑπὸ τῆς σῆς ὁσιότητος λεγομµένοις. 
Ὁ θεός σε διαφυλάξοι, ἁδελφὲ ἀγαπητέ. » Ταῦτα μὲν 
οὖν (51) xa0' ἕχαστον ἔθνος ἐγράφετο τοῖς τῶν Ἐκχ- 
χλησιῶν προεστῶσι, τὰ ἀχόλουθά τε τούτοις πράττειν 
ol τῶν ἐθνῶν ἡγεμόνες ἐχελεύοντο, σὺν πολλῷ τε τά- 
χει δι᾽ ἔργων ἐχώρει τὰ νενομοθετηµένα. 


mandatum est, uL his convenientia exsequereitur. Adeoque cum summa celeritate, legis przecepta opere 


ipso adimplebantur, 
CAPUT XLVIL 
Quod contra idolorum cwlium scripserit. 
Imperetor vero suam erga Deum pietatem atque 
observantiam quotidie adaugens ,ad universos pro- 


prima codice Theod, De maleficis. Vide Libanium in 


oratione pro témplis, pag. 10, et qux ibi notavit. 


Gothofredus 

(45) Vulg. ἀξίας γεγεγῆσθαι. ln libro Morzi 
ad marginem emendatur µη ἀξίως γεγενῆσθαι. Est 
et Mía emendatio ad marginem editionis Genevensis 
apposita ἑλάττονα τῆς ἀξίας γεγενῆσθαι. Posset etiam 
quis suspicari, sic legendum et construendum esse 
hunc locum : ἀξίως τῆς ἐπιχειμένης ἁδιχίας. Sed ve- 
rior est lectio illa μὴ ἀξίως, quam t Fuketii codex 
confirmat. 

46) Tov δράκοντος ἐκείνου. Ὦ "nium intelligi 
existimo, quem ob astutiam et senectutem ita 
appellat Constantinus. Certe quz sequuntur ἀπὸ τῆς 
χοινῶν διοιχήσεως, de Licinio hzc dici manifeste 
arguunt. Ex quo etiam conjici potest, hanc episto- 
lam paulo post exauctorationem Licinii scriptam 
esse 


(47) Ἡ gó6o 7) ἀπιστίᾳ. Initio hujus epistolae 
pro àm:iczla dixit ἀμέάλειαν. Porro. φόδῳ de Chri- 
stianis dicitur, qui persecationis metu ecclesias 
neglexerant, aut fidem abnegaverant ; ἀπιστίᾳ vero 
ad psganos seu infideles pertinet, qui sacrosanctas 
sedes disturbaverant, et Christianos variis modis 
vexaverant. 

(48) vulg. ἐπιγγόντας τε. Delenda est particula 
φε, qua in codice Fük. non babetur. 

(49) Kal τῆς éxapyixquc τάξεως. In adnota- 
tionibus ad librum primum ejus operis, monui τά- 
ξιν idem esse quod officium seu apparitionem, hoc 
est certum numerum militum qui judicibus ap- 
parebant. Ἔπαρχοι vero sunt prafecti praetorio, 
a dicti, quod sint ἐπὶ τοῖς ἄρχουσι, id ez. supra 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MZ. 
Ὅτι κατὰ εἰδωλολατρείας ἔγραψεν. 
Ἐπιτείνας δ᾽ ἔτι μᾶλλον ὁ βασιλεὺς τὴν πρὸς τὸν 
θεὺν ὁσίαν , διδασχαλίαν (52) κατὰ τῆς εἰδωλολα- 


przsides et rectores provinciarum. lgitur ἐἑπαρχιχὴ 
τάξις est officium prasfecturz prztorians, de quo 
consulenda est Notitia. imperii Romani. Porro offi- 
cium prefecti przetorio reliquis omnium magistra- 
tuum officiis prestabat. Nam ut prazefectus praetorio 
czteros judices tam civiles quam militares dignitate 
superabat, sic etiam ejus officiales reliquis omni- 
bus prestaban! spparitoribus. Hinc in concilic 
Chalcedonensi, actione 8, μεγίστη τάξις dicitur 
officium przfectorum praetorio :r pi δὴ τὸν αἰδέσι- 
pov Θεόδωρον, τὸν Ex τῆς µεγίστης τάξεως. Hxc 
porro non intellexerunt interpretes, quorum erro- 
rem malo equidem silentio premere, quam ambitiose 
refutare. ln codice Fuk. scriptum inveni xai τοῦ τῆς 
ἐπαρχυῆς τάξεως, ut et in Savilii libro. 

(50) Τούτοις γὰρ ἐπεστάθη. Christophorsonus 
vertit hisce enim per litteras a me significatum est, 
de suo addens a me, quod nou probo. Neque eniin 
hnperator ipse, sed przfecti pretorio ejusmodi 
litteras ut plurimum dabant. 

(51) Ταῦτα μὲν οὖν. Ab his verbis novum caput 
inchoatur in codice Regio. Porro ex his verbis ap- 
paret, Constantinum litteras eodem exemplo dedisse 
ad reliquos episcopos Orientis. | 

(52) Τὴν πρὸς τὸν 860» ὁσίαν, διδασκαΆίαν. 
Pessime interpretes hunc locum verterunt, cum 
existimarent ócíay adjectivum esse, nec animad- 
verlerent post ὁσίαν virgulam esse apponendam. 
'Ocla. nihil aliud est quam pietas, seu divini Numi- 
nis observantia. Sic in c. 44 hujus libri, et aliti 
sepe apud Eusebium. 


1025 


DE ΥΙΤΑ CONSTANTINI LIB. Il. 


1026 


τρείας (50) πλάνης τῶν πρὸ αὐτοῦ χεχρατηκότων (54) A vinciales orationem misit de errore cultus simula- 


τοῖς κατὰ πᾶν ἔθνος ἐπαρχεώταις χατέπεµπε, λογιώ- 
τερον τοὺς ἀρχομένους προτρέπων, τὸν ἐπὶ πάντων 
θεὸν γνωρίζειν, αὐτόν τε τὸν Χριστὸν αὐτοῦ διαῥῤῥη- 
δην ἐπιγράφεσθα: σωτῆρα. Καὶ ταύτην δὲ τὴν Υραφὴν 
αὐτόγραφον οὖσαν αὐτοῦ, Ex τῆς Ῥωμαίων φωνῆς 
ἀπολαθεῖν ἀναγκαῖον τῷ παρόντι λόγῳ, ὡς ἂν δοχοῖ- 
μεν αὐτοῦ βασιλέως ἑπακούειν, ταῖς πάντων ἀνθρώ- 
πων ἀχοαῖς τοῦτον ἐχθοῶντος τὸν τρόπον. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΗ’. 


Κωνσταντίνου πρὸς τὰς ἑπαρχίας περὶ τῆς πο- 
λυθέου zJárnc διάταγμα" καὶ προοἰµιον περὶ 
ἀρετῆς xai xaxlac. 


« Νικητὴς Κωνσταντῖνος, μέγιστος σεθαστὸς, Enap- B 


χεώταις ἀνατολιχοῖς. 

ε Πάντα μὲν ὅσα τοῖς χυριωτάτοις τῆς φύσεως 
περιέχεται νόµοις, τῆς χατὰ τὴν Oclav διάταξιν προ- 
νοίας τε xai θεωρίας ἱχανὴν αἴσθησιν τοῖς πᾶσι παρ- 
έχει, 0566 ἐστέ τις ἀμφιθολία ofc xaz' εὐθεῖαν γνώ- 
σεως ὁδὸν fj διάνοια ἐπ᾿ ἐχεῖνον ἄγεται τὸν σχοπὸν, 
ὡς dj τοῦ ὑγιοῦς λογισμοῦ xal τῆς ὄψεως αὐτῖς ἡ 
ἀχριθὴς χατάληψις, μιᾷ ῥοπῇ τῆς ἀληθοὺῦς ἀρε- 
τῆς (99) ἐπὶ τὴν γνῶσιν ἀναφέρει vou Θεοῦ. Διόπερ 
πᾶς συνετὸς ἀνὴρ οὐχ ἄν ποτε ταραχθείη, τοὺς πολ- 
λοὺς ὁρῶν ἑναντίαις προαιρέσεσι φεροµένους. 'Av- 
όνητος (56) γὰρ ἂν ἡ τῆς ἀρετῆς ἐλάνθανε χάρις, εἰ 
μὴ χαταντικρὺ τὸν -ῆς διεστραμµένης ἀπονοίας βίον 
ἡ χαχία προὐθέθλητο. Διὸ τῆς μὲν ἀρετῆς στέφανος 
πρόχειται, τῆς δὲ κρίσεως αὐθεντεῖ ὁ ὄψιστος θεός. 
Ἑγὼ δ' ὡς ἕνι µάλιστα φανερῶς, περὶ τῶν xat' 
ἑμαυτὸν ἑἐλπίδων πᾶσιν ὑμῖν ὁμολογῆσαι πειράσο- 
[26.0 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ M&, 


Περὶ τοῦ «φι.οθέου πατρὸς Κωγσταγτίνου, xai 
περὶ Διοχ.ητιαν οὗ καὶ Μαξιμιαγοὔῦ τῶν διωκτῶν. 


€ Ἔσχον ἔγωγε τοὺς πρὸ τούτου γενοµένους αὗτο- 
χράτορας, διὰ τὸ τῶν τρόπων ἄγριον, ἀποχλήρους' 
μόνος δ᾽ ὁ πατὴρ ὁ ἐμὸς ἡμερότητος ἔργα µετεχειρί- 
ζετο, μετὰ θαυμαστῖς εὐλαθείας ἓν πάσαις ταῖς ἑαυ- 
τοῦ πράξεσι τὸν Πατέρα θεὸν ἐπικαλούμενος. "Όσοι 
δὲ λοιποὶ,οὐχ ὑγιαίνοντες τὰς Φρένας, ἁγριότητος 


(553) Vulg. διδασχα.ίαν τῆς εἰδω-ολατρείας. 
Scribendum est διδ». χατὰ τῆς εἰδωλολατρείας πλά- 
νης, ut in Morzi libro ad marginem emendatum 
inveni. Est autem διδασκαλία sermo, concio, διδα- 
σχαλιχὸς λόγος, In codice Fuk. hic locus ita scri- 
bitur, διδασκαλἰαν κατὰ τῆς εἰδωλολατρείας xa πλά- 
νης, etc. 

(54) Τῶν πρὸ αὐτοῦ xexpacnxócov. Pessime liec 
vertit Christophorsonus qui, ut opinor, Portesii ver- 
sionem non viderat. Recte enim Portesius hzec ver- 
ba iuterpretatus est, quainvis sensum nop sit asse- 
cutus. 

(38) Mig ῥοπῇ τῆς d-An0obc ἀρετῆς. Virtus hic 
pro perfectione sumi videtur, tam ea quas esL in 
visu qua quas in. intellectu. Utraque enim vis ac 
perfectio eodem tendit, ad veritatis scilicel noti- 
liam. Seusus quidem ad veritatem rerum sensibi- 
lium, intellectus vero ad intelligibilium , veritateus 


crorum, quo imperatores Romani ante ipsius zeta- 
tem involuti fuissent. Et subditos 466 suos cum 
admirabili facundia exhortatus est, ut. summuin 
omnium Deum agnoscerent, ejusque Filium Chri- 
stum sibi servatorem adsciscerent. Porro lias etiam 


. litteras manu ipsius scriptas, ex Latino sermone in 


Gracum transferre, et przesenti operi intexere ne- 
cessarium duxi: ut ipsum quodammodo imperato- 
rem nobis audire videamur, cunctorum mortalium 
auribus in h:»c verba inclamantem. 


CAPUT XLVIII. 


Constantini edictum αά provinciales de falso cultu 
multorum Deorum. Exordium de virtute et vitio. 


ε Victor Constantinus Maximus Augustus provin- 
cialibus Orientis. 

« Qu2cunque firmissimis nature legibus contl- 
nentur, divine providentiz: atque intelligens in 
cunctis rebus ordinandis sufficientem notitiam om- 
nibus przebent. Nec ulla exsistit dubitatio iis quorum 
mentes recto scienti: itinere ad eum scopum ferun- 
tur, quin sanz mentis ipsiusque oculorum visus ac- 
curaia conmprehensio, vere virtutis eodem vergente 
atque inclinante natura, ad notitiam Dei per- 
ducat. Quocirca nemo unquam vir prudens aui 
mo conturbabitur, cum plerosque homines conira. 
ria inter se vitze instituta sectari animadvertit. Nam 
virtutis gratia prorsus inutilis lateret , nisi improbi- 
tas perversam 46 desperatam vivendi rationem ex 
adverso opponeret. ldcirco virtuti quidem corona 
proposita est: improbitati autem dijudicandz ac 
puniendae preest Deus altissimus. Ego vero de ea 
spe atque exspectatione quam gero rerum futura- 
rum, quoad potero apertissime vobis disserere co- 
Dabor. » 

CAPUT XLIX. 


De pio ac Dei amantissimo — Constantini patre, ct 
de Diocletiano εἰ Maxtimiuno persecutoribus. 


« Ac superiores quidem imperatores,ob feritatem 
atque immanitate morum, alienos semper atque 
extraneos liabui. Solus pater meus lenitati ac maun- 
suetndini studuit, cum admiranda religione Deum 
auem in omnibus suis actibus invocans. Reliqui 
vero haudquaquam sana mente prediti, immani- 


D cx ipsa rerum sensibilium veritate progreditur, et 


linc ad summi Dei notitiam gradatim ascendit, 
Potest etiam hoc loco, ἀρετὴ τοῦ ἀληθοῦς dici vis 
ac virtus veritatis. Quz sequuntur tamen, de mo- 
rali virtute huuc locum accipiendum esse conufir- 
mant, 

δι Vulg. ἀγόητος. Lego ἀνόνητος, ut est in 
Fuk.,Morzi et Gruteri libro. Paulo post scribo διὸ τῇ 
μὲν &pevj] στέφανος πρόχειται. Sunt autem haec 
valde obscura et intricala;: «uod partim Constan- 
tino ipsi tribuendum est, qui utpote ὀψιμαθής, in 
dicendo erat obscurior; partim Eusebio, seu cui 
alteri qui ex Latinis obscuris Graeca fecit obscuriora. 
In manuscripto Fuketii libro ἀνόνητος legitur, ei 
διὸ τῆς μὲν ἀρετῆς, ctc. optime. 


1027 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1028 


(atem potius consectati sunt. quam clementiam : Α μᾶλλον f| πραότητος ἐπεμελοῦντο, xal ταύτην ἔτρε- 


eamque mirum in modum 4677 aluerunt, toto im- 
perii sui tempore veram doctrinam subvertentes. 
Porro improbitatis ipsorum tantopere furor exarsit, 
ut cunclis tam divinis quam humanis rebus in 
sump pace constitutis, ipsi bella civilia excita- 
rent.» 

CAPUT L. 


Quod ex Apollinis oraculo, qui ob justos homines 
respousa amplius edere non polerat, mola sit per- 
seculio. 


«Quippe Apollinem tunc temporis ex antro et te- 
nebroso quodam specu, non ex hominis ore oracu- 
lum edidisse ferebatur, quo justos viros in terris 
degentes obstare sibi aiebat quo minus vera przedi- 
ceret , atque idcirco falsa ex tripode oracula reddi. 
Hanc ob causam ille comam incultam denisit , εἰ 
expulsa divinandi arte, tantum intér homines ma- 
lum lamentabatur. Sed videamus quein ista exitum 
habuerint. » 

CAPUT LI. 


Quomodo Constantinus. adhuc adolescens justos esse 
Christianos audivit. 


« Tenunc testem appello, Deusaltissime. Scis qua- 
liter ego tunc temporis admodum adolescens, illum 
qui inter imperatores Romanos potiorem locum tunc 
obtinebat, miserum, profecto miserum, falso mentis 
errore deceptum , ex protectoribus suis curiose sci- 
scilantem audierim, quinam illi essent justi in terris 


B 


degentes: et quem:lam ex sacrificulis qui circa illum C 


erant, respondisse eos esse Christianos. lile res- 
ponso hominis quasi melle quodam avide absorpto, 
gladios ad puuienda crimina paratos, adversus sanc- 
titatem omni reprehensione vacuam distriuxit. 
Statim igitur sanguinolenta edicta cruentis, ut ita 
dixerim, mucronibus scripsit : et judicibus praz^e- 
pit, ut ingenii solertiam sibi a natura insitam, ad 
acerbiora supplicia excogitanda intenderent. » 
CAPUT Lil. 


Quot lormentorum et. suppliciorum genera adversus 
Christianos excogitala sint. 


« Licuit tunc, licuit, inquam, videre, quanta cum 
libertate venerabiles Dei cultores ob continuam cru- 
delitatem gravissimas quotidie contumelias tolera- 


φον ἀφθόνως, ἐπὶ τῶν ἰδίων καιρῶν τὸν ἀληθῆ λόγον 
διαστρέφοντες, τῆς δὲ πονηρίας αὐτοῖς ἡ δεινόττς εἰς 
τοσοῦτον ἑἐξήπτετο, ὡς πάντων ὁμοῦ τῶν θείων τε 
καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων εἰρηνευομένων, &ugu- 
λίους ὑπ᾿ ἐχείνων πολέμους (57) ἀναῤῥιπίζεσθαι. » 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ N'. 

"Οτι διὰ τὴν τοῦ Ἀπόλ.Ίωγος µωτείαν, ὡς μὴ 
Óvrauévov μαντεύεσθαι διὰ τοὺς διχαίους, ὁ 
διωγμὸς ἀγεχινήθη. 

«Toy ᾽Απόλλω τὸ τηνικαῦτα ἔφασαν ἐς ἄντρου τινὸς 
xaX σχοτίου μυχοῦ, οὐχὶ 8' ἐξ ἀνθρώπου χρῆσαι, ὡς 
ἄρα οἱ ἐπὶ τῆς γῆς δίχαιοι ἐμπόδιον εἶεν τοῦ ἁλτ- 
θεύειν αὐτόν ' xal διὰ τοῦτο φευδεῖς τῶν τριπόξων 
τὰς µαντείας ποιεῖσθαι. Τοῦτο αὐτοῦ χαττφεῖς (58) 
τοὺς πλοχάµους ἀνεῖναι πεποίηχε, τῆς µαντείας t' 
ἑλαυνομένης, τὸ àv ἀνθρώποις καχὸν ἁπωλύρετο. 
Ἁλλ' ἴδωμεν ταῦτα εἰς ὁποῖον τέλος ἐξώκειλε. » 


ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ ΝΑ’. 

"Ott νέος ὢν ἔτι Κωνσταντῖνος τοὺς δικαίους 
εἶναι Χριστιαγοὺς ἤκουσεν, ἐκ τοῦ τὰ περὶ 
διωγμοῦ γράψαντος. 
€ Σὲ νῦν, τὸν ὕψιστον θΘεὸν, χαλῶ, ἠκροώμην τότε 

χομιδη παῖς ὑπάρχων (59), πῶς ὁ xav' ἐχεῖνο χαιροῦ 

παρὰ τοῖς Ῥωμαίων αὐτοχράτορσιν ἔχων τὰ πρω- 

«ela, δείλαιος, ἀληθῶς δείλαιος, πλάνη τὴν φυχὴῖν 

Ἱπατημένος, παρὰ τῶν δορυφορούντων αὐτὸν, τίνες 

ἂν εἷεν οἱ πρὸς τῇ Υἢ δίκαιοι, πολυπραγμονῶν ἔπυν- 

θάνετο" xal τις τῶν περὶ αὐτὸν θυηπόλων ἀποχρι- 
θεὶς, Χριστιανοὶ δῄπουθεν, ἔφη. Ὁ δὲ τὴν ἀπόχρι- 
ctv ὥσπερ τι βροχθίσας μέλι (00), τὰ χατὰ τῶν ἆδι 
χηµάτων εὑρεθέντα ξίφη, κατὰ τῆς ἀνεπιλήπτω 
ὁσιότητος ἐξέτεινεν. Αὐτίχα δὴ οὖν διατάγματα λυ- 
θρων µιαιφόνοις, ὡς εἰπεῖν, ἀκωχαῖς (61) συνέταττε, 
τοῖς τε διχασταῖς τὴν κατὰ φύσιν ἀγγίνοιαν εἰς εὔ- 
ρεσιν χολαστηρίων δεινοτέρων ἐἑἐχτείνειν παρεχς- 
λεύετο (62). » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NP. 
"Oca εἴδη βασάνγων xal τιμωριῶν κατὰ Xpiccia- 
yov ἑτο.μήθη. 

"Hy τότε, ἣν ἰδεῖν, μεθ) ὅσης ἐξουσίας f σεµνόττς 
ἐκείνη τῆς θεοσεθείας, τῇ τῆς ὠὡμότητος συνεχεία, 

00 τὰς τυχούσας ἑἐᾳρ᾽ ἑχάστης ἡμέρας ὕθρεις ὑᾳγ- 


(67) Ἐμφυάίους... πολέμους. Civilia bella vocat D obsidis loco versaretur. Quippe a patre Constantio 


persecutiones Christianorum. Nihil enim similius 
civili bello, quam cum Christiani in singulis civi- 
tatibus, nou hostium aut Darbaroruu, sed civium 
$uoruim incursione fugabantur ac mactabantur. 

58) Τοῦτο αὐτοῦ χατηφεῖς. Seribendum est 
τοῦτο αὐτοῦ προφῆτις, Vel $i wnavis ἱέρεια xaznofic, 
quam lectionew in interpretatione mea sum secu- 
tus. Portesius quoque et Morinus de Pythia seu 
sacerdote Apollinis hxc intellexerunt. lu optimo 
tamen Fuketii libro totus hic locus ita scribitur : 
Τοῦτο αὐτοῦ xaTrpel; τοὺς πλοχάµους ἀνεῖναι πὲ- 
ποίηχε᾽ τῆς µαντείας τ᾽ ἐλαυνομένης, ete, Cui con- 
sentit codex νι. Μοχ in iisuem «codicibus legitur 
εἰς ὁποῖον τέλος χατέληξεν. 

(59) Κομιδῆ παῖς ὑπάρχων. ln Graco bujus ca- 
pitis titulo rectius seribitur νέος. Neque enim Con- 
stantinus puer tunc erat, cum in aula Diocletiani 


traditus est. Diocletiano, auno Christi 291, cuim 
Constantius a Diocletiano Czxsar factus fuisset. Quo 
quidem tempore Constantinus annum 2tatis circi- 
ter quintum decimum agebat. Mortuus est. enim 
anno Christi 557, aatis sue secundo ac sexage- 
Stu. 

(60) Vulg. βροχβήσας puéA:r ἵπ manuscriptis 
codicibus F'uketii et Savilli rectius legitur βροχθί- 
σας , neque aliter scriptum exhibet Regius codex. 

(61) Μιαιφόγοις... ἀκωκαῖς. Alludit ad inueronem 
styli. Porro eleganter Constantinus, leges illas de 
persecutione Christianorum scriptas fuisse dicit 
cruentis gladiorum imucronibus. Sie Draconis leges 
sanguine, non aLramento scriptas fuisse quidam ve- 
terum dixerunt, 

(62) ᾿Εκτείνει παρεκε.εύετο. Mallem dicere 
ἐπιτείνειν, ut loqui solet Eusebius. 


^. M) 


DE ViTA CONSTANTINI LIB. 1i, 


1050 


ἰστατο' σωφροσύνη 5 fjv τῶν πολεµίων οὐδεὶς ἠδίκησε A rent. Quippe inodestiam, quam A468 nec hostes 


πώποτε, ὀργίλων πολιτῷν παροινίας πάρεργον ἑγί- 
νετο (62). Ποῖον «up, ποῖαι Básavnt, ποῖον στρεθλω- 
τηρίων εἶδος οὐχὶ παντὶ σώματι xal ἡλιχίᾳ πάσῃ (64) 
ἁδιαχρίτως προσήγετο; Τὸ τηνικαῦτα ébáxpus piv 
ἀναμ.ριθόλως dj Yn, 6 δὲ τὰ σύμπαντα περιέχων 
xóspog τῷ λύθρῳ χραινόµενος ἀπεχλάετο: f γε μὴν 
ἡμέρα αὐτὴ τῷ πένθει τοῦ θαύματος ἐνεχαλύπτετο.» 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NT*. 
"οτι βἀρθαροι Χριστιαγοὺς ὑπεδέξαντο. 

c ΑἉλλὰ τί ταῦτα; Αὐχοῦσινῦν ἐπ ἐχείνοις οἱ βάρ- 
βαροι, οἱ τοὺς χατ᾽ ἑκεῖνο καιροῦ ἐξ ἡμῶν φεύγοντας 
ὑποδεδεγμένοι, xai φιλανθρωποτάτῃ τηρήσαντες 
αἰχμαλωσίᾳ * ὅτι οὐ 
τὰ τῖς σεµνότητος αὑτοῖς κατέστησαν bv ἀσφαλείᾳ 
ἔχειν. Καὶ νῦν τὸ Ῥωμαίων γένος χηλῖδα ταύτην 
διηνεκῆ φέρει, fjv οἱ χατ᾽ ἐχεῖνο καιροῦ τῆς Ῥω- 
μαϊχῆς οἰκουμένης ἐλαυνόμενοι Χριστιανοὶ xat βαρ- 
θάροις προσφεύγοντες προσετρίφαντο. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΝΑ’. 


Ποία uscqA0s δίχη τοὺς διὰ τὴν μαντείαν διώ- 
xtac. 


ε Αλλά τί τῶν θρήνων ἐχείνων xaX τοῦ χοινοῦ τῆς 
οἰχουμένης πένθους, ἐπὶ πλέον μεμνῆσθαί µε δεῖ; 
Οἴχονται λοιπὸν χαὶ ἐκεῖνοι οἱ τοῦ μύσους αὐθένται, 
πρὸς διηνεχκΏ χόλασιν τοῖς ᾽Αχέροντος βαράθροις ἑχ- 
δοθέντες, σὺν αἰσχρῷ τέλει. Πολέμοις γὰρ ἐμφυλίοις 
χαταμιγέντες, οὔτ) ὄνομα, οὔτε γένος αὐτῶν χαταλε- 
λοίπασιν. "O δῆ οὐκ ἂν αὐτοῖς συµθεθήχει, εἰ μὴ ἡ 
ἀσεθῆς Σχείνη τῶν τοῦ Πυθίου χρηστηρίων μαντεία 
χίόδηλον δύναμιν ἐσχήχει.ν 

ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ ΝΕ’. 


Δοξο.Ίογία Κωνσταντίνου elc 865v, καὶ ὁμο.]ογία 
περὶ τοῦ σηµείου τοῦ σταυροῦ, xal εὐχὴ περὶ 
Εκκ.1ησιων xai Aaov. 


« Σὲ νῦν, τὸν µέγιστον Θεὸν,παραχαλῶ, εἴης πρᾶός 
τε καὶ εὑμενὴῆς τοῖς σοῖς ἀνατολικοῖς * εἴης πᾶσι τοῖς 
σοῖς ἐπαρχεώταις, ὑπὸ χρονίου συμφορᾶς ανντρι- 
θεῖσι, δι ἐμοῦ τοῦ σοῦ θεράποντος ὀρέγων ἴασιν. Καὶ 
ταῦτά γε αἰτῶ οὐχ ἀπεικότως, ὦ Δέσποτα τῶν ὅλων 
ἅγιε 0:£* ταῖς cal, γὰρ ὑφηγήσεσιν ἑνεστησάμην 
σωτηριώδη πράγματα xal διἠνυσα’ τὴν chv σφρα- 
γῖδα πανταχοῦ προθαλλόµενος, χαλλινίκου ἡγησάμην 
στρατοῦ * κἄν πού τις τῶν δηµοσίων χαλῇ χρεία, τοῖς 
αὐτοῖς τῆς σῆς ἀρετῆς ἑπόμενος συνθήµασιν, ἐπὶ 
τοὺς πολεμίους πρόειµι. Διὰ ταυτά το; ἀνέθηχά σοι 
τὴν ἐμαυτοῦ φυχὴν, ἔρωτι xaX qó6qo χαθαρῶς &vaxpa- 
θεῖσαν ᾿ τὸ μὲν γὰρ ὄνομά σου γνησίως ἀγαπῶ, τὴν 
ὃξ δύναμιν εθλαθοῦμαι, ἣν πολλοῖς τεχµηρίοις ἔδει- 
$c, χαὶ τὴν ἐμὴν πίστιν βεθαιοτέραν εἱργάσω. 
Ἐτείγομαι γοῦν xal τοὺς ὤμους αὐτὸς ὑποσχὼν τοὺς 
ἐμοὺς, τὸν ἁγιώτατόν σοι οἶχον (65) ἀνανεώσασθαι, 


(05) Παροινίας πάρεργον ἐγένετο. Sic supra in 
libro primo de Severo Caesare dixit Eusebius πάρ- 
εργον ἐγένετο θανάτου, ubi vide quz: de hac locu- 
tione adnotavimus. Nam interpretes nihil hic vi- 

erunt, 


µόνον τὴν σωτηρίαν, ἀλλὰ xal B 


ipsi ulla uhquam affecerunt injurra; effcrati cives 
probris omnibus incessere pro nihilo duxeruut. 
Quodnam incendium, quod cruciatuum et tormen- 
torum genus cuivis corpori et zetati absque ullo dis- 
crimine admotum non fuit? Ea tempestate tellus 
quidein ipsa procul dubio lacrymas edidit : coelum 
vero quod universa suo ambitu complectitur, cruore 
inquinatum ingemuit. Ipsa quoque diei lux prs 
luctu atque horrore tanti prodigii obscurata est. » 
CAPUT 11. 
Quomodo Barbari Christianos exceperunt. 

« Sed quid ista commemoro? Gloriantur ob haee 
nunc Barbari, qui liomines ex nostris regionibus 
profugos tunc temporis exceperunt, et captivos hu- 
maniter babuerunt : quippe cum illis non modo 
salutem, verum etiam religionis sua cultum inte- 
grum apud se retinere periiserint. Itaque perpe- 
tuam hanc. iufaniie notam Romani nunc gestant, 
quam Christiani ex orbe Romano per id tempus 
fugati, et ad, Barbaros confugientes, ipsis inusse- 
runt. » 

CAPUT LIV. 


Quomodo divina ultione puniti sint, qui ex oraculo 
persecutionem. commoverant. 


« Sed quid opusest lamentailla et communem to- 
tius orbis lnctum pluribus verbis commemorare? 
llli tanti sceleris auctores, posthac turpi exitu 
periere, in Acherontis barathrum ad perpetuos crus 
ciatus detrusi. Nam civilibus inter se collisi bellis, 
nec nominis, nec generis sui memoriam reliquerunt. 
Quod profecto nunquam ipsis contigisset, nisi impia 
illa Apollinis Pythii vaticinatio, falsam quamdam et 
adulterinam viin baberet. » 

CAPUT LV. 


Constantinus Deo gloriam tribuit, signum crucis 
roufitetur, ei precatur pro Ecclesiis. 


« Nunc te,Deus Opt. Max.,oro atque obsecro, sit 
clemens ac propitius erga tuos orientales : sis erga 
cunctos provinciales diuturuis calamitatibus attri- 
tos : iisque per me famulum tuum salutem conferre 


' velis. Atque hzc non sine causa abs te postulo, 


omnium Domine 469 et sancte Deus. Tuo enim 
ductu atque auspicio res salutares suscepi aique 
perfeci. Tuum signum ubique przferens, victorem 
exercitum duxi. Et quotiescunque publica exigit 
necessitas, tu:ze virtutis insignia sequens, adversus 
hostes progredior. Has ob causas tibi animum meum 
dicavi, amore simul ac timore probe temperatum. 
Nam nomen quidem tuum sincere diligo : poten- 
liam autem quam multis documentis declarasti, et 
qua fidem meam confirmasti, religiose formido. 
Festino itaque meos ipse humeros operi supponens, 
ut sanctissimam domum (uam, quam nefarii illi 


(64) Kal 1344x/(g πἀσῃ. Codex Fuketii scriptum 
exliibet οὐχ ἡλιχίᾳ πάσῃ. Paulo post in eodem co- 
dice et in schedis Regiis scribitur 7, Ye ἡμέρα αὐτὸ. 
τῷ πένθει τοῦ 0, ἑνσχαλύπτετο, 

(66) Tóx ἁγιώτατόν σοι olxor. Ecclesiam catho- 


$ 


1051 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORKA. 


10332 


atque. impii scelerata eversione vastarunt, denuo A ὃν ol μυσαροὶ ἐχεῖνοι xal ἀσεθέστατοι τῷ ἀτοπήματι 


instaurem. » 
) CAPUT LVI. 


Quomodo omnes quidem -Christianos esse optavit, 
neminem autem coegit. 


« Equidem populum tuum pacate ac sine ulla se- 
ditione degere, pro communi totius orbis et cuuc- 
torum mortalium utilitate desidero. Qui autem gen- 
tilitatis errore implicati sunt, ipsi quoque eamdem 
cum fidelibus pacis et quietis oblectationem leti 
percipiant. Hxc enim communionis ac societatis 
mutu:x reparatio, ad homiues in rectam viam re- 
ducendos plurimum valet. Nemo alteri molestiam 
facessat. Quod cuique libitum fuerit, id agat. lllud 
tamen apud eos qui recte sentiunt fixum ratumque 
esse oportet, solos illos sancte casteque esse victa- 
ros, quos tu ipse ad hoc vocavisti, ut sacrosanctis 
tuis legibus acquiescant. Qui vero seipsos subtra- 
hunt, haheant sibi mendaciorum delubra, quando 
ita volunt. Nos splendidissimam domum veritatis 
tuse quam nascentibus nobis donasti, retinemus. I4 


ipsum illis quoque optamus, ut scilicet ex communi 


piant voluptatem. » 
CAPUT LVII. 


Cioriam tribuit Deo qui per Filium suum errantes 
QU dluminavit. 


« Neque enim nova ac recens est nostra religio : 
sed ex quo hujus mundi fabricam apte dispositam 
stetisse credimus, tu hanc religionem cum. debita 


τῆς χαθαιρέσεως ἑλυμήναντο. » 


ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ NG'. 


"Ott προσεύχεται μὲν Χριστιανοὺς εἶναι πάντας, 
οὐκ ἀνγαγκάζει δὲ. 


« Εἱρηνεύειν σου τὸν λαὺν xal ἀστασίαστον µένειν 
ἐπιθυμῶ, ὑπὲρ τοῦ κοινοῦ τής οἰχουμένης xal τοῦ 
πάντων ἀνθρώπων χρησίµου. Ὁμοίαν τοῖς πιστεύου- 
σιν οἱ πλανώμενοι χαΐροντες λαμθανέτωσαν εἰρήνης 
τε χαὶ ἡσυχίας ἀπόλανσιν. Abr γὰρ ἡ τῆς κοινωνίας 
ἑπανόρθωσις, xai πρὸς τὴν εὐθεῖαν ἀγαχεῖν ὁδὺν 
Εσχύει (06). Μηδεὶς τὸν ἕτερον παρενοχλείτω: ἔχα- 
στος ὅπερ ἡ φυχὴ βούλεται, τοῦτο xal πραττέτω (67). 
Τοὺς δ᾽ εὖ φρονοῦντας πεπεῖσθαι χρὴ, ὡς οὗτοι µόνοι 
ἁγίως xai χαθαρῶς βιώσονται, οὓς αὐτὸς χαλεῖς 


B ἐπαναπαύεσθαι τοῖς σοῖς ἁγίοις νόµοις. Οἱ δ᾽ ἑαυτοὺς 


ἀφέλχοντες, ἑχόντων βουλόµενο. τὰ τῆς φευδολογίας 
τεμένη ΄ ἡμεῖς ἔχομεν τὸν φαιδρότατον τῆς σῆς ἆλη- 
θείας οἶχον, ὄνπερ χατὰ φύσιν δέδωχας. Τοῦτο χἀχεί- 
νοις εὐχόμεθα, ἵνα δηλαδὴ διὰ τῆς κοινῆς ὁμονοίας 
xai αὐτοὶ τὴν θυµηδίαν ἀναφέρωνται. » 

omnium consensu atque concordia, maxim:m ca- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NZ'. 
Ac£oJAoría &lc θεὺν δι Υἱοῦ φωτίσαμτυς τοὺς 
azAavopérovc. 
« 0ὐδὲ Υάρ ἐστι χαινὸν (68) οὐδέτι νεώτερον τὸ χαθ᾽ 
ἡμᾶς ἀλλ' ἐξ οὗπερ τὴν τῶν ὅλων διαχόσµησ!ν παγίως 
γεγενῆσθαι πεπιστεύχαµεν, μετὰ τοῦ πρἐποντός σου 


tui numinis observantia instituisti. Porro liumauum (; σεθάσµατος τοῦτο παρεχελεύσω ' ἐἑσφάλη δὲ τὸ àv- 


genus variis seductum erroribus 4VQ impegit. Sed 
tu ue hoc malum amplius ingravesceret, perF'ilium 
tuum splendidissimam attollens facem, cunctos de 
numinis tui cultu admonuisti. » 

CAPUT LIII. 


Iterum. Deo gloriam tribuit ex ministerio totius 
mundi. 


« Hujus rei fidem faciunt opera tua. Tua nos po- 
testas innocentes efficit ac fideles. Sol et luna ratis 
ac definitis cursibus feruntur; nec sine ordine circa 
mundi totius axem sidera volvuntur. Certa lege re- 
cerrunt temporum vices. Tuo verbo stot terra fir- 
ma soliditas, et venti przstituto tempore moventur, 
et aquarum impetus irrequieto fluxu prolabitur. 


θρώπινον Ὑένος, πλάναις παντοίαις παρηνμένον; 
ἀλλὰ cU Ye διὰ τοῦ σοῦ Υἱοῦ, ἵνα μὴ τὸ xaxbv ἐπὶ 
πλέον ἐπιθρίσῃ, καθαρὸν φῶς ἀνασχὼν, ὑπέμνησας 
περὶ σεαυτοῦ τοὺς πάντας. ) 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NH'. 


Ao£oAoyla πάλιν £x τῆς τοῦ κόσμου «λειτουργίας. 


« Λἱ σαὶ πράξεις ταῦτα πιστοῦνται' τὸ σὸν χράτος 
ἀθώους ἡμᾶς καὶ πιστοὺς ἑργάζεται: frog xal σε- 
λήνη ἔννομον ἔχουσι thv πορείαν, οὐδὲ τὰ ἄστρα 
ἄταχτον ἔχει τὴν τοῦ κοσμικοῦ χύχλου περιφοράν * 
αἱ τῶν χαιρῶν ἀμοιθαὶ νοµίµως ἀναχνχλοῦνται: ἡ 
τῆς γῆς ἑδραία στάσις τῷ σῷ λόγῳ συνέστηχε’ xai 
τὸ πνεῦμα χατὰ τὸν ἐπιταχθέντα χαιρὸν (69) ποιεῖται 


Mare immotis continetur terminis, Et quidquid per D τὴν χίνησιν, f, τε τῶν ὑδάτων φορὰ θέουσα πρόεισιν 


terras perque oceanum diffunditur, hoc ad masi- 
mos οἱ mirabiles usus fabricatum est. Quod quidem 
nisi ex voluntatis tu:e arbitrio ita gereretur, proeul 


Jicam intelligit, quam cap. 56. domum veritatis ap- 
pellat. 1n sacris libris « Columua et firieamentum 
veritatis » dicitur. Paulo post scribe ex codice Fu- 
ketii, Savilii et ex 'schedis Itegiis Pv ol pucapot 
ἐχεῖνοι, etc. 

(66) Πρὸς Ιτὴν εὐθεῖαν ἀγαγεῖν 000v ἰσχύει. lu 
[ibro F ukeui legitur ἰσχύς. Sed vera lectio est quam 
jn veteribus schedis bibliothecze legi: inveni,tiay?- 
ctt. Quod profecto longe est elegantius. 

(61) Ἕκαστος ὅπερ ἡ Vvxn fovAcecat, τοῦτο 
xa) πραττέτω. ld est, quam quisque vult religionem 
colat. Quibus verbis Constautinus, integram co- 
lendi, prout quisque vellet, Numinis libertatem sub- 
ditis suis dereliquit. Quippe religiosissimus priu- 


ἀπλέτου ῥεύματος μέτρῳ' ἡ θάλασσα ὅροις ἔμπε- 
ριέχεται πεπηγόσι xal ὃ τι ἂν τῇ Υῇ xoi τῷ 
ὠκεανῷ συμπαρεχτεἰνεται, τοῦτο πᾶν θαυμασταῖς 


ceps omnes quidem mortales ad Christi fidem trans- 
ire maxime concupivit :. neminem tamen ad id 
miquam coegit. Ac gentiles quidem pristino errore 


"liberatos voluit; templorum tamen caremonias et 


sacrificia nou prohibuit, utjipse testatur, inira c. 59. 

(68) Οὐδὲ γάρ ἐστι καιγόν. De origine et an- 
tiquitate religionis Christian: idem scribit Euse- 
bius in principio Historie Ecclesiastice, et in libris 
De evangelica demonstratione. 

(69) Vulg. κατὰ τὸν ἐπεισαχθέγτα καιρόν. Lego 
χατὰ τὸν ἐπιταχθέντα, υἱ legisse videtur Christophor- 
sonus. Atque ita scriptum exhibentcodd. Fuketii et 

avilii. | 


1055 


DE VITA CONSTANTINI LIB. ΙΙ. 


41011 


τισὲ καὶ χρηδίµοις τεχνάζεται λυσιτελείαις. Ὅπερ A dubio tanta diversitas, et multiplex divisio petesta- 


ει uh xatk χρἰσιν τῆς σῆς βουλήσεως ἑπράττετο, 
ἀναμφιθόλως ἂν ἡ τοσαύτη διαφορὰ, καὶ ἡ πολλὴ τῆς 
ἐξουσίας διάχρισις (70) παντὶ τῷ Bl καὶ τοῖς πρά- 
Υμασιν ἐλυμήνατο. Οἱ γὰρ πρὸς ἑαυτοὺς µαχεσθέν- 
τες (71), χαλεπώτερον ἂν τῷ ἀνθρωπίνῳ ἐμαχέσαντο 
χένει΄ ὅπερ xai μὴ ὀρώμενοι πράττουσι. » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ N8'. 

Δοξο.Ίογία εἰς θΘεὸν, ἀεὶ διδάσκοντα τὰ xaAd. 

€ Χάρις σοι πλείστη,Δέσποτα τῶν ἁπάντων, µέγιστε 
Θεέ ὅσον Υὰρ διαφόροις σπουδάσµασιν ἡ ἀνθρωπήύ- 
της γνωρίκεται, τοσοῦτον μᾶλλον τοῖς ὀρθότερον φρο- 
νοῦσι xal Υνησίας ἐπιμελομένοις ἀρετῆς (72), τὰ τοῦ 
θείου λόγου µαθήµατα συνίσταται. Πλὴν ὅστις αὐτὸν 
θεραπεύεσθαι χωλύει, ἄλλῳ τοῦτο μὴ λογιζέσρω (73): 


tis, universo orbi ac rebus humanis perniciem attu- 
lisset. Nam qui adversus sese invicem bellum ges» 
serunt, uüque gravius adversus humanum genus 
depugnarent. Quod profecto faciunt, tametsi oculis 
non cernuntur. » 


CAPUT ΙΧ. 

Deum laudat, qui semper bona atque honesta docet. 

« Gratias tibi plurima. 3gimus, omnium Domine aec 
summe Deus. Nam quanto magis ex discrepantihua 
studiis humana natura cognoscitur, tanto magis 
apud recte sentientes et vere viriutis studiosos, 
divine religionis disciplina stabilitur. Ceterum 
quisquis curari se non sinit, ne id alii )mputet, 


ἡ γὰρ ἰατριχὴ τῶν ἰαμάτων προκαθέζεται, ἅπασιν D Quippe medicina qu: ρ;φερὶ curationi, palain ot« 


εἰς τοὐμφανὲς προχειµένη. Μόνου pl τις xaza- 
Βλαπτέτω τοῦθ᾽ ὅπερ ἄχοαντον εἶναι τὰ πράγµατα 
παρεγγυᾷ. Χρησώμεθα τοίνυν ἅπαντες ἄνθρωποι τῇ 
του δοθέντος ἀγαθοῦ συγχληρίᾳ, τουτέστι τῷ τῖς 
εἰρήνης χαλῷ, χωρἰζοντες orat, τὴν συνείδησ.ν ἀπὸ 
παντὸς ἑναντίου. » 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Z.. 


Παραίγεσις ἐπὶ τἐει τοῦ διατάγματος, unóéra 
{ιηδεν) évoxAety. 


«Πλην ἔχαστος περ πείσας ἑαυτὸν ἀναδέδειχται (74), 
τούτῳ τὸν ἕτερον μὴ χαταθλαπτέτω * ὅπερ θάτερος 
εἶδέ τε χαὶ ἐνόησε, τούτῳ τὸν πλησίον, εἰ μὲν γε- 
νέσθαι δυνατὸν, ὠφελείτω΄ εἰ δ᾽ ἀδύνατον, παρα 
πεμπέἐσθω. ”λΛλλο γάρ ἐστι, τὸν ὑπὲρ ἀθανασίας ἆθλον 


nibus proposita est. lllud tantum cavendum est, ne 

quis eam religionem violet, quam puram et imma- 

culatam esse res ipse testantur. Proinde universi 

fruamur hujus boni nobis iadulti consortio, hoc est 

pacis amoenitate; et animi nostri conscientiam ab 

omnibus quz illi contraria sunt abducainus.» 
A71 CAPUT LX. 


Adhortatio sub finem edicti, ut nemo alteri molestiam 
facessa*. 


« Ceterum nemo ex eo quod ipse animo imbibit, 
alteri noxam pariat. Sed quicunque aliquid intel- 
lexerit ac noverit, eo, siquidem fleri potest, prozi- 
mum juvet ; sin id fleri non potest, omittat, Aliud 
est enim, certamen pro immortalíta'e sponte susci 


ἐκουσίως ἑπαναιρεῖσθαι, ἄλλο τὸ μετὰ τιμωρίας C pere : aliud, suppliciorum vi adigere. Hzc dixi, et 


ἑπαναγχάζειν. Taot' εἶπον, ταῦτα διεξήλθον µαχρό- 
.ερον, f| ὁ τῆς ἐμῆς ἐπιεικείας ἀπῄτει σχοπὺς, ἐπειδὴ 
τἣν τῆς ἀληθείας ἀποχρύφασθαι πίστιν (75) οὐχ 
ἐθουλόμην * μάλισθ) ὅτι τινὲς, ὡς ἀκούω, φασὶ τῶν 
ναῶν περιηρῄσθαι τὰ ἔθη xaY vou σχότους τὴν ἐξου- 
σίαν (76): ὅπερ συνεθούλευσα ἂν πᾶσιν ἀνθρώποις, 
εἰ μὴ τῆς μ,χθηρᾶς πλάνης f; ῥίαιος ἑπανάστασις (77), 
ἐπὶ βλά6ῃ τῆς χοινῖς ἀναστάσεως (18) ἁμέτρως ταῖς 
ἑνίων φυχαῖς ἐμπεπήχει. » 


- (o) IloAAq τῆς ἐξουσίας διάκρισις, id est, mul- 
tiplex divinitas, puta solis, lunz, astrorum et ele- 
mentorum, de quibus supra dixit. Hzc eniin sin- 
gula, nisi unius Dei nutu ac potestate regerentur, 
utique dii essent. 'E£oucía igitur est potestas nul- 
lius dominationi subjecta, quam vulgo independen- 
liam vocamus, quze solius Dei propria est. 

(71) Οἱ γὰρ zpóc ἑαυτοὺς µαχεσθέντες. Deos 
gentilium intelligit, ut supra dixi, solem scilicet, 
lun2m et reliqua mundi elementa quz pro diis co- 
luit antiquitas. Mox scribe ex codice Fuketiano 
τὸ ἀνθρώπινον ἐμάχοντο γένος, ut legitur etiam in 
Regiis schedis. ' 

12) Γνησίας ἐπιμε.ομένοις ἀρετῆς. In codd. 
Fuketiano et Savilii legitur. γνησίως. 

(16) "AAA τοῦτο um -1ογιζσθω, id est, quisquis 
curari se non sinit, nec morbo idololatriz liberari, 
sibi imputet, cum medicina in promptu sit. Male 
Güristophorsonus hune jocum interpretatur hoc 
moo, alteri qui sanari vult, non vitio vertat. Nam 
de Portesio uthil dico, qui fere ubique a vero sensu 
deerrat. Musculus certe hzec non. infeliciter vertit. 

(14) "Oaep πείσας ἑαυτὸν ἀναδέδεικται. |n co- 
dice Regio superscriptuin est. eadem inanu ἀναδέ- 


ParnorL. Gn. XX. 


uberius ac prolixius quam mansuetudinis nostne 
propositum postulabat, ideo disserui, quod fldei 
veritatem celare ac dissimulare nolebam. Przsert.m 
cum nonnulli, ut audio, asserant, ritus ac czretme- 
nias templorum et potestatem tenebrarum penittiz 
esse sublata. Quod profecto suasissem omnibus 
hominibus, nisi previ erroris violenta presumptio 
in cladem atque in. damnum reparationis generi3 
humani, quorumdam mentibus nimis insideret. » 


δεχται. Utrumque certe. ferri. potest — Δι nolis 
longe przstautior videtur correctio. Reg. cod. ἀνάδέ- 
δεχται. Epit. 

(75) Τῆς ἀληθείας... πίστιν, id est veram fidem. 
ldem enim est, ac sí diceret, τὴν ἀλήθειαν τῆς πί- 
στεως. Sic iterum loquitur in cap. 69, infra. 

(16) Τοῦ σκότους civ ἐξουσίαν. Verba sunt de- 
suinpta ex Epistola Pauli. Porro ut hic Hellenisinum 
vocat potestatem tenebrarum, sic infra, cap. 65, 
Christianismum vocat lucis potestatem et effica- 
ciam. 

(11) Επανάστασις. Hzc vox proprie significat 
couspirationem ac rebellionem : quod quidem de 
idolorum cultu opiime dicitur. Est euim idolorum 
cultus, defectio a vero Deo. - 

(78) Τῆς xownc ávaccdc&oc. Scribendum vi- 
detur ἀνορθώσεως. Nam vulgata vox ex superiore 
line* repetita esse videtur. Porro in fine hujus 
edicti apposita erat sine dubio hac subscriptio, de 
qua superius multa dixi, Προτεθήτω £v ταῖς ἡμετά- 
pot; ἀνατολιχοῖς µέρεσι. Haec enim subscripliu pro- 
prie convenit huic edicto, utpote quod missum esi 
ad provinciales Orientis. 


94 


1055 EUSEBI] 04 ΡΑΠΙΕΝΡΙ5 OPP. PARS 1.— HISTORICA. 1056 


CAPUT LXI. Α ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ἘΛ’. 
(Quomodo ab urbe Alexandria questiones εοπιπιοίῶ Ὅπως ἀπὸ τῆς Ἀ.1εξαγδρέων δ.ὰ τὰ κατὰ Ἄρειον 
sint. propter Árium. &xtrovrto ζητήσεις. 
IIx»c imperator velut quidam Dei przco maxima Τοιαῦτα βασιλεὺς, ὡσανεὶ θεοῦ µεγαλοφωνότατος 


przeditus voce, cunctis provincialibus per suas litte- κχήρυξ, τοῖς ἐἑπαρχεώταις ἅπασι δι’ οἰχείου προσεφώ- 
ras inclamavit, dum subditos a diemonum errore — vet γράμματος, δαιμονικῆς μὲν ἀπείργων τοὺς &pyo- 
revocare, et ad verum Dei cultum amplectendum µένους πλάνης, τὴν δ᾽ &Àm0T µετιέναι θεοσέθειαν 
incitare conatur. Quas ob res cum singulari gau- — éyxsAeuópevog. Φαιδρυνομένῳ 5' αὐτῷ ἐπὶ τούτοις, 
dio gestiret, nuntius ad eum perlatus est de quodam «φήμη τις διαγγέλλεται ἀμφὶ ταραχῆς οὗ μικρᾶς τὰς 
non mediocri tumultu qui Ecclesias occupaverat. Ἐκκλησίας διαλαθούσης' ἐφ᾽ ᾗ τὴν &xohy πληγεὶς, 
Quo audito perculsus, remedium excogitare ecepit. — facty περιενόει. Τὸ 0' fjv ἄρα τοιόνδε. Ἑσεμνύνετο 
Porro tumultus origo hxc fuit: Florebat populus μὲν ὁ τοῦ θεοῦ λεὼς, ταῖζ τῶν χαλῶν γαλλωπιςόμε- 
Dei, et cum alacritate quadam ac tripudio honestis νος πράξεσιν᾿ οὐδ' fv τις ἔξωθεν φόδος ταράττων, 
actibus ineumbebat. Nullus erat fortis metus, qui ὡς xai λαμπρᾶς xoà βαθυτάτης εἰρήνης ἁπανταχόθεν 
perturbationem afferret : quippe cum Dei optimi τὴν Ἐκκλησίανθεοῦ χάριτι περιφραττούσης: φθόνοςδ' 
maximi benefleio, amcona et profundissima pax B ἄρα καὶ τοῖς ἡμετέροις ἑφήδρευε χαλοῖς, εἴσω μὲν 
Ecclesiam uadique communiret. Sed enim invidia µεἰσδυόμενος, µέσος δ bv αὐτοῖς χορεύων τοῖς τῶν 
nostris bonis insidias struens subsederat. Qus Ἅἁγίων ὀμίλοις. Συµδάλλει δῆτα τοὺς ἐπισχόπους, 
primum quidem intro irrepens, postea in medio  στάσιν ἐμθαλὼν ἑἐρεσχελίας (79), θείων προφάσει 
sanctorum coetu tripudiavit. Tandem vero episcopos δογμάτων χᾶπειθ᾽ ὡς ἀπὸ μικροῦ σπινθΏρος µέγα 
iuter se commisit , tumultum et altercationem inter πῦρ ἐξεχάετο, ἄχρας μὲν ὥσπερ ἀπὸ χορυφῆς ἀρξά- 
£03 excitans, divinorum dogmatum obtentu. Exinde Ἅµενον τῆς ᾽Αλεξανδρέων Ἐκχλησιας, διαδραμὸν δὲ 
tanquam ex levi quadam scintilla, gravissimum τὴν σύμπασαν Αἴγυπτόν τε xal Λιθύην, τήν τ' ἐπ- 
exarsit incendium. Quod quidem ab Ecclesia Alexan- ἐέχεινα θηθαῖδα ΄' ἤδη δὲ xol τὰς λοιπὰς ἐπενέμετο 
drina velut. 479. a capite exorsum, universam — &napylag ce xal πόλεις, ὥστ᾽ οὐ µόνους ἓν ἰδεῖν τοὺς 
posihzc Egyptum, et Libyam, et ulteriorem The-— «Qv Ἐκχλησιῶν προέδρους λόχοις διαπληχτιζοµένους, 
baidem peragravit. Sed et reliquas ürbes ac proviti- ἀλλὰ xal τὰ πλήθη χατατεµνόµενα, τῶν μὲν ὡς 
cias depastum est : adeo ut non solui ipsos Eccle- µτούσδε, τῶν δὲ θατέἑροις ἐπιχλινομένων. Elg τοσοῦτον 
siarum antistites verbis iuter se digladiantes, δὲ διήλαννεν (80) ἀτοπίας ἡ τῶν Ὑινοµένων θέα, 
verum etiain plebem ipsam discissam cernerelice- ὥστ' fr ἐν αὐτοῖς µέσοις τῶν ἀπίστων θεάτροις, τὰ 
ret , aliis horum, aliis illorum partes amplectenti- (; σεμνὰ τῆς ἐνθέου διδασκαλίας τὴν αἰσχίστην ὑπομέ- 
bus. Porro rerum qux gerebantur spectaculum eo — yetv χλεύην. 

usque processit indignitatis, ut in mediis infidelium theatris, divine przdicationis venerabilis doctrina 
turpissimo risu ac ludibrio traduceretur. 


CAPUT LXII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 58’. 
De Ario εἰ Meleiianis. Περὶ τοῦ αὐτοῦ xal Με.ιτιανῶν. 
Et hi quidem in ipsa urbe Alexandria de subli- Οἱ μὲν οὖν χατ᾽ αὐτὴν τὴν ᾽Αλεξάνδρειαν, νεανικῶς 


máissimis rebus pertinaciter dimicabant. Alii vero µπερὶ τῶν ἀνωτάτω διεπληκτίζοντὀ, οἱ δ ἀμφὶ πᾶσαν τὴν 
per totam. ZEgyptum et superiorem Thebaidem, ob Αἴγυπτον (81) καὶ τὴν ἄνω θηθαΐδα, προὐποχειμένης 
controversiam quamdam qua prius commota fuerat, — maAatoté£pag ὑποθέσεως y&p:v διεστασίαζον, ὡς παν- 
interim dissidebant; adeo ut ubique discerpte essent — cayo2 διῃρῆσθαι τὰς Ἐχχλησίας. Τούτοις δ' ὥσπερ 
Ecclesi. Cum autem Ecclesi* corpus hujusmodi σώματος κεχαχωµένου, σύμπασα Λιθύη συνέχαµνε * 
morbo laboraret, universa Libya simul etiam sgro- συνενόσει δὲ xal τὰ λοιπὰ µέρη τῶν ἑχτὸς ἐπαρχιῶν. 
vit, et relique exterarum provinciarum partes Οἱ μὲν γὰρ ἀπὸ τῆς Αλεξανδρείας διεπρεσθεύοντο 
eodem morbo correptz sunt. Nam qui Alexandriz * πρὸς τοὺς xav' ἐπαρχίαν ἐπισχόπους, οἱ δ εἰς θά- 
erant, legatos ad singularum provinciaruin episco- Ἂτερον τεµνόμµενοι µέρος, τῆς ὁμοίας ἐχοινώνουν στά- 
pos dirigebant; isti vero in alterutram partem — ceux. | 

discissi, seditioni quoque adjungebantur. 


CAPUT LXIIIL. D ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΣΤ”. 
Quomodo legatum cum litteris misit ad pacem "Οπωςντερὶ εἱρήνης πέμψας Κωνσταντῖνος ἔγραφε. 
componendan. 


His auditis imperator gravissimo dolore percul- Ταῦτα δὲ πυθόµενος ὁ βασιλεὺς χαὶ τὴν Φφυχὴν 
sus, eamque rei [instar domestice calamitatis ὑπεραλγήσας, συμφοράν τε οἰχείαν τὸ πρᾶγμα θέµε- 


(19) Στάσιν ἐμδαλὼν ἐρεσχελίας. Scribendum — locus sic scribendus est: εἰς τοσοῦτον bh ἤλαυνεν 
videiur xai ἐρεσχελίας. Porro φθόνος hoc loco est ἀτοπίας,είο. Certe in Fuketiano codiee l.:gitur εἰς 
invidus danon. Sic euim loqui solet Eusebius mul- τοσουτον. ] LL 
tis in locis. (M) Οἱ 2' dugl πᾶσαν τὴν Αἴγυπτον. Melitia- 

(80) Τοσοῦτον δὲ OujAavvev. ἵη codice Regio — nos intelligit, de quorum schismate videudus est 
legitur δὴ fjAauvev, quod magis probo. Totus igitur — Epiphanius et Baronius. 


1051 


ΡΕ VITA CONSTANTINI LIB. 1f. 


105* 


vog, παραχρΏμα τῶν áp! αὐτὸν θεοσεθῶν, ὃν εὖ A habendam ratus :onfesm ex Dei cultoribus quos 


ἡπίστατο σώφρονι πίστεως ἀρετῇ δεδηκιµασμένον 
ἄνδρα (82), λαμπρυνόµενον ταῖς ὑπὲρ εὐοεθείας ὁμο- 
λογίαις χατὰ τοὺς ἔμπροσθεν χρόνους, βραθεὺσαι εἰ- 
ρήνην τοῖς κατὰ τὴν ᾿Αλεξάνδρειαν διεστωσιν ἐχπέμ- 
πει’ γράμμα v ἀναγχαιότατον δι αὐτοῦ τοῖς τῆς 
ἐρεσχελίας αἰτίοις ἐπιτίθησιν' ὃ δη xal αὐτὸ γνώρισμα 
περιέχον ἀμφὶ τὸν λαον τοῦ Θεοῦ χηδεµονίας, τῇ περὶ 
αὐτοῦ φέρεσθαι διηγησει xaXbv, ἔχον τοῦτον τὸν 
τρόπον. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ EA. 


Κωνσταντίνου ἐπιστο]ὴ πρὸς ᾿Αέξανδρον τὸν 
ἐπίσχοπον, xal "Αρειον τὺν πρεσθύτερον. 


« Νιχητὴς Κωνσταντῖνος, Μέγιστος Σεδαστὸς, Άλε- 
ξάνδοῳ κα) ᾿Αρείῳ. 

€ Διπλῆν pot γεγενῆσθαι πρόφασιν τούτων ὧν ἔργῳ 
τὴν χρείαν ὑπέστην, αὐτὸν, ὡς εἰχὸς, τὸν τῶν ἐμῶν 
ἐγχειρημάτων βοηθὸν xal σωτῆρα τῶν ὅλων θεὸν 
ποιοῦμαι μάρτνρα.» 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ZE. 
"Οτι περὶ τῆς εἱρήνης ἐμερίμνα συνἼθως. 

« Πρῶτον μὲν γὰρ (την ἁπάντων τῶν ἐθνῶν περὶ τὸ 
Θεῖον πρόθεσιν (85), ὡς µίαν ἕξεως σύστασιν ἑνῶσαι' 
δεύτερον δὲ, τὸ τῆς χοινῆς οἰχουμένης σῶμα χαθάπερ 
χαλεπῷ τινι (84) νοσήµατι πάσχον χακῶς, διορθώ- 
σααθαι προὐθυμῆθην. "A δὴ προσχοπῶν, ἕτερον μὲν 
ἀποῤῥήτῳ διανοίας ὀφθαλμῷ συνελογιζόµην, ἕτερον 
δὲ τῇ τῆς στρατιωτικῆς χειρὸς ἐξουσίᾳ κατορθοῦν 
ἐπειρώμην. εἰδὼς ὡς el χοινὴν ἅπασι τοῖς τοῦ θεοῦ 
θεράπουσιν ἐπ᾽ εὐχαῖς ταῖς ἐμαῖς ὁμόνοιαν χαταστή- 
σαιµι, xai ἡ τῶν δημοσίων πραγμάτων χρεία σὐνδρο- 
μον ταῖς ἁπάντων εὐσεθέσι Ὑνώμαις τὴν μεταθολῆν 
χαρπώὠσεέτα,. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ZG'. 

Ὅτι xal τὰς ἐν Ἁφρικῇ ζητήσεις διωρθώσατο. 

« Μανίας Υοῦν δήπουθεν οὐκ ἀνεχτῆς ἅπασαν 
τὴν ᾽Αφϕριχὴν ἐπιλαδούσης, διὰ τοὺς (85) ἀθούλῳ χου- 
φότητι thy τῶν δήµων θρησχείαν εἰς διαφόρους αἱρέ- 
σεις σχίσαι τετολµηχότας, ταύτην ἐγὼ τὴν νόσον xa- 
ταστεῖλαι βουληθεὶς, οὐδεμίαν ἑτέραν ἀρχοῦσαν τῷ 
πράγματι θεραπείαν εΌρισχκον, f| εἰ τὸν χοινὸν τῆς 
οἰχουμένης ἐχθρὸν ἐξελὼν (86), ὃς ταῖς ἱεραῖς ὑμῶν 
συνόδοις τῖν ἀθέμιτον ἑαυτοῦ γνώµην ἀντέστησεν, 


circa se habebat , quemdam, quem ob inodestiam 
filei spectatum, et ob religionis confessionem supe- 
riori tempere pra cateris nobilitatum esse cogno- 
verat, Alexaadriam dirigit, ut inter eos qui illic 
dissidebaut pacem componeret, eidemque litteras 
dat ad.contentionis auctores, utiles in primis ac 
necessarias. Qua cura illustre specimen exhibeant 
cur: ac sollicitudinis illius quam pro Ecclesiis Dei 
gerebat, non absurdum fuerit, huic de illo institu- 
tz? narrationi ipsas inserere. Sunt autem ejusmodi. 
A"73 CAPUT LXiV. 


Constantini epistola ad Alexandrum episcopum , et 
Arium presbyterum. 


« Victor Constantinus Maximus Augustus, Alexan- 


B dro et Ario. 


« Duabus me causis inipulsum fuisse ad earum 
rerum quas gessi ministerium obeundum , ipse 
conaluum meorum adjutor et servator omnium, 
mihi testis est Deus. » 

CAPUT LXV. 
Quod pro pace continue satagebat. 

« Nam primum quidem omnium gentium inolitam 
de Deo opinionem in unam quasi babitudinem ac 
forinam compingere propositum fuit : deinde vero - 
corpus orbis terrarum quasi gravi quodam morbo 
tyrannidis oppressum, in pristinam valetudinem 
restituere. Qua cum mili instar scopi proposu:s- 
sem, alterum quidem arcano cogitationis oculo 
inquirebam ; alterum vero bellica vi atque potentia 
perücere conabar. Quippe intelligebam, si comimnu- 
nem inter omues Dei cultores concordiam, sicut 
niihi in votis erat, stabilire potuissem , fore ut rei- 
publice administratio, mutationem piis omnium 
scusibus congruentem nancisceretur.» 

CAPUT LXVI. 
Quomodo quaestiones in A[rica excitatas compressit. 

« Itaque cum intolerabilis quzdam insania totam 
Africam corripuisset, ob quosdam qui temeraria 
levitate religionem populorum in varias sectas 
discindere ausi fuerant ; hunc ego morbum sedare 
cupiens, nullum aliud remedium ad ejus curationem 
idoneum reperiebam, quam ut,communi hoste ge- 
neris humani e medio sublato, qui sacrosanctis 
synodis vestris impiaim suam sententiam ac jussio- 


(82) Δεδοκιμασµένον ἄνδρα. Osium: Corduben- 1) Verum cum in optimis codicibus Fuketiauo et Sa- 


sein. intelligit, ut scribit Gelasius Cyzicenus in li- 
bro n et post illum Photius in Bibliotheca, ca- 
pite 497,et Nicephorus, et aute hos omnes Socrates 
alque Sezomenus. 

(85) Tür... περὶ τὸ θεῖον πρὀθεσιν. Mallem scri- 
here διάθεσιν, aut πρόληφιν. Contra in. principio 
hujus epistole pro διπλην µοι πρόφασιν, malim 
legere πρὀθεσιν. Mox scribo πρὸς µίαν ἔξεως σύ- 
στασιν ἑνῶσαι ex codd. Fuketiano. ei Savilii. Mal- 
lem tamen seribere πρὸς μιᾶς. 

(84) Καθάπερ χα.λεπῳ turi. Desunt hic nonnulla, 
qua in libro Morzi ita suppleutur : χαλεπῷ τινι vo- 
σήἡµατι πάσχον χκακῶς διορθώσασθαι, εἰο., prout 
etiam legitur iu. editione. Genevensi, Ego libentius 
huuc locum ita suppleverim :χαλεπῷ τινι νοσήµατι 
τῆς τυραννίδος πιεζόµενον ἐλευθερῶσαι προὐθυμήθην. 


vilüi locus ita suppleatur, ut supra posui, eam scri» 
piuram sequi przstat. Porro in. Fuketii libro deest 
γυκ χοινῆς. 

(85) Vulg. Μαγίας γὰρ δήπουθεν... καὶ διὰ τούς. 
Scribendum omui est μανίας γοῦν. Paulu post ubi 
legitur χαὶ διὰ 5o0c.expungenda est particula. xal. 
Donatistas autem. intelligit, qui post Romanam 'et 
Arelatensem synodum, post judicium ipsius Cous 
s antini, adhue in Africa tumnltuabantur. 

(86) Τὸν κοινὸν τῆς οἰκουμέγης ἐχθρὸν ἑξελών. 
Licinium procul dubio. intelligit, αἱ declarant. quie 
sequuntur verba : ὃς ταῖς ἱεραῖς ὑμῶν συνόδοις, et. 
Nan  Lieinius synodos christianorum  antistitut 
proliibuerat, ut testatur Eusebius in libro t, eap. 54. 
Αι Christophorsonus counmiunem lhumani generis 
hostem hoc in loco diabolum esse exisuavit 


1059 


EUSEBII CAUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1040 


uei] opposuerat, quosd:iim vestrum ad sarciendam A ἑνίους ὑμῶν πρὸς τὴν τῶν πρὸς ἀλλήλους διχονοούν- 


inter dissidentes conucordiain, ministros ἀΔίιυο 
adjutores mitterem. » 
CAPUT L& VII. 
Quod religio ab Orientis partibus coperit. 

« Nain. quoniam veri luminis vis, et lex sacro- 
sancte religionis, Dei beneficio ex sinu (ut ita 
dicam ) Orientis 474& edita, universum simul ter- 
rarum orbem sacris radiis illustraverat ; non sine 
causa vos cunctarum gentium salutis auctores ac 
duces fore confidens, et mentis affectu et oculorum 
acie exquirere laborabam, Stain igitur post ma- 
guam illam victoriam, el post certissimum de hosti- 
bus triumphum, ante. omuia illud rursus scrutari 
constitueram, quod praecipuum etl maximi momenti 
esse judicabam. » 

CAPUT LXVI, 
Quomodo seditionem | moleste [erens, pacem suasit. 


« Verum, o eximia Dei providentia ! quis et qualis 
nuntius aures iaeas, seu potius animum ipsum acer- 
bissime sauciavit , cum mihi significatum est multo 
graviora inter vos orta esse dissidia, quam sunt 
illa qux iu Africa remanserunt : adeo ut partes 
vesir2, a quibus medelam aliis suppeditari posse 
sperabam, majore jam curatione indigeant. Ac 
mihi quidem de harum rerum iuitio atque origine 
accuratius cogitanti, levis admodum causa esse 
visa est, nec lanta animoruin contentione digua. 
Maque ad hujus epistole scribenda necessitatem 


των ὀμόνοιαν βῥοηθοὺς ἁποστείλαιμι (87). » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ZZ. 

Ὅτι ἐκ τῆς ἀνατο.]ιχῆς τὰ τῆς εὐσεθείας ἤρξατο. 

Ἐτειδὴ γὰρ fj τοῦ φωτὸς δύναμις; xal ὁ τῆς ἱερᾶς 
θρησκείας νόμος, ὑπὸ τῆς τοῦ χρείττονος εὐεργεσίας, 
οἷον ἔχ τινων τῆς ΑνατολῖΏς χόλπων ἐχδοθεὶς, ἅπασαν 
ὁμοὺ τὴν οἰχουμένην ἱερῷ λαμπτῆρι χατήστραφεν, 
εἰχότως ὑμᾶς ὥσπερ τινὰς ἀρχηγοὺς (88) τῆς των 
ἑθνῶν σωτηρίας ὑπάρξειν πιστεύων, ὁμοῦ xal Vuytic 
νεύματι xal ὀφθαλμῶν ἑνεργείᾳ ζητεῖν ἐπειρώμην. 
"Άμα γοῦν τῇ µεγάλη vixn (89) xat τῇ τῶν ἐχθρῶν 
ἀληθεῖ θριαµθείᾳ, τουτέστι πρῶτον εἰλόμην (90) έρευ- 
νᾷν, ὃ 6f) πρῶτόν µοι χαὶ τιμιώτατον ἁπάντων ὑπάρ- 


B xev ἡγούμην. » 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ zH'. 


"Οτι AvznÜclc διὰ τῇ» στάσιν, τὰ περὶ εἰρήγης 
συμόου.Ίεύει. 


ε Ἁλλ', ὦ καλλίστη χαὶ θεία πρόνοια] οἵόν µου τῆς 
ἀχοῆς, μᾶλλον δὲ τής χαρδίας αὑτῆς (91) τραῦμα 
καἰρ.ον ἤψατο, πολλῷ χαλεπωτέραν τῶν ἐχεῖ χατα- 
λειφθέντων (92) τὴν ἓν ὑμῖν Υινοµένην διχοστασίαν 
σημαϊνον ὡς πλείονος Ίδη τὰ καθ) ὑμᾶς µέρη Ospa- 
πείας δέεσθαι, παρ᾽ ὧν τοῖς ἄλλοις τὴν ἴασιν ὑπάρ- 
ξειν ἤλπισα. Διαλογιζομενῳ δἠ ot τὴν ἀρχὴν καὶ 
τὴν ὑπόθεσιν τούτων, ἄγαν εὐτελὴς xaX οὐδαμῶς ἀξία 
τῆς τοσαύτης Φιλονειχίας f) πρόφασις ἐφιυράθη. Δ:ό- 
περ ἐπὶ τὴν τῆς ἐπιστολῆς ταύτης ἀνάγχην ἐπειχθεὶς, 
xai πρὺς τὴν ὁμόγυχον ὑμῶν ἀγχίνοιαν (95) γράφων, 


gravi errore, Est igitur hic hujus loci sensus : Co- C lium Adrianopolitanum et Chalcedonense, quorum 


gitabam, inquit Constantinus, devicto Licinio,quos- 
dam ex vobis orientalibus episcopis mittere in 
Africam, ad pacem illic iuter Donatistas et Catho- 
licos componendam. Cum eniin οἱ Πας et Gallia- 
rum episcopi id. efficere non potuerint, vestra de- 
mum opera id perfectum iri sperabam. Sed, ut 
video, vos ipsi pacilicatoribus egetis. 

(81) Yulg., 'AzxocceiAal µε. Scribo ἁποστείλαιμι 
cum Grutero et Morzi libro, quibus consentiunt 
codd. Fuketii et Savilii et Regiaze scledz., 

(88) Vu!g., Ἡμᾶς ὥσπερ tác ἀρχηγούς. Pro- 
cul dubio scribendum est ὑμᾶς, ut in Morzi libro 
ad margiuem | emendatur. Nec aliter legitur iu 
codd. Fuk. et Savilii. Porro Constantinus AEgyptios 
diserte inter Orientis populos enumerat, quod non 
vidit Christophorsonus, Zgyptus certe tunc tem- 
poris inter Orientis provincias censebatur, jan 
inde à Maximini temporibus, qui, Cxsar in Oriente 
constitutus, Ezyptum sub se habuerat. Binc est 
quod Ainm. Marcellinus in libro xiv, ubi provincias 
Orientis recenset , /Egvptum 4ο Mesopotamiam 
ex earum jnumero fuisse testatur. Locus est in 
pag. 19 editionis nostrae. Sed comes Orientis Agy- 
ptum ac Mesopotamiam sub disposiuone sua liabe- 
bat Constantini et Constantii teniporibus, ut do- 
cel vetus hiec inscriptio : M. MAECIO MEMMIO FURIO 
BALBURIO CJCILIANO. PLACIDO. C. V. COMITI ORIENTIS 
AGYPT] ET MESOPOTAMLE. CONSUL! ORDINARIO, elc. 
Quin etiam sub posterioribus imperatoribus, licet 
4&.ypliaca diccesis ab Orientali sejuncta esset, 
semper tameu sub. pralecto praetorii per Ocientem 
fuit, ut ex imperii Noiitia constat. Paulo post scri- 
bendum videtur. ζττεῖν Ἠπειγόμην. 

(89) "Aga γοῦν τῇ ueyáAn víxy. Moc est quod 
dixit superiori capile, τὸν xowby τῆς οἰκουμένης 
ἐ(θρὸν ἑξελών. Intelligit autein Constantinus. prae- 


illad contigit quinto Nonas Julias, hoc vero xiv 
Kalendas Octobres anno Christi 324. Sub finem 
autem hujus anui data esse videtur hiec epistola. 

(90) Τουτέστι πρῶτον clAcunv. Legendum puto 
t0907' ἔτι, Fortasse etiam προξιλόµην, id est, disci- 
dium illud Donatistarum rursus inquirere ac diju- 
dicare decreveram. lu optimo Fuketii codice legitur 
τί mov. ἐστὶ πρῶτον, elc. atque ita in libro Turnebi 
et Μοιαί ad marginem emendatur. Omnino viden 
tur hic deesse nonnulla. Sensus tamen is prorsus 
est, quem dixi. Porro eollata simul omuium coti- 
cum lectione, locus ita sanandus videtur : t0 ποτ 
ἑστὶ τοῦτο πρ. 

(91) Vulg., Τῃ xapóíg αὐτῆς. Quis non videt 
scribendum esse τῆς καρδίας ? Nec damnanda est 
Christophorsoni conjectura, qui τραῦμα χαίριον le- 
git. Sic enim plane scriptum exhibent optimi libri 
Fuketuii, Savilii et Reg. scheda. 

(92) Tir ἑχεῖ χατα.λειρθένγτων. Nihil hic vidit 
Christophorsonus, qui non auimadvertit voceni 
hanc ἐχεῖ referendam esse ad scliisma Douatista- 
rum, de quo supra locutus est Constantinus. Ait 
igitur imperator hoc schisma maxima jam ex parte 
sedatum esse, ac leves duntaxat ejus reliquiàs in 
Africa remaiisisse. 

(95) Πρὺς τὴν ὁὀμόψυχον ὑμῶν ἀγχίνοιαν. 
Vocem ὁμόφυχον consulto omisit Christophorso- 
Qus, cum Alexandrum et Áriuui concordes dici non 
posse existimarel, quippe qui de tantus rebus inter 
se dissentirent. Verum — Constantinus eos nihilo- 
minus unanimes vocal, cum de utroque bene seu- 
liret, eosque verbis potius quam reipsa et. animo 
díssidere crederet. Vox autein ἀγχίνοια parum con- 
venire videtur antistitibus. Utuutur. quidem hac 
voce imperatores iu literis suis ad reciores pro- 
vinciarum, Sed cum sacerdotes allpquuniur, san- 


4041 


DE VITA CONSTANTINI LID. II. 


v. 


1019 


tijv τε Üelav πρὀνοιαν χαλέσας ἀρωγὸν τῷ πράγματι, À redactus, eLad concordem utriusque vestrum soler- 


[cov τῆς πρὸς ἀλλήλους ὑμῶν ἀμφισθητήσεως, οἷον 
εἰρήνης πρύτανιν ἐμαυτὸν προσάγω εἰχότως. Ὅπερ 
γὰρ δὴ συναιροµένου τοῦ κρείττονος, xai el μείζων 
tv τις ἀφορμῆ διχονοίας, οὐ χαλεπῶς ἂν Ἰδυνήθην, 
ὁσίαις τῶν ἀχουόντων γνώμµαις ἐγχειρίζων τὸν λόγον, 
εἰς τὸ χρησιμώτερον ἕκαστον μεταστῆσαι (94), τοῦτο 
μιχρᾶς xal λίαν εὐτελοῦς ἀφορμῆς ὑπαρχούσης, f 
πρὸς τὸ ὅλον ἐμποδὼν (avatar, πῶς οὐκ εὐχερεστέραν 
x3i πολλῷ ῥᾳδιωτέραν pot τοῦ πράγματος τὴν ἕπαν- 
όρθωσιν μνηστεύσει; ) 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 56’. 


Πόθεν 1) 'AAc£áróÓpov καὶ Αρείου ζήτησις ἤρξατο, 
xul ὅτι μὴ ἐχρῆν συζητεῖν ταῦτα. 


« Μανθάνω τοίνυν ἐχεῖθεν ὑπΏρξαι τοῦ παρόντος B 


ζητήματος τὴν καταθολἠν. Ὅτε γὰρ σὺ, ὦ Αλέξαν- 
δρε, παρὰ τῶν πρεσθυτέρων ἐξήτεις, τί δήποτε αὖ- 
τῶν ἕκαστος (95) ὑπέρ τινος τόπου τῶν ἓν τῷ νόμῳ 
γεγραμµένων, μᾶλλον δ᾽ ὑπὲρ µαταίου τινὸς ζητήσεως 
µέρους ἐπυνθάνου, σύ «c, ( "Apri, τοῦθ) ὅπερ 1 
μήτε τὴν ἀρχὴν ἐνθυμηθῆναι, ἡ ἐνθυμηθέντα σιωπῇ 
παραδοῦναι προσΏκον ἦν, ἀπροόπτως ἑντέθεικας (96), 
ὅθεν τῆς ἐν ὑμῖν διχονοίἰας (97) ἐγερθείσης, f) μὲν σύν- 
οδος ἠρνήθη (98), ὁ δὲ ἁγιώτατος λαὸς εἰς ἀμφοτέρους 
σχισθεὶς, Ex τῆς τοῦ χοινοῦ σώματος ἁρμονίας ἔχω- 
ρίσθη. Οὐχοῦν ἑχάτερος ὑμῶν ἐξίσου τὴν συγγνώµην 
παρασχὼν (99), ὅπερ ἂν ὑμῖν ὁ συνθεράπων ὑμῶν 
διχαίως παοαινεῖ, δεξάσθω. Ί{ δὲ τοῦτό ἐστιν; οὔτε 
ἐρωτᾷν ὑπὲρ τῶν τοιούτων ἐξ ἀρχῆς προσηχον ἣν, οὔτε 
ἐρωτώμενον ἀποχρίνεσθαι. Tác γὰρ τοιαύτας ξητή- 
σεις, ὁπόσας μὴ νόµου τινὸς ἀνάγχη προστάττει, ἁλλ) 
ἀνωφελοῦς ἀργίας ἐρεσχελία προτίθησιν, εἰ xal φνσι- 
xfi; τινος γυμνασίας (1) ἕνεχα Υίγνοιτο, ὅμως ὀφεί- 
λομεν εἶσω τῆς διανοίας ἐγχλείειν, xal uh προχείρως 
εἰς δηµοσίας συνόδους ἐχφέρειν, μηδὲ ταῖς τῶν δήµων 
ἀχυαῖς ἁπρονοήτως πιστεύειν. Πόσος Υάρ ἐστιν ἔχα- 
στος, ὡς πραγμάτων οὕτω μεγάλων καὶ λίαν δυσχε- 
gv δύναμιν, f| πρὸς τὸ ἀχριθὲς συνιδεῖν, f) κατ' 
ἀξίαν ἑρμηνεῦσαι; ΒΕἰ δὲ χαὶ τουτό τις εὐχερῶς ποιεῖν 
νοµισθείη, πόσον δήπου µέρος τοῦ δήµου πείσει; f| 
τίς ταῖς τῶν τοιούτων (2) δητηµάτων ἀχριθείαις ἔδω 


clitatem. gravitdlem vel prudentiam frequentius 
dicunt, Gloss veteres. ἀγχίνοια, solertia, εχρε- 
rientia. 

(94) Elc τὸ χρησιµώτερον ἕκαστον µεταστῆ- 
σαι. Vox ἕχαστον in neutro genere posita videtur. 
Hefertur enim ad articulum ὅπερ, cui mox re- 
spondet τοῦτο. Recte igitur in codice Regio et Fuk. 
post verbum µεταστῆσαι apponitur virgula. Neque 
enim sensus absolutus est. At Christophorsonus 
contra morem suuim, ex una periodo duas fecit. 

(95) Τί δήποτε αὐτῶν ἕκαστος. Addendum 

omnino est φρονεῖ ex Gelasio Cyziceno in lib. it, 
cap. 4. Nicephorus autem in lib. viu, eap. 45, 
habet νοεῖ. Mox ubi legitur πυνθάνοιο, codd. Fuk. 
et Savil. scriplum habent ἐπυνθάνου rectius. 
. (96) Ἀπροόπτως ἐντέθεικας. Mectius in Gelasii 
lihro legilur ἀντέθηχας, id esl, opposuisti, obje- 
cisti. Atque ità. legerat Epiphanius scholasticus, ut 
patet ex cap. 19 Historia tripartita. 

(97) "06εν τῆς ἐν ὑμῖν διχονοίας. Nicephorus 
priniam vocem uipote superflua expunxit, quam 


tiam scribens, invocato ad hoc opus auxilio divinte 
Providentiz, arbitrum me dissensionis vestr:e , et 
quasi pacis moderatorem merito interpono. Nam 
qui,etiamsi gravior subessel causa discordi-, tamen 
Deo juvante, piis audientium mentibus rationem 
insinuans, haud difficile possem singulos ad salu- 
briora consilia revocare ; idem, cum levis admo- 
dum et exigua nune causa sit, qux totius corporis. 
consensioni obstat, cur non multo faciliorem et 
expeditiorem hujus rei correctionem mihi ipse 
spondeam?» - 
CAPUT LXIX. 


Unde nata sit controversia tnter Arium et. Alegan- 
drum, εἰ quod lalia non eranl disquirenda. 


« Porro prxssentiscontroversiz initium hinc exsti- 
tisse comperio. Cum enim tv, Alexander,a presby- 
teris tuis requireres, quid quisque eorum de quo- 
dam legis loco sentiret, seu potius de quadam parte 
inanis quzstionis eos interrogares : cumque tu, Ari, 
id quod vel nunquam 4475 cogitare, vel sane cogi- 
tatum silentio premere debueras ,| imprudenter 
protulisses, excitata inter vos discordia, communio 
quidem denegata est; sanclissimus autem populus 
in duas partes discissus, a totius corporis unital3 
discessit. Quocirca uterque vestrum veniam vicis- 
sim alteri tribuens , id amplectatur, quod conservug 
vester vobis justissime suadet. Quidnam vero illud 
est? Nec interrogare de hujusmodi rebus principio 
decebat, nec interrogatum respondere. Tales enim 
quistiones, quas nullius legis necessitas prascri- 
bit, sed inutilis otii altercatio proponit, licet inge- 
nii exercendi causa instituantur, tamen intra men- 
tis nostrz: penetralia continere debemus, nec eas 
facile in publicos efferre; conventus, nec auribus 
vulgi inconsulte committere. Quotusquisque enim 
est, qui tantarum rerum tamque difficilium vim 
alque naturam aut accurate comprebendere, aut 
pro dignitate explicare sufficiat? Quod si quis id 
facile consequi passe existimetur, quotx€ tandem 
parti vulgi id persuasurus esi? Aut quis in ejusmodi 
quiestionum subtili et accurata disputalione , citra 


tamen habent omnes libri, et Epiphanius schola- 


D sticus in versione sua retinuit. 


(98) 'H μὲν σύνοδος ἠργήθη. Langus vertit, 
conventus. quidem solemnis quibusdam denegatus. 
Christophorsonus vero sic interpretatur : conventus 
qui in ecclesia fieri solet, impeditus. Σύνοδον igitur 
pro synaxi hic acceperunt, quo sensu ea vox non 
infrequenter usurpatur. Sic rursus in hoc capite, elg 
δηµοσίας συνόδους ἐχφέρειν, et in. cap. 08. Sed et 
Epiphanius scholasticus vertit, mysteria contem- 
nuntur, 

(99) ΤΗΝ. cvTvyTvógpn* παρασχὠν. Socrates ac 
Gelasius Cyzicenus et Nicephorus habent γνώ- 
µην, aures et animum mihi accommodans. δεί vul- 
gula lectio rectior est. Sic enim Constantinus. lo- 
quitur infra in hoc capite. Epiphanius vertit, vo- 
luntatem praebens. 

(1) El xal φυσικῆς τινος γυµγασίας. Scriben- 
dum videlur φιλοσοφιχῆς vel σοφιστιχῆς Yup.. ἕνεχα 
γἰγνοιντο. 

(2) Vulg. ἡ εἰς ὁ ταῖς τῶν τοιούζων. lu codd. 


4045 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1044 


periculum gravissimi lapsus possit consistere? A τῆς ἐπιχινδύνου παρολισθήσεως ἀντισταίη; Οὐχοῦν 


Quocirca in hujusmodi quzstionibus loquacitas 
comprimenda est ; ne forte aut nobis id quod pro- 
positum est explicare ob naturz nostra in(irmita- 
tem non sufficientibus , aut auditoribus, ob ingenii 
tarditatem ea quz dicuntur minime assequentibus , 
ex alterutro horum aut in blasphemiz, aut in 
schismatis necessitatem populus incurrat. » 


CAPUT LXX. 
Exhortatio ad concordiam. 

« Proinde et. incauta interrogatio, et inconsulta 
responsio, in utroque vestrum veniam sibi mutuo 
concedant. Neque enim de przcipuo et summo legis 
nostra mandato inter vos est orta coutentio : neque 
novum aliquod a vobis de Dei cultu introductum est 
dogma. Sed unam eamdemque sententiam tenetis, 
adeo ut ad communionis societatem coire facile 
. possitis. » ' 

476 CAPUT LXXI. 
Quod ob leves quasdam voculas pertinaciter certandum 
| non [uit. 

« Vobis enim pertinaciter contendentibus de rebus 
parvis atque levissimis, tantam populi multitudinem 
vestro consilio regi non decet, in tanta przsertim 
animorum dissensione : nec solum id indecorum, 
sed prorsus nefas esse existimatur. Alque ut pru- 
dentiam vestram minore exemplo commonefaciam , 
scitis ipsos etiam philosophos unius secte profes- 
sione inter se omnes federari ; eosdem tamen in 
aliqua assertionum parte interdum discrepare. Ve- 
rum licet in ipsa scientix€ perfectione dissentiant, 
nihilominus ob sectis communionem rursus in unum 
conspirant. Quod si ita est, quomodo non multo 
justius fuerit, vos qui maximi Dei ministri consti- 
tuti estis, in ejusdem religionis professione unani- 
mes permanere? Sed accuratius,si placet,et atten- 
tíus expendamus id quod jam dixi, z:quumne sit ut 
ob levium οἱ inanium verborum inter vos conten- 
tiones, fratres fratribus velut in acie oppositi stent ; 
utque venerabilis conventus, per vos qui de rebus 


Regio, Fuk. et Savil. legitur & τίς ταῖς, etc. Apud 
Nicephorum autem legitur ἢ τίς ὃς ταῖς rectius 
quam iu vulgatis editionibus. Mox einendavi ex 
codd. Fuk. et Sav., $ τῇ τῶν ἀκροατῶν βραδυ- 


τέρα συνέἑσει. 

($ Ἐξ ὁποτέρου τούτων. 1n codd. Regio et 
Fuk. legitur ποτέρου siue preepositione : quz lectio 
ferri potest, si vocem ποτέρου referas ad ea qus 
sequuntur,  βλασφημίας, | σχίσματος. Dnuorum, 
jaquit, alilerum, aut blasphemix, aut. schismatis 
nascetur occasio. At Socrates ac Gelasius et Nice- 
plorus hoc loco scriptum liabent αὖθις ££ ἑχα- 
ri Est certe hic locus ob pravam syntaxim 
dillicilis et obscurus. itaque in codice Regio ad 
latus hujus line: apponitur nota q et p, hoc modo 
9p, id est φρόντισον. 

(4) Πρὺς τὺ τῆς κοινωνίας σύνθημα. Com- 
munionis tesseram vertunt Laugus et Musculus, Chri- 
stophorsonns communionis consensum, Ego signum 
mallem interpretari, Nam ut in gentilium myste- 
riis quaedam signa ac symbola tradebantur initiatis, 
quibus se internoscerent symmistz : sic Christiani 
$ignum communionis habebant, eucharistiam vel 


ἐφεχτέον ἐστὶν £v τοῖς τοιούτοις thv πολυλογίαν, ἵνα 
μήπως ἡ τῇ ἡμῶν ἀσθενείᾳ τῆς φύσεως τὸ προταθὲν 
ἑρμηνεῦσαι μὴ δυνηθέντων, ἢ τῇ τῶν ἀχροατῶν Boa- 
δυτέρᾳ συνέσει πρὸς ἀχρ.θῃ τοῦ ῥηθέντος χατάληψιν 
ἐλθεῖν μὴ χωρησάντων, ἐξ ὁποτέρου τούτων (5) f) 
βλασφηµίας, f 6[{ίσµατος εἰς ἀνάγχην ὁ δΏμος περι- 
σταίη. » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ο’. 
llapawéceic περὶ ὁμονοίας. 

« Διόπερ καὶ ἐρώτησις ἀπροφύλαχτος, καΜἁ πόχρισις 
ἀπρονόητος ἴσην ἀλλήλαις ἀντιδότωσαν Eg ἑκατέρῳ 
συγγνώµην. Οὐδὲ γὰρ περὶ τοῦ χορυφαίου τῶν ἐν τῷ 
vópup παραγγελµάτων ὑμῖν ἡ τῆς φιλονειχίας ἐξήφθη 
πρόφασις, οὐδὲ χαινή τις ὑμῖν ὑπὲρ τῆς τοῦ Θεοῦ 
θρησχείας αἴρεσις ἀντεισήχθη' ἀλλ ἕνα χαὶ τὸν αὑτὸν 
ἔχετε λογἰσμὸν, ὡς πρὸς τὸ τῆς κοινωνίας σύνθημα /4) 
δύνασθαι συνελθεῖν. » 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΟΛ’. 
M) διὰ μικρὰς .Ίέξεις φι.ονεικεῖν περὶ τοῦ αὐτοῦ. 


€ Ὑμῶν γὰρ tv ἀλλήλοις ὑπὲρ μικρῶν καὶ λίαν 
ἑλαχίστων φιλονειχούντων, τοσοῦτον «τὸν τοῦ θεοῦ λαὸν 
ταῖς ὑμετέραις ἰθύνεσθαι φρεσὶν οὗ προσήχει, διὰ τὸ 
διχονοεῖν΄ ἀλλ᾽ οὔτε πρέπον, οὔτε ὅλως θεμιτὸν εἶναι 
πιστεύεται. "Iva δὲ μιχρῷ παραδείγματι τὴν ὑμετέραν 
σύνεσιν ὑπομνήσαιμ:, λέξω (5). Ἴστε δύπου xat τοὺς 
φιλοσόφους αὐτοὺς, ὡς ἑνὶ μὲν ἅπαντες δόγµατι συν- 
τίθενται (6), πολλάχις δὲ ἐπειδὰν Év τινι τῶν ἁἆπο- 


C φάσεων µέρει διαφωνῶσιν, εἰ καὶ τῇ τῆς ἐπιστήμης 


ἀρετῇ χωρίζονται, τῇ μέντοι τοῦ δόγµατος ἑνώσει : 
πάλιν εἰς ἀλλήλους συμπνέουσιν. E! δὴ τοῦτο ἔστε, 
πῶς οὐ πολλῷ διχαιότερον, ὑμᾶς (7) τοὺς τοῦ µεγά- 
λου Θεοῦ θεράποντας καθεστῶτας, Ev τοιαύτῃ προαι- 
ρέσει θρησχείας ὀμοψύχους ἀλλήλοις εἶναι; Ἐπισχε- 
Ψώμεθα 55 λογισμῷ µείξονι, xaY πλείονι συνέσει τὸ 
ῥηθέν' εἴπερ ὀρθῶς ἔχει δι’ ὀλίγας χαὶ µαταίας ῥή- 
µάτων ἓν ὑμῖν φιλονειχίας, ἀδελφοὺς ἁδελφοῖς ἀντι- 
χεῖσθαι, καὶ τὸ τῆς συνόδου τίμιον ἀσεθεῖ Ovyovola 
χωρίζεσθαι δι’ ὑμῶν, ot πρὸς ἀλλήλους ὑπὲρ µικρων 


haptismum. Epiphanius ccrte scholasticus commu- 
nionis signum vertit. 

(8) 'Υποµνήσαιµι, Aé£v. Postrema vox. deest 
apud Gelasium  Cyzicenum, nec videtur admodum 
necessaria. Eam certe in versione sua omisit Epi- 
phanius. 

(6) 'Qc ἑνὶ μὲν ἅπαντες Óóypaci συντίθενται. 
Quid hic esset δόγμα, non intellexerunt interpretes, 
quorum alii dogma seu placitum. interpretati sunt; 
alii discipline professionem. Atqui non unum est 
dogma apud philosophos, ut'satis constat. ltaque 
sectam vertere malui. Ounes. enim philosophi ali- 
quam habent sectam cui addicti sunt, alii stoi- 
cam, alii peripateticam. Jam in qualibet secta in- 
terdum exsistunt coniroversize de quibusdam quz- 
stionibus inter ejusdem secix philosophos. lidein 
tamen ob secta societatem facile inter se conveniunt, 
llic est sensus, ut opinor, verborum Constantini. 

(T) Vulg. ἡμᾶς. Lege ὑμᾶς ex Gelasio, Nicephoro 
et Epiphanio, et paulo post ἐν ὑμῖν ex iisdem ; qui- 
bus consentiunt codd. Fuk. et Savil. οἱ schedz He- 
gi:e. — Mox rescripsimus etiam δι ὑμῶν et φιλονει- 
κεῖτε pro δι ἡμῶν οἱ φιλονεικοῦμεν. Epi. 


1045 


DE VITA CONSTANTINI LIB. Il. 


1046 


οὕτω xai μηδαμῶς ἀναγχαίων φιλονειχεῖτε. Δημώ- Α sdeo exiguis et minime necessariis rixamlul, impia 


δη ταῦτά ἐστι, xal παιδικαῖς ἁνοίαις ἁρμόττοντα 
μᾶλλον, ἡ τῇ τῶν ἱερέων xaX φρονίµων ἀνδρῶν συν- 
έσει προσήχοντα. ᾽Αποστῶμεν ἑχόντες τῶν διαθολι- 
χῶν πειρασμῶν. 'O µέγας ἡμῶν etc, 6 χοινὸς ἁπάν- 
των Σωτὴρ, χοινὸν ἅπασι τὸ φῶς ἐξέτεινεν (8): ὑφ' 
οὗ τῇ προνοίᾳ ταύτην ἐμοὶ τῷ θεραπευτῇ τοῦΚρείτ- 
τονος τὴν σπουδὴν (9) εἰς τέλος ἐνεγχεῖν συγχωρῄσατε, 
ὅπως αὐτοὺς τοὺς ἐχείνου δήµους ἐμῇ προσφωνήσει 
xa ὑπηρεσίᾳ xai νουθεσίας ἑνστάσει, πρὸς τὴν τῆς 
συνόδου χοινωνίαν ἑπανάγοιμι. Ἐπειδὴ γὰρ, ὡς ἔφην, 
µία τις ἐστιν ὑμῖν πίστις, καὶ µία τῆς χαθ) ἡμᾶς 
αἱρέσεως σύνεσις, τὸ τε τοῦ νόµου παράγγελµα (10) 
τοῖς δι) ἑαυτοῦ µέρεσιν εἰς µίαν φυχΏῆς πρόθεσιν τὸ 
ἆλον συγχλείει, τοῦτο ὅπερ ὀλίγην ἐν ὑμῖν ἀλλήλοις 
φιλονειχίαν Ίγειρεν, ἐπειδὴ μὴ πρὸς τὴν τοῦ παντὸς 
δύναμιν ἀνήχει, χωρισμόν τινα χαὶ στάσιν iv. ὑμῖν 
μηδαμῶς ποιείτω. Καὶ λέγω ταῦτα, οὐχ ὡς ἀναγχά- 
ζων ὑμᾶς ἑξάπαντος τῇ λίαν εὐήθει xaY ofa. δἠ ποτε 
ἐστιν ἑχείνη ἡ ζήτησις, συντίθεσθαι. Δύναται γὰρ xal 
τὸ τῆς συνόδου τίμιον ὑμῖν ἀχεραίως σώζεσθαι, xal 
µία xaX fj αὐτὴ χατὰ πάντων κοινωνία τηρεῖσθαι, κἂν 
ταμἀλιστά τις ἓν μέρει πρὸς ἀλλήλους ὑμῖν ὑπὲρ 
ἑλαχίστου διαφωνία γένηται' ἐπειδὴ μηδὲ πάντες kv 
ἅπασι ταυτὸ βουλόµεθα, μηδὲ µία τις ἓν ὑμῖν φύσις 
3| γνώµη πολιτεύεται. Περὶ μὲν οὖν τῆς θείας προ- 
volag µία τις &v ὑμῖν ἔστω πίστις, µία σύνεσις, µία 
συνθήχη τοῦ Κρείττονος ἃ δ᾽ ὑπὲρ τῶν ἑλαχίστων 
τούτων ζητήσεων ἐν ἀλλήλοις ἀχριθολογεῖσθε, κἂν 


μὴ πρὸς µίαν γνώμην συµφέρησθε, µένειν εἴσω λο- σ 


γισμοῦ προσήχει, τῷ τῆς διανοίας ἀποῤῥήτῳ τηρού- 
μενα. Τὸ μέντοι τῆς χοινῆς φιλίας ἐξαίρετον, καὶ fj 
τῆς ἀληθείας πίστις, fj τε περὶ τὸν Osby xal τὴν τοῦ 
νόµου θρησχείαν «tut, µενέτω παρ᾽ ὑμῖν ἀσάλεντος: 
ἐπανέλθετε 63 πρὸς τὴν ἀλλήλων φιλίαν τε xal χάριν, 
ἁπόδοτε τῷ λαῷ ξὔμπαντι τὰς οἰχείας περιπλοχὰς, 
ὑμεῖς τε αὐτοὶ χαθάπερ τὰς ἑαυτῶν φυχὰς ἐχχαθλ- 
ῥαντες (14), αὖθις ἀλλήλους ἐπίγνωτε. Ἡδίων γὰρ 
πολλάχις φιλία γίνεται μετὰ τὴν τῆς ἔχθρας ἀπόθε- 
σιν (12), αὖθις εἰς χαταλλαγὴν ἐπανελθοῦσα. » 


(8) Τὸ φῶς ἐξέτεινεν. | Rectius dixisset ἀνέτει- 
ῥεν. Paulo ante lego ex codd. Fuk. et Savil., ὁ 
χοινὸς ἁπάντων Σωτήρ. 

(9) Vulg. Ταύτην bio? τὴν σπουδήγ, id est, hoc 
meum studium atque tnstitutum, concordiam in Ec- 
clesia stabiliendi, omnesque liomines ad unius Dei 
cultum traducendi. De quo studio dixit. Constan- 
tinus initio hnjus epistolz, et alibi passim glo- 
riatur. 

(10) Τότε τοῦ vóuov zapáyre Aya. Lex enim ni- 
hil aliu: nobis przcipit quam charitatem, ut scilicet 
Deum quidem toto cordis affectu diligamus, pro- 
ximum vero sicut nosmetipsos. In his duobus tota 
lex consistit, ut ait Dominus in Evangelio. H:ec 
uon intellexit. Christophorsonus, qui sic vertit, 
Unumque leges ac discipline institutum. (quod qui- 
dem cum suis parlibus universum Ecclesie corpus, 
consentiente. animorum concordia et proposito de- 
vincil). Rectius Portesius : Precepiumque legis in 
id omnibus partibus incumbit, ut in unam. animam 
nniversum concludaut. Forte etiam scribendum est τοῖς 
δυσὶν αὐτοῦ µέρεσιν. Dux sunt enim partes hujus 
mandati, quarum altera ad Deum, altera ad prozi- 
uium pertinet. 


dissensione dissideat. Plebeia sunt hzc, et quse 
puerili magis inscitite quam sacerdotum et pruden- 
tium virorum sapientie congruant. Abscedamus 
nostra sponte a diaboli tentationibus. Maximus Deus 
noster et omnium Servator, commune cunctis pro- 
tulit lumen: sub cujus auspicio ac providentia, mihi 
ejus famulo et cultori concedite, quaeso, ut hoc 
opus ad exitum perducam, quo plebs illius mea al- 
locutione atque opera, et admonitionum instantia ad 
conventus" unitatem revocetur. Nam cum vobis, ut 
dixi, una eademque sit fldes, una de religione 
nostra sententia ; cumque legis preceptum utraque 
sui parte omnes in unam animorum consensionem 
constringat ; istud quod levem inter vos contentlo- 
nem excitavit,! quandoquidem ad totius religionis 
summam non pertinet, non est cur ullum inter 
vos discidium ac seditionem faciat. Atque hzc 
non eo dico, ut vos de inepta, et qualiscunque de- 
mum vocanda est quzstione, idem omnino sentire 
cogam. Potest enim gravitas conventus integre apud 
vos conservari, et una eademque inter omnes 4777 
communio retineri, quamvis invicem de re aliqua 
minimi momenti dissentiatis. Siquidem nec idem 
omnes volumus in omnibus, nec una omnium in- 
doles est atque sententia. Itaque de divina quidem 
Providentia una inter vos sit fides, unus intellectus, 
una de Deo consensio. Qux vero de levissimis isti 
quastionibus inter vos subtiliter disputatis, licet 
non in eamdem coeatis sententiam, interiore mentis 
cogitatione continere eL arcano pectoris recondere 
debetis. Maneat flrma in vobis communis amicitie 
praerogativa, et veritatis fides, et Dei legisque οὐ» 
servantia. Recurrite ad mutuam dilectionem et 
charitatein ; reddite universo populo suos amplexus. 
Vosmet ipsi,expurgatis ut ita dicam animis vestris, 
vos vicissim agnoscite, Sxpe enim post dcpositag 
inimicitias reconciliata iterum gratia, jucundiot 
exsistit. amicitia. » 


(11) Ψυχὰς ἐχχαθήραντες, id est, detersa cali- 
gue simullatum, qua mentis vestre acies erat ob- 
ducta aique obscurata. Sequitur enim ἀλλήλους ἐπί- 
γνωτε, id est, vos vicissim agnoscite, amplectimini, 
salutate. Quibus verhis alludere videtur Constan- 
tinus ad morem Christiauorum sui temporis , apud 
quos in sacris conventibus, dum populus ad per- 
ceptionem mysteriorum accederet, diaconus sampius 
inelamabat ; Ἐπιγιγνώσχετεάλλήλους, ne quis scilicet 
profanus aut Judaeus ad sacram mensam irreperet, 
ut docet Chrysostomus in oratione prima Contra 
Judaeos, pag. 440, tomi primi. Eodei verbo usus 
esi Marcion eum Polycarpum aliquando vidisset, Ἐπι- 
γίνωσχε ἡμᾶς, ut ex lrenzo refert Eusebius in lib 
ιν Historie. Latini quoque verbum — recognoscere 
usurpant eo sensu. Sic in passione Fruciuosi epi- 
φεορί: « Cum se excalciasset, accessit ad euim com- 
milito frater noster nomine Felix, apprehenditque 
dextram ejus, recoguoscens euim, οἱ Jeprecans ut 
sui memor essel. » 

(12) Vulg. τῆς ἔχθρας ὑπόθεσιν. Scribendum est 
ἀπόθεσιν, ut legitur apud Gelasium et. Nicephoram. 
Atque ita plane scriptum exhibent Fuk. codd, et 
Savil. et scheda Regiae. 


1017 
CAPUT LXXII. 


Quomodo dolore affectus pre pietate. lacrymas. 


effudit : εἰ iter quod facturus erat in Orientem, 
' eb hanc causam repressit. 


« Reddite 4gitur mihi tranquillos dies et noctes 
curarum expertes ; ut mihi quoque pura lucis vo- 
|uptas, et quietze vitze letitia in posterum conser- 
vetur. Quod nisi consecutus fuero, ingemíscam ne- 
eesse est. Lotusque lacrymis perfundar, nec reli- 
quum vite tempus placide exigam. Nam quandiu 
populus Dei (conservos meos dico) Πα ηλ et perni- 
ciosa contentione discissus est, qui fleri potest ut 
ego deinceps animo consistam. Porro ut doloris 
lac de re mei magnitudinem intelligatis : nuper 
rum Nicomediam venissem, protinus in Orientem 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 





10:8 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ OB. 


"Or. δι εὐ,λάδεια) ozegaAqoy δακρύειν ἠναγχά 
dero, xal µέΛΊων εἰς τὴν 'AracoAtyy διαθαίγειν, 
ἐπέσχε διὰ ταῦτα. 


ε᾿Απόδοτε οὖν got γαληνὰς μὲν ἡμέρας, νύχτας &' 
ἀμερίμνους, ἵνα χἀμοί τις ἡδονη χαθαροῦ φωτὸς, xal 
βίου λοιπὸν ἠσύχου εὐφροσύνη σώζηται' εἰ δὲ μὴ, 
στένειν ἀνάγχη, χαὶ δαχρύοις δι’ ὅλου συγχεῖσθαι, xat 
μηδὲ τὸν τοῦ Civ αἰῶνα πράως ὑφίστασθαι. Τῶν γάρ- 
τοι τοῦ θεοῦ λαῶν, τῶν συνθεραπάντων λέγω τῶν 
ἐμῶν, οὕτως ἁδίκῳ καὶ βλαθερᾶ πρὸς ἀλλήλους φιλο- 
νειχίᾳ χεχωριαµένων. ἐμὲ πῶς ἑγχωρεῖ τῷ λογισμῷ 
συνεστάναι λοιπόν», Ἵνα δὲ τῆς ἐπὶ τούτῳ λύπης τὴν 
ὑπερθολὴν αἴσθησθε, πρώην ἐπιστὰς τῇ Νικομηδέων 
πόλει, παραχρημα πρὸς «hv ἑῴαν Ἠπειγόμην τῇ 


iter facere decreveram. Cuinque profectionem ur- B γνώµῃ. Σπεύδοντι δή pot πρὸς ὑμᾶς, xai τῷ 


gerem, el majore jam ex parte vobiscum essem, 
hujus rei nuntius consilium nostrum retro avertit ; 
pe cogerer ca coram aspicere, qu:e ne auditu qui- 
dem tenus tolerare me posse existimabam. Dein- 
ceps ergo viam mihi in Orientem aperite consensu 
vestro, quam mihi mutuis inter vos contentionibus 
obstruxistis. Date hoc mihi, ut vos aliosque omnes 
populos lztas atque {78 hilares quamprimum vi- 
dere, et pro communi omnium concordia ac liber- 
(ate. debitas Deo gratias cuin unanimi laudum con- 
centu referre possim. » 


CAPUT LXXII. 


Qnod post has etiam. imperatori litteras perseveravit 
contentio. 

Et ad hunc quidem modum imperator Deo charus, 
missa epistola pacem Ecclesie Dei reformare stu- 
duit. Quin etiam vir bonus et Dei cultor eximius, ut 
&upra dixi, non solum in litteris perferendis, sed 
etiam in implenda ejus a. quo missus fuerat volun- 
tate, egregiam operam navavit. Verum majus erat 
negotium quam ut litterarum ministerio sedari pos- 
set, adeo ut contendentium rixa magis in dies aucta 
sit, et cunctas Orientis provincias vis mali perva- 
»erit. Hzc livor invidixwe, et malignus demon Ec- 
clesiz felicitatem semper zgre ferens,* in nostram 
perniciem machinatns est. 

Finis libri secundi. 


—— —— 


e— τι 


πλείονι μέρει (12) οὖν ὑμῖν ὄντι, ἡ τοῦδε τοῦ πρά- 
γµατος ἀγγελία (14) πρὸς τὸ ἔμπαλιν τὸν λογισμὸν 
ἀνεχαίτισεν, ἵνα μὴ τοῖς ὀφθαλμοῖς ὁρᾷν ἀναγχα- 
σθείην, ἃ μηδὲ ταῖς ἀχοαῖς προαέαθαι δυνατὸν Ἡ γού- 
µην, Ανοίξατε δἠ µοι λοιπὸν ἐν τῇ καθ᾽ ὑμᾶς όμο- 
volg, τῆς ἑφας τὴν ὁδὺν, ἣν ταῖς πρὸς ἀλλήλους φιλο- 
νειχίαις ἀπεχλείσατε * xal συγχωρῄσατε θᾶττον ὑμᾶς 
τε ὁμοῦ, xal τοὺς ἄλλους ἅπαντας Of oue ἰδεῖν χαί- 
ροντας, καὶ τὴν ὑπὲρ «fg χοινῆς ἁπάντων ὁμονοίας 
τε xai ἐλευθερίας ὀφειλομένην χάριν, ἐπ' εὐφῆμοις 
λόγων συνθήµασιν ὁμολογῆσαι τῷ Κρείττονι.» 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ὐΓ”. 


σ Ἐκίμογος, καὶ μετὰ τὸ γράμμα τοῦτο, ταραχή cov 


ἑητήσεων. 


Ὁ μὲν δὴ θεοφιλῆς ὧδε τὰ πρὸς εἰρήνην τῆς "Ex- 
κλησίας τοῦ Θεοῦ, διὰ τῆς χαταπεµφθείσης προὺνόει 
γραφῆς * διηχονεῖτο δὲ οὐ τῇ γραφῇ µόνον συμπράτ- 
των, ἀλλὰ xal τῷ τοῦ καταπέµψαντος νεύματι καλὸς 
κἀγαθὺς, xaX ἣν τὰ πάντα θεοσεβῆς ἀνλρ (45), ὡς εἷ- 
ρηται. Τὸ δὲ ἣν ἄρα κρεῖττον ἢ χατὰ τὴν τοῦ Υράµ- 
µατος διαχονίαν, ὡς αὐξηθῆναι μὲν ἐπὶ μεῖτον τὴν 
τῶν διαµαχοµένων ἔριν, χωρῆσαι δ' εἰς ἁπάσας τὰς 
ἀνατολιχὰς ἐπαρχίας τοῦ xaxoü την ὁρμήν. Ταῦτα 
μὲν οὖν φθόνος τις καὶ πονηβὸς δαέµων, τοῖς τῆς "Ex- 
χλησίας βασκαίνων ἀγαθοῖς κατειργάζετο. 


Τέ.Ίος τοῦ δευτέρου «Ἰόγου. 





TOY ΤΡΙΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ. 


€. Σύγχρισις εὐσεδείας Κωνσταντίνου, καὶ τῆς D Υ. Περὶ εἰκόνος αὐτοῦ, ἐν jj ὑπερέκειτο μὲν ὁ 


τῶν διωκτῶ» παρανομµίας. 
β’. "Ἔτι περὶ τῆς εὐσεθείας Κωνσταντίνου ἐμπαῤ- 
ῥησιαζοιένου τῷ τοῦ σταυροῦ enpslo. 


(15) Kal τῷ π.]Ιείογι μέρει. id est animo et ca- 

itatione, Animus enim major ac welior pars cu- 
isque est. At Christophorsonus majorem itineris 
partem intellexit, quod nullo modo ferri potest. 

(44; Vulg. τοῦδετοῦ γράμματος à ryeA(a. Scriben- 
dum est πράγματος ex Socrate εἰ Gelasio Cyziceno 
f! Nicephoro, Paulo post lego προσίεσθαι, ut liabet 


σταυρὺς, πἐπ.Ίηκτο δὲ κάτω ὁ Ópáxow. 
&. "Ecc περὶ τῶν διὰ "Apsiovr. ἐν Αἰγύπτῳ ζητημά- 
tox. 


idem Nicephorus, et Savilii codex. 


(15) θεοσεθὴς ἁγήρ. In codice Regio deest vox 
&vfp, qux nec valde necessaria est. Suspicor ta- 
men totum locum uno ductu ita legendum esse : 
διηχονεῖτο δὲ οὗ τῇ γραφῇ µόνον συµπράττων, ἀλλὰ 
καὶ τῷ τοῦ χαταπέµφαντος νεύματι χαλὺς χἀγαθὃς, 
καὶ τὰ πάντα θεοσεθῆς ἀνήρ. 


ο 


1049 


ε’. Περὶ τῆς διὰ τὸ Πάσχα &ixovo(ac. 
ς’. Ὅπως σύνοδυν àx Ψιχαίᾳ γεγέσθαι προσέτα- 


εν. 

€, Περὶ οἰκουμεγικῆς συγόδου, εἰς ἣν ἐκ πάντων 
ἐθνγῶν zapncav ἑπίσχοποι. 

π. "Ott ,ὡςὲν ταῖς Πράξεσι τῶν ἀποστόλων, «ἐκ 
δια2όρων συγηἀθον ἐθνῶγ. 

0’, Περὶ ἀρετῆς xal ἡλικίας τῶν διαχοσἰων πεγτή- 
χΧογτα ἐπισχόπω-». 

v. Σύνοδος ἐν πα.ατίῳ' οἷς ὁ Κωνσταντῖνος εἰσ- 
εἰθὼν, συγεχαθέσθη. 

-α’.. Ἡσυχία συνόδου μετὰ τὸ εἰπεῖντι Εὐσέδιον 
τὺν ἐπίσκοπον. 

(9. Κωνσταντίνου πρὸς τὴν σύνοδον περὶ εἰἱρή- 


γης. 
ιΥ. "Οπως τοὺς ἁμφισθητοῦγτας τῶν ἐπισχόπων» 
εἰς ὀμόνοιαν συνηψεγ. 

ιδ. Περὶ πίστεως καὶ τοῦ Πάσχα, τῆς συνόδου 
σύμρωγος ἔχθεσις. 

ιΕ’. "Οπως τοῖς ἐπισκόποις συνειστιάθη Κωγνσταγ- 
tivoc, τῆς εἰχοσαετηρίδες οὔσης. 

tc". Χαρίσματα ἐπισχόποις, καὶ γράμματα πρὸς 
τοὺς πάντας. 

t. Κωγσταγτίνου πρὸς τὰς 'ExxAncíac περὶ τῆς 
ἐν Νιχαίᾳ συνόδου. 

wy. Tov αὐτοῦ περὶ συμφωνίας τῆς τοῦ Πάσχα 
ἑορτῆς. xal χατὰ Ἰουδαίων. 

(f. Παραίνεσις é£axoAovOsiv μᾶ..Ίον τῷ zAel- 
cto τῆς οἰκουμέγης µέρευ. 

Χο Παραίγεσις τοῖς ὑπὸ της συνόδου γραφεῖσι πει- 
σθῆναι. 

χα’. Zvu6ovA(la πρὸς τοὺς ἐπισκόπους ὑποστρέ- 
φογτας, περὶ ὁμογοίας. 

x6'. Ὅπως οὓς μὲν προέπεµνεν, οἷς δὲ ἔλραφε * 
xal χρημάτων διαδόσεις. 

ΚΥ’. "Οπως περὶ εἰρήνης Αἱἰγυπτίοις ἔγραψέ τε 
καὶ παρῄ»εσεν. 

x9. "Οπως ἐπισκόποις καὶ Aaotc εὐ.αθῶς xoAAd- 
χις Éypayrev. 

xi. "Οπως ἐν Ἱεροσο.1ύμοις ἐπὶ τῷ ἁγίῳ τόπῳτῆς 
τοῦ Σωτήρος ἡμῶν ἀγαστάσεως vaóv προσεν- 
χκτήριον οἱκοδομεῖσθαι προσέταξεν. 

κς'. "Οτι τὸ θεῖον µγῆμα χώµασι καὶ εἰδώ.οις 
ἀπέχρυψαν ol ἄθεοι. 

xj. Όπως Κωγσταντῖγος τοῦ εἰδω.είου τὰς ὕ.Ίας 
fa τὰ χώματα μακράν που ῥιφηναι προσέτα- 

εν. 

γη’. Φαγέρωσις τοῦ ἁγίου τῶν ἁγίων μ»ἡματος. 

xÜ'. Ὅπως περὶ τῆς οἰκοδομῆς, καὶ πρὸς ἄρχογ- 
τας καὶ πρὸς Μακάριο» τὺν ἐπίσκοπον ἔγρα- 
Ver. 

X. Kovccarcivov πρὸς Μαχάριον περὶ τῆς τοῦ 
ιιαρτυρίου τοῦ Σωτήρος οἰκοδομῆς. 

λα’. Περὶ τοῦ τῶν ἐν τῇ οἰκουμένῃ πασῶν éxxAn- 
σιῶν οἰκοδομηθῆναι  xaAA(ova , τοἰχοις καὶ 
χίοσι xal μαρμάροις. 

λβ’. "Οτι καὶ περὶ τοῦ xdAJAove τῆς χόγχης xal 
ἑργατῶν xal ὑ.1ὢῶν ἑδή.ῖωσε τοῖς ἄρχουσυ'. 

AY. Ὅπως ἡ προφητευθεῖσα καινἡ Ἱερουσα.ημ, 
᾿Εχχ.1ησία τοῦ Σωτήῆρος ᾠκοδόμητο. 

2δ. Ἔκφρασις οἰκοδομῆς τοῦ παγαχίου μγήμα- 
τος. 

λε’. Ἔκφρασις αἱθρίου καὶ στοῶν. 


DE VITA CONSTANTINI LIB. Πι. 


1056 


À λς’. "Exoptcic τοῦ vaov. τῆς éxxAncíac τοίχων 


xal δωµατουργχίας, xáAAovc *6& xal xypvod- 


σεως. . 

λ. "Exogpacic OuxAoY στοῶν ἑκατέρωθεν,. καὶ 
πυ]ῶν ἁνατο.ικῶν τριῶγ. 

λη’. "Exgpacic ἡμισφαιρίου, καὶ κιόνων δώδελα, 
xal κρατήρων. 

λθ’. "Excpacic uecavAlov καὶ ἐξεδρῶν καὶ προ- 
πύιλω». 

p. Περὶ π.]ήθους ἀναθημάτων. 

μα. Περὶ οἱκοδομῆς éxxAncuov ἐν Βη0.4εὲμ, xal 
τῷ δρει τῶν ἐλαιῶν. 

μβ’. "Oc. 'EA£vn ἡ BactAlc, ἡ Κωγσταντίγου µή- 
tnp, εἰς εὐχὴ» παραγεγοµέγη, ταύτας ᾠκοδό- 
µησε». 

ΜΥ’. Ἔτι περὶ ἐχχ.1ησίας ἓν Βηθ.εέμ. 

«0. Περὶ µεγα.Ίοψυχίας καὶ εὐποιίας τῆς 'EAS- 


7ης. 
με’. "Οπως εὐΔαθῶς ἐν ταῖς ἐχκ.1ησίαις συν ήγετο 


B ἡ ἙἘ.ένη. 


µς’. "Οπως ὁγδοηκοντοῦτις οὖσα καὶ διαθεµένη , 
ἐτεἸεύτα. 

pO. "Όπως τὴν µητέρα Κωνσταντῖνος κατέθεεο, 
xal πρὸ τούτου xal ζωσαν ἑτίμησε»ν. 

py. Ὅπως ἐν Κωνσταντίνου πό.ει μαρτύρια μὲν 
ᾠχοδόμησε, πᾶσα» δὲ εἰδω.οΛλατρείαν περιεῖ- 
Ae». 

μθ’. Σταυροῦ σηµεῖον ἐν πα.ατίῳ, καὶ Aavi)A ὃν 
χρήναις. 

V'. "Uti xal àv Νιχκομηδείᾳ καὶ ἐν ἅ..Ίαις πό.εσ.ν' 
ᾠκοδόμησεν éxxAncíac. 

να’. "Occ καὶ ἐν τῇ Μαυρῇ προσέταξεν ἑχκ.ησίας 
γεγέσθαι. 

vP'. Κωνσταντίνου πρὸς Εὐσέδιον περὶ τῆς Μαυ- 


ρης. 
νΥ’. "Ort d Σωτὴρ ὤφθη αὐτόθι τῷ Αόέραάμ. 
vi, Εἰδωνῖείων xal ξοάνων παγταχοῦ xatdAv- 


σις. 
C νε. Περὶ τῆς &v Ἀντιοχείᾳ οἱκοδομηθείσης éxxAn- 


σίας. 

νς’. Τοῦ ἐν 'Agáxoic τῆς Φοιγίκης εἰδω-είου καὶ 
τῆς ἀχο.Ίασίας περιαίρεσις. 

vU ᾿Ασχ.ηπιοῦ τοῦ ἐν Αἱγαῖς κατά.Ίυσις. 

vn. Πώς οἱ "EAAnvec καταγγόντες τῶν εἰδώλων, 
ἐπέστρεφον εἰς θεογ)ωσίαν. 

νθ’. "Όπως ἐν 'HAlov πὀ.ει τὴν ᾽᾿Αϕροδίτην καθ- 
£i», ᾠκοδόμησε πρῶτος. 

E. Περὶ τῆς ἐν Ἀντιοχείᾳ δι Εὐστάθιον ταρα- 


γῆς. . 
ta^ ων σταντίνου πρὸς Ἀντιοχέας, μὴ ἀποσπᾳν 
Εὐσέδιον Καισαρείας, dAA' ἕτερον ζητῆσαι. 
λβ’. Κωνσταντίνου zpóc Εὐσέδιον, éxawovrtoc 
τὴν παραίτησι Ἀγτιοχείας. . 

ΕΥ. Κωνσταντίνου πρὸς τὴν σύνοδο», μὴ ἁπο- 
σπᾶσθαι Καισαρείας Εὐσέδιον. 

ζδ'. "Ὅπως τὰς αἱρέσεις ἐκτεμεῖν ἑσπούδασεγ. 

ξε’. Κωνσταντίνου διάταγμα πρὸς τοὺς αἱρετι- 
χκούς. . 

&c'. Περὶ ἀφαιρέσεως τόπων συγάξεων τῶν alps- 
τικῶν. 

EP. Ὅπως βιδΛίων ἀθεμίτων zap' αὐτοῖς εὗρε- 
θέγτων, πο.Ί.Ίοἱ τόν αἱρετικῶν εἰς τὴν xagoAt- 
κὴν Εκκλησίαν ὑπέστρεψαν. 


ἆ79-{80 CAPITULA LIDRI TERTII. 


— 


l. Comparatio pietatis Constantini cum iniquitate 
perseculorum. 

H. Rursus de pietate Constantini signum crucis libere 
profitentis. 

ll. De imagine Constantmni, cu: crux quidem super- 
posita erat, infra autem draco. 

". Rursus de controversiis in /Egyplo excitatis ab 

río. 
V. De dissensione οὐ [est»m Pascha. 
VI. Quomodo synodum Nice fieri jussit. 


VII. De universali concilio, ad quod ex omnibus pro- 
vinciis convenerunt episcopi. 
Vill. Quod, sicut in Actis apostolorum dicitur, ex 
variis genlibus convenerunt. . 
IX. De virtuie εἰ etate ducentorum quinquaginia 
episcoporum. 

X. Synodus habita in palatio, quo ingressus Constan- 
linus, cum episcopis resedit. 

XI. Silentium concilii, postquam Eusebius episcopus 
pauca quedam dixisset. 


4051 


XM. Constantini ad synodum oratio de pace. 

All. Quomodo episcopos inter se certantes ad. con- 
cordiam revocarit. : 

XIV. Concors Synodi sententia de fide et de Pascha. 

XV. Quomodo Constantinus vicennalibus suis episco- 
pos convivio exceperit. 

XVl. Munera episcopis donata, εἰ littere ad omnes 
scripta. 

XVII. Epistola Constantini ad Ecclesias de synodo 

icena., 

XVII. De consensu in celebratione festi paschalis, 
et contra Judaeos. 

XIX. Hortatio ut maximam. partem. orbis terrarum 
sequi velint, 

XX. Hortatio ut omnes decretis synodi assentiantur. 

XXI. Episcopis discessuris consilium dat ut concor- 
diam servent. 

XXli. Quomodo alios quidem hortatus sit, ad alios 
autem scripserit ; εἰ de pecuniarum divisione. 

. XXIll. Quomodo ad /Egypiios scripserit, eosque ud 

pacem hortatus sit. 

XXIV. Quomodo episcopis et plebibus religiosas lit- 
teras sayius scripsit. 

XXV. (Quomodo Hierosolymis in sancto Dominice 
resuirectionis loco templum exsirui precepit. 

2 XVI. Quomodo impii sepulerum Domini ruderibus 
et simulacris superpositis obtexerant. 

XXVil. Quomodo Constantinus delubri materiam 
ac rudera longissime projici mandavit. 

XXVII, Manifesiatio sanctissimi sepulcri. 

XXIX. Quomodo de construenda ecclesia ad presides 
εἰ ad Macarium episcopum litteras dedit. 

XXX. Coustantini ad Macarium epistola de αἁὶ- 
ficatione Martyrii Servatoris nostri. 

-: XXXI. Quod hanc edem maenium, columnarum, et 
marmorum venustate cateras ecclesias superare 
voluerit. 

XXXII. Ut de pulehritudine conche et de artificibus 
ac de materia Macarius ad presides scribat. 

XXXIII Quomodo Ecclesia Servatoris exstructa fuerit, 
a prophete novam Hierusalem apyellaveiant. 

XXXIV. Descriptio edifici sancti sepulcri. 

XXXV. Descriptio atrii et porticuum. 

XXXVI. Descriptio parietum tectique ,. et ornatus 
aique inauralionis ipsius basilice. 

XXXVII. Descriptio geminarum utrinque poriicuum, 
el trium poriurum orientalium, 

AXX VII. Descriptio hemispharii, ei duodecim co- 
luynnarum cum crateribus, 


CERE ου... 





EUSEDBII CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1052 


A XXXIX. Descriptio atrii, exhedrarum et vesHbu- 


lorum. 

XL. De numero donariorum. 

XLI. De «edificatione ecclesie apud,Bethlehem, εἰ in 
monte Olivarum. 

1 XLII. Quomodo Helena Augusta Constantini 
mater Bethlehem orandi causa projecta, has ecclesias 
edificavit. 

XLII. Rursus de ecclesia Bethlehemitica. 

XLIV. De maqnitudine animi et beneficentia Helena. 

XLV. Quomodo Helena in ecclesiis religiose versata 
sit, 

XLVI. Quomodo octogenaria, testamento facto,e vila 
decessit. 

XLVII. Quomodo Constantinus matrem deposuit, 
et qualiter illam coluit dum viveret. 

XLVIH. Quomodo Constantinopoli πιατιψτία con- 
struxit, cmnemque idolorum cultum abolevit. 

XLIX. Signum crucis in palatio, et imago Danielis 
in fontibus. 


B p. De ecclesiis quas Nicomedia et alibi exstruxit. 


Ll. Quod in Mambre ecclesiam cdificavit. 

Lil. Constantini epistola ad Eusebium de Mambre. 

Lil. Quod Servator noster ibidem visus est Abrahe. 

LIV. Fana et simulacra ubique diruta. 

LV. De basilica exstructa apud. Antiochiam. 

LVl. Eversio fani apud Aphaca in. Pluenice, et im- 

udicitie abolitio. 

Ι ΥΠ. Destructio templi Asculapii £gis. 

LVIil. Quomodo gentiles, damnatis simulacris, Deum 
agnoverunt. 

LIX. Quomodo apud Heliopolim destructo Veneris 
ano, primus ecclesiam consiruait. 

LX. De tumultu. Antiochie propter Eustathium ez«i- 
tato. 

LXI. Constantini epistola ad Antiochenos, ne Euse- 
bium Cesarea absiraherent, sed. ut alium. qua- 
rerent., 

ΧΙΙ. Imperatoris ad nos epistolu post repudiatum 
Antiochig episcopatum. 

LXIlI. Constantini epistola ad synodum, ne Eusebius 
Cesarea abstrahatur. 

LXIV. Quomodo liereses exscindere studuerit. 

LXV. Constantini constitutio adversus hereticos. 

LXVI. De tollendis conventicults nereticorum. 

LXVll. Quomodo ne[ariis libris apud hereticos re- 

peritis, plurimi eorum ad catholicum redierint Ec- 
clesiam. 





EYZEBIOY TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 


ΕΙΣ TON BION TOY ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ TOY ΒΑΣΙΛΕΩΣ 


AOTOZTI-. 


EUSEBII PAMPHILI 


DE VITA BEATISSIMI IMPERATORIS CONSTANTINI 


LIBER TERTIUS. 


{89 CAPUT I. 


Comparatio pietatis. Constantius cum iniquitate 
persecktorum. 


Hoc modo demon bonorum omnium inimicus, 
qui Ecclesiz felicitati semper iuvidere solet, pacis 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ A'. 


Σύγχρισις εὐσεθείας Κωνσταντίνου, καὶ τῆς τῶν 
διωχτῶν παρανοµίας. 


'O μὲν 08 µισόχαλος δαίµων ὣδέ πη τοῖς τῆς "Ex- 
χλησίας βασχαίνων χαλοῖς, χειμῶνας αὑτῇ xat τα 


1055 


DE ΤΙΤΑ CONSTANTINI LIB. lil, 


1054 


ραχὰς ἑμφυλίους, εἰρήνης 5v χαιρῷ xat piv Oupm- A ac Istitizse tempore tumultus et. intestina bella in ea 


δίας εἱἰργάζετο' χαὶ μὴν βασιλεὺς (16) θεῷ φί- 
Aog, τῶν αὑτῷ πρεπόντων οὐ χκατωλιγώρει, πάν- 
τα δὲ πράττων τἀναντία (17) τοῖς μικρὸν ἔμπρο- 
σθεν ὑπὸ τῆς τυραννιχῆς ὠμότητος τετολμηµένοις, 
παντὸς ἣν ἐχθροῦ xal πολεµίου χρείττων. Αὐτίκα δ' 
οὖν οἱ (1 1") θεοὺς τοὺς μὴ ὄντας παντοίαις ἀνάγχαις 
ἐθιάζοντυ σέθειν, τοῦ ὄντος ἀφεατῶτες, ὁ δ᾽ ὅτι 
μὴ εἰσὶν, ἔργοις xax λόγοις ἁπελέγχων, τὸν µόνον ὄντα 
παρεχάλει γνωρίζειν. Εἶθ᾽ οἱ μὲν βλασφήμοις τὸν 
Χριστὸν τοῦ Θεοῦ διεχλεύαζον φωναῖς, ὁ δὲ, ἐφ᾽ ᾧ 
μάλιστα οἱ ἄθεοι τὰς βλασφημίας ἑπέτεινον, ἐγρά- 
φετο φυλαχτῄριον (18), τῷ τοῦ πάθους σεμνυνόμενος 
τροπαἰψ' οἱ μὲν ἤλαννον, ἀοίχους χαὶ ἀνεστίους χαθ- 
εστῶντες τοὺς θεραπευτὰς τοῦ Χριστοῦ, ὁ δὲ &vexa- 
λείτο τοὺς πάντας. xai ταῖς οἰχείαις ἀπεδίδου 
ἑστίαις. Οἱ μὲν ἀτιμίαις περιέθαλλον, ὁ δὲ ἑντίμους 
καὶ ζηλωτοὺς καθίστη τοῖς ἅπασιν * ol. μὲν ἐδήμενον 
ἀδίχως, τῶν θεοσεθῶν ἀφαρπάζοντες τοὺς βίους, ὁ δὲ 
ἀπεδίδου, πλείστοις ἐπιδαφιλευόμενος χαρίσµασιν. 
Οἱ μὲν διατάγµασιν ἐγγράφοις τὰς χατὰ τῶν προ- 
ἐδρων ἐδημοσίευον συχοφαντίας (19), ὁ δὲ ἔμπαλιν, 


ἐπαίρων καὶ ἀννφῶν τῇ παρ αὐτῷ τιμῇ τοὺς ἄνδρας, 


προγράµµασι χαὶ νόµοις διαφανεστέρους ἐποίει. Ol 
μὲν ἐκ βάθρων τοὺς εὐχτηρίους οἴχους χαθῄρουν, 
ἄνωθεν ἐξ ὕψους χαταστρωννύντες εἰς ἔδαφος, ὁ δὲ 
τὰς οὖσας ὑφοῦσθαι καὶ χαινοτἐρας ἀνίστασθαι µεγα- 
λοπρεπῶς ἐξ αὐτῶν τῶν βασιλιχῶν θησαυρῶν ἔνομο- 
θέτει. Οἱ μὲν τὰ θεόπνευστα λόγια ἀφανη ποεῖσθαι 
πυρὶ φλεγέντα προσέταττον, ὁ δὲ καὶ ταῦτα πληθύ- 


νειν (20) Ex βασιλικῶν θησαυρῶν μεγαλοπρεπεῖ πα- C 


ρασχευῇ πολυπλασιαζόμενα ἑνομοθέτει. Οἱ μὲν συν 
όδους ἐπισχόπων μηδαμῆ μηδαμῶς τολμᾷν προσέτατ- 
τον ποιεῖσθαι, ὁ δὲ τοὺς ἐξ ἁπάντων τῶν ἐθνῶν παρ' 
ἑαυτῷ συνεχρότει, βασιλείων ^" εἴσω παρεῖναι, καὶ 
µέχρι τῶν ἑνδοτάτω χωρεῖν, ἑστίας τε xat τραπέζης 
βασιλικῆς χοινωνοὺς γενέσθαι ἡξίου. Οἱ μὲν ἑτίμων 
ἀναθήμασι τοὺς δαίμονας, 6 δὲ ἀπεγύμνου τὴν πλά- 
νην, τὴν ἄχρηστον τῶν ἀναθημάτων ὕλην τοῖς χρῆ- 
σθαι δυνατοῖς διηνεχῶς νέµων. Οἱ μὲν τοὺς νεὼς φι- 
λοτίμως χοσμεῖν ἐχέλευον, ὁ δὲ ἐχ. βάθρων καθῄρει 
τούτων αὐτῶν τὰ μάλιστα παρὰ τοῖς δεισιδαίµοσι 
πολλοῦ ἄξια. Οἱ μὲν τοὺς τοῦ θεοῦ δούλους αἰσχί- 
αταις ὑπέδαλλον τιµωρίαις, ὁ δὲ αὐτοὺς μὲν τοὺς 
ταῦτα δεδραχότας µετῄε:, σωφρονίζων τῇ πρεπούση 


D 
(16) Kal μὴν βασιλεύς. In Savilii libro legitur 


6 δὲ βασιλεύς. In veteribus autem. schedis utraque 
lectio habetur lioc modo, ὁ δὲ 65 xav μὴν βασι- 
λεύς, etc. 

(17) Vulg. πάντα zpátcov τἀναντία. |n Morzilib. 
^d marginem emendatur πάντα δὲ πράττων, nt in 
Fuk. et Savilii codd Paulo ante pro τῶν αὐτῷ 
£p037xÓvzuv, uterque codex et scheda Regix prz- 
ferunt τῶν αὐτῷ πρεπόντων. 

(173) Excidisse videtur μέν, sine quo locus clau- 
dicaret, Ep. 

(18) Ἐγράφετο gvAaxtiüpior. Positum. videtur 
pro ἐπεγράφετο, id est, tutelam. sibi ascivit. Quod 
si id verbum in. vulgata significatione suini. placet, 
id quoque ferri porest. Constantinus enitn. in basi 
Slate quam Roma post partam de Maxeutio vi- 


excitabat. Interim vero Deo charus imperator, qux 
sui officii erant minime neglexit, prorsus contraria 
jis quz tyrannica erudelitas paulo ante presum- 
pserat, agere studens. Eaque ratione cunctis bostibus 
atque inimicis superior fuit, Nam primum quidem 
illi a veri Dei cultu alieni, cunctos mortales ad [ο] 
sorum numinum cultum variis modis per vim adi- 
gebant. Hic vero deos illos neutiquam esse, tum 
verbis, tum reipsa convincens, universos ad ejus 
qui solus est Dens agnitionem bortatus est. Ad heec 
illi Christum Dei impiis vocibus deridebant: hie 
vero illud ipsum quod impii homines maledictis 
procipue incessebant, sslutis presidium esse scri- 
psit. Dorminicz passionis tropxo sese efferens, Illi 


B cultores Christi persequebantur, eosque domo 46 


penatibus exturbabant: hic cunctos ab exsilio re- 
vocavit, et domiciliis suis restituit. Illi eos notabant 
infamia, hic honoribus auxit, et felices ae beatos 
omnium judicio effecit. Illi Dei cultorum bona in- 
juste publicabant ac diripiebant : hic non solum 
ipsis bona sua restituit ; sed plurimis insuper he- 
neficiis affectos locupletavit. llli scriptis constitu 
tionibus calumuias adversus Ecclesiarum praesides 
divulgabant : hic contra eosdem viros extollens et 
honore afficiens, edictis ac legibus propositis, il- 
lustriores quam antea reddidit. Et illi quidem 
oratoria funditus evertebant, et ab ipsis culmi- 
nibus usque ad solum disjecta sternebant : hic 
{83 vero oratoria qux adhuc. superessent altius 
erigi, et nova magnifico cultu prolatis ex imperiali 
serario sumptibus exsirui pracepit. Illi oracula divi- 
nitus inspirata flammis aboleri jusserunt: hic saero- 
rum voluminum exemplaria sumptibus imperialis 
zrarii propagari, et magnifico apparatu decorari 
mandavit, Jubebaunt illi ne episcopi synodos con- 
gregare uspiam auderent : hic episcopos ex omni- 
bus provinciis ad se accersivit; nec modo intra 
palatium et in intimum usque cubiculum admisit , 
sed etiam mensa tectique participes esse voluit. llli 
dzmones donariis honorabant : hic eorum fraudes 
aperuit, et materiam ipsam donariorum nullis usi- 
bus dicatam, iis qui uti poterant perpetuo est dilar- 
gitus. Illi deorum templa magnifice ornari jube- 
bant : hié ea qus superstitiosis hominibus praecipuo 


ctoriam erexit, scribi 'jussit, hnjus siyni virtute 
urbem Komam a se liberatain fuisse. 

(19) Vulg. ταῖς κατὰ τῶν πρ. éónpocievor συκο- 
φαντίαις. Ratio syntaxis postulat ut legaunus, τὰς κατὰ 
τῶν προέδρων ἐδημοσίευον συχοφαντίας. Paulo post 
scribendum τῇ παρ' αὐτοῦ [τιμῇ, ut. habent codd. 
Fuk. et Savilij. 

(20) Ὁ δὲ καὶ ταῦτα π.Ιηθύνειν. ln libro Morsi 
adjecta sunt ad marginem b:ec verba, qua nos in 
Fuk., etiam et Savil. codd. reperimus, µεγαλοπρε- 
πεῖ παρασχευῇ πολυπλασιαζόµενα” quam scriplt- 
ram in interpretatione sua secutus est Cbristopbor- 
sonus. Certe Constantinus libros sacros qui eccle» 
siasticis usibus inserviebant, gemmis ac lapillis 
ornavit, ut docet Cedrenus in Chronico, ubi da 
Me!rodoro philosopho. 


1055 


EUSEBII CJESSARIENSIS 0ΡΡ. PARS I. — HISTORICA. 


1056 


lLionore colebantur, funditus subvertit. Illi Dei ser- A τοῦ Θεοῦ χολάσει (21), τῶν δ' ἁγίων μαρτύρων τοῦ θεοῦ 


vos ignomiuiosis poenis afficiebant : hic eos quidem 
qui ista adiniserant persecutus, debito affecit sup- 
plicio; sanctorum autem Dei martyrum memorias 
colere nunquam destitit. Illi divino cultui dicatos 
homines e palatio ejicicbant : hic. ejusmodi homi- 
"ibus precipue confisus est, quippe quos prz cz- 
teris omuibus benevolos fidosque.sibi esse intelli- 
geret. llli pecunie cogendz: supra modum avii , 
Tantalico cuidam affectui. animum suum mancipa- 
verant: hie regali magnificentia thesauros omnes 
recludens, liberali et generosa largitione eos disiri- 
buit. Denique illi quidem innumerabiles cades per- 
petrabant, ut interfectorum bona diriperent ac pu- 
blicarent : quandiu vero imperavit Constantinus , 


cunctis judicibus gladius otiosus semper atque in- B 


cruentus pependit : cum in omnibus provinciis po- 
puli simul] ac decuriones patria quadam potestate 
potius quam vi ac necessitate regerentur. Qux. si 
quis attentius consideraverit, merito dicturus est , 
novuni quoddam seculum tandem apparuisse sibi 


τὰς uvf gag τ'μῶν οὗ διελίµπανεν. Οἱ μὲν τῶν paot- 
λικῶν ἤλαυνον οἴχων τοὺς θεοσεθεῖς ἄνδρας, ὁ δὲ 
αὐτοῖς μάλιστα τούτοις διετέλει θαῤῥῶν, εὖνους 
αὐτῷ (39) xat π'στοὺς ἁπάντων μᾶλλον τούτους εἷ- 
ναι γινώσχων. OL μὲν χρημάτων ἅττους ὑπῆρχον, 
Τανταλείῳ τὴν Φυχὴν πάθει δεδουλωµένοι, ὁ δὲ βασι- 
λικῇ µεγαλοπρεπείᾳ πάντας ἀναπετάσας θησαυροὺς, 
πλουσίχ χαϊιμεγαλοφύχῳ δωρεᾷ τὰς μεταδόσεις ἐποιει- 
το. Οἱ μὲν µωρίους χατειργάζοντο φόνους, ἐφ᾽ ἁρ- 
may? χαὶ δημεύσει τῆς τῶν ἀναιρουμένων οὐσίας, 
Κωνσταντίνου δ ἐπὶ πάσῃ τῇ βασιλείᾳ, πᾶν ξίφος εἰς 
ἄχρηστον τοῖς διχασταῖς ἀπγώρητο, τῶν xav ἔθνος 
δῆμων τε χαὶ πολιτευτῶν (25) ἀνδρῶν πατρονοµον- 
µένων (94) μᾶλλον, f] ἐπ ἀνάγχαις ἀρχομένων. Eis 
& δὴ ἀποθλέφας εἶπεν ἄν τις εἰχότως, νεαρόν τινα 
xaX νευπαγῆ βίον (25) ἄρτι τότε φανῆναι δοχεῖν, ξένου 
φωτὸς ἀθρόου ix σχότους τῷ θνττῷ χαταλάμψφαντος 
γένει, θεοῦ τε τὸ πᾶν ἔργον εἶναι ὁμολογεῖν, τῆς τῶν 
ἀθέων 'πληθύος ἀντίπαλον τὸν θεοφιλή βασιλέα προ- 
θεθληµένου. 


videri , insolito lumine post diuturnas tenebras humano generi repente affulgente, totumque hoc D«i 
opus esse fatebitur, qui adversus illam impiorum multitudinem, hunc religiosum imperatorem velut 


a mulum opposuerit. 


ζβά CAPUT 1. 


BHursus de pietate. Constantini, signum crucis. libere 
profiteniis. 


Nam cum illi quidem tales exstitissent, quales 
nulli unquam visi fuerant, eaque adversus Eccle- 
siam adiniltere ausi fuissent, quze nemoeunquam ab 
ultima usque bominum memoria jfacta esse audi- 
erat, merito Deus inusitatum quoddam miraculum, 
Constantinum scilicet, in medium producens, ea per 
illum gessit, que nec auditu unquam accepta, nec 
oculis visa fuerant. Quod enim miraculum magis 
novum et inusitatum fuit, quam imperatoris nostri 
virtus, quem Dei sapientia humano generi donavit? 
Quippe ille cum omni fiducia ac libertate Christum 
Dei cunctis perpetuo przdicavit, nec salutari voca- 
bulo censeri erubuit, Verum ob cam rem sese ma- 
gnopere efferens, omnibus se noscendum exhibuit : 
dum nunc quidem salutari signo vultum consignat , 


(21) Tq πρεπούσῃ τοῦ Θεοῦ κο.άσει. Mallem 
piribere ἐχ θεοῦ κχολάσει, ut loqui solet Euse- 

ius. 

(22) Vulg. τοὺς εὔγους αὐτῷ. Delendus est arti- 
culus τούς. 

(25) Δήμων τε καὶ zoAwevcov. Hujus verbi sigui- 
ficationem non intellexit Cliristophorsonus, qui πολι- 
τευτάς cives vertil. Atqui πολιτευταί sunt decu- 
riones, ut jampridem notavi ad librum xxi Amm. 
Marcellini pag. 925, ex Artemidoro et Athanasio, 
Quibus addendus est locus Gregorii Naziauzeui in 
epistola 49 ad Olympium, πάντας πολίτας τε xal 
πολιτευτὰς xai ἀξιωματικούς, id est, universos cives 
et decuriones et honoratos. 

(24) Πατρονομουμένων, id est, paterno imperio 
regi. Ait igitur Constantini imperium ob clemen- 
tiam et mansuetudinem, prorsus simile fuisse pa- 
wis in fllios imperio * ita ut populi omnes ac de- 
curiones, non ví ac metu nt subditi, in officio con- 
Unerentur, sed sponte ob)sequerentur ut filii. {η 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ P'. 
"Ett περὶ τῆς εὑσεθείας Kwovocavtivov, ἐμταῤῥη- 
σιαζοµένου τῷ τοῦ σταυροῦ σημείφ. 

Ἐπειδὴ γὰρ οἱ μὲν, οἷοι µηδένες ἄλλοι πώποτ), 
ὤφθησαν, xaX οἷα μηδ ἐξ αἰῶνος ἀχοῃ παρείληπται, 
χατὰ τῆς Ἐκχλησίας τετολµήχασιν, εἰχότως ὁ cb; 
αὐτὸς, ξένον τι χρημα προστησάµενος, τὰ pilis ἀχοὮ 
γνωσθέντα, pfit ὄψει παραδοθέντα. δ.᾽ αὐτοῦ χατειρ- 
γάζετο. Καὶ τί νεώτερον (26) ἦν τὸ θαῦμα τῆς βα- 
σιλέως ἀρετῆς, Ex Θεοῦ σοφίας τῷ θνητῷ γένει δεδω- 
ρηµένον; Τοιγάρτοι τὸν Χριστὸν τοῦ θεοῦ σὺν παῤ- 
ῥησίᾳ τῇ πάσῃ πρεσθεύων εἰς πάντας διἑτέλει, μὴ 
ἐγχαλυπτόμενος τὴν σωτήριον ἐπηγορίαν * σεµνολο- 
γούμενος ὃ) ἐπὶ τῷ πράγματι, φανερὸν ἑαυτὸν χαθ- 
(ovn, vov μὲν τὸ πρόσωπον τῷ σωτηρίῳ χατασφρα- 
γιζόµενος σηµείῳ, νῦν δ᾽ ἑναθρυνόμενος τῷ νικητικῷ 
τροπαίῳ. 


nunc triumphali gloriatur tropao. 


D codice Εικ. pro ἐπ᾽ ἀνάγχαις legitur ὑπ' ἀνάγχτς. 


(25; Neozaym βίον. Feliciter mihi vertisse videor 
novum seculum, Sic in nummis Philippi seculum 
novum dicitur. Veteres Etrusci aiebant unum- 
quodque s:culum a diis definitum esse certo anno- 
rum modo : qui postquam finitus sit, tum a diis 
portesta e terra seu caelitus mitti, quibus signiflce- 
tur seculum novum inchoari. Et homines nasci qui 
novis moribus atque institutis utantur, et qui vel 
phis vel minus chari sint diis imzaortalibus, []εο 
signa Etrusci diligenter notata habebant in ritua- 
libus iibris, ut scripsit Plutarchus in Sulla. et Cen- 
sorinus in c. 17 De die natali. Verba Plutarchi 
sunt : E'vat μὲν rip αὐτῶν ὀκτὼ τὰ σύμπαντα γένη, 
διαφέροντα τοῖς βίοις καὶ τοῖς ἤθεσι δι’ ἀλλήλων 
ἑχάστῳ δὲ ἀφωρίσθαι χρόνῳ ἀριθμὸν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ, 
συµπεραινόμενον ἐνιαυτοῦ μεγάλου περιόδῳ, elc., 
ubt ἐνιαντὸς μέγας sseculum est. 

(26) Vulg. Kai τι veocepor. Scribendum est per 
interrogationem χαὶ τί νεώτερον; 


1031 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ I". 


Περὶ εἰκόγος αὐτοῦ, év 3 ὑπερέκειτο μὲν ὁ σταυ- 
póc, πέπ.Ίηκτο δὲ χάτω ὁ δράχων. 


'O μὲν δὴ καὶ £y. γραφῆς ὑψηλοτάτῳ πίναχι πρὸ 
τῶν βασιλικῶν προθύρων ἀναχειμένῳ, τοῖς πάντων 
ὀφθαλμοῖς ὁρᾶσθαι προὐτίθει, τὸ μὲν σωτηριον ὑπερ- 
κχεέµενον τῆς αὐτοῦ χεφαλῆς τῇ γραφῇ παραδοὺς, τὸν 
δὲ ἐχθρὸν xal πολέμιον θῆρα, τὸν τὴν Ἐκχχλησίαν τοῦ 
θεοῦ διὰ τῆς τῶν ἀθέων πολιορχήσαντα τυραννίδος, 
xatà βυθοῦ φερόμενον ποιῄσας ἓν δράχοντος µορφῇ. 
Δράχοντα γὰρ αὐτὸν χαὶ σχολιὸν ὄφιν ἓν προφητῶν 
θεοῦ βίθλοις ἀνηγόρευε τὰ λόγια. Διὸ χαὶ βασιλεὺς 
»Tb τοῖς αὑτοῦ xal τῶν αὑτοῦ ποσὶ, βέλει πεπαρµέ- 
ον χατὰ µέσου τοῦ χύτους, βυθοῖς τε θαλάσσης ἀπεῤ- 
ῥιμμένον, διὰ τῆς χηροχύτου ΥραφΏς ἑδείχνυ τοῖς 


DE VITÀ CONSTANTINI LIB. lil. 


1058 


CAPUT Ill. 


De imagine Constantini, cui cruz quidem superposita 
erat, infra autem draco. 


Quin etiam in sublimi quadam tabula ante vesti- 
bulum palatii posita, cunctis spectandum propo- 
suit, salutare quidem signum capiti suo superpo- 
situm : infra vero hostem illum et inimicum ge- 
neris humani, qui impiorum tyrannorum opera 
Ecclesiam Dei oppugnaverat, sub draconis forina in 
preceps ruentem. Quippe divina oracula in prophe- 
tarum libris, draconem illum et sinuosum serpen- 
tem appellarunt. Idcirco imperator draconem telís 
per medium ventrein coufixum, et in profundos ma- 
ris gurgites projectum, sub suis suorumque libero- 
rum pedibus cera igue resoluta depingi proponi- 


πᾶσι τὸν δράκοντα, ὧδέ πη τὸν ἀφανῆ τοῦ τῶν ἀνθρώ- B que omnibus voluit, hoc videlicet modo designans 


πων Yévoug πολέμιον αἰνιττόμενος, ὃν xal δυνάµει 
τοῦ ὑπὲρ χεφαλΏῆς ἀναχειμένου σωτηρίου τροπαίου, 
χατὰ βυθῶν ἀπωλείας χεχωρηχέναι ἐδήλου. ᾽Αλλὰ 
ταῦτα μὲν ἄνθει χρωμάτων ἠνίττετο διὰ τῖς εἰχόνος 
ἐμὲ δὲ θαῦμα τῆς τοῦ βασιλέως κατεῖχε µεγαλο- 
νοίας, ὡς ἐμπνεύσει θείᾳ ταῦτα διετύπου, & δῆ φωναὶ 
προφητῶν ὧδέ που περὶ τοῦδε τοῦ θηρὸς ἐδόων, Em- 
άξειν τὸν θεὺν, λέγουσαι, τὴν µάχαιραν τὴν µεγά- 
ην xal φοθερὰν, ἐπὶ τὸν δράχοντα τὸν boi τὸν φεύ- 
ἵοντα, xaX ἀνελεῖν τὸν δράχοντα τὸν ἐν τῇ θαλάσσῃ. 
Εἰχόνας δη τούτων διετύπου βασιλεὺς, ἀληθῶς ἑντι- 
ὑεὶς μιμήματα τῇ σχιαγραφία. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Δ’. 

Ἔτι περὶ τῶν διὰ "Άρειον ἐν Αἰγύπτῳ ζητημάτων. 

Ταῦτα μὲν οὖν αὐτῷ χαταθυµίως συνετελεῖτο" τὰ 
δέ γε τῆς τοῦ φθόνου βασχανίας, δεινῶς τὰς χατὰ τὴν 
Αλεξάνδρειαν Ἐκκλησίας τοῦ θεοῦ συνταράττοντα, 
xai τὸ θηθαίΐων τε xai Αἱγυπτίων σχισματιχὸν xa- 
«bv (27), οὐ σμικρῶς αὐτὸν ἐχίνει, προσρηγνυµένων 
καθ’ ἑχάστην πόλιν ἐπισχόπων ἐπισχόποις, δβµων τε 
δήµοις ἐπανισταμένων, xai μονονουχὶ Συμπληγάδων 
(28) χαταχοπτόντων ἀλλήλους, ὥστ' Ίδη φρενῶν Ex- 
στάσει τοὺς ἀπεγνωσμένους ἀνοσίοις ἐγχειρεῖν, xal 


ταῖς βασιλέως τολμᾷν ἐννθρίζειν εἰχόσιν ' οὐ μὴν ' 


ὥστ᾽ εἰς ὀργὴν ἐγείρειν τὸν βασιλέα μᾶλλον, 1) πρὸς 
πόνον φυχΏς, ὑπεραλγοῦντα τῆς τῶν φρενοθλαθῶν 
ἀπονοίας. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε’, 
Περὶ τῆς διὰ τὸ Πάσχα διχονοίας 
Προῦπηργχε δ᾽ ἄρα xai ἄλλη τις τούτων προτέρα 
νόσος ἀργαλεωτάτη Ex μαχροῦ διενοχλοῦσα (29), ἡ 
τῆς σωτηρίου ἑορτῆς διαφωνία" τῶν μὲν ἔπεασθαι δεῖν 
τῇ Ἰουδαίων συνηθείᾳ φασχόντων, τῶν δὲ, προσήχειν 
τὴν ἀχριθῃ τοῦ χαιροὺῦ παραφυλάττειν (pav, μηδὲ 


(21) Kal τὸ Θηέαίων τε xal Αἱγυπτίων σχισµα- 
τικὸν χακόν. Schisma  Meletianorum intelligit. 
/Egyptus enim tunc temporis duplici morbo labo- 
rabat, Ariana scilicet liz»resi et Meletii scliisma'e, 

(28) Vulg., Συμπ.1ηγάσι. Codex Fuk. liabet Zup- 


occultum humani generis hostem, quem salutaris 
illius tropzi quod capiti ipsius superpositum erat, 
vi at potentia in exitii barathrum detrusum esse 
significabat. Atque hoc quidem imago variis colo- 
ribus depicta, tacite indicabat. Mihi vero eximiam 
imperatoris intelligentiam mirari subit, qui divino 
quodam afflatu impulsus, ea pingendo expressit , 
quz prophetarum vocibus de 485 bestia illa multo 
aute prz::dicta. fuerant : Deum scilicet. machzram 
ingentem et terribilem adacturum esse in draco- 
nem serpenlemque fugientem , et occisurum esse 
draconem qui est in mari. Horum igitur figuram 
expressit imperator, rem ipsam pictura prorsus 
imitatus. 
CAPUT IV. 

Rursus de controversiis in Egypto excitatis ab Ario. 

Et hzc quidem ille libenti animo perficiebat. Ve- 
rum livor invidi qui ecclesias Dei in urbe Alexan- 
dria etiamtum conturbabat, et Theb:orum atqua 
AEgyptiorum pestilens schisma, non mediocriter 
animum ipsius angebant : quippe cum per singulas 
urles episcopi adversus episcopos conflictareutur ; 
et populi adversus populos insurgerent , ac mutuis 
se vulneribus instar Symplegadum collisi concide- 
rent , adeo ut furore tandem ac desperatjone acti , 
impia quadam admiuere, ipsasque imperatoris ima- 
gines violare ausi sint. Verum hxc non tam ad ira- 
cundiam principem excitare, quam moestitja ani. 


p mum ejus afficere potuerunt ; quippe qui perdito- 


rum hominum amentiam niaguopere deploraret. 
CAPUT V. 
De dissensione ob (esitum Pascha. 

Alius quoque his antiquior suberat morbus longe 
gravissimus, qui Ecclesias jampridem infestabat ; 
dissensio scilicet de salutari festo. Quippe alii cou- 
suetudinem Judaorum sequi oportere asserebant : 
alii tempus ipsum accurate observandum esse aie- 


πληγάδων, quomodo etiam Turnebus ad oram sui 
codicis emendarat. 

(29) Ἐκ μακροῦ ÓOirvoyJovca. Wectius meo 
quidem — judicio legeretur ἐχ μαχροῦ δὴ &w- 
χλουσα. 


1053 


lica gratia hac etiam in parte alieni essent. Itaque 
cum omnes ubique populi jamdudum inter se dis- 
giderent, et sacri religionis nostra ritus conturba- 
rentur (quippe in uno eodernque festo temporis di- 
versitas maximum discidium inter feriantes exci- 
tabat, cum hi jejuniis et erumnis seipsos attererent, 
illi otio ac lztitize indulgerent), mortalium quidem 
nemo erat, qui liuic malo remedium posset adhi- 
bere , cum utrinque inter dissentientes velut :quata 
lance controversia penderet. Soli omnipotenti 
Deo perfacile erat istis malis mederi; unus porro 
in terris exstabat Constantinus, 486 qui ad hxc 
bona perficienda idoneus Dei minister esse videre- 
tur. Qui posteaquam hzc qux modo dixi auditione 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 
baut, nec errantibus assentiendum, qui ab evange- A πλανωμένοις ἔπεσθαι τοῖς τῆς eoa (ελικῆς ἀλλοτρίοις 


1060 


χάριτος. Κάν τούτῳ τοιγαροῦν (30, μαχροῖς ἤδη χρό- 
νοις τῶν- ἁπανταχοῦ λαῶν διενηνεγµένων, θεσμῶν τε 
θείων συγχεοµένων, ὡς ἐπὶ μιᾶς xal τῖς αὐτῆς ἑορ- 
τῆς τὴν τοῦ καιροῦ παρατροπἣν µεγίστην διάστασιν 
ἐμποιεῖν τοῖς τὴν ἑορτὴν ἄγουσι, τῶν μὲν ἀσιτίαις xal 
χαχοπαθείαις ἑνασχουμένων, τῶν δ' ἀνέσει τὴν σχο- 
λην ἀνατιθέντων, οὐδεὶς οἷός τε ἣν ἀνθρώπων θερα- 
πείαν εὕρασθαι τοῦ χαχοῦ, ἰσοστασίου τῆς ἔριδος (91) 
τοῖς διεστῶσιν ὑπαρχούσης * µόνῳ δ᾽ ἄρα τῷ παντο- 
δυνάµῳ Oc xal ταῦτ ἰᾶσθαι ῥάδιον ἦν, ἀγαθῶν δ' 
ὑπηρέτης αὐτῷ μόνος τῶν ἐπὶ γῆς χατεφαίνετο Κων- 
σταντῖνος * ὃς ἐπειδὴ τὴν τῶν λεχθέντων διέγνω 
&xohv, τό τε χαταπεμφθὲν αὐτῷ γράμμα τοῖς χατὰ 
τὴν ᾿Αλεξάνδρειαν ἄπραχτον ἑώρα, τότε αὑτὸς ἑαυ- 


accepit, et litteris quas ad Alexandrinos miserat ni- B τοῦ τὴν διάνοιαν ἀναχινήσας, ἄλλον τουτονὶ χαταγω- 


hil se profecisse cognovit , mentis suz solertiam 
ipse excitans, novum sibi bellum adversus invisi- 
bilein hostem Ecclesie statum perturbantem, con- 
ficiendum esse dixit. 
CAPUT VI. 
Quomodo synodum Nicea fieri jussit. 

Mox velut divinam quamdam pbalangem adversus 
eum instruens, generalem synodum convocavit; ho- 
norificis litteris episcopos undique invitans, ut quan- 
tocius adessent, Nec vero simplex ac nuda erát jus- 
sio : sed przierea multum ad hoc opus contulit 
imperatoris beniguitas, qui aliis quidem cursus pu- 
blici copiam przbuit, aliis vero jumentorum usum 
abunde subministravit, Quin etiam sedes huic synodo 
convenientissima assignata est, urbs quz a victoria 
nomen habet Nicza, in Bithynia sita. Perlato igi- 
tur in omnes provincias imperatoris precepto, sta- 
tim cuncti. velut ex transenna emissi, summa cuin 
alacritate advolarunt. Alliciebat scilicet eos spes 
bonorum, et przsentis pacis opportunitas ; novi de- 
nique miraculi, tanti nimirum imperatoris, specta- 
culum. Posteaquam in unum convenere, Dei opus 
esse id quod gerebatur apparuit. Nam qui non modo 
apimis, verum etiam corporibus et regionibus ac 
locis et provinciis longissime inter se dissiti eraut, 


νιεῖσθαι δεῖν ἔφη τὸν χατὰ τοῦ ταράττοντος τὴν "Ex- 
Χλησίαν ἀφανοῦς ἐχθροῦ πόλεμον. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ G*. 

Ὅπως σύνοδον ἐν Niuxalg γενέσθαι προσέταξεν. 

Εἴθ᾽ ὥσπερ ἐπιστρατεύων αὐτῷ, Θεοῦ φάλαγγα 
σύνοδον οἰχουμενιχὴν συνεχρότει, σπεύδειν ἁπαντα- 
χόθεν τοὺς ἐπισχόπους γράµµασι τιμητικοῖς Tpoxa- 
λούμενος. Οὐκ ἣν 0' ἁπλοῦν τὸ ἐπίταγμα, συνῄργει 
δὲ καὶ αὑτῇ πράξει τὺ βασιλέως νεῦμα, οἷς μὲν ἐξου- 
clay δημοσίου παρέχον δρόµου (32), οἷς δὲ νωτοφόρων 
ὑπηρεσίας ἀφθόνους" ὥριστο δὲ xoi πόλις ἑωπρέ- 
πουσα τῇ συνόδῳ, νίκης ἐπώνυμος, χατὰ τὸ Βιθυνῶν 


C ἔθνος, ἡ Νίκαια. Ὡς οὖν ἐφοίτα πανταχοῦ τὸ παρἀγ- 


Ύελμα, οἷά τινος ἀπὺ νύσσης οἱ πάντες ἔθεον σὺν 
Ἄροθυμίᾳ πάσῃ * εἴλχε γὰρ αὐτοὺς ἀγαθῶν ἐλπὶς, f 
τε τῆς εἰρήνης µετουσία, τοῦ τε ξένου θαύματος, τῆς 
τοῦ τοσούτου βασιλέως ὄφεως, ἡ θέα. Ἐπειδὴ οὖν 
συνΏλθον οἱ πάντες, ἔργον ἤδη Θεοῦ τὸ πραττόµενον 
ἐθεωρεῖτο. Οἱ γὰρ μὴ µόνον ψυχαῖς, ἀλλὰ xoi 
σώικασι xat χώραις, xal τόποις xal ἔθνεσι ποῤῥωτάτω 
διεστῶτες ἀλλήλων, ὁμοῦ συνήγοντο: xal µία τοὺς 
πάντας ὑπεδέχετο πόλις, οἷόν τινα µέγιστον ἱερέων 
στέφανον, ἐξ ὡραίων ἀνθέων καταπεποιχιλµένον 


tunc in unum congregali cernebantur : et velut maximam quamdam sacerdotum coronam ex pulcher- 
rimis floribus contextam , una cunctos civitas capiebat. 


CAPUT ΥΠ. 


De universali concilio, ad quod ez omnibus provinciis 
convenerunt episcopi. 


Etenim ex omnibus Ecclesiis quz: universam Eu- 
ropam, Africam atque Asiam impleverant , ii qui 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Z'. 


Περὶ οἰκουμεγικῆς συνόδου, εἰς ἣν ἓκ πάντων 
ἐθνῶν παρῆσα» ἐπίσχοποι. 


Tov γοῦν Ἐχχλησιῶν ἁπασῶν, ai τὴν Εὐρώπνν 
ἅπασαν, Λιθύην τε xal τὴν ᾿Ασίαν ἐπλήρουν , ὁμοῦ 


(90) Κάν τούτῳ τοιγαροῦν. IMic locus prava. in- D ἔριδα hoc loco dixit Eusebius, id est, paribus utrin- 


terpunctioue corruptus est. Scribo igitur : τοῖς τῆς 
εὐαγγελικῆς ἀλλοτρίοις χάριτος x&v τούτῳ, elc. Ait 
Eusebius Judzos tum in aliis. rebus ab Evangelii 
ratia alienos esse, tum in hac potissimum quod 
ascha ex Mosaica consuetudine adhuc celebrent, 
non juxta Evangelii veritatem. Confirmat autem 
emendationem nostram Constantinus in epistola ad 
Ecclesias, cujus verba referuntur infra in c. 11: Ἑκεῖ- 
δεν οὖν τοίνυν x&y τούτῳ τῷ μέρει vh V ἀλήθειαν οὐχ) 
σιν. 
P 81) Ἱσοστασίου τῆς ἔριδος. Graci ἱσοστάσιον 
µάχην dicunt, quoties ità pugnatum est, οἱ neutra 
pars victoriam retulerit. Eodem sensu ἰσοστάσ.ον 


que momentis libratam controversiam, Non rectc 
igitur Christophorsonus ita. vertit : Prasertim 
cum controversia dissidenlium animos ex a'quo 
exagitaret.. 

(32) Δημοσίου,.. δρόμου. Mirum est quod Euse- 
bius hoc loco tà νωτοφόρα distinguit a publico 
cursu. Sed responderi potest, Eusebium, nomine 
publici cursus iutellexisse venicula. Atque ita acce- 
pit Nicephorus in lib. vii, cap. 44. Aliis igitur 
episcopis vehicula przberi jussit Constantinus, aliis 
equos publicos quibus veherentur ad concilium 
profecturi. ] 


1061 


DE VITA CONSTANTINI LIB. ΠΠ. 


-———— -—m Prem .. 


1001 


cuvijxto τῶν τοῦ Θεοῦ λειτουργῶν τὰ ἀχροθίνια, eic A inter Dei ministros principem locum obtinebant, si- 


τ' οἶχος εὐχτήριος (55), ὥσπερ Ex θεοῦ πλατυνόμε- 
voc, ἔνδον ἐχώρει χατὰ τὸ αὐτὸ Σύρους ἅμα xaX Κίλι- 
xa« , Φοίνικάς τε χαὶ ᾿Αραθίους, xaX Παλαιστινοὺς, 
xdY ἐπὶ τούτοις Αἰγυπτίους, Θηθαίΐους, Λίδυας, τούς 
v Ex µέσης τῶν ποταμῶν ὁρμωμένους ' Ίδη δὲ xol 
Πέρσης ἐπίάκοπος τῇ συνόδῳ παρῆν, οὐδὲ Σχύθης (54) 
ἀπελιμπάνετο τῆς χορείας, Πόντος τε χαὶ Γαλατία 
καὶ Παμφυλία, Καππαδοχἰα τε xal ᾿Ασία χαὶ Φρυγία 
τοὺς παρ᾽ αὑταῖς παρεῖχον ἐχχρίτους * ἀλλὰ χαὶ θρᾷ- 
χες xai Μακεδόνες, Αχαιοί τε χαὶ Ἠπειρῶται, τού- 
των ϐ) οἱ ἔτι ποῤῥωτάτω οἰχοῦντες, ἀπήντων 
αὐτῶν τε Σπάνων ὁ πἀνυ βοώμενος, εἷς ἦν τοῖς πολ- 
"λοῖς ἅμα συνεδρεύων τῆς δὲ γε βασιλενούσης πό- 
λεως (33) ὁ μὲν προεστὼς ὑστέρει διὰ γῆρας, πρεσθύ- 
τεροι δ αὑτοῦ παρόντες τὴν αὐτοῦ τάξιν ἐπλήρουν. 
Τοιοῦτον µόνος ἐξ αἰῶνος (26) eI; βασιλεὺς Κωνσταν- 
τἷνος Χριστῷ στέφανον δεσμῷ συνάψας εἰρήνης, τῷ 
αὑτοῦ ΣωτΏρι τῆς xav' ἐχθρῶν xal πολεμίων νίχης 
θεοπρεπὲς ἀνετίθει χαριστήριον, εἰκόνα χορείας ἀπο- 
στολιχῆς ταύτην χαθ᾽ ἡμᾶς συστησάµενος 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ H'. 


"Οτιιὼς ἐν ταῖς Πράξεσι τῶν ἁποστόλων, ἐκ δια- 
φόρων cvurn.A0or ἐθνῶν. 


Ἐπεὶ xal κατ ἐχείνους συνῆχθαι λόγος ἀπὸ παντὸς 
ἔθνους τῶν ὑπὸ τὸν οὐὑρανὸν ἄνδρας εὐλαθεῖς * Ev οἷς 
ἐτύγχανον Πάρθοι χαὶ Μήδοι χαὶ Ἐλαμῖται, xat οἱ 
χατοιχοῦντες τὴν Μεσοποταµίαν, Ἰουδαίαν τε xa 
Καππαδοχίαν, Πόντον xai τὴν Λσίαν, Φρυγίαν τε 
xai Παμφυλίαν, Αἴγυπτον xal τὰ µέρη τῆς Λιθύης 
τῆς κατὰ Κυρήνην, of v' ἐπιδημοῦντες ᾿Ῥωμαῖοι, 
Ἰουδαῖοί τε καὶ προσήλυτοι, Κρῆτες xai "Apa6ee * 
πλὴν ὅσον ἐχείνοις ὑστέρει, τὸ ui Ex θεοῦ λειτουρ- 
γῶν συνεστάναι τοὺς πάντας ' ἐπὶ δὲ τῆς παρούσης 
χορείας, ἐπισχόπων μὲν πληθὺς fv, πεντήχοντα xat 
διαχοσίων (57) ἀριθμὸν ὑπεραχοντίζουσα, ἑπομένων 


(53) Vulg. εἶτ᾽ οἶκος εὐκτήριος. Lego εἷς τε οἴχος 
ex Gelasio Cyziceno et Nicephoro et Socrate in 
libro 1. 

(94) Οὐδὲ Σκύθης. Scythas pro Gothis posuit. 
Sie enim eos Greci vocare solent, ut Libanius, 
Thewmistius, Eunapius. et ipse Eusebius in libro 1 
De vita Consiantini, cap. 4. . 

($5) Τῆς δὲ ve βασιΆενούσης πόλεως. Gelasius 
Cyzicenus episcopum urbis Constantinopolitanze 
his verbis designari credidit. Quem secutus est 


mul convenere, unaque ades sacra velut Dei nutu 
dilatata, Syros simul et Cilicas, Phoenices et Ara» 
bes et Palaestinos, ZEgyptios preterea, Thebzos 96 
Libyas, aliosque ex Mesopotamia advenientes, am- 
bitu suo complexa est. Quidam etiam ex Perside 
episcopus synodo interfuit : $687 nec vel Scytba 
abfuit ab hoc choro. Pontus item, Galatia, Pam- 
puylia et Cappadocia , Asia quoque et Phrygia le- 
clissimum quemque ex suis praebuere. Thraces quin- 
eiiam, Macedones, Achivi et EpiroGe, et qui lon- 
gissimo intervallo ultra hos positi sunt, nihiloml- 
nus adfuere. Àb ipsa quoque Hispania vir ille multo 
omnium sermone celebratus, una cum reliquis aliis, 
consedit. Aberat quidem regie urbis antistes ob 


B senilem αἰδίθω : sed przsto erant presbyteri qui 


e 


eiiam Nicetas in Thesauro orthodoxe fidei, libro v, e 


eap. 6, his verbis : « Eusebius autem Pamphili 
lib. ii Devita Constantini imp. Constantinopolita- 
uum quidem pontificem a synodo abfuisse scribit 
ropter senium, Δἱ nomen ejus supprimit : cujus 
fuco presbyteri quidam comparuer;nt. AL vero ex 
synodi Actis constat Metrophanem  Coustantinopo- 
leos id temporis episcopum fuisse, » etc. Ita etiam 
Epiphanius scholasticus in libro n Historie Tripar- 
tig. Verum hzc explicatio ferri non potest. Non- 
dum enim dedicata fuerat Constantinopolis, nec 
regis urbis vocabulo decorata, cum synodus con- 
gregata est in urbe Nicza. ltaque πο Eusebii 
verba de episcopo urbis Rom: necessario intelli- 
genda sunt. Quod confirmat Sozomenus in libro I, 
cap. 16, apud quem Julii nomen pro Silvestro per- 
peram irrepsit; οἱ Theodoretus lib. 1, cap. 7. 


vices ejus implerent. Hujusmodi coronam pacis 
vinculo consertam et connexam, solus ab omni :evo 
imperator Constantinus velut divinum grati animi 
monumentum pro victoriis quas de hostibus et ini- 
micis retulerat, Christo Servatori suo dedicavit : 
hoc amplissimo ccu, tanquam imagine quadam 
apostolici chori, nostris temporibus convocato. 
CAPUT VIII. 


Quod sicut in. Actis apostolorum dicitur, ex variis 
gentibus convenerunt. 


Siquidem el apostolorum temporibus viri reli- 
giosi ex omni natione quas sub ccelo est, in unum 
convenisse dicuntur, Inter quos erant Parthi, Me- 
di, Elamitz, et qui habitant Mesopotamiam, Ju- 
dzam, et Cappadociam, Pontum, Asiam, et Phry- 
giam ac Pamphyliam, Agyptum et partes Libyae 
qu est juxta Cyrenem: advenz quoque Romani, 
Judzi et proselyti, Cretenses et Arabes. Verum 
apud istos quidem lioc minus fuit, quod non omues 
erant Dei ministri qui convenerant. In presenti 
autem choro episcopi quidem supra ducentos et 
quinquaginta adfuerunt; presbyterorum vero qui 


(56) Vulg. µόνον ἐξ αἰῶνος. Sic etiam legitur apud 
Socratem. Malin. tamen legere μόνος, ut habent 
Gelasius ac Nicephorus. Atque ita in Socrate le- 
git Epiphanius scholasticus. Quod autem sequitur 
εἷς, neminem turbare debet. Sic enim Eusebius, 
infra cap. 26, simul ponit μόνος εἷς. 

6 Πεγτήκογτα καὶ διακοσίων. Apud Socratem 
in lib. 1, ubi hic Eusebii locus refertur, legitur τριᾶ- 


D χοσἰων. De numero episcoporum qui Niczns syn- 


odo interfuerunt, nou convenit inter antiquos. 
Eusebius quidem hoc loco duceutos et quinqua- 
ginta fuisse scribit. Eustathius vero Antiochenus 
episcopus in homilia de verbis illis qua in Prover- 
biis Salomonis leguntur, Dominus creavit me, du- 
centos circiter ac septuaginta illos fuisse dicit; 
neque enim 5e accurale eorum numerum sub- 
duxisse, Verum consiantior fama est et recentio- 
rum oiunium consensu firinata, trecentos et octode- 
cim episcopos in illa synodo cousedisse. Sic ex an- 
ljquis Athanasius in epistola ad Africanos episcopos 
non procul ab initio, IMHilarius in libro Contra Con- 
stantium, Hieronymus in Chronico, et Kufinus. 
Athanasius in Epistola de synodi Niczn decretis, 
ait episcopos qui Nice convenerunt, fuisse plus 
miuus treceutos. 


1065 


EUSEBII CIJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


nmm ος. 


1061 


eos comitati sunt, diaconorum, acolythorum alio- A δὲ τούτοις πρεσθυτέρων xot διαχόνων, ἀχολούθω» τὲ 


rumque complurium numerus iniri vix potest, 


CAPUT IX. 


De viriute εἰ etate ducentorum | quinquaginta 
episcoporum. 


Porro ex his Dei ministris, alii sermone sapien- 
tige, alii gravitate viti» et laborum tolerantia emi- 
Rebant: alii modestia et comitate morum erant 
ornati, Ac nonnulli quidem eorum ob provectam 
:elatein maximo in honore erant : nonnulli et cor- 
poris et animi juvenili vigore enitebant. Quidam 
nuper admodum A488 ministerii sul stadium eraut 
ingressi. Quibus omnibus quotidie annonas copiose 
praeberi imperator mandaverat. 

CAPUT X. 


Synodus habita in palatio, quo ingressus Constan- 
tinus cum episcopis resedit. 


Ceterum die concilio constituta, qua contro- 
versias dirimi oporteret, cum singuli presto essent 
ex quibus synodus constabat, in ipsa media cde 
palatii, quz reliquas omnes amplitudine superare 
videbatur, plurimis sedilibus ad utrumque sedis 
latus ordine dispositis, omnes qui accersiti fue- 
rant introgressi, suo quisque loco consedere. Post- 
quam universa synodus cum decenti modestia re- 
sedit, omnes primum conticuere, imperaloris pro- 
cessum exspectantes. Mox unus ex proximis im- 
peratoris, deinde alter ac tertius ingreditur. Prz- 


mw Vulg., dxoAoü0uv δὲ zAsictuv ὅσων & C 


per. Scribendum est ἀχολούθων τε πλείστων 
ὅσων ἑτέρων ex Socrale in libro 1, cap. 5, et Gelasio 
ac Nicephoro. In Fuk. codd. et Savilii legitur &xo- 
λούθων τε πλείστων, et post vocem πλείστων 
apponuilur media distinctio ia omuibus scriptis 
exemplaribus. 

(359) Τῶν δὲ τοῦ θεοῦ Aztovprow. Ab iis verbis 

capul exorsus sum, secutus auctoritatem codd. 
Megii, et Fuk., quibus consentiunt. schede ve- 
teres. : 
(40)0i δὲ τῷ µέσῳ vcpóxq« κατεκοσμοῦγτο. Multi- 
plex hujus loci seusus esse potest. Nam µέσος 
τρόπος sumi potesl pro modestia el comitate mo- 
Tum, ut µέσῳ positum. Sit pro µετρίῳ. Vel µέσος 
τρόπος dicilur eoruui, qui principem quidem locum 
inter episcopos doctrina et sauctitate vitze przestan- 
les minime obtinebant, non longo tamen intervallo 
aberant a primis, Sic iedios principes ac duces 
vocarunt antiqui, qui nec optimi essent nec pessimi, 
sed medio quodai loco inter utrosque subsiste- 
rent. Denique µέσος τρόπος dici potest de ils, qui 
utramque laudem, doctrin:e. scilicel ac sanctitatis, 
complexi erant. lta hunc Eusebii locum interpreta- 
tur Sozomenus in lib. i. cap. 16, his verbis : Οἱ μὲν 
νοεῖν xa λέγειν ἴχανον, εἰδήσει τε τῶν ἱερῶν Βίύλων, 
xa τῆς ἄλλης παιδξεύσεως ἐπίσημοι" οἱ δὲ ἀρε-ῇᾗ βίου 
διαπρἐποντες ΄ οἱ δὲ κατ ἁμφότερον εὐδοχιμοῦντες. 
Vides quos Eusebius vocavit τῷ µέσῳ τρόπῳ χατα- 
χοσµουµένους, a Sozomeno dici χατ ἁμφότερον εὖ- 
δοχιμοῦντας. Epiphanius scholasticus in lib. τι 
Hisioriwe Tripartue, cap. 4, hunc Eusebii loeum ita 
vertit : Ministrorum vero Dei, alii sap'entie sermone 
fulgebuni, alii continentia vite et patientia corusca- 
bani : alii vero medio modo horum virtutibus orna- 
bantur. 

(41) Vulg., παρῆν ἑκάτερος ταύτην ἄγων. Scri- 
bendum est ἕχαστος, ut legisse videtur Christo- 


D 


πλείστων ὅσων ἑτέρων (38), οὐδ' ἦν ἀριθμὸς εἷς za- 
τάληψιν. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ € 


Περὶ ἀρετῆς καὶ ἡ.λικίας τῶν διακοσίων πεγτή- 
χογτα ἐπισκόπων. 


Τῶν δὲ τοῦ Θεοῦ λειτουργῶν (39) οἱ μὲν διέπρετον 
σοφίας λόγῳ, οἱ δὲ βίου στεῤῥότητι καὶ χαρτερίας 
ὑπομονῇ, οἱ δὲ τῷ µέσῳ τρόπῳ κατεχοσμοῦντο (40). 
"σαν δὲ τούτων οἱ μὲν χρόνου µήχει τετιμηµένοι, 
οἱ δὲ νεότητι xal φυχῆς ἀχμῇ διαλάµποντες, οἱ δ᾽ ἄρτι 
παρελθόντες ἐπὶ τὸν τῆς λειτουργίας δρὀµον * οἷς δη 
πᾶσι βασιλεὺς ἐφ᾽ ἑχάστης ἡμέρας τὰ σιτηρέσια δα- 
ψιλῶς χορηγεῖΐσθαι διετέτακτο. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Υ. 


Σύνοδος ἐν πα.ατίῳ, οἷς ὁ Κωνσταντῖνος εἰσεα- 
θὼν συγεκαθέσθη. 7 


"Exe δ ἡμέρας ὁρισθείσης τῇ συνόδῳ, καθ ἣν 
χρΏν λύσιν ἐπιθεῖναι τοῖς ἀμρισθητουμένοις, παρΏην 
ἕχαστος ταύτην ἄγων (41) £v αὐτῷ fj τῷ µεσαιτάτῳ 
οἴχῳ τῶν βασιλείων (423, ὃς 6h xat ὑπερφέρειν ἐδό- 
Χει µεγέθει τοὺς πάντας βάθρων «' ἐν τάξει πλειό- 
νων ἐφ᾽ ἑχατέραις τοῦ οἴχου πλευραῖς διατεθέντων, 
εἴσω παρῄσαν οἱ χεχληµένοι, xat τὴν προσήχουσαν 
ἔδραν οἱ πάντες ἁπελάμθανον. ᾿Αλλ' ὅτε δὴ σὺν χόσμῳ 
τῷ πρέποντι dj πᾶσα χαθῆστο σύνοδος, σιγἣ μὲν τοὺς 
πάντας εἶχε, προαδοχἰᾳ τῆς βασιλέως προόδου’ εἶσφει 
δέ τις πρῶτος, κἄπειτα δεύτερος" xaX τρίτος τῶν ἀμγὶ 


pliorsonus. Cui tamen non assentior in eo quod ταύ. 
την referendum putavit ad σύνοδον. Ego vero non 
dubito quin supplendum sit «àv λύσιν, quod voca- 
bulum proxime antecedit. Rectius enim. ut opinor, 
Grace dicitur. ἄχειν vel ἐπάγειν τὴν λύσιν, quam 
ἄγειν τὴν σύνοδον. [η Fuk.. et Sav. disertescribitur 
ἕχαστος. 

(42) Ἐν αὐτῷ δὴ τῷ μµεσαιτάτῳ οἵκῳ τῶν βα- 
σιωλείων. Quisquis fuit ille qui Gracos capitum 
titulos composuit, bxc verba de palatio accepit, 
eumque secutus est Christophorsonus. Sed et 
Sozomenus in lib. 1, cap. 18, et Theodoretus in 
lib. 1, cap. 7, Niczenam synodum in palatio habitain 
fuisse scribunt, uhi Constantinus imperator sedes 
ac subsellia episcopis jusserat preparari. Theodo- 
reti verba exscripsit etiam Nicephorus in lib. vir. 
Sed pace tot ac tantorum virorum dictum sit, ne- 
quaquam verisimile est Nicenam synodum in 
palatio habitam fuisse. Decepit homines, ut videtur, 
ambigua vox qua hic utitur Eusehius, τῷ µεσαιτάτῳ 
οἴχῳ τῶν βασιλείων. Hiec enim vox tam de palatio 
imperatoris, quam de ecclesia promiscue usurpa- 
tur. Certe Eusebius in libro x Historie Eccle- 
siastic& βασἰλειον οἶχον de ecclesia dicit. Multum 
certe de auctoritate illius concilii detraheretur, si 
in palatio imperatoris illud habitum esse credere- 
mus. Adde quod ipse Eusebius huic sententize 
aperlissime reíragatur. Nam supra iu cap. 7, di- 
serte scribit unam ecclesiam seu basilicain cunctos 
diversarum gentium episcopos ambitu suo esse 
complexam : Εἰς τε οἴχος εὐχτήριος, ὥσπερ ἐχ Θεοῦ 
πλάτυνόμενος, ἔνδον ἐχώρει χατὰ τὸ αὐτὸ Σύρους 
ἅμα χαὶ Κίλιχας, εἰυ., id est : Una «des sacra, 
omnipotentis Dei nutu quodammodo dilatata, am- 
bitu suo complexa est Syros simul et. Cilices, etc. 
Quid his verbis polest esse manifestius? Annon ex 
his verbis certissime conlticitur, Nicsnam synodum 
in ecclesia habitam fuisse? Affiruiat enim Eusebius 


DE VITA CONSTANTINI LIB. ΠΠ. 


1008 


βασιλέα. Ἡγοῦντο δὲ xai ἄλλοι, οὐ τῶν συνηθῶν A cedebant quoque alii, non ot moris est ex nii- 


- ὁπλιτῶν τε xal δορυφόρων, µόνων δὲ τῶν πιστῶν 
φίλων. Πάντων 0' ἐξαναστάντων ἐπὶ συνθήµατι ὃ τὴν 
βασιλέως εἴσοδον ἐδήλου (40), αὐτὸς δὴ λοιπὺν δι- 
ἔδαινε µέσος (44), ofa θεοῦ τις οὐράνιος ἄγγελος, 
λαμπρὰν μὲν ὥσπερ φωτὸς μαρμαρυγαῖς ἑξαστράπτων 
περιθολὴν, ἁλουργῖδος πνρωποῖς καταλαμπόμενος 
ἀχτῖσι, χρὺσοῦ τε xal λίθων πολυτελῶν διαυγέσι φἐγ- 
Ύεσι χοσμούμενος ' ταῦτα μὲν οὖν ἀμφὶ τὸ σῶμα: 
τὴν δὲ φυχῆν, Θεοῦ φόδῷ καὶ εὐλαθείᾳ δΏλος fjv xe- 
Χαλλωπιαμένος " ὑπέφαινον δὲ xai ταῦτ᾽ ὀφθαλμοὶ 
κάτω νεύοντες, ἑρύθημα προσώπου, περιπάτου χίνη- 
σις, τό τ' ἄλλο. εἶδος, τὸ μέγεθός τε ὑπερδάλλον μὲν 
τοὺς ἆμφ) αὐτὸν ἅπαντας * τῷ τε χάλλει τῆς ὥρας, 
xai τῷ μεγαλοπρεπεῖ τῆς τοῦ σώματος εὐπρεπείας, 
ἀλκῇ τε ῥώμης ἀμάχου ἃ δὴ τρόπων ἐπιειχείᾳ, 
πραότητί τε βασιλἰχῆς ἡμερότητος ἐγχεχραμένα, τὸ 
τῆς διανοίας ὑπερφυὲς, παντὸς χρεΐῖττον ἀπέφαινην 
λόγου. Ἐπεὶ δὲ παρελθὼν ἐπὶ τὴν πρώτην τῶν τα- 
γµάτων ἀρχὴν µέσος πρῶτος ἔστη (45), σμικροῦ τινος 
αὐτῷ χαθίσµατος ὕλης χρυσοῦ πεποιηµένου προτε- 
θέντος, o0 πρότερον f| τοὺς ἐπισχόπους ἐπινεῦ- 
σαι, ἐχάθιζε. Ταυτὸ δ' ἕπραττον πάντες μετὰ βα- 
σιλέα. 


tum ac protectorum numero, sed ex amicis ii 
soli qui idem Christi profltebantur. Cumque siguo 
dato quo imperatoris introitus nuntiabatur, omnes 
assurrexissent, tandem ipse medius incedens ad- 
venit, velut quidam coelestis Dei angelus: purpu- 
rez quidem vestis fulgore oculos omnium prse- 
stinguens, et flammeis quibusdam radiis collucensz 
adhzc auri et lapilloram eximio splendore exor- 
natus. Et hujusmodi quidem corporis cultus erat. 
Quod vero ad animum spectat, satis apparebat 
eum timore Dei ac religione decoratum esse. Át- 
que id indicabant oculi demissi, rubor in vulta, 
et motus corporis atque incessus. Sed et reliqua 
corporis species , proceritas scilicet qua cunctos 
qui circa ipsum erant longe superabat. Nec sta- 
tura solum, sed etiam forma decore et totius core 
poris venusta quadam majestate; invieto denique 
virium robore exteros anteibat. Qux: quidem omnia 
admirabili modestia et imperatoria lenitate tem«^ 
perata, eximiam et omni laude majorem meniis 
illius pr$stantiam declarsbant. Postquam impera- 
tor ad caput subselliorum venit, primum meditns 
stetit. Positaque ante eum humili sella ex auro 


fabrefacta, non prius assedit, quam episcopi οἱ innuissent. Idem omnes post imperatorem fecere. 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ ΙΑ’. 


Ἠσυχία συνόδου, μετὰ τὸ εἰπεῖν τι Εὐσέδιον τὸν 
ἐπίσχοπογ. 


Τῶν δ' ἑπισχόπων ὁ τοῦ δεξιοῦ τάγματος πρω-, 


{89 CAPUT XI. 


Silentium concilii, postquam Eusebius episcopus 
pauca quedam dixisset. - i 


Tum ex episcopis is qui in dextra parte primwwá / 


νεύων (46) διαναστὰς, μεμετρημένον ἀπεδίδου λόγον, C locum obtinebat, consurgens, modica oratione im» 


omnes.pariter episcopos, uhius ecclesie ambitu 
comprehensos fuisse. Sed et verba quz in hoc ca- 
pite subjungit Eusebius, id meo quidem judicio 
satis innuunt, Scribit enim, ἐν αὐτῷ 65 τῷ µεσαι- 
τάτῳ οἴχῳ τῶν βασιλείων, ὃς δὴ xaX ὑπερφέρειν ἐδό- 
χει µεγέθει τοὺς πάντας, id est, in ipsa media re- 
galis palatii ede, reliquas omnes amplitudine 
superabat. Ait Eusebius zdem illam omnium quie 
nbique essent, maximam et amplissimam fuisse. 
Atqui hoc de palatio urbls Niczeze dici non potest. 
Nam ut concedamus in illa urbe fuisse palatium, 
ilud certe omnium ubique palatiorum maximum 
esse non potuit. Roms enim et Mediolani longe 
majora erant palatia. Nec dubito quin Nicome- 
diense palatium longe mojus et opulentius fuerit 
Niezeno, cum Nicomedia sedes esset ac domicilium 
imperatorum jam inde a temporibus Diocletiani. 


palatium, ut coram imperatore sententiam dicerent, 
et contentioni finem imponerent. Atque ita tollitae 
omnis difficultas. Certe Eusebius omnino confirmat 
id quod dixi. Ait enim episcopos die constituto quo 
controversiis finem imponi oportebat, omnes in 

alatium venisse. Statimque progresso ad synoduin 
Imperatore, cuncta coram illo fuisse dicit consti- 
tuta, Ex quibus manifeste apparet Eusebium bie 
loqui de ultimo concilii die, seu de postrema ses- 
sione, cum res in pluribus antea episcoporum con- 
sessibus discussa luisset ac ventilata. Neque enim 
tot tantzeque res quae in illa synodo gest sunl, 
unius diei spatio examinari ac deliniri potuerunt. 
ldem quoque antea factum fuerat in synodo An- 
tiochena adversus Paulun Samosatenum, ut docet 
Eusebius in lib. vit Historie ecclesiastica. 


(45) Ἐπὶ συγθήµαει ὃ τὴν βασιλέως εἴσοδον' 


Respondebit fortasse quispiam, Eusebium non dicere D ἐδή.λου. De hoc signo quo imperatoris adventus 


mediam illam edem seu palatii seu basilicz:e Nicaense 
omnes ubique terrarum zdes amplitudine superasse, 
sed tantum reliquas :edes illius seu palatii seu ba- 
silice. Sic enim loquitur Eusebius in lib. 1v, cap. 66, 
ubi funus Constantini describit, κἄπειτ ἐν αὐτῷ 
τοῦ παντὸς προφέροντι τῶν βασιλείων obxwov* et 
paulo post, ἔνδον γάρ τοι àv αὐτῷ παλατίῳ κατὰ τὸ 
µεσαίτατον τῶν βασιλείων. Equidem hunc esse sen- 
sum Eusebii verborum libens concesserim. Sed 
tamen ex eo non efficitur, palatium Nicenum ab 
Eusebio intelligi. Nam et in ecclesiis perinde ac in 
palatiis media zdes omnium erat maxima et capa- 
cissima, ut ex Eusebio constat in descriptione ec- 
clesie Tyri. Cunctis igitur accurate perpensis ita 
ceuseo ; episcopos primum quidem iu ecclesia 
convenisse, ibique de Arii dogmate et de regula 
fidei plurimis diebus tractavisse, tandem vero die 
ad (iniendum negotium constituto, convenisse in 


PATROL. GR. AX. 


nuntiabatur, Corippus loquitur bis verbis : 
eco oo non n n n S prienuntius ante 
signa dedit cursor posita de more lucerna. 


(44) Διέδαιε µέσος. Christophorsonus vertit, 
per medium consessum intrat. Melius vertisset, per 
medium spatium quod erat inter duos considentium 
ordines incessit. [d eignificat vox διαδαίνειν, id est, 
διὰ τῶν δυεῖν Balvew. Sic infra in cap. 14, µέσοι δὲ 
τούτων διέδαινον, etc. 

(45) Μέσος πρῶτος Bern. Christophorsonus le- 
gisse videtur πρώτον. Sic enim vertit, primum ín 
medio conventu erectus constitit, 

(46) 'O τοῦ δεξιοῦ τάγματος xporsóuy. Soso- 
menus in cap. 18, lib. 1, hunc qui in dextra parte 
primum locum obtinebat, et qui nomine totins 
concilii ad imperatorem verba fecit, Eusebium 
Pamphilum fuisse testawr. Atque ita perscriptuut 


34 


1061 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 1068 


peratorem allocutus est, propter illum gratias et A προσφωνῶν τῷ βασιλεῖν τῷ τε παντοκράτορι θεῷ 
laudes perhibens omnipotenti Deo. Postquam ille ᾿Χαριστήῤιον Em' αὐτῷ ποιούµενος ὕμνον * ἐπειδὴ δὲ 
etiam assedit, mox cuncti defixis in imperatorem — xat αὐτὸς χαθήῆστο, σιγὴ μὲν ἐγίγνετο, πάντων áce- 
oeulis silentium fecere. Ille lxetis oculis et placido — vi el; βασιλέα BAenóvtuv: ὁ δὲ φαιδροῖς ὄμμασι τοῖς 
vultu universos intgitus, ac deinde mentem suam πᾶσι γαληνὸν ἑμθλέφας, χἄπειτα συναγαγὼν αὐτὸν 
in se colligens, leni et moderata voce hujusmodi πρὸς ἑαυτὸν τὴν διάνοιαν, ἡσύχῳ χαὶ πραείἰᾳ φωνῇ 


verba fecit : voloy ἀπέδωχε λόγον” : 
ο | CAPUT XII. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 18’. 
Constantini ad synodum oratio de pace. Κωνσταντίνου πρὸς τὴν σύνοδον περὶ εἰρήνης. 


« Hiec erat summa votorum meorum, charissimi, ut « Εὐχῆς μὲν ἐμοὶ τέλος ἦν, O φίλοι, τῆς ὑμετέρας 
eous vestri conspectu mihi quandoque frui con- ἁπολαῦσαι χορείας, τούτου δὲ τυχὼν, εἰδέναι τῷ Βα- 
tingeret. Cujus voti compos nunc factus, Deo omnium σιλεῖ τῶν ὅλων τὴν χάριν ὁμολογῶ, ὅτι µοι πρὸς τοῖς 
Regi gratias ago, qui prater innumera alia bene- Ὦἄλλοις ἅπασι, xat τοῦτο χρεῖττον ἀγαθοῦ παντὸς ἰδεῖν 
ficia, boc omnium bonorum maximum mihi spe- ἐδωρήσατο' φημὶ δὴ τὸ, συνηγµένους ὁμοῦ πάντας 
clare concessit, ut scilicet vos in. unum omnes ἀπολαθεῖν, ulav «e χοινἣν ἁπάντων ὁμόφρονα γνώµην 
congregatos, et conspirantibus animis unum idem- P θεάσασθαι. Μηδ' οὖν βάσκανός τις ἐχθρὸς τοῖς ἡμε- 
que sentientes viderem. Nullus igitur posthac ma- — tépotg χαλοῖς λυμαινέσθω, μηδὲ τῆς τυράννων θεο- 
levolus bostis felicem rerum nostrarum statum per- — gayíag ἐχποδὼν ἀρθείσης Θεοῦ Σωτῆρος δυνάμει, 
turbet, nec post deletam funditus ac sublatam Dei «ἑτέρως (47) ὁ φιλοπόνηρος δαίµων τὸν θεῖον νόµον 
Servatoris auxilio, tyrannldem eorum qui Deo bel- µβλασφημίαις περιθαλλέτω΄ ὡς ἔμοιγε παντὸς πολέμου 
lum indixerant, rursus. malignus demon alia via — xai μάχης óewh xal χαλεπωτέρα, ἡ τῆς Ἐχχλησίας 
acratione divinam legem maledictis et calumniis ex- — to3 θεοῦ ἐμφύλιος νενόµισται στάσις, xal μᾶλλον 
ponat. Quippe intestina seditio Ecclesize Dei, mihi ταῦτα τῶν ἔξωθεν λυπηρὰ χαταφαίνεται. Ὅτε γοῦν 
quidem omni bello et concertatione gravior ac pe- — *àg χατὰ τῶν πολεµίων νίχας νεύµατι xal συνερχείᾳ 
riculosior videtur: nec externee res tantum animo τοῦ κρείττονος ἠράμην, οὐδέν τε λείπειν (48) ἑνόμι- 
meo dolorem afferunt, quantum hzc negotia. Et — Qov, ἡ θεῷ μὲν νοµἰίζειν τὴν χάριν, συγχαίρειν δὲ καὶ 
eo quidem tempore quo Dei nutu atque auxilio ad- — «oi; ὑπὲρ αὐτοῦ δι ἡμῶν Ἰλευθερωμένοις' ἐπειδὴ 
Jutue victoriam de hostibus retuleram , nibil am- τὴν ὑμετέραν διάστασιν παρ᾽ ἑλπίδα πᾶσαν ἐπυθόμην, 
plius mihi superesse existimabam, quam ut tum οὐκ ἐν δευτέρῳ τὴν ἀχοὴν ἐθέμην, τυχεῖν δὲ xal τοῦτο 
divino Numini gratias agerem, tum una cum iis |, θεραπείας δι ἐμῆς εὐξάμενος ὑπηρεσίας., τοὺς πάν- 
quos Deus mea opera in libertatem vindicaverat, τας ἀμελλητὶ συμμετεστειλάμην * xal χαίρω μὲν 
communi g»udio exsultarem. Sed ubi de dissensig- ὁρῶν τὴν ὑμετέραν ὁμήγυριν, τότε δὲ μάλιστα κρίνω 
ne vestra nuntius ad me insperato perlatus est, κατ εὐχὰς ἐμαντὸν πράξειν, ἐπειδὰν ταῖς ψυχαῖς 
equidem eam rem minime negligendam putavi. ἀνακραθέντας ἴδοιμι τοὺς πάντας, µίαν τε χοινὴν (49) 
Quippe optans ut huic malo mea quoque opera re- µβραδεύουσαν τοῖς πᾶσιν εἰρηνιχὴν συμφωνίαν, fjv καὶ 


est Ίπ titulo hujus capitis. Theodoritus vero in l. 1 Alexandro Alexandrino pontifici id honoris ultro 
Historic, cap. 7, non ab Eusebio, sed ab Eusta- — delatum est. » Ego vero in tanta scriptorum diver- 
thio Antiochiz civitatis episcopo orationem hanc sitate libsntius ei sententiz:e. accesserim, qux Κι- 
habitan esse dicit. Theodoriti sententiam secutus — sebio primas dicendi partes a synodo delatas esse 
est Baronius ; quem quidem semper hostili atque — aflitmat. Primum quia omnium sine controversia 
 infenso animo adversus Eusebium nostrum fuisse, —doctissimus ac disertissimus erat Eusebius. Dcinde 
ex ejus scriptis quivis facile deprehendet. Verum ipse id aperte testatur in principio hujus operis his 
. anctor Πειοτία tripartite in libro wu, cap. 5, ubi — verbis : "Αρτι δὲ xal ἡμεῖς αὗτοὶ χαλλίνιχον μέσον 
Theodoriti verba describi, ait post Eustathium ἁἀπολαθόντες θεοῦ λειτουργῶν συνόδου, εἰχοσαετηρ:- 
Antiochenum , Eusebium quoque Cesariensem de | χοῖςῦμνοις ἐγεραίρομεν, id est, Nuper etiam nos ipsi 
jaudibus imperatoris orationem habuisse. Quod D victorem principem in medio Dei ministrorum con- 
tamen in Grecis Theodoriti exemplaribus hodie ^ ventu residentem, vicennalibus hymnis prosecuti su- 
non habeto: prorsus ut necesse sib aut Epipha- — mus. 

nium scholasticum integriores Theodoriti codices , . . 

nactum fuisse, aut de suo id addidisse, ut inter- c, fidus nt rpecs torlesins sa nristOphorsonus et 
dum solet. Tale est illud quod supra notavimus de — (qt, vis sententix in ea voce posita sit. Ad hanc 
Foffic arbisepiscopo, quem Nieenzsynodononinter- enim vocem refertur quae proxime sequitur perio- 
fuiase Socrates ex Eusebio prodidit, ubi Epiphanius — qus ; « Cavete, inquit, ne post deletam, t rannidem 
scholasticus Alexandri nomen addidit gravi errore, — eoru, qui Deo bellum intulerunt rursus demon 
eum Metrophanem potius dicere debuisset. Sed ut — glia via religionem nostram maledictis et calum- 
ad propositum revertamur, sunt qul nec Éustathio, — piis objiciat.» Alia igitur via, id est, per intestin 
pec Eusebio, sed Alexandro Alexandrinorum epi- dissensiones. Vide κ inox se uu alin as 
8copo id bonoris delatuin esse scribant , ut concilii . 1 L . 

nomine imperatorem alloqueretur. Nicetas in The- (48) 0ὐδέν τε Aelzew. Scribendum videtur, 
sauro orihodoxce fidei, lib. v, cap. 7, id affirmat οὐδὲν ἔμοιγε λείπειν ἑνόμιζον, et paulo post lego 
his verbis : « Eusebius De vita Constantini libro i1 cum Turnebo et Grutero, ἐπεὶ δὲ τὴν ὑμετέραν, etc. 
96 primum verba in synodo fecisse testatur. Si (49) Μίαν τε xoiwv.Mectius meo judicio scribe- 
tamen Theodorito credimus, Eustathius primus, — retur xo:vj adverbialiter. 

αν. ut autem Theodorus Mopsuestenus scribit, 


1069 


DE VITA CONSTANTINI LIB. ΠΠ. 


1070 


ἑτέροις ὑμᾶς πρέπον ἂν εἴη πρεσθεύειν (50) τοὺς À medium adhiberetur, absque ulla cunctatione omnes 


τῷ Θεῷ καθιερωµένους. Mh 6t οὖν µέλλετε, ὦ φίλοι, 
ph 55, λειτουργοὶ Θεοῦ, xai τοῦ κοινοῦ πάντων 
ἡμῶν Δεσπότου τε καὶ Σωτήρος ἀγαθοὶ θεράποντες᾽ 
τὰ τῆς ἐν ὑμῖν διαστάσεως αἴτια ἐντεῦθεν Ίδη φέ- 
 pew (51) ἀρξάμενοι, πάντα σύνδεσμον ἀμφιλογίας 
νόµοις εἱρήνης ἐπιλύσασθε (52). Οὕτω γὰρ καὶ τῷ 
ἐπὶ πάντων Oc τὰ ἀρεστὰ διαπεπραγµένοι εἴητε 
ἂν, χἀμοὶ τῷ ὑμετέρῳ συνθεράποντι ὑπερθάλλουσαν 
δώσετε χάριν. » 


vos accersivi. Et maximam quidem animo capio 
voluptatem, cum vos congregatos intueor, Sed me 
ex volo rei gessisse tunc demum existimabo, cum 
vestrum omnium animos inter se coujuncios ac 
permistos A490 videro, unamque velut omniu 
arbitram pacem atque concordiam, quam quidem 
vos, utpote Deo consecrat, aliis suadere ac pr:e- 
dicare debetis. Date igitur operam, o charissimi Dei 
ministri, et communis omnium nostrum Domini ac 
Servatoris fideles famuli, ut, sublatis quamprimum 


mutus inler vos dissensionis causis, omnes controversiarum nodos pacis legibus sine ulla mora 
dissolvatis. Hac enim ratione et summo omnium Deo. rem gratissimam facturi, et mihi conservo 


vestro ingens beneficium collaturi estis. » 
ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ Ι”. 


Ὅπως τοὺς ἀμφισδητοῦντας τῶν ἐπισκόπων εἰς 
ὁμόνοιαν cvrmfer. 


Ὁ μὲν 6h ταῦτ’ εἰπὼν Ῥωμαίᾳ γλώττη, ὑφερμη- 
νεύοντος ἑτέρου , παρεδίδου τὸν λόγον τοῖς τῆς Guv- 
όδου προέδροις. Ἐντεῦθεν δ᾽ οἱ μὲν ἀρξάμενοι κατῃ- 
τιῶντο τοὺς πέλας, οἱ δ᾽ ἀπελογοῦντό τε xal ἀντεμέμ- 
Φοντο. Πλείστων δὴ ταῦθ ὑφ ἑχατέρου τάγματος 
προτεινοµένων, πολλῆς τ᾽ ἀμφιλογίας τὰ πρῶτα συν- 
ισταµένης, ἀνεξιχάχως ἐπηκροᾶτο βασιλεὺς τῶν 
πάντων, σχολῇ τ' εὐτόνῳ (55) τὰς προτάσεις ὑπεδέ- 
χετο, v μέρει τ ἀντιλαμθανόμενος τῶν παρ᾽ ἑχατέ- 
ρου τάγματος λεγομένων, ἠρέμα συνήγαγε τοὺς φι- 
λονείχως ἑνισταμένους πράως τε ποιούμενθς τὰς 
πρὸς ἕχαστον ὁμιλίας, Ἑλληνίζων τε τῇ φωνῇ ὅτι 


CAPUT XIII. 


Quomodo episcopos inter se certantes ad concordiam 
revocarit. 


Hzc ille cum Latino sermone dixisset, quz alius 
quispiam Grzce interpretatus est, deinceps con- 
cilii presidibus sermonem concessit. Tum verq 
alii proximos insimmulare coeperunt, alii accusan- 
tibus respondere, et vicissim queri. Multis igilur 
hunc in modum ex utraque parte propositis, ma- 
gnaque coniroversia in ipso principio excitata, 
imperator cuncta patientissime auscultans, intento 
animo propositas quzsstiones excepit; οἱ quxe ab 
utraque parte dicebantur, vicissim astruens atque 
adjuvans, pertinacius certantes paulatim concilia- 
vit. Cumque omnes placide alloqueretur, et Graeca | 


μηδὲ ταύτης ἀμαθῶς εἶχε, γλυχερός τις ἣν xai ἡδὺς, C uteretur lingua, quippe qui ne hujus quidem liu- 


τοὺς μὲν γοῦν πείθων (54), τοὺς δὲ χαταδυσωπῶν 
«ῷ λόγῳ, τοὺς δ᾽ εὖ λέγοντας ἐπαινῶν, πάντας τ' 
εἰς ὁμόνοιαν ἑλαύνων , εἰσόθ) ὁμογνώμονας (55) xat 
ὁμοδόξους αὐτοὺς ἐπὶ τοῖς ἀμφισθητουμένοις ἅπασι 
κατεστήῄσατο. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ’, 


Περὶ πίστεως καὶ τοῦ Πάσχα, τῆς συνόδου σύμ- 
φωγος ἔκθεσις. 


Ὡς ὁμόφωνον μὲν κρατῆσαι τὴν πἰστιν, τῆς σωτη- 
plou δ᾽ ἑορτῆς τὸν αὐτὸν παρὰ τοῖς πᾶσιν ὀμολογη- 
θῆναι χαιρόν * ἐχυροῦτο δ᾽ Πδή xax v γραφῇ δι ὑπο- 
σηµειώῴσεως ἑχάστου τὰ χοινῇῃ δεδογµένα (56). "Qv δὴ 


(50) Πρέπον ἂν etn. πρεσθεύειν. Male Christo- 
phorsonus vertit, a Deo impetrare, cum potius ver- 
tere debuisset predicare. Sic enim Eusebius hanc 


Gu Ἐντεῦθεν δη φέρειν. Longe: aliter codex 
Fuk.,in quo totus liic locus ita sceribitar, τὰ τῆς ἐν 
ὑμῖν διαστάσεως αἴτια τοῦ λοιποῦ φἑρειν ἀνάσχοισθε, 
πάντα δὲ σύνδεσμον, elc. Alque ita Savilius οἱ 
Cbristophorsonus in sui3 codicibus repererunt. 

(92) Ἐπιλύσασθε. Lego cum Christophorsono 
ἐπιλύσασθαι' vulgata tamen lectio stare potest, 
modo post vocem θεράποντες, qua paulo ante prz- 
cessit, ponatur punctum semiplenum, ut ad oram 
sui libri notavit Savilius. Certe in codice Regio post 
vocem θεράποντες posita est media distinctio. 

(56) Vulg., &xodm τε εὐτόνως. Apud Socratem 


gus ignarus esset, suavissimus ac jucundissimus 
fuit, dum alios vi rationum adductos in suam sen» 
tentiam trahit, alios orat et flectit, eosque qui re- 
cte dixissent, laudibus afficit, et universos ad con- 
cordiam incitat. Donec tandem eos concordes in 
omnihos de quibus antea certabatur, et consentien- 
Les eífecit. 
CAPUT XIV. 
Concors synodi sententia de fide εἰ de Pascha. 


Adeo ut non modo unius fidei consonantia apud 
omues obtineret, verum etiam unum idemque 
tempus in salutaris festi celebratione ab omnibus 
firmaretur. Porro ea qux in cominune placuerant, 


D in 1. t, cap. 5; et apud Nicephorum legitur εὐτό- 


v. Gelasius autem Cyzicenus cap. 28, habet. εὖτο- 
νωτάτῃ ΄ cum Socrate consentiunt codex Fuketia- 
nus et schedze Regis. 

(54) Τοὺς μὲν γοῦν πείθων. Apud Socratem et 
Gelasium ac. Nicephorum legitur τοὺς μὲν συµπεί- 
θων. Sed codex Regius przfert τοὺς μὲν πείθων. 

(55) Elcó0" ὁμογγώμονας. in Gelasio legitur 
ἕως ὅτε, quod idem est. 

(56) Τὰ κοινῃ δεδογµένα. ld est, fidei (ormula et 
canones cum epistola synodica. Hec enim omnia 
singulorum episcoporum subscriptionibus firmats 
sunt. Qui przter hxc tria putant etiam Acta Nicze- 
n2 synodi scripüis esse mandata , ii vehementer 
falluntur. Quippe Eusebius diserte testatur, nibil 
scriptis tradituin fuisse, preter ea qu: ex communi 
consilio decreta fuerant : eaque omnium subsceri- 
ptionibus roborata fuisse dicit, Baronius quidem ad 
annum ει 225, cap. 62, Act» a syuodo Νϊοσιιὰ 


4071 EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 1072 
scriptis mandata, et singulorum subscriptione ro« A πραχθέντων, δευτέραν ταύτην vlxny ἄρασθαι εἰπὼ 


borata sunt. Quibus ita gestis, imperator alteram 
banc victoriam de hoste Ecclesiz se retulisse te- 
&tatus, triumphalem festivitatem in honorem Dei 


celebravit. 
A91 CAPUT XV. 


Quomodo Constantinus vicennalibus suis episcopos 
convitio exceperit. 


Eodem tempore vicesimus imperii ejus annus 
complebatur. Cujus rei causa cum in omnibus pro- 
vinciis publice festivitates agerentur, imperator 
Dei ministros ad convivium vocavit ; et cum iisdem 
jam inter se conciliatis epulatus, hoc velut conve- 
niens sacrificiuin pér illos obtulit Deo. Neque ullus 
episcoporum ab hoc imperiali convivio abfuit. Hes 
porro ipsa omnem dicendi copiam longe superabat. 
Protectores enim et milites in orbem dispositi, 
strictis gladiis palatii vestibulum custodiebant. 
Homines autem Dei per medium illorum absque 
ullo metu trausibant, et ad intima usque palatii 
penetralia ingrediebantur. Ex bis deinde alii una 


seripta fuisse dixit, idque ab Athanasio in libro 
De synodis diserte scribi affirmavit, Sed Baronium 
decepit Latina interpretatio, quz sic habet tomo], 
pag. 875 : « Quod si ad hanc rem usus synodi de- 
sideratur, supersunt Ácta Patrum, nam neque hac 
in parte negligentes fuere qui Niczxe convenerunt, 
sed ita accurate scripserunt, » etc. In Grazcis vero 
nulla Actorum fit. mentio. Sic enim legitur: ἔστι τὰ 
; *toy Πατέρων, id est, supersunt Patrum scripta, fides 
scilicet et cauones et synodicze. Est et alius. Atha- 
nasii locus in epistola de decretis Nicenae syuodi, 
pag. 250, ex quo manifeste colligitur nulla fuisse 
Ácia. Sic enim loquitur : « Quandoquidem, inquit, 
tà dilectio ea nosse desiderat qua in -ynodo gesta 
sunt, minime cunctatus sum : sed statim tibi sigui- 
ficavi quzecunque ibi acta sunt, » etc. Quod si Acta 
a notariis excerpta fuissent, satis habuisset Atlia- 
nasius Acla illa ad amicum suum transmittere. 

(57) Εἰκοσαετὴς éxAnpovto xpóroc. Hac be- 
Digne interpretanda sunt. Neque enim vicesimus 
aunus imperii Constantini adhuc erat absolutus, 
imo vixdum incboatus. Quippe vicesimus auuus 

rincipatus Constantini caepit a die viri Kal. Aug., 
baulino et Juliano coss., qui est annus urecentesi- 
mus vice-isus quintus Natalis Doininici. Conciliuii 
autem. Nicenum celebratum est vicesima die men- 
sis Maii iisdem coss.,ut scribit Socrates in cap. 9 
lib. primi, seu potius die xiu. Kalendas Juhi, men- 
ο, Desii, qui a Romanis Junius dicitur, die 19, ut 
legitur iu Áctis concilii Chalcedonensis, et in Chro- 
nico Alexandrino, et in collectione Cresconiaua. 
Quod quidem verius puto. Nain $i concilium Nicx- 
num vicesimo die mensis Maii congregatum esse 
pouamus, nimis angustum relinquetur spatium ad 
ess res gerendas quas Constantinus post debellatum 
Licinium gessit. Ulümo przlio ad Cbhalcedonem 
victus est Licinius anno Christi 324, die 45 Kalen- 
das Üciobres, uti scribitur in Fasüs ldatii et in 
Cüronico Alexandrino. Sequenti die Licinius, qui 
Nicoinediam se receperat, Constantino victori se 
dedidit. Post hzc Constantinus Nicomediam ingres- 
$us egL ; qua in urbe dum moraretur, atque in 
Urienüs paries progredi festinaret, nuntium acce- 
jt de Alexandrius Ecclesi totiusque Zgypti dis- 
cidio ob Arii dogma et Meletianoruin turbas, ul 
jpsemet scribit in epistola ad Alexandrum et A rium. 
Ac primo quidem Osiuu cum litteris suis Alexan- 
driam misit, qui eos tumultus auctoritate sua 
Componeret. Veruii Osius cum aliquaudiu anoratus 


βασιλεὺς χατὰ τοῦ τῆς Ἐχχλησίας ἐχθροῦ, ἑπινίχιο 
ἑορτὴν τῷ θεῷ συνετέλει. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’. 


Ὅπως τοῖς ἐπισκόποις συνειστιάθη Κωνσαντῖνος 
εἰκοσαετηρίδος οὔσης. . 


Κατὰ τὸ αὐτὸ δὲ αὐτῷ xal τῆς βασιλείας εἴχοσα- 
ετῆς ἐπληροῦτο χρόνος (07). ἐφ᾽ ᾧ πάνδηµοι μὲν 
Ίγοντο πανηγύρεις τοῖς λοιποῖς ἔθνεσι, τοῖς δέ γε 
τοῦ θεοῦ λειτουργοῖς, εὐωχίας αὐτὸς ἐξηρχε βασιλεὺς, 
συµποσιάζων εἱρηνεύσασι , xat οἱονεὶ θυσίαν ταύτην 
ἀποδιδοὺς ἑμπρέπουσαν τῷ θεῷ δι’ αὐτῶν * οὐδ' ἁπ- 
ελείπετό τις ἐπισχόπων βασιλιχῆς ἑστιάσεως. Κρεῖτ- 

B τον ὃ fjv παντὸς λόγου τὸ γινόµενον. Δορυφόροι μὲν 
γὰρ xaX ὁπλίται (58) γυμναῖς ταῖς τῶν ξιφῶν ἀχμαῖς 
ἐν χύχλῳ τὰ πρόθυρα τῶν βασιλείων ἐφρούρουν, µέ- 
σοι δὲ τούτων beet, οἱ τοῦ Θεοῦ διέδαινον ἄνθρωπον, 
ἑγδοτάτω τ' ἀναχτόρων ἐχώρουν. Εἶθ' οἱ μὲν αὐ- 
τῷ συνανεχλίνοντο (59), οἱ δ ἀμφὶ τὰς ἓξ ἑχατέ- 


esset Alexandri», re infecta ad Constantinum re- 
versus est. Quz quidem omnia brevioriquam trium 
mensium spatio perfici minime potuerunt. Porro 
Constantinus cum malum quotidie ingravescere 
cernerel, generale episcoporuin concilium convo- 
care decrevit, ut eo modo kEcclesiz: pacem restitue- 
ret. ln eam rem veredarios seu agentes in rebus 
per omnes provincias direxit, quiepiscopos Niczeam 

ithyniz convocarent. Ponamus igilur veredarios 
mense Martio imperatoris litteras ad singulos 
episcopos pertulisse. Vix credibile est episcopos ab 
ultitiis usque lain Orientis quam Occidentis regig- 
mbus ante Julium. mensem in. Biliyniam veuire 
potuisse; presertim cuin terrestri iuiuere, non au- 
tem navigatione eo delati sint, ut (τας! Eusebius 
in cap. 6. Graci Dominicam septimam post Pascha, 
eam scilicet quae Pentecosten proxime antecedit, 
vulgo vocaut χυριαχὴν τῶν ἁγίων Πατέρων, seu τῶν 
ἁγίων τριακοσίων δέχα xal ὀχτὼ θεοφόρων τῶν ἐν 
Naz uL discimus ex Typico monasterii Sancii 

aba. 

(98) Δορυφόροι xal ὁπ.Ίῖται. Sic paulo supra 
uirosque juuxit, cuin de Constantini in. synouum 
ingressu diceret, Δορυφόροι sunt hastati, seu pro- 
rectores qui hastas gestabant. Certe. Thüemistius in 
oratione ad Jovianum imperatorem , αἰχμοφόρον 
illu in Persidem profectum esse scribit, id est, 
protectorem doinesticum, ut ex Amm:,  Marcelliuo 
coguoscimus. Ὁπλίται vero sunt scutati, milites 
scilicel qui erant sub magistro militum  praseu- 


lait. 

(59) Vulg., οἱ μὲν αὐτῶν cvravsxAl(rorco. Scri- 
beuduui est αὐτῳ, ut. videtur legisse Christophor- 
sonus. Confirmat hanc emendativueim Theodoritus, 
l. 1, cap. 11, his verbis quae hunc Eusebii locum 
mirifice illustrant : Πολλάς δὲ στιδάδας coxperic0n- 
ναι χελεύσας, χατὰ ταυτὸν εἰστίασεν ἅπαντας, τοὺς 
μὲν ἀδιωτέρους ὁμοτραπέζους λαθὼν, τοὺς δὲ ἄλλου 
διελὼν εἰς τὰς ἄλλας. Nou poterat melius. schioliou 
apponi verbis Eusebiauis. Quas Eusebius χλινάδας 
dixerat (sic enim legendum est ex codd. Regio 
et Fukeuano) Theodoretus vocat στιθάδας, id est, 
stibauia seu accubita. luterpres Nicephori toros 
verlit, male. Nec rectius iuterpres Theodoreti se- 
des. Suidas : Στιθάς' χαμαιχοίτιον, ἀκχουθιτόν, eic. 
Schohastes Juvenalis, au satyram 5, « Apud vete- 
res, iuquit, accubitorum usus non erat, sed in le- 
ομως discunibentes manducabant. » 1n codice Fuk. 
diserte scribitur οἱ μὲν αὐτῶν 


1015 


ἔδοξεν ἄν τις φαντασιοῦσθαι εἰχόνα, ὄναρ «' εἶναι 
ἁλλ᾽ οὐχ ὕπαρ τὸ γινόμενον. 


ΚΕΦΑΛΛΑΙυΝ Ισ’. 


. Xaplecpara ἐπισκόποις, κἀὶ γράμματα πρὸς 


τοὺς πάντας. 
Ἐπεὶ δὲ λαμπρῶς τὰ τῆς εὐωχίας προὐχώρει, 


"ἔτι xa τοῦτο βασιλεὺς δεςιούµενος τοὺς πάντας προσ- 


ετίθει, µεγαλοφύχως ἕκαστον χατὰ τὴν πρέπουσαν 
ἀξίαν τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ τιμῶν Εξενίοις. Τῆς δὲ συνόδου 
ταύτης, χαὶ τοῖς μὴ παροῦσι τὴν μνήμην δι) οἰχείου 
παρεδίδου γράμματος, ὃ 6h xal αὐτὸ, ὥσπερ Ev στήλῃ, 
τῇδε τῇ περὶ αὑτοῦ σννάφω διηγἠσει, τοῦτον ἔχον 
τὸν τρόπον. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 1Z'. 


Κωγσταντίνου πρὸς τὰς 'ExxAnc(ac περὶ τῆς àr 
Νικαίᾳ συγόδου. 


« Κωνσταντῖνος Σεθαστὸς ταῖς Ἐκχλησίαις. 

« Πεῖραν λαδών ἐκ τῆς τῶν χοινῶν εὐπραξίας, ὅση 
τῆς θείας δυνάµεως πέφυχε χάρις, τοῦτον πρό ve 
πάντων ἔχρινα εἶναί pot προσήχειν σχοπὺν, ὅπως 
παρὰ τοῖς µακαριωτάτοις τῆς χαθολιχῆς Ἐκκλησίας 
πλήθεσι πίστις µία χαὶ εἰλικρινῆς ἀγάπη, ὁμογνώ- 
ων τε περὶ τὸν παγχρατή θεὸν εὐσέδεια τηρῆται. 
Αλλ' ἐπειδῆ τοῦτ) οὐχ οἷόν «' ην ἀχλινη χαὶ βεδαίαν 
τάξιν λαθεῖν, el μὴ εἰς ταὺτὸ πάντων ὁμοῦ, 7) τῶν 
γοῦν πλειόνων ἐπισχόπων συνελθόντων , ἑχάστον τῶν 
προσηχόντων τῇ ἁγιωτάτῃ θρησχείᾷ διάχρισις γέ- 
νοιτο, τούτου ἔνεχεν πλείστων ὅσων συναθροισθέν- 


των, αὑτὸς δὲ χαθάπερ elc ἐξ ὑμῶν ἐτύγχανον συµ- C 


παρὼν (οὐ γὰρ ἀρνησαίμην ἂν, ἐφ᾽ ᾧ μάλιστα yat- 
ρω, συνθεράπων ὑμέτερος πεφυχέναι), ἄχρι τοσού- 
του ἅπαντα τῆς προσηχούσης τετύχηχεν ἑξετά- 
σεως, ἄχρις οὗ ἡ τῷ πάντων ἑφόρῳ θεῷ ἀρέσχουσα 
γνώμη, πρὸς τὴν τῆς ἑνότητος συµφωνίαν (61) εἰς 


φῶς προήχθη , ὡς μηδὲν ἔτι πρὸς διχόνοιαν Ἡ πί- 


στεως ἀμφισθήτησιν ὑπολείπεσθαι. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 1Η’. 

Tov αὐτοῦ περὶ συμφωνίας τῆς τοῦ Πάσχα 

ἑορτῆς , xal κατὰ  ουδαίων. 

« Ἔνθα χαὶ περὶ τῆς τοῦ Πάσχα ἁγιωτάτης ἡμέρας 
γενομένης ζητήσεως , ἔδοξε χοινῇ γνώµη (62) χαλῶς 
ἔχειν, ἐπὶ μιᾶς ἡμέρας πάντας τοὺς ἁπανταχοῦ ἔπι- 
τελεῖν. Τί γὰρ ἡμῖν κάλλιον, τί δὲ σεµνότερον ὑπάρξαι 


DE VITA CONSTANTINI LIB. Π. 





| 4074 
ρων (60) προσανεπαύοντο χλινάδας. Χριστοῦ βασιλείας A cum imperatore accubuerunt : alii in stibadiis utrin- 


que dispositis discubuere. Prorsus imago quaedam 
regni Christi adumbrari, resque ipsa somnio quam 
veritati propior videbatur. 

CAPUT XVI. 
Munera episcopis donata, et littere ad omnes scripte. 


Celebratis splendidissimo apparatu conviviis, im- 
perator cunctos liberaliter excipiens, id etiam pro 
sua magnificentia adjecit, ut. unumquemque pro 
meritis ac dignitate muneribus honoraret. Eos 
quoque qui huic synodo minime interfuissent, de 
rebus in ea gestis certiores fecit per litterae : quas 
jn hoc opere, tanquam in tabula quadam íncisas 
proponam. Sunt autem hujusmodi. 

CAPUT XVII. 
Epistola Constantini ad Ecclesias de synodo Nicena. 

« Constantinus Augustus Ecclesiis. 

« Cum ex prospero reipublice statu compertum 
haberem, quanta fuisset erga nos omnipetentis 
Dei benignitas, in hoc precipue mihi elaborandum 
esse existimavi, ut & sanctissimis Ecclesi: catho- 
lice populis una fides, sincera charitas, et consona 
erga omnipotentem Deum religio servaretur. Se . 
quoniam fieri non poterat ut ea res firme ac stabi- 
liter constitueretur, nisi omnibus episcopis, 499 
vel certe plurimis eorum in unum congregatis, 
singula quz ad sacratissimam religionem pertinent 
disceptata prius fuissent : hanc ob causam, coactis 
quam fieri potuit plurimis sacerdotibus, me quo- 
que tanquam uno ex vobis presente (neque enim 
negaverim id quo maxime exsulto, conservum me 
vestrum esse) cuncta competenti examine eo usque 
discussa sunt, donec inspectori omnium Deo accepta 
sententia, ad unitatis concentum proferretur in 
lucem, itaque nullus dissensioni, nullus controver- 
sie de fide locus amplius relinqueretur. 


CAPUT XVII. 


De consensu in celebratione festi paschalis, et centra 
Judcos. 


«Ubi cum de sanctissimo etiam Poschz die quazsis 
tum fuisset, communi omnium sententia decretum 
est, eam festivitatem uno eodemque die ab omni- 
bus ubique celebrari oportere. Quid enim pul- 


δυνῄσεται, τοῦ τὴν ἑορτὴν ταύτην παρ᾽ fj; τὰς τῆς D chrius, quid. honestius nobis esse possit, quam ul 


ἀθανασίας εἰλήφαμεν ἑλπίδας, μιᾷ τάξει xal φανερῷ 
λόγῳ παρὰ πᾶσιν ἁδιαπτώτως φυλάττεσθαι; Καὶ 


(60) Vulg. ἁμφὶ τὰς ἑκατέρων. Scribendum puto ἐξ 
ἑχατέρων. Qua emendatione nihil certius. Ait Euse- 
bius ex utraque parte αἱ regiz disposita fuisse 
Süibadia, jn quibus episcopi discumberent : ipsum 
vero imperatoris stibadium in medio fuisse, in quo 
ipse una cum honoratioribus episcopis accumbe- 
bat. Eodem plane modo in synodo Niczna, subsellia 
quidem erant utrinque disposita in quibus episcopi 
residebant: imperator autem ipse medius inter 
duos considentium ordiaes in sella aurea residebat. 
Simile fuit Constantinopoli tribunal novemdecim 
accubitorum, ad hujus Constantiniani convivii, ut 
equidem arbitror, similitudinem institutum. 


(61) Vulg. παρὰ τὴν τῆς ἐγόεητος συµφωγίαν. 


LI 


hzc festivitas, a qua spem immortalitatis accepi- 
mus, uno eodemque ordine et certa ratione ab om- 


Rectius apud Theodoritum et Nicephorum legitur 
πρὸς vfv,ete. ' — . 
(62) Ἔδοξε xown Tvópm. Hec verba Constan. 
tini respexisse videtur Athanasius, cum in lihro D: 
synodis Arimini et Seleucie pag. 875 , notat alite 
locutos esse Patres synodi Nicno in exposition 
fidei, aliter in definiendo Pasch: die. Nam in bo: 
quidem negotio usi sunt verbo ἔδοξε, id est placuit. 
In expositione autem fidei nequaquam dixere ρία- 
cuit, sed ita credit sancta et universalis Ecclesiu 
Certe verbum ἔδοξε quod refert Athanasius, non re 
peritur in epistola synodica, sed in hac tantur 
epistola Constantini : quam pro synodíea habitan 

fuisse non immerito quis possit suspicari. 


1076 


EUSEBII CAUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1076 


nibus inoffense observetur? Ac primum quidem A πρῶτον μὲν ἀνάξιον ἔδοξεν εἶναι, τὴν ἁγιωτάτην 


visa est omnibus res esse prorsus indigna, ut in 
sanctissima hujus solemnitatis celebratione consue- 
toudiem Judeorum sequeremur; qui, cum manus 
suas nefario scelere contaminarint, merito impuri 
bomines czcitate mentis laborant. Quippe, rejecta 
illorum consuetudine , possumus rectiori ordine, 
quem a primo passionis die ad hzc usque tempora 
servavimus, ad futura etiam szcula hujus observan- 
tie ritum propagare. Nihil ergo nobis commune sit 
cum inimicissiina Judseorum turba. Aliam enim 
viam & Servatore aecepimus. Propositus est sacra- 
tissim: religioni nostre cursus legitimus et hone- 
stus. Hunc unanimi censensu retinentes, ab illa 
turpissima societate et conscientia nos abstraba- 
mus, fratres charissimi. Est enim profecto absur- 
dissimum quod illi magnifice jactant, nos absque 
ipsorum magisterio Ίο commode observare non 
posse. Quidnam vero illi reete sentire possint, qui 
post necem Domini, post illud parricidium mente 
"esapti, nom ratione, sed precipiti. impetu feruntur 
quocunque innatus furor ipsos impulerit. Hinc 
est quod ne 493 in hac quidem parte veritatem 
ipsam perspiciunt : adeo ut a convenienti emenda- 
tione longissime aberrantes, uno eodemque anno 
duo paschata eelebrent. Quid ergo est cur istos 
sequamur, quos constat gravissimo erroris morbo 
laborare? Nam uno eodemque anno geminum pa- 
acha facere, nunquam profecto sustinebimus. Verum 
etiamsi qua dixi minime suppeterent, vestrze lamen 
eelertie est, id curare omnibus modis atque optare, 
Be sanctitas animarum vestrarum, in ullius rei 
similitudine cum nequissimerum hominum moribus 
gociari et commisceri videatur. lllud preterea con- 
siderandum est, nefas esse ut in tanti momenti ne- 


(65) Vulg., τοῦ éxeivov ἔθγους. Lego ἔθους cum 
Christophorsono et Grutero. Idem mendum notavi- 
inus in Historia ecclesiastica. Certe in schedis Re- 
giis et in libro Savilii ἔθους perscriptum est. 

64) Kal vótapoc καὶ πρέπων. Apud Gelasium et 
Nicephorum legitur xai νόµος πρἐπων. Socrates 
tamen ac Theodoritus vulgatain lectionem tuentur. 

(65) Αἰσχρᾶς ἐχείνης συνειδήσεως. Nam qui 
eum Judais Pascha Doimninicum celebrant, conscii 
videntur esse sceleris quod Judai adversus . Domi- 
num admiserunt. Αἱ Christophorsonus συνείδησιν 
vertit epinionem, cui non accedo. 

(66). Τῆς προσηκούσης ἐπανορθώσεως. Socra- 


tes, Theodoritus, Gelasius ac Nicepliorus habent 
ἀντὶ ες προσηχούσης ἐπανορθώσεως, quod non 
ecte enim dicitur πλανωμένους τῆς ἔπανορ- 


probo. 
θώσε 


ὡς. 
.. (61) To αὐτῷ ἔτει δεύτερον τὸ Πάσχα ἐπιτε- 
«λεν. Cum neomenia paschalis Judaorum a die 
quinto mensis Martii inciperet, et tertio Aprilis 
clauderetur, hinc fiebat aliquando ut eorum Pas- 
cba ante zquinoctium inciperet. Ita duplex Pascha 
eodem anno celebrabant, si annum intelligas sola- 
rem ac Julianum, a verno scilicet z2:quinoctio lhu- 
jus anni ad sequentis anni vernum azquinoctiuin. 

dem ait Ambrosius in epistola ad episcopos ZEmi- 
lie, ubi scribit Judaeos interdum mense duodecimo 
Pascha celebrasse, id est, juxta Latinos vel Orien- 
tales. Neque enim Judei mense illo qui apud ipsos 


ἐχείνην ἑορτὴν τῇ τῶν Ἰουδαίων ἑπομένους συνη- 
θείᾳ πληροῦν * ot τὰς ἑαυτῶν χεῖρας ἀθεμίτῳ πληµ- 
µελήματι χράναντες, εἰχότως τὰς φυχὰς οἱ pira pol 
τυφλώττουσιν. Ἔξεστι γὰρ τοῦ ἑχείνων ἔθους (65) 
ἀποθληθέντος, ἀληθεστέρᾳ τάξει, fjv ix πρώτης τοῦ 
πάθους ἡμέρας ὄχρι τοῦ παρόντος ἐφυλάζαμεν, xal 
ἐπὶ τοὺς μέλλοντας αἰῶνας τὴν τῆς ἐπιτηρήσεως 
ταύτης συμπλήρωσιν ἑχτείνεσθαι. Μηδὲν τοίνυν ἕστω 
ἡμῖν χοινὸν μετὰ τοῦ ἐχθίστου τῶν Ἰουδαίων ὄχλου. 
Εἰλήφαμεν yàp παρὰ τοῦ Σωτῆρος ὁδὸν ἑτέραν" 
πρὀχειται δρόμος τῇ ἱερωτάτῃ ἡμῶν θρησχείᾳ xaX 
νόµιµος xal πρέπων (64). Τούτου συμφώνως ἀντι- 
λαμθανόμενοι, τῆς αἰσχρᾶς ἑχείνης ἑαυτοὺς συνειδή- 
σεως (65) ἀποσπάσωμεν , ἁδελφοὶ τιµιώτατοι. Ἔστι 


D γὰρ ὡς ἀληθῶς ἁτοπώτατον, ἑχείνους αὐχεῖν, ὡς 


ἄρα παρεχτὸς τῆς αὐτῶν διδασχαλἰας ταῦτα φνλάτ- 
«ety οὐχ εἴημεν ἰχανοί. Τί δὲ φρονεῖν ὀρθὸν ἐχεῖνοι 
δυνῄσονται, οἳ μετὰ τὴν χυριοχτονίαν τε xal πατρο- 
χτονίαν ἐχείνην ἑχστάντες τῶν φρενῶν, ἄγονται οὗ 
λογισμῷ «tw , ἁλλ᾽ ὁρμῇῃ ἀχατασχέτῳ, ὅποι δ᾽ ἂν ab- 
τοὺς dj ἔμφυτος αὐτῶν ἀγάγῃ µανία. Ἐχεῖθεν οὖν 
τοίνυν χἀν τούτῳ τῷ μέρει τὴν ἀλήθειαν οὐχ ὁρῶαιν, 
ὡς 0h κατὰ τὸ πλεΐστον αὐτοὺς πλανωμένους τῆς 
προσηχούσης ἐπανορθώσεως (66), τῷ αὐτῷ ἔτει δεύ- 
τερον τὸ Ἰ]άσχα ἐπιτελεῖν (07). Τΐνος χάριν (68) τού- 
τοις ἑπόμεθα, οὓς δεινἣν πλάνην νοσεῖν ὡὠμολόγηται; 
Δεύτερον γὰρ τῷ ἑνὶ ἐνιαντῷ οὐχ ἄν ποτε ποιεῖν ἀν- 
εξόμεθα. Αλλ' εἰ xal ταῦτα μὴ προὔχειτο, ἀλλὰ δὴ 


C τὴν ὑμετέραν ἀγχίνοιαν ἐχρῆν χαὶ διὰ σπουδῆς xal 


δι εὐχῆς ἔχειν πάντοτε, Ev μηδεμιᾷ τὸ καθαρὺν τῆς 
ὑμετέρας ψυχῆς κοινωνεῖν δοχεῖν ἀνθρώπων ἔθεσι 
παγχάχων. Πρὺς τούτοις χἀχεῖνο πάρεστι συνορᾷν, 
ὡς ἐν τηλικούτῳ πράγματι χαὶ τοιαύτῃ θρησχείας 
ἑορτῇ διαφωνίαν ἄρχειν , ἐστὶν ἀθέμιτον. Μίαν γὰρ 


erat duodecimus, Pascha unquam celebrabant, sed 
decitna quarta die primi mensis. Porro hzc iteratio 
quam Judxis objicit Constantinus , nequaquam 
magni momenti mihi quidem videtur. ldem enim 
retorquere poterant Judaei adversus Christianos; 
eos scilicet uno eodenique anno bis Pascha cele- 
brasse, si annum vertentem intelligamus. Ponamus 
enim hoc anno Pascha celebrari decimo Kalendas 
Maias : sequente anno citius celebretur necesse est. 
Atque ita duplex Pascba intra unius anni vertentis 
curriculum apud Christianos occurrit. Quod tamen 
iron eveniet, si annum numeraveris ab xquipoctiali 
cardifie ad alterius anni vernum zquinoctium. Vide 
Epiphanium in haresi 70, qus est Audianorum 
pag. 824, et animadversiones D. Petavii. Cui junge; 
cap. 9 JEgidii Bucherii De Paschali Judeorum cyg-. 


0. | 

(68) Tívoc χάριν. Apud Theodoritum et Nice- 
phorum legitur τίνος οὖν χάριν. Sic etiam Socrates 
el Gelasius, Ex quibus corrigenda sunt, qua se- 
quuntur hoc. modo : thv ὑμετέραν ἀγχίνοιαν. Et 

aulo post ἐν μηδεμιᾷ ὁμοιότητι. Quauquam. apud 
illos quos dixi scriptores legitur ἐν μηδενὸς ὁμοιό- 

τι. ln. Fuketiano seriptum est ἐν ei προ- 
φάσει. Porro ad hzc verba alludere videtur auctor 
Constitutionum apost. libro v, cap. 16. Quod pro- 
fecto fatebitur quisquis eum locum cum his Con- 
stantini verbis contulerit. 


eu 


1077 


DE VITA CONSTANTINI! LIB. III. 


1078 


ἑερτὴν τὴν τῆς ἡμετέρας ἐλευθερίας ἡμέραν, τουτέστι A gotio etin hujusmodi religionis solemnitste, dissen- 


τὶν τοῦ ἁγιωτάτου πάθους, ὁ ἡμέτερος παρέδωχε 
Σωτῇρ, xaX µίαν εἶναι τὴν καθολικὴν αὐτοῦ Ἐκκλη- 
σίαν βεθούληται, fi; εἰ xal ταµάλιστα εἰς πολλοὺς 
xzi διαφόρους τόπους τὰ µέρη διῄρηται, ἀλλ ὅμως 
b πνεύµατι, τουτέστι τῷ θείῳ βουλήματι, θάλπεται. 
Λογισάσθω δ᾽ ἡ τῆς ὑμετέρας ὁσιότητος ἀγχίνοια, 
ὅπως ἐστὶ δεινόν τε καὶ ἀπρεπὲς, χατὰ τὰς αὐτὰς 
ἡμέρας ἑτέρους μὲν ταῖς νηστείαις σχολάζειν (69), 
ἑτέρους δὲ συμπόσια συντελεῖν, xal μετὰ τὰς τοῦ 
Πάσχα ἡμέρας, ἄλλους μὲν ἐν ἑορταῖς xo ἀνέσεσιν 
ἐξετάνεσθαι, ἄλλους δὲ ταῖς ὡρισμέναις ἑχδεδόσθαι 
γηστείαις. Διὰ τοῦτο γοῦν τῆς προσηχούσης ἔπαν- 
ορθώσεως τυχεῖν, καὶ πρὸς µίαν διατύπωσιν ἄγε- 
σθαι τοῦτο ἡ θεία πρόνοια βούλεται, ὡς ἔγωγ) ἅπαν- 
τας ἡγοῦμαι συνορᾷν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ I8. 
Ταραΐνεσις ἐξακο.ουθεῖν μᾶ.].1ον τῷ πείστῳ 
της οἰκουμένης μέρει. 

«Ὅθεν ἐπειδὴ τοῦθ) οὕτως ἐπανορθοῦσθαι προσ- 
Ώχεν, ὡς μηδὲν μετὰ τοῦ τῶν πατροχτόνων τε καὶ 
Ἠυριοχτόνων ἑχείνων ἔθους εἶναι χοινὸν, ἔστι δὲ τάξις 
εὐπρεπὴῆς, ἣν πᾶσαι αἱ τῶν δυτικῶν τε xal µεσημθρι- 
νῶν xal ἀρχτφων τῆς οἰχουμένης μερῶν παραφυλάτ- 
τουσιν Ἐκχλησίαι, xal τινες τῶν κατὰ τὴν ἑῴαν τό- 
πων, τούτου Évexev (70) ἐπὶ τοῦ παρόντος χαλῶς 
ἔχειν ἅπαντες ἠγήσαντο" xal αὑτὸς δὲ τῇ ὑμετέρᾳ 
ἀγχινοίᾳ ἀρέσειν ὑπεσχόμην, (v ὅπερ δ᾽ ἂν χατὰ τὴν 
τῶν Ῥωμαίων πόλιν τε xal ᾿Αφϕριχὴν, Ἰταλίαν τε 


sio reperiatur. Unum enim libertatis nostrse festum 
diem, hoc est diem sacratissimz passionis, Servstor 
noster nobis reliquit, unaique esse voluit catholi- 
cam Ecclesiam. Cujus membra, licet variis locis 
dispersa sint, uno tamen spiritu, Dei scilicet 
voluntate, foventur. Consideret , quiso, vesiras - 
sanctitatis solertia, quam grave sit et indecorum, 
jisdem diebus alios quidem jejuniis intentos esse, 
alios vero convivia celebrare : et post dies Paschae, 
alios quidem in festivitatibus et animorum remiss 
sione versari, alios vero deflnitis vacare jejuniis. 
Hoc itaque convenienti emendatione corrigi, et ad 
unam eamdemque formam redigi, divina vult Pro- 
videntis, quemadmodum omnes meo quidem judicio 


B intelligitis, 
CAPUT XIX. 
Hortatio ut maximam pariem orbis terrarum sequi 
velint. 


«Proinde cum hoc ita emendari oporteret, ut 
nihil nobis commune esset cum illorum Doimnioi 
interfectorum et parricidarum consuetudine ; cum- 
que hic ordo decentissimus sit, quem omnes tam 
occidentalium quam meridianarum et septentrio- 
nalium orbis partium Ecclesi, ac nonnullae quo. 
que orientalium servant : idcirco id equum rectum- 
que esse omnes judicaverunt, quod et vobis placl- 
turum esse spopondi, ut scilicet quod in urbe 
Roma perque omnem Italiam, Africam, JEgyptum; 


ἅπασαν, Αἴγυπτον, Σπανίαν, Γαλλίας, Βρεττανίας, C per Hispaniam, Gallias, Britannias, Libyas; per 


Λιθύας (71), ὅλην Ἑλλάδα, 'Actavfjv τε διοίχησιν 
xaX Ποντικὴν, καὶ Κιλιχίαν, pid xal συμφώνῳ φυ- 
λάττεται γνώμῃ, ἁσμένως τοῦτο xal dj ὑμετέρα 
προσδέξηται σύνεσις, λογιζοµένη ὡς οὐ µόνον πλείων 
ἑστὶν ὁ τῶν κατὰ τοὺς προειρηµένους τόπους "Ex- 
χλησιῶν ἀριθμὸς , ἀλλὰ χαὶ ὡς τοῦτο μάλιστα κοινῇ 
πάντας ὁσιώτατόν ἔστι βούλεσθαι, ὅπερ xai ὁ ἆχρι: 
Orc λόγος (72) ἀπαιτεῖν δοχεῖ, xal οὐδεμίαν μετὰ 
τῆς Ἰουδαίων ἐπιορχίας (75) ἔχειν χοινωνίαν. "Iva 
δὲ τὸ χεφαλαιωδέστερον συντόμως εἴπω, χοινῇῃ πάν- 
«uv Ίρεσε χρίσει, τὴν ἁγιωτάτην τοῦ Πάσχα ἑορτὴν 
μ.ᾷ καὶ τῇ αὑτῇ ἡμέρᾳ συντελεῖαθαι. Οὐδὲ γὰρ πρέ- 
πει ἐν τοσαύτῃ ἁγιότητι εἶναί τινα διαφορὰν, xol 
Χάλλιον, ἔπεσθαι τῇ γνώµῃ ταύτῃ (74), ἓν f] οὐδεμία 


universam Achaiam ; per Asianam A944 et Ponti- 
cam dicecesim , per Ciliciam denique concordi sene 
tentia observatur, id vestra quoque prudentia liben- 
tibus animis »mplectatur. Illud nimirum attendens, 
non modo majorem esse numerum Ecclesiarum in 
locis supra memoratis, verum etiam equissimum. 
esse, ut omnes in commune id velint, quod stricta 
ratio exigere videtur, nec ullam cum Judzo- 
rum perjurio societatem habere, Atque ut summae 
tim ac breviter dicam, placuit communi omnium 
judicio, ut sanctissimz Paschz festivitas uno eo- 
demque die celebraretur. Neque enim decet in tanta 
s3mctitate aliquam esse dissonantiam, prestatque 
eam sequi séntentiam, in qua nulla est alieni er. 


ἐστὶν ἀλλοτρίας πλάνης καὶ ἁμαρτήματος ἐπιμιξία. D roris scelerisque societas atque communio. 


(69) Vulg. ἑτέρους μὲν ταῖς vnecelauc exoAdtem. 
Intelligit caput jejunii, quod alio tempore a Quar- 
tadecimanis, alio a reliquis Christianis inchoaba- 
tur. Certe de capite jejunii hzc accipienda esse, 
docent quz sequuntur de diebus post Pascha. Alio- 
qui superflua esset repetitio. Si quis tamen de fine 
jejunii Quadragesimalis hzc intelligere malit, non 
repugnabo. Vide Chrysostomum in homilia adver- 
sus eos qui primo Pascha jejunabant, pag. 714. 

(70) Vulg. οὗ ἔνεκεν. Apud Socratem, Theodo- 
ritum, Gelasium ac Nicephorum legitur : ὧν Évexev. 
Melius tamen esset τούτων ἕνεχεν, vel τούτου, ul 
supra. |n manuscripto codice Fuketii scribitur 
τούτον Éyexev, neque aliter in Turnebi libro. 

(71) Λιδύας. Transposita hic esse vocabula nemo 
ποπ videt, Rectius itaque apud Gelasium Cyzice- 
num legitur Βρεττανίας, Αἴγυπτόν τε xa Λιδύας' 


Socrates vero habet Λιθύην, quod magis probo. 

(19) ᾿᾽Αχριθὴῆς Aóyoc. Apud Tbeodoritum et Gela- 
sium Cyzicenum legitur λογισμός, quod mihi certe 
non displicel; ut. λογισμός idem sit ac φηφισμός, 
id est, diligens supputatio; unde et computus Pa-. 
schalis est appellatus. Aliter sumitur &xpi6hc λόγος 
in epistola synodica concilii .Niczni, ubi agitur de 
causa Meletii. Nam ἀχριθὴς λόγος illic. sumitur pro 
stricto jure, et opponitur zquitati seu dispensationi. 

(75) Τῆς ᾿Ιουδαίων ἐπιορκίας. Perüdi ac per- 
juri vocantur Judei, qui cum nullum preter Deum 
regem ac dominum agnoscerent, eumdem postea 
negaverunt; nec alium se regem habere quam Cz- 
sarem testati sunt. 

74) Τῇ γνώμῃ ταύτῃ. Post liec verba deerat in 
editione Rob. Stephani integra linea; quain ex 
Socrate, Theodorito, Gelasio ac Nicephoro supplere, 


1079 
CAPUT XX. 


Bortatio ut omnes decretis synodi assentiantur. 


«Quas cuni ita sint, ccelestem gratiam et plane 
divinum mandatum libenter suscipite. Quidquid 
enim in sanctis episcoporum conciliis geritur, id 
onue ad divinam referendum est voluntatem. 
Quamobrem ubi ea qu:ze gesta sunt dilectis fratri- 
bus nostris intimaveritis, supradictam rationem et 
sanctissimi diei observantiam suscipere et consti- 
taere debetis ; ut cum in dilectionis vestre con. 
spectum Jampridem a me desideratum venero, uno 
eodeinque vobiscum: die sanetam festivitatem per- 
agere possim ; utque de omnibus una vobiscum gau- 
deam, cernens diaboli crudelitatem divina potentia 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 


1080 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ κ’. 


Παραίνεσις τοῖς ὑπὸ τῆς συνόδου γραφεῖσι 
πεισθήναι. — c 


εΤούτων οὖν οὕτως ἑχόντων, ἀσμένως δέχεσθε vip» 
τοῦ Θεοῦ χάριν xai θείαν ὡς ἀληθῶς ἐντολὴήν: πᾶν 
γὰρ, εἴ τι δ' ἂν Ev τοῖς ἁγίοις τῶν ἐπισχόπων συν- 
εδρίοις (75) πράττεται, τοῦτο πρὸς τὴν θείαν βούλη- 
σιν ἔχει τὴν ἀναφοράν. Aib πᾶσι τοῖς ἀγαπητοῖς 
ἡμῶν ἀδελφοῖς ἐμφανίσαντες τὰ πεπραγμένα, Ίδη 
χαὶ τὸν προειρηµένον λόγον xal τῆν παρατήρησιν 
τῆς ἁγιωτάτης ἡμέρας ὑποδέχεσθαί τε χαὶ διατάττειν 
ὀφείλετε (76), ἵν) ἐπειδὰν πρὸς τὴν πάλαι got ποθου- 
µένην τῆς ὑμετέρας διαθέσεως (77) ὄψιν ἀφίκωμαε, 
ἐν μιᾷ χαὶ τῇ αὐτῃ ἡμέρᾳ τὴν ἁγίαν μεθ ὑμῶν 
ἑορτὴν ἐπιτελέσαι δυνηθῶ , καὶ πάντων Évexev μεθ' 


nobis operam navautibus esse sublatam; florente B ὑμῶν εὐδοχήσω, συνορῶν τὴν διαθολικὴν ὠμότητα 


ubique terrarum vestra fide, et pace atque concor- 
dia. Deus vos servet, fratres eharissimi.»Hanc epi- 
stolam imperator eodem exeinplo seriptam, in om- 
nes provincias direxit, ut sux erga Deum pietatis 
sinceritatem tanquam in speculo quodam asyieien- 
dam legentibus praeberet. 


CAPUT XXI. 


Episcopis discessuris consilium dat s concordiam 
servent. 


Porro cum synodus jam dissolvenda esset, impe- 
rator sermonem cum episcopis habuit quo ipsis vale- 


ὑπὸ τῆς θείας δυνάµεως διὰ τῶν ἡμετέρων πράξεων 
(78) ἀνηρημένην, ἀκμαζούσης πανταχοῦ τῆς ἡμετέ- 
pae πίστεως xal εἰρήνης xaX ὀμονοίας. 'O θεὸς ὑμᾶς 
διαφυλάξοι, ἁδελφοὶ ἀγαπητοί.» Ταύτης βασιλεὺς 
ἐπιστολῆς ἰσοδυναμοῦσαν γραφὴν (79) Eg! ἑχάστης 
ἑπαρχίας διεπέµπετο, ἐνοπτρίζεσθαι τῆς αὐτοῦ δια- 
νοίας τὸ χαθαρώτατον xaY τῆς πρὸς τὸ θεῖον ὁσίας, 
παρέχων τοῖς ἐντυγχάνουσι. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KA'. 
ΣυµδουΆία πρὸς τοὺς ἑἐπισκόπους ὑποστρέφον- 
τας, περὶ ὁμονοίας. 

Ἐπειδὴ δὲ λοιπὸν ἡ σύνοδος ἀναλύειν Ίμελλε, συντα- 

χτιχὴν μὲν τοῖς ἐπισχόποις παρεῖχεν ὁμιλίαν (80), ὁμοῦ 


faeillimum fuit hoc modo : ἐν f; οὐδεμία ἐστὶ ἀλλο- () nisterio tyrannos qui Ecclesiam persequebantur, 


πρίας πλάνης xal ἁμαρτήματος ἐπιμιξία, id est, 
eam sequi sententiam, in qua nulla est. alieni erroris 
scelerisque societas. Hoc est quod supra dixit Con- 
stantinus in eap. 18, τῆς αἰσχρᾶς ἐχείνης συνειδή- 
αξως ἁποσπάσωμεν. Ubi vide qux annotavi. Nam 
Christophorsonus hzc nullatenus intellexit. 

(15) Vulg. πᾶν γὰρ Ó τι δ' ἂν ἓν τοῖς ἁγίοις τῶν 
ésto xózov συγεδρίοις. Notauda est bzec Constantini 
segteutia de auctoritate judiciorum synodalium. 
Cui similis est locus alter in epistola ejusdem Con- 
Stantini ad episcopos post concilium Arelateuse : 
« Dico enim, ut se veritas habet. Sacerdotum judi- 
cium ita debet baberi, ac si ipse Dominus residens 
udicet. Nihil enim licet bis aliud sentire, vel aliud 
judicare, nisi quod Christi magisterio sunt edocti. 

(76) Διατάττειν ὀφεί.λὲτε. Ex hoc loco aperte 
colligitur, epistolam hanc Constantini scriptam 
6808 ad episcopos qui synodo non interluerant. 


sustulerit orbemque universum supersutioso dax 
monum cultu liberaverit. 

(19) Ταύτης τῆς éziccoJAmc ἰσοδιναμοῦσαν 
γραφή». Hunc locum non intellexit Christophorso- 
nus, ut ex versione ejus apparet;sic enim vertit, 
Edictum, quod idem pondus habebat et uuctoritatem 
cum hac epistola, imperalor in singulas misit pro- 
υἰπείας. Atqui Eusebius nullam edicti mentionem 
facit, sed tantum epistolze ad episcopos missa. Sed 
Christophorsonus γραφήν putavit esse edictum, 
gravi errore; cum ἰσοδυναμοῦσα γραφὴ τῆς ἐπι- 
στολῆς, nihil aliud sit quam exemplum epistolz, 
quod etiam ἴσον seu ἰσότυπον Graci vocant, nos 
vulgari idiomate copiam appellamus. Ait igitur Eu- 
sebius$, Constantinum misisse exemplum hujus epi- 
stole in omnes provincias, seu, quod idem est, 
misisse hanc epistolam eodem exemplo scriptam ad 
omnes provincias. Porro monendus est lector, hujus 


luscripta quidein est epistola ad Ecclesias, Verum p capitis titulum alieno loco positum esse, cum ad 


Ecclesiarum nomine antistites intelligendi sunt. lu 
sacerdotibus enim Ecclesia constat ; ut ait Honorius 
in appendice codicis Theodosiani. 

(11) Τῆς ὑμετέρας διαθέσεως. Hzc peculiaris est 
lécutio Christiauorum, qui cum aliquem ex fratri- 
bus aut voce aut per litteras alloquerentur, ve- 
stram charitatem seu dilectionem dicere solebant. 
Nihil frequentius occurrit in epistelis sauctorum 
Patrum, ut nihil necesse sit exempla congerere. 
Sic certe Atharasius in epistola de decretis synodi 
Niceus, cujus locum paulo ante auulimus. At 
Christophorsonus διάθεσιν dispensationem | vertit, 
nec hujus loci sensum perspexit. 

(78) Vulg., διὰ τῶν ὑμετέρων πράξεων. Non 
dubito quin scribendum sit ἡμετέρων, ut. legitur 
apud Socratem, Theodoritum, Gelasium ac Nice- 
phorum. Certe Constantinus iu epistolis suis sem- 
yec gloriari solet, "od divina majestas ipsius mi- 


epilogum precedentis epistolae pertineat, ul nemo 
non videt. Ponendus est igitur hic titulus supra 
ante has voces τούτων οὖν οὕτως ἑχόντων, ut habet 
codex Fuketii. 

(80) Συντακτικἡν παρεῖχεν ὁμι λίαν. Hanc vo- 
cem non intellexerunt. interpretes. Nam Portesius 
quidem vertit, ez composito verba [ecit ad episcopos. 
Christophorsonus vero sic interpretatus est, sermo- 
nem apud episcopos de rebus erdine dispensandis 
instituit, Atqui συντακτικὴν παρεῖχεν ὁμιλίαν nihil 
aliud est quam valedixit. Menander, seu potius 
Alexander rhetor in capite Περὶ λαλιᾶς, pag. 624, 
Scribit συνταχτιχὴν λαλιάν a sophistis dictam esse 
orationem, qua scholastici completo studiorum 
suorum curriculo Athenis discedentes, et in pa- 
triam suam  reversuri, delorem suum in abeundo 
testantur : vel cum quis domo discedens, Athenas 
profectionem instituit. ldem in cap. Περὶ συντακτι» 


1081 


DE VITA CONSTANTINI 118. lii. 


1083 


μὲν ἅπαντας ὑπὸ μίαν συγκαλέσας ἡμέραν, παροῦσι A diceret. 4955 Quippe otnnes certo dieia unum con- 


ob τὴν πρὸς ἀλλήλους ὑποθέμενος εἰρήνην περισπού- 
δαστον ποιεῖσθαι, τὰς δὲ φιλονείχους ἔριδας ἐχτρέπε- 
σθαι, μηδὲ βασκαίνειν, eU τις εὐδοχιμῶν ἐν ἐπισχόποις 
φαίνοιτο σοφἰας ἐν λόγῳ, χοινὸν 5' ἡγεῖσθαι τἀγαθὸν 
τῆς ἑνὸς ἀρετῆς, μηδὲ μὴν τῶν µετριωτέρων κατεπ- 
αἱρεσθαι τοὺς χρείττους ' θεοῦ γὰρ εἶναι τὸ κριτή- 
ριον τῶν ἀληθεῖ λόγῳ κρειττόνων χαὶ τοῖς άσθενε- 
στέροις δὲ δεῖν ὑποχαταχλίνεσθαι λόγῳ συγγνώµης, 
τῷ τὸ τέλειον ἁπανταχοῦ σπάνιον τυγχάνειν. Διὸ καὶ 
ἀλλήλοις δεῖ τὰ σμιχρὰ πταίουσι συγγνώµην νέμειν, 
χαρίζεσθαἰ τε xal συγχωρεῖν ὅσα ἀνθρώπινα, περὶ 
πολλοῦ τικωµένων (81) τὴν σύμφωνον ἁρμονίαν, ὡς 
ἂν μὴ πρὸς ἀλλήλους στασιαξόντων, χλεύης αἰτία 
παρέχηται τοῖς τὸν θεῖον βλασφημεῖν νόμον παρ. 


εσχευασµένοις ὧν μάλιστα τὰ πάντα (82) δεῖν σωθῆ- B 


ναι δυναµένων (82), εἰ τὰ καθ) ἡμᾶς αὐτοῖς ζηλωτὰ 
φαίΐνοιντο, μὴ ἀμφιγνοεῖν (80) ὡς 05 τοῖς πᾶσιν ἡ ix 
λύγων ὠφέλεια συντελεῖ. Οἱ μὲν γὰρ ὡς πρὸς τροφὴν 
χαίρουσιν ἐπιχουρούμενοι (84), οἱ δὲ τοὺς προστασίας 
ἐπειλημμένους ὑποτρέχειν εἰώθασιν1 ἄλλοι τοὺς δε- 


xou λόγου, methodum tradit hujusmodi orationum : 
0 συνταττόµενος, δηλός ἐστιν ἀνιώμενος ἐπὶ τῷ χω- 
ρισμῷ, id est, ()ui valedicit, pre se fert dolorem ob 
discessum. Sed el in toto capite passim usurpat 
συντάττεσθαι pro. valedicere. Idque orationis genus 
ab Homero primum inventum esse dicit, apud quem 
Ulysses Phazeacibus valedicit. At. Natalis Comes,qui 
Menandrum rhetorem in Latinum sermonem transg- 
tulit, συνταχτικὸν λόγον vertit. adjunctivam oratio- 
nem, et verba illa qux citavi, ὁ συνταττόµενος, in- 
terpretatur adjungens, etc. Quo nibil fingi potest 
ineptius. Atqui συντάττεσθαι Grxcis est valedicere. 
Hesychius : Συντάξασθαι, ἁσπάσασθαι. Sic Eusebius 
usurpal in fine hujus capitis, οἱ in libro 1 ubi de 
morte Constantii Chlori loquitur. Illujusmodi ora- 
tio exstat Gregorii Nazianzeni, habita in cousessa 
centum et quinquaginta episcoporum, qua συν- 
ταχτήριος λόγος inscribitur, quod idem est ac συν- 
τακτικός. In hac siquidem oratione Gregorius vale- 
dicit Ecclesi& Constantinopolitanz. fecte igitur 
Suidas scribit : Ῥυντακτήριος, συνταχτιχός. Sed quod 
idem Suidas addit Origenem dictum esse συνταχτή- 
pov, longe fallitur, συντάχτης enim dictus est Ori- 
genes teste Epiphanio, non ουντακτήριος. 

(81) Περὶ zoAAoU τιμωµέγων. Melius scriberetur 
τιμωμένους. 

(82) "Qv µά«ιστα τὰ πάντα δεῖν. Deesse viden- 
tur nonnulla. Sane hi libri pluribus in lccis mutili 
sunt, ut jain aliquoties notavimus. Hic autem locus 
non incommode ita suppleri potest : ὧν μάλιστα 
προνοεῖν ἡμᾶς, xaX ποιεῖν τὰ πάντα δεῖν. Hc enim 
de paganis dicuntur, de quibus proxime locutus 
fuerat Constantinus, cum dixit : τοῖς τὸν θεῖον 
βλασφημεῖν νάµον παρεσχευασµένοις. Ail ergo Con- 
slantinus ad episcopos, cavendum inprimis esse, 
ne ex ipsorum dissensionibus ad contemnendam ac 
deridendam Christianorum religionem provocentur 
pagani. Eorum euim maximam curam ac sollicitu- 
dinem gerere nos oportere, omniaque agere, quibus 
ad veram fidem ac salutem possint revocari. Eos 
vero servari facile posse, et ad agnitionem verita- 
lis pervenire, si res nostrae illis beatze et admiran- 
dz videantur. Proinde unumquemque illorum variis 
modis aique artibus alliciendum esse ad partes 
nostras. Utitur deinde exemplo medicorum, qui ut 
agris salutem restituant, omnia excogitant quz 
ilis utilia fore credunt. Hzc certe non intellexerunt 
interpretes, in. quorum versione lector alia omnia 


vocavit. Cumque adessent, eos admonuit at pacis inter 
se servanda studiosi essent, et pervicaces conten- 
Uones fugerent ; nec inviderent si quis inter ipsos 
episcopus sapientie εἰ facundim laude floreret : 
sed uniuscujusque virtutem commune omnium bo- 
num esse existimarent : neve ii qui prestantiores 
sunt, supra inferiores sese efferrent : Dei enim esse 
de vera cujusque virtute ac przstantia judicare. 
Decere potius, ut prastantiores infirmioribus sese 
accommodent cum indulgentia quadam ac lenitate : 
presertim cum absolutum omnibus numeris quid- 
piam reperire prorsus difficillimum sit. Itaque ipsos 
levis aliorum delicti mutuo veniam indulgere; e& 
quidquid humanitus peccatum sit, condonare opor- 
lere, magnam semper rationem habentes mutuse 
concordie : ne forte dum ipsi inter se seditiones 
agitant, iis qui divinam legem maledictis incessere. 
parati sunt, ridendi przebeatur occasio. Quorum 
tamen maximam rationem ab ipsis babendam esse; 


deprehendet. Eodem referendus est locus Eusebii 
in capite 56 hujus libri, ubi ait Constautinum impe- 
ratorem magnam vim auri ecclesíis donasse ad 
pauperum alimoniam, cum omnes homines ad 
suscipiendam salutaris fidei doctrinam hac etiam 
ratione invitare vellet; exemplo Apostoli, qui in 
Epistola ad Philippenses hzc ail: Sireper occasio- 
nem, sive per veritatem. Christus annuntietur. Porro 
in ms. codd. Fuk. et Savil., et in Turnebi libro 
totus hic locus ita scribitur : Οὓς xa μάλιστα’ δεῖ 
σωθῆναι οὖχ ἀδύνατον γὰρ εἰ τὰ χαθ᾽ ἡμᾶς αὐτοὺς 
ζηλωτὰ φαίνοιντο' qua sine dubio vera lectio est, 
ld tantum emendari veliu, ut pro οὐκ ἀδύνατον γάρ 
scribatur οὐχ ἀδύνατον δέ, eL postea pro μὴ ἀγνοεῖν 
legatur μὴ ἀγνοεῖν γάρ. 

(82") Σωθηναι δυγαµἐγωγ. Hoc loco σωθῆναι 
idem est, quod salutaris fidei doctrinam percipere, 
quomodo sumitur apud Pauluin, ubi dicit Deum 
velle omnes homines salvos fleri, et ad agnitionem 
veritatis venire (1 Tím. n, 4). Est hoc. verbum ín 
eo sensu proprium Christianz religionis. Quo tamea 
usi sunt etiain posterioris a&evi philosophi, ut legere 
memini in Commentariis Procli in Timeum. 

(85) Mà ἁμφιγγοεῖν. Scribendum potius µή τε 
ἀμφιγνοεῖν, subaudiendo δεῖν quod paulo ante prze- 
cessit. Sed codex Fuketii veram nobis lectionem 
aperuit in quo legitur μὴ ἀγνοεῖν 0 ὑμᾶς 6lya 
ὡς, etc. Atque ita etiam Turnebus ad oram libri 
sui emendarat ex ms. codice. — Aliis placet, voce 


D δεῖν ante σωθῆναι deleta, μὴ δεῖν &pupcyvostv legere. 


Ευιτ. 

— (84) Vulg. ἐπικαιρούμενοι. Verbum insolens et 
novum : pro quo scribendum videlur ἐπιχουρού» 
µενοι. Sensus autem js omnino est quein in. ver- 
sione mea posui. Ait enim Constantinus variis cau- 
sis et occasionibus paganos ad religionem nostram 
solere converti. Alios spe alimentorum duci; ol 
eleemosynas scilicet Christianorum. Alios spe ps 
trocinii ; ob episcoporum scilicel auctoritatem, qui 
apud imperatorem et summates plurimum poterant, 
προστασία est patrocinium seu suffragium, ut ad 
Aiwinianum Marcellinum notavi, qua voce crebro 
utitur Joannes Chrysostomus. In optimo codice 
Fuketiano deest vox ἐπιχαιρούμενοι, totusque locus 
ita legitur : οἱ μὲν γὰρ ὡς πρὸς τροφὴν galpousw- 
οἱ δὲ τοὺς προστασίας ἐπειλημμένους ὑποτρέχειν 
εἰώθασι». 


1085 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS f. — BISTORICA. 


1084 


quippe cum facile servari possint, si ea qua apud A ξιώσεσι φιλοφρονουµένους ἁσπάζονται, καὶ Eevlow 


nos geruntur, illis eximia et admiranda videantur. 
Meque vero ipsis obscurum esse, sermonum co- 
piam haudquaquam omnibus hominibus utilitatem 
afferre. Alii enim tanquam ad vitam sustentandam 
commoda sibi suppeditari gaudent : alii ad patro- 
cinium solent confugere. Quidam eosa quibus beni- 
gne excipiuntur diligunt ; nonnulli munusculis ho- 
Dorati, ad amicitiam ineundam impelluntur. Pauci 
admodum sunt veri sermonum amatores : nec facile 
jnvenitur, qui veritatis studiosus sit. Quam ob cau- 
s8»m omnibas sese accommodare oportet, et instar 
medici cujusdam ea qui ad uniuscujusque salu- 
tem utilia sunt subministrare, ut salutaris doctrina 


τιμώμενο, ἀγαπῶσιν ἕτεροι' βραχεῖς δ οἱ λόγων 
ἀληθῶν ἀληθεῖς (85) ἐρασταὶ, xal σπάνιος a5 6 
τῆς ἁληθείας φίλος. Δι πρὸς πάντας ἁἀρμόττε- 
σθαι δεῖ, ἰατροῦ δίχην ἑχάστῳ τὰ λνσιτελήη πρὸς σω- 
τηρίαν ποριζοµένους * ὥστ' EE ἅπαντος τὴν σωτήῆριον 
παρὰ τοῖς πᾶσι δοξάξεσθαι διδασχκαλίαν. Τοιαῦτα μὲν 
bv πρώτοις παρῄνει τέλος δ᾽ ἐπετίθει, τὰς ὑπὲρ αὐ- 
τοῦ πρὸς τὸν θεὸν ἱχετηρίας ἑσπουδασμένως ποιεῖ- 
σθαι. Οὕτω 6h συνταξάµενος, ἐπὶ τὰ σφῶν οἰχεῖα τοὺς 
πάντας ἔπανιέναι Ἠφίει" οἱ δ' ἐπανῄεσαν σὺν εὖφρο- 
σύνη, ἐκράτει τε λοιπὸν παρὰ τοῖς πᾶσι µία γνώµη, 
παρ αὐτῷ βασιλεῖ συμφωνηθεῖσα, συναπτοµένων 
ὥσπερ ἐφ᾽ b σώματι, τῶν ἐκ μαχροῦ διηρηµένων. 


omui ex parte ab omnibus honoretur. Et Ίο quidem primo loco imperator eis precepit. Ad extre- 
mum vero adjecit, ut pro se quoque preces ad Deum sedulo facerent. Cum in hunc modum eis τὰς 
ledixisset, cunctis post hec jn patriam redeundi potestatem fecit. Illi igitur summa cum hilaritate 
domum reversi sunt; ac deinceps una apud omnes valuit opinio, sub ipsius imperatoris presentia 
communi omnium consensu firmata; cum ii qui jam dudum a se mutuo divulsi erant, in unum veluti 


corpus coaluissent. 
A96 CAPUT XXII. 


Quomodo alios quidem hortatus sit, ad alios autem 
scripserit, et de pecuniarum divisione. 


Tanto igitur successu imperator exhilaratus, iis 
qui synodo minime interfuissent, gratissimum fru- 
, eium per litteras przbuit, Sed et universis populis, 
tam iis qui per agros quam qui in urbibus habita- 
bant, màgnam pecunia vim distribui jussit; publi- 
cam festivitatem ob vicesimum imperii sui annum 
hac ratione concelebrans. 

CAPUT XXIII. 


Quomodo ad /£gyptios scripserit, eosque ad pacem 
hortatus. sit. 


Verum cunctis inter se pacem colentibus, apud 
golos /Egyptios implacabilis contentionis furor ar- 


debat : adeo ut molestiam quidem exhiberent impe- c 


ratori, non ideo tamen eum ad iracundiam excita- 
rent. Illos enim ut patres, aut potius ut prophetas 
Dei, omni lionore imperator afficiens, iterum ad se 
vocavit ; iterum arbiter eorumdem fuit; iterum eos 
muneribus ac dons honoravit. Sententiam quoque 
quam arbiter dixerat, per epistolam significavit, 
confirmans et sanciens ea quse a synodo decreta 
fuerant, eosque adhortans ut concordiz studerent, 
'" mec Ecclesi: corpus distrahere ac discerpere vel- 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΚΕ’. 
"Ὅπως οὓς μὲν προέπεµύεν, οἷς δὲ Érpayre, καὶ 
χρημάτων διαδόσεις. 

Χαΐίρων δῆτα βασιλεὺς ἐπὶ τῷ κατορθώµατι, τοῖς 
μὴ παρατυχοῦσι τῇ συνόδῳ χαρπὸν εὐθαλῃ δεδώρητο 
OU ἐπιστολῶν ' λαοῖς 0' ἅπασ,, τοῖς τε χατ ἀγροὺς 
xa τοῖς ἀμφὶ τὰς πόλεις, χρημάτων ἀφθόνους διαδό- 
σεις ποιεῖσθαι παρεχελεύετο, (bé πη Ὑεραίρων τὴν 
ἑορτὴν τῆς εἰχοσαετοῦς βατιλείας. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Κ;.. 


"Όπως περὶ εἱρήνης Αἱἰγυπτίοις ἔλραφέ τε xal 
παρῄγνεσεν. 


Αλλά γὰρ ἁπάντων εἰρηνενομένων, µόνοις Αἰγυ- 
πτ[οις ἅμιχτος ἦν ἡ πρὸς ἀλλήλους φιλονειχία, ὡς xal 
αὖθις ἐνοχλεῖν βασιλέα, οὐ μὴν καὶ πρὸς ὀργὴν ἑἐγεί- 
ρειν. Ola γοῦν πατέρας, f) xal μᾶλλον προφήτας θεοῦ, 
πάσῃ περιέπων τιμῇ, xat δεύτερον ἐχάλει, χαὶ πάλιν 
ἑμεσίτενε τοῖς αὐτοῖς ἀνεξιχάχως, xal δώροις ἑτίμα 
πάλιν, ἑδῆλου τε τὴν δίαιταν bU ἐπιστολῆς. Καὶ τὰ 
τῆς συνόδου δόγµατα χυρῶν ἐπεσφραγίζετο, παρεχά- 
λειτε συμφωνίας ἔχεσθαι, μηδὲ διασπᾶν καὶ χατατέ- 
μνειν τὴν Ἐχχλησίαν, τῆς δὲ τοῦ θεοῦ χρίσεως Ev wp 
τὴν μνήμην λαμθάνειν. Καὶ ταῦτα δὲ βασιλεὺς 5v οἱ- 
χείας ἐπέστελλε γραφῆς. | 


lent, sed futurum Dei judicium animo reputarent. Et hec quidem imperator speciali epistola eis sug- 


gessit. 


CAPUT XXIV. 
Quomodo episcopis et plebibus religiosas litteras 
sapius scripsit. 
Sed et alia plurima eiusmodi scripsit, ac pene 
innumerabiles exaravit epistolas ; nunc episcopis 


prescribens ea qu: ad Ecclesiarum Dei utilitatem - 


spectabant, nunc ipsas plebes per litteras compel- 


(85)AÓmO* ἀ.1ηθῶν ἀ.ηθεῖς. Codd. Fuketii et Savi- 
lii scriptum habent λόγων ἀληθῶν £paccat. Quomodo 
ctiam in libro Turnebi ad marginem emendatur. 
S«d vulgata lectio inagis placet ob ea qua proxime 
sequuntur, ut vitetur ταυτολογία. Paulo post codex 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KA. 
"Οπως ἐπισχόποις xal Aaoic εὐαθῶς zoA Adae 
ἔγραψεν. 

Καὶ ἀλλὰ δὲ τούτοις ἔγραφεν ἁδελφὰ µυρία, πλεί- 
στας 0' ὅσας ἐπιστολὰς διετύπου, ἐν μέρει μὲν ἐπι- 
σχόποις ὑπὲρ τῶν Ἐκκλησιῶν τοῦ θεοῦ τὰ πρόσφορα 
διαταττόµενος ' Ίδη δὲ καὶ αὐτοῖς προσεφώνει τοῖς 


. Fuketii et βο]ιθία Βορία babent : ὑφ' £X cupa 


non ἐφ᾽ £v, ut legitur in. vulgatis editionibus. 1n 
eodem codice scriptum inveni : διόπερ παντας ἁρ- 
µόττεσθαι δεῖ, non ut vulgo editum est, διὸ προς 
πάντας. 


1086 


DE VITA CONSTANTINI 118. ΠΠ. 


1086 


πλήθεσιν, ἁδελφοὺς ἀ ποκαλῶν χαὶ συνθεράποντας ἔαυ- A lans, fratresque et conservos suos nominans Eccle- 


τοῦ τοὺς τῆς Ἐχχλησίας λαοὺς ὁ τρισµαχάριος. Σχολὴ 
$& ἂν γένοιτο «auta ἐπὶ οἰχείας ὑποθέσεως συναγα- 
γεῖν (80), ὡς ἂν μὴ τὸ σῶμα τῆς παρούσης ἡμῖν δια- 
Χόπτοιτο ἱστορίας. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KE'. 
Ὅπως ἐν Ἱεροσο.ύμοις ᾿ἐπὶ τῷ ἁγίῳ τόπῳ τῆς 


τοῦ Σωτήρος ἡμῶν ἀναστάσεως, vaóv προσευ- 
χτήριο» οἱκοδομεῖσθαι προσέταξε. 


Τούτων δ᾽ ᾧδ' ἑχόντων, µνήµης ἄλλο τι µέγιστον 
(87) ἐπὶ τοῦ Παλαιστινῶν ἔθνους ὁ θεοφιλἠῆς εἰργάζε- 
το" τί δ' fjv τοῦτο; Τὸν Ev τοῖς Ἱεροσολύμοις τῆς 
σωτηρίου ἀναστάσεως µακαριστότατον τόπον, ἑδόχει 
δεῖν αὐτῷ περιφανη xaX σεπτὸν ἀποφῆναι τοῖς πᾶσιν. 
Αὐτίχα γοῦν οἶχον εὐχτήριον συττήσασθαι διεχελεύε- 
το, οὐχ ἀθεεὶ τοῦτ᾽ Ev διανοίᾳ βαλὼν, ἀλλ᾽ ὑπ' αὐτοῦ 
του Σωτῆρος ἀναχινηθεὶς τῷ πνεύματι. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KG'. 


Ὅτι τὺ θεῖον' µνῆμα χὠμασι καὶ εἰδώ.ῖοις 'áz- 
έκρυψαν οἱ ἄθεοι. : 


"Ανδρες μὲν γάρ ποτε δυσσεθεῖς, μᾶλλον δὲ πᾶν τὸ 
δαιμόνων διὰ τούτων γένος, σπουδην ἔθεντο σχότῳ 
καὶ λήθῃ παραδοῦναι τὸ θεσπέσιον ἐχεῖνο τῆς ἆθανα- 
cla; μνημα, παρ᾽ ᾧ φῶς ἑξαστράπτων ὁ καταθὰς 
οὐρανόθεν ἄγγελος, ἀπεχύλισε «bv λίθον τῶν τὰς δια- 
νοίας λελιθωμένων, xal τὸν ζῶντα μετὰ τῶν νεχρῶν 
E0* ὑπάρχειν ὑπειληφότων, τὰς γυναῖχας εὐαγγελιζό- 
µενος, τόν τε τῆς ἀπιστίας λίθον τῆς αὐτῶν διανοί- 
ας (88) ἐπὶ δόξῃ τῆς τοῦ ζητουμένου ζωῆς ἀφαιρούμε- 
νος. Τοῦτο μὲν οὖν τὸ σωτήριον ἄντρον ἄθεοί τινες 
xa δυσσεθεῖς ἀφανὲς ἐξ ἀνθρώπων ποιῄσασθαι διανε- 
νόηντο, ἄφρονι λογισμῷ τὴν ἀλήθειαν ταύτῃ πη χρύ- 
qat λογισάμενοι. Καὶ 6h πολὺν εἰσενεγχάμενοι uó- 
χθον, γῆν ἔξωθέν ποθεν εἰσφορήσαντες (89), τὸν πάν- 
τα χαλύπτουσι τόπον, κᾶπειτ᾽ εἰς ὕψος αἰωρήσαντες, 
λίθῳ τε χαταστρώσαντες, χάτω που τὸ θεῖον ἄντρον 
ὑπὸ πολλῷ τῷ χώματι χατακρύπτουσιν * εἶθ᾽ ὡς οὐ- 
δενὸς αὐτοῖς λειποµένον, τῆς γῆς ὕπερθεν, δεινὸν ὡς 
ἀληθῶς ταφεῶνα ψυχῶν ἐπισκευάζουσιν, vexpüv εἰ- 
δώλων ακότιον ᾿Αφροδίτης ἀχολάστῳ δαίµον, μυχὸν 
οἰχοδομησάμενοι’ κἄπειτα μυσαρὰς ἐνταυθοῖ θυσίας 
ἐπὶ ῥεθήλων xal ἐναγῶν βωμῶν ἐπισπένδοντες (90): 


ταύτῃ γὰρ µόνως καὶ οὐχ ἄλλως, τὸ σπουδασθὲν εἰς - 


(86) Ταῦτα ἐπὶ οἰκείας ὑποθέσεως συγαγαγεῖν. 
Certe Eusebius quod hic pollicetur, postea implevit, 
omnesque epistolas et sanctiones imp. Constantini, 
qus ad catholicam fidem spectabant, speciali libro 
complexus est. ld me docuit codex Mediceus, in 
quo ad calcem Historie ecclesiastice perscripta 
rst epistola Constantini ad Palzstinos, quam in su- 
periore libro retulit Eusebius, et post supradictam 
epistolam leguntur hzc verba : Γαῦτα μὲν οὖν ᾧδέ 

t χείσθω. Φέρε δὲ Xormóy* τοὺς νόµους xai τὰς 

πὲρ τῆς ἆληθους εὐσεθείας τοῦ θεοφιλοῦς ἡμῶν xal 
πραοτάτου βασιλέως ἐπιστολὰάς, ἀφ ἑτέρας ἀρχῆς 
ὁμοῦ πάσας συναγάγωµεν. 

(87) Μνήμης &AAo τι µέγιστον. Prima vox de- 
lenda videtur utpote superflua, nisi forte subau- 
diatur µνήµης ἕνεχα. Posset etiam dici εἰς µνή- 
µην. Turnebus ad oram sui libri emendavit ἆξιον 
pro µέγ,στον. 

(88) Tnc αὑτῶν διανοίας. Vocem αὐτῶν ad mu- 
lieres, quae prima luce ad sepulcrum Domini vene- 


si; populos, vir beatissimus. Verum hzc separato 
volumine colligere, alias fortasse otium fuerit, ne 
hujus Historie nostr: series interrunpatur. 


A497 CAPUT XXV. 


Quomodo Hierosolymis in sanctio Dominice resurre- 
ctionis loco templum ezstrui pracepit. 


His ita gestis, imperator Deo charusaliud quiddam 
inprimis memorabile aggressus est in Pal:stina. 
Quidnam vero illud est ? Beatissimum illum Domi- 
nice resurrectionis locum qui est Hierosolymis, il- 
lustrem ac venerabilem cunctis mortalibus efficere, . 
officii sui esse existimavit. Confestim igitur orato- 
rium ibidem exstrui mandavit : non absque Dei nutu 
eo inductus , sed ipso Servatore ejus aniinum inci- 
tante. 

CAPUT XXVI. 


Quomodo impii sepulerum Domini ruderibus et 
simulacris superpositis obtexerant. 


Quippe impii quondam homines, seu potjus uni- 
versum dx::imonum genus, impiorum hominum ope- 
ra, venerandum illud immortalitatis monumentum 
tenebris atque oblivione penitus involvere studue- 
rant. lllud, inquam, monumentum, ad quod angelus 
olim e ccelo delapsus admirabili luce radians, saxum 
revolverat ex animis eorum qui vere saxei erant, 
et qui viventem Christum inter mortuos adhuc jacere 
arbitrabantur : felicem nuntium afferens mulicri- 
bus, et incredulitatis lapidem a mentibus earum 
removens, ut opinionem de vita ejus qui ab illis 
quzerebatur, adstrueret. Hanc igitur salutarem spe- 
luncam, impii quidam ac profani homines funditus 
abolere in animum induxerant; stulle admodum 
opinati, se hoc modo veritatem esse occultaturoa. 
]taque non sine summo labore, plürima humo 
aliunde advecta aggestaque totum locum opplevere. 
Quem cum mediocri altitudine extulissent et lapide 
constravissent, sub hac tanta congerie sacram spe&- 
luncam obtexerunt. Dehinc perinde ac si nihil am- 
plius ipsis superesset, supra illud solum, infau- 
stum prorsus animarum sepulcrum exstruxerunt ; 
obscuram mortuorum simulacrorum cavernam in 


D rant, referendam putavi. Christophorsonus tamen 


eam retulit ad saxeos illos et incredulos, de qul- 
bus paulo ante locutus est Eusebius ; quod non 


robo. 
| (89) Priv ἔξωθέν ποθεν εἰσφορήσαντες. Malim 
legere γῆν ἑἐξ ὄθεν ποθέν , id est, humo undecunque 
aggesta. . 

(90) Gvcíac ἐπὶ βωμῶν ἐπισπένδοντες. Pes- 
sime hunc locum vertit Christophorsonus hoc modo : 
Tum detesiabiles ibi victimas super impuras aras 
immolare. Atqui vox. σπένδοντες satis indicat, non 
de victimis hic Eusebium loqui, sed de libatiouihus, 
vino scilicet, lacte et similibus, qua gentiles diis 
suis offerebant. Adde quod victimas super aris im- 
molari, prorsus absurdum est. Hostie enim juxia 
aras mactabantur , non super aris. Notus est Ovidii 
versus, Fast. lib. 1, 557 et seq. 


Rode, caper, vitem. Tamen hinc [huic] cum stabis 
ad aras, etc. 


4087 EUSEBII CASARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 1088 


honorem lascivi dsemonis quem Venerem vocant, Α ἔργον ἄξειν ἑνόμιζον, el διὰ τούτων τῶν ἓναγῶν uv- 
eedificantes, ubi exsecranda sacrificia super profanis σαγµάτων τὸ σωτήριον ἄντρον κατακρύψειαν * οὗ γὰρ 
et impuris altaribus offerebant. Id enim quod insti- — olol «' sav συνιέναι οἱ δείλαιοι, ὡς οὖκ εἶχε φύσιν 
tuerant, ita demum se perfecturos esse opinaban- — «bv χατὰ τοῦ θανάτου βραθεῖα ἀναδησάμενον, χρύφιον 
tur, si impuris hujusmodi sordibus 498 salutarem Ἅκχαταλιπεῖν τὸ χατόρθωμα, οὐδὲ τὴν σύμπασαν τῶν 
speluncam obruissent. Miseri enim illud intelligere ᾿ἀνθρώπων [φύσιν] λαθεῖν (91) λάµπων ὑπὲρ γῆς Ίε- 
non poterant, fleri omnino non posse, ut qui de νόμµενος 6 ἥλιος, xal τὸν οἰχεῖον ἓν οὐρανῷ διεππεύων 
morte victoriam retulisset, hoc ipsorum facinus 00- — 5pópov* τούτου γὰρ κρειττόνως ψυχὰς ἀνθρώπων, 
cultum relinqueret : quemadinodum nec fieri po- ἀλλ οὗ σώματα dj awcfjpto; χαταυγάσασα δύναμις, 
test, ut sol supra terras radians, οἱ consuetum in τῶν οἰχείων τοῦ φωτὸς μαρμαρυγῶν τὸν σύμπαντα 
coelo cursum peragens, totius generis humani noti- χατεπλήρου xócpov. Πλὴν ἀλλὰ τῶν ἀθέων xat 6vc- 
tiam subterfugiat. Quippe Servatoris nostri poten- σεθῶν ἀνδρῶν τὰ χατὰ τῆς ἀληθείας μηχανήματα 

tia longe przstantiori luce resplendens, nec ut sol µμαχροῖς παρετείνετο χρόνοις, οὐδείς τε τῶν πώποτε, 

corpora, sed animos hominum illustrans, totum jam οὐχ ἡγουμένων, 50 στρατηγῶν, οὖχ αὐτῶν βασιλέων, 

terrarum orbem radiis implebat, Sed nihilominus ἐπὶ καθαιρέσει τῶν τετολμηµένων εὕρηται ἐπιτήδειος, 
ea qux impii ac profani homines adversus verita- B 3) μόνος εἷς 6 τῷ παμθασιλεῖ θεῷ φίλος. Καὶ πνεύµα- 

tem machinati fuerant, longo temporis spatio pers — tt Υοῦν χάτοχος θείῳ, χῶρον αὑτὸν ἐκεῖνον τὸν δεδη- 

manserunt. Nec ullus ex przsidibus, aut ex ducibus, λωμένον, πάσαις οὐ χαθαραϊῖς Όλαις ἐχθρῶν ἔπιδου- 

aut ex ipsis etiam imperatoribus, qui ad tantum Ἅλαῖς καταχεχρύφθαι, λήθῃ τε xaX ἀγνοίᾳ παραδεδο- 

scelus evertendum idoneus foret, inventus est prze- µένον οὐ παριδὼν, οὐδὲ τῇ τῶν αἰτίων παραχωρήσας 

ter unum Deo omnium regi acceptissimum princi« καχίᾳ,θεὸν τὸν αὑτοῦ συνεργὸν ἐπικαλεσάμενος, xa- 

pem. Qui divino animatus spiritu, cum supra me- θαίρεσθαι προστάττει, αὐτὴν 5h μάλιστα τὴν ὑπὸ τῶν 

moratum locum, omnibus purgamentis ac sordibus ἐχθρῶν µεμιασμένην ἀπολαῦσαι δεῖν οἰόμενος τῆς τοῦ 

ab adversariis Iraudulenter obstructum,et oblivioni παναγάθου δι αὐτοῦ µεγαλουργίας. "Apa δὲ προστά- 

penitus traditum esse indigne ferret, nec improbi- — ypatt τὰ τῆς ἁπάτης μηχανήματα εἰς ἔδαφος ἄνωθεν 

tati eorum qui id moliti fuerant cedendum esse ar- ἀφ' ὑψηλοῦ χατεῤῥίπτετο, ἑλύετό τε xat καθῃρεῖτο, 

bitraretur ; Dei adjutoris sui numine invocato, pur- Ἅαὐτοῖς ξοάνοις xai δαίµοσι, xal τὰ τῆς πλάνης olxo- 

gari przecepit : ratus eam maxime soli partem, quam δοµήµατα. 

adversarii contaminassent, sua opera ac ministerio divina frui magnificentia oportere. Simul atque hoc 

ab imperatore praeceptum est, continuo opera illa ad fraudem comparata, e sublimi ad solum dejecta sumt ; 

et edificia ad decipiendos homines constructo, cum ipsis statuis ac daemonibus diruta sunt ac dissipata. 


CAPUT XXVII. ' ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KZ. 
Quomodo Constantinus templi materiam ac rudera G Ὅπως Κωνσταντῖνος τοῦ εἰδωλείου τὰς ὕλας 


longissime projici mandarit. 


Neque tamen hic eonquievit iinperatoris alacri- 
tas. Sed praterea tolli ruta 09998, et quam longis- 
sime extra fines regionis projici mandavit. Quod 
itidem preceptum protinus exsecutioni mandatum 
est. Hucusque vero progressus imperator, nequa- 
quam sibi satisfecit. Sed divino quodam «stu iucíi- 
tatus, jussit ut loco altissime effosso, solum ipsum 
utpote daemonum piaculis contaminatum, siiul cum 
egesta humo quam longissime exportaretur. ' 

499 CAPUT XXVII. 
Manifestatio sanctissimi sepulcri. 

Nec mora, istud quoque ut jussum erat imple- 
tum est. Postquam aliud solum, locus scilicet qui 
in imo erat, apparuit ; lunc vero ipsum augustum 
sanctissimumque Dominice resurrectionis monu- 
mentum preter omnium spem refulsit , et spelunca 
illa quz: sancta sanctorum vere dici potest, resur- 
rectionis Servatoris nostri quamdam expressit si- 


(91) Vulg. οὐδὲ τὴν σύμαπ. ἀνθρ. «Ἰαθεῖν. Sup- 
plevimus φύσιν post σύμπασαν. Totum locum sic 
rescribere jubet Valesius : ὡς οὐδὲ c. c. ἆνθ. φύσιν 
δυνηθῇ λαθεῖν, etc. Sed forte scriptura nostra ferri 
potest, modo supponatur Eusebium, neglecta ra- 
tione grammatica τῷ εἶχε φύσιν consentanea, ge- 


xal tà χώματα μακράν που ῥιφθήηναι xpog- 
écatev. 


Οὐ μὴν ἓν τούτοις τὰ τῆς σπουδῆς ἵστατο. Πάλιν 
δὲ βασιλεὺς αἴρεσθαι xal ποῤῥωτάτω τῆς χώρας 
ἀποῤῥιπτεῖσθαι, τῶν καθαιρουµένων τὴν ἐν λίθοις 
xaX ξύλοις ὕλην προστάττει ἔργον δὲ καὶ τῷδε παρ- 
ηχολούθει τῷ λόγῳ. Αλλ' οὐδ' ἐπὶ τούτῳ µόνον προ- 
ελθεῖν ἀπήρχει. Πάλιν δ' ἐπιθειάσας βασιλεὺς, τοῦδα- 
φος αὐτὺ, πολὺ τοῦ χώρου βάθος ἀνορύξαντας, αὑτῷ 
χοῖ πὀῤῥω που ἐξωτάτω, λύθροις ἅτε δαιµονιχῆς ἑῤ- 
ῥυπωμένον, ἐχφορεῖσθαι παραχελεύεται. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΗ.. 


D davépoctc τοῦ ἁγίου τῶν ἁγίωγ μνήματος. 


Παραχρῆμα δ᾽ ἐπετελεῖτο xat τοῦτο. Ὡς δ᾽ ἕτερον 
ἀνθ᾽ ἑτέρου στοιχεῖον ὁ κατὰ βάθους τῆς γῆς ἀνεφάνη 
χῶρος, αὐτὸ 6h λοιπὸν τὸ σεμνὸν xai πανάγιον τῆς 
σωτηρίου ἀναστάσεως μαρτύριον παρ ἑλπίδα πᾶσαν 
ἀνεφαίνετο, καὶ τό τε ἅγιον τῶν ἁγίων ἄντρον ti: 
ὁμοίαν τῆς τοῦ Σωτηρος ἀναθιώσεως ἀπελάμθανεν εἰ- 
Χόνα. Διὸ μετὰ τὴν ἓν σχότῳ κατάδυσιν, αὖθις ἐπὶ τὸ 


neralem bujus locutionis sensum , quo τῷ ἐδύγατο 

aquivalet, respexisse, eoque sensu τὸ εἶχε φύσιν 
—— ἐδύνατο) ante λαθεῖν subintellexisse , subjecti 
rles τῷ ὁ f.ioc tribuendo. Judicent periüores. 
DIT. 


1089 


DE VITA CONSTANTINI LIB. Il: 


φῶς προῄει, καὶ τοῖς ἐπὶ θέαν ἀγιχνουμένοις ἑναργὴ A militadinem, cum post situm sc tenebras quibus 


παρεῖχεν ὁρᾷν τῶν αὐτόθι πεπραγμένων θαυμά- 
των τὴν ἱστορίαν, ἔργοις ἁπάσης Ὑεγωνοτέροις φω- 
νης (92) τὴν τοῦ Σωτῆρος ἀνάσταδιν μαρτυρού- 
μένουν. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Κθ.. 


Ὅπως περὶ τῆς οἸκοδομῆς, καὶ πρὸς ἄρχογτας 
xui πρὸς Μακάριον ἔγραψε τὸν ἑπίσκοπον. 


Τούτων δ' ὧδε πραχθέντων, αὐτίχα βασιλεὺς νόμων 
εὐσεθῶν διατάξεσι, χορηγίαις τε ἀφθόνοις, οἶχον εὖ- 


χτ{ριον θεοπρεπή ἀμφὶ τὸ σωτήριον ἄντρον ἐγχελεύ- . 


εται πλουσίᾳ καὶ βασιλιχῇ δείµασθαι πολυτελείᾳ, ὡς 
ἂν ix μαχροῦ τοῦτο προτεθειµένος, xal τὸ µέλλον 


obtecta fuerat, rursus in lucem prodiit, et mira- 
culorum quas ibi quondam gesta fuerant, historiam 
jis qui ad spectandum confluzerant manifestissimo 
videndam exhibuit, rebus ipsis qux: omni voce 
clarius sonant, Servatoris nostri resurreciionens 
Lestata. 

CAPUT XXIX. 


Quomodo de construenda ecclesia, ad prasides et ad 
Macarium episcopum litteras dedit. 


His ad hunc modum gestis, confestim imperator 
emissis constitutionibus et liberali sumptu suppe- 
ditato, cirea salutarem speluucam Deo dignum 
templum regali magniflcentia exstrui jubet. Quippe 
jam pridem hoc apud se constituerat, idque quod 


ἔσεσθαι χρείττονι προθυµίᾳ τεθεαµένος. Tot; μὲν 6h B erat futurum, divina quadam alacritate previde- 


τῶν ἐθνῶν ἐπὶ τῆς ἑῴας ἄρχουσιν, ἀφθόνοις xai δαψι- 
λέσι χορηγίαις, ὑπερφυές τε xal μέγα χαὶ πλούσιον 
ἀποδειχνύναι τὸ ἔργον, τῷ δὲ τῆς Ἐκκλησίας ἐπισχό- 
vip τῷ τηνιχαῦτα τῆς ἐν Ἱεροσολύμοις προεστῶτι, 
ςοιάνδε κατέπεµπε γραφὴν, 0v ἧς τὸν σωτήριον λόγον 
τῆς πίστεως ἑναργέσι φωναῖς παρἰίστη, τοῦτον Ypá- 
quy τὸν τρόπον. 
ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ A'. 
Κωγσταντίνου πρὸς Μακάριον περὶ τῆς τοῦ pap- 
τυρίου τοῦ Eutnpoc οἱκοδομῆς. 

« Νιχητὴς Κωνσταντίνος, Μέγιστος, Σεθαστὸς, Ma- 
χαρίῳ. 

« Τοσαύτη τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐστιν ἡ χάρις, ὣς 
μηδὲμίαν λόγων θεραπείαν (95) τοῦ παρόντος θαύ- 


rat. Ac rectoribus quidem provinciarum per Orien- 
tem pracepit, ut,impensis copiose subministratis, 
ingens amplumque et magnificum opus illud effice- 
rent. Ad episcopum vero qui tunc. temporis Hiero- 
solymorum regebat Ecclesiam, ejusmodi litteras 
dedit, quibus salutaris fidei doctrinam  apertissi- 
mis verbis adstruebat, ita scribens : 


CAPUT XXX. 


Constantini ad Macarium episto.a de aedificatione 
martyrii Servatoris nostri. | 


« Victor Constantinus, Maximus, Augustus , Ma- 
caríio. 

« Tanta est Servatoris nostri gratia, ut nulla ser- 
monis copia ad presentis miraculi narrationeta 


µατος ἀξίαν εἶναι δοχεῖν. Τὸ γὰρ τὸ γνώριαµα τοῦ C sufficere videatur. Nam sacratissimz illius passio- 


ἁγιωτάτου Exclvou πάθους ὑπὸ τῇ Υῇ πάλαι χρυπτό- 
µενον, τοσαύταις ἑτῶν περιόδοις λαθεῖν, ἄχρις οὗ διά 
τῆς τοῦ κοινοῦ πάντων ἐχθροῦ ἀναιρέσεως (94) ἔλευ- 
θεοωθεῖσι τοῖς ἑαυτοῦ θεράπουσιν ἀναλάμπειν ἔμελλε, 
πᾶσαν ἔχπληξιν ἀληθῶς ὑπερθαίνει. El γὰρ πάντες 
οἱ διὰ πάσης τῆς οἰχουμένης εἶναι δοχοῦντες σοφοὶ, 
εἰς ἓν χαὶ τὸ αὐτὸ συνελθόντες, ἄξιόν τι τοῦ πράγµα- 
τος ἐθελήσουσιν εἰπεῖν, οὐδ ἂν πρὸς τὸ βραχύτατον 
ἀμιλληθῆναι δυνῄσαιντο. ἐπὶ τοσοῦτον πᾶσαν (95) 
ἀνθρωπίνου λογισμοῦ χωρητικὴν φύσιν, ἡ τοῦ θαύ- 
µατος τούτου ὑπερθαίνει, ὅσῳ τῶν ἀνθρωπίνων τὰ 
οὐράνια συνεστηχέναι δυνατώτερα. Διὰ τοῦτο γοῦν 
οὗτος ἀεὶ xaX πρῶτος xal μόνος pot σχοπὺς, ἵν ὥσ- 
περ ἑαυτὴν ὁσημέραι καινοτέροις θαύμασιν d) τῆς 
ἀληθειας πίστις ἐπιδείχνυσιν, οὕτω καὶ αἱ ψυχαὶ 


(92) Vulg., ἔργοις ἁπάσης γεγωγοτέραν gornc. 
Scribendum est procul dubio γεγωνοτέροις, quod 
non vidil Christophorsonus. Est autem hic hujus 
loci sensus : illam Dominici sepuleri post tot szecula 
restitutionem , reipsa confirmasse resurrectionem 
Domini nostri. 1n codice Fuk. legitur γεγωνοτέ- 
ρως, quomodo etiam Turnebus ad oram libri sui ex 
scripto codice emendarat. In schedis Regiis scriptum 
esl γεγωνοτέρας. Savilius ad oram libri s i notarat, 
forte γεγωνότερον. 

(95) Μηδὲ μίαν .Ίόγων θεραπείαν. Apud Socra- 
tem, Theodoritum ac Nicephorum legitur λόγων χορ- 
ἡγίαν, quod rectius puto. 

(94) Διὰ τῆς τοῦ χοιγοῦ πἀντων àyfpov ἁναι- 
βρέσεως. Hostem publicum Constantinus hic appellat 


nis monumentum, sub terra jampridem occultatum 
tot annorum spatio delituisse, $00 quoad com- 
muni omnium hoste sublato, famulis ejus in liber- . 
tatem viudicatis affulgeret, omnem revera admira- 
tionem superat, Nam tametsi omnes quotquot ubi- 
que lerrarum sapientes habentur, in unum coacti, 
aliquid pro hujus rei dignitate dicere instituerint, 
ne ad minimam quidem ejus partem aspirare posse 
mihi videntur. Quippe hujus miraculi fides, omuwem 
humanae rationis capacem naturam tantum exce- 
dit, quantum humanis divina praecellunt. Quocirca 
hic unus mihi ac przecipuus semper est scopus, ut 
quemadmodum veritatis fides novis quotidie mira- 
culis inclarescit, sic etiam mentes omnium nostrum 
ad sanctissima legis observantiam cum omni mo- 


Licinium, post cojus exitium ait sacrum Domini se- 
pulerum, quod ante latuerat, in lucem et conspectum 
ominum prodiisse. Occisus est Licinius anno Chri- 
sti 926, ut scribitur in Fastis Idatii. Eodemque an- 
no cum Helena Hierosolymam advenisset, sepulcrum 
Domini repertum est. Posset. etiam publici hostis 
nomine damon hic intelligi, nisi quae sequuntur 
verba repugnarent. Neque euim diabolus tunc demum 
victus atque oppressus est, cum sepulerum Domini 
egestis ruderibus detectum est. Adde quod ἀναί- 
ρὲσις, id est. cedes, melius de Licinio dicitur quam 
de diabolo. 
(95) Ἔπὶ τοσοῦτον πᾶσαν. Scribendum puto 
ἐπεὶ τοσούτῳ πᾶσαν, etc. In libro Fuk. scribitur ἐπὶ 
τοσοῦτο γάρ, elc. 


4 


4091 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP, PARS 1. — HISTORICA. 


1052 


destia et concordi alacritate incitentur. Quod quo- A πάντων ἡμῶν περὶ τὸν ἅγιον νόµον σωφροσύνῃ πάση 


niam omnibus perspectissimum esse confido, illud 
tibi in primis persuasum velim, nihil mihi anti- 
quius esse, quam ut sacrum illum locum quem Dei 
jussu turpissima adjectione simulacri velut gravi 
quodam pondere exoneravi,|et qui ab initio qui- 
dem Dei judicio sanctus fuit, postea vero multo 
sanctior effectus est, ex quo Dominies passionis 
filem in lucem protulit ; eum, inquam, locum fa- 
bricarum pulchritudine exornemus. 


CAPUT XXXI. 
Quod hanc edem, manium, columnarum, εἰ mar- 
fuorum venustate, ceieras ecclesias superare vo- 
luerit. 


t Decet itaque prudentiam tuam singula ad opus B 


necessaria ita disponere el curare, ut non modo 
basilica ipsa omnium qua ubique sunt pulcher- 
rima, sed et reliqua membra ejusmodi sint, ut 
omnes quantumvis eximiz singularum urbium fa- 
brice ab hac una facile superentur. Ας de parie- 
tum quidem substructione et elegantia, Draciliano 
amico nostro, agenti vices praefectorum praetorio, 
et praesidi provincie, scias a me curam esse come 
missam. Jussit siquidem pietas nostra, ut artifices 
et operarii, el quaecunque ad hoc opus necessaria 
esse ex prudentia tua cognoverint, protinus in- 
stante illorum sollicitudine dirigantur. De columnis 
vero et marmoribus, quacunque et pretiosiora el 
utiliora esse ipso aspectu judicaveris, cura ut ad 


χαὶ ὁμογνώμονι προθυμία σπουδαιότερα: γίγνωνται. 
ὌὍπερ δ᾽ αὖν (96) πᾶσιν εἶναι νομίζω φανερὸν, ἐχεῖ- 
νο μάλιστα πεπεῖσθαι βούλομαι, ὡς ἄρα πάντων pot 
μᾶλλον µέλει, ὅπως τὸν ἱερὸν ἐχεῖνον τόπον, ὃν θεοῦ 
προστάγµατι, αἰσχίστης εἰδώλου προσθήχτς ὥσπερ 
τινὸς ἐπ'χειμένου βάρους, ἐχούφισα, vtov μὲν 
ἐξ ἀρχῆς Θεοῦ χρίσει γεγενηµένον, ἁγιώτερον δ' 
ἀπορανθέντα, ἀφ' οὗ τοῦ σωτηρίου πάθους πίστιν ci; 
φῶς προέγαχεν, οἰχοδομημάτων χάλλει χοσµήσω- 
μεν, 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΑ’, 


Περὶ τοῦ τῶν ἐν τῇ οἰκουμένῃ πασῶν ἐκκλησιῶν 
οἱκοδομηθῆναι xaAAlora τοἰχοις καὶ κἰοσι xal 


μαρμάροις. 

εΠροσήχει τοίνυν τὴν σὴν ἀγχίνοιαν οὕτωδιατάξαι 
τε xal ἑχάστου τῶν ἀναγχαίων ποιῄσασθαι πρόνοιαν, 
ὡς οὐ µόνον βασιλιχὴην τῶν ἁπανταγοῦ βελτίονα, 
ἀλλὰ xaX τὰ λοιπὰ τοιαῦτα γίγνεσθαι, ὡς πάντα τὰ 
ἐφ᾽ ἑχάστης χαλλιστεύούτα πόλεως ὑπὸ τοῦ χτίσµα- 
τος τούτου νιχᾶσθαι. Καὶ περὶ μὲν τῆς τῶν τοίχων 
ἑγέρσεώς τε xol χαλλιεργίας, Δραχιλιανῷ τῷ ἡμε- 
τέρῳ φίλῳ, τῷ διέποντι τὰ τῶν ἐπαρχιῶν µέρη (91), 
xai τῷ τῆς ἐπαρχίας ἄρχοντι, παρ) ἡμῶν τὴν Φρον- 
τίδα ἐγχεχειρίσθαι γίνωσχε. Κεχέλευται γὰρ ὑπὸ τῆς 
ἐμῆς εὐσεθείας, xal τεχνίτας χαὶ ἐργάτας, xat πάνθ᾽ 
ἅπερ εἰς οἰχοδομὴν ἀναγχαῖα τυγχάνειν παρὰ τῆς 
σῆς χαταµάθοιεν ἀγχινοίας, παραχρῆμα διὰ τῆς 
ἐχείνων προνοίας ἁἀποσταλῆναι. Περὶ δὲ τῶν χιόνων 
εἴτουν μαρμάρων, ἃ 6' ἂν νοµίσειας εἶναι τιμιώτερά 


Dos perscribas : ut cum ex litteris tuis cognoveri- C τε xat χρησιμώτερα, αὐτῆς συνόψεως γενομένης (98), 


mus quot et qualibus opus sit, ea undique 501 
possint comportari. /Equum est enim ut qui prz 
totius orbis locis maxime adinirabilis est locus, pro 
dignitate sua exorretur. 


CAPUT XXXII. 


Ut de pulchritüdine conche, et de. artificibus ac de 
materia Macarius ad prasides scribat. 


« Porro cameraui basilice, utrum laqueatam, an 
&io quopiam operis geuere faciendam censeas, 
ee*tior a te fieri velim. Nam si laqueata fiet, auro 


(96) "Οπερ δ᾽ οὖν. Hic locus ex Socrate et Theo- 
dorito emeudandus est. 

(97) Δρακωιανῷ τῷ διέποντι τὰ τῶν ἐπαρχιῶν 
µέρη. Et hic locus ex Socrate, Theodorito ac Nice- 
phoro eimendandus est in hunc modum : τὰ τῶν 

µπροτάτων imápyov µέρη, id est, Draciliano 
gen vices clarissimorum pra(ectorum pretorio. 

xstant certe dux: Constantini legesin codice 'fheo- 
dosiano, altera in titulo De usuris, altera De hzxre- 
ticis, ad hunc Dracilianum scripte. Prior hanc ha- 
bet inscriptionem : Imp. Constantinus Aug. ad Dra- 
cilianum agentem vices pre[ectorum pret. Proposita 
autem est Cxssarez in Palzstina xv Kal. Maias Pau- 
lino et Juliano. coss. Secunda vero proposita dicitur 
Kalendis Septemb. Generasto, Constantino Aug. vii, 
el Constantio Cxsare coss., id est anno Christi 326. 
Quo etiam anno Constantinus hanc epistolam scri- 
psit ad Macarium episcopum Hierosolymorum. Por- 
ro notandum est prafectos pr:etorio hic dici cla- 
rissimos. Nondum enim illustrissimatus dignitatem 
acceperant. Sed et in aliis Constantini legibus prze- 
fecti prztorio clarissimi dicuntur, ut in his libris 


πρὺς ἡμᾶς Υράφαι σπούδασον, ἵν' ὅόων ἂν xa ὁποίων 
χρείαν εἶναι διὰ τοῦ Go) γράμματος ἐπιγνῶμεν, 
ταῦτα πανταχόθεν μετενεχθηναι δυνηθῇ τὸν γὰρ 
τοῦ χόσµου θαυμασιώτερον τόπον χατ ἀξίαν φαι- 
δρύνεσθαι δἰχαιον. 

. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AB'. 


Ὅτι xal περὶ τοῦ xáAAove τῆς κόγχης, xal ἔργα- 
τῶν χαὶ ὑῶν ἑδή.ΊὌωσε τοῖς ἄρχουσι. 


c Thy δὲ τῆς βασιλιχῆς χαµάραν, πότερον λαχωνα- 
plav (99), ἢ δι) ἑτέρας τινὸς ἐργασίας γενέσθαι σοι δο” 
χεῖ, παρὰ σοῦ γνῶναι βούλομαι. El γὰρ λαχωναρία 


occurrit. Ceterum, υἱ prefecti praetorio tantum 
clarissimi erant Constantini etate, ita vicarii pra:- 
lecture pretoriane ejusdem Constantini tempori - 
bus eraut tantum perfectissimi, ut docet epistola ad 
Probianum proconsulem Afric. Apud Athanasium 
in Apologetico ad Constantium, pag. 794: "Avxoviv 
βιάρχῳ, χεντηναρίῳ τῶν λαμπροτάτων ἐπάρχων του 
εροὺ πραιτωρίου. 

(98) Συνόψεως γεγοµένης. Hoc loco σύνοψις for- 
mam significat ac delineationem futuri operis. Quo 
sensu sumitur eliam in epistola Himerii rationalis 
Alexandri:€& ad praefectum Mareot? , quam refert 
Athanasius in Apologia, pag. 803. Postquam enim 
dixit Augustum el Casares permisisse lschyrz ut 
ecclesiam in pago suo zedificaret, mandat praeposito 
pagi illius, ut tormam futuri operis quamprimum 
delineet, et ad officium suum mittat : Φρόντισον τοί- 
νυν ἐν τάχει τὴν σύνοψιν ποιησάµενος, εἰς τὴν τάνιν 
ἀνενεγχεῖν. 

199) Τὴν δὲ τῆς βασι.λικῆς καμάρα», xórtpor 
Ἰαχωναρίαν. Basilicarum camerie duobus fere imo- 
dis disponebantur. Áut enim. lacuuaribus ornabane 


DE VITA CONSTANTINI LiB. ly. 


1094 


εἶναι µέλλοι, δυνῄσεται xat χρυσῷ χαλλωπισθῆναι. Τὸ A quoque poterit exornari. Restat igitur ut sanctitas 


λειπόµενον (1) ἵνα ἡ 63 ὁσιότης τοῖς προειρηµένοις 


δικασταῖς T] τάχος γνωρισθῆναι ποιήσῃ, ὅσων τ' ἑργα- 


τῶν καὶ τεχνιτῶν xal ἀναλωμάτων χρεία, καὶ πρὸς 
ἐμὲ εὐθέως ἀνενεγχεῖν σπουδάσῃ, οὐ µόνον περὶ τῶν 
μαρμάρων τε χαὶ χιόνων, ἀλλὰ xal περὶ τῶν λαχω- 
ναριῶν, εἶγε τοῦτο χάλλιον ἐπικχρίνειεν. Ὁ θεός σε 
διαφυλάξοι, ἁδελφὲ ἀγαπητέ. » 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AT". 
"Οπως ἡ προφητευθεῖσα καινη Ἱερουσαλὴμ, éx- 
κ. ησία του Σωτήρος ᾠκοδόμητο. 

Ταῦτα μὲν ἔγραφε βασιλεύς. "Apa δὲ λόγῳ, δι 
ἔργων ἑἐχώρει τὰ πράγματα" xal 5h κατ αὐτὺ τὸ 
σωτήριον μαρτύριον (2) ἡ νέα κατεσχευάζετο Ἱερου- 
σαλὴμ (3), ἀντιπρόσωπος τῇ πάλαι βοωµένη, f) μετὰ 
τὴν χυριοχτόνον µιαιφονίαν ἑἐρημίας Ex' ἔσχατα πε- 
ριτραπεῖσα, δίκην ἔτισε δυσσεθῶν οἰχητόρων. Ταύτῃ 
δ' οὖν ἄντιχρυς βασιλεὺς τὴν κατὰ τοῦ θανάτου σω- 
τήριον νίχην, πλονσίαις χαὶ δαφιλέσιν ἀνύψου φιλο- 
τιµίαις, τάχα που ταύτην οὖσαν τὴν διὰ προφητιχκῶν 
θεσπισµάτυν χεχηρυγμένην χαινὴν καὶ νέαν Ἱερου- 
σαλὴμ, f; πἐρι μαχροὶ λόγοι, µυρία δι ἐνθέου Πνεύ- 
pato; θεσπἰζοντες ἀνυμνοῦσι. Καὶ 65 τοῦ παντὸς 
ὥσπερ τινὰ χεφαλὴν, πρῶτον ἁπάντων τὸ ἱερὸν ἄν- 


tur, aut opere musivo depingebantur. De lacunari- 
bus testis est Constantini locus. De opere musivo 
Procopius in libro 1 De fabricis Justiniani, ubi san- 
cte Sophix templum describit. Jam lacunaria duo- 
bus modis exornari solebant. Àut enim deauraban- 
tur, aut pingebantur, quod primus instituit Pausias, 
de quo Plinius in libro xxxv, cap. 11, ita scribit : 
« Idem et lacunaria primus pingere instituit : nec 
cameras ante eum taliter adornari mos fuit. » ]Isi- 
dorus in libro xix Originum. « Laquearia, inquit, 
sunt qua cameram subtiegunt et ornant : quz et 
lacunaria dicuntur : quod lacus quosdam quadratos 
vel rotundos ligno vel gypso vel coloribus habeant 
pietos, cum signis intermicantibus. » Quem l[sidori 
locum immerito reprehendit Salmasius in notis ad 
Flavium Vopiscum, pag. 595, ubi negat lacunaria 
cameris unquam supposita fuisse. Atqui Plinius idem 
diserte affirmat, et Constantinus in hac epistola. 
Vetus auctor Questionum Veteris et Novi Testamenti 
in quast. 106. « Sicut enim ad ornamentum domus 
perünet, si camera ejus habeat auro distincta la- 
quearia, » etc. 

(1) Vulg. , καλλωπισθῆναι τὸ Asuxópevor. Hoc 
loco secutus sum distinctionem Theodoriti ac Nice- 


tua supra memoratis judicibus quamprimum signi 
ficet, quot operariis et artificibus et sumptibus opus 
eri : utque ad me celeriter referat, non modo de 
marmoribus et columnis, sed etiam de lacunaribus, 
si hoc opus venustius esse censueris. Divinitas te 
servet,frater charissime.» 


CAPUT XXXIII. 


Quomodo ecclesia Servatoris exstructa. fuerit, quam 
prophete novam Jerusalem  appellaverant. 


Et hzc quidem ab imperatore scripta sunt. Cz- 
terum effectus verba ipsa statim subsecutus est, et 
in ipso Servatoris nostri martyrio nova fabricata 
est Jerusalem, ex adverso veleris illius celeber- 


B rima, qux post nefariam Domini czdem ultimam 


vastitatem experta, pro incolarum impietate poenas 
persolverat. Contra banc igitur imperator tropzuim 
victori:, quam Servator noster de morte retulerat, 
ambitioso cultu erexit. Atque hec forsitan fuerit 
recens illa ac nova Jerusalem, prophetarum vati- 
ciniis predicata, de qua in sacris voluminibus tot 
preconia ab ipso divino Spiritu pronuntiata legun- 
tur. Primum igitur sacram illam speluncam, ut- 


)hp νέαν ἐπωνόμασεν , ἀντιπρόσωπον τῇ παλαιᾷ 
ἐχείνῃ xaX χαταλελειμμένῃ ποιῇσασα. Imperatoris 
vero mater in ipso quidem Servatoris monumento 
Ecclesiam magnificentissimam exstruxit, novam con- 
dens Jerusalem e regione veteris illius ac deserta. 


C Qua Socratis verba attentius observanda sunt. Pri- 


mo Helenz tribuit, quod Eusebius a Constantino 
factum esse dixit. In quo secutus est Socrates au- 
ctoritatem Rufini, qui in libro x Historie ecclesia- 
slice hanc basilicam Hierosolymis ab Helena constru- 
clam esse prodit. Etsi autem parum refert, utrum 
Helena imp. Constantini sumptibus, an Constantinus 
ipse cura ac studio 1natris Helen: id templum con- 
didisse dicatur; prastat tamen Eusebii sententiam 
sequi, quippe qui et rebus ipsis interfuit, et episto- 
lam Constantini de templi illius zedificatione affert. 
Notandum etiam est quod Eusebius dixerat: Κατ) 
αὐτὸ «b σωτήριον μαρτύριον, id a Socrate ita reddi ; 
ἐν τῷ τοῦ νηματος τόπῳ. Quod vero dixerat Euse- 
bius, νέαν κατεσχευάζετο Ἱερουσαλὴμ, id Socrates 
expressit in huuc modum, οἶχον εὐχτῆριον χατ- 
εσχεύασε, Ἱερουσαλὴμ véav ἐπωνόμασεν ἀντιπρόσω- 
πον, 6ἱ6., ubi γοςθιι, ἐἑπωνόμασεν expungendain esse 
nemo non videt, Neque enim templum illud Nova 


phori, qui post verbum χαλλωπισθῆναι punctum ap- D Jerusalem. dicebatur, ut credidit interpres, et ante 


ponunt. ldeinque aute nos fecere omnes interpretes 
prxter Musculum. Quod si quis malit distinctionem 
apponere post λειπόµενον, tum scribendum erit 
πλὴν ἡ of ὁσιότης, elc. , ut legitur in cod. Fuketii 
οἱ Savilii. 

(2) Κατ αὐτὸ τὸ σωτήριον μαρτύριον. lisdem 
verbis utitur Eusebius in panegyrico de tricennali- 


bus Constantini, pag. 650. Nec male Christophor- 


sonus salutare Chrisii monumentum utrobique ver- 
tit. Certe Eusebius supra in cap. 28, sepul- 
crura Dowijni vocat τῆς σωτηρίου ἀναστάσεως µαρ- 
τύριον, Sed et Cyrillus Hierosolymitanus , in cate- 
chesi 14, locum Dominica passionis ac resurreclio- 
nis, 1narlyrium nominari scribit. 
(5) Νέα xazeo xevdteco Ἱερουσαλήμ. xc Euse- 
br verba descripsit Sorrates in cap. 13, lib. 1. Ἡ δὲ 
τοῦ βασιλέως µήτηρ, οἶχον μὲν εὐχτήριον kv τῷ τοῦ 
μνηματος τόπῳ Λολυτελῆ χατεσχεύασεν, Ἱερουσα» 


eum Nicephorus ; sed Martyrium seu Basilica Cou- 
stantiniana et Anastasis. Hoc igitur tantum dicit 
Eusebius et Socrates , Constantinum sive Helenam 
exstructa illa ingentis operis basilica novam — Je- 
rusalem condidisse ex adverso veteris illius quae 
olim destructa fuerat à Romanis. Quod quidem ve- 
rissimum est. Ab eo enim tempore urbs JÉlia vero 
ac prisco nomine paulatim abolito, Jerusalem vo- 


* cari cepta est a Chrislianis ; cum tamen revera 


non esset Jerusalem, utpote in alio solo condita, 
et ab imperatore Romano qui tunc Judzis erat in- 
fensissimus eo consilio aedificata, ut gentiles eam 
incolerent , Judai vero ejus aditu peuitus arceren- 
tur. Ceeteruim non dubito quin Eusebius alludat ad 
locum illum qui legitur in. Apocalypsi , cap. ΣΣ 
« Vidi sanclaui civitatem, Jerusalem novam de- 
scendentem de colo a Deo paratam sicut spon- 
sam. » 


LÀ 


1095 


EUSEBII! CAESARIENSIS OPP. PARS I. —HISTORICA.. 


1096 


pote totius operis caput, exornavit: divinum seili- Α τρον ἑχόσμει, μνῆμα ἐχεῖνο θεσπέσιον, παρ ᾧ φῶς 


cet monumentum, juxta quod olim coelesti luce ra- 
dians angelus, regenerationem quae per Servato- 
rem ostendebatur, omnibus nuntiaverat. 
CAPUT XXXIV. 
Descriptio fabrice sancti sepulcri. 

Hoc, inquam, onumentum,tanquam totius ope- 
χὶ caput, imperatoris magnificentia eximiis co- 
lumnis et $09 maximo cultu primum omnium de- 
coravit, et cujusquemodi ornamentis illustravit. 


CAPUT XXXV. 
Descriptio atrii et porticuum. 
Transgressus inde est ad vastissimum locum li- 
bero patentem celo. Cujus solum splendido lapide 
consiravit, longissimis undique porlicibus ad tria 
latera additis. 
CAPUT XXXVI. 


Descriptio parietum tectique, et ornatus atque inau- 
rationis ipsius basilica. 


Quippe lateri illi quod e regione speluncz posi- 
tum, solis ortum spectabat, conjuncta erat basi- 
lica : opus plane admirabile, in immensam alltitu- 
dinem elatum, et longitudine ac latitudine maxima 
expàansum, Cujus interiora quidem versicoloribua 
marmoris crustis obtecta sunt ; exterior vero pa- 
rietum superflcies, politis lapidibus probe inter se 
vinclis decorata, eximiam quamdam pulchritudi- 
nem, nihilo inferiorem marmoris specie, prafere- 
bat. Ad culmen vero et cameras quod attinet, ex- 


ἑἐξαστράπτων morb ἄγγελος, τὴν διὰ τοῦ Σωτῆρος 
ἐἑνδειχνυμένην παλιγγενεσίαν τοῖς πᾶσιν εὐηγγελί- 
ζετο. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΔ’. 

΄"Εκφρασις οἱκοδομῆς τοῦ παναγίου μνήματος. 

Τοῦτο μὲν οὖν πρῶτον, ὡσανεὶ τοῦ παντὸς χεφα- 
)hv, ἑξαιρέτοις Χίοσι, χόσμῳ τε πλείστῳ κατεποί- 
χιλλεν ἡ βασιλέως φιλοτιµία, παντοίοις χαλλωπίσµασι 
χαταφαιδρύνουσα. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ. AE'. 
"Εκχφρασις αἱθρίου καὶ στοῶν. 
Διέδαινε δ' ἑξής ἐπὶ παμμεγέθη χῶρον, εἰς χαθα- 
ρὸν αἵθριον ἀναπεπταμένον * ὃν δὴ λίθος λαμπρὸς (4) 


B χατεστρωμένος ἐπ᾽ ἑδάφους ἐχόσμει, μακροῖς περι- 


δρόµοις στοῶν Ex τριπλεύρου (5) περιεχόµενον. 
ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ AQ'. 

Ἔχωρασις τοῦ ναοῦ τῆς éxxJmolac τοίχων καὶ 
δωµατουργίας, xàAAovc τε καὶ χρυσώσεως. 
Τῷ γὰρ χαταντικρὺ πλευρῷ τοῦ ἄντρου, ὃ δὴ πρὸς 

ἀνίσχοντα ἥλιον ἑώρα, ὁ βασίλειος συνῆπτο νεὼς, 

ἔργον ἑξαίσιον, εἰς ὕψος ἄπειρον ἠρμένον, µήχους τε 
xal πλάτους ἐπὶ πλεΐστον εὐρυνόμενον οὗ τὰ μὲν 
εἴσω τῆς οἰχοδομίας, Ole pappápou ποιχίλης δι- 
εχάλυπτον πλαχώσεις (6), ἡ δ' ἐχτὸς τῶν τοίχων 
ὄψις, ξεστῷ λίθῳ ταῖς πρὸς ἕκαστον ἁρμογαϊς συνηµ- 
µένῳ λαμπρυνομένη, ὑπερφυές τι χρῆμα χάλλους 
τῆς ἐχ μαρμάρου προσόψεως οὐδὲν ἀποδέον, παρ- 
εἴχεν. "Ανω δὲ πρὸς αὐτοῖς ὀρόφοις, τὰ μὲν ἐχτὸς δώ- 


teriora quidem tecta plumbo tanquam firmissimo  µατα µολύθδου περιέφραττεν ὕλη, ὄμθρων ἀσφαλὲς 


quodam munimento ad hibernos imbres arcendos 
obvallavit. Interius autem tectum sculptis lacuna- 
ribus consertum, et instar vasti cujusdam aJmaris 
compactis inter se tabulis per totam basilicam di- 
latatum, totumque auro purissimo coopertum, uni- 
versam basilicam velut quibusdam radiis splendere 


faciebat. | 
CAPUT XXXVII. 


Descriptio geminarum utrinque porticuum, et trium 
portarum orientalium. 


Porro ad utruinque latus, geminz porticus tam 


(4) A/0oc «αμπρύς. Marmor intelligere vide- 
tur, vel certe lapidem politum instar marmoris. 
Sicin capite sequenti ξεστῷ λίθῳ λαμπρυνομένη pro 
codem dicit Eusebius. At Christophorsonus  αμπρὸν 
λίθον lapidem eximium interpretatus est ; Portesius 
excellentem, male, ut opinor. 

(9) Ἑκ τριπλεύρου. Basilicarum atria. quatuor 
lere porticibus constabant, in quadranguli formam 
dispositis. In. medio locus erat apertus et patens, 
cujusmodi hodie in claustris monachorum videmus. 
Docet boc Eusehius in descriptione basilice Tyri 
libro decimo Historie ecclesiastice. Yerum in basi- 
lica Hierosolymitana alia fuit dispositio. Tres enim 
duntaxat illic fuerunt porticus ad tria latera. In 
quarto autein latere, quod erat e regione sepulcri 
ad solem orientem obversum, vice porticus erat ipsa 
basilica, ut docet Eusebius in capite sequenti. Quod 
quidem idcirco factum videtur, ut ipsa basilica am- 
pliori lumine collustraretur, nulla extrinsecus por- 
ticu luminibus ofliciente. 

46) Ὕάης μαρμάρου... zAaxaceic. Antiqui sectis 
marmoris crustis varii coloris parietes ornabant, 
ut notavi ad lib. xxvin Amm. Marcellini, pag. 963. 


ἔρυμα χειµερίων " τὰ δὲ τῆς είσω στέγης γλυφαῖς 
φατνωµάτων (7) ἀπηρτιάμένα. καὶ ὥσπερ τι μένα 
πέλαγος χαθ᾽ ὅλου τοῦ βασ.λείου οἴχου συνεχέσι ταῖς 
πρὸς ἀλλήλας συμπλοχαῖς ἀνευρυνόμενα, χρυσῷ τε 
διαυγεῖ δι’ ὅλου χεχαλυµµένα, cube οἷα µαρµαρυ- 
γαῖς τὸν πάντα νεὼν ἑξαστράπτειν ἐποίει. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ AZ'. 


"Ἔχφρασις διπ.1ῶν στοῶν ἑκατέρωθεν, xal vor 
ἀνατο.λικῶν τριῶν. 


Αμφὶ δ ἑχάτερα τὰ πλευρὰ, διττῶν στοῶν, ἆνα- 


Hujusmodi marmoris crustas πλάχας vocabant. 
Gregorius Nazianzenus in orat. 39, σὺ δέ pot meprst- 
χου xai πλαχῶν, xal τῆς χεχομφευµένης dno " 
xai τῶν μαχκρῶν δρόμων xai περιδρόµων. ldem in 
carmine anacreontico ad animam suam : 

θέ.1εις δόµους ἁμέτρους 

Ἀρυσορόφους, γραφῆς τε 

Καὶ ψηφίδος σοφισμοὺς, 

IlAaxóc τε «Ἰάμψι' αἱἰσχρᾶς 

Αγτἰχρο», zxoAvxpoovr. 


(7) DAvgaic φατνωμάτων. Quid sint. φατνώ- 
µατα., docet Hesychius et auctor. Etymologici , qui 
φατνώµατα interpretamtur σανιδώματα, στέγη διά- 
Ὕλυφα, id est tabellas, tecta laqueata. Eadem voce 
utitur Eusebius infra , cap. 49. Ex his igitur appa- 
ret, cameraimn basilicze lacunari intrinsecus tectain 
atque ornatam fuisse, ut in animo habuerat Con- 
stantinus, quemadmodum testatur in epistola ad 
Macarium. Extrinsecus enim. plumbo operta ert 
ad arcenies imbres. Proinde cameram ipsam lapi- 
deam fuisse oportet , quxe plumbum superposituui 
sustineret. 


1001 


DE VITA CONSTANTINI LIB. 1. 


1095 


χείων τε xal χαταγείων (8) δίδυμοι (9) παραστά- Α sublerranez quam supra terram eminentes, totius | 


ὃς (10), τῷ µήκει τοῦ νεὼ συνεξετείνοντο, χρυσῷ 
xai αὗται τοὺς ὀρόφους πεποιχιλµέναι' ὧν αἱ μὲν 
ἐπὶ προσώπου (11) τοῦ οἴχου, χίοσι παμμεγέθεσιν 
ἐπηρείδοντο, αἱ δ᾽ εἴσω τῶν ἔμπροσθεν (12) ὑπὸ πεσ- 
σοῖς (15) ἀνηγείροντο, πολὺν τὸν ἔξωθεν περιθεθλη- 
µένοις χόσμον. Πύλαι δὲ τρεῖς πρὸς αὐτὸν ἀνίσχοντα 
fiov εὖ διαχείµεναι, τὰ πλήθη τῶν εἴσω φεροµέ- 
νων ὑπεδέχοντο. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AR. 


Ἔκφρασις ἡμισφαιρίου xal κιόνων δώδεκα καὶ 
χρατήρωγν. 


Τούτων δ᾽ ἀντικρὺ, τὸ χεφάλαιον τοῦ παντὸς ἡμι-- 


σφαιρίου (14) v, ἐπ᾽ ἄκρου τοῦ βασιλείου ἐχτεταμέ. 
voy (15): ὃ δη δυωκαίδεχα Χίονες ἑστεφάνουν, τοῖς 


(8) Διττῶν στοῶν ἀνγαγείων τε καὶ καταγείω». 
De atrii porticibus supra dixit Eusebius. Nunc de 
porticibus basilicze loquitur. Ac primo quidem ait ad 
utrumque latus basilicae binas fuisse porticus. Dein- 
de ait porticus illas partim fuisse ἀναγείους, partim 
χαταχείους. Quod sic interpretor, υἱ porticus illze 
duo tecia habuerint, et alie quidem solo ipsius ba - 
- Silicze :equales fuerint, alize vero iislem superimpu- 
sit», cujusmodi in ecclesiis nostris videmus. Huju-- 
modi porticus antiqui διορόφους vocabant, seu διστέ- 
γους. Gregorius Naz. in oratione 19, pag. 5153, uhi 
templum a patre suo :edificatum describit χιόνων δὲ 
xai στοῶν xà&)Aect δι ὀρόφων εἰς ὕψος αἱρόμε- 
yov, id est, et columnarum ac porlicutm duo θεία 
habentium pulchritudine in altum assurgit. Scri- 
bendum enim est in illo Gregorii loco una voce ót- 
ορόφων, quod Billius non vidit. Possumus etiam in- 
terpretari χαταγείους subterraneas porticus. Nam in 
templis ejusmodi porticus subterraneze construi δυ- 
lebant, quas δρόµους ὑπογείους vocat Aristides in 
oratione de Cyziceno templo, ubi etiam templum il- 
lud triplex fuisse dicit, partim subterraneum, partim 
sub divo, medium vero quotidianis usibus accom- 
modatuim., 

(9) Δίδυμοι παραστάδες. Quatuor erant porticus 
in basiltca Ilierosolymitana, binz scilicet ad utrum- 
que lotus basilicze. Id sibi volunt haec verba διττῶν 
στοῶν δίδυμοι παραστάδες. Quin et sequentia idipsum 
manifeste evincunt, Ex lis enim porticibus alias ait 
Eusebius fuisse in fronte basilic:e, id est exteriorea, 
quasdam vero inieriores. Eodem modo in lemplo 
Apostolurum quod erat in urbe Roma, quatuor erat 
porticus, ut testatur Prudentius in passione aposto- 
lorum his versibus : 

Subdidit et Parias fulvis laquearibus columnas 

ilic distinguit quas quaternus ordo. 


idem Prudentius in passione Hippolyti, de templo D 


Sancti Hippolyti ita scribit : 
Ordo columnarum geminus laquearia tecti 
Sustinet, auratis suppositus trabibus. 
Adduntur graciles tecto breviore recessus 
Qui laterum seriem jugiter exsinuent. 
Eamdem forman cernere est in wajoribus apud nos 
basilicis, ubi quatuor columnaruum ordines binas 
utrinque porticus constituunt. Porro hujusmodi pur- 
ticus geimellares dici videntur in Itinerario Hiero- 
sglymitano : « Interius vero civilatis sunt piscinz ge- 
mellares quinque porticus habentes. » In quo tamen 
loco. ainbiguum est, utrum piscing ipse, au por- 
ticus gemellares dicautur. Prosstatque. gemellares 
piscinas intelligere. Erant euim gewini lacus, ut 
scribit Hieronyinus, in libro De locis hebraicis, ubi 
de Bethesda. 
(10) Παραστάδες. Male Christophorsonus zystos 
vertit. Nam στοῶν παραστάδες per synecdochen 
dicuntur pro porticibus. Hesychius παραστάδας 


PATROL. GB. XX. 


B 


C 


basilice longitudinem sequabant; quarum conca- 
merationes auro perinde voriate sunt. Ex his, 
quz in fronte basilic erant ingentibus columnis 
fulciebantur : quie vero interiores, pessis magno 
cultu extrinsecus ornatis sustinebantur. Port: tres 
ad orientem solem apte disposita, introeuntium 
turbam exceperunt. 


503 CAPUT XXXVIII. 


Descriptio hemispharrii , et duodecim columnarum 
cum crateribus. 


E regione harum portarum erat hemisphzrium, 
quod totius operis caput est, usque ad culmen ip- 
sius basilicze protentum. Cingebatur id duodecim 


exponit columnas qux» ad parietem ohversa sum. 
Sed Christophorsonus voces illas διττῶν στοῶν 
retulit ad. πλευρά hoc modo, ἀμφὶ δ᾽ ἑχάτερα τὰ 
πλευρὰ διττῶν στοῶν, elc., cum tamen post. vocem 
πλευρά ponenda sit virgula, ut in codiee Regio 
legitur et Fuketiano , et verba illa διττῶν στοῶν re- 
ferri debeant ad vocem παραστάδες. Latera enim 
basilic hic intelliguutur, quod conlirmatur ex li- 
bro x Historie ecclesiastice , ubi basilica Tyri 
describitur his verbis : Tai; παρ᾽ ἑχάτερα τοῦ παν- 
tbe νεὼ στοαῖς. 

(11) AL μὲν ἐπὶ προσώπου, id est exteriores. Sic 
in lib. x de fontibus qui erant ante fores basilicae 
Tyri ait εἰς πρόσωπον τοῦ veto. 

(19) Vulg. αἱ &' εἴσω τῶν ἔσωθεν. kd oram codicis 
Morzaui emendatur τῶν pu ngociens quomodo etiam 
legebatur in Gruteri libro. Posset etiam emendari 
τῶν ἔξωθεν. Sed cum scripti codices Fuketianus et 
Sav. τῶν ἔμπροσθεν liabeant, ea lectio praeferenda 


st. 

(13) Ὑπὸ πεσσοῖς. Pessime Christophorsonus 
postes vertit; melius Portesius pilas interpretatur. 
Quid sint πεσσοί, docet Procopius in libro 1 De fa- 
bricis Justiniani, ubi templum Sauctz: Sophize de- 
scribit : colles scilicet seu aggeres lapidei, quos 
scopulis quibusdam comparat qui absidem sustine» 
bant. Posteriores Grzeci πινσούς vocarunt, ut notavit 
Meursius in Glossario. Kraut igitur pila lapideze, a 
figura, ut opinor, ita dicte, eo quod quadrangula 
essent instar pessorum eL pessulorum. ideo autem 

orticus interiores qua proxime ad latus erant basi- 
ice pessis fulciebantur, quod tectum basilicze utriu- 
que sustinerent : quod quidem teclum reliqua omuía 
altitudine superabat. 

(14) Ἡμισφαιρίου. Scribo ἡμισφαίριον, sic vo- 
cat altare basilicze, eo quod iu formati hemisphae- 
rii fabricatum esset. Hinc est quod ipsuin vocat τοῦ 
παντὸς χεφάλαιον, id est summam totius operis. Nam 
basilic» ideo coustruebantur, ut super altari. iu 
eruentum sacrificium offerretur Deo. Paulo supra 
Eusebius sepulcrum Domiui χεφαλὴν τοῦ παντὺὸς 
vocavit : nune vero altare basilica appellat του 
παντὺς χεφάλαιον, quz duo longe inter se differun.. 
Nam sepulcrum Domini ideo vocatur caput totius 
operis, quod initium ac velut vestibulum fuerit to- 
tius fabricze, et quod eju& gratia Constantinus totum 
opus exstruxerit. Altare vero basilicae summa totius 
operis dicitur, propterea quod totum opus eo s$pe- 
ctabat, eratque id compleinentum universa structu- 
re, sine quo imperfecta erat. basilica. Porro hemi- 
sphxrium impropriedixit Eusebius pro hemicyelo, vel 
potius hemicylindro, cnjusmodi etiam altare fuisse , 
Sancte Sophiz docet Procopius libro 1 De edificiis. 
In libro Turnebi ad margineu emendatur ἡμισφα:- 
ριον, sed recentlore mauu. 

(19) "Ez" dxpov τοῦ facils'ov ἑκτεταμέγογ. 


οὐ 


1099 


MUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I.— HISTORICA. 


1100 


coluinnis, pro numero sanctorum Servatoris nostri A τοῦ ΣωτΏρος ἁποστόλοις ἰσάριθμοι, κραττρα:. µε” 


apostolorum. Quarum capita maximis crateribus 
argenleis erant ornata : quos imperator tanquam 
pulcherrimum donarium Deo suo dicaverat. 


CAPUT XXXIX. 
Descriptio atrii, exedrarum ec vestibulorum. 


Hinc ad eos aditus qui ante. templum sunt pro- 
gredientibus, aream interposuit. Erant autem in eo 
loco primum atrium, deinde porticus ad utrumque 
latus, ac postremo portz atrii. Post has totius ope- 
ris vestibula in ipsa media platea in qua foruin est 
rerum venalium, ambitioso cultu exornata, iter fo- 
rinsecus agentibus, aspectum earum rerum qua 
iutus cernebantur non sine quodam stupore exli- 
bebant. 


CAPUT XL. 
De numero donariorum. 

Hoc igitur templum tanquam salutiferz resurre- 
ctionis testimonium imperator exstruxit, et magni- 
fico planeque regio apparatu decoravit. Nec dici 
potest quot quantisque ornamentis ac donariis, 
partim ex auro et argento, partim ex gemmis, illud 
diversimode venustavit. Quorum apparatum summo 
artificio elaboratum, et magnitudine et numero et 
varietate insignem , bie sigillatim exponere haud 
vacat. 


Idem est ac si dixisset ἐπ᾽ ἄχρον. llemisphzerium 
ab imo usque ad summum basilica protendebatur. 
Et in imo quidem erant duodecim columna, semi- 
circulari lorma diísposit:. Confirmat hanc explica- 
tionem Procopius in libro De «dificiis, ubi basili- 
cam Sancte Sophie describit; quem jucundum 
fuerit conferre cum hac Eusebii narratione. Potest 
eliam ἐπ᾽ ἄχρου exponi in summo basilicze, ut sensus 
sit altare non in medio basilic:e situm fuisse, sed in 
summo. 

(16) Ἔκφρασις uscavAlov. Gravi errore Chri- 
stophorsonus μεσαύλιον ; µογία» atrienses — vertit, 
quasi μεσαύλιο et ἡ μέσαυλος ἰάδιι esset. At- 
qui μεσαύλιον est area, Nam quod in titulo ca- 
pitis μεσαύλιον dicilur, id in contextu capitis αἷ- 
θριον vocat Eusebius. Eadem voce utitur in descri- 
ptione basilicze urbis Tyri, quam habes in libro x 
Historie, μέσον αἴθριον Tipíe:,  Ghristophorsonus 
aream vertit nou male. Portesius εἰ Musculus sub- 
divale spalium interpretautur, quod magis Latinum 
puto. Are: enim Latini vocabaut locum puruin in 


quo fruges terebaut, non autem quas hodie cur- D 


tc8 vocamus ; usus tamen vulgaris obtinuit, ut arez 
dicantur curtes. Graeci quoque µέσαυλον el µέταν- 
Àov vocant curtem in qua aluntur galline et boves 
$tabulantur, ut docet Apollonius in libro 111 Árgo- 
nauticon, pag. 198, ejusque scholiastes Graecus, et 
Harpocration in voce µέταυλος. Árex ecclesiarum 
dicuntur in lege 4 co. Theod. de his qui ad ec- 
clesias confugiunt : Ut inter templum quod parietum 
descripsimus cinclu, et januas primas ecclesie, quid- 
uid [uerit interjacens, sive in cellulis, sive in domi- 
"us, hortulis, balneis, areis atque porticibus, con[ugas 
interioris templi vice (weatar. Graeca coustitutio ibi- 
deni. relata sic liabet : Ὥστε μεταξὺ τυῦ vaou, ὃν τῷ 
προειρημένῳ τρόπῳ πεβιπεφράχθαι διεγράφαµεν, 
χρι τῶν πρώτων μετὰ τοὺς δηµοσίους τόπους ἐχκλη- 
σιας θυρῶν, πᾶν 1b παρεγχε:µενον eite ἓν οἰχίαις 
Ἡ χήποις, ?| αὐλαῖς. 7| λουτροῖς, f] £v στοαῖς τυγχά- 
vct, est, Vides αὐλάς verti ωγέα», ltefertur Ίος lex 


γίστοις ἐξ ἀργύρου πεποιηµένοις τὰς xopuyàg Xo- 
σμούμενοι’ οὓς δῆ βασιλεὺς αὐτὸς ἀνάθημα χάλλιστον 
ἐποιεῖτο τῷ αὖ τοῦ θἐῷ. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A6". 


"Exgpacic μεσαυ.ίου (16) xai é£eOpov xal προ- 
azbAwr. 


Ἔνθεν δὲ προϊόντων (17) ἐπὶ τὰς πρὸ τοῦ vti 
χειµένας εἰσόδους, αἴθριον διελάµθανεν. "Hoav δὲ 
ἐνταυθοῖ παρ ἑχάτερα (18), xaX αὐλὴ πρώτη (19), 
στοαί τ' ἐπὶ ταύτῃ, xat ἐπὶ πᾶσιν αἱ αὔλειοι πύλα: * 
μεθ’ ἃς bm αὐτῆς µέσης πλατείας ἀγορᾶς (20), τὰ 
τοῦ παντὸς προπύλαια Φφιλοκάλως Ἰσχημένα, τοῖς 
τὴν ἐχτὸς πορείαν ποιουµένοις χαταπληχτικην παρ- 
εἴχον τὴν τῶν ἔνδον ὀρωμένην θέαν (31). 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ M'. 
Περὶ π.1ήθους ἀγαθημάτωγ. 

Τόνδε μὲν οὖν τὸν νεὼν, σωτηρίου ἀναστάσεως 
ἑναργὲς ἁνίστη μαρτύριον βασιλεὺς, πλουσίᾳ xav 
βασιλικῇ χατασκευῇ τὸν σύµπαντα καταφαιδρύνας ' ᾿ 
ἑχόσμει δ' αὐτὸν ἁδιηγήτοις χάλλεσι πλείστων ὅσων 
ἀναθημάτων, χρυσοῦ xai ἀργύρου καὶ λίθων πολυτε- 
λῶν ἐν διαλλαττούσαις ὕλαις' ὧν τὴν κατὰ µέρος 
ἐπισχευὴν φιλοτέχνως εἰργασμένην, µεγέθει τε xat 
πλήθει xal ποιχιλίαις, οὐ cyoM νῦν ἐπεφιέναί τῷ 


λόγψ. 


Theodosii in lib. vm Capitularium Caroli Ma- 


C gni, titulo 125, ubi tamen pro areis atrium po- 


nitur. 

(47) Ἔγθεν δὲ προϊόντων. Malim scribere 7po- 
tov, ut legisse videtur Musculus. 

(48) Παρ) ἑκάτερα. Transposita videntur hzc 
verba, qua sic malim legere : ἦσαν δὲ ἐντανθοῖ καὶ 
αὐλὴ πρώτη, στοαί τ' ἐπὶ ταύτῃ παρ Exásepa. Exre- 
dientibus enim ex basilica, prima occurrebat aula, 
deinde porticus ad dextram et lzevam atrii, ac dein- 
ceps vestibulum. 

(19) Kal αὐλὴ πρώτη. Recte Christophorsonus 
et Musculus atrium vertit. Certe vetus iuterpres 
Evangelii, ubicunque vox αὐλή occurrebat, atrium 
reddit, Sed et in glossis veteribus αὐλή atrium expo- 
nitur. Victorinus Petabionensis episcopus in Apoca- 
lypsim Joannis, Aula, inquil, atrium dicitur, vacua 
inter parietes area. lsidorus tamen aulam ab atrio 
distinguit in libro v Originum. Sed Victorino potius 
assentior. In Jtinerario Ántonini martyris meutio lit 
atrii basilic:e Constautinianz. Porro notandum est 
in titulo capitis exedras dici pro aula. 

(20) 'Ex' αὐτῆς µέσης xAacelac ἀγορᾶς. Aute 
majores basilicas, ut plurimum erant plate, in 
quibus forum rerum venalium agebatur die festo 
martyris illius cui dicata erat basilica. Quod qui- 
dem idcirco veteres observabant, ut pulchrior esset 
conspectus vestibulorum, nihilque esset quod luimi- 
nibus ipsorum officeret, Sic Rom: ante basilicam 
apostolorum erai platea, ut testatur Prudentius. 
Alexandria quoque ecclesia erat ad magnaui plateam, 
ut docet Athanasius in epist. ad solitarios : Ἔχαν- 
σαν τοῦ πυλῶνος ἐν τῇ πλατείᾳ τῇ µεγάλῃ. Porro 
vox ἀγορᾶς videtur esse scholiuin additum ad ex- 
plicationem vocis πλατείας. Nisi ialis scribere 
ἁγυιᾶς. 

(21) Τῶν ἔνδον ὁρωμένην θέαν. Scribendum est 
ὁρωμένων, ut inlibro Turneb? ad marginem emen- 
datur. 


«4. 
1101 DE VITA CONTANTINI LIB, Iii. 1103 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MA'. A CAPUT XLI, 


Περὶ oixofourc ἐκκλησιῶν ἐν Βη0.1εὲμ, καὶ τῷ — De odificatione ecclesie apud Bethlehem ei im ποτέ 
δρει cow. "EAatóv. Olivarum. 


Ἀπολαθὼν δ᾽ ἐνταυθοῖ χώρας ἑτέρας δυσὶν ἄντροις Alia quoque ejusdem regionis loca duabus saerig 
μυστικοῖς τετιμηµένας (22), πλουσίαις xal ταύτας — speluncis nobilitata , ambitioso cultu exornare 
φιλοτιµίαις ἐχόσμει, τῷ μὲν τῆς πρώτης τοῦ Zur aggressus est. Et speluncam quidem illam in qua 
Ρος θεοφανείας ἄντρῳ, ἔνθα δὴ καὶ τὰ τῆς ἑνσάρχου — Servaltor noster divinam preseutiam suam primum 
Ὑενέσεως ὑπέστη, τὰς χαταλλήλους νέµων τιμάς, τῷ — exhibuit, et in carne nasci sustinuit, imperator 
δὲ τῆς εἰς οὐρανοὺς ἀναλήψεως τὴν ἐπὶ τῆς ἆχρω- convenienti honore affecit. In altera vero spelunca, 
pelas μνήμην σεμνύνων. Καὶ ταῦτα δὲ φιλοχάλως ascensionis Ὀοπιίμίοιρ 4159 in montis vertice 504 
ἑτίμα, τῆς αὑτοῦ μητρὸς, ἡ τοσοῦτον ἀγαθὸν τῷ τῶν — olim contigerat, memorlam honoravit. Atque. hire 
ἀνθρώπων διηχονεῖτο βίῳ, διαιωνίζων τὴν μνήμην. — loca magnifico cultu exornaus, simul nomen matris 
515, cujus opera ac ministerio tantum bonum humano generi procurabatur, ad ziernam posterorum 
mermoríam consecravit. 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ ΜΒ’. CAPUT XLI. 
Οτι 'EAévi 4 βασιῖὶς ἡ Κωνσταντίνου µήτηρ, B Quomodo Helena augusta Constantini mater, Beth- 
εἰς εὐχὴν παραγενοµέγη, ταύτας ᾠχοδόμησεν. lehem orandi causa profecta, las ecclesias ediji- 
cavit, 


Ἐπειδὴ yàp αὕτη τῷ zagÓacüst θεῷ τὸ τῆς sÜ- — Nam cum illa debitum piz affectionis munus Deo 
σεθοῦς διαθέσεως ἀποδοῦναι χρέος ἔργον ἐποιῄσατο, ὑφ — omnium Regi persolvere decrevisset, et pro (ilio suo, 
υἱῷ (22*) ve βασιλεῖ τοσούτῳ, natat τε αὐτοῦ xaloapsi — tanto scilicet nperatore, ac pro filiis ejus caesari- 
θεοφιλεστάτοις ἑαυτῆς ἐκγόνοις, τὰ χαριστήρια δεῖν — bus Deo charissimis , nepotibus suis, gratias cuu 
Φετο δι’ εὐχῶν ἀποπληρῶσαι, fixe δὴ (25) σπεύδουσα supplicationibus agendas sibi esse statuisset ; quam- 
γεανικῶς ἡ πρέσθυς, ὑπερθαλλούσῃ φρονῄήσει (23) τὴν — vis affecta jam ztate, tamen juvenili animo prope- 
ἀπιάγαστον ἀν'στορῄσουσα γῆν, ἔθνη τε τὰ ἑῷα xal ravit mulier singulari prudentia, ul terram vene- 
δήµους ὁμοῦ xai λαοὺς βασιλιχῷ προµηθείᾳ bmojo- — ratione dignam perlustraret, et Orientis provincias, 
µένη.. Ὡς δὲ τοῖς βήµασι τοῖς σωτηρίοις τὴν πρέπου- — urbesque ac populos cum regali quadam sollicita- 
σαν ἀπεδίδου προσκύνησιν, ἀχολούθως προφητικῷ dine ac providentia Inviseret. Postquam vero Ser- 
Ἀόγῳ, φάντι, «Προσκυνήσωμεν εἰς τὸν τόπον οὗ ἕστη- — vatoris nostri, vestigia debito culiu veneraia est 
σαν οἱ πόδες αὐτοῦ, » τῆς οἰχείας εὐσεδείας xapmbv — prout olim propheticus sermo przdixerat : « Ado- 


καὶ τοῖς μετέπειτα παραχρΏμα χατελίµπανεν, C remus, inquit, in loco ubi steterunt pedes ejus, » 
eontinuo pietatis suze fructum posteris etiain deree 
liquit. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MTI*. CAPUT XLI. 
Ἔτι περὶ ἐχκλησίας ἐν Βηθλεέμ. Rursus de ecclesia BeiMehemitica., 


Αὐτίχα δ' οὖν τῷ προσχυνηθέντι θεῷ δύο νεὼς Etenim Deo quem adoraverat, duo statim temple. 
ἀφιέρου, τὸν μὲν πρὸς τῷ τῆς γεννήσεως ἄντρῳ, — dedicavit : alterum ad speluncam in qua natu$ est. - 
τὸν δ᾽ ἐπὶ τοῦ τῆς ἀναλήψεως ὅρους. Καὶ γὰρ xai Dominus; alterum in eo monte, ex quo in collum 
έννησιν ὑπὸ γην (25) ὁ μεθ) ἡμῶν θεὺς δι ἡμᾶς — ascenderat. Nam et Emmanuel, quod est Nobiscum 
ἠνέσχετο, xal τόπος abzoU τῆς ἑνσάρχου γεννήσεως, — Deus, sub terra pro nobis nasci sustinuit , et locus 
ὀνομαστὶ map' Ἑδραίοις ἡ Βηθλεὲμ ἐχηρύττετο. Aib — nativitatis ipsius, Bethlehem abHebrzis est appella- 


(32) Vulg. ἄντροις μυστικοῖς τετµηµέάνας. Scri- — eis subriperet. Quocirca illos velut exsules, quoad 
bendum est τετιµηµένας, ut legitur in panegyricoe — vixit, semper detinuit, nuuc Tolos in Gallia, ut 
de tricennalibus Constantini, pagina 650, ubi eadem — seribit Ausonius, nunc Corinthi, quemadmodum 
verba repetuntur. scribit Julianus in epistola ad Corinüthíos. Cu- 

(22) Yg' vig. Forte ἐφ᾽ υἱῷ. Paulo post, βασι- D jus quidem epistolie fragmentum exstat. apud Li- 
λιχῷ προµηθείᾳ, nimis Attice, nisi tamen typ. er- — banium in oratione pro Aristophane Corintlio, 
rori tribuatur. Εοιτ. pag. 217, ubi Libanius Helenam πανοῦργον µη- 

(33) Vulg. ἥχε δέ. Malim legere χε 6$, quomo- — «puitv appellat, ejusque consilio et novercalibus 
do in l'uketiano codiceet in Regiis schedis scriptum — odiis Constantium Juliaui patrem hac et illac tra- 
inveni. ductum fuisse testatur. 

(24) ὙπερδαΛλλούσῃ gpovtiec Helenam Constan- (25) Γἐννησι ὑπὸ γη». Vim Grece vocis nou 
tini matrem mulierem fuisse singulari prudentia, — recte expressit Christophorsonus, qui vertit, « in 
preter Eusebii testimonium, inulta sunt quae nobis — terris nasci. » Plus enim dicit Eusebius : « Doini- 
persuadent. Cum enim Constantinum imp. usque ad — num scilicet nostra causa nasci voluisse in sub- 
extreinum vite diem sibi obsequentem habuerit, vel — terraneo specu. » Hieronymus in Epitaphio Paule : , 
boc unum singularis prudentie argumentum eat. — « Bethlehem et in specum Salvatoris introiens. » 
Fuit etiam hoc summ: prudentie indicium, quod ) Et paulo post : « Orare in spelunca, in qua virgo 
filii sui opibus et augustee dignitatis fastigio non ad — puerpera Dominum infantem fudit, » etc. Ex quo 
luxum οἱ delicias abusa est, sed urbes ac provincias — obiter apparet , ubicunque Eusebius ἄντρον iixit, 
et privatos homines liberalitate sua sublevavit, specum aut speluncam verli debuisse. Sic enim 
Cumque nepotes suos Constantini liberos summo — Latini vocant, uon autem antrum , ut vertit Ghzie 
amore diligeret, id ante oinnia providit, ne quis ex — stopliorsouus., 

Constantii libris Constantini fratribus, imperium 


9 
41405 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS Ἱ.-- HISTORICA. 


1104 


tus. ideoque Dei amantissima augusta, deiparas A δὴ βασιλὶς ἡ θεοσεθεστάτη, τῆς θεοτόχου τὴν χύησιν 


Virginis partum eximiis monumentis ornavit , sa- 
cram illam speluncam omni cultus genere illustrans. 
Nec multo post imperator eamdem Domini nativi- 
tatem regalibus donariis honoravit; variis ex auro 
el argento monumentis, velisque acu pictis, matris 
suc cumulans magni(lcentiain. Preterea imperato- 
ris quidem mater in memoriam ascensionis Christi 
omnium Servatoris, in. monte Olivarum sublimia 
exsiruxit xdificia, in ipso montis verlice sacram 
erigens edem cum templo. Hic porro Servatorem 


omnium Christum, arcanis mysteriis 305 disci- 
pulos suos in ipsa spelunca initiasse, verax testa- 
tur historia. Imperatór vero hoc etiam in loco, variis 
ornamentis ac donariis summum omnium Regen 
veneratus est. Atque hzc duo augusta ac pulelier- 
rima monumenta, immortali memoria digna in dua- 
bus sacris speluncis, Helena augusta, religlosi im- 
peratoris mater religiosissima, pi: devotionis ar- 
gumenta Deo Servatori suo dedicavit, cum filius 
imperialis potenti; subsidium ei conferret. Nec 
multo post grandzva mulier dignum laboribus suis 
premium retulit. Nam cum totum vite suz tempus 


. (86) Παραπετάσμασί t8 ποικίλοιο. Non probo 
interpretationem Ghristophorsoni qui aulea inter- 
pretatur, Nam aula scenz potius conveniunt quam 
ecclesi, Vela igitur interpretari malui. Vela enim 
in ecclesiis erant. Nam et in portis fuerunt vela, de 
quibus Epiphanius in epistola ad Joannem Hieroso- 
lynitanum quam Latine vertit. Hieronymus : et 
circa altare, cujusmodi apud nos etiamnuin visuntur. 
Porro vela que ad portas appendebantur, Graci &p.- 
φίθυρα dicebant, qua vox legitur in epistola Chos- 
roi£ apud Theophylactum in libro v, cap. 14. Oc- 
currit etiam apud Chrysostomum in homilia 87 in 
Mattlieum. 1n vetere charta donationis qu: facta 
est Ecclesie Cornutiane quam edidit Josephus 
Suaresiua Vosionensis episcopus fit mentio horum 
velorum his verbis : Ei pro are ora, vela tramo- 
serica, alba auroclava duo, etc. 1tem ante regias ba- 
ailice, vela linea plumata majora fissa numero tria : 
item. vela linea pura tria. Ànte consistorium velum 
lineum purum. unum. In pronao velum lineum purum 
unun, et intra basilicam pro porticia vela linea rosu- 
lata sex. : et ante secretarium. vel curricula (forte 
scribendum cubicula) vela linea rosulata pensilia ha- 
bentia arcus dio. 

(27) Νεών τε. Deesse hic videntur nonnulla , aut 
certe transposita esse vocabula. ltaque locum sic 
restitui mallem ἱερὸν οἶχον ἀχχλησίας νεών τε ἅγιον 
ἀνεγείρουσα. Hzc aulem verba sic. intellexit Chii- 
stophorsonus, quasi dicat Eusebius Helenam duas 
ecclesias construxisse in monte Olivarum , alteram 
in vertice, alteram in specu; quod tamen verum 
non puto. Unam enim basilicam a Constantino ibi 
zdificatam esse tradit auctor Jtinerarii Hierosoly- 
witani. Et Eusebius iu panegyrico, ubi de martyrio 
loquens quod Cónstantinus Hierosolyinis addificavit, 
eodem niodo loquitur : Οἶκχον εὐκτήριον παμμεγέθη 
νεών τε ἅγιον τῷ σωτηρίῳ σηµείῳ πλουσίως xat δα- 
φιλέσι χατεχόσµει «φιλοτιμίαις, ubi vides οἶχον 
εὐχτήριου et ναὺν conjungi, εἰ de una eadenique 
ecclesia dici, Et οἴχον quidem εὐχτήριον appellat 
basilicam , eo quod populus orandi causa eo conves 
Rurel; ναόν vero totain :edem sacram quie uno ame 
bitu coutenta continet iu. se atrium, porticus, se- 
cretarium, baptisterium, el ipsam basilicam. (Quod 
quidem apertissime docet Eusebius, infra in cap. 50 
hujus libri, ubi de Domiuico aureo loquitur, quoJ 


μνήµασι θαυμαστοῖς χατεχόσµει, παντοίως τὸ τῇδε 
ἱερὸν. ἄντρον φαιδρύνουσα ᾽ βασιλεὺς δὲ μικρὸν ὕστε- 
pov βᾳσιλιχοῖς ἀναθήμασι xal ταύτην ἑτίμα, τοῖς 
ἐξ ἀργύρου χαὶ χρυσοῦ χειµηλίοις, παραπετάσµααί 
τε ποιχίλοις (26) τὰς τῆς μητρὸς ἐπαύξων φιλοχα- 
λίας. Πάλιν δ' ἡ μὲν βασιλέως µήτηρ τῆς εἰς οὖρα- 
νοὺς πορείας τοῦ τῶν ὅλων Σωτῆρος, ἐπὶ τοῦ τῶν 
ἐλαιῶν ὄρους τὴν μνήμην ἐπηρμέναις οἰχοδομίαις 
ἀνύφου, ἄνω πρὸς ταῖς ἀκρωρείαις παρὰ τὴν τοῦ 
παντὸς ὅρους χορυφὴν, ἱερὸν οἶχον ἐκχλησίας àv- 
ἐγείρουσα, νεών τε (27): κἀνταῦθα λόγος ἀληθῆς (28) 
χατέχει, ty αὐτῷ ἄντρῳ (29) τοὺς αὑτοῦ θιασώτας 
μυεῖν τὰς ἀποῤῥήτους τελετὰς τὸν τῶν ὅλων Σωτῆρα. 
Βασιλεὺς δὲ κἀνταῦθα παντοίοις ἀναθήμασί τε xal 


B χόσμοις τὸν µέγαν ἑγέραιρε Βασιλέα. Καὶ δη δύο 


ταῦτα μνήμης ἐπάξια αἰωνίου, σεμνὰ xal περικαλλῃ 
καθιερώµατα, ἐπὶ δύο μυστικῶν ἄντρων Ἑλένη αὖ- 
γούστα Oc τῷ αὑτῆς Σωτῆρι, θεοφιλοῦς βασιλέως 
θεοφιλῆς µήτηρ, εὐσεθοῦς τεχµήρια διαθέσεως 
ἵδρυτο, δεξιὰν αὑὐτῃ βασιλιχῆς ἐξουσίας τοῦ παιδὺς 
παρασχοµένου. Καρπὸὺν δ' ἐπάξιον dj πρέσθυς οὐχ 
εἰς μαχρὰν ἀπελάμθανεν, ἀγαθοῖς μὲν ἅπασι τὸν 


Constantinus Antiochiz edificavit, Atque ita ex- 
plicandus est Eusebii locus in fine panegyrici de 
tricennalibus Constantini, et in libro x Hist. eccle- 
siastice, et in cap. 45 hujus libri, ubi ναόν et εὐχτή- 
ριον οἶχον simul jungit. Paulo aliter in lege 5, co- 
dice Theod., de his qui ad ecclesias coufugiunt, 
Ibi enim ναὺς εὐχτβριος dicitur basilica seu orato- 
rium in quo est altare. Ecclesia verto dicitur totum 
sdilieium cujus ambitu atrium, porticus, cellie, 
lavacra, ipsum denique oratorium continentur. 

(28) Κἀγταῦθα Aóroc àAnOrlc. Auctor I tinerarii 
Hierosolymitani : « lude, inquit, ascendis in montein 
Oliveti, ubi Dominus discipulos docuit ante passio - 
nem. » Beda in libro Delocis sanctis, cap. 7 : « Tertia 
quoque ejusdem montis adaustralem Bethauiz par- 
tem ecclesia est, ubi Dominus aute passionem disci- 
pulis de die judicii locutus est.» Intelligit locum Mat- 
ihzi, cap. xxiv. Hanc igitur praedicatione Eusebius 
boc loco appellat ἀποῤῥήητους τελετάς, id est, « ar- 
caua mysteria, » eo quod de rebus arcanis, puta de 
consummatione mundi, et de adventu Christi ex- 
tremoque judicio , tunc Dominus locutus sit. Nam 
et apostoli tunc accesseruul ad Dominum secreto, 
ut ait Mattbzeus, quippe qui mysteria et futurorua 
revelationem nosse cupiebant, quemadmodum scri- 
bit Hieronymus in Mattheum. Quod vero ait Euse- 
bius, Dominum haàc mysteria tradidisse apostolis 
in spelunca, id quidem in Evangelio diserte nen 
scribitur. 1mo contrarium potius elici posse vide- 
tur ex Evangelio. lu eo enim refertur , urbem Hie- 
rosolymorum in conspeciu fuisse discipulis, cum 
Dominus hec pr:edicaret. Non igitur in spelunca 
eraut, sed iu. patente et aperto loco. Responderi 
tamen potest, speluncam illam varia habuisse fora- 
mina, cujusmodi plures spelunce fuerunt in Pa- 
laestiua, ut docent Itineraria, Certe cum Matthzeus 
aflirmet discipulos secreto ad Dominus accessisse, 
probabile est eutn sermonem jn spelunca a Dowiuo 
illic residente liabitum fuisse. 

(29) Vulg. τοὺς ἐν αὐτῷ árcpo. Prima vox delenda 
est utpote superflua. Alludere autem videtur Euse- 
bius ad morem gentilium , qui Mithriaca sacra in 
δρεἰφο peragebaut, ut docet Porphyrius ina libro 
De abstinentia, Hieronymus aliique. Conjecturam 
nostraus: conlirinat. codex Fuketii, in quo vox ilia 
τούς abest. 


1105 


DE VITA CONSTANTINI LIB. III. 9 


4100 


πάντα τῆς ζωῆς χρόνον ἐπ᾿ αὐτῷ γήραος οὐδῷ δια- A usque ad prima senectutis limina in summa felict . 


περαναμένη, λόγοις δὲ καὶ ἔργοις τῶν σωτηρίων 
παρα» γελµάτων εὐθαλεῖς παρασχοµένη χαρποὺς, 
χᾶπειθ) οὕτω βίον εὐσταλῃη xal ἄλυπον, σώματος 
ὁμοῦ καὶ φυχῆς ἐν ἑῤῥῥωμένῳ φρονήματι διανύσασα’ 
Eq" οἷς χαὶ τέλος εὐσεθείας ἐπάξιον, ἀγαθῶν τε παρὰ 
θεοῦ ἁμοιθὴν χἀπὶ τοῦ παρόντος εὕρατο βίου. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MA. 

Περὶ μµεγαούυχίας καὶ εὐποιίας τῆς Ἑ ένης. 

T^» γάρτοι σύµπασαν ἔφαν µεγαλοπρεπείᾳ βασι- 
λιχῆς ἑξουσίας ἐμπεριελθοῦσα, µυρία μὲν ἀθρόως 
τοῖς.χατὰ πὸλιν ἑδωρεῖτο δήμοις, ἰδίᾳ τε τῶν προσ- 
ιόντων ἑχάστῳ' µυρία δὲ τοῖς στρατιωτιχοῖς τά- 
γµασι δξξιᾷ μεγαλοπρεπεϊῖ διένεµε, πλεῖστά 0' ὅσα 
πένησι γυμνοῖς xai ἀπεριστάτοις ἑδίδου, τοῖς μὲν 
χρημάτων δόσεις ποιουµένη, τοῖς δὲ τὰ πρὸς τὴν τοῦ 
σώματος σχέπην δαγιλῶς ἐπαρχοῦσα” ἑτέρους ἁπὴλ- 
λαττε δεσμῶν, μετάλλων τε χακοπαθείᾳ ταλαιπω- 
ρουµένους * ἨἈλευθέρου τε πλεονεχτουµένους ' xal πά- 
My ἄλλους ἑξορίας ἀνεχαλεῖτο. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΕ’. 
Ὅπως εὐ.αθῶς ἐν ταῖς ἐχκ.λησίαις συγήγετο ἡ 
Ἑ.1ένη. 


Τοιούτοις δῆτα λαμπρυνοµένη, οὐδὲ τΏς πρὸς τὸν 
Βεὸν ἁσίας χατωλιγώρει, φοιτῶσαν μὲν αὑτὴν ἐν τῇ 
ἐχχλησίᾳ τοῦ θ:οῦ διὰ παντὸς ὁρᾶσθαι παρέχουσα, 
Ἰαμπροῖς δὲ χαταχοσμοῦσα χειμηλίοις τοὺς εὐχτη- 
ρίους οἴχους, μηδὲ τοὺς ἐν ταῖς βραχυτάταις πὀλεαι 
παρορῶσα ναούς. "Hv οὖν ὁρᾶν τὴν θαυμασίαν, ἓν 
σεμνῇ καὶ εὐσταλεῖ περιθολῇ τῷ πλήθει συναγελαζο- 


µένην, την τε πρὺς τὸ θεῖον εὐλάδειαν διὰ πάσης C 


θεοριλοῦς πράξεως. ἐπιδεικνυμένην. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ M^'. 


Ὅπως ὀγδοηκοντοῦτις οὖσα καὶ διαθεµένη, éce- 
ἀεύτα. 


Ἐτεὶ δὲ λοιπὸν τὰ τῆς αὑτάρχους διανύσασα ζωῆς, 
ἐπὶ τὴν χρείττονα λῆξιν ἐχαλεῖτο, σχεδόν που τῆς 
Ἠλιχίας ἀμφὶ τοὺς ὀγδοήκοντα ἐνιαυτοὺς διάρχέσασα, 
πρὸς αὐτῷ γενοµένη τῷ τέλει, συνεταττετο καὶ δι- 
ετἰθετοἑτὶ μονογενεῖ υἱῷ βασιλεῖ μµονάρχῳ χοσµοχρά- 
τορ!, παισέ τε τούτου χαίσαρσιν ἑαυτῆς ἐχγόνοις, τὴν 
ὑστάτην βουλὴν διρριζοµένη, διανἑμουσά τε τῶν 
ἐχγόνων ἑκάστῳ τὰ τῆς οἰχείας ὑπάρξεως, ὅση τις 
αὑτῇ καθ΄’ ὅλης or pe τῆς οἰχουμένης. Καὶ δὲ (29*) τοῦ- 
τον διαθεµένη τὸν τρόπον, λοιπὸὺν τὴν τοῦ βίου κατ- 
έλυε τελευτῆν, παρόντος αὐτῇ χαὶ παρεστῶτος υἱοῦ 
τοσούτου, θεραπεύοντός τε xal τῶν χειρῶν ἐφαπτο- 
Wévou* ὡς μὴ τεθνάναι εἰχότως τὴν τρισµαχαρίαν 
τοῖς εὖ φρονοῦσι δοχεῖν, μεταθολὴν δὲ xal µετάθεσιν 
ἀληθεῖ λόγῳ τῆς γεώδους ζωῆς ἐπὶ τὴν οὐράνιον 
ὑπομεῖναι. ᾿Ανεστοιχειοῦτο γοῦν αὐτῇ ψυχῇ (50) ἐπὶ 
την ἄφθαρτον xal ἀγγελικὴν οὐσίαν, πρὸς τὸν αὐτῆς 
ἀναλαμθανομένη Σωτῆρα. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MZ. 


"Όπως τὴν µητέρα Κωνσταντῖνος κατέθοετο, xal 
πρὸ τούτου καὶ ζωσαν ἐτίμησεν. 


Καὶ τὸ σχῆνος δὲ τῆς µαχαρίας, οὐ τῆς τυχούσης 
(29") A£. Lege δή. Εοιτ. 


(30) Ἀγεστοιχειοῦτο γοῦν abcqü ψυχῇ. Hec 
Origenis doctrinam sapere videntur, cui supra mo- 


tate. traduxisset, et divinorum mandatorum uberes 
fructus tum verbis tum operibus protulisset , 30 
propterea vitam doloris expertem cum summa mert- 
Us et corporis sanitate peregisset, tandem exitum 
pietatis ου convenientem, et mercedem bonorum 
operum in hac etiam vita a Deo consecuta est." 
CAPUT XLIV. 

De magnitudine animi et beneficentia Helene. 

Quippe dum totum Orientem cum regali magnifl- 
centia peragrat, tum civitatibus, tum privatis qui 
ipsam adibant, innumera beneficia acervatim con- 
tulit : innumera quoque militaribus numeris libe- 
rali manu distribuit. Pauperibus autem ac nudis et 
omni ope ac solatio destitutis quamplurima donavit, 


B illis pecuniam, his vestem, ad tegendam corporis 


nuditatem prolixe suppeditans. Alios item vinculis, 
aut metallorum :xerumnis afflictos exsolvit; quosdaun 
violentia potentiorum oppressos liberavit, nonnullos 
etiam ab exsilio revocavit. 

CAPUT XLV. 
Quomodo Helena in ecclesiis religiose versata sit. 


Hujusmodi operibus cum magnam sibi gloriam 
comparasset, pietatem erga Deum minime neglexit : 
nam et assidue, cunctis videntibus, in ecclesiam 
ventitabat, et sacras zdes eximiis ornamentis de- 
corabat, ne minimarum quidem urbium sacella de- 
spiciens. Itaque videre erat mulierem prorsus admira. 
bilem, modesto ac decenti habitu una cum reliqua mal- 
tudine versantem, suainque $506 erga Deum reli- 
gionem omni piorum operum genere declarantem. 

CAPUT XL VI. 


Quomodo octogenaria , testamento facto, e vita . 
decessit. ) 


Jam ,vero 'cum satis longo vitze spatio decurso 
ad feliciorem sortem vocaretur, annum zetatis agens 
circiter octogesimum, in ipso mortis confinio posita, 
testamento facto, ultimam voluntatem declaravit, 
hxredem relinquens unicum fllium, solum Ἱπιρεγά - 
torem ac dominum orbis terrarum, cum (lliis nobi- 
lissimis c:esaribus nepotibus suis. Quorum singulis, 
bona quz per universum orbem possidebat, divisit. 
]n hunc modum testamento facto, diem ultimum 
clausit, przsente et adstante ipsi tali tantoque filio, 


D et omni obsequiorum genere matrem fovente, ma- 


nusque ejus ampleciente, adeo ut nequaquam mori 
inulier beatissima, sed potius caducam hanc vi- 
tam cum immortali vita commutare recte seu- 
tientibus videretur. Anima igitur illius, In incorra- 
ptibilem et angelicam substanüam reformata , ad 
Deum Servatorem suum assumpta est. 


CAPUT XLVII. 


Quomodo Constantinus matrem deposuit : et qualiter 
illam coluit dum viveret. 


Cadaver autem ipsius honore haudquaquarn vul- 


dum addictus fuit Eusebius noster. Neque enim 
animae beatorum in angelicam substantiam refor- 


1107 . 


EUSEBH CASARIENSIS OPP. PARS Il. — HISTORICA. 


1108 


gari affectum fuit. Nam cum ingenti satellitum nu- A ἠξιοῦτο σπουδής: πλείστῃ γοῦν δορυφορίᾳ Ert fv 


mero in regiam urbem pervectum, ibidem in regali 
$onumento depositum est, Hoc modo imperatoris 
mater vivendi finem fecit; mulier sempiterna me- 
oria dignissima, tum ob religiosos actus quibus 
enitait, tum ob prxstantissimum illum et admirabi- 
lem fetum qui ex illa ortus est. Quem quidem ob 
eeleras res, maxime vero ob pietatem in matrem, 
heatum convenit przdicare. Quippe illam, cum an- 
tea Dei cultrix non esset, tam piam ac religiosam 
praestitit, ut a communi omnium Servatore instituta 
fuisse videretur. Regalibus autem honoribus ita eam- 
dem ornavit, ut in omnibus provinciis, tum *a pa- 
ganis tum a militibus augusta et imperatrix nuncu- 
paretur, et aurei nummi ejus imagine signarenter. 


507 Quinetiam thesaurorum regalium potestatem B 


ei Constantinus concesserat, quibus pro arbitrio et 
ex animi sui sententia, prout libitum esset uteretur. 
Nam et Ín hac parte matrem suam conspicuam et 
beatam omnium judicio reddidit. Quocirca ex iis quee 
ad memoriam illius illustrandam pertinent, non 
finmerito hec etiam assumpsimus, qu: imperator 
pro singulari sua pietate in honorem matris sux 
gessii, dum divinis obtemperat legibus, quz filiis 
debita in parentes officia injungunt. Hujusmodi pul- 
eherrima opera in Palestina imperator, uti diximus, 
exstruxit, Sed et in reliquis provinciis novas a fun- 
damentis zdificans ecclesias, multo augustiores 
quam qux antea erant, effecit. 
CAPUT XLVIII. 


Quomodo Constantinopoli martyria construzil 
omnemque idolorum cultum abolevit. 


Cum vero civitatem nominis sui ad summam glo- 
ri&m exiollere instituisset , plurimis eam orateriis 
exornavit , amplissimisque martyriis et splendidis- 
simis edibus partim in suburbiis , partim in ipsa 
civitate constructis. Atque hoc modo simul marty- 
yum honoravit memoriam, simul civitatem suam 
ipsi martyrum Deo consecravit. Totus denique sa- 
pientia Dei exxstuans , urbem illam quam appella- 


tione nominis sui insignire deereverat, omni idolo- 


rum cultu usque adeo vacuam esse voluit , ut nus- 
quam in illa falsorum numinum símulacra in tem- 


mentur. Certe Origenes in resurrectione corpora tn 
suimas, et animas in angelos mutatum iri credidit, 
ut alicubi dicit Hieronymus. 

(91) Ἐπὶ τὴν βασιωεύουσαν zxóAw. Romam 
jntelligit. Eo enim delatum est cadaver Helen: Au- 
gnste, et post biennium Constantinopelim  depor- 
tatum, ut tradit Nicepliorus in libro vii, cap. 50. 
At Socrates in lib. 1, cap. 17, verba Eusebii tran- 
scribens , «hv uen σοστοι πόλιν novam Romam 
jnterpretatur. Quem Soeratis errorem merito re- 
prehendit Baronius , cum Eusebius regi: urbis no- 
mine lhomam semper designare soleat, Adde quod 
nondum dedicata erat Constantinopolis, ac proinde 
αγ regia vocari non poterat , euin tunc. temporis 
esset tantum vetus Byzantium, Socratem t3men 
secutus est Cedrenus, qui etiam hoc addit, Helenam 
duodecim aums ante Constantinum e vivis abiisse : 
Καὶ ἀπετέθη ἓν λάρναχι πορφυρᾷ αὐτός τε xal ἡ 
pne αὑτοῦ 'EXévn, πρὸ δώδεχα ετῶν τῆς αὑτοῦ τε- 

ντης ἀποθανοῦσα, []ας ratione Helenam mortuain 


βασιλεύουσαν πόλιν (51) ἀνεχομίζετο, ἐνταυθοῖ δὲ 
Ἶρίοις βασιλιχοῖς ἀπετίθετο. Ἐόῦ μὲν οὖν βασιλέως 
ἐτελειοῦτο ἡ µήτηρ, ἀξία γενομένη µνήµης ἀλῆστου, 
τῶν τε αὑτῆς εἵνεχα θεοφιλῶν πράξεων, τοῦ «' ἐς 
αὐτῆς φύντος ὑπερφυοῦς xai παραδόξου qutoU* ὃν 
πρὸς τοῖς ἅπασι, xai τῆς εἰς τὴν γειναµένην ὁσίας 
µαχαρίζειν ἄξιον, οὕτω μὲν αὐτὴν θεοσεδῆ χαταστή- 
σαντα, οὐχ οὖσαν πρότερον, ὡς αὐτῷ δοχεῖν (52) Ex 
πρώτης τῷ χοινῷ Σωτῆρι μεμαθητεῦσθαι' οὕτω δὰ 
ἀξιώματι βασιλιχῷ τετιµηχότα, ὡς v ἅπασιν ἔθνεσι, 
παρ) αὐτοῖς τε τοῖς στρατιωτικοῖς τάγµασιν αὐγού- 
ὅταν βασιλίδα ἀναγορεύεσθαι, χρυσοῖς τε νοµίσµασι 
χαὶ τὴν αὐτῆς ἐχτυποῦσθαι clxóva * fon δὲ καὶ θη- 
σαυρῶν βασιλικῶν παρεῖχε τὴν ἑἐξουσίαν, χρῆσθαι 
χατὰ προαίρεσιν καὶ διοιχεῖν κατὰ γνώµην, ὅπως 
ἂν ἐθέλοι καὶ ὡς ἂν &J ἔχειν αὐτῇ νοµίζοιτο ἕχαστα, 
τοῦ παιδὸς αὐτὴν x&v τούτοις διαπρετῇῃ χαὶ ἀξιοζή- 
λωτον πεποιηµένου. Διὸ τῶν elg αὐτοῦ μνήμην &va- 
φεροµένων, xal «aus εἰχότως ἡμῖν ἀνείληπται, ἃ ὃς 
εὐσεθείας ὑπερθολὴν µητἐρα τιμῶν, θεσμοὺς ἁπ- 
επλήρου θείους, ἀμφὶ γονέων τιμῆς τὰ πρέποντα δια- 
ταττοµένους. Τὰς μὲν οὖν λεχθείσας φιλοχαλίας βα- 
σιλεὺς πρὸς τῷ Παλαιστινῶν ἔθνει τόνδε συνίστη τὸν 
τρόπον ' καὶ κατὰ πάσας δὲ τὰς ἐπαρχίας νεοπαχεῖς 
ἐχχλησίας ἐπισχευάζων, μαχρῷ τῶν προτέρων τι- 
µιωτέρας ἀπέφαινε. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΜΗ’. 


C Ὅπως & Κωγσταντίγου zxóAst μαρτύρια μὲν qxo- 


δόµησε, πᾶσαν δὲ εἰδωάοΛατρίαν περιεῖε. 

Thy δέ Υ ἐπώνυμον αὐτοῦ πόλιν ἐξόχῳ τιμῇ γε- 
palpov, εὐχτηρίοις πλείοσιν ἑφαίδρυνε, µαρτυρίοις 
τε µεγίστοις xal περιφανεστάτοις οἴχοις, τοῖς μὲν 
πρὸ τοῦ ἄστεος, τοῖς δ ἓν αὐτῷ τυγχάνουσι δι ὧν 
ὁμοῦ xai τὰς τῶν μαρτύρων µνήµας ἑτίμα, καὶ τὴν 
αὑτοῦ πόλιν τῷ τῶν μαρτύρων καθιέρου θεῷ. "Όλος 
δ) ἐμπνέων (55) θεοῦ σοφίας, ἣν τῆς ἐἑπηγορίας τῆς 
αὑτοῦ πόλιν ἐπώνυμον ἀποφῆναι ἔχρινε, καθαρεύειν 
εἰδωλολατρίας ἁπάσης ἑδιχαίου, ὡς μηδαμοῦ φαίνε- 
σθαι ἐν αὐτῇ τῶν νοµιξοµένων θεῶν ἀγάλματα ἓν 
ἱεροῖς θρησχευόµενα, ἀλλ᾽ οὐδὲ βωμοὺς λύθροις αἱ - 


esse oporteret anno Christi 595 aut certe 326. 


D Quo tamen anno Hierosolymam profecta esse dici- 


tur ab Eusebio et Rufino. Adde quod post Crispi 
cxsaris et Fausta augustze necem llelena aliquan- 
diu supervixit, ut testatur Zosimus in lihro m. 
Porro Crispus occisus est Constantino augusto vi 
et Constantio cxsare coss.,anno Christi 326 , ut le- 
gitur in Fastis Idatii, Mors igitir' Helene anno Do- 
inini 527 recte assignari potest, quemadmodum sen - 
tit Sigonius in libro 11 De imperio occidentali. —— 

(32) Vulg. ὡς αὐτὸ δοκεῖν. Scribendum est αὐτῷ. 
Refertur enim ad τῷ χοινῷ Σωτήρι. Atque ita. in 
libro Mori ad marginem emendatum inveni. Nec 
aliter scribitur in. cod, Fuketii οἱ Savilii, et in 
Regiis schedis. . 

(33) Vulg. óAuc δ ἐμπνέων. Malim scribere 
ὅλος, quod longe elegantius est. Sic certe in codice 
Fuk. et in Regiis schedis scriptum habetur. 


1109 


DE VITA CONSTANTINI LID. III. 


1:10 


μάτων µιατνοµένους, οὐ θυσίας ὁλοχαυτουμένας πυρὶ, A plis colerentar; ac ne arg quidem victimarum 


οὐ δαιμονικὰς ἑορτὰς, οὗδ' ἕτερόν τι τῶν συνήθων 
εὁῖς δεισιδαἰμοσιν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ M8'. 
Σταυροῦ σηµεῖον ἐν πα.]ατίῳ, καὶ AaviA ἐν xpi 
γαις. 

Εἶδες ὃ ἂν ἐπὶ µέσων ἀγορῶν κχειµέναις χρήῄναις, 
τὰ τοῦ χαλοῦ Ποιμένος σύµθολα, τοῖς ἀπὺ τῶν θείων 
λογίων ὁρμωμένοις γνώριµα, τόν τε Δανιῃλ σὺν 
αὐτοῖς λέουσιν ἓν χαλκῷ πεπλασμένα (54), χρνυσοῦ 
ce πετάλοις ἐχλάμποντα. Τοσοῦτος δὲ θεῖος ἔρως τὴν 
βασιλέως χατειλήφει ψυχὴν, ὡς τοῖς ἀναχτόροις τῶν 
βασιλείων χατὰ τὸν πάντων ἐξοχώτατον οἴκον, τῆς 
πρὸς τῷ ὀρόφῳ χεχρυσωµένης φατνώσεως γατὰ τὸ 
µεσαίτατον, μεγίστου πίναχκος ἀνηπλωμένου, μέσον 
ἐμπεπῆχθαι τὸ τοῦ σωτηρίου πάθους σύμθολον, Ex 
ποιχίλων συγχείµενον χαὶ πολυτελῶν λίθων, Ev χρυσῷ 
πολλῷ χατειργασµένων. Φυλακτέριον ἑδόχει τοῦτο 
αὐτῆς βασιλείας τῷ θεοφιλεῖ πεποιΏσθαι. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ν’. 


"Or. καὶ ἐν Νικομήδείᾳ καὶ ἐν ἆ-.Ίαις πόεσιω 
ᾠχοδόμησεν ἐχχ.λησίας, 


Τούτοις μὲν οὖν τὴν αὑτοῦ πὀλιν ἐχαλλώπιζε " 
τὴν δὲ Βιθυνῶν ἄρχουσαν (55) ὁμοίως ἀναθήματι 
µεγίστης xai ὑπερφυοῦς ἐχχλησίας ἑτίμα, ἐξ οἱ- 
χξίων θησαυρῶν χἀνταῦθα τῷ αὑτοῦ Σωτῆρι τὰ xac 
ἐχθρῶν καὶ θεοµάχων ἀνυψῶν νικητέρια. Καὶ τῶν 
λοιπῶν δ' ἐθνῶν τὰς μάλιστα χρατιστευούσας πόλεις, 
ταῖς τῶν εὐχττρίων φιλοχαλίαις ἐκπρέπειν ἐποιεῖτο, 
ὥσπερ οὗν xal τὴν ἐπὶ τῆς ἀνατολιχῆς µητροπό- 
λεως (56), fj τὴν ἐπώνυμον εἴληφεν ᾿Αντιόχου πρυσ- 
Πγορίαν ἐφ᾽ ἧς ὡς ἐπὶ χεφαλῆς τῶν τῇδε ἐθνῶν, 
μονογενές τι χρΏημα ἐχχλησίας, μεγέθους ἕνεχα xal 
x&)ioug, ἀφιέρου, μακροῖς μὲν ἔξωθεν περιθόλοις 
τὸν πάντα νεὼν περιλαθὼν, εἴσω δὲ τὸν εὐχτήριον 
οἶχον (37) εἰς ἀμήχανον ἑπάρας ὕνος, iv ὀχτα- 
έδρου (58) μὲν συνεστῶτα σχήµατι, οἴχοις δὲ πλε[ο- 
σιν, ἑξέδραις τε ἓν χύχλῳ (59) ὑπερῴων τε xat xa- 


(54) Ἐν χαϊκῷ πεπΛασμένα. In codice Fuk. 

scribitur πεπλασμένον , et refertur ad verba τόν τε 
Aavf. Vulgata. tamen lectio magis placet, quippe 
quae tum in legio codice tum in veteribus schedis 
habetur; πεπλασµένα enim refertur ad vocem σύμ- 
όολα. lia scribendum erit τοῦ τε Δανιήλ, etc. 
. (95) Tijv δὲ Biüvràr ἄρχουσαν. Nicomediam 
intelligit, quz caput erat Bithynizs.Quo in urbe Con- 
etantinus ohsessum Licinium ad deditionem com- 
pulerat. fn memoriam igitur cjus victoriz Constan- 
tinus Nicomediz basilicain zdificavit, Vide Sozo- 
menum jn.libro i, cap. 2. 

(96) "Ωσπερ ovv xai τὴν ἐπὶ τῆς ἀνατολικῆς 
«πτεροπό-εως. Scribendum est µητρόπολιν, nisi 
inalis ita legere : ὥσπερ οὖν καὶ ἐπὶ τῆς ἀνατολιχκῖς 
μιτροπόλεως, quod certe non displicet. In codice 

teglo scribitur ὥσπερ οὖν καὶ τὀν, etc. 

. (97) Εἴσω δὲ τὸν εὐκτήριον olxor. In. Panegy- 
rico, pag. 650, unde hxc transcripta sunt, Eusebius 
dixit ἀνάχτορον. Ego basilicam interpretatus sum, 
nou ut Christophorsonus sanctuarium. 

(38) "Ev ὀκταέδρου. Hujusmodi fuit ecclesia illa 
quam Nonnus Gregorii Nazianzeni pater zdificavit 
in oprido Nazianzo, ul testatur ipse Gregorius in 


cruore contaminate , nec hostiz igne consumptz 
cernerentur , nec demonum festivitates , nec quid. 
quam corum qu: apud superstitiosos vulgata sunt, 
ibidem ageretur. 

CAPUT XLIX. 


Signum crucis in palatio, et imago Danielis 
in fontibus. 


Vidisses igitar in fontibus qui snntin medio foro, 
boni Pastoris imagines, divinorum oraculorum pe- 
ritis notissimas ; Danielis item effigiem una|cum leo 
nibus zre expressam, et auri bracteis refulgentem. 
Tantus porro divini Numinis amor imperatoris ani- 
mum occupaverat , ut in totius palatii eminentissi- 
mo cubiculo, in maxima tabula , que in 508 πιο. 


p dio lacunaris inaurati expansa est, signum Domini- 


cc passionis ex auro pretiosisque lapidibus elabo- 
ratum infixerit. Atque hoc tanquam prasidium ac 
tutelam imperii , piissimus princeps statuisse mihi 
videtur. 


CAPUT L. 
De ecclesiis quas Nicomedia et alibi exstruxit. 


llis igitur ornamentis civitatem nominis eui de- 
coravit. Urbem vero primariam Dithyniz, pulclier. 
rims» et magni(llcentissimz? ecclesie monumenta 
exornavit, erectis proprio sumptu in honorem Ser- 
vatoris sui, co etiam in loco tropais vicloriz quam 
de hostibus et de adversariis Dei retulerat. In re- 


C liquis etiain provinciis, przcipuas ac nobilissimas 


quasque urbes oratoriorum magnificentia illustra- 
vit, exempli gratia urbem tolius Orientis motro- 
polim, que ab Antiocho nomen traxit, In qua tan- 
quam in vertice omnium ejus regionis provincia- 
rum, singulare quoddam opus , seu amplitudinem, 
seu decorem spectes , Deo consecravit. Quippe uni- 
versum templum longissimo extrinsecus ambitu 
circumscripsit, Interius vero basilicam ipsam ad 


.summanmn erexit altitudinem, figura quidem octaedrl 


oratione funebri de laudibus patris sui, pag. 518. 
Dicebantur autem baec fewmpla octachora. Vetus 
iuscriptio in Thesauro Gruteri, pag. 14166. 
Octachorum sanctos templum surrexit in usus, 
Octagonus fons est munere diqnua eo. 


D Ociachorum igitur templum est, quod octo habet 


latera, ab imo ad summum usque culmen surgen- 
tia. Ab eadem causa dicuntur altaria trichora in 
epistola Paulini, id est, trino sinuala recessu, ut 
ipse Paulinus loquitur in Natale sanct. Felicia, 
Cedrenus ad annum xxvi Constantini octagonum 
Dominicum vocat, quod a Constantino Antiochiz 
εκδ γιο est. 

(59) Vulg. ἐξέδροις τε ἐν κύκ.ῳ. In. Eusebi 
Panegyrico pag. 650 rectius legitur ἑξέδραις. [ία enim 
Eusebius vocat in descriptione ecclesie Tyri, quam 
habet in libro x Historia ecclesiostice. Quid sit 
exedra docet Valafridus Strabo in lib. De rebus ec- 
clesiast., cap. 6 : « Exedra est absida. quadam, 
separata modicum quidem a templo vel palatio : 
dicta inde quod exura hareat. Grece autem. κύχλον 
vocatur, » Fallitur quidem Strabo, qui eam voceui 
Grzcaim esse non intellexit : in ejus tamen vocis 
origine minime falsus est. Prorsus enim ἑξέδρα 


1111 


EUSEBII CUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTOIUCA. 


1112 


constructam , plurimis vero cireumquaque cubiculis Α ταγείων χωρηµάτων (40) ἁπανταχόθεν περιεστοιχι- 


' et exedris, et tam subterraneis locis quam solariis 
undique circeumdatam. Quam quidem basilicam auro 
plurimo et :xre, aliisque pretiosis speciebus copio- 
sissime exornavit, 

CAPUT LI. 


Quod in loco dicto Mambre ecclesiam aedificavit. 


Et hzc quidem sunt preestantissima monumenta, 
que imperator Deo consecravit. Cum autem didi- 
cisset illum ipsum Servatorem, qui nuper in terris 
versatus fuisset, jampridem viris quibusdam Dei 
amantissimis presentiam Divinitatis suz in Pala- 
stina exhibuisse juxta Quercum qu:e dicitur Mam- 
bre , illic etiam basilicam zdificari przcepit. Pro- 


inde ad rectores quidem provinciarum missa est p 


imperatoris auctoritas , datis ad singulos litteris qui- 
bus jubebatur, ut injunctum sibi opus ad exitum 
perducere maturarent. Nobis vero quí hanc histo- 
riam scribimus, plenam sapientie direxit 599 
praedicationem. Cujus exemplum hoc loco mihi in- 
serendum videtur, quo principis Dei amantissimi 
cura ac diligentia certius possit agnosci. Expro- 
hrans igitur nobis ea qux in memorato loco geri 
acceperat, h:ec ad verbum scripsit. 
CAPUT LII. 

Constaniini epistola ad Eusebium de Mambre. 

« Victor Constantinus Maximus Augustus, Macario 
et cseteris episcopis Palzstinz. 

« Sanctissima socrus mex vel hocunum maximum 
erga vos beneficium est , quod sceleratorum quo- 


dicitur àzb τῆς ἔξω ἕδρας. Quippe ita dicebantur 
:xdes exteriores, in circuitu basilicze construi so- 
lite, in quibus sedere ac requiescere licebat, ut 
docet Eusebius. De his Augustinus in libro De 
gestis cum Emerito Donutista : « 0φδατοῦ in eccle- 
sia majori, cum Deuterius metropolitanus episco- 
pus Casariensis, una cum Alipio , Augustino , Pos- 
sidio, Rustico et ceteris episcopis in exedram pro- 
cessissent, » eic. lu coneilio Namnetensi, canone 6, 
mentio fit exedrze: « Prohibendum etiam, secundum 
majorum instituta, ui in ecclesia nullatenus sepe- 
Παπίας, sed in atrio aut. porticu, aut in ezedris 
ecclesiz. »1ta legitur in codice ms. bibliothecae Pu- 
tean:e. Hieronymus in caput χι, Ezechielis : « Pro 
thalamis triginta quos vertere Septuaginta, sive 
gazophylaciis atque cellariis, ut interpretatus est 
Aquila, Symmachus posuit ἐξέδρας. » Et paulo 


σμἐνον ὃν xal χρυσοῦ πλείονος (41) ἀφθονίᾳ, χαλ- 
χοῦ τε xat τοῖς τῆς λοιπῆς πολυτελοὺς ὕλης ἑστεφάνου 
χάλλεσι. 


ΚΕΦΑΑΛΛΙΟΝ ΝΑ’. 


Ὅτι xal iv rà Μαμέρῇῃῇ προσέταξεν ἑκχ.1ησίαν 
γενέσθαι. 


Τάδε μὲν οὖν τὰ ἐξοχώτατα βασιλέως ἐτύγχανεν 
ἀφιερώματα. Πυθόμενός γέ τοι ἕνα χαὶ τὸν αὐτὸν 
Σωτῆρα, τόν τε ἔναγχος ἐπιφανέντα τῷ Bip, xal 
πρόπαλαι θεοφανείας memorat φιλοθέοις ἀνδράσι 
τῶς Παλαιστίνης ἀμφὶ τὴν χαλουµένην δρῦν Μαμθρῆ, 
χἀνταῦθα οἴχον εὐχτήριον ἀνεγεῖραι τῷ ὀφθέντι Beo 
διαχελεύεται. Tot; μὲν οὖν τῶν ἐθνῶν ἄρχουσιν, 
αὐθεντία βασιλιχὴ διὰ τῶν πρὸς ἕχαστον ἐπισταλ- 
θέντων γραμμάτων ἐπεφοίτα, εἰς πέρας &vavety τὸ 
προσταχθὲν διαχελευοµένη ΄ ἡμῖν δὲ τοῖς τήνδε γρά- 
φουσι τὴν ἱστορίαν, λογιχωτέραν χατέπεµπε διδα- 
σχαλίαν (42), ἧς ἔμοιγε δοχεῖ τὸ (oov. γράμμα τῷ 
παρόντι συνάψαι λόγῳ, εἰς ἀχριθῆ διάγνωσιν τῆς τοῦ 
θεοφιλοῦς ἐπιμελείας. Καταμεμφάμενος γοῦν ἡμῖν 
ἐφ᾽ oic ἐπύθετο πραττοµένοις αὐτόθι, τάδε κατὰ λέ- 
ξιν ἔγραφε. 


ΚΑΦΑΛΛΙΟΝ NP'. 
[ωγσταντίνου πρὺς Εὐσέδιον περὶ τῆς Μαμδρῆ. 
ε Νικητῆς Κωνσταντῖνος, Μέγιστος Σεθαστὸς, Μα- 
xaplit χαὶ τοῖς λοιποῖς ἐπισκόποις Παλαιστίνης. 
« "Ev xai τοῦτο µέγιστον τῆς ὁσιωτάτης µου χηδεσ- 


C «plac (40) γἐγονεν εἰς ἡμᾶς εὑεργέτημα (M), τὸ λαν- 


(19) Λογικωτέραν... διδασκα.λίανγ. Sic etiam supra 
vocavit Eusebius epistolas Constantini, eo quod 
Constantinus in. illis epistolis concionari quodatmn- 
modo videretur. Talis est oratio Constantini ad 
Sanctorum coetum, et fere omnes ejus epistol:, 
qua partim ab Eusebio, partim ab aliis referuntur. 
In his enim omnibus Constantinus, tametsi adhuc 
vix catechumenus , doctorem agit. Fuit certe Con- 
stantínus, quod negari non potest, vir Deo plenus 
el a Deo missus ad Christianz fidei propagationem, 
cui uni post apostolos plurimum debemus. ldem 
tamen iu negotiis ecclesiasticis aliquanto plus sibi 
vindicavit, quam laico principi conveniret ; episco- 
pis cuneta illi permitteutibus , multumque sibi gra- 
wlantibus quod Christianum imperatorem  vide- 
rent. 

(45) Τῆς ὁσιωτάτης µου χηδεστρίας. 1n hujus 


post : « Statim intuitus est. triginta thalamos, vel D loci interpretatione lapsi sunt ommes interpretes, 


gazophylacia, sive, uiSymmachus interpretatus est, 
exedras, qua habitationi levitarum atque sacerdo- 
uin fuerant pr:epara'aB. » Porro codd. Fuk. et 
Sav. recte hie scriptum babent ἐξέδραις τε. 

(40) Ὑπερφων τε xal λαταγείων χωρηµάτων. 
Sie supra c. 37 in descriptione martyri Hierosol y- 
milani διττῶν στοῶν ἀναγείων τε xal καταγείων, 
ubi vide qua notavi. Κατάγεια οἰχήματα dicuntur 
»d qua: nullis gradibus ascenditur : quibus oppo- 
nuntur ἀνάγεια seu ὑπερῷα, id est solaria. Quan- 
quam χαταγείων nomine possis cryptas iutelli- 
gere. 

(4) "Ov xal ypvcov zJAsiovoc. Hanc ob cau- 
$2 ecclesia illa dicta est Dominicum aureum. 
Hieronymus in Chronico, anno xxu Constantini : 
« Antiochie Dominicum quod vocant aureum zedi- 
ficari ceptum. » Dedicatuim est autem. imperante 
Constantio, auno v post mortem Constaintiui. 


P'ortesius, Musculus et Christophorsonus, qui ον» 
ram et sollicitudinem verterunt, quasi legeretur 
χηδεµονίας. Atqui Constantinus de socru sua lo- 
quitur, Eutropia videlicet Syra, ex qua genita 
erat Fausta uxor Constantini : χηδέστρια enim 
Griece socrum significat, ut docent ylossz veteres 
in quibus ita legitur χηδεστἠς, socer, χηδέστρια, 
socrus. Certe quz? sequuntur verba, explicationem 
nostram aperte confirmant. Sequitur enim διά τῶν 
πρὸς ἡμᾶς γνωρίσαι γραμμάτων. Litteras intelligit 
quas Eutropia socrus ad ipsum miserat. Quare re- 
pudianda est emendatio Christophorsoni, qui πρὸς 
ὑμᾶς corrigit. Sed et quz? proxime sequuntur verba, 
idipsum satis signilicant : ἡ προειρηµένη διά τὴν 
πρὸς τὸ θεῖον εὐλάδειαν, elc. Quis enim dixerit de 
cura et sollicitudine ἡ προειρηµένη supradicta cura 
εἰ sollicitudo. Frigidum prorsus id esset alque in- 
ceptum. At in versione nostra oninia plana sunt εἰ 


15 


DE VITA CONSTANTINI LIB. III. 


111 


θάν2υσαν (44) μέχρι vov παρ' ὑμῖν ἐναγῶν ἀνθρώπων Α rumdam nefariam audaciam, qua apud wos hacte- 


ἁπόνοιαν, διὰ τῶν πρὸς ἡμᾶς γνωρίσαι γραμμάτων, 
ὡς της πρεπούσης ἑτπανορθώσεως xai θεραπείας, εἰ 
καὶ βραδέως, ἀλλ' ὅμως ἀναγχαίως, δι ἡμῶν τὸ παρ- 
ορ0ὲν ἁμάρτημα τυχεῖν. Καὶ γάρ ἐστιν ὡς ἀλτθῶς 
δυσσέθηµα πααµέγεθες, τοὺς ἁγίους τόπους ὑπὸ τῶν 
ἀνοσίων χραίνεσθαι µιασµάτων. Τί οὖν ἐστιν, ἆδελ- 
qoi προσφιλέστατοι, ὃ τὴν ὑμετέραν παρελθὸν ἁγχί- 
νοιαν, Ἡ πρρειρήμένη διὰ τὴν πρὸς τὸ θεῖον εὐλά- 
θειαν οὐχ ofa τε γἐγονεν ἀποσιωπῆσαι : ν 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΝΓ.. 
"Ott ὁ Σωτὴρ ὤφθη αὐτόθι τῷ Ἀδραάμ. 

€ Τὸ χωρίον ὅπερ παρὰ ópuv τὴν Μαμθρή (45) προσ- 
αγορεύεται, ἓν ᾧ τὸν ᾿Αθραὰμ τὴν ἑστίαν ἑσχηχέναι 
μανθάνομεν, παντοίως ὑπό τινων δεισιδαιµόνων µια[- 


nus occulta fuerat, suis ad nos datis litteris indica- 
vit: ut quod diu neglectum est crimen, etiamsi 
sero, altamen necessario competenti cura et ani- 
madversione a nobis emendetur. Est enim revera 
impietas gravissima , ut loca sancta detestandis 
piaculis inquinentur. Quidnam vero illud est, fra- 
tres charissimi, quod cum vestram subterfug?rit so- 
lertiam, nostra, ut diximus, socrus ob divini cultus 
reverentiam tacere non potuit ? 
CAPUT Llil. 
Quod Servator noster ibidem visus est Abraha. 
t Locus ille qui ad quercum Mambre vocitatur, jn 
quo Abrahamum habitasse comperimus , fertur a 
superstitiosis quibusdam hominibus omni modo 


νεσθαἰ φασιν (40): εἴδωλά τε γὰρ παντοίας ἑξωλείας B contaminari. Nam et simulacra omni digna exitio 


Ἆτια (41) rap! αὐτὴν ἱδρύσθαι, xaY βωμὸν EDf- 


aperta. Nam ἡ προειρηµένη est supradicta socrus, 
que pro sua pietate ac religione tautum scelus 
dissimulare non potuit, sed Constantino genero per 
litteras indicavit, ut huic malo tandem mederetur. 
Erat igitur Eutropia Christiana, ut ex hoc loco 
discimus. Sed et filia ejus Fausta Christianam fidem 
professa est, et una cum Constantino viro suo in 
templo Apostolorum sepulta. Porro non omittendum 
est, quad ad oram codicis Regii adnotatuin inveni. 
Illic enim e regione vocis χηδεστρἰας , scholii vice 
ascribitur γενέτειρα * quasi Constantinus matreni 
suam Helenam intelligat, quod non probo. Certe 
Sozomenus socrum irbperatoris Constantini fuisse 
dicit, qux cum ad quereum Mambre venisset, et 
gentilium piacula illic deprehendisset, rem ad Con- 
stantinum retulit. Eum vide in lib. n, cap: 3. 

(44) Elc ἡμᾶς εὑεργέτημα, τὸ «Ίαγθάνουσαν. Ma- 
lim scribere εἰς ὑμᾶς, quanquam vulgata lectio ferri 
potest, Sed et initium hujus epistolze trajectis leviter 
vocabulis ita legi mallem, ἓν τοῦτο xat µέγιστον, ete. 

(45) Τὸ χωρίο»... παρὰ δρῦν τὶν Map6pn. Hic 
locus etiam dicebatur Terebinihus, distans triginta 
circiter.millibus passuum ab urbe Hierosolyma, ut 
docet auctor. Jtinerarii Hierosolymitani, qui vixit 
temporibus Constantini Magni : « Inde Terebintlo 
millia 9 ubi Abraham habitavit et puteum fodit sub 
arbore terebintho, et cum angelis locutus est et 
cibum sumpsit. Ibi basilica facta est jussu Constan- 
tini mirze pulchritudinis. Inde terchintho Chebron, 
millia 9, abi est memoria per quadrum ex lapidibus 
mirze pulchritudinis, in qua positi sunt Abraham, 
1saac, Jacob, » ete. Sozomenus quoque in lib. ui, 
cap. 3, locum illum Terebinthum vocari scribit. Sic 
autem dictus est hie locus ab arbore terebintho, 
quz illic omnium vetustissima et jam inde ab ipso 
mundi exordio esse dicebatur, teste Josepho hh li- 
bro v De bello Judaico. Quanquam alii baculum esse 
dicebant unius ex angelis qui Abrahz apparuerunt, 
ex quo in terram delixo terebintlius enata est, ]ta 
Georgius Syncellus in Chronico. Mirum vero est, 
cum quercus ibidem fuerit sub qua Abraham taber- 
raculum posuerat, ut. legitur in cap. xvu1. Gene- 
Seos, cur locus ipse a terebintho potius quam a 
quercu nomen acceperit. 

(46) Μιαίνεσθαί φασιν. Rectius in codd. Regio, 
Fuk., etin schedis Kegiis scribitur µιαίνεσθαί grau. 
Subauditur eniin ἡ χκηδέστρια. 

(47) Εἴδω-]ά τε γὰρ παντοίας ἑξωλείας ἄξια. 
Simulacera angelorum intelligo qui Abrahz illic 
apparuerant. Hac enim simulacra colebaut gentiles. 
Sed et terebinthum ipsam iidem gentiles veuera- 
bantur, ut docet Eusebius in libro v Demonstratio- 
nis, cap. 9. Quem quidem locui perperam accepit 


juxta illam arborem erecta esse, et aram proxinie 


Scaliger in animadversionibus Eusebianis, pag. 
192. Putavit enim terebinthum illam summo ho- 
nore a Christianis cultam fuisse, ejusque rei aucto- 
rem citat Eusebium. Verum Eusebius eo loco de 
gentilibus loquitur, non de Christianis. Postquain 
enim dixit : "O0ev εἰσέτι xaX νῦν παρὰ τοῖς πλησιο- 
χώροις, ὣς ἂν θεῖος ὁ τόπος θρησκεύεται, xat θεω- 
ρεῖταί γε εἰς δεῦρο διαµένουσα 1) τερέδινθος, subdit: 
Of τε τῷ ᾿Λθραὰμ ἐπιξενωθέντες ἐπὶ Υραφῖς ἀναχεί- 
µενοι, δύο μὲν ἑχατέρωθεν, µέσος δὲ ὁ χρείττων 
ὑπερέχων τῇ ctp: cfr δ' ἂν ὁ δεδηλωµένος ἡμῖν 
Κύριος αὑτὸς, ὁ ; έτερος Zwcho, ὃν καὶ ol ἀγνῶτες 
σέέρυσι. Visitur i lic terebinthus, que etiamnum ma- 
net, et qui ab Abrahamo hospitio excepti sunt angeli 
illic in tabula picti sunt, et medius inter hos ceteris 


C longe praestantior et honoratior, ipse sciliceu Domi- 


nus et Servator noster, ut supra dixi; quem quidem 
illi nescientes venerantur. Vides Eusebium hic aperte 
loqui de gentilibus, qui Christum ignorabant. Neque 
enim de Christianis hoc dici potest. Confirmal au- 
tem sententiam nostram Sozomenus in lib. 1, c. ὧν 
ubi de mercatu illo ad terebinthum prolixe disserit, 
Scribit enim, zstivo tempore quotannis eo conve- 
nisse ex Palzestina, Phoenice et Arabia Judaos simul 
et Christianos ac gentiles, partim commercii, par- 
tim religionis causa ; et singulos suo ritu fes:ivita- 
tem celebrasse. Nam gentiles, inquit, angelos ado- 
rabant, hostias et libamina iis offerentes. Erant 
igitur illic angelorum simulacra, gibus pagani vi- 
ctimas immolabant. Hieronymus De locis Hebraicis 
ubi de Arboch ita scribit : « Quercus Abraham quae 
et Mambre, usque ad Constantini regis tempora ibi- 
dem monsirabatur, et. mausoleum ejus jmprzsen- 
tiarum cernitur. Cumque a nobis jam ibidem eccle- 


D sia zdificata sit, a cunciis in circuitu gentiLus 


terebinthus superstitiose colitur, eo quod sub ea 
angelos Abraham quondam hospitio susceperit. » 
Multa hic de suo addidit Hieronymus. Eusebits 
enim ipse in libro De locis lebraicis hzc tantum 
babet : Αρθώ. A91 ἐστὶ XsGpip xp v y μεγίστη, 
µητρόπυλις οὖσα τὸ παλαιὸν τῶν ἀλλοφύλων, xal 
γιγάντων οἰχητήριον, xat βασίλειον μετὰ ταῦτα Δαθίδ. 
Κεκλήρωτο δὲ φυλῇ Ἰούδα, καὶ πόλις ἣν ἡ ἱερατικὴ, 
µία τῶν φυγαδευτηρίων, AD ag &x νότου διεστώσα ση; 
µείοις β΄ πρὸς εἴχοσι. Ἡ δρὺς Αθραὰμ. καὶ τὸ μνῆμα 
αὐτόθι θεωρεῖται, xal θρησχεύεται ἐπιφανῶς πβὸς 
τῶν ἐχθρῶν ἡ τερέδινθος, xaX οἱ τῷ ᾿Αθραὰμ ἔπισε- 
νωθέντες ἄγγελοι' πρότερον δὲ ᾿Αρθὼ καλουµένη, 
ὕστερον ἐχλήθη Χεθρών, ἀπὸ Χεθρὼν ἑνὸς τῶν υἱῶν 
Καλὲ6, ὡς £v παραλειποµέναις. Illustris locus, qui 
senlentiain Scaligeri prorsus evertil, nostram vero 
explicationem egregie confiriaat. Ait enim Eusebius 
terebinthum Jpsam et angelos ab inimicis nostris 


4113 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS 1I. — H:STORICA. 


1116 


exsiructam, et impura sacrificia assidue illic per- A λωσε (48) πλησίον ἑστάναι, xaX θνσίας &«a0&ozouq 


agi, ad nos relatum est. Quod quoniam et alienum 
4 temporibus nosiris, et ipsius loci sanctimonia in- 
dignum videtur, sciat Gravitas Vestra mandatum a 
nobis esse per litteras Ácacio viro perfectissimo , 
comiti et amico nostro, ut sine ulla dilatione et 
simulacra omnia qux memorato in loco reperta 
fuerint, igni tradantur, et ara funditus evertatur ; 
utque omnes qui post jussionem nostram impium 
aiquid admittere in eo loco ausi fuerint , debito 
supplicio afficiantur. Quem quidem locum puro 
basilicze z:edificio exornari precepimus, ut idonens 
sanctis viris consessus efficiatur. Quod 510 si 
quid adversus preceptum nostrum geri contigerit, 
absque mora ad clementiam nostram litteris vestris 
illud referri oportebit : ut quicunque deprehensus 
faerit, tanquam violatz legis reus extremo suppli- 
cio afficiatur. Neque enim ignoratis , universorum 
Dominum ac Deum illic primum Abralz visum 


cumque eo collocutum esse. Illic sacrosanctze legis 


observantia primum coepit. Ifíic primum Servator 
ipse una cum duobus angelis przsentize sux copiam 
Abrahz fecit. lllie Deus primum hominibus appa- 
ruit. Illic Abrahzx de futura ipsius progerfie przedi- 
xit, atque illico pollicitationem implevit. Illic multo 
ante nuntiavit, plurimarum gentium patrem atque 
suctorem ipsum futurum. Quz cum ita sint, equum 
esse videtur ut locus ille nostra cura ac diligentia, 
tam ab omni piaculo purus conservetur, tum in 
pristinam sanctitatem restituatur : ut in posterum 
preter cultum omnipotenti Deo ac Servatori nostro 
omnium Domino congruentem, nihil in eo loco per- 
sgatur. Quod quidem cum ἠθΏῖία sollicitudine a 
vobis convenit observari, si quidem voluntatem 


Illic superstitiose coli; inimicos vocans gentiles ac 
Judxos, Citat hunc Eusebii locum etiam Damasce- 
pus lib. m De imag. 

(48) Καὶ βωμὸν ἐδήλωσε. Supple fj χηδέστρια. 
Retulit, inquit, Constantinus ad nos. socrus nostra 
a*am illic esse, in qua impura sacrificia offerantur. 
De hac ara loquitur Eustathius in Hezameron, qoam 
ait adhuc et stetisse suo tempore, ut et ipsam tere- 
binthum. Ex quo apparet, hoc Eustathii opus scri- 
ptum esse antequam Constantinus aram illam sub- 
verti jussisset. Sozomeni quidem tate, nec ara 


nec arbor terebinthus stabat. Mansit tamen super- D 


, Sitio gentilium.eo in loco, ut testatur Hieronymus. 
Adeo difficile est' superstitionibus fibras penitus 
evellere. Non omittenda sunt quz de hoc loco scri- 
bit Antoninus martyr in 7tínerario: « De Bethlehem, 
inquit, usque ad radicem Mambre sunt millia vi- 
ginti quatuor: in quo loco requiescuat Abraham, 
]aaac et Jacob et Sara, siinul et Joseph ossa. Est ibi 
hasilica :edificata per quadrum, et atrium in medio 
discoopertum : et per medium cancellum ex uno 
latere intrant Christiani, ex alio vero Judzi, incensa 
defereutes multa. Nam depositio Jacob'et David in 
terra illa, die primo post Natalem Domini devotis- 
sime celebratur, ita ut ex omni terra Judeorum 
copveniat multitudo, incensa deferens et [luminaria. 
Et dant munera et serviunt ibidem. » Adde Hiero- 
nymrm in Epitaphio Paule.  . 

(49) Tav χαιρῶν τῶν ἡμετέρων τῷ κράτει ἡιμε- 
τέρῳφ ἁν.ἱόεριον. Quatuor priora. verba. expunxit 


συνεχῶς ἐπιτελεῖσθαι. 'Όθεν ἐπειδῆῇ καὶ τῶν χαιρῶν 
τῶν ἡμετέρων τῷ κράτει ἡμετέρῳ ἀλλότριον (49), 
xa τῆς τοῦ τόπου ἁγιότητος ἀνάξιον χα-αφαίνεται, 
γινώσχειν Ὑμῶν τὴν Σεµνότητα βούλομαι, δεδηλῶ» 
σθαι παρ) ἡμῶν πρὺς ᾿Αχάχιον τὸν διασηµότατον 
χόµητα χαὶ φίλον ἡμῶν (50), γράµµατι, ty! ἄνευ τι- 
νὸς ὑπερθέσεως, καὶ τὰ εἴδωλα, ὅσα δ' ἂν ἐπὶ τοῦ 
προειρηµένου εὑρίσχοιτο τόπου, πυρὶ παραδοθῇ, καὶ 
6 βωμὸς ἐχ βάθρων ἀνατραπῇ ᾿ χαὶ πάντα τὸν τολ- 
μῶντα, μετὰ τὴν ἡμετέραν χέλενσιν, ἀσεθές τι ἓν τῷ 
τοιούτῳ τόπῳ πράττειν, τιμωρίας ἄξιον (51) xplvo- 
μεν. ὃν καθαρῷ βασιλικΏς οἰχοδομήματι χοσμεῖσθαι 
διετάξαµεν, ὅπως ἁγίων ἀνθρώπων ἄξιον συνέδριον 
ἀποδειχθῇ. El δέ τι παρὰ τὸ προσταχθὲν γενέσθαι 
συµθαίη, χωρίς τινος µελλήσεως τῇ ἡμετέρᾳ ἥμε- 
ῥρότητι δι ὑμετέρων δηλαδη γραμμάτων γνωρισαθη - 
ναι πρέπει, ἵνα τὸν ἁλισχόμενον, ὡς παρανομῖ- 
σαντα, τὴν ἀνωτάτω Χύλασιν ὑποστῆναι προστά- 
ξωμεν. OU γὰρ ἀγνοεῖτε, ἐκεῖ πρῶτον τὸν τῶν ὅλων 
δεσπότην θεὺν χαὶ ὤφθαι τῷ ᾿λθραὰμ, xat διειλἐχθαι. 
Ἐχεῖ μὲν οὖν πρῶτον ἡ τοῦ ἁγίου νόµου θρησχεία 
«hv καταρχὴν εἴληφεν ’ ἐχεῖ πρῶτον ὁ Σωτὴρ αὐτὸς 
μετὰ τῶν δύο ἀγγέλων, τὴν ἑαυτοῦ ἐπιφάνε-αν τῷ 
᾽Αθραὰμ ἐπεδαφιλεύσατο' ἐχεῖ τοῖς ἀνθρώποις ὁ 8:5; 
ἤρξατο φαίνεσθαι' ἐχεῖ τῷ ᾿Αθραὰμ περὶ τοῦ μέλ- 
λοντος αὐτῷ σπέρματος προηγόρευσε, xal παραχρηµά 
ΥΕ τὴν ἐπαγγελίαν ἐπλήρωσεν᾽ ἐχεῖ πλείστων ὅσων 
ἐθνῶν ἔσεσθαι αὐτὸν πατέρα, προεχἠρυξεν. "Qv οὔ- 
τως ἑχόντων, ἄξιόν ἔστιν, ὥς γέ uot χαταφαἰνεται, 
διὰ τῆς ὑμετέρας φροντίδος, xai χαθαρὸν ἀπὸ παντὸς 
µιάσµατος τὸν τόπον τοῦτον φυλάττεσθαι, χαὶ πρὸς 
«hv. ἀρχαίαν ἁγιότητα ἀναχαλέσασθαι, ὡς μηδὲν ἔτε- 
pov ἐπ αὐτοῦ πράττεσθαι, J| τὴν πρἐπουσαν τῷ 


Christophorsonus, absuntque a codd. Regio, Fuk. 
et Sav, Verum si mei arbitrii res essct, mallem 
equidem sequentia verba expungere τῷ xpástt 
ἡμετέρῳ, qu:e ad priorum interpretationem scholii 
vice addita fuisse mihi videntur; καιρούς tempus 
imperii eleganter Grzci dieunt. Porro imperatores 
id przcipuo studio ambibant, ut temporum suorum 
felicitas et clementia celebrareiur. Nihil frequentius 
occurrit apud Latinos historicos, et in legibus impe- 
ratorum., Ápud Philostratum in libro i1 De vitis so- 
phistarum, ubi de Hel:odoro loquitur, h:ec vox cor- 
rupta est. Cum enim Ieliodorus orationem exorsus 
esset coram imperatore, ait Philostratus imperato- 
rem subito assurrexisse et acclamasse : « O virum, 
cui similem nondum vidi! O decus et ornamentum 
meorum temporum, τῶν ἐμαυτοῦ καιρῶν εὕρημαί » 
Sic enim legendam est. Eadem voce utitur Con- 
stantinus in epistola ad hereticos, quie legitur in 
fine hujus libri. Proinde vulgatam lectionem retinen- 
dam censeo. Verba autem illa τῷ χράτει τῷ ἣμε- 
τέρῳ transposila sunt, et locanda post vocem ἐπει- 


(50) Καὶ φἰ.Ίον ἡμῶν». In codice Fuk. et schedis 
Regiis legitur φίλον ἡμέτερον. 

(61) Τιμωρίας ἄξιον. Lego τιμωρίας ἄξιον ᾗ, id 
est, capitale sit. Quare hic nihil opus est emenda- 
tione Christophorsoni. Aliter tamen scripti codices 
Fuk., Sav. ac Turnebi, quos hic sequi przsiat. 
Paulo post scribe ex codice Fuk. àv 63 χαθαρψ 
βασιλιχῆς, etc. 


3117 


DE VI1A CONSTANTINI LIB Ill. 


1118 


παντοχράτορι xa Σωτῆρι ἡμῶν xal τῶν ὅλων δε- A meam, qua ες Dei cultu precipue dependet, adim- 


σπότῃ 8ei τελεῖσθαι Üproxelav: ὅπερ μετὰ τῆς δεού- 
σης προσῆχον ὑμᾶς φυλάττειν (52). Φροντίδος, εἴ vé 


plere, uti confido, Gravitas Vestra desiderat. Divi- 
nitas vos servet, fratres charissimi. » 


pot τὰ χαταθύμια τῆς θεοσεθείας ἐξαιρέτως Ἱρτημένα, ὥσπερ οὖν πέπεισµαι, ἡ Ὑμετέρα Σεµνότης 
πληροῦσθαι βούλεται. Ὅ θεὺὸς ὑμᾶς διαφυλάξοι, ἀδελφοὶ ἀγαπητοί. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΝΔ’. 

Εἰδω.]είων καὶ ξοάγων παγταχοῦ κατά-νσις. 

Πάντα μὲν δὴ ταῦτα συντελῶν εἰς δόξαν τῆς σω- 
τηρίου δυνάµεως βασιλεὺς διεπραγματεύετο. Καὶ τὸν 
μὲν αὐτοῦ Σωτῆρα θεὺν ὧδέ cr διετέλει γεραίρων, 
τὴν δέ γε τῶν ἐθνῶν δεισιδαίµονα πλάνην παντοίοις 
ἐξήλεγχε τρόποις. Ἔνθεν εἰχότως ἑγυμνοῦτο μὲν 
αὐτοῖς τῶν χατὰ πόλιν νεῶν «à προπύλαια, θυρῶν 
ἔρημα Ὑινόμενα βασιλέως προστάγµατι' ἑτέρων δ᾽ 


CAPUT LIV. 
Fana et simulacra ubique diruta. 

Hec omnia imperator ad gloriam salutiferse 
Christi virtutis omni studio peragebat. Ac Deum 
quidem Servatorem suum hac ratione colere non 
cessabat. Gentilium vero superstitiosum errorem , 
omnibus modis studebat convincere. Itaque quo- 
rumdam in urbibus fanorum vestibula nudabantur, 
valvis jussu imperatoris orbata; aliorum tectum 


ἡ ἐπὶ τοῖς ὀρόφοις στέγη, τῶν χαλυ πτήρων ἆφαιρου- B corrumpebatur, tegulis amotis, Nonnullorum ve- 


µένων, ἐφθείρετο * ἄλλων τὰ σεμνὰ χαλχουργήµατα, 
ἑρ᾽ οἷς ἡ τῶν παλαιῶν ἁπάτη μαχροῖς ἐἑσεμνολογεῖτο 
χρόνοις, ἔχδηλα τοῖς πᾶσιν bv ἀγοραϊῖς (55) πάσαις 
τῆς βασιλέως πόλεως προὐτίθετο” ὡς εἰς ἀσχήμονα 
0£av προχεῖσθαι τοῖς ὁρῶσιν, ὧδε μὲν τὸν Πύθιον, 
ἑτέρωθι δὲ τὸν Σµίνθιον, ἐν αὐτῷ δὲ ἱπποδρομίῳ, 
τοὺς ἐν Δελφοῖς τρίποδας, τὰς δ᾽ Ἑλικωνίδας Μού- 
σας ἓν παλατίῳ (54). Ἐπληροῦτο δὲ διόλου πᾶσα ἡ 
βασιλέως ἐπώνυμος πόλις τῶν χατὰ πᾶν ἔθνος ἑντέ- 
χνοις χαλχοῦ φιλοχαλίαις ἀφιερωμένων  οἷς θεῶν 
ὀνόματι πλείστας ὕσας ἑχατόμθας, ὁλοχαύτους τε 
θυσίας εἰς µάταιον ἀποδόντες μακροῖς αἱῶσιν οἱ τὴν 
πλάνην νενοσηχότες, ὀψέ ποτε φρονεῖν ἔγνωσαν, τού- 
τοις αὐτοῖς, ἀθύρμασιν ἐπὶ γέλωτι χαὶ παιδιᾷ τῶν 
δρώντων βασιλέως κχεχρηµένου. Τὰ δὲ xs χρύσεα 
τῶν ἀγαλμάτων ἄλλη πη μµετήρχετο (55). Ἐπειδὴ 
γὰρ συνεῖδε µάτην δειµαίνοντα νηπίων δίχην ἀφρό- 
νων τὰ πλήθη τῆς πλάνης τὰ µορμολύχεια, Ὅλῃ 
χρυσοῦ καὶ ἀργύρου πεπλασμένα, χαὶ ταῦτα ἐχποδὼν 
fp:to δεῖν ἄρασθαι, ὥσπερ τινὰ λίθων ἐγχόμματα 
τοῖς ἓν σχότῳ βαδίζουσι πρὸ τῶν ποδῶν ἑῤῥιμμένα, 
λείαν τε xal ὁμαλὴῆν τοῦ λοιποῦ thy βασιλιχὴν τοῖς 
πᾶσιν ἀναπετάσαι πορείαν (56): ταῦτα δ᾽ οὖν δια- 
νοηθεὶς, οὐχ ὁπλιτῶν αὐτῷ xai πλήθους στρατοπε- 
δείας ἡγήσατο δεῖν πρὸς τὸν τούτων ἔλεγχον, εἷς δὲ 
μόνος αὐτῷ καὶ δεύτερος τῶν αὐτοῦ γνωρίµων, πρὸς 
ὑπηρεσίαν ἀπήρχουν, οὓς ἐνὶ νεύµατι κατὰ πᾶν ἔθνος 


(62) Vulg. προσηκεν ὑμᾶς gvAdcrtew. Lego 


προσῆχον, vel προσῄἠχει, ut legisse videtur Christo- - 


horsonus. In schedis Regiis scriptum reperi προσ- 
Ἠχον, ut conjeceram. 

(53) Ἐν dyopa:c. Sozomenus in lib. n, cap. 4, 
ubi totum bunc Eusebii locum plane descripsit, 
habet χατὰ τὰς ἁγνυιὰς, xai τὸν ἱππόδρομον xal τὰ 
βασίλεια. | 

(54) Τὰς δ' ᾿Ε.ικωγίδας µούσας ἐν πα.λατίῳ. 
Themistius in oratione 5 ad Theodosium testis est, 
Musarum statuas fuisse in curia Constantinop. Idem 
in oratione ad senatum Περὶ προεδρίας, ait eas sta- 
tuas hinc et inde collocatas fuisse duplici numero, 
ita ut non Jam novem essent, sed octodecim. 

. (88) "AA4n zn µετήρχετο. /Erea quidem deorum 
simulacra Constantinus Byzantium devehi jussit, ut 
urbem illam hujusmodi spoliis exornaret. Quscun- 
que vero ex auro argentoque fabrefacta erant, ea 
couflari et nummos ex iis fleri jussit, uti scribit 
Sozomenus in lib. n, cap. 4,qui hunc Eusebii locum 
optime interpretatur. De hac templorum et simu!a- 


neranda ex zre simulacra, qua error majorum 
multis jam annis magnifice jaclabat, per fora ur- 
his ab imperatore cognominate , omnium Ocu- 
lis subjecta sunt, adeo ut ad ludibrium et con- 
tumeliam spectantium paterent expositi, hic Py- 
thius Apollo, illic Sminthius : etin ipso qui- 
dem circo tripodes Delphici ; Muse autem He- 
liconides in palatio. Denique civitas ila 511 
jmperatori cognominis, tota passim repleta est 
signis xneis, quz eleganti cepere elaborata, per 
singulas provincias olim dedicata fuerant. Quibus 
cum homines morbo erroris oppressi , longo tem- 
poris spatio centenas victimas et holocausta incas- 
sum perinde ac diis immolavissent , sero tandem 
sapere didicerunt, postquam imperator iisdem ad 
risum et oblectamentum spectantium uti coepit. 
Simulacra vero ex auro fabrefacta, alio quodam 
ultus est modo. Nam quoniam imperitam hominum 
multitudinem, infantium instar, hujusmodi erroris 
larvas ex auro argentoque fabrefactas frustra con- 
tremiscere cognoverat, eas e medio tollendas esse 
censuit; quippe quz velut fragmenta quzdam lapi- 
dum essent, ante pedes hominum in- mediis tenebris 
ambulantium projecta, planumque deinceps et 
sequabile iter viz regi:e cunctis esse aperiendum : 
qux cum apud se reputasset , non militari manu, 
nec exercitu ad liec reprimenda sibi opus esse 


crorum eversione Eusebius noster in sermone 2 de 
resurrectione ita scribit : « Putas gentiles audebunt 
dicere, quia mortuus est et. non resurrexit. Non 
quzro quid dicant, sed quid patiantur. Si enim 
Slant eorum templa, non resurrexit. Si non conflata 
sunt eorum simulacra post crucem, non resurrexit 
qui arguit ea quze non vivunt. » Et aliquando post : 
« Non invenies solem clariorem, ad satisfactionem 
resurrectionis Domini, gentilium quotidie deficiente 
cultura. Protenduntur autem Ecclesi€& bona, et 
quotidie crescunt. » 

(56) ᾽Αγαπετάσαι πορείαν. Post has voces, qua 
sequuntur usque ad h:ec verba οἷον δὴ xat βασιλεὺς 
60aopáctog, desunt in codice Regio el in editione - 
ltob. Stephani. Adjecta sunt autem a Grutero, Por- 
tesio οι Christophorsono aliisque, ex panegyrico 
Eusebii el ex scriptis codicibus. Certe nos in codice 
Fuketiano ea reperimus, et Savilius jn. suo exem 
plari eadem exstare monuerat. 


1119 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS Ἱ. — HISTORICA. 


1190 


existimavit, sed unus aut alter ex familiaribus, ad A διεπέµπετο" o1 δὲ τῇ βασιλέως ἐπιθαῤῥοῦντες εὖσε- 


hoc munus ei suffecerunt ; quos ille solo propemo- 
dum nutu. in omnes provincias direxit. Αι illi, et 
imperatoris pietate, et sua ipsorum erga Deum reli- 
gione, confisi, per confertissimam turbam et per 
numerosam plebem iler facientes, passim per urbes 
et agros vetustum errorem aboleverunt. Αο primum 
quidem sacerdotes ipsos, non sine risu ac dedecore 
ex obscuris quibusdam recessibus deos suos pro- 
ferre jubebant. Dehinc eosdem deos exteriore 
nudantes cultu, interiorem deformitatem quz sub 
picta latebat effigie, omnium conspectui suhjiciebant. 
Postremo abrasa utiliore materia et in ignem con- 
jecta atque conflata , ipsi quidem id quod commo- 
dum ac necessarium esse videbatur, sepositum 
reservabant. Quidquid vero superfluum ac prorsus 
inutile erat, ad perpetuam opprobrii memoriam 
superstitiosis reliquerunt. Aliud etiam prsstitit 
princeps omni admiratione dignus. Eodem enim 
tempore quo mortuorum simulacra ex pretiosa ma- 
teria confecta, eo quem diximus modo spoliabantur, 


θείᾳ, σφῶν τε αὐτῶν τῇ περὶ τὸ θεῖον εὔλαθείᾳ, 
µυριάνδρων δήµων τε xal λαῶν µέσοι παριόντες, &và 
πάσας πόλεις τε χαὶ χώρας πολυχρονίου πλάνης 
ἐποιοῦντο φθορὰν (97), αὐτοὺς τε τοὺς ἱερωμένους, 
σὺν πολλῷ γέλωτι χαὶ σὺν αἰσχύνῃ, παράγειν εἰς qi 
Ex σχοτίων μυχῶν τοὺς αὑτῶν θεοὺς ἑγχελευόμενοι, 
χᾶπειτ ἀπογυμνοῦντες τοῦ φάσματος, xal τὴν εἴσω 
τῆς Χεχρωσµένης μορφῆς ἁμορφίαν τοῖς πάντων 
ὀφθαλμοῖς ἑνδειχνύμενοι, Εἶτ ἀποξέοντες τὸ δοχοῦν 
χρήσιμον τῆς ὕλης, χωνείᾳ cs καὶ πυρὶ δοχιµάξον- 
τες, τὸ μὲν λυσιτελὲς ὅσον αὐτοῖς ἀναγγχαῖον ἑνομί- 
ζετο, ἐν ἀσφαλεῖ τιθέµενοι συνεῖχον, τὸ δὲ ἄλλως 
περ'ττὸν xal ἄχρηστον, elg μνήμην αἰσχύνης παρ- 
εχώρουν τοῖς δεισιδαέµοσιν. Οἷον δὴ χαὶ τόδ᾽ εἴργαστο 


b βασιλεὺς (58) 6 θαυμάσιος. ὡς γὰρ τῶν vexpov εἰ- 


δώλων τὰ τῆς πολυτελοῦς ὕλης τὸν ἀποδοθέντα τρό- 
πον ἐσχυλεύετο, τὰ λοιπὰ µετῄει (59) ἀνδρείχελα 
χαλχοῦ πεποιηµένα. Δέσμιοι δῆτα χαὶ οἵδε μύθων 
θεοὶ γεγηραχότων, τριχῶν ὑφάσμασιν Ἠγοντο περι- 
θληθέντες. 


c:etera qui ex zre fabrefacta erant, convehenda curavit. ltaque dii illi delirantibus Grecorum fabulis 


celebrati, circumjectis restibus vincti trahebantur. 
519 CAPUT LY. 


Eversio fani apud Aphaca in Phanice, et impudicitie 
abolitio. 


Posthzc imperator velut lucidíssimam facem ex 
specula quadam attollens, undique regalibus oculis 
circumspiciebat, sicubi forte aliquze adhuc erroris 


ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ ΝΕ’. 
Tov ἐν ᾽Αφάχοις τῆς Φοιγίκης εἰδω.λείου, καὶ της 
áxoJacíac περιαίρεσις. 
"Eni τούτοις βασιλεὺς ὥσπερ τινὰ πολυφεγγη 
πυρσὸν ἑξάψας, uf) πη τυγχάνῃ χρύφιόν τι πλάνης 
λείψανον, ὄμματι βασιλικχῷ περιεσχόπει’ ofa δὲ τις 


reliquiz abdit:» superessent. Ac veluti aquila pen- C οὐρανοπέτης ἀετῶν ὀξυωπέστατος, ἄνωθεν ἀφ᾽ oim. 


nis in celum usque subvecta, cum acutissimp visu 
przdita sit, ea qu: in terris longissime distant, ex 
sublimi facile despicit : sic ille, dum in pulcherrimz 
urbis suz palatio versatur, perniciosam quamdam 
animarum decipulam in Phoenice latere, tanquame 
specula prospexit. Lucum scilicet ac templum, 
quod non in media urbe, nec in foro aut plateis 
positum erat, cujusmodi multa visuntur in civitati- 
hus ornamenti causa ambitiose zdificata, sed de- 
vium procul a triviis et publico calle, foeJissimo 
d:moni quem Venerem appellant, in parte vertieis 
Libani montis apud Aphaca consecratum. Erat illic 
schola qu:edam nequitize, omnibus impuris homini- 
bus, et qui corpus suum omni licentia corruperant, 


"^ 


'λοῦ τὰ ποῤῥωτάτω διεστῶτα χατὰ τῆς γῆς ἴδοι, ὧξδε 


xaX οὗτος τῆς αὑτοῦ χαλλιπόλεως (00) τὴν βασιλιχὴν 
ἀμφιπολεύων ἑστίαν, δεινόν τι ψυχῶν θήρατρον ἐτὶ 
τοῦ Φοινίκων λανθάνον ἔθνους, ἐξ ἁπόπτου συνεῖδεν. 
λλσος δὲ τοῦτ) Ἡν xal τέμενος, οὐχ iv µέσαις πό- 
λεσιν οὐδ ἓν ἀγοραῖς xal πλατείαις, ὁποῖα τὰ πολλὰ 
χόσμου χάριν ταῖς πόλεσι φιλοτιμεῖται * τὸ δ᾽ ἣν ἔξω 
πάτου, τριόδων τε xal λεωφόρων ἑχτὺς, αἰσχρῷ δαί - 
µονι Αφροδίτης, ἓν ἀχρωρείας μέρει τοῦ Λιθάνου Ev 
ἸΑφάχοις ἱδρυμένον (61). Σχολή τις ἦν αὕτη xaxozp- 
γίας πᾶσιν ἀχολάστοις, πολλῃ τε ῥᾳστώνη διεφθο- 
ρόσι τὸ σῶμα. Γύνιδες γοῦν τινες ἄνδρες οὐκ ἄγδρες, 
τὸ σεμνὸν τῆς φύσεως ἀπαρνησάμενοι, θηλείᾳ νόσῳ 
τὴν δαίμονα ἱλεοῦντο: γυναικῶν τ' a παράνομοι 


aperta. Quippe effeminati quidam, et feminz potius D ὁμιλίαι, χλεφίγαµοί ϐ) ὁμιλίαι, ἄῤῥητοί τε xaX Exio- 


(97) "Exowvrro «θοράν. In panegyrico unde 
hec translata sunt, legitur φωράν, rectius meo 
quidem judicio. 

(58) Vulg. οἶο» 87] καὶ βασιλεύς. In panegyrico 
Ewebii hie locus auctior legitur hoc modo : οἷον δὲ 
xa τόδ' ἔρεξε βασιλεὺς 6 θαυμάσιος. In libro autem 
Mor:i scriptum inveni : οἷον 6$ xaX τότε διειργάσατο 
ῥασιλεύς, etc. In codice Fuk. legitur : oJoy δὴ xat 
τόδ’ εἴργαστο. ]ta etiam in libro Savilii, sed sine 
spocope. 

(59) Τὰ Aorzà µετῃει. Joannes Portesius vertit 
ad alia perrexit. Christophorsonus vero interpreta- 
tus est reliquas aggressus est statuas , eodem sensu 
videlicet quo supra dixit Eusebius ἄλλῃ rv µετήρ- 
χετο. 

(00) Τῆς αὑτοῦ xax eoc. Sic etiam Tbemi- 


stius appellat urbem Constantinopolim in orationo 
46, sub finem,ob venustatem scilicet ac magnificen - 
tiam operum publicorum qux Constantinus. ibi 
ambitiose construxerat. Cunclas enim urbes, op- 
pida, loca, fana, spoliaverat Constantinus, ut illam 
sui nominis urbem exornaret. ltaque merito dixit 
Hieronymus in Chronico, Constantinopolim dedica- 
tam fuisse omnium pene urbium nuditate. 

(61) Ἐν» 'Agdxotc ἱδρυμέγον. De hoc templo Ve- 
neris Aphacitidis videndus est Zosimus in lib. 1, et 
auctor Étymologici in voce "Acaxa, et Suidas in 
voce Χριστόδωρος, et Joannes Seldenus in synta- 
gnate 2, de diis Syris. Porro codex Vuk. bic scri- 
ptum habet : τῶν Λιθάνου τοῦ Ev'Agáxotc. In schedis 
autem Regiis legitur : ἓν ἀχρωρείας µέρει τοῦΔ. 
τῆς £v. ᾿Αφάχοις. 


ἅπ 


4121 


DE VITA CONSTANTINI LIB. 1il. 


1123 


ῥητοι πράξεις, ὡς &v ἀνόμῳ καὶ ἁπροστάτῃ χώρῳ (62) A dicendi quam viri, abdicata sexus sui gravitate, 


κατὰ τόνδε «by νεὼν ἐπεχειροῦντο. "Eqopóc τε οὐδεὶς 
ἣν τῶν πραττοµένων, τῷ µηδένα σεμνῶν ἀνδρῶν αὖ- 
πὀθι τολμᾷν παριέναι. Αλλ' οὐχὶ χαὶ βασιλέα τὸν 
μέγαν οἷά τ’ ἣν τὰ τῇδε δρώμενα λανθάνειν’ αὐτο- 
ττήσας δὲ καὶ ταῦτα βασιλικῇ προµηθείᾳ, οὑχκ ἄξιον 
εἶναι ἡλίου αὐγῶν τὸν τοιόνδε νεὼν ἔχρινεν, αὐτοῖς 
6' ἀφιερώμασιν Ex βάθρων τὸ πᾶν ἀφανισθῆναι χε- 
λεύει. Ἐλύετο δὲ αὐτίχα βασιλικῷ νεύματι, τὰ τῆς 
ὀχολάστου πλάνης μηχανήματα, yslo τε στρατιωτιχὴ 
τῇ τοῦ τόπου χαθάρσει διηχονεῖτο, σωφροσύνην δ᾽ 
ἐμάνθανον ἀπειλῇ βασιλέως, οἱ µέχρι τοῦδ ἀκόλα- 
στοι, ὥσπερ οὖν χαὶ τῶν δοχἠσει σοφῶν Ἑλλήνων 
οἱ δεισιδαίµονες, οἳ χαὶ αὐτοὶ τῆς σφῶν µαταιότητος 
ἔργῳ τὴν πεῖραν ἐμάνθανον. 


muliebria patientes, ἆΦίποπεπι placabant. Ad hzc 
illegitimi mulierum concubitus et adulteria , foeda. 
que ac nefaria flagitia in eo templo tanquam in loco 
ab omni lege ac rectore vacuo, peragebantur. Nec 
quisquam erat qui ea quz illic gerebantur observa- 
ret, propterea quod nemo vir gravis ac modestus 
eo accedere audebat. At non etiam imperatorem 
immaximum latere potuerunt quz ibi perpetrabantur 
scelera. Sed cum ea ipsemet imperatoriz providen- 
tix? oculo inspexisset, hujusinodi templum indignum 
censuit quod solis radiis illustraretur. Proinde illud 
una cum simulacris ac donariis totum funditus 
everti jussit. Confestim igitur protervi erroris nia- 
chinamenta imperatoris precepto dissipata sunt, 


militibus ad purgandum locum operam suam praestantibus. Et qui lascivixe antea dediti fuerant, 


imperatoris minis conterrili, modeste se gerere didicerunt. Pari 


modo superstitiosi gentiles illi, 


qui sibi multum sapere videntur, inodestius agere sunt edocti. Qui quidem etiam ipsi suain stultitiam 


ac vanitatem reipsa didicerunt. — 
ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ NQ*. 
AocxAnziov τοῦ ἐν Alyaic κατά.νσις. 

Ἐπειδὴ γὰρ πολὺς ἣν ὁ τῶν δοχήσει σοφῶν περὶ 
τὸν τῶν Κιλίχων δαίµονα πλάνος, µυρίων ἑπτοημένων 
Em αὐτῷ ὡς ἂν ἐπὶ σωτῆρι χαὶ ἰατρῷ, πυτὲ μὲν ἔπι- 
φαινομένῳ τοῖς ἐγχαθεύδουσι (05), ποτὲ δὲ τῶν τὰ σώ- 
paca καµνόντων ἰωμένῳ τὰς νόσους ψυχῶν δ᾽ fv 
ὀλετῆρ ἄντικρυς οὗτος, τοῦ μὲν ἀληθοῦς ἀφέλχων Σω- 
τῆρος, ἐπὶ δὲ τὴν ἄθεον πλάνην χατασπῶν τοὺς πρὺς 
ἁπάτην εὐχερεῖς ' εἰχότα δη βασιλεὺς πράττων (04), 
θεὸν ζηλωτὴν ἀληθῶς Σωτῆρα προθεθληµένος, xal 
τοῦτον εἰς ἔδαφος τὸν νεὼν ἑχέλευσε χαταθληθῆναι. 
Ἑνὶ δὲ νεύματι γατὰ γῆς ἡπλοῦτο, δεξιᾷ καταῤ- 
ῥιπτούμενος στρατιωτικῇ τὸ τῶν Ὑενναίων φιλοσό- 
φων βοώμενον θαύμα (65), καὶ ὁ τῇδε (06) ἑνδομυχῶν, 
οὐ δαίµων, οὐδέ Ye θεὸς, πλάνος δὲ τις ΨΦυχῶν, 
μαχροῖς καὶ µυρίοις ἐξαπατίσας χρόνοις. Εἶθ᾽ ὁ 
χαχῶν ἑτέρους ἁπαλλάξειν χαὶ συμφορᾶς προϊσχόμε- 
voc, οὐδὲν αὐτὸς ἑαυτῷ πρὸς ἄμυναν εὕρατο φάρμα- 
xov μᾶλλον (67), Ἡ ὅτε χεραυνῷ ῥληθῆναι μυθεύεται. 


(09)γυ]σ. ὡς ἐν ἀνόμῳ καὶ ἁποστάτῃ χώρῳ. Scri- 
bendum procul dubio ἀπροστάτῃ, ut legiturin pane- 
gyrico pagina 628, ubi totus hic locus legitur. Codex 
Lumen Fuk. etiain in panegyrico scribit ἀποστάτη. 
Paulo ante scribendum est χλεφίγαμοί τε φθοραί, ut 
legitur in panegyrico. 

(605) Τοῖς ἑγκαθεύδουσι. Hujus verbi vim non 
intellexit Christophorsonus, nec Portesius. Neque 
enim decumbere ac dormire simpliciter ea vox si- 

nilicat, sed dormire in templo. Erat hic mos genti- 
ium, ut pernoctantes in templo somnia et remedia a 
diis suis exspeclareut. Cujus rei infinita occurrunt 
exempla apud antiquos scriptores, sed precipue 
apud Aristidem in orationibus sacris. Latini dice- 
bant incubare. Plautus in Curculione : « 1deo fit, 
quia hic leno :grotus incubat in /Esculapii fano. » 
Solinus in cap. 7 : « Epidauro decus est /Esculapii 
sacellum, cui incubantes, » etc. llieronymus in cap. 
65 Isaiz, ad illa verba, habitant in sepulcris, « in 
delubris, inquit, idolorum dormiens : uhi siratis 
pellibus hostiarum incubare soliti erant, ut somniis 
futura cognoscerent. Quod in fano JEsculapii usque 
hodie error ethnicorum celebrat, multorumque 
aliorum : qux non sunt aliud nísi tumuli mortuo- 
rum. » 


: 5193 CAPUT LVI. 
Destructio templi /sculapii /Egis. 

Nam cum maximus ac vulgatissimus superstitio- 
nis error circa illum Cilicie damonem vanissimos 
homines occupasset, ac prope infiniti eum tanquam 
servatorem ac medicum admirarentur, quippe qu: 
nunc in templo dormientibus appareret , nune 
morbos zgrotantium curaret (erat tamen ille revera 
seductor animarum, utpote qui homines decipi 
faciles, a vero Servatore abductos ad falsum impies 
latis errorem pertraheret), imperator pro more 
atque institulo suo, quippe qui zelatorem ac vere 
Servatorem Deum sibi colendum proposuerat , hoc 
etiam templum solo :quari praecepit, Nec mora, ad 
ununi imperatoris nutum huimni jacuit manu militari 


C subversum templum, quod nobiles philosophi tan- 


lopere suspexerant : et una cum templo ille ipse qui 
intus latitabat, non damon aut deus, sed deceptor 
quidam animarum, qui longissimi temporis spatio 
homines in fraudem induxerat. Sic igitur ille qui 


(64) Vulg. εἰχότα δὴ πράττων.Ρεδείπιο Christophor- 
sonus li:ec ad /Esculapium retulit, cum dé Constan- 
tino. imperatore dicantur, ut in versione mea ex- 
pressi. Certe in Εικ. et Turnebi codd. legitur εἰκότα 
6h βασιλεὺς πράττων. 

(65) Γεγγαίων φιοσόφωγ... θαῦμα. Apollonium 
Tyanensem intelligit, de quo scribit Philostratus 
in lib. 1 eum in templo ZEsculapii /Egis, tanquam 
ipsius dei hospitem, diu versatum esse. 

(66) Καὶ ὁ τῇδε. Longe allter optimus codex 
Fuketii. Nam post vocem θαῦμα punctum apponit. 
Deinde ita scriptum habet : "Οτι δὲ ἐνδομυχῶν οὐ 
δαίµων οὐδέ ve θεός’ πλάνος δὲ τις φυχῶν, μακροῖς 
χαὶ µνρίοις ἑξαπατήσας χρόνοις, δηλον ἐκ τῶν πρα- 
γµάτων. Quatuor postrema verba qua in vulgatis 
desunt editionibus, Turnebus quoque ad oram sui 
libri adjecerat ex manuscripto codice. Mox ubi 
vulgate editiones habent, εἶθ ὁ xaxov ἐἑτέ 
ἁπαλλάξειν, elc., codex Fuketii ita scribit : 'O γὰρ 
χαχῶν ἑτέρους ἀπ. xaX συμφορᾶς προϊσχόμενος, οὐδὲν 
αὐτὸν ἑαυτῷ πρὸς ἄμυναν εὗρατο, elc. Qux quidem 
lectio aptior mihi videtur et melior. 1n Regiis etiam 
schedis εὕρατο scriptum inveni. | 

(67) Φάρμακον paA2orv. Postrema vox deest in 
codice Regio, et fortasse subaudiri potest. Ceteri 


um 





. 4425 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS Ἱ.-- HISTORICA. 


4124 


malis et calamitatibus alios liberaturum se esse A 'AXÀ' οὑχ ἐν μύθοις fjv τὰ τοῦ ἡμεδαποῦ βασιλέιος 


spoudebat, nullum ipse remedium reperit quo sese 
tueretur, non magis quam cum fulmine percussum 
eum fuisse fabuke fingunt. At non item fabulosa 
. fuerunt imperatoris: nostri facinora, Deo inprimis 


Ocip χεχαρισµένα κατορθώματα δι’ ἐναργοὺῦς δέ Υ 
ἀρετῆς τοῦ αὐτοῦ Σωτῆρος, αὑτόῤῥιζος xa ὁ τῇδε 
νεὼς ἀνετρέπετο, ὡς μηδ' ἴχνος αὐτόθι τῆς ἔμπροσθεν 
περιλελεῖφθαι µανίας. 


accepta; sed per manifestissimam ipsius Servatoris vim atque virtutem, hoc templum una cum ceteris 
radicitus eversum est, adeo ut pristinz insaniz ne vestigium quidem ullum ibidem remanserit. 


CAPUT LVII. 


Quomodo gentiles, damnatis simulacris, Deum 
agnoverunt. 


Jaque quotquot antea superstitioso dzenonum 
cultui addicti (uerant, cum errorem suum confuta- 
tum oculis suis viderent, et omnium ubique tem- 
plorum ac simulacrorum vastitatem intuerentur, 
alii ad salutarem Christi doctrinam se conferebant: 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NZ'. 
Πῶς ol "EAAnv£c, «acayróvtec τῶν elócdur, 
ἐπέστρεφον εἰς θεογγωσίαγ. 

Πάντες δ᾽ οἱ πρὶν δεισιδαίµονες, τὸν ἔλεγχον τῆς 
αὑτῶν πλάνης αὐταῖς ὄψεσιν ὁρῶντες, τῶν 0' ἆπαν- 
ταχοῦ νεῶν τε καὶ ἱδρυμάτων ἔργῳ θεώµενοι τῶν 
ἑρημίαν, οἱ μὲν τῷ σωτηρίῳ προσέφευχον λόγῳ, οἱ 
δ, εἰ καὶ τοῦτο μὴ ἔπραττον, τῆς γοῦν πατρῴας xaz- 


alii, licet idem facere nollent, majorum tamen cz:- B εγίνωσχον µαταιότητος, ἐγέλων τε χαὶ χατεχέλων 


remonias, utpole vanas atque inanes condemna- 
hant , et quos antea pro diis habuissent, deridebant. 
Quidni vero {ία sentirent, cum sub externa simula- 
crorum specie tantam intus latentem spurcitiem 
cernerent? Nam aut cadaverum 0984, aut aride 
calvarix: suberant, impostorum 514 fraude sub- 
repu» : aut sordidi panni turpi immunditia referti, 
aut denique feni ac stipulae acervus. Qua cum in 
penetralibus simulacrorum anima carentium con- 
gcSla aspicerent, et suam et parentum auorum 
summam  deinentíam | incusabant : màxinie. cum 
animadverterent, in suis illis adytis, atque in ipsis 
simulacris nullum esse intus habitantem , non dzemo- 
nem oracula fundentem, non deum pradicentem 
futura, quemadmodum sibi antea persuaserant : 
imo ne obscurum quidem ac tenebrosum. spe- 
οἰτυπ], Atque idcirco quodvis vel obscurissimum 
antrum et abditissiini quique recessus, iis qui ab 
imperatore missi erant facile patuerunt : adyta quiu 
eliam ei inaccessa prius loca, ipsaque templorum 
penetralia, militum vestigiis terebantur. Ex quo 


τῶν πάλαι νοµιξομένων αὐτοῖς θεῶν' xal πῶς γὰρ 
οὐκ ἔμελλον οὕτω φρονεῖν, τῆς ἔξωθεν τῶν ξοάνων 
φαντασίας πλείστην ὅσην µιαρίαν εἴσω χεχρυµμµένην 
ὁρῶντες; Ἡ γὰρ νεχρῶν σωμάτων ὑπῆν ὁστέα, ξτρά 
τε χρανία, γοῆτων περιεργίαις ἑσχευωρημένα (68), 
ἡ ῥυπῶντα ῥάχη βδελυρἰας αἰσχρᾶς ἔμπλεα, Ἡ yóp- 
του καὶ χαλάµης φορυτός' ἃ δὴ τῶν ἀφύχων ἑντὸς 
σεσωρευµένα θεωµένοις, αὐτοῖς τε xai τοῖς αὐτῶν 
πατράσι, πολλὴν λογισμοῦ ἀφροσύνην χατεµέμφοντο, 
ὅτε μάλιστ᾽ ἐνενόουν, ὡς οὐδεὶς ἄρα ἣν Ev τοῖς ἆἁδ- - 
τοις αὐτῶν μυχοῖς, οὐδ' Ev αὐτοῖς ἀγάλμασιν ἔνοιχος, 
οὐ δαίµων, οὗ χρησμῳδὸς (69), οὗ θεὸς, οὗ µάντις, 
ola δη τὸ πρὶν ὑπελάμθανον, ἀλλ᾽ οὐδ' ἀμνδρόν τι 1) 
σχιῶδες φάντασμα. Διὸ δὴ προχείρως τοῖς &x βασι- 
λέως χαταπεμφθεῖσι πᾶν σκοτεινὸν ἄντρον xat πᾶς 
ἀπόῤῥητος μυχὸς βατὸς Tiv, ἄθατά τε xal ἄδυτα, ἰε- 
pv τε τὰ ἑνδοτάτω, στρατιωτιχοῖς χατεπατεῖτο βί- 
µασιν' ὥστ ἑναργὴ τοῖς πᾶσιν ἐχ τῶνδε (09') κατά - 
φωρον γεγονέναι τὴν ἐξ αἰῶνος μακροῦ τῶν Ἑλλήνων 
ἁπάντων χατακρατήσασαν διανοίας πἠρωσιν. 


deprehensa et. cunctorum oculis exposita est exci- 


tas menus, quz gentiles ómnes jampridem involutos tenebat. 


CAPUT LVIII. 


Quomodo apud Heliopolim, destructo Veneris fano, 
primus ecclesiam construxit. 


Atque hec inter praeclara imperatoris facinora 
merito recenseantur; sicut et illa quz singillatim 
in variis provinciis constituit. Cujusmodi illud est 
quod in urbe Phoenices Heliopoli ab eo gestum 
vidimus. Qua in urbe gentiles quidem qui obscoe- 
nam libidinem dez Veneris vocabulo afficiunt ; 
uxoribus ac filiabus suis stupri impune admittendi 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NH'. 


Ὅπως ἐν 'HAwvzóAst τὴν Αφροδίτη» καθελὼν, 
éxx Anc (ax ᾠκοδόμησε πρῶτος. 


Καὶ ταῦτα δ᾽ ἄν τις (70) τοῖς βασιλέως εἰχότυς 
ἀναθείη χατορθώµασιν, ὥσπερ οὖν καὶ τὰ μεριχκῶς 
καθ) ἔχαστον ἔθνος αὐτῷ διαταχθέντα" olov. ἐπὶ τῆς 
Φοινίχων Ἡλιουπόλεως, £o! ἧς οἱ μὲν τὴν ἀχόλαστεν 
ἡδονὴν τιμῶντες προσρήµατι, γαμεταῖς xal Ovva- 
τράσιν ἀναίδην ἐχπορνεύειν συνεχώρουν. Νυνὶ δὲ νό- 
poc ἐφοίτα νέος τε xaX σώφρων παρὰ βασιλέως, 


licentiam concesserant. Nunc vero nova lex ab p μηδὲν τῶν πάλαι συνήθων τολμᾷν διαγορεύων ᾽ xal 


tamen codices eam agnoscunt. In fine capitis pro &v- 
ετρέπετο, codex Fuketii habet ἀνετέτραπτο. ] 
(68) Γοήτων περιερτίαις ἑσκευωρημένα. Rectius 


jn codice Regio, Fuk. et Savil. seribituf ἑσχαιω- | 


ρηµένα. Quam vocem ita vertit Christophorsonus, 
calvg prestigiatorum dolis callide obtecte. Quod 
nou probo : malimque vertere, subrepte, aut certe 
adornate et ad maleficia comparata. Ossa enim el 
calvari: sunt magorum instrumenta, quibus illi ad 
maleficia sua utebantur. . 
(49) Ob δαίµων, οὐ χρησµφδός. In. panegyrico 
de (νόμων Constantini aliter collocantur hzec 
verba : O0 δαίµων, οὐ θὲὸς, οὗ χρησμῳδὺς, οὐ 


µάντις, quod equidem magis probo. 

(69*) Desideratur xai * aut legendum ἐναργῶς pro 
tva gr Εριτ. 

(70) Καὶ ταῦτα δ' ἄν τις, etc. Hec omnia usque 
ad voces illas οἱ μὲν τὴν ἀχόλαστον, desunt iu co- 
dice legio el in. editione Rob. Stephaui. Adjecta 
sunt autem a viris doclis, ex manuscripti codicis 
fide. Certe Turnebus et Savilius in suis codicibus 
ea repererunt : et nos in Fuk. codice eadem ad 
marginew ascripta vidimus. Nisi quod codex Fuk, 
una voce auctior est, cum iu eo legatur τοῖς βασι» 
λέως εἰχότως ἀναθείη, etc. 


« 


1!2$ 


DE VITA CONSTANTINI LIB. IIl. 


1126 


τούτοις δὲ πάλιν ἐγγράφους παρέθετο διδασκαλίας, A imperatore directa est, plena modestiz ; qua cave- 


ὡς ἂν ἐπ) αὐτῷ τούτῳ πρὸς τοῦ Θεοῦ προηγουμένως 
ἀπηοσταλεὶς (71), ἐφ᾽ ᾧ πάντας ἀνθρώπους νόµοις 
σωφροσύνης παιδεύειν. Διὸ οὐχ ἀπηξίου, καὶ τούτοις 
δ. οἰχκείου προσομιλεῖν γράμματος, προῦτρεπέ τε 
σπεὺδξ.ν ἐπὶ τὴν τοῦ κρείττονος γνῶσιν ' χάνταῦθα 
δὲ τὰ ἔργα ἐπῆγε τοῖς λόγοις ἁδελφὰ, οἴχον εὐκτήριον 
ἐχχλησίας τε µέγιστον (19) χαὶ παρὰ τοῖσδε χατα- 
θαλλόμενος ὡς τὸ μὴ Ex τοῦ παντός που αἰῶνος (75) 
ἀχοῇ γνωσθὲν, vuv τοῦτο πρῶτον ἔργου τυχεῖν, xal 
τὴν τῶν δεισιδαιµόνων πόλιν, ἐχκλησίας θΕοῦ, 
πρεσθυτέρων τε xaX διαχόνων Ἠξιῶσθαι, τῷ τ' ἐπὶ 
πάντων Oc ἱερωμένον ἐπέσχοπον τῶν τῇδε προχα- 
θέξεσθα,. Προνοῶν δὲ χἀνταῦθα βασιλεὺς, ὅπως ἂν 
πλείους προσίοιεν τῷ λόγῳ, τὰ πρὸς ἐπιχουρίαν τῶν 
πενῄτων ἔχπλεα παρεῖχε, xal ταύτῃ προτρέπων ἐπὶ 
τὴν σωτήριον σπεύδειν διδασκαλίαν, μονονουχὶ τῷ 
φάντι παραπλησίως εἰπὼν ἂν καὶ αὐτός' « Ἑϊτε προ- 
φάσει, εἴτ ἁληθείᾳ Χριστὸς χαταγγελλέσθω. » 


tur ne quidquam eorum quis prius in more posita 
erant, in posterum prasumatur. Atque his rursus 
scriptas misit institutiones, utpote lianc. przcipue 
ob causam a Deo destinatus, ut universos mortales 
temperantiz preceptis imbueret, Quocirca ne ad 
hos quidem concionari per litteras dedignatus est " 
exhortans ut ad cognitionem Dei celeriter accede- 
rent. Statimque facta dictis consentanea ibidem 
adjecit, constructa eo etiam in loco Christiani cul- 
tus ingenti basilica, Adeo ut quod ab ultima usque 
hominum memoria nullibi fuerat auditum, tune 
primum opere ipso completum sit, et civitas homi- 
num superstitioso d:emonum cultui addictorum, 
Ecclesiam Dei et presbyteros ac diaconos haberc 


B meruerit, et episcopus summo omnium Deo conse- 


cratus, ejus loci hominibus 515 przfuerit. Ad πο 
imperator provida mente prospiciens ut quamplu- 
rimi ad fidem Christi accederent, plurima ibidem 


ad sublevandos pauperes largitus est; hac etiam ratione ad salutarem doctrinam homines alliciena 
atque invitans, ac. tantum non verba ipsa proferens Pauli dicentis : « Sive per occasionem, sive per veri- 


tatem Christus annuntietur. » 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Νθ’. 

Περὶ τῆς ἐν Ἁγτιοχείᾳ δὲ Εὐστάθιον ταραχῆς. 

Ἰλλλὰ γὰρ ἐπὶ τούτοις, ἁπάντων Ev θυµηδίαις τὴν 
Cuv διαγόντων, τῆς t Ἐκκλησίας τοῦ 8:00 παντα- 
χοῦ χατὰ πάντα τρόπον xai παρὰ πᾶσιν ἔθνεσιν 
ὑψαυμένης, αὖθις ὁτοῖς χαλοῖς ἐφεδρεύων φθόνος, ἐπ- 
ηλείφετο (75) τῇ τῶν τοσούτων ἀγαθῶν εὐπραγίᾳ, τάχα 


ποτὲ xal αὐτὸν ἀλλοῖον ἔτεσθαι βασιλέα περὶ ἡμᾶς C 


ὑποπτεύσας, ἁποχναίσαντα ταῖς ἡμετέραις ταραχαῖς 
τε xal ἀχοσμίαις. Μέγιστον δ᾽ οὖν ἐξάψας πυρσὺν, 
«ην ᾿Αντιοχέων Ἐχχλησίαν τραγικαῖς διελάµθανε 
συμφοραῖς, ὡς μικροῦ τὴν πᾶσαν ἐκ βάθρων àva- 
εραπΏναι πόλιν εἰς δύο μὲν γὰρ τμήματα ὃι- 
ἤρητο (74) 6 τῆς Ἐκχλησίας λαὸς, τὸ δὲ χοινὸν τῆς 
πόλεως αὐτοῖς ἄρχουσι xat στρατ'ωτιχοῖς (79) πολε- 
µίων τρόπον ἐπὶ ποσοῦτον ἀνακεχίνητο, ὡς xal ξιφῶν 
μέλλειν ἅπτεσθαι, εἰ μὴ θεοῦ τις ἐπισχοπὴ, ὅ τε 
παρὰ βασιλέως φόθος, τὰς τοῦ πλήθους ἁνέστειλεν 


(71) Προηγουμένως ἁἀποστα.είς. Ultima vox 
deest in manuscripto Regio, et in editione Stephani. 
Quare videndum est ne potius legendum sit προηγµέ- 


νως. Verum cum scripti codices Turnebi, Savilii p 


ac Fuketii scripturam editionis Genevensis tuean- 
tur, eaim merito retinendam censeo. 

(72) Οἶκον εὐκτήριον éxxAnc(iac τε µἐγιστον. 
Non dubito quin scribendum sil οἴχον εὐχτήριον 
ἐχχλησίας, νεών τε µέγιστον. Sic enim Euselius 
loqui solet, ut supra notavi. Et per οἶκον quidem 
εὐχτήριον, basilicam intelligit; per νεὼν vero, totum 
ecclesi ambitum et conseptum, id est vestibulum, 
atrium, porticus, exedras, baptisteria, et reliqua quae 
basilicis addi solebant. In codice Fuk. legitur, οἶχον 
εὐχτήριον ἐχχλησίας µέχιστον. . 

(79) Τὸ μὴ ἐκ τοῦ παντός που aüovoc. Non 
immerito quis mirari potest cur Eusebius lioc ab 
omui avo inauditum esse dicat, quod urbs super- 
stitioso demonum cultui dedita ecclesiam et epi- 
scopum acceperit. ld enim aliis quoque urbibus eo 
tempore contigerat. Sed fOrtasse Eusebius hoc 
novum οἱ inauditum fuisse intelligit, quod ecclesia 
Dei in eq urbe constructa e$set, in qua nulli adhuc 


CAPUT LiX. 

De tumultu ÁAntiochie propter Eustathium excitato. 

Verum enimvero euin ob hxc omnes in summa 
hilaritate vitam agerent, et Ecclesia Dei apud cun» 
ctas ubique gentes omnibus modis extolleretur, rur- 
sus dzemonis livor, qui bonis semper iusidias struit, 
adversus tantam rerum nostrarum felicitatem 069. 
pit insurgere, ratus imperatorem tumultibus no- 
stris et insolentia exasperatum, alienato tandem 
erga nos animo fortassis futurum, Maximo igitur 
incendio conflato, Antiochenorum Ecclesiam tragi- 
cis quibusdam calamitatibus implevit, adeo ut pa- 
rum abfuerit quin tota funditus civitas subvertere- 
tur , quippe cum populus quidem Ecclesizx duas in 
partes divisus esset, reliqua autem civitas simul 
cum magistratibus ac militibus, hostili modo iuter 
se dissideret, ventumque esset ad gladios, nisi di- 
vina Providentia, et imperatoris metus, plebis im- 


erant Christiani, sed omnes pariter simulacra ve- 
nerabantur. ]taque ecclesia hzc Heliopoli com- 
structa est a Constantino in spem potius quam ob 
necessitatem, ut scilicet cives omnes ad Christians 
religionis professionem invitaret. Paulo post in co- 
dice Fuk. legitur ἔργου τυχεῖν, rectius quam ut in 
vulgatis editionibus ἔργον. 

(15') 'ExnJelgseco. Alii ἐπηχείρετο, ut et in:er- 
pres legisae videtur. Epit. 

. (74) Vulg. διαιρεῖσθαι. | Lego. διαιρεθέντων τῶν 
τῆς Ἐχχλησίας λαῶν, quod confirmat Socrates in 
libro r, cap. 24. Verum totus locus ex iss. codi-- 
cibus Ans αν ac Turnebi ita restituendus est : 

ς δύο μὲν γὰρ τμήματα διῄρητο 6 τῆς Ἐκκλησίας 
λαός ' τὸ δὲ χοινὸν ine eden αὐτοῖς ἄρχουσιν xal 
σερατιώταις, πολεμίων τρόπον ἐπὶ τοσουτον ἀναχε- 
χίνητο. 

(15) Αὐτοῖς ἄρχουσι xal στρατιωτικοῖς. Male 
Christophorsonus milites presidiarios vertit. Milites 
enim pr:zsidiarii in castris erant, non in civitati- 
bus. lntelligo igitur militares qui militia perfuucti 
fuerant : item officiales coinitis Orientis, et con- 
sularis Syriz. MO 


nr) T. 


u27 


EUSEBII CUESARIENSIS 0ΡΡ. PARS 1. — HISTORICA. 


» 
11:8 


petum repressissent, Atque hic rursus principis cie- A ὁρμάς. Πάλιν ϐ) ἡ βασιλέως ἀνεξ.καχία, δίκην Σωτη- 


mentia, instar Servatoris ei animorum medici, ᾱ-- 
gris hominibus medicinam orationis adhibuit.Quippe 
unum ex iis quos circa se speclatos habebat, comi- 
tis honore decoratum, hominem l[idelissimum, eo 
woisit, plebem quasi legatione blanda compellans. 
Aliiaque super alias scriptis litteris, liortatus est 
'e08 ut paci studerent, docens qua ratione divine 
religioni congruentia gererent. ÀÁc tandem iis per- 
suasit, excusavitque eos in suis litteris, asserens 
se coram audiisse ipsum qui totius seditionis au- 
ctor fuisset. Atque las ejus epistolas non vulgari 
doctrina et utilitate refertas, hoc loco apposuissem, 
nisi reis ignominiz notam inurerent. Quocirca has 
quidem imprasentia omittam, quippe qui malorum 
memoriam haudquaquam renovare decreverim : eas 
.wero solas hic inseram, quas ille de aliorum pace 
et concordia 516 gaudens et gratulans conscri- 
psit. Quibus quidem litteris hortatur eos, ut. alte- 
rius loci antistitem , cujus interventu pacem in- 
ter se fecissent, nequaquam sibi vindicare velint : 
sed potius juxta Ecclesie ritum, eum episcopuin 


D 


pog χαὶ φυχῶν ἰατροῦ, τὰς διὰ λόγων θεραπείας 
προσΏγε τοῖς νενοδηχόσι' διεπρεσθεύετο δῆτα τοῖς 
λαοῖς ἡμερωτέρως, τῶν παρ) αὐτῷ δοχίµων, xaY 
τῇ τῶν κομήτων ἀπία τετιμηµένων ἀνδρῶν τὸν 
πιστότατον ἐκπέμγας ' φρονεῖν τὲ τὰ πρὸς εἰρήνην 
ἐπαλλήλοις παρήνει Υράµµασιν, ἑδίδασχέ τε πράτ- 
τειν θεοσεθείᾳ πρεπόντως' ἔπειθέ τε xal ἀπελογεῖτο 
δι ὧν πρὸς αὐτοὺς ἔγραφεν, ὡς τοῦ τῆς στάσεως 
αἰτίου διακηκοὼς (76) αὐτὸς cin. Kal ταύτας 5 
αὐτοῦ τὰς ἐπιστολὰς, οὐ τῆς τυχούστς παιδεὐσεώς τε 
χαὶ ὠφελείας πλήρεις, παρεθέµην ἂν ἐπὶ του παρ- 
όντος, εἰ μὴ διαθολὴν Ev] yov τοῖς χατηγορουμένοις᾽ 
διὸ ταύτας μὲν ἀναθήσομαι, χρίνας μὴ ἀνανεοῦσθαι 
καχῶν μνήμην, µόνας δὲ συνάγω τῷ λόγῳ, ἃς ἐπὶ 
συναφείᾳ xai elpfjv τῶν ἄλλων εὐθυμούμενος (77) 
συνἐγραφε᾽ δι ὧν παρήνει ἀλλοτρίου μὲν ἄρχοντος 
ἐφ᾽ ᾧ τὴν εἰρήνην πεποίηντο, μηδαμῶς ἐθέλειν µε- 
ταποιεῖσθαι, θεσμῷ δ' ἐχχλησίας τοῦτον αἱρεῖσθαι 
ποιμένα, ὃν αὐτὸς ἀναδείξειεν ὁ χοινὸς τῶν ὕλων Σω- 
τήρ. Γράφει δὲ αὑτῷ τε τῷ λαῷ xat τοῖς ἐπισχόποις 
διαφόρως τὰ ὑποτεταγμένα * 


eligant, quem ipse communis omnium Servator designaverit. Scribit autem tum ad populum, tum ad 


episcopos, hxc quz sequuntur : 
CAPUT LX. 


Constantini epistola ad Antiochenos, ne Eusebium 
Cesarea absiraherent, sed ut alium. quererent. 


« Victor Constantinus Maximus, Augustus, po- 
pulo Antiochensi. 
.. € Quam gratia est et quam jucunda cunctis hujus 
seculi prudentibus ac sapientibus viris vestra 
concordia. Ego certe vos, fratres, sempiterna be- 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ Z. 


Κωνθταντίνου πρὸς Ἀγτιοχέας, μὴ ἁποσαπᾳν Eo- 
σέδιον Καισαρείας, à AA" ἕτερον ζητῆσαι. 


« Νιχητὴς Κωνσταντῖνος, Μέγιστος, Σεθαστὺς, τῷ 
Àaip ᾿Αντιοχέων. 

« Ὡς χεχαρισµένη γε τῇ τοῦ xócpou συνέσει τε 
xaX σοφίᾳ ἡ παρ) ὑμῶν ὀμόνοια": xa Evo! ὑμᾶς, 
ἁδελφοὶ, ἀθάνατον φιλίαν φιλεῖν ἔγνωχα, προχληθεὶς 


(76) Tov της στάσεως αἰτίου διακηκοώς. Eu- C Nam de Fausta omnino hzc intelligi non possunt, 


Stathium intelligit Antiochensem episcopum, ut ex 
título capitis apparet. Quem cum Kusebiani fraude 
et calumnia e sede sua dejecissent, ingens tumultus 
Antiochiz exortus est. ld contigit anno Christi 
929, ut ex Philostorgii lib. i manifeste colligitur; 
aut 330, ut astruere videlur Theodoritus in libro 
n, cap. 21. Hic enim Meletium ad sedem Antio- 
chenaimn translatum esse scribit triginta annis post 
abdicationem Eustathii. Meletium porro Antio- 
chiam translatum esse constat anno Christi 500. 
Quamobrem assentiri non possum illustrissimo 
cardinali Baronio, qui, Eusebio nostro semper in- 
fensus, dum ejus narrationem sequi recusat, omnia 
permiscuit, Ait enim hunc tuuultum Antiochiz 
contigisse auno. Domini 324, id est, proximo 
ante synodum Niczenam anno: tunc cuui Eusta- 
thius episcopus Antiochenus creatus est; cum So- 
crales, Sozomenus ac Theodoritus hunc tumultum 
in depositione ipsius Eustathii contigisse testentur. 
Sed Baronius cerlissimis, ut quidem ipse putat, 
rationibus, Eustathium non sub Constantino iump., 
sed sub Constantio, ex Antiochena sede dejectum 
essa contendit. Videamus igitur quibus id argu- 
mentis astruere nitatur. Primum aflert. Athanasii 
locum ex epistola ad solitarios sub initiuin : « Fuit, 
jaquit, quidam Eustathius episcopus Antiochiz, vir 
confessione clarus, » etc.,— « quem hoinines Arianze 
opinionis ita apud Constantium ficta calumnia ac- 
cusarunt, quasi in matrem principis contuimneliosus 
fuisset. » Verum ego pro Constantio Constantinum 
in boc Athanasii loco scribendum esse aflirmo. 
Quam emendationein conürmant ea qua de impc- 
ratoris matre mox subjiciuntur. Helenam enim in- 
teliigit, quae iu Orientem circa hoc tempus advenerat. 


ante viginli fere annos, si Baronium sequimur, oc- 
cisa. Hieronymi vero lucus ex libro De scriptoribus 
ecclesiasticis, parum facit pro Baronio, cum in 
antiquis editionibus, adeoque in Lugdunensi que 
penes me est, diserte scriptum sit, sub Constcntino 
principe missus est in exsilium, Quamobrem Euse- 
b.um hic sequi malim quam Baronium. Neque enim 
video, cur tanti motus in creatione Eustathii esse 
potuerint, de quibus in epistola imperatoris Coa- 
stantini (iL mentio, ut ad eos sedandos inittendus 
fuerit comes, totque epistolas ab imperatore scribi 
oportuerit. Adde quod Constantinus in. epistola ait 
se coram audivisse eum qui totius seditionis auctor 
exstiterat, Eustathium scilicet, quem ad comitatum 


p venire jussum, in Thraciam relegavit. Atque hoc 


primum facinus Arianorum receuset Atlianasius in 
epistola superius meinorata, quod notandum esi. 
Id enim. gestum est ante synodum Tyri, adversus 
Allianasium coactam, id est ante annum Doniini 
994. Recte igitur Atbanasius historiam belli quod 
Ariani Ecclesi: Catholica: intulerunt, a depositioue 
Eustathii exorditur, tanquam a primo Arianoruui 
facinore : quod cum ipsis ex senteutia successisset, 
cziera prona sibi deiuceps ac facilia esse existi- 
marunt, Caterum Baronii sententia, tum ex iis qux 
supra dixi refellitur, tum ex eo quod Flacceillus, qui 
pest Paulinum εἰ Eulalium  Eustathio successit, 
inter episcopos qui Tyrensi synodo interfuerunt , 
memoratur ab Atbanasio in. apologia ad imp. Ceon- 
stantium, ut recte observavit Jacobus Gotliofredus 
iu dissertationibus ad lib. v Philostorgii. 

(71) Vulg. cv &Atov évüvpoUperoc. Scribendum 
esi εὐθυμούμενος, ut legisse videtur Christoplior- 
SOilUs, 


€ 


DE VITA CONSTANTINI LIB. Iif, 


τῷ τε νόμῳ xal τῷ Blu, XaV ταῖς σπουδαῖς ταῖς ὑμε- A nefolentia complecti constitui; tum religionis in- 


τέραις. Tooz' οὖν ἐστιν ὡς ἀληθῶς, ὀρθῶς τὰ καλὰ 
χαρποῦσθαι, τὸ ὀρθῇ τε καὶ ὑγιεῖ χεχρῖσθαι διανοίᾳ. 
Τί vxp ἂν οὕτως ὑμῖν ἁρμόσειεν; Οὐχ οὖν θαυμά- 
cau! ἂν (78), εἰ τὴν ἀλήθειαν σωτηρίας μᾶλλον 
ὑμῖν, ἢἡ µίδους αἰτίαν φῄσαιμι. Ἐν οὖν τοῖς ἁδελ- 
pot;, οὓς µία τε χαὶ ἡ αὐτὴ δι ὀρθῆς xo δικαίας 
ὁδοῦ πορεία τῷ θεῷ χατεπαγγέλλεται, εἰς ἁγνήν τε 
καὶ ὁσίαν ἑστίαν ἐγγράφειν, τί ἂν τιμιώτερον Υένοι- 
το (79) (τοῦ δι) εὐτυχίας) τοῖς πάντων καλοῖς ὁμογνω- 
μονεῖν; μάλιστα ὅπου τὴν πρόθεσιν ὑμῶν (80) ἡ ἐκ 
τοῦ νόμου παίδευσις εἰς xaX διόρθωσιν φἑρει, xai 
«hv ἠἡμετέραν οὖν χρίσιν βεθαιοῦσθαι τοῖς ἀγαθοῖς 
ἐπιθυμοῦμεν δόγµασι. θαυμαστὸν τοῦτο ἴδως ὑμῖν 
καταϊραίνεται, τὶ Of] mots τὸ Προῤίμιόν pot τοῦ 
λόγου βούλεται, Οὐ δὴ παραιτήσοµαι, o06' ἀρνή- 
σομαι τὴν αἰτίαν εἰπεῖν.. Ὁμολογῶ γὰρ ἀνεγχωχέναι 
τὰ ὑπημνήματα, Ev οἷς λαμπραῖς τ εὐφτμίαις xal 
µαρτυρίαις ταῖς εἰς Ἐὐσέθιον τῶν Καισαρέων ἐπίσκο- 
φον ὄντα, ὃν xaX αὐτὸς Λαιδεύσεώς τε xaX ἐπιειχείας 
ἕνεχεν χαλῶς τε £x πολλοῦ γινώσχω, ἑώρων ὑμᾶς ἑγ- 
χειµένους xai αὐτὸν σφετερινοµένους (81). Τί οὖν 
ἡγεῖσθέ µε πρὸς ἀκριδῆ τοῦ χρείττονος ἐπιζέτησιν 
ἐπ.γινόμενον (82) διεντεθυµῆσθαι; tiva. δὲ ἐκ της 
ὑμετέρας σπουδηξ ἀνειληφέναι φροντίδα; Ὦ πίστις 
ἁγία, f, διὰ τοῦ λόγου xal τῆς γνώμης τοῦ Σω- 
«ipo; ἡμῶν, εἰχόνα ὥσπερ ἡμῖν τοῦ βίου δίδως, ὡς 
δυσχερῶς ἂν καὶ αὐτὴ τοῖς ἁμαρτὴμασν ἀντιθαίης, 
ε’ μὴ τὶν πρὸς κέρδος ὑπηρεσίαν ἀρνήσαιο ' xal 
ἐμοί γε δοχεῖ αὐτῆς τῆς νίχγς περιχενέσθαι (85), ὁ 
«hc εἰρέντς μᾶλλον ἀντιποιούμενος. Ὡς ὅπου vé tol 
«v4t τὸ πρέπον ἔξεστιν, οὐδεὶς ἂν ὁ μὴ τερπόµενος 
εὑρεθείη. ᾽Αξιῶ τοίνυν, ἁδελφοὶ, τοῦ χάριν οὕτω 
διαγινώσχοµεν, ὥσθ᾽ ἑτέροις Ό6ριν δι’ ὧν αἱρούμεθα, 
πιυστρίφασθαι, Tou χάριν «XO ἐπισπώμεθα, & τὴν 
πίστιν τῆς ὑπολήφεως ἡμῶν καθαιρήῄσει; "Evo μὲν 


(78) Οὐκ οὗν θωυμάσαιμ) ἄν. Corruptus — est 
hic locus, cujus sensum assecuttis sum, prout po- 
Ini. Àc primo quidem scribendum puto θαυμάσετε. 
Deinde scribe : οἷς µία τε καὶ αὐτὴ δι ópÜnz τε 
xai διχαίας ὁδοῦ «φορεία τῷ Θεῷ κχατεπαγγέλ- 
λεται, ut scribitur iu. optimo codice. Fuketiauno, 
cui ex parte subscribunt codices Savilii ac Tur- 
nebi. 


— (79) Τί ἂν τιµιώτερον yéroico. Post ο verba D 


Scaliger aliiquelias voces iuseruerunt, τοῦ 6: εὖτυ- 
qae. quas etiam in Morzi libro ascriptas inveni. 

erum lianc illorum coujecturam probare nou pos- 
sum. Quid enim sibi vult à εὐτυχίας ] Mallem om- 
Rino legere, Ἡ τοῖς πάντων χαλοῖς χαίροντας ὁμο- 
γνωμονεῖν. Ait enim Constantinus, non decere Chri- 
$lianos aliorum bonis invidere, et vicinarum civi- 
tatum. episcopos, eo quo:l scienta ac virtute an- 
tecellant, a suis Ecclesiis abstrahere. Id. enim Λη. 
liocheuses facere voluerant, qui, deposito Eusta» 
1ο, Eusebium Cesariensem episcopum sibi anti- 
Büitem dari posiulaverant. In. Fuk. codice verbo 


Υένοιτο punctum in. summo apponitur. Deinde le- . 


Eur τοῦτο δι᾽ εὐτυχίας τοῖς, ele. Nec aliter in libro 
urnebi. Savilius vero ad oram libri &ui ita einen- 
darat : Tou δι εὐτυχίας τῆς πάντων κα)ῶς ὁμ. 
Quam lectionem sive ex conjeectüra, sive ex ms. 
codice profectam, equidem probare nou possum. 


Mali certe ita legere: Τί ἂν τιμιώτερον γἐνοιτο᾽ 


PavROL. Ga. XX. 


stituto, tum vivendi ratione, tum studio aec favore 
vestro provocatus. Ilic profecto verus bonorum (fru- 
clus est, sana mente et prudenti consilio cuncia 
agere. Quid enim magis vos deceat? Ne miremini 
igitur si idem veritatis vobis salutis potius quam 
odii causam fuisse dixero. Cerle iuter fratres, quos 
una cademque «aniniorum affectio, et. incessus iu 
Tecta justitize via, in pnrum sanctumque doniicilium 
Dco duce spondet adscribere, quid spectabilius esse 
possit, quam omnium bonis concordie animo acquie- 
scere? Prisertim cum divine legis institutio. pro 
positum vestrum ad majorem incitet perfectionem, 
el nos vestrum judicium optimis decretis confirmari 
cupiamus. Ac fortasse mirum vobis videbitur, quid- 
n:iuin Sibi velit lioc nostri sermonis exordium. Equi- 
dem causam ejus rei exponere nec gravabor nee 
recusabo. Fatcor enim perlegisse me acta, in qui. 
bus ex honorificis testimoniis ac praeconiis vestris 
in Eusebium Cwsariensem episcopum, quem ego 
quoque et doctrine et modesti:e causa. jamdudum 
probe novi, vos in"eum propeusos esse comperi , 
eumque vobis vindicare velle. Quid tunc existimatis 
mili ad recti verique indagationem contendeiuti, iu 
mentein venisse? Quantam curam ac | sellicitudineiui 
ob vestrum illud studium suscepisse me creditis ? 
Q fides sancta, qux per verba ac przcepta Serva- 
toris nostri, veluti expressam quamdam vitz ima- 
ginem nobis exhibes, quam moleste etiam ipsa 517 


ϱ peccantibus resisteres, nisi ad quaestum et gratian 


servire prorsus refugeres. Mibi quidem videtur i$ 
victoriam ipsam vicisse, qui pacem magis requirit. 
Quippe ubi id quod honestum est, licet, neminem 
reperias qui non eo inaxime delectetur. Queso igi« 
tur, fratres carissimi, cur id consilium capimus, ex 
quo injuria in alios redundet ? Gur ea consectauut 


τοῦ διευτυχοῦντας τοῖς πάντων χαλοῖς Opbyvugo- 
νεῖν, uti seusus sit quem supra posui. 

(80) Th» zxpó0ecir ὑμῶν. Non recté hunc locum 
cepit. Cliristophorsonus, Intelligit. enim Constan- 
tinus impetum illum animorum, quo Antiocheni 
Eusebiuui sibi episcopum adsciscere propousuerani. 
Sicut postea per χοίσιν intelligit. judicium quo 
eumdem elegerant. Lego igitur xai την ἡμετέραν 
οὖν χρίσιν ῥεθαιοῦσθαι τοῖς ἀγαθοῖς, οἱσ., ut scri- 
bitur 1n Fuk. ac Turnebi libro. 

(841) Ἐγχειμένους.ι. σφετεριζοµένους. In. vete- 
ribus schedis bibhoihecse legia scribitur. ἐγχεί- 
µενος, quod valde placet. Sed scripti codices Fuk., 
Savil. ac Turiebi aliam lectiuneim praferuit, &yxev- 
µένους xat σφξτεριζοµένους. 

(82) Ἐπιζήτησιν ἐπιγιγό[ιενον. Non dubito quin 
scribendum οἱ, ἐπειγόμενον ἐντεθυμῆσθαι. — In 
codice Fuk. scriptum inveni ; ἐπιγενόμενον διεν- 
τεθυμῆσθα,. Posset etiam scribi &rsyerpóp.evov. 

(85) Αὐτῆς τῆς vixnc περιγεγέσθαι. Elegan- 
tissima sententia, quam Christophorsonus non iu- 
tellexit. Mihi quidem, iuquit Constantinus, ipsam 
victoriam vicisse videtur is qui paci maxime studet. 
Itaque post vocem ἀντιποιούμενος punctum poneu- 
dum est, ut habent codd. Hegius, Fuk., et veteres 
schedie. 


96 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


) 
1152 


et arcessimus, qux fldem opinionis nostrz eversura A οὖν ἐπαινῶ τὸν ἄνδρα, ὃς xat ὑμῖν τ'μΏς τε xax δια- 


sunt ? Equidem virum illum quem vos et honore et 
benevolentia dignum judicatis, plurimum laudo. 
Non tamen adeo despici oportet id quod apud siu- 
gulos ratum firmumque manere debuerat, ut sin- 
. guli contenti non sint sententiis suis, nec domesticis 
bonis omnes períruantur, utque in disquirendis iis 
qui ex quo digni sint episcopatu, non dicam unus 
aut alter, sed pluritni Eusebio pares non proferan- 
tur. Etenim cum asperitas et violentia nnllam ec- 
clesiasticis honoribus molestiam facessat , omnes 
similes inter se sunt, et Φα μα) in pretio habendi. 
Neque enim rationi consentaneum fuerit, ut hujus- 
τηοάἱ inquisitio ad aliorum fiat injuriam : quippe 
cum omnium mentes, sive humiliores sint, sive il - 
lustriores, divina decreta ex aequo suscipiant atque 
custodiant : adeo ut alii, quod quidem ad commu- 
nem legem pertinet, nullatenus aliis inferiores sint. 
Quod si veritatem aperte proferre volumus, jure 
quis dixerit hoc non esse hominem retinere, sed 
abstrahere, et violenti: potius id quod agitur opus 
esse, quam justitize, Et sive hoc modo, sive aliter 
sentit multitudo, ego quidem liquido et audacter af- 
firmo, eau rem criminationibus causam praebere , 
et ingentis tumultus tempestatem excitare. Nam et 
agni dentium suorum vim ac robur ostentant, quo- 
ties pastoris cura ac sollicitudine in deterius la- 
bente, pristina gubernatione se destitulos vident. 
Quod si hxc ita se habent et nos opinione non fal- 
limur, hoc primum omnium considerate, fratres, 
(multa enim et maxima bena statim ab initio vobis 
nascentur) num sincera inter vos charitas aique 
dilectio, aliquod sui detrimentum passura sit. De- 
inde vero illud perpendite, virum illum qui boni 
consilii causa ad vos venerat, debituin sibi honoris 
fructum ex divino judicio percipere ; quippe qui 
non vulgari affectus sit beueficio, cum de ejus vir- 


(84) Vulg. ταῖς ἰδίαις γγώμαις ἕκαστος ἀρχεῖσθαι, 
id esi, suis quisque limitibus contentus sit. Est enum 
γνώµη limes agrorum, unde gnuomatici scriptores 
dicü, qui de limitibus agrorum scripserunt. 
Eadem ratione ὄρος apud Grecos promiscue 
sumitur, lam pro sententia quam pro limite, Ut 
eniin limes agros, ita sententia lites et contro- 
versias terminat. Porro àcribendum videtur ἑχάστους 
ἀρχεῖσθαι ' sequitur enim καὶ τῶν οἰκείων πάντας 
ἀπολαύειν. Quanquam Fuk.ac Turnebi codd. habent 
πάντων ἀπολαύειν. | 

(85) Vulg. εἰς &cepov πλεονέκτημα. Scribendum 
est εἰς ἑτέρων πλεονέχτηµα. Non. decet, inquit Con- 
stantinus, ut hujusmodi deliberatio «e eligendo in 
Eustathii locui episcopo, aliis injuriam afferat ; 
nec alias Leclesias spoliare debetis. Paulo post 
assentior Sealigero et Christophorsono, qui τῆς 
πάντων διανοίας emendarunt, Atque ita in Fuk. οἱ 
Savilii codd. et iu veteribus schedis scriptum iu- 
Ychi. 

(86) "Αν τ) ἑλάττους, ἄν τε µείζους. ld est, sive 
minoris urbis, cujusmodi est Cesarea, incolx sin; 
Sive majoris civitatis, cujusmodi est. Antiochia. 
Quines, inquit, t3:1n μιχροπολῖται quam magnarum 
urbium cives, s«quales sunt. apud Deum. Quare 
minora oppida nou sunt spolianda suis episcopis. 


θέσεως ἄξιος δοχιµάζεται ' οὐ μὴν οὕτω Υ) ἔξησθε- 
νηχέναι τὸ παρ) ἑχάστοις χὺριόν τε xal βέθαιον 
ὀφεῖλον μένἒιν χρὴ, ὡς μὴ ταῖς ἰδίαις γνώμαις Exa- 
στους ἀρχεῖσθαι (84), χαὶ τῶν οἰχείων πάντας ἆπο- 
λαῦύειν, ἕν τε ἐφαμίλλῳ διασχέφει, εἰς τοῦδε τοῦ ἀν- 
δρὺς σύγχκρισιν οὐχ ἕνα µόνον, ἀλλά καὶ πλείους 
ἐχφῆναι. Διὸ δῆ οὐδὲν oz ἐκπλήξεως οὔτε τραχύτη- 
τος ἐνοχλούσης ταῖς περ) τὴν Ἐχκλησίαν τιμαῖς, 
ὁμοίας τε χαὶ διὰ πάντων ἐπίσης Aya zr sas εἶναι συµ- 
θαΐνει. Οὐδὲ γὰρ εὔλογον, εἰς ἑτέρων πλεονέχτημµα (85) 
ποιεῖσθαι τὴν περὶ τούτου ἐπίσχεφιν, τῆς πάντων 
διανοίας ἐπίσης, ἄν τ ἑλάττους, ἄν τε µείζους (86) εἵναι 
δοχοῖεν, τὰ θεῖα δόγµατα ὑποδεχομένης τε χαὶ φυλατ- 
τούσης, ὡς χατὰ μηδὲν τοὺς ἑτέρους εἰς τὸν χοινὸν 


D νόµον ἑλαττοῦσθαι. Eb δη τἀληθὲς (87) Υνώριµον 


διαῤῥήδην ἀποφαινόμεθα, ὡς οὐ χάθεξιν, ἀλλὰ ἀφαί- 
ρεσιν μᾶλλον ἂν εἶποι τις ἔσεσθαι τἀνδρὸς, χαὶ βίας 
ἔργον, οὐ δικαιοσύνης γενήσεσθαι τὸ γινόµενον΄ ἄν ὃ᾽ 
οὕτως, ἄν 0' ἑτέρως τὰ πλήθη φρονῇ, ὡς ἔγωγε διαῤ- 
ῥήδην καὶ εὐτόλμως ἀποφαίνομαι, ἐγχλίσεως ὑπόθε- 
σιν εἶναι τοῦτο, προχαλουμένην «οὐ τῆς τυχούσης 
στάσεως ταραχῆν ' ἐπισημαίνουσι γοῦν την τῶν ὁδόν- 
των φύσιν τε xal δύναμιν, xai ἀρνειοὶ, ὅταν τοῦ 
ποιµένος τῆς συνηθείας τε xaY θεραπείας ὑπολισθού- 
σης ἐπὶ τὰ χείρω, τῆς πρὶν διαγωγΏης ἁποστερτθῶσιν. 
El δὴ ταῦθ) οὕτως ἔχει, xaY οὗ σφαλλόμεθα, τοῦςο 
πρῶτον θεάσασθε, ἀδελφοί. πολλὰ γὰρ ὑμῖν xal 
μεγάλα ἐχ πρώτης ἀπαντίσεται' πρῶτον ἁπάντων. 
ἡ πρὸς ἀλλήλους Υνησιότης τε χαὶ διάθεσις, εἰ μηδὲν 
αὐτῆς ἑλαττωθὲν αἰσθήσεται’ εἶθ᾽ ὅτι χαὶ δι) ὀρθὴν 
συμθουλὴν ἀφιχόμενος (88), τὸ xav' ἀξίαν ix της 
θείας χρίσεως χαρποῦται, οὐ τὴν τυχοῦσαν χάριν 
εἰληφὼς, τῷ περὶ αὐτοῦ τοσαύτην ὑμᾶς ἐπιειχείας 
Ψῆφον ἐνέγχασθαι' ἐπὶ τούτοις, ὃ τῆς ὑμετέρας συν- 
ηθείας (89) ἐστὶν ἀγαθὴ γνώµη, σπουδὴν.την πρέ- 
πουσαν εἰσενέγχασθε εἰς ἐπιςήτησιν ἀνδρὸς οὗ χρῄ- 


llem paulo anté dixerat Constantinus ; honores 
ecclesiasticos similes esse omnes el dequali in pretio 
habendos. 

(87) Vulg. εἰς δἡ «à.1n0£c. Hc ad. priecedentem 
periodum referri possunt. Atque ita post verbuin ἆπο- 
qatvópe0a punctum | notandum erit, ei locus sic 
veriendus : Adeo utalii, quod quidem ad communem 


D fidem pertinet, nullatenus inferiores sint, siquidem 


verum aperte volumus dicere. Quamobrem: loc nou 
est hominein. retinere, sed abripere, etv. Atque ita 
locus hic distinguitur in veteribus schedis. 

(88) Δι ὀρθὴν cup eovARY ἀφικόμενος. Ex bis 
colligitur, Eusebium nostrum Antiochiam venisse 
uua cum reliquis episcopis, qui Eustathium Aa- 
tiochenum episcopum in synodo conceinnaru: :; 
et Antiochenos post depositionem Eustathii eum 
penes se detinere voluisse. lloc est quod supra 
dixit Constantinus, οὐ χάθεξιν, ἀλλ ἀφαίρεσιν μᾶλ- 
λον. ldem wadit Theodoritus iu lib. 1, cap. 21. 

(60) *O τῆς ὑμετέρας συνηθείας. Scribendun. 
puto, ὅτι τῆς ὑμετέρας συνηθείας ἐστὶν ἀγαθῇ γνώµη 
σπουδῆν τὴν πρ. εἰσενέγχασθα,. Subauditur enin 
ἀπὸ χοινοῦ verbuin θεάσασθε. Quod si quis vulgum 
lectienem tueri velit, equidein non uagnopere re- 
pugnabo. 


1155 


DE VITA CONSTANTINI LIB. ii). 


1174 


ζετε, ἀποχλείσαντες πᾶσαν στασιώδη xal ἄταχτον A tute tam honorificum suffragium tulistís. $18 Po- 


βοήν : ἀεὶ γὰρ ἄδιχος ἡ τοιαύτη, xàx τῆς τῶν διαφο- 
ρῶν συγχρούσεως (90) σπινθηρές τε xal φλόγες ἑἐξ- 
ανίστανται. Οὕτως οὖν τῷ Θθεῷ τε ἀρέσαιμι καὶ ὑμῖν, 
κατ εὐχάς τε τὰς ὑμετέρας διαζήσαιµ., ὡς ὑμᾶς 
ἀγατ, καὶ τὸν ὅρμον τῆς ὑμετέρας πραότητος, ἐς 
οὗ τὸν ῥύπον ἐχεῖνον ἁπωσάμενοι (91), ἀντεισενέγχατε 
ἥθει ἀγαθῷ τὴν ὀμόνοιαν, βέδαιον τὸ σημεῖον ἐνθέμε- 
vot, δρόµον τε οὐράνιον εἰς φῶς ὁραµόντες (92), 
πηδαλίοις 0', ὡς ἂν εἴποι τις, σιδηροῖς. Διόπερ xat 
τὸν ἄφθαρτον φόρτον ἄγετε (00): πᾶν γὰρ την vaov 
λυμαινόμενον, ὥσπερ t& ἀντλίας ἀνάλωται. Διὸ δὴ 
viv προνοῄσασθε τὴν ἀπόλαυσιν τούτων ἁπάντων (94] 
οὕτως ἔχειν, ὡς ἂν μὴ δεύτερον ἀθούλῳ xal ἆλυσιτε- 
Ast σπουδῇ ἡ καθόλου τι πἠξασθαι, ἡ ἀρχὴν ἔπιχει- 
γῆσαι μὴ συμφέρον δοχκοίηµεν. 'O θεὸς ὑμᾶς διαφν- 
λάξοι, ἁδελφοὶ à Ya mmol. » 


sini. ) 
ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ ZA'. 


Κωνσταντίνου πρὲς Εὐσέδιον, ἑπαινοῦντος τὴν 
παραίτησιΣ Αγτιοχείας. 
Ἑασιλέως ἐπιστολὴ πρὸς ἡμᾶς (95) ἐπὶ τῇ παραιτή- 
σει τῆς ᾿Αντιοχέων ἐπισχοπῆς. 

« Νικητὴς Κωνσταντῖνος Μέγιστος Σεδθαστὸς, Εὐσε- 
6l. 

€ ᾽Ανέγνων πληρέστατα τὴν ἐπιστολὴν, χαὶ τν 
χανόνα ^T, ἐκχκλησιαστιχῆς ἐπιστῆμης εἰς ἀχρίόειαν 


. 90) Vulg. κἀκ «rc τῶν διαςορῶν» συγχρίσεως. 
Melius, ni fallor, legerelur τῆς τῶν διαφορῶν συγ- 
κρούσεως,ἱ 651, ex multorum hominum collis.one scin- 
til: et [lunmee excitari solent. Corjecturam nosteam 
codex Fuk. uobis tindem confirmavit, in quo diserte 
scribitur της τῶν διαφορῶν συγχρούσεως. 

(91) Ἐξ οὗ τὸν ῥῦπον ἐκεῖνον ἁπωσάμεγυι. 
Christophorsonus bunc locum. ila. vertit : Ex quo 
portu. sordibus. seditionis preterito ejectis, pacato 
mentis staiu, concordiam in e«rum locum inducite. 
Verum in ea versione, inulta sunt qux probare non 
possum. Primo euim quod per ῥύπον ἐχεῖνον sordes 
seditionis intelligit, non placet. Mihi quidein vide- 
tur. Constantinus innuere causam illam, propter 
quam depositus fuerat Eustathius; stuprum videli- 
cet. cujusdam muliercul:e, de quo Theodoritus in 
lib. 1 Historie. ldem etiam siguilicat Constantinus 
paulo post, ubi dicit : Πᾶν γὰρ τὴν ναῦν Auga:vóus- 
voy, ὥσπερ ἐξ ἀντλίας ἀνάλωται, id est, Quidquid 
navim corrumpebat, tandem ez sentina. exhaustum 
est. Uii tamen Chiristophorsonus sordes seditionis 
iterum interpretatur, Verum quomodo sordes de 
seditione dici possint, equidem non. video, De stu- 
pro vero quod Eustathio objiciebatur, quin optime 
dicantur nemo dubitare potest. Est autem hic me- 
taphora a portibus, qui purgari solent, quoties luto 
οἱ cujusquemodi ruderibus oppleti suut. Jam vero 
verba illa ἐξ οὗ, posset aliquis interpretari adver- 
bialiter : atque ita legenduim. esset ἀντεισενέγχατε, 
quod certe non displicet. lta, inquit. Constantinus, 
Deo placeam ut vos aino, et vestra lenitatis portum 
diligo, postquam, ejectis illis sordibus, concordiam 
cum probis moribus induxistis. Cerle hie sensus 
valde mihi arridet pras vulgata lectione. Jain eniin 
concordes erant Antiochenses, et pacala eral se.i- 
tio, tunc cun hiec ecriberet Constantinus, ut patet 
ex initio hujus epistole. 

(92) Αρύμεν τε οὑράγιον» εἷς φῶς δραµόντες. 


stremo vesjrze consuetudinis esse curam ac diligen- 
tiam prudenti consilio congruentem adhibere, ut 
talem virum cujusmodi opus habetis, perquiratis , 
omni seditioso et immodesto clamore procul armniooto. 
Semper enim hujusmodi clatuores injusti suit, et 
ex variorum bominum inter se collisione scintillss 
alque incendia excitari solent. Ita Deo et vobis pla- 
ceam, ita secundum vola vestra vitam degaim, ut 
vos diligo et tranquillum vestra? mansuetudinis por« 
tum amo. Ex quo ejectis ili sordibus, cum probis 
moribus concordiam inducite, firmumque navi δὲ. 
gnum imponite, ceelestem navigationis cursum gue 
bernaculis, ut ita dicam, ferreis ad lucem. ipsam 
dirigentes. Quocirca incorruptibiles merces in na- 
vem imponite. Quidquid enim navem corrumpere 


D poterat, tanquam. ο sentina exhaustum est, Pro- 
inde operam date, ut liis omnibua bonis ita potiamini, ne quid in posterum inconsulto atque. inutili 
studio aul statuisse omuino, auLabinitio zggressi esse videamini. Divinitas vos servet, fratres charis» 


CAPUT LXI. 


Uonstantini ad Eusebium littere, quibus eum laudat, 
quod Autiochiam recusaverit, 


Imperatoris epistola ad nos post repudiatuin 
Antiochiz episcopatum. 
« Victor Constantinus Maximus Augustus, Eu. 
sebio. 
« Epistolam tuam ssepius legi, el ecclesiasticae die 
Sciplinze regulam accuratissime observatam 3 (9 


C Scribendum puto δρόµον obpiov. Est enim metaphos 


D 


ra a navigatione, Sie οὔριος δρόμος apud Sopho- 
clem pro feliei cursu navigationis ; et οὐριοδρομοῦσα 
ναῦς a Gricis dicitur, qu:xe secundo fertur vento. 

(95) Vulg. τὸν áz0uprov φθαρτὸν ἡγεῖσθε. Tots 
h:ec epistola passim corrupta est ; sed pr:ecipue liaec 
clausura meadis scatet. Quid enim sibi volunt. ες 
verba? E20 non dubito quiu legendum sit &20apzo 
φόρτον ἄγετε. Utitur enim hic Constantinus perpe. 
tua metaphora a navigatione, et Christianos coin- 
parat negotiatoribus qui mercatur: eausa navigant, 
Pergite, inquit, felici cursu ad lnmen aeternum, 
vexillo crucis in navibus vestris erecto, et incor- 
ruplas merces in naven imponite. Jam enim quid- 
quid navem corrumpere poterat, exliaustum est. 
lta levi ac prope nulla inutatione facta, elegans οἱ 
apertus jam sensus exsistit. 

(94) Vulg. τοῦ τῶν ἁπάντων. Scribend. videturuna 
VOCe τούτων, quo modo etiam Savilius in suo codice 
emendarat. li Fuk. codice Jegitur ἀπόλανσιν τῶν 
ἁπάντων. Finis autem. hujus epistole sic restituen. 
dus videtur, ἢ χαθόλου τι πράξασθαι, ἢ τὴν ἀρχὴ 
ἐπιχειρῆσαι μὴ συμφέρον Boxolnze. Quam lectionen 
in versione mea secutus sum. Vocat autem Constan- 
tinus ἄθουλον σπουδήν, studium quod Antiochensee 
erga Eusebium dcclaraverant, cum eum sibi episco» 
pum ambirent. Potest etiam intelligi studium Aus 
tiochensium erga Eustatbium, cujus abdicationein 
agre ferentes, seditionem concitaverant, In manus 
scriptis codicibus Fuk., Sav. et Turnebi hic locus 
ita scribitur : ἐπιχειρῆσαι ὃ uh συμφέροι [συμφέρον] 
silva: ἡμεῖς δοχοίηµεν. Sed planior est scriptura 
quam in veteribus schedis reperimus, ἐπιχειρῆσαι 
μὴ συμφέρον δοχοίηµεν. 

493) Βασιλέως ἐπιστολὴ πρὸς ἡμᾶς. Hic titulus 
ab ipso Eusebio perscriptus est, ut apparet. Ait 
enim ipse de se πρὸς ἡμᾶς. Quare nou opus efat 
aliu titulo. Porro ex hoc luco aperte colligitur has 


4135 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 


1138 


cognovi. Énimvero in ea sententia perstare, quze et A φυλαχθέντα xacevónca* ἐμμένειν γοῦν τούτοις ἅπερ 


Deo accepia et apostolicze traditioni congrua esse 
videatur, sumin:e pietatis est. Tu quidem beatum te 
in hoc ipso existimare debes, qui, totius propemo- 
dum orbis testimonio, dignus universx Ecclesi: 
episcopatu judicatug sis. Nam cum omnes te apud 
se episcopuin esse ambiant, hanc tuam felicitatem 
siue controversia adaugent. Verum rectissime fecit 
prudeutia tua, qux» et mandata Dei et. apostolicam 
atque ecclesiasticam regulam custodire statuit, ορἰ- 
scopatum Antiochensis Ecclesi repudians, et in 
eo potius permanere desiderans, quem Dei mandata 
sb initio suscepisset. Porro hac de re ad populum 
litteras dedi, 519 οἱ ad collegas tuos, qui quidem 
etiam ipsi de iisdem rebus ad me scripserant. Quas 
ubi sanctitas tua. perlegerit, facile cognoscet, me, 
quoniam refragari ipsis justitia videbatur, divini 
Numinis impulsu ad eos scripsisse, Eorum consilio 
eliam prudentiam tuam interesse oportebit, ut hoc 
ipsum in Antiochenorum Ecclesia constituatur. Di- 
vinilas te servet, frater charissime. » 


CAPUT LXII. 


Constantini epistola ad synodum, ne Eusebius Umsarea 
abstrahatur. 


« Victor Constantinus Maximus Augustus, Tlico- 
doto, Theodoro, Narciaso, Aetio, Alphco et reliquis 
episcopis qui sunt Antiocliize. 

«Legi litteras a vestra sanctitate scriptas, et Eu- 
sebii collegie vestri prudens propositum magnopere 
laudavi. Cumque cuncta qua gesta sunt, partim ος 
vestris, partim ex  perlectissimorum virorum, 
Acacii οἱ Strategii comitum, litteris cognovissem, 
remque wt. decebat. accurate expendissem, scripsi 
ad populum Antiochenum, quid Deo accep:um et 
Ecclesie congruum esset. Ejus epistole exemplum 
bis litteris subjici prxcepi, ut et vos cognoscere 
possitis, quidnam ego juris ratioue provocatus scri- 


libros ab Eusebio Cxsariensi scriptos fuisse. Quod 
cum innumeris argumentis ac testimoniis probari 
possit, miror tameu Jacobum Gotlofredum id ne- 


gare ausum fuisse. In codice Fuk. qui titulos sin- D 


gulis capitibus prafixos habet, desunt hxc verba. 
In Regiis autem schedis ad latus ascripta suni. 

(96) Πάσης "ExxAnc(ac ἐπίσκοπος elvai. Daro- 
nius ad annum Domini 524, numero 145, li:ec verba 
νο exponit ; « Ecclesise, inquit, Antiochense curam 
toca! Corstantinus episcopatum totius Ecclesio, 

uod Autiochia metropolis esset totius Orientis. » 

erum, quod pace summi viri dictum sit, alius vi- 
detur esse sensus horum verborum, Nam cum omnes 
civitates Euscbium episcopum habere vellent, ut 
paule post testatur Constantinus, omnium consensu 
dignus erat Eusebius totius orbis episcopatu. —— 

(97) "Hyovv τάς τε évcoAde. In codd. Fuketii et 
Savilii scriptum est εἴπερ τά; τε ἐντολάς. Malim 
tamen scribere fep τάς τε, elc. Paulo ante ubi 
legitur σύµφωνα φαίνεται, codd. Fuketii et Savilii 
&ildunt coa és. 

.(98) Θεοδόεφ. lic Theodotus epi:copus erat 


^e 


ἀρεστά τε τῷ θεῷ, xai τῇ ἀποστολιχῇ παραδόσει 
σύμφωνα φαίνεται, εὐαγές. Μαχάριον δὴ σαὐτὺὸν χαὶ 
Ev αὐτῷ τούτῳ νόμιζε, ὡς τῇ τοῦ χόσµου παντὸς, ὡς 
Enos εἰπεῖν, µαρτυρίᾳ, ἄξιος ἐχρίθης πάσης Ἐχκλη- 
σίας ἑπίσχοπος εἶναι (96) εἰ γὰρ ποθοῦσιν ἅπαντες 
εἶναί σε παρ᾽ αὐτοῖς, ταύτην σοι τὴν εὖδα,μονίαν 
ἀναμφισθητήτως συναύξουσιν. 'AXX ἡ ch σύνεσις, 
fjyouv τάς τε ἐντολὰς (97) τοῦ Θεοῦ xal τὸν ἁποστο- 
λικὸν Κανόνα xai τῆς Ἐχχλησίας φυλάττειν ἔγνωχεν, 
ὑπέρευγε πεποίηχε, παραιτουμένη τὴν ἐπισχοπίαν τῖς 
χατὰ τὴν ἸΑντιόχεαν Ἐχχλησίας, &v ταύτῃ δὲ δ.α- 
μεῖναι σπουδάζουσα, εἰς ἣν àx πρώτης θΕοῦ βουλήσει 
τὴν Σπισχοπίαν ὑπεδέξατο. Περὶ δὴ τούτου πρὸς τὸν 
λαὸν ἐπιστολὴν ἐποιησάμην, πρός τε τοὺς ἄλλους συλ- 


D λειτουργοὺς, ol χαλ αὐτυὶ περὶ τούτων ἐτύγχανόν µοι 


γεγραφηχότες ἅπερ d si χαθαρότης ἀναγνοῦσα, 
ῥᾳδίως ἐπιγνώσεται, ὅτι τῆς δικαιοσύνης ἀντιρθεΥτυ- 
µένης αὐτοῖς, προτροπῇῃ τοῦ θείου πρὸς αὗτους 
ἔγραψα ' ὧν τῷ συµθουλίῳ, xal τὴν ohv σύνεσιν παρ- 
εἶναι δεῆσει, ὡς ἂν τοῦτο ἐπὶ τῆς ᾿Αντιοχέων Ἐκ- 
χλησίας τυπωθείη. 'O θεός σε διαρυλάξοι, ἀδελφὲ ἀγα- 
πῃτέ. ) 


KEPAAAION 38’. 


Κωνσταντίνου πρὸς τὴν σύνοδον,μᾗ ἆποσπᾶσθαε 
Καισαρείας Εὐσέθιον. 


« Νιχητὴς Κωνσταντῖνος Μέγιστος Σεθδαστὸς, Θεο- 
δότῳ (98), θεοδώρῳ, Ναρχίσσῳ, ᾿Αετίῳ, ᾿Αλφειῷ καὶ 
τοῖς λοιποῖς ἐπισχόποις τοῖς οὖσιν ἐν ᾿Αντιοχείᾳ. . 

€ Ανέγνων τὰ Ὑραφέντα παρὰ τῆς ὑμετέρας συν- 
ἔσεως, Ἑὐσεθίου τε τοῦ ἃμα ὑμῖν ἵερωμένου τὴν 
ἔμφρονα πρόθεσιν ἀπεδεξάμην, ἐπιγνούς τε τὰ πε- 
πραγµένα σύμπαντα, τοῦτο μὲν τοῖς ὑμετέροις 
γράµµασι, τοῦτο δὲ τοῖς ᾿Αχαχίου xai Στρατηγίου (99) 
τῶν διασηµοτάτων κοµήτων, διάσχΣεψίν τε τὴν δέου- 
σαν ποιησάµενος, πρὸς τὸν λαὸὺν τῶν ᾿Αντιοχέων 
ἔγραμα, ὅπερ ἀρεστόν τε τῷ zi ἣν χαὶ ἁρμόζον τῇ 
Ἐκκλτσίᾳ, ἀντίγραφόν τετῆς ἐπιστολῆς ὑποταχθῆναι 
τοῖς γράµµασι τούτοις ἐνξτειλάμην, ὡς ἂν χαὶ αὐτοὶ 


1,λοἱἱοσρ in Syria; Narcissus vero episcopus Nero- 
biadis in Cilicia; Aeiius cpi»copus Lyddie in Palke- 
$lina : omnes Árianarum partium fautores. Qui 
cum Antiochiam venissent una cum Eusebio Nico- 
mediensi et. Eusebio Caesariensi, Eustathium depo- 
suerunt, ut scribit Theodoritus in libro 1. Historie, 
cap. 291. Aetius tamen ad orthodoxorum paries 
postniodum se recepit, teste l'hilostergio in lib. 1h, 
cap. 12, et Athanasio. Jam Alplieus, Apame:e in 
Syria episcopus, Tlieodorus denique Sydonis in 
Phoenice antistes nominantur inter. episcopos qui 
Νίο synodo subscripserunt. De Theodoro lo- 
quitur. etiam Athanasius in libro De synodis Arimini 
ει Seleucic. 

(99) 'Axaxiov xal Στρατηγίου. De Acacio co- 
mite Orientis, tii fallor, Constantinus supra. in epi 
stola ad  Macarium  Hierosolymarum. episcopu:w. 
Strategius vero is est, qui alio nomine Musonianut. 
dictis, de quo multa notavi ad lib. 16 Amm. Mar- 
celiini. Missus fuerat Antiochiam ab. iinperatore 
Coustantino ad δεις νο Lumultwimm. et dixit bu- 
sebius supra 


3157 / 


DE VITA CONSTANTINI LiB. lil. 


4138 


γινώσχοιτε b τί ποτε τῷ τοῦ δικαίου λόγῳ προσχλη- A pserim ad pepulum Antiochenum, quandoquideu 


θεὶς (1) mph; τὸν λαὺν γράγαι προξειλόμην ' ἐπειδὴ 
τοῦτο τοῖς Υράμμασιν ὑμῶν περιείχετο, ὥστε χατά 
γε τὴν τοῦ λαοῦ xaY τὴν τῆς ὑμετέρας προαιρέσεως 
σύνεσίν (3) τε xaX βούλησιν, Εύσεθιον τὺν ἱεούτατον 
ἐπίσχοπον τῆς Καισαρέων.. Ἐκχλησίας, ἐπὶ τῆς Αν- 
τιοχέων προκαθέζεσθαι, xal. την ὑπὲρ ταύτης àva- 
ξέξστθαι φροντίδα. Τά γε μην τοῦ Εὐσεθίου γράµ- 
pasa (3) τὸν θεσμὸν Ἐχχλησίας μάλιστα φυλάττοντα 
ἑφαίνετο, ἐχοΏν b ὑμῶν τῇ συνέσει xaX τὴν ἐμὴν 
γνώµην ἐμφανη γενέσθαι. ᾿Αϕίχται γὰρ εἷς ἐμὲ, 
Εὐφρόνιόν (4) τὲ τὸν πρεσθύτερον, πολίτην ὄντα τῆς 
χατὰ Καππαδοχκίαν Καισαρείας, καὶ. Γεώργιον τὸν 


Αρεθουσίων (5) πρεσθύτερον ὡσαύτως, ὃν ἐπὶ τῆς 


τάξεως ταύτης Αλέξανδρος (6) ἐν ᾽Αλεξανδρείᾳ .xax- 


hoc litteris vestris continebatur, ut juxta populi et 
prudenti: vestra suffragium ac. voluntatem, Eüse-- 
bius sanctissimus C:esariensium episcopus Antio 
chenzg Ecclesie  prasideret, ejusque curam susci 
peret. Ac litterze quidem Eusebii, ecclesiastic:e legt 
maxime consentire videbantur. Convenit tamen uf 
nostra quoque sententia vestrae prudentis inno- 
lescal. Etenim relatum est. ad nos, Euphrenium 
presbyterum. civem  Cisares quie est in Cappa: 
docia, οἱ Georgium Arethusiorum civem, itide:t; 
presbyterum, quem. Alexander ad huuc ordinem in 
urbe Alexandrina promovit, viros esse in doctrina 
fidei probatissimos. Placuit itaque signi(icare pru- 
denti: vestri, ut hos viros, εἰ alios quos ad cpi- 


εστέσατο, εἶναι τὴν πίστιν δοχιµωτάτους. Καλῶς οὖν B scopatum idoncos judicaveritis, in medium profe 


εἶχε δηλῶσαι τῇ συνέσει ὑμῶν, τούς «s προχειρισα- 
µένους (7), xat ἑτέρους οὓς ἂν ἀξίους ἠγήσησθε πρὸς 
«b τῆς ἐπισχοπῆς ἀξίωμα, ὁρίσαι ταῦτα, & τῇ τῶν 
ἀποστόλων παρᾶδόσει σύμφωνα ἂν tn^ τῶν γὰρ 
πν.ούτων εὐτρεπιαθέντων, δυνῄαεται ἡμῶν ἡ σύνεσις 
χατὰ τὸν τῆς Ἐχχλησίας κανόνα χαὶ τὴν ἀποστολικὴν 


rentes, ea decernatis qux» apostolorum traditioni 
consentiunt. Ilis enim przstructis, 590 vestra 
prudentia juxta Ecclesi:& regulam εἰ apostolicam 
traditionem ita. hanc electionem dirigere poterit, 
quemadmodum ecclesiastice discipline ratio poe 
stuilat. Divinitas vos servet, fratres charissimi, » 


παράδοσιν, οὕτω ῥυθμίσαι τὴν χειροτονίαν, ὡς ἂν. ὁ sr; ἐχχλησιαστιχής ἐπιστήμης ὑφηγῆται λόγος. Ὁ θεὺς 


ὑμᾶς δ.αφυλάξοι, ἁδελφοὶ ἀγαπητοί, » 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ST*. 
Ὅπως τὰς αἱρέσεις ἐκτεμεῖν ἑσποίδασεν.. 
Τοιαῦτα τοῖς τῶν Ἑκκλησιῶν ἄρχουσι διαταττόµε- 


(1) To τοῦ δικαίου Aóqo προσκ.Ίηθεις. Malim 
&cribere προχλτθείς, 

(2) Προαιρέσεως σύνεσι'. Libentius legerim 
συνέσεως προαἰρεσιν. Porro ex his verbis σι a 
Chiristophorsono male accepta sunt, apparet epi- 
scopus qui Antiochi: convenerant, a. Constantino 
per litteras petiisse, ut juxta populi Antiocheni et 
ipsorum voluntatem Eusebius ad Antiochenam se- 
dem. transferretur.. itaque verba illa ὥστε χατά τε 
την τοῦ λαοῦ xal τὴν τῆς ὑμετέρας συνέσεως προ- 
αἱρεσιν, elc., desumpta suntex epistula episcopo- 
run ÁAntiochi:e congregatoru:zn ad: impcratorem 
Constantinum missa. 

(8) Vulg., Τήν γε μὴν τὰ τοῦ βίου γράμματα. 
Non displicet conjectura doctorum virorum, qui 
emendarunt τά Ys uz» τοῦ Εὐσεθίου γράμματα τὸν 
θεσµόν, etc. l'osset euatn locus sic emendari : ἀπήρ- 
χει γε ὑμῖν τὰ τοῦ Εὐσεθίου, eic. Verum prior lecuo 
confirmatur 2uctoritate codd. Fuketii et Savilii. 
Tantum delendus est articulus postpositivus &, qui 
in Fuketii codice non habetur. 


(4) ᾽Αϕίχται γὰρ εἰς ἐμὲ, Εὐφρόνιον. In cedice D 


Fuketii et Savilit ita legitur hic locus : 'Agty0at γὰρ. 
εἰς ἐμὲ συνέδη, Εὐφρόνιον, etc. Quam lectionem se- 
cutus est Christophorsenus; sed vulgata lectio longe 
pristat, ἀφῖχται γὰρ εἰς ἐμέ, id est, pervenit ad me, 
ut vertit Musculus, seu nuntiatum est mihi. 

(5) Γεώρχιον τὸν ᾿Αρεθουσίων. Supple πολίτην, 
quam vocem ἀπὸ χοινοῦ repetendam esse, minime 
advertit. Clristophorsonus. Ceterum πολίτης non 
tantum significat eum qui ex. aliqua urbe oriundus. 
esi, sed potins qui in aliqua urbe domicilium habet, 
" inter cives relatus est, sive in ea natus sit, sive 
aibi, 

(6) "ον ἐπὶ τῆς τάξεως: ταύτης AJé£arógoc. 
Idem scribit Athanasius in libro De εἰμιοάἰς Ariwini 
εἰ Seleucim ; Georgium hunc scilicet. qui postea 
Laodicez episcopus fuit, primum ab  Álexaudio 
Alexandrinorum episcopo presbyterum esse factuin : 
postea vero ob impietatem depositum esse ab eo- 


CAPUT LXIIT. 
Quomodo hareses exscindere studuerit. 
Hac imperator presulibus Ecclesiarum przcl- 


dem Alexandro. Sed el in Apologetico adversus 


c Constantium, pag. 278, eumdem ab. Alexandro de- 


positum esse scribit, idque ipsum diserte confirmant 
atres Sardicensis concilii in epistola syuodica. 
Πο Athanasius in eodem De Synodis libro, pag. 
886, Georgium huuc Antiochi: conmeratum esse 
testatir. Porro hunc. locum ex schedis Regiis ita 
distinxi, ὃν ἐπὶ τῆς τάξεως ταύτης 'AXéSavópoc Ev 
Αλεξανδρείᾳ κατεστήσατο, εἶναι τὴν πίστιν δοχι- 
µωτάτους. et sic Musculus. 

(7) Τυὺς προχειρισαµένους.  Mutilus esse. mihi 
videtur ἐς locus, quem ita supplendum esse existi- 
mo : Καλῶς οὖν εἶχε δηλῶσαι τῇ συνέσει ὑμῶν 
τούτους, ὑμᾶς δὲ προχειρισαµένους τούτους τὰ Xa 
ἑτέρους, etc. Quam lectionem in versione mea sum. 
secutus. Τούτους Euphronium et Georgium. supra- 
dictes intelligit. Ex quibus Euplronius quidem 
postea fuibepiscopus Antiochiz, et quidem proximo- 
oco post. Eustathiuin, ut scribuut Socrates, Sozo- 
menus et Theodorus Mopsuestenus apud. Nicetam. 
in Thesauro ortliodoxe fidei. Georgius vero is cst, 
ul dixi, qui postea episcopus fuit Laodice:x. ln co- 
diee Ful. scribitur τοὺς τα xpoys:picouévou;. Porra 
autem notandum est, Arianos liomines pro ortliodo- 
xis hic Jaudari a Constantino : seu. quia errorem 
suum adhuc tegebant, seu quia- Ariani aures ejus 
atque animum occupaverant. Nihil hie vidit Chris. 
stophorsonus. ἩΠροχειρίσασθαι in electionibus, es 
proponere ac proferre in medium nomen alicujus, 
ut inquiratur an dignus sit eo munere de quo agitur. 
Quod ἐχφῆναι vocat. Constantinus in epistola. ad 
populum Antiochenum. ἩΠροχειρισμόν sequebatur 
examinatio, deinde electio, ac postremo ordinatio 
seu consecratio. Certe προχειρισμὸς aperte distin- 
guitur 2 χειροθεσἰᾳ in epist. Patrum concil. Nicen. 
ad episcopos ZEgypti. Sie enim statuunt de Meletio: 
µηδεµίαν ἑξουσίαν ἔχειν, μήτε προχειρίζεσθαι. μήτε 
χειροθετεῖν. Et paulo post de episcopis a  Meletio 
ordinatis praecipiunt : τούτοις μὲν µηδεµίαν ἔξου - 
clav εἴναι τοὺς ἀρισχομένους αὐτοῖς προχειρίξεσθαι,, 


1139 


piens, hortabatur .cos, 
'gionis propagandam cuncta agerent, Postquam vero 
sublatis e medio dissensionibus, Ecelesiam Dei ad 
concordiam, et unanimem doetrin:e concentum re- 
vocavit; inde transgressus, aliud impiorum genus, 
wtpote pestilens humani generis venenum, abo- 
lendum esse censuit. Erant hi perniciosi quidam 
homines, qui sub falsa modestiz et gravitatis specie 
wrbes vastabant. Quos pseudo-prophetas et rapaces 
lipos alicubi Servator appellat his verbis : Cavete 
a falsis prophetis, qui venient ad vos in vestimentis 
ovium ; intus autem sunt lupi rapaces. Ex fructibus 
eorum cognoscelis eos. loitur misso ad provincia- 
rum praesides precepto, fiujusmodi hominum genus 
abegit ae fugavit. Przter ipsam autem legem, im- 
perator salutarem quoque institutionem ad eos no- 
minatim direxit, exhortans homines ut quantocius 
penitentiam. agerent : Ecclesiam enim Dei ipsis 
pertum salutis fore. Audi ergo quomodo in suis ad 
eos litteris concionatur. 
CAPUT LXIV. 
Constantini constitutio adversus hereticos. 

« Victor Constantinus Maximus Augustus , lerc- 
ticis. 

« Agnoscite nunc hujus legis beneficio, o Νονᾶ-- 
tiani, Valentiniani, Marcioniste, Pauliani, et qui- 
bus Cataphrygum nomen est. inditum , onines de- 
nique qui haereses privatis cosibus instruitis at- 
que impletis, quot mendaciis opinionis vestre va- 
nitas implicetur, et. quam perniciosis venenis im- 
buta sit vestra. doctrina: adeo ut sanis morbus 
gravissimus, viventibus perpetua mors per vos im- 
portetar. O veritatis inimici, hostes vite, exitii 
consiliarii : cuncta apud vos sunt veritati contra- 
via; turpissimis flagitiis congrua : ineptiis οἱ Π- 
gmentis 597] referta : quibus vos mendacia qui— 
dem astruitis; innocentes aulem  opprimitis, et 
eredentibus lucem negatis, Ác sub obtentu quidem 
divinitatis assidue peccantes, cuncta polluitis : 
puras vero οἱ illibatas hominum conscientias le— 
tbalibus plagis vulneratis, atque ipsum propemo- 
dum diem mortalium ocuks intercipitis. Et quid at- 
tinet singula percensere, cum nec brevitas tem- 
poris, nec magnitudo occupationum nostrarum pa- 


líiantur. nos de criminibus vestris pro merito ipso- p 


rum verba facere? Quippe tam gravia sunt οἱ im— 
mensa seelera vestra; adeo feda et omni atroci— 
13te exuberantia, ut ne dies quidem integer ad 
eorum explicationem sufficiat. Et alioqui ab hu- 
iusmodi rebus aures amovere et oculos avertere 
decet, ne puro ac sincera fidei nosirz alacritas 
particulari earum expositione violetur. Quid.est 
igitur quod hujusmodi mola diutius toleremus ? 
inaxime cum diuturna patientia faciat, ut hi. quo- 


1] ὑποθάλλειν ὄνομα. De eatholicis vero sacerdotibus 
qui se pu a Meletii schismate servassent, ita 


FM E Εξουσίαν. EXE ειν xal προχειρίζεσθαι, xai 
imiriotas τῶν ἀξίων τοῦ κλήρου. 
5B] Xp In. Fuk,, Sav. et Turuebi codicibus 


νομιζω μτεπί χαίροντα, prout Sealiger, Christo- 


EUSEBil CAESARIENSIS OPP. PARS I. — H!STORICA, 


ut ad laudem divinz reli- A voz βσσιλεὺς, πάντα πράττειν Ev εὐφημίᾳ τοῦ θείου 


1140 


λόγου παρῄνει. Ἐπεὶ δὲ τὰς διαστάσεις ἐχποδὼν 
ποιησάμενος, ὑπὸ σύμφωνον ἁρμονίαν τὴν Ἐκχλη- 
day τοῦ θεοῦ χατεστήσατο, ἔνθεν μεταθὰς, ἄλλο τι 
γένος ἀθέων ἀνδρῶν ᾧήθη δεῖν, ὥσπερ δηλητήριον τοῦ 
τῶν ἀνθρώπων ἀφανὲς χκαταστῆσαι βίου" φθόρο: δέ 
τωες ὑπτργον οὗτο:, προσχέµατι σεμνῷ λυμαινόμε- 
νοι τὰς πόλεις ' ψευδοπροφήτας αὐτοὺς f| λύχους ᾱρ- 
παγας σωτήριος ἀπεχάλει ὧδέ που θεσπἰζονσα φωνή’ 
Προσέχετε ἀπὸ τῶν ψνψευδοπροφητῶν, οἵτινες 
ἐλεύσονται πρὺς ὑμᾶς ἐν ἐνδύμασι προθάζτω», 
ἔσωθεν δὲ elei «Ίύχοι ἅρπαγες' ἁπὸ τῶν χαρπῶν 
αὐτῶν» ἐπιγγώσεσθε αὐτούς. Καταπεμςθὲν δὴ 
τοῖς χατ᾽ ἔθνος ἠγεμόσι πρόσταγμα, πᾶν τὸ τῶν tor 
οὕτων φῦλον ἤλαυνε΄ πρὸς δὲ τῷ νόµῳ, xal ζωοποιὸν 


B διδασχαλίαν εἰς αὐτῶν πρόσωπον διετίθετο, σπεύδει» 


ἐπὶ µετάνοιαν παβορμῶν τοὺς ἄνδρας' σωτηρίας γὰρ 
ὅρμον αὐτοῖς ἔσεσθαι την Ἐκχλησίαν τοῦ Θεοῦ. Ἐπά- 
γουσον Ó' ὅπως xai τούτοις διὰ τοῦ πρὸς αὐτοὺς 
ὡμίλει γράμματος. 

KEZPAAAION Ξ4”. 
Κωνσταντίνου διάταγμα πρὸς τοὺς αἱρετιχούς. 

c Nox zt; Κωνσταντῖνος Μέγιστος Σεδαστὸς, αἱρε- 
τιχοῖς. 

ε Ἐπίγνωτε νῦν διὰ τῆς νομοθεσίας ταύττς, ὦ 
Νανατιανοὶ, Οὐαλεντῖνοι, Μαρχιωνισταὶ, Βαυλιανοὶ, 
οἵ τε χατὰ Φρύγας ἐπιχεχλτμένοι, xai πάντες ἁπλῶς 
οἱ τὰς αἱρέσεις διὰ τῶν οἰχείων πληροῦντες συσσι- 
µάτων, ὅσοι φεύδεσιν ἡ παρ) ὑμῖν µαταιότης ἐμπέ- 
πλεχται, xa ὅπως ἰοβόλοις τισὶ qappáxotg f) ὑμετέρα 
συνέχεται διδασκαλία’ ὡς τοὺς μὲν ὑγιαίνοντας εἰς 
ἀσθένειαν, τοὺς δὲ ζῶντας εἰς διηνεκη θάνατον 
ἀπάγεσθαι δι ὑμῶν. "0 τῆς μὲν ἀληθείας EyOpot, τή 
δὲ ζωῆς πολέμιοι, καὶ ἀπολείας  σύμθουλοι | πάντα 
παρ᾽ ὑμῖν τῆς ἀληθείας ἑστὶν ἐναντία, αἰσχροῖς πο- 
νηρεύµασι συνάδοντα, ἁτοπίαις χάὶ δράµασι χοῖ- 
pa (8), δι ὧν ὑμεῖς τὰ μὲν φευδῆ χκατασχευάςετε, 
τοὺς 6 ἀναμαρτήτους θλίθετε, τὸ quz τοῖς πιατεύονσιν 
ἀρνεῖσθε. Ἐπὶ προσχήµατι γοῦν θειό-ητος ἀεὶ πλημ.: 
μελοῦντες, πάντα µιαίνετε, τὰς ἀθώους χαὶ χαθαρὰς 
συνε,δῆσεις θανατηφόροις πληγαῖς τραυµατίζετε, 


"αὐτὴ, δὲ, σχεδ»ν εἰπεῖν, τὴν ἡμέραν τῶν ἀνθρωπείων 


ὀρθαλμῶν χαθαρπάζετε. Καὶ τί δεῖ καθέκαστον λέ- 
γειν; Ὅπου γε περὶ τῶν ὑμετέρων χαχῶν εἰπεῖν τι 
χατ᾽ ἀξίαν, οὔτε βραχέἑος ἐστὶ χρόνου, οὔτε τῶν fius 
τέρων ἁἀσχολιῶν " οὕτω γάρ ἐστι μαχρὰ xal ἄμετρσ 
τὰ παρ) ὑμῖν ἀτοπήματα, οὕτως εἰδεχθῃ, καὶ πάσης 
ἀπηνείας πλήρη, ὡς μηδ᾽ ὁλόχληρον ἡμέραν πρὺς 
ἔχφρασιν τούτων ἀρχεῖν ' ἄλλως τε xal ἐχχλίνειν τῶν 
τοιούτων προσήχει τὰς ἀχοὰς, τοὺς x' ὀφθαλμοὺς ἆτο- 
στρέφειν,ὑπὲρ τοῦ μὴ χραίνεσθα, τῇ χαθέχαστον διηγή- 
σειτὴν τῆς ἡμετέρας πίστεως εἰλικρινΏ xat χαθαρὰν 
προθυµἰίαν. Τί οὖν, ἀνεξόμεθα περαιτέρω τῶν τοιού-. 
των χαχῶν; Αλλ ἡ μαχρὰ παρεπιθύμτσις (9), ὥσπερ 
phorsonus aliique in suis libris repererunt. 

(9) Maxpà παρεπιθύµησις. Forte παρενθύµηῃσες, 
id est, negligentia eV. dissimulatio. In. codd. Fuk., 


Savil. ac Turnebi ὑπέρθεσις legitur. Paulo post 
scribo ex codice Fuk,, διά δηµοσίας ἐπιστρεφείας. 


1141 


ΡΕ. VITA .CONSTANTINI LIB. 1n. 


1142 


λοιμικῷ νοφήµατι χαὶ τοὺς ὑγιαίνοντας χραίνεσθαι A que qui sani sunt ac valentes, hoe velut pesti- 


ποιεῖ. Tívóc οὖν ἕνεχεν τὴν ταχίστην τὰς ῥίζας, ὡς 
εἰπεῖν, τῆς τοσαύτης χαχίας οὗ διὰ δηµοσίας ἐπιστρε- 

φείας ἐχχόπτομεν; 
| ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ εξ’. 


Περὶ ἁφαιρέσεως τόπων, συνάξεωγ τῶν αἱρε- 
τιχκῶν. 


« Τοιγάρτοι ἐπειδὴ τὸν ὄλεθρον τοῦτον τῆς ὑμετέρας 
ἑξωλείας ἐπὶ πλεῖον φέρειν οὖκ ἔστιν οἷόν τε, διὰ τοῦ 
νόµου τούτου προαγορεύοµεν, Uf) τις ὑμῶν αυνάγειν 
τοῦ λοιποῦ τολµήση. Διὸ χα) πάντας ὑμῶν τοὺς οἴκους 
ἐν οἷς τὰ συνέδρια ταῦτα πληροῦτε, ἀφαιρεθῆναι 
προσετάκαµεν, μέχρι τοσούτου τῆς φροντίδος ταύτης 
προχωρούσης, ὡς μὴ ἐν τῷ δηµοσίῳ µόνον, ἀλλὰ μηδ᾽ 
ἐν οἰχίᾳ ἰδιωτικῇ, f) τόποις τισὶν ἰδιάζουσι τὰ τῆς 


lenti morbo inficiantur. Quidni erge hujusmodi 
improbitatis radices publiea animadversione con- 
festim exscindimus? » 
CAPUT LXV. 
De tollendis conventiculis hereticorum, 


« Quoeirca quando hxc vestre: improbitatis per- 
nicies amplius ferri non potest, praesenti lege in— 
terdicimus, ne quis vestrum inposterum conven. 
tus agere praesumat. Atque idcirco universa loci 
jn quibus ejusmodi cetus peragitis, auferri prze- 
cepimus ; eo usque procurrente majestatis nostra 
sollicitudine, ut non modo in publico, sed ne in 
privatis quidem :edibus ac locis ullis privati juris, 


δεισιδαίμονος ὑμῶν ἀνοίας συστήµατα συντρέχειν. DB superstitios:e vestr:e dementix factio congregetur.. 


Πλην ὅτον πἑρ ἐστι κάλλιον, ὅσοι τῆς ἁληθινῆς xal 
χαθαρᾶς ἐπιμελεῖσθε θρησχείας, εἰς τὴν χαθολικὴν 
Ἐχκλησίαν ἕλθετε, καὶ τῇ ταύτης ἁγιότητι χοινω- 
νεῖτε, δι᾽ ἧς καὶ τῆς ἀληθείας ἐφιχέσθαι δυνῄσεσθε - 


χεχωρίσθω δὲ παντελῶς τῆς τῶν ἡμετέρων χαιρῶν 


εὐχληρίας, Ἡ τῆς διεατραµµένης διανοίας ὑμῶν. 


ἀπάτη, λέγω δὲ, ἡ τῶν αἱρετικῶν καὶ σχισματικῶν 
ἑναγής τε χαὶ ἐξώλης διχόνοια. Πρέπει γὰρ τῇ ἡμε- 
τέρᾷ µαχαριότητι ἧς ἀπολαύομεν σὺν θεῷ, τὸ τοὺς 
ἐπ ἑλπίσιν ἀγαθαῖς βιοῦντας, ἀπὺ πάσης ἀτάκτου 
πλάνης εἰς την εὐθεῖαν ὁδὺν, ἀπὸ τοῦ σχότους ἐπὶ τὸ 
Que, ἀπὸ µαταιότητος εἰς τὴν ἀλήθειαν, ἀπὸ θανάτου 
πρὸς σωτηρίαν ἄγεσθαι. Ὑπὲρ δὲ τοῦ τῆς θεραπείας 
ταύτης xal ἀναγχαίαν γενέσθαι τὴν ἰσχὺν, προσετά- 
ξαμεν, χαθὼς προείρηται, Ext πάντα τὰ τῆς δεισιδαι- 
µονίας (10) ὑμῶν συνέδρια, πάντων φημὶ τῶν αἱρε- 


τικῶν τοὺς εὐχττρίους, εἴγε εὐχτηρίους ὀνομάζειν΄ 


οἴχους προσήχει, ἀφαιρεθέντας (11) ἀναντιῤῥήτως, 
τῇ καθυλικῆ Ἐκχλησίᾳ χωρίς τινος ὑπερθέσεως πα- 
ῥαδοθΏναι, τοὺς δὲ λοιποὺς τόπους τοῖς δηµοσίοις 
προσχριθῆναι, xal μηδὲ µίαν ὑμῖν εἰς τὸ ἑξῆς τοῦ 
συναγαγεῖν (12) εὐμάρειαν περιλειφθῆναι, ὅπως x 
τῆς ἑνεστώσης ἡμέρας, ἓν μηδενὶ τόπῳ µήτε δηµο- 
σίῳ piv ἰδιωτικῷ, τὰ ἀθέμιτα ὑμῶν συστήµατα 
ἀθροισθῆναι τολµήσῃ. Προτεθήτω (16). » 
KEPAAAION Σᾳ.. 


"Όπως βιδΊίω» ἀθεμίτων παρ᾽ αὐτοῖς εὑρεθέντων, 
&0ÀJol τῶν αἱρετικῶν εἰς τὴν καθο.λικἠν "ExxAn- 
σίαν ὑπέστρεψαν. 


[ιᾳυθ, quod longe honestius alque przstantius,. 
quicumque vestrum vere ac sincerg religionis. 
studiosi sunt, ad Catholicam Ecclesiam accedant, 
ejusque sanctitati communicent, eujus ope ad ve- 
ritatem poterunt pervenire. Absit omnino a felici- 
tate temporum nostrorum perverse mentis ve- 
stre fraudulenta deceptio, hxreticorum seilicet 
ac schismaticorum scelerata ac perdita amentia. 
Dignum est enim prosperitate 599 temporum, 
qua divino beneficio fruimur, ut qui cum bona 
spe ac fiducia vilam agunt, ab omni inordinato 
errore ad rectum tramitem, tenebris ad lucem, a. 
morte denique ad vitam traducantur. Atque ut hu. 
jus remedii vis ae virtus necessaria sit, cuncta uti 


€ jam diximus superstitionis vestrze. conciliabula, id 


est, omnium hzreticorum oratoria, si tamen ora- 
toria dici debent, sine ulla contradictione ipsis 
adempta, catlolice Ecclesi: incunctanter tradi 
precepimus: reliqua autem ]loca publico adjudi- 
cari; nec ullam deinceps eo conveniendi licentiam 
vobis relinqui. Adeo ut a prwsenti die, nullo 
prorsus in loco tam publico quam privato, illegi- 
gitimi vestri coetus audeant convenire. Propo- - 
natur. » 


CAPUT LXVI. 
Quomodo. nefariis libris apud hereticos repertis, 
plurimi eorum ad catholicam | redierint Eccle-. 
siam. 


Οὕτω μὲν τὰ τῶν ἑτεροδόξών ἐγχρύμματα βασι- D — Hoc igitur modo hizreticoram cubilia imperiali 


(10) Vulg. ὑπὸ πάντα τὰ τῆς δεισιδαιµονίας. 
Prima vox delenda cst utpote. superflua, In. Εμ, 
Savil. et Turnebi codicibus legitur ἐπὶ πάντα, forte 
ἑπίπαν τά, etc. 

(11) Αραιρεθέντας. Male Christophorsonus ver- 
tit diruta. Neque euim Constantinus basilicas hzere- 
tíicorum  dirui jubet, sed ipsis adimi οἱ Ecclesise 
catholice tradi. Similes sunt imperatorum constitu- 
tiones in. codice Theodosiano, titulo de hereticis. 
Porro ab hac Constantini lege excepti prius fuerant 


Novatiani, ut patet ex lege 2, eodem titulo. Verum ' 


hac ulitiua. Constantini sanctione, una cum cxteris 
haereticis et schismaticis comprehensi sunt. 

(12) Tov συναγαγεῖν. WMectius in codice Ευ]. 
scribitur τοῦ συνάγειν. Nam cuváyew proprium est 


liujus rei vocabulum. Latini uno verbo dicunt col- — 


ligere, ut plurimis exemplis probari potest. Unde οι 
collecta ab iisdem dicta, quse Graece σύναξις. Opta- 
Uis in libro n, ubi deepiscopis Donatistarum in urbe 
loma loquitur : « Sed quia quibusdam Afris urbica 
placuerat conimoratio, et hinc a vobis profecti vie 
debantur, ipsi petierunt, ut aliquis hinc qui illoq 
colligeret mitteretur. » Et paulo post : « Non enim 
grex aut populus appellandi fuerant pauci, qui in- 
ter quadraginta, etquod excurrit, basilicas, locum 
ubi colligerent non habebant. » 

(15) Vulg. τολμήσει, προτεθήτω. Ultimam vocem 
non intelldxit Christophorsonus, quz legibus et con- 
stitutionibus principum addi solebat, idque interdum 
manu ipsorum. Sic in novella Theodosii de reddito ' 
jure armorum legitur : « Et manu divina : Prope 
ndtur amantissimo mostri. populc; Rom.; » et ad 


3195 


EUSEBII CJESARIENS:S OPP. PARS 1. — ΠΙΣΤΟΠΙΟΛ. 


1144 


priecepto dissipata sunt, εἰ ferz ipsz, id est, im- A λικῷ προστάγµατι διελύοντο, ἠλαύνοντό τε ol θΏρες. 


pietatis. illorum auctores in fugam acti. Eorum 
vero qui ab istis decepti fuerant, alii quidem impe- 
ratoris winis perterriti, spurio quodam et adul- 
terino. sensu. in. Ecclesiam irrepserunt, pro tem- 
jore caltide dissimulantes. Nam quoniam libros ο0-- 
.tum perquiri lex jubebat, quicumque vetitis arti- 
bus operam dabant, deprehendebautur. Quam ob 
causam simulatione utebantur, cuncta agentes ut 
&'aütem sibi compararent. Alii vero sincere atque 
ex animo ad spem meliorum transfugerunt. Porro 
Ecclesiarum autistites in utrosque. »ollicita inqni- 
sitione facta, cos quidem qui ovium pellibus ob- 
tecti simulanter. accedere tentarent, procul obi- 
£ebant. Eos vero qui sincere id agerent, aliquanto 
tepore exploratos, post idoneam probationem 
in numerum eorum qui ad sacros conventus ad- 
mittebantur, retulerunt, Et hoc quidem modo cum 
abominandis hzreticis agebatur. Ceterum ii qui 
»ulom in dogmatibus suis.impietatem. przferrent, 
sed quorumdam schismaticorum culpa a communi 
yocietate sejuncli essent, sine mora in Ecclesiam 
sunt adinissi. lli ergo gregatim. tanquam 593 ex 
peregrina regione redeuntes, patriam suam  post- 
liminio recuperarunt, matremque Ecclesiam agno- 
verunt, Α qua cum diutissime aberrassent, tan- 
dem Leti atque hilares post longuin. temporis spa- 
tium ad eam remeobant. Totius ergo corporis 
memhra communi inter se vinculo jungebantur, 
et una oomnpages coalescebat. Solaque catholico 


οἵ τε τῆς τούτων δυσσεθείας ἔξαρχοι. Τῶν δ' ὑπὸ 
εούτων ἁπατημένων, οἱ μὲν νόθῳ φρονήματι, βασιλικῆς 
ἁπειλῆς φόέῳ, τὴν Ἐγχκλησίαν ὑπεδύοντο, τὸν καιρὸ»ν 
χατειρωνευόμενοι (14): ἐπεὶ δὲ χαὶ δ.ερευνᾶσθα: τῶν 
ἀνδρῶν τὰς βίθλους διηγόρευεν ὁ νόμος (15), ἡλί- 
σχοντο τότε ἀπειρτμένας οἱ χακοτεχνίας μετιόντες * 
οὗ δὴ χάριν, πάντ) ἕπραττον, εἰρωνείᾳ τὴν σωτηρίαν 
ποριζόμενοι. Οἱ o5, καὶ σὺν ἀληθεῖ τάχα που λογισμῷ 
ηὐτομόλουν ἐπὶ τὴν τοῦ χρείττονος ἑλπίξα. Τούτων 
δὲ «hv διάχρισιν οἱ τῶν Ἐκκλησιῶν πρὀεδροι σὺν 
ἀχριθείᾳ ποιούµενοι, τοὺς μὲν ἐπιπλάστως προσιέ- 
ναι πειρωµένους, μακράν που τοῖς προθάτων» xto- 
δίοις ἐγχρυπτομένους ἀπέπεμπον, τοὺς 0i φυγῆ χα- 
θαρᾶ τοῦτο πράττοντας, δοχ.µάκοντες χρόνῳ, pst? 
τὴν αὑτάρχη διάπειραν τῷ Tf Occ εἰσαγομένων (16) 
χατέλεγον. Ταῦτα μὲν οὖν ἐπὶ τῶν δυσφᾳήμων ἕτερο- 
δόξων ἑπράττετο' τοὺς δὲ Ys μηδὲν δυσσεθὲς Ev δο- 
γµάτων διδασχαλίᾳ φέροντας, ἄλλως δὲ τῆς χοινῆς 
ὁμηγύρεως ἀνδρῶν σχισματιχὼν αἰτίᾳ διεστῶτας, 
ἁμελλήτως (1T) εἰσεδέχοντο. Οἱ δὲ ἀγεληδὺν (stp 
ἐξ ἁποιχίας (18) ἑπανιόντες, τὴν αὐτῶν ἀπελάμ- 
ϐανον πατρίδα, χαὶ τὴν µττέρα την Ἐχκλτσίαν ἐπεγί- 
νῳσκον, ἧς ἀποπλανηθέντες, χρόνιοι σὺν εὐφροσύνῃ 
χαὶ γαρᾶ τὴν εἰς αὐτΏν ἐπάνοδον ἑἐποιοῦντο" ἡνοῦτό 
τε τὰ τοῦ χοινοῦ σπύµατος µέλη, xai ἁρμωνίᾳ συνἠπτε- 
το td, μόνη τε ἡ καθολιχἣ τοῦ 8:02 Ἐκχλησία eig 
ξαυτὴν συνεστραμμένη δ.έλαµπε, μηδαμοῦ γῆς αἱρε- 
τικοῦ συστήµατος μηδὲ σχεσματιχοῦ λειπομένου, 
χαὶ τούτου δὲ μόνου (19) τοῦ μεγάλου χατορθώματος. 


Dei Ecclesia, apte sibi cohzerens refulgebat ; nullo C μόνος τῶν πώποτε τὴν αἰτίαν ὁ τῷ θεῷ µεμελημένος 


aut. hzreticorum aut. schismaticorum collegio 


βασιλεὺς ἐγράφετο., 


aisquam gentium relicto. Atque hujus przclori facinoris, solus omnium qui unquam exstiterunt impera- 


4or noster Deo aeceptissimus auctor fuit. 
«5g 7e 


latus : « Data 8 Ralend. Julias Rome, Valentiniano 
et Anatolio coss. » Vide qu:xe notavi supra ad lib. ir, 
cap. 42 hujus operis. Recte igitur in codice Regio 
post vocem τολμήσει puactum apponitur. In Fuk. 
exemplari deest verbum προτεθθτω. 

(14) Κατειρωγευάμενοι. In. codice Regio scholion 
&d marginem adjectum est. hujusmodi : χαθυποχρι- 
vór'£vot. 

(15) Διερευγᾶσθαι τὰς βί6δΊους διηγόρευεν ὁ 
νόμος. Ergo Ρίο; supradictam epistolam | Con- 
etantini ad h:ereticos, alia lex fnit, qua libros liz- 
reticorum conquiri et cremari jubebat ; aut epistola 
iHa non integra ab Eusebio prolata est. Porro scri- 
bendum est : ἐπεὶ καὶ διερευνᾶσθαι, et mox ἡλίσχον- 
τό τ ἀπειρημένας, elc., rejecta codicis Fuk. scri- 

tura, quie nescio quo casu in editionem nostram 
krepsit. 

.(16) Τῷ π.1ήθει εἰσαγομέγων. Malim seribere 
τών συναγοµένων. Nam συνάγειν proprie dicitur 
episcopus qui conventum. habet, συναγόµενοι vero 
sunt laici qui ad Ecclesiam conveniunt. Unde et σύν- 
αξις convenuis est ecclesiasticus. Dionysius Alexan- 
drinus in epistola 5. ad Xystum papam : Tov. γὰρ 
συναγοµένων ἀδελφῶν πιστὸς νοµιζόµενος ἀρχαῖος, 
eic, Male igitur. Scaliger, Christophorsonus et 
Gruterus emeudant συνξισαγοµένους. Chistophor- 
 wonus quidem  adscititios vertit, quod uullo inodo 
ferri potest. In codd. Fuketii et Savilii scribitur 
etiam συνεισαχοµένους. 

(17) Vulg. ἀμελήτως. Omnino scribendum est 
ἀμελλήτως. Nain schismaticos quidem sine mora 


receptos esse ait in Ecclesiam, lizretícos vero posf 
diuturnam paenitentiam, Quippe Ecclesia semper 
benignius et clementius schismaticos excipere solet 
quam haereticos. Cujus rei illustre exemplum ha- 
bemus in synodo Niczena; quai cum Arianos anas 
Lhemate: perculisset, Meletianos leviter castigatos 
in communionem recepit. Qu:e sit autem differentia 
inter [xereticos et schisimaticos , docet Dasilius in 
prima Epistola canonica ad Amphilochium ; ubi 
h:ec tria. distinguit, αἴρεσιν, σχίσμα, παρασνναγω- 
Yfhv: schismaticos tamen pejores esse liereticis cou- 
tendit Chrysostomus iu Epist. Pauli ad Ephesios, 


D homilia 11. 


(18) Ἐξ ázoixlac. Improprie ἁποιχίαν dixit pro 
peregrina regione. Quod cum Christopliorsonus 
minime animadvertisset , coloniam vertit. gravi ere 
rore. 

(19) Καὶ τούτου δὲ µόνου. Delenda est vox 
póvou, qux sensum turbat ; nisi µόνον pro siugulari 
el eximio sumas. Porro Christophorsonus aliter 
hunc locum interpretatus est. Sic enim vertit, cujus 
preclari facitoris causam imperator Deo accepta 
retulit. Neque aliter Musculus. Ego vero has. voces 
τὴν αἰτίαν ἐγράφετο, vel potius ἐπεγράφετο, de 
Constantino ipso interpretatus sum, id est, Aujus 
[acinoris imperator auctor fuit. Sed et Joannes Por- 
tesius, qui primus hos libros interpretatus — est, 
codem modo vertit hunc locum. Sic enim. habet : 
]d vero umcum ab. orbe condito factum, homini Dei 
tiuela preclaro, tum acceptum etiam relatum est, 


"9 


0115 


DE VITA CONSTANTINI LIB. IV. 





. 15 
* 





TOY TETAPTOY ΛΟΓΟΥ TA KE?AAAIA. 


a, "Oxuc δωρεαῖς xal προχοπαϊς ἀξιωμάτων ἑτί- X 40. "Ότι περὲτοῦ Πάσχα καὶ θείω» BuAlur πρὸς 


µα τοὺς π.]είστους. 

β’. Συγχώρησις τοῦ τετάρτου µέρους τῶν xnv- 
σων. 

s". Ἐξισώσεις τῶν βεδαρηµέγων χήγσων. 


6. "Οτι τοῖς ἔν χρημµατικαῖς δίχαις ἠττηθεῖσιν, 


αὐτὸς ἐξ olxelov ἑχαρίζετο. 

ε. Σχυθῶν ὑποταγὴ .διὰ τοῦ σημείου τοῦ σταυ- 
pov vov Σωτῆρος ἡμῶν Υικηθέντω». 

c. δαυροματῶν ὑποταγὴ , προφάσει τῆς τῶν 
δού.]ων ἐπαγαστάσεως. 

4. Βαρθάρων διαφόρων πρεσέεῖαι ν xal δωρεαὶ 
παρ) αὐτοῦ. 

τ’. "Οτι xal πρεσδευσαμένω τῶν Περσῶν βασι.εῖ, 
περὶ τῶν ἐχει Χριστιανῶν évpavrev. 

4’. Κωνσταντίνου Αὐγούστου πρὸς Σαπώρη» τὸν 
βασιλέα Περσών, ὁμο.ογουγτα cic Θεὺν xal 
λριστὸν εὐσεδέστατα. 

V. Οτι κατὰ εἰδώ-ῖων, xal περὶ Θεοῦ δοξο.Ίο- 

ας. 

Nr κατὰ τυρἆ»γων καὶ διωκτῶν, καὶ περὶ 
Οὐα.ΊἹεριανοῦ αἰχμα.]ωτισθέγτος. 

9. Ὅτι τῶν μὲν διωκτῶν εἶδε τὰς πτώσεις. &b- 
θυμεῖ δὲ νυν διὰ τὴν τῶν Χριστιανών εἰρή- 
Η». : 

Υ. Παωραχ.1ήσεις ὥστε τοὺς παρ) αὐτῷ Χριστια- 
νοὺς ἁγαπᾳν. 

εδ. Ὅπως Ἀριστιαγοῖς μὲν ἦν εἰρήνη, σπουδῇ τῶν 
Κωνσταντίνου προσευχῶν. 

ες’. "Οτι καὶ ἐν γοµίσμασι καὶ ày εἰχόσιυ ὡς εὺὓ- 
χόµενον ἑαυτὸν ἑχάραττεν. 

tz. Ὅτι καὶ ἐν εἰδω.είοις εἰκόνας αὐτοῦ θεῖναι, 
νόμῳ διεκώυσεν. 

t. Ἐν παὶατίῳ προσευχαὶ, καὶ θείων Γραφῶν 
ἀναγγώσεις. 

ιτ’. Της Κυριακῆς τὴν ἡμέραν καὶ παρασχευῆς, 
}ομεθεσία cip. 

εί’. "Οπως καὶ τοὺς ἐθνικοὺς στρατιώτας ἐν xv- 
ριακαῖς εὔχεσθαι προσάταξεγ. 

x. Εὐχῆήςῤῥήματα σερατιώταις ὑπὸ Κωνσταντίνου 
δοθείσης. 

χα’. Ἐν τοῖς τῶν στρατιωτῶν ὅπ.ῖοις σηµεία τοῦ 
σταυροῦ τοῦ Σωτήρος. 

x2. Σπουδὴ προσευχῆς, καὶ cipi) τῆς τοῦ Πάσχα 
ἑορτῆς. 

ΧΥ’. "Οπως εἰδω.Ίο.λατρίαν μὲν ἑκώλυσε, μάρτυρας 
δὲ καὶ ἑορτὰς ἑτίμα. 

x). "Or: τῶν ἔξω πραγμάτων ὥσπερ ἐπίσκοπον 
ἑαυτὸν εἶπεν εἶναι. 

κε. "Ott περὶ κωλύσεως θυσιώκ καὶ τελετῶν, xal 
μονομαχιῶ»ν, xal τῶν τὸ πρὶν ἀκολστων τοῦ 
NelAov. | 

xz. Νόμου τοῦ κατὰ ἁτέχνων ὄντος διάρθωσις, 
ἔτι δὲ xai τοῦ περὶ διαθηκῶν ὁμοίως Ouipüw- 


σις. 

Xy. Ότι Χριστιανὸγ μὲν Ἱουδαίοις μὴ δου.ἱεύειν, 
τῶν δὲ συνόδων βεθαἰονς τοὺς ὅρους εἶναι 
ἐγομοθέτει, καὶ τὰ .Ίοιπά. 

χτ’. Ἐκχ.]ησίαις δωρεαὶ, παςθέγοις τε xal πένησι 
διαδόσεις. | 


5) 24, «9. Λογογραφίαι xal ἐπιδείξεις ὑπὸ Κων- 


σταγντίγου. 


W. "Οτι τῶν πλεονεκτῶν ἑνὶ μνημείου μµέτρον 


ὑπέδειξε πρὸς δυσώπησι». 
n "Ott διὰ τὴν zAelova φιλανθρωπίαν éxAevá- 
eto. 
à. Περὶ συγγράμματος Κωνσταντίνου, ὃ πρὸς 
tóv τῶν ἁγίων σύ..1ογον ἔγραφεν. 
àv. ΄Οπως τῶν Εὐσεδίου περὶ τοῦ µνήματος τοῦ 
Σωτήρος ἐπιδείξεων ἑστὼς ἤχουσεν.. 


Εὐσέέιον ἔγραψεν. 

λε’. Κωνσταντίγου πρὲς Εὐσέδιον, τὸν τοῦ Πάσχα 
1όγον ἐἑπαιγοῦντος. 

λς'. Κωνσταντίνου πρὸς Εὐσέθιον, περὶ κατα- 
σχευῆς fi6A/or. θείω». 

Ày'. Ὅπως ai θίθ.ῖοι χατεσκευάσθησα». . 

àr'. "Όπως có l'atalov éuaópior διὰ τὸν Χριστια- 
γισμὺν ἐπο.ίσθη xal Kwrcrdvreia. zpoonqos 

ρεύθη. 

λύ’. Ὅτι ἐπὶ τῆς Φοινίκης ἐπο./σθη (ιέντις' ἐν C8 
ταῖς ἅ..Ίαις πό.1εσι» εἰξώ Ίων μὲ ἦν καθαἰρε- 
Cic, Εκχκ.]ησιῶν δὲ κατισχευα/. 

p. Ὅτι ἐν τρισὶ δεκαετηρίσι τρεῖς υἱοὺς βασι» 
Aéac ἆναγορεύσας, τὰ ἑγκαίγια τοῦ ἐν "Iepoco- 
ἀ4ύμοις µαρτυρίυυ προὔβετο. 

μα’. "Οτιδιὰ τὰ xac Αἵ]υπτον ζητήματα, σύν- 
Pid &ic Tégor ἐν τῷ μετιξὺ γεγέσθαι προσέτα- 

EY. 

μβ’. Kuvcrarcivov πρὸς τὴν ἐν Τύρῳσύνοδον. . 

IY. Ὅτι τῶν ἐγκαιγίων τῶν ἐν Ἱεροσο.]ύμοις εἷς 
τὴν ἑορτὴν, ἐκ πασῶν ἐπαρχιῶν ἦσαν ἐπίσκο- 
ποι. 

pP. Περὶ τῆς διὰ Μαριανοῦ τοῦ vocaplov δεξιώ- 
σεως αὐτῶν», xal τῷ» εἰς πτωχοὺς διαδέσεως, 
καὶ ἀν αθημάτων τῆς Ἐκκ.]ησίας. 

με’. Tov ἑἐπισχόπω» &r συγάξεσι πρεσοιιὰίαε 
ποικίΆαι, καὶ Εὐσεέίου τοῦ ταῦτα συγγράναν» 
τυς. 

µς’. "Οτι καὶ τὴν ἕκωρασιν τοῦ μαρτυρίου τοῦ 
Σωτῆρος, xal τριακο}ταετηρικὸν εἶπεν ὕστερον 
ἐπ αὐτοῦ Κωγσταντ/ίνου. 

Us". "Οτι ἡ (ιὲν ἐν Νικαίᾳ σύνοδος τῇ εἰκοσαετη- 
ρίδι ' τὰ ἐγκαίγια δὲ τὰ ἐν Ἱεροσο.ύμοις τῇ 
τριάχον ταετηρίδι Κωγσταντίνου γέγορεν. — 

μη’. "Οπωστινὸς ἅγαν ἑπαινοῦγτος οὐκ ἠγέσχετὸ 
Κωγσταντιγος. 0 

pO. Γάμοι Κωγσταντίου viov αὐτοῦ Καίσαρος. 

V. Ἰνδων πρεσθεία xal δῶρα. 

να’. Ὅπως τοῖς τρισὶν υἱοῖς Κωνσταντίνος διελὼν 
τὴν ἁρχὴν, τὰ βασιικὰ μετ εὐσεθείας δη. 

"iro. 

ve "Όπως ἁνδρωθέγτας αὐτοὺς εἰς εὐσέδειάν 
fjyayev. 

vy'.. Ὅτι djizl τὰ vcpiexorcatug ἔτη f£actiAcócae, 
xal ὑπὲρ cà ἑξήχοντα ζήσας ἔτη, σῶον elys τὸ 

pua. 

νδ. Περὶ τῶν τῇ ἅγαν αὐτοῦ cilav0puozxíq cvrxe- 
χρηµένωγν εἰς áz.Anoclac καὶ ὑτοχρίσεις. 


:νε'. "Όπως μέχρι τεἹευτιις ἐλογογράφει Κωγσταν- 


τος. 


vc'. Ὅπως ἐπὶ Πέρσας στρατεύω», συμπαρέᾶα» 


όεν ἐπισκόπους, καὶ cxmriy tlc σχήμα tác 
Ἐκκ.]ησίας. 
νὸ. Ὅπως Περσῶν πρεσέεἰας δεξἀάµεγος. àv. cn 
ζοῦ Πάσχα ἑορτῇ συγδιεγυκτέρευσε τοῖς dA- 
Ac'c. 
vir. Περὶ οἰκοδομῆς τοῦ ἐπικαλουμένου τῶν ἀπο- 


D στόὀΊων &r Κωνσταντιγουπό.ει μαρτυρίου. 


v0. "Εχφρασις ἔτι τοῦ αὐτοῦ μαρτυρίου. κ 

E. "Occ ἐν τούτῳ xal μνημείο elc cag éavto 
προσφκοδέµησεγ. 

ξα. Άγωμα.]ία σώματος ἐν Ἐ Ίενοπόλει, καὶ προσ’ 
ευγχαὶ περὶ βαατίσµατες. 

£9. Kuvccarcivov πρὸς ἐπισχόπους, περὶ etae 
δόσεως τοῦ Aovtpov παρἀκ,]ησις. 

ξγ’. Τὺ .Ἰουτρὸν «Ἰαδὼν, ὅπως ἀνύμνει τὸν θεόν, 

525 £9. Κωνσταντίνου τεευτὴ ἐν τι τς Hev- 
τηχοστῆς ἑορτῇ, (ιεσηµθρίας. 

ξε’. Στρατιωτὠν καὶ ταξιαρχῶν ὀδυρμοί. 


*» 


1147 


EUSEBII CAESARIENSIS ΟΡΡ, PARS I, — HISTORICA. 


4113 


Ec'. Μετακομιδῆ τοῦ σχήνους ἀπὸ Νικομηδείας A οα’. Σύναξις ἐν τῷ xaAcvjé£ro paptvpio τῶν ἆπο- 


ὃν Κωνσταντιγουπόει ἐν πα.λατίῳ. 

Q0. Ὅπως xal μετὰ θάνατον ὑπὸ κοµήτων xal 
Ίοιπῶν, χαθὼς καὶ ἐν τῷ Gr ἐτιμᾶτο. 

£n. "Οπως Αὐγούστους εἶναι .Ίοιπὸν τοὺς υἱοὺς 
αὐτοῦ, τὸ στρατόπεδον ἔκρινεν. 

ξ6’. Ρώμης ἐπὶ Κωγσταντίνῳ πέγθος' καὶ διὰ τῶν 
εἰκόνων τιμὴ μετὰ θάνατο». 

ο. Κατάθεσις τοῦ σκηγώματος ὑπὸ Κωγσταγτίου 
παιδὲς ér Κωνσταγτινγουπό.λει. 


στό]ων, ἐπὶ τῇ Κωνσταντίνου cedevtq. 

ο8’. Περὶ Φοίγικος ἀρνέου. 

ΟΥ’. "Όπως ἐν νομµίσμασιν ὡς εἰς οὔραν ἐν ἁγιόντα ^ 
Κωνσταντῖγον ἐνεχάρασσο». 

oU. "Οτι ὁ τιμηθεὶς ὑπ αὐτοῦ θεὸς, Σικαίως ab- 
τὸν ἀν τετίμησεγ. 

οξ’. Ὅτι τῶν προγεγομένχων Ῥωμαίων βασι.λέω: 
εὑσεδέστερος Κωνσταντῖνος. 


CAPITULA L'DRI QUARTI. 


]. Qualiter donis nc promotionibus plurimos coho- 
nestavit, 
W. lemissio quarte partis censuum. 
IU. Perequatio et relevatio censuum, 
JV. Quomodo in pecuniariis causis, iis qui causa 
ceciderant ipse de suo largiebatur. 
V. Scytharum. per. signum crucis. devictorum. sub- 
actio. 
Vl. Sarmatarum subactio, cum servi adversus do- 
mizos rebellasseut. 
VII. Variorum barbarorum legationes, et munera 
eis ab imperatore donata. 
VIII. Quod Persarum regi qui lequtos ad ipsum mi- 
serat , scripsit. in. gratiam — Christianorum [ἐς 
. agentium. . 
ΙΧ. Epistola Constantini ad Saporem, Persarum re- 
gem, sumua cum pietate Deum et. Christum con- 
fitentis. 
X. Contra simulacra, et de glorificatione Dei. 


Xl. Contra tyrannos εἰ persecutores, et de caytivi- 
trate Valeriuni. | 


ΧΙ]. Quod persecutorum ruinam viderit, quodq:e 


jam ob Christinianorum pucem lwtatur., 

Xlll. Exhortatio ut Christiunos in Perside agentes 
complectatur. 

. XIV. Quomodo. assiduis Constantini precibus pax 
data est Christianis. 

XV. Quod in. nummis εἰ imaginibus precantis ha- 
bir effingi se jussit. 

XVI. (μοι imagines suag in templis idolorum poni 
lege lata prohibuit. 

XVII. Precationes in palatio, et recilatio sacrarum 
Scripturarum. 

. XVII. Ut diem Dominicum οἱ sexiam feriam hono- 
rari praceperit., 

XIX. Quomodo etiam gentiles milites diebus. dotui- 
nicis orare docuerit. 

Xx. Forma precationis a Constantino militibus tra- 

ita, 

XXI. [n armis militum. signum dominice crucis 
exprimi jubet. 

 XNll. Studium precaudi, et cultus. festi paschalis. 

XXIII. Quomodo idolorum cultum prohibuit, mar- 
tyrum autem [festa honoravit. 

XXIV. Quod rerum externarum quasi episcopum se 
esse diail. 

XXV. De prohibitione sacrificiorum et initiationum, 
^ ^ie abolitis gladia:oribus el impuris sacerdotibus. 

ili. 

XXVI. Correctio legis adversus orbos, et legis de 
testamentis. 

XXVII. Quod. legem tulit ne Judai Christianum 
mancipium. habereut, utque. conciliorum decreta 
ralu essent, el ca'tera. 

XXVIII. Dona in. Ecclesias collata, et pecunie vir- 

.. giuibus ac pauperibus erogaia. ) 

XXIX. Lucubrationes et declamationes Constantini. 

«ΧΧΧ. Quod cuidam avaro sepulcri modum delinea- 

— til, ul ei pudorem incuteret. 

XXXI. Quod ob nimiam clementiam irrisus est. 

XXXII.. De Constantini oratione quam ad sanctorum 
ccm scripsit. 


XXXIII. Quomodo Eusebii de Serva'oris sepu!cro 
panegyricas orationes stans audierit. 

XXXIV. Quod de Pascha et de sacris codicibus ad 
Eusebium scripsit. 

XXXV. Epistola Constantini αά Eusebium, in qua 
orationem de Pascha laudat. 

XXXVI. 596 Constantini ad Eusebium epistola de 
conficiendis sacris codicibus. 

XXXVII. Quomodo cou[ecií fuerint codices. 

XXXVII. Quomodo emporium Gaze&orum, ob Chri- 
stianismum urbs facta et Constantia. cognominaia 
est. 

XXXIX. Quod in Phoenice urbs facta est. Constan- 
lina, et in. aliis urbibus idola diruta εἰ Ecclesice 
exsiructe. 

XL. Quod cum trinis decennalibus tres filios Cesares 
creavisset, dedicutionem | martyrii Hierosolymis 
celebravit. 

XLI. Quod inter hee synodum Tyri haberi. consii- 
iuit ob quasdam in. /Azgypto coniroversias. 

XLII. E,istola Constantini ad synodum Tyri con- 
gregalam. , 

XLill. Quomodo ad dedicationem Ecclesie Hieroso- 
lymorum episcopi ez omnibus provinciis convenere. 

XLIV. Quomodo per Marianum notarium excepti 
$inl, et yecunig pauperibus erogaia' ; εἰ de domariis 
Ecclesia. 

XLV. Episcoporum in conventibus sermones, εἰ ip- 
sius qui hec scripsit Eusebii. — — 

XLVI. Quod descriptionem martyrii, εἰ orationem 
de tricennalibus, coram ipso imperatore postea 
reciiatit. 

XLVII. Quod. Nicena quidem synodue vicennalibus 
Constantini ; dedicatio vero basilicae flierosoly- 
morum contigit tricennalibus. 

XLVII. (Quomodo immodicas cujusdam laudes a'gre 
tulerit. 

XLIX. Nuptig Constantii Cesaris, ejus filii. 

L. Legatio et munera ab ludis missa. 

LI. Quomodo Constantinus diviso in tres filios impe- 
ΓΙΟ, ε05 regnandi arte et pietatis officiis instituit. 

Lil. Quomodo eos virilem «tatem ingressos pietatem 

D docuerit. - 

Lil. Quod cum duobus ac triginta annis regnaverit, 
el plusquum LX annis vixeril, integra semper 
[uit valetudine. 

LIV. De iis qui eximia ejus humanitate ad avaritiam 
et pietatis simulationem abusi sunt. 

LV. Qualiter usque ad ultimum vite diem orationes 
scripsit. 

LVi. Quomodo ad bellum Persicum proficiscens 
episcopos sibi adjunait, et tentorium. in. speciem 
Ecclesi paravit, 

LVil. Quomodo susceptis Persarum legatis, festo 
Pascha die cum aliis pernoctarit. 

LVIH, De cousiruciione martyrii apostolorum Con- 
stantinopoli. 

LIX. Descriptio cjusdem martyrii, 

LX. Quod etium in eo templo sepulcrum — sibi. &di- 
ficavit. 

LXI. Imperatoris cgritudo εἰ orationes Helenopoli, 
item de ejus baptismo. 


D 


C 


4149 


DE VITA CONSTANTINI LIB. IV. 


1150 


LXI. Quibus verbis Constantinus. postulavit ab epi- A LXIX. Rome [nctus ob mortem Constantini, et ima- 


scopis, ul baptismum «sibi conferrent. 


LXI. Quosodo post baptismum Deum laudatit. 

LXIV. Constantini mors die festo Pewtecostes circa 
meridiem. 

LXV. Militum et tribunorum planctus. 


LXVI. Quomodo funus Nicomedia Constantinopolim 
deductum est in palatium.- ' 

LXVII. Quomodo etiam post mortem a comitibus el 
reliquis perinde ac vivus honoratus est. 


LXVIH. Quomodo ezercitus judicio, filii ejus Au- 
gusti sunt nuncupati. 





pines ei decreum. 

LXX. Quomodo funus Constantinopoli depositum sii 
a Constantio. 

LNXI. Missa in apostolorum martyrio celebrata ia 

. easequiis Constantini. 

LXXIl. De Planice ave. 

LXXIll. Quomodo in nummis Constantinum velut. ia 
celum ascendentem ezpresserint. 

LXNIV. Quod cum. Deum coluisset, merito eiiam a 
Deo honorutus est. 

LXXV. Quod superiores omnes imperatores pietate 
superavit. 





EYXEBIOY TOY ΠΑΜΦΙΛΟΥ 


EIZ TON BION TOY MAKAPIOY ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ TOY ΒΑΣΙΛΕΩΣ 


ΛΟΓΟΣ A. 


EUSEBII PAMPHILI 


DE VITA BEATISSIMI IMPERATORIS CONSTANTINI 


LIBER QUARTUS. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ A'. 


"ux:oc 6wpeaic καὶ zpoxozaic ἀξιωμάτων ἐτιμα 
τοὺς a.delctove. 


Τοσαῦτα πράττων βασιλεὺς ἐπ᾽ οἰκοδομῇ xa εὖ- 
δοξίᾳ τῆς Ἐκκλησίας τοῦ θεοῦ, πάντα τε πρὸς εὔφη- 
pov ἀχοὴν τῆς τοῦ Σωτῆρος διδασκαλἰας ἐχτελῶν, 
οὐδὲ τῶν ἐχτὸς κατωλιγώρει πραγμάτων’ κάν τού- 
τοις 0 ἐπαλλήλους χαὶ συνεχεῖς ὁμοῦ πᾶσι «olg χατ᾽ 
ἔθνος οἰχοῦσι, παντοίας διετέλει παρέχων εὑεργεσίας, 
ὧδε μὲν κοινην πρὸς ἅπαντας ἐνδειχνύμενος πατρι- 
xhv χδεµονίαν, ὧδε δὲ τῶν αὐτῷ γνωριζοµένων Éxa- 
στον διαφόροις τιμῶν ἀξιώμασι, πάντα τε τοῖς πᾶσι 
Μεγαλοφύχω διανοἰᾷ δωροῦµενος' οὐδ' fjv σχοποῦ 
ὃ αμαρτεῖν, παρὰ βασιλέως χάριν αἰτοῦντα, οὐδὲ τι 
ἑλπίσας ἀγαθοῦ τυχεῖν, τοῦ προσδοχηθέντος ἡστόχη- 
σεν. ᾽Αλλ’ οἱ μὲν χρημάτων, οἱ δὲ κτημάτων περι- 
ουσίας ἐτύγχανον, ἄλλοι ὑπαρχικῶν ἁἀξιωμάτων (20), 


D 


527 CAPUT I. 


Qualiter donis ac promotionibus p.urimos 
cohonestatit., 


Tot tantasque res ad amplificationem et gloriam 
Ecclesi; Dei imperator cum ageret, cunctaque eo 


consilio administraret ut Servatoris nostri doctrina 


summis omnium laudibus exeiperetur, civilia inle- 
rim negotia haudquaquam neglexit. Verum hac 


' quoque in parle omnium provinciarum incolas va- 


C 


(20) Vulg. ὑπατικῶν ἀξιωμάτων. Scrihbend. procul 


dubio ἐπαρχικῶν ἀξιωμάτων ex libris Christophor- 
soni ac Sav. vel certe ὑπαρχιχῶν, ut legitur in Fuk. 
ac Turneb. ἔπαρχοι vel ὕπαρχοι sunt prafecti pr:e- 
torio. Et Ἔπαρχοι quidem dicuntur, eo quod cxteris 
rectoribus ae judieibus' antecellant ; ὕπαρχοι vero 
appellantur ex eo quod sub principis ditione con- 
stituü €eteris prissint, ltaque parum refert, &z3o- 
[ους dixeris an ὑπάρχους. Vulgata autem lectio 
ὑπατιχῶν lie nullo modo ferri potest. Cum. enim 
infra de consulari et senatoria dignitate dicat . su- 
perSuum esset de consulatu mentionem hic facere, 
Nec dici potest consulares infra intelligi qui pro- 
viucias regebant, Nam primo emendandum esset τῶν 


viis et continuis beneficiis aflicere nu6quam desti- 
Hit: nunc quidem publice erga omnes paternam 
quamdam exhibens sollicitudigem : nunc privatim 
singulcs ex familiaribus suis, variis ornans digni- 
tatibus, et prolixa animi magnitudine omnia omni- 
Lus largiens. Nec eveniebat unquam, ut a scopo 
aberraret qui ab imperatore beneficium — peteliat : 
nec ullus qui bonum aliquod ab co speravisset, spe 


ὑπατιχῶν, que, vox paulo ante legitar. Deinde 
tYspóvov nomine consulares etiam. comprehendun- 
tir, adeo ut necesse non sit consulares seorsum re- 
censere. Denique cum omnes hic enumerentur di- 
puitales, non est verisimile priefectos  prietorio 
omissos fuisse, quorum numerum auxit. Constanti- 
nus, ut testatur.Zosimus, Erant autein praxfecti pr:e- 
torio tunc quidem temporis clarissimi tantum, ut 
docet epistola. Constantini quam retulit, Eusebius 
supra; ubi vide qu: notavi. Sed et sub Constantio 
principe, clarissimi duntaxat vocabantur prefect 


 pratorio, ut docet Protestatio plebis Alexanaritzeg 


quam refert Athanasius ad calcem epistole sua ad 


 solitarios, &vevzyxely πάντα ἐπὶ τὴ» εὐσέδειαν τοῦ 


ΕΙΝ! 


ΕυύΘΕΠΙ CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


4151 


SU' (rustratus discessit. Quippe alii pecunias, alii A οἱ δὲ συγχλήτου τιμῆς, οἱ δὲ τῶν ὑπάτων, Ἁλείους δ᾽ 


rtdiía impetrabant. Alii consulari, alii senatoria 
dignltate ornabantur. Nonnulli consulares, plures 
presides desiguabantur. Cosites vero, alii primi 
c rdinis flebant, alii secundi, alii tertii. Porro per- 
fectissimatu, et aliis plurimis ejusmodi dignitatum 


ἡγεμόνες ἐχρημάτιζον. Κομήτων δ οἱ μὲν πρώτου 
τάγματος (21) ἠξιοῦντο, οἱ δὲ δευτέρου, οἱ δὲ τρίτου 

διασηµοτάτων δ' ὡσαύτως xai ἑτέοων πλείστων 
ἀξιωμάτων μυρίοι ἄλλοι μετεῖχον' εἰς γὰρ τὸ πλείο 
vac τιμᾷν, διαφόρους ἐπενόει βασιλεὺς adag. 


titulis, innumerabiles alii donabantur. Namque imperator quo plures honore afficeret, varias diguitates 


excogitaverat. 
CAPUT Π, 
Riemissio quar(o partis censuum. 

Quantopere vero studuerit, ut uhiverso hominum 
generi hilarem ae tranquillam. vitam prast. et, 
vel ex lioc uno exemplo perspici potest, quod ad 
vitam hominum inprimis utile, et generaliter ad 
emnes propagatum, etiamnum 598 communi om- 
nium sermone celebratur. Ex anuuis tributis quie 
terr: nomine conferebantur, quartam. detraheus 
partem, agroram po:sessoribus donavit * adeo ut 
$i liujus annuz detractionis rationem inieris; quarto 
quoque anno fructuum domini a prostatione tri- 
butaria immunes essent. Quod quidem lege sanci- 
tum, et in futurum tempus confirmatum, non prz- 
sentibus modo, verum ctiam liberis posterisque 
eorum, perpetuam nullaque oblivione delendam 
Iuper3torís beneficentiam pr:estitiL. 

CAPUT Ilf. 
Perequatio ac relevatio censuum. 

Jam vero cum nonnulli terrze. descriptiones et 
jugationes a. superioribus principibus factas repre- 
lenderent, agrosijue suos nimium oppressos esso 
quererentur, hic etiam princeps justitie legibus 
ohtemperans, perzequatores mittebat, qui a suppli- 

. eantibus damnum depellerent. 


CAPUT IV. 


Quomodo in pecuniariis causis, iis qui causa cecide- 
rant, ipse de suo laryjiebatur. 


Quinetiam quoties inter. duos litigantes seuten- 
' síam pronuutiaverat ; ne forte is qui causa cecide- 


Αὐγοῦύστονυ, καὶ τὴν ἐξουσίαν τῶν λαμπροτάτων ἑπάρ- 
ων. . 

(21) Κομήτων δ' οἱ μὲν πρώτου τἆγματος. De 
comitibus ordinis primi, itemque ordinis secundi ac 
tertii passim mentio fit in vetustis inscriptionibus, 

' et in codice. Horum alii. erant intra palatium; alii 
iu consistorio , qui postea comiles consistoriani 
dicti sunt: alii erant comites domestici. Vetus in- 
scriptio in Thesauro Gruteri, pag. 406 : 

FL. EUGENIO V. C. EXPRAFECTO PRAET. 

COX:SULI ORDINARIO. DESIGNATO 

MAGISTRO OFFICIORUM. OMNIUM. 

ουΧ!ΤΙ DOME^TICO ORDINIS. PRIMI, etc. 
Tw iisdem comitibus domesticis exstat. alia. vetns 
luscriptio in xdibus Darberinis, qux hic tueretur ad- 

'ecribi, 

M. NUMMIO. ALDINO. V. C. 

QUJESTORI CANDIDATO, PILETORI. URB. 
COMITI. DOMESTICO. ORDINIS. PRIMI. 
ET CONSVLI. ORDINARIO. |TERVM. 
NVMMIVS, SECVNDVS. KiVs 

ο Hic Nummius Albinus consult iterum ο prmfectus 
urbi fuit temporibus Gallieni, ut constat ex. Fustis, 
et ex. veterc libro De prefeciis urbi. Unde colligitur, 
hauc comitivam dignit?tem ordin:s primi 3e secundi, 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ P. 

Συγχωρήσεις τοῦ τετάρτου µέρους τῶν χκήγσων. 

Πῶς δὲ xa τὸ xotwby τῶν ἀνθρώπων εὐθυμεῖσθαι 
παρεσχεύαζε, σχοπήσειεν ἄν Όις ἐς ἑνὸς βιωφελοὺς 
χαὶ διὰ πάντων ἑλθόντος, εἰσέτι νῦν γνωριξομένου 
παραδείγµατος. Τῶν xav' ἔτος εἰσφορῶν τῶν ὑπὲρ 
τῆς χώρας συντελουµένων, τὴν τετάρτην ἀφελὼν 
μοῖραν, τοῖς τῶν ἀγρῶν δεσπόταις ἑδωρεῖτο ταύτην. 
ὡς τῷ λαγικομένῳ τὴν χατ' ἔτος ἀφαίρεσιν, διὰ τετ- 
τάρων συµθαίνειν ἐνιαυτῶν ἀνεισφόρους γίγνεσθαι 
τοὺς τῶν χαρπῶν οἰκήτορας (22). *0 δη νόµῳ χυρω- 
θὲν, χρατῃσάν τε xaY εἰς τὸν μετέπειτα χρόνον, οὗ 
τοῖς παροῦσι µόνον, ἀλλὰ xai παισὶν αὐτῶν, διαδό- 
χοις τε τοῖς τούτων, ἄληστον καὶ διαιωνίζουσαν παρ- 
εἶχε τὴν βασιλέως χάριν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ D. 
Ἐξισώσεις τῶν βεδαρηµένων κήνσων. 
Ἐτεὶ δ᾽ ἕτεροι τὰς τῶν πρότερον χρατούντων τῆς 


G γῆς καταµετρήσεις χατεµμέμφοντο, βεθαρΏσαθαι αὖ- 


τῶν τὴν χώραν καταιτιώµενοι, πάλιν χάνταῦθα θεσμῷ 
διχαιοσύνης ἄνδρας ἐξισωτὰς (93) χατέπεµπε, τοὺς 
τὸ ἀζήμιον τοῖς δεηθεῖσι παρέξοντας. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A', 


"Dci τοῖς ἓν χρηματικαῖς δίχαις ἠττηθεῖσο, αὐτὸς 
ἐξ οἰχείων ἐχαρίζετο. 


"Allotg διχάσας βασιλεὺς, ὡς ἂν μὴ τὸ ληφθὲν 
παρ αὑτῷ µέρος ἧττον ἁπαλλάττοιτο χαΐίρων τοῦ 


non a Constantino. primum institutam fuisse, nt 
eensuit Cujacius in. notis ad codicem Justiniani ; sed 
diti ante Constantini tempora. usirpatam. 

(23) Τοὺς τῶν καρπῶν οἰχήτορας. Tec locutio 
ferri non potest. Mihi videntur trausposita hic. esse 
vocabula, et hic quidem legeudum esse : τοὺς τῶν 
ἀγρῶν olxttopag" Supra vero scribendum, τοῖς τῶν 
χαρπῶν δεσπόταις, Turnebus ad. oram libri sui pro 
οἰχήτορας ewendal χτήτορας. Vel cerle scribendum 
esse ait τῶν χωρῶν οἰχήτορας. 

(25) ᾿Εξισωτάς. Has Latini vocant perequatores, 
de quibus mentio fit in lib. xiv codicis Theodo- 
siani , titulo De censitoribus, permrquatoribus οἱ 
iuspectoribus. Fere autem ex senatu ad id. munus 
eligebantur a. principe, qui in provinciis qua se 
tributorum mole oppressas esse querebautur, ceusum 
periequarent. Vetus. iuscriptiu. apud Gruteruw 
pag. 361: 

L. ARADPIO VAL. PROCVLO V, C. 
PRAETOR! TYTELARI 
LEGATO ΡΑΟ PRAETORE PROV. NYMIDLE 
PERAQVATORI sENSVS PROY. GALLECLA. 
Kxstat etiam oratio nona Gregorii Naz. ad Julianum 
per.equatorem, εἰς ἐξισωτὴν Ἰουλιανόν. 


4105 


DE VITÀ CONSTANTINI LIB. 1Y. 


43194 


νενιχηχότος, ἐδωρεῖτο (24) ἐξ οἰχείων τοῖς νενιχηµέ- A ràát, tristior ceo secundum quem [is dicta erat abs- 


vote, ἄρτι μὲν xvf uasa, ἄρτι δὲ χρήματα, τοῦ xpa- 
τήσαντος δίχτν ἑςίσου αΐρειν τὸν ἠττηθέντα παρα- 
σχευάζων, ὡς ἂν τῆς αὑτοῦ θέας ἀξιωθέντα” μὴ γὰρ 
ἐξεῖναι ἄλλως τοσούτῳ βασιλεῖ παραστάντα, κχαττφῇῃ 
τινα xal λυπηρὸν ἁπαλλάττεσθαι. Οὕτω δ' οὖν ἄμφω 
φαιδροῖς χαὶ μειδιῶσι προσώποις ἀνέλνον τῆς δίχης, 
θαῦμα 0 ἐχράτει τοὺς πάντας τῆς βασιλέως µεγαλο- 
νοίας. 

ἀεμιὶ vultu ex judicio redibat : et imperatoris 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ε... 


Σχυθῶκ ὑποταγὴ διὰ τοῦ σηµείου τοῦ Eurnpec 
ἡμῶν γικηθέντωγ. 


TL 6f; µε χρὴ λόγου (25) πάρεργον ποιείσθαι, ὡς 
«à βάρθαρα φῦλα τῇ Ῥωμαίων χαθυπέταττεν ἀρχῇ, 
ὡς τὰ Σχυθῶν καὶ Σαυροματῶν (20) γένη μὴ πρότε- 
pov δουλεύειν µεµαθηχότα, πρῶτος αὐτὸς ὑπὸ ζυγὸν 
frate, δεσπότας ἡγεῖσθαι Ῥωμαίους, καὶ μὴ θέλον- 
τας ἐπαναγχάσας. Σχύθαις μὲν γὰρ καὶ δασμοὺς dl 
πρόσθεν ἑτέλουν ἄρχοντες (31), Ῥωμαῖοί τε βαρθάροις 
ἐδούλευον, εἰσφοραῖς ἑτησίοις. Οὐχ ἣν & ἂν (28) οὗτος 
βασιλεζ φορητὸς ὁ λόγος, οὐδὲ τῷ νιχητῇ καλὸν Evo- 
µίκετα, τὰ ἴσα τοῖς ἔμπροσθεν προσφέρειν' τῷ δ' 
αὐτοῦ ἐπιθαῤῥῶν Σωτῆρι, «b νιχητιχὸν τράπαιον καὶ 
τἍότοις ἑπανατείνας, ἓν ὁλίγῳ χαιρῷ πάντας παρεστή- 
σατο, ἄρτι μὲν τοὺς ἀφηνιῶντας στρατιωτιχῇ σω- 
φρονίσας yep, ἄρτι δὲ λογιχαῖς πρεσθείαις τοὺς λοι- 
ποὺς ἡμερώσας, é$ ἀνόμου τε xal θηριώδους βίου 
ἐπὶ τὸ λογιχὸν xai νόµεµον µεθαρμοσάµενος. Οὕτω 
& οὖν Σχύθαι Ῥωμαίοις ἔγνωσάν ποτε δουλεύειν, 


KEPAAAION G*. 


cederet, ex propriis bonis donabat victis, interdum 
praedia, nonnunquam pecunias: bae ratione eflí- 
ciens, ut victus non minus quam is qui causam 
ohtinuerat, letus domum rediret, uipote qui it 
conspectum principis venire meruisset. Neque 
enim fas esse existimabat, ut qui coram tanto 
principe stetisset, mastus unquam ac tristis rece- 
deret. Proinde uterque litigantium lxto ae reuie 


animi magnitudo cunctis admirationi erat. 


Σαυρομᾶτων ὑποταγὴ, προφάσει τῆς τῶν δού.Ίων 


ἑπαγαστάσεως. 

'Σανρομάτας 0' αὐτὸς ὁ θεὸς ὑπὺ τοῖς Κωνσταντί- 
νου ποσὶν ἤλαυνεν, ὧδέ πη τοὺς ἄνδρας βαρθαριχῷ 
Φρονήματι γαυρουµένους χειρωσάμενος. Σχυθῶν γὰρ 
αὐταῖς ἑπαναστάντων, τοὺς οἰχέτας ὤπλιζον οἱ δεσπό- 
ται, πρὸς ἄμνυναν τῶν πολεμίων ἐπεὶ δ᾽ ἐχράτουν οἱ 
δούλοι, xarà τῶν δεσποτῶν ἔραντο τὰς ἀππίδας. 


(24) Vulg. ἑδωρεῖτο »εγιχηκότος. Transposita 
hic esse vocabula neimo non videt, quod frequenter 
9dimissum est in his. libris. Scribe igitur meo  peri- 
€ulo, ὡς ἂν μὴ τὸ ληφθὲν παρ) αὐτῷ µέρος ἧττον 
ἁπαλλάττοιτο χαίρων τοῦ νενεχηχύτος, ἑξωρεῖτο, ete. 


]n codice Εικ. desunt hiec. verba, τοῦ νενιχηχό-΄ 


sog. Turnebus vero ac Savilius ea. collocant post 
voceur ἁπαλλάττοιτο. Idem 
sui notavit forte scribendum esse χαῖρον, sublata 
jistinctiene post. vocem ἁπαλλάττοιτο. Quod cuim 
leyissem , magnopere gavisus sum conjectuPam 
Bieaim doctissimi viri judicio confirmari. Sed quod 
Ibidem addit Savilius. Christophorsonum ita legisso 
videri, iu lioc cerie ei non assentior. Christophor- 
sonus enim legit χαίρων et vertit libenter. Ceterum 
Turnebus hic emendat τὸ λειφθέν, quod. placet. 

(25) Vulg. εἰ δεῖ μέχρι Aóyov.. Non dubito quin 
&cribenduu sit, τί δή µε χρὴ λόγου πάρεργον ποιεῖ- 
σθαι. Qua emendatione nihil certius. Certe in sche- 
dis ltegiis legitar τί δὲ µέχρι. Savilins ad oram li- 
bri sui emendat «(. δεῖ µε τὰ mápepya λόγου ποιεῖ- 


D 


Savilius ad oram | libri . 


CAPUT V. 
Scytharum per signum. crucis devictorum subactio. 


Quid hic necesse est quasi obiter commemorare, 
quomodo ille barbaras gentes sub imperii Rom. di- 
Uonem redegiL ::qualiter indomitas antehac, nec 
ulli unquam parere suetas Scytharum Sarmatarum- 
que nationes, primus stib jugum misit, ac per ving 
eo adegit, ut vel inviti dominos agnoscerent Roma- 
nos. 529 Scythis quidem superiores etiam impe- 
ratores tributa pendebant, οἱ barbaris [tomant 
reipsa serviebant, annuam solventes pecuniam. Ves 
rum imperator lianc indignita!em ferre non potui; 
nec victori principi decorum esse existimavit ea- 
dem pendere quz priores principes pependissent. 
Itaque, Servatoris sui auxilio fretus, triumphali si- 
gno ac tropro in eos etiam illato, brevi cunctos 
subegit, ac resistentes quidem e! contumaces. ar-. 
mis doinuit : reliquos prudentibus legationibus ni- 
tigans, a ferina legumque experte vita ad humanam: 
civilemque traduxit. Hoc modo Scyiie Romar!s 
tandem parere didicerunt. 

CAPUT VI. 


Sarmate subacti, cum servi adversus dominos 
rebellassent., 


ΑΙ Sarmatas Deus ipse Constantini pedibus sub- 
stravit, et homines barbarico fastu intumescentes 
hoc subegit. modo. Nam cum Scytha bellum eig 
intulissent, Sarmatz servos &uos ut hostibus resis- . 
terent, armaverant, Servi parta de hostibus victo- . 
ria, arma in dominos vertere cacperunt, cunctos -- 


σθαι. In codd. Fuk. ae Turncbi hic locus ita legitur : 
Ti δὲ δεῖ µέχρι λόγου τὰ πάρεργα ποιεῖσθαι. 

(20) Τὰ Σχυθῶν xal Σαυροματῶν. Pro Scythis 
Goilios dicit Socrates in lib. 1, cap. 18; et Sozowe- | 
nue in lib. 1, cap. 8. Gerte Greci. scriptores Exu- ΄ 
θάς vocare solent, quos Latini Gothos. lta Libanius, 
Thiemistius, Eunapius, aliique complures. Porro 
Gothi victi sunt ab exercita Romano in terris Sar- 
iiatarum die xit Kalendas Maii, Pacatiano et llila- 


.Tiano coss, ut scribitur in. Fastis. ldatii, id cst, 


anno Christi 532, 

(27) Δασμοὺς ol zpócOsv ἑτέλουν ἄρχοντεςν . 
Idem tradit Socrates in loco supra citato. Sane 
Jordaues in libro De rebus Geticis, agens de Phi- . 
lippe imp., ait Romanos Gothis tributum quotauuis 
sulvis«e. Sed et Petrus. Patricius in excerptis legas 
tionum idem testatur de Tullo Menophilo, ubi de 
Carpis scrihit. ' 

(28) Οὐκ ἦν δ' dv. Lego Οὐχ fj» 5 &p' οὗ- 
τος, εἰσ., ex «ο. Fuk , Turuebi et schedis -le- 
gii». 


1155 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP, PARS I. — HISTORICA. 


1156 


419 patriis sedibus expulerunt. Hi vero nullum A πάντας «' fàauvov τῆς οἰκείας (29). Οἱ δὲ λιμένα 


alium salutis portum quam Constantinum repererc. 
Qui servare homines assuetus, universos intra fines 
imperii Romani recepit. Et eos quidem qui idonei 
essent, militaribus copiis adscripsit : reliquis ad 
necessaria vit: subsidia agros coleudos assignavit, 
adeo ut feliciter sibi cessisse calamitatem stam 
ipsi faterentur; quippe qui barbaricam feritatem 
Romana libertate mutassent. llac ratione Deus plu- 
rimas barbarorum gentes ejus adjunxit imperio. 
CAPUT VII. 
Variorum barbarorum legationes, et munera eis ab 
imperatore donata. 

Quippe ex onmníbus locis legati continue ad eum 
accedebant , quzecumque apud. ipsos pretiosissima 
liabentur, dona ei oflerentes ; adeo ut nos ipsi pro 
(oribus palatii, varias formas atque habitus batba- 
rorum ordine stantium aliquando conspexerimus : 
quorum 6ἱ vestitus el ornatus dispar erat : coma 
item et barba longe dissimilis : torvus aspectus et 
barbarus, ac terrorem iucutiens; corporum enor- 
mis proceritas : et aliorum 530 quidem rubicundi 
vultus ; aliorum vero nive ipsa candidiores, non- 
nullis media quz:edam coloris inerat temperatura. 
Quippe Blemwyes et Indi. atque ZEthiopes, qui, ut 
ait Homerus, bifariam divisi in extimo terrarum 
degunt, inter illos quos dixi barbaros conspicjeban- 
tur. Horum singuli, quemadmodum in tabulis vulgo 
pingi videmus seorsum quisque ea ad imperatoretn 
afferebant, qux apud ipsos in pretio sunt. Alii co- 


ronas aureas; alii diademata gemmis conserta : € 


alii pueros flava e:xsarie conspicuos; quidam bar- 


baricas vestes auro et floribus intextas : hi equos, 


illi clypeos et liastas longas, et sagittas, et arcus. 
Atque his donis significabant, obsequium ac.socie- 
tatem arinorum offerre se imperatori, si yellet. Ille 
vero a singulis oblata accipiens ac seponens, tot 
tantaque eis vicissim donabat, ut momento tempo- 
ris ditissimos redderet eos qui dona attulissent, Sed 
ei ex eorum numero nobilissimos quosque Romanis 
dignitatibus ornabat; adeo ul plerique illorum, 


σωτηρίας οὐχ ἄλλον f| µόνον Κωνσταντῖνον eopavzo* ó 
ὃ οἷα σώζειν εἰδὼς, τούτους πάντας ὑπὸ τῇ Ῥωμαίω» 
εἰσεδέχετο yup, ἓν οἰχείοις τε χατέλεγε στρατοῖς τοὺς 
ἐπιτηδείους, τοῖς δ᾽ ἄλλρις τῶν πρὸς τὴν ζωῆν 
ἀναγχαίων εἵνεχα, χώρας εἰς γεωργίαν διένεμεν’ ὡς 
ἐπὶ καλῷ thy συμφορὰν αὐτοῖς ὁμολογεῖν γεγενῆσθαι, 
᾿Ρωμαϊκῆς ἐλευθερίας ἀντὶ βαρθάρου θηριωδίας 
ἀπολαύουσιν. Οὕτω δῆ θεὸς αὐτῷ παντοῖα quia βαρ» 
θάρων ὑπέταττεν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 7’. 

Βαρξάρων διαφόρων πρεσθείαι, xal δωρεαὶ παρ 

αὐτοῦ. | 
Συνεχεῖς γοῦν ἁπανταχόθεν οἱ διαπρεσθενόµενοι, 
δῶρα τὰ παρ᾽ αὐτοῖς πολυτελῆ διεχόµεζον, ὡς χαὶ 


e 


B αὐτούς ποτε παρατυχόντας πρὸ τῆς αὐλείου (50) «tov 


βασιλείων πυλῶν, στοιχηδὸν ἓν τάξει περίθλεπτα 
σχήµατα βαρθάρων ἑστῶτα θεάσασθαι ' οἷς ἔξαλλος 
μὲν ἡ στολή, διαλλάττων ὃ ὁ τῶν σχημάτων τρόπος» 
χόµη τε xai χεφαλῆς xai γενείου πάμπολυ διεστώσα, 
βλοσσυρά 0" ἡ προσώπων ῥάρθαρος xaX καταπληκτική 
τις ὄψις, σωμάτων 0 ἡλιχίας ὑτερθάλλοντα μεγέθη 
xaX οἷς μὲν ἐρυθραίνετο τὰ πρόσωπα, οἷς δὲ λευχότερα 
χιόνος ἣν,' οἷς δὲ [μέσης] χράσεως᾽ ἐπεὶ xat Βλεμ- 
μύων γένη, Ἰνδῶν τε χαὶ Αἰθιόπων, οἳ διχθὰ δεδαία- 
ται ἔσχατοι ἀνδρῶν, τῇ τῶν εἰρημένων ἐθεωρεῖτα 
ἱστορίᾳ. Ἐν μέρει δὲ τούτων ἕχαστοι, ὥσπερ ἐν mi- 
ναχος Υραφῆ (61), τὰ παρ᾽ αὐτοῖς τίµια βασιλεῖ προσ». 
εχόµιζον" οἱ μὲν στεφάνους χρυσοῦς, οἱ δ Ex λίθων 
διαδήµατα τιµίων, ἄλλοι ξανθοχόμους, οἱ δὲ χρυσῷ 
xai ἄνθεσι χαθυφασµένας (33) βαρθαρικὰς στολάς, 
οἱ 6' ἵππους, οἱ δ ἀσπίδας, xal δόρατα μαχρὰ, xol 
βέλη. xai τόξα, τὴν διὰ τούτω» ὑπηρεσίαν τε xal 
συμμαγίαν βουλομένῳ Φασιλεῖ παρέχειν ἑνδειχνύμε: 
vot. "A δὴ παρὰ τῶν χοµιζόντων ὑποδεγόμενος καὶ 
ἐντάττων, ἀντεδίδου τοσαντα βασιλεὺς, ὡς ὑφ' ἕνα 
καιρὸν πλουσιωτάτους ἀποφῆναι τοὺς χοµιζοµένους, 
ἑτίμα δὲ καὶ "Popaixol; ἀξιώμασι (33) τοὺς iv a» 
τοῖς δ.αφανεστέρους, ὥστ) ἤδη πλείους τὴν ἐνταῦθα 
στέργειν δ.ατριθὺν, ἑπανόδου τῆς εἰς τὰ οἰχεῖα Af OT v 
πεποιγµένους. 


obliti reditus in patriam, hic apud nos mauere maluerint. 


(29) Vulg. πάνταςτ ἤ.Ίαυγον τῆς οἰχίας. Scrib. 
ex codice Ειικ. τῆς οἰχείας. Porro liaec Sarmataruin 
adversus dominos conspiratio contigit anno Christi 
$54. In Fastis quos Idatianos nuncupavit Jacobus 
Sirmondus, ita scriptum habetur : « Optato εἰ PPau- 
lino. His coss. Sarmatz servi universa gens dominos 
suos in ltomaniai expulerunt, » Consentit. etiain 
Hieronymus in Chronico, qui servos illos Sarmatas 
litigantes appeltfat.. Nec aliter Amm. Marcelliuus. 
Vide excerpta de Gestis Constantini. 

(90) Vulg. πρὸ τῆς αὐ.ίου. Scribendum est 
' auAc(ou, ut scribitur in codice Ευ]. οἱ sche.lis He- 
giis. Sic Graci vocabant januam domus qua intran- 
Ubus prima occurrit : eamque limitein esse duce- 
baut, quein transgrezii indecorum matronis hliabeba- 
tur. Philo in libro De specialibus legibus, θηλείαις 
δὲ οἰχουρία xai ἔνδον μονη, παρθένοις μὲν εἴσω χλι- 
σιάδων, τὴν μεσαύλιον ὅρον πεποιηµέναις, τελείαις 
*eGt ἤδη γυναιδι τὴν αὔλιον. Alludit. procul. dubio 
Ῥιίυ ad versus Menandri, quos refert. Stobaeus, 
cap. 163 : 


Τοὺς τῆς γαμετῆς ὄρους ὑπερδαίνεις, rvval, 
Διὰ τὴν αὑὐ.λάν' πέρας γὰρ αὔ.ιειος θύρα. 


D Ἑωευθέρᾳ γυγαικὶ γεγόμιστ οἰκίας, 


Τὸ δὲ ἑἐπιδιώχειν, elc τε τὴν ὁδὺν τρέχει 

"Ecc .Ίοιδορουμέ»Ἡ», χυγός ἐστ᾽ Épyov, 'Ροδή. 
Eosdem Menandri versus tacite designat Harpocra- 
tio in voce Αὔ.ειος. 

(31) Ὥσπερ ἐν πίναχος Tpagm. Supervacua 
videntur hiec verba, nisi forte Eusebius ita rem 
ipsam clarius. exprimere voluit, iu. gratiam eorum 
equi id praesentes non viderant, Solebant euin 
imperatorum imagines ita pingi, υἱ legati bar- 
barorum eis tnunera offerrent, aut provinciae αυ. 
rum tribuerent, ut videre est in Notiia imperii 
Romani. 

(92) "Αγύεσι xa0vzacyuérac. Barbaricum genus 
lexiurz?. intelligit, cujusmodi est. illud apud Vivgi- 
lium io libro primo A ueidos, vers. 050 : 

E1 circumtezium croceo velamen acaniio. 

(55) Ἐτίμα δὲ καὶ 'Popaixoic ἀξιώμασι. ldem 

scribil ΑΙ. M iecellinus iu lib. xxi, pag. 190 εἰ 195. . 


4131 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ H'. 


*Qti xal πρεσδευσαµένῳ τῶν Περσῶν βασι1εῖ, 
περὶ τῶν éxbi. Χριστιανὼν Éypasjrev. 


Ἐπειδὴ δὲ καὶ ὁ Περσῶν βασιλεὺς Κωνσταντίνφ 


γνωρίζεσθαι διὰ πρεσθείἰας (54) ἠξίου, δῶρά τε xav 


οὗτος σπονδῶν φιλιχῶν διεπέµπετο αύμθολα, ἔπραττς 
δ τὰς cuvÜfxag χἀπὶ τούτῳ βασιλεὺς, ὑπερθολῇ 
ᾠιλοτίμῳ τὸν τῆς tips προαρξάµενον νικῶν ταῖς 
ἀντιδόσεσι. Πνθόμενος yé τοι παρὰ τῷ Περσῶν γένει 
πληθύειν τὰς τοῦ θεοῦ Ἐκκλησίας, λαούς τε puptáv- 
δρους ταῖς Χριστοῦ ποίµναις ἐναγελάζεσθαι, χαίρων 
ἐπὶ τῇ τούτων ἀχοῇ. οἷά τις χοινὸς τῶν ἁπανταχοῦ 
κτδεμὼν, πάλιν χἀνταῦθα τὴν ὑπὲρ τῶν ἁπάντων 
εἰσῆγε πρόνοιαν, 


ΚΕΦΛΑΛΑΙΟΝ 8'. 


Γωνστανγτίγου Λὐγούστου zpóc Σαπώρη» τὸν βα- 
σιΊέα Περσῶν, ἐμο-ογοῦντα εἰς 880v καὶ Ἆρι- 
στὸν εὐσεδέστατα. 


Ἄντίγραφον πρὸς τὸν βασιλέα Περσῶν. 

«Τὴν θείαν πίστιν φυλάσσων, τοῦ τῆς ἀληθείας φω- 
τὸς µεταλαγχάνω, τῷ τῆς ἀληθείας φωτὶ ὁδηγού μενος, 
aT θείαν πίστιν ἐπιγινώσχω' τοιγάρτοι τούτοις ὡς 
τὰ πράγµατα βεθαιοῖ τὴν ἁγιωτάτην θρησκείαν 
γνωρίζω, διδάσκαλον τῆς ἐπιγνώσεως τοῦ ἁγίου θεοῦ 
ταύτην τὴν λατρείαν ἔχειν ὁμολογῶ τούτου τοῦ 
Θεοῦ τὴν δύναμιν ἔχων σύμμαχον, Ex τῶν περάτων 
τοῦ Ὠκεανοῦ ἀρξάμενος, πᾶσαν ἐφεξῆς τὴν οἰχουμέ- 
vr» ῥεθαίοις σωτηρἰοις ἐλπίσι (35) διήγειρα, ὡς 
ἅπαντα ὅσα ὑπὸ τοσούτοις τυράννοις δεδουλωµένα, 
ταῖς χαθημεριναῖς συμφοραῖς ἑνδόντα, ἐξίτηλα Eye- 
γόνει (00) [ταῦτα τὴ» ἐπὶ τὸ κρεῖττον 0v ἐμοῦ βελ- 
τίωσιν δἐξασθαι]. Τοῦτον τὸν θεὸν ἀθανάτῳ μνημη 
τιμᾷν ὁμολογῶ, τοῦτον ἀκραιφνεῖ xal χαθαρᾷ δια- 
νοία ἐν τοῖς ἀνωτάτω τυγχάνειν ὑπεραυγάζομα.. 


DE VITA CONSTANTINI LIB. IV. 


11$ 
CAPUT VIII. ' 


Quod Persarum regi qui legatos ad ipsum miserat, 
scripsit in gratiam Christianorum illic agentium. | 


Jam vero cum rex etiam Persarum per legatos 
notitiam ambiret Constantini, donaque zd cus mi- 
sissel, pacis el amicitie signa; id ogens scilicet ut 
cum illo foedus iniret ; hic. etiam imperator excel- 


enti. quadam animi uteus magnitudine, eum. qui 


prior bonore ipsum affecerat, munerum magniliceu- 
tia longe superavit. Cumque apud Persas crebras 
esse Ecclesias Dei accepisset, et numerosam popu- 
lorum multitudinem intra Christi evilia congregari ; 
hoc nuntio magnopere delectatus, utpote cominunia 
quidam oinnium ubique agentium lominum tutor 
el curator, ad illa etiam loca providentiam suam pro 
cunctorum commodis laborantem extendit. 
) CAPUT iX. 


Eyistola Constantini ad Saporem. Persarum regnm, 
summa cua pietate Deum et Christum con[i.enus. 


Εχει plum epistole ad regem Pe:sarum. 

« Ego quidem divinam custodiens fidem, lucis ve- 
ritetis particeps tio; et veritatis fidem prieviam se- 
quens, ad S31 divinz fidei notitiam | pervenio. 
lac ratione sanctissimam, ut res ipse. confirmant, 
religionem »guosco ; cujus cultum mihi magistrum 
esse profiteor ad sauctissimi Numinis notitiam hau- 
rieudam. llujus ergo Dci auxilio fultus, ab ultimis 
usque Oceani progressus finibus, universum orbem 
lerrarum ad firmam speui salutis erexi. Adeo ut pro- 
vinci? omnes, quae tot. tyrannorum. dominatione 
eppress:e, et continuis attrite calamitatibus prope- 
modum defecerant, reipublicz:e vindicem tandem 
nacte, velut quibusdam medicinae fomentis restitutae 
sint. Hunc ego Deum praedico : cujus vexil'um Deo 
dicatus exercitus meus, humeris gestat, οἱ que 


aquitalis ratio postulat fertur; et ob. lixe ipsa illico celeberrimas victorias refert pro mercede, Hunc 


Deum sempiterna memoria coli a me profiteor : huuc in altissima sede positum 


mente contemplor. 
KEO9AAAIONT. 
"Ort κατὰ εἰδώ ων, xal περὶ θεοῦ δοξολογίας. 
€ Τοῦτον ἑπικαλοῦμαι γόνυ Χλίνας, φεύγων μὲν πᾶν 
αἴμα βδελυκτὸν, καὶ ὀσμὰς ἀηδεῖς καὶ ἀποτροπαίους, 
πᾶσαν δὲ γεώδη λαμπτδόνα (51) ἐχχλίνων, οἷς ἅπα- 


«Qui nuper, ut. primum augendi ὑατραρίος vi- 
litatis: auctorem. junnoderate notaverat Coustan- 
tinm, » 

(54) Διὰ πρεσδείας. De hac legatione Saporis ad 
Constantinum, solus, quod. sciam, loquitur. Liba- 
uius in oratione 40 Βασικός inscribitur pag. 119, 
ubi scribit Saporem Persarum regem, cum bellum 
liomanis inferre constituisset , ferroque ad. exin 
rem opus haberet, fraudulento usutn consilio legatos 
ad Constantinum misisse, qui illum tanquam do- 
minum. adorarent, ferrique maximam copiam ab eo 
pelerent ; specie quidem, ut barbaros quosdam sibi 
vicinos armis ulcisceretur; sed revera, ut eo ferro 
adversus .Homanos uteretur. 

(99) Βεδαίοις σωτηρἰοις ἑνπίσι. Scribendum 
sine dubio σωτηρίας, quauquam apud Theodoritum 
in libro 1, cap. 25, ea vox deest. Epiphanius tamen 
scholasticus eam. vocem agnoscit, ul docet ejus 
versio in lib. i1 Historie tripartita 


pura et candida 


CAPUT X. 
Contra sunulacra, et de glorificatione Dei. 
* Huncfflexis genibus invoco ; omnem abominan- 
dum cruorem aversans, οἱ odoresinsuaves ac detes- 
landos ; omnem denique tervenuin falgorem procul fu- 


D (956) 'E£íenAa ἐγεγόνει. Wanc. locum. mutilum 


esse nemo non videt : quem in Mora libro eodeim 
plane modo quo in editione Geuevensi. suppletum 
inveni : Ταῦτα cv ἐπὶ τὸ vpsirzov δι ἐμοῦ βελ- 
τίωσιν δἐέξασθαι. Vecum quisquis hunc. locum ita 
eiendavit, malus profecto conjector fuit atque impe- 
ritus, Quis enim unquam ita,locutus est, τὴν ἐπὶ 
τὸ χρεῖττον βελτίωσιν. Quanto faeilius ert ac tutius 
hanc lacunam supplere ex Theodorito, apud. quem 
μας epistola Constantini ad Saporem integrior 16: 
gitur εἰ emendatior. Codex tamen Fuk. οἱ Sav, 
eodem 1n0do supplent. hauc lacunam. quo. Genes 
yensis editio. Nec imovere nos debet, quod hzc 
locutio barbara est, Nam. epistola live GCoustantini, 
primum Latine ab ipso scripta fuerat : deinde in 
Grgcum. sermonem. conversa est. ab imperito. in- 
terprete, Idem contigit reliquis Constautini epi- 
stolis et orationibus. 

(91) Γεώδη .ἰαμπηδόνα. Clhristophorsounus sacri- 


EUSEBI] CAES AR'ENSIS OPP. PARS 1. — IIISTORICA. 


. 4 


^ 


4160 


giens : quibus omnibus quasi sordibus pollutus sce- A otv ἡ ἀθέμιτος xat ἄῤῥητος πλανη χραινοµένη, πολ- 


lestis ac nefardus superstitionis error uultos gen- 
tilium, totasque adeo nationes ad ima tartara de- 
trusit, Etenim quie summus omuium Dens pro sua 
erga homines benignitate atque providentia ad 
couwmunem usum protulit in lucem, ea ad cujusque 
libidinem rapi haudquaquam sustinet. Sed puram 
duntaxat. mentem et animum iummaculatum 3b ho- 
4ninibus postulat, hisque virtutis et pietatis actus 
quasi libra quadam expendit, Quippe modestix εἰ 
zuansuetudinis operibus delectatur ; mites diligens; 
turbaruim auctores odio habens. Et fidem quidem 
amat, infidelitatem vero. supplicio afficit. Onmem 
cum arrogantia conjuuctam dominationem  de- 
slruens, superborum contumeliam punit, Et homines 


λοὺς τῶν ἐθνῶν  xalóha γένη xatébupe (28), τοῖς 
χατωτάτω µέρεσι mapabouca. "À γὰρ ὁ τῶν ὅλων 
θεὸς, προνοίᾳ τῶν ἀνθρώπων, διὰ φιλανθρωπίαν ci- 
χείαν χρείας ἕνεχα εἰς τοὺμφανὲς παρήγαγε, ταῦτα 
πρὸς τὴν ἑχάστου ᾿ἐπιθωμίαν ἕλκεσθαι οὐδαμῶς ἀνέ- 
χεται, χαθαρὰν δὲ µόνην διάνοιαν xal ψυχὴν ἀκηλίδω- 
τον παρὰ ἀνθρώπων ἁπαιτεῖ, τὰς τῆς ἀρετῆς χαὶ εὖ- 

εθείας Τράξεις Ev τούτῳ σταθμώμενος. Ἐπιειχείας 
γὰρ χαὶ ἡμερότητος ἔργοις ἀρέσχεται, πράους φιλῶν, 
μισῶν τοὺς ταραχώδεις, ἀγαπῶν πίστιν, ἀπιστίαν 
χολάζων' πᾶσαν μετ) ἁλαζονείας ὀυναστείαν χαταβ- 
ῥηγνὺς, ὕθριν ὑπερηφάνων τιμωρεῖται. Τοὺς ὑπὸ τύ. 
φου ἑπα:ρομένους ἐχ βάθρων ἀναιρεῖ, ταπεινόφροςι 
xai ἀνεξιχάχοις τὰ πρὸς ἁξίαν νέµων. Οὕτω καὶ β-- 


quidem insolentia elatos ab ipsis, ut ita dicam, fun- B σιλείαν δικαίαν περὶ πολλοῦ ποιούµενος, ταῖς παρ’ 


damentis subruit : humiles vero et injuriarunf pa- 
tientes, meritia premiis alficit. Hiuc est quod impoe- 


ἑαντοῦ ἐπιχουρίαις κρατύνει, σὐνεσίν τε βασιλικὴν 
τῷ γαληνιαίῳ τῆς εἰρήνης διαφυλάττει. 


rium justum magui faciens, auxilio suo illud corroborat, et prudenjiam regalem tranquillitate pac s 


perpewa fovet. 
532 CAPUT XI. 


Coutra tyranpos. ei persecutores, et. de captivitate 
Valeriani. 


« Nec mihi ipse videor errare, mi frater, qui hunc 
. unum Deum profitear omnium auctorem ac paren- 
tem. Quem multi ex jis qui apud nos imperium 
tenuerupt, insauo errore acti, pernegare quidem 
couati suut, Sed eos omnes liujusuodi exitus quasi 
vindex oppressit, ut universum nunc howinum ge- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ. 


"Οτι κατὰ τυράνγων xal διωκτῶν, καὶ περὶ Οὐα- 
εριαγοῦ αἰχμα.]ωτισθέντος. 


« Ob poc δοχῶ πλανᾶσδαι, ἀδελφέ µου, τοῦτον ἕνα 
Θεὺν ὁμολογῶν πάντων ἀρχηγὸν καὶ πατέρα’ ὃν πολ. 
λοὶ τῶν τῇδε βασιλευσάντων μανιώδεσι πλάναις 
ὑπαχθέντες, ἐπεχείρησαν ἀρνήσασθαι, ἀλλ ἐχείνους 
μὲν ἅπαντας τοιοῦτον τιμωρὸν τέλος χατανάλωσεν, 
ὡς πᾶν τὸ μετ) ἐχείνους ἀνθρώπων γένος, τὰς ἑἐχεί- 


nus, illorum priucipum calamitates exempli vice (; vov συμφορὰς &vz' ἄλλου παραδείγματος τοῖς παρὰ 


proponat iis qui illos imitari studuerint, Horum 
uuus mihi videtur fuisse, ille quei divina vindicta 


ficiorum flammam interpretatur. Camerarius ἑπ- 
caxiationum | igniculos, rectius. lgues. eninr nescio 
qui iu mysteriis paganorum , et lux quadam post 
tenebras enicabat, Quod arte magica et nescio 
quibus pr:estigiis facieban? damionum sacerdotes, 
uL aucioritatem ac reverentiam sacris $uis couci- 
liarent, Apuleius lib. x1: « Accessi, inquit, confi- 
pium morlis : et calcato. Proserpinae. limine. per 
omuia vectus elementa remeavi. Nocle media vidi 
solem candido coruscanteu lumine,» etc. Ue lioc 
pilu locus est. elegans Themisti: apud. Stobarum, 
cap. 274, qui hie »oeretur ascribi : Τὸ δὲ παθεῖν 
πάθος οἷον οἱ τελεταῖς µεγάλαις χατοργιαζόμενοι” 
διὺ xai ῥῆμα τῷ ῥήματ: xax Épyo) τῷ ἔργωῳ τοῦ 5z- 
λευτᾷν xai τελεῖσθαι προσέοικξ' πλάνα, τὰ πρῶτα 
χαὶ περ.δρομαὶ, καὶ χοτωώθδέις, καὶ 0tà σκότους τ.νὸς 
ὕποπτοι τυρεῖαι xat ἀτέλξστοι ΄ εἶτα πρὸ τοῦ τέλους 
αὐτοῦ τὰ δεινὰ πάντα". φρίχη xaX τρόμος, καὶ ἱδρὼς 
χαὶ άμδος ' Ex δὲ τούτου φώς τι θαυμάσι.ον ἀπὴν- 
«ησεν, f) τόπο. καθαροὶ χαὶ λειμῶνὲς ἐδέκαντο, Φωνὰς 
καὶ χορξίας, καὶ σεµνῴτητας ἀχουσμάτων ἱερῶν xal 
φαντασμάτων ἁγίων ἔχοντες ' ἐν αἷς ὁ παντελῆς ἤδη 
χα μεμνυημένος ἐλευθερος γεγονὼς, xai ἄφετος 
περιιὼν, ἐἑστεφανωμένος ὁργιάτει, ele. Locus. liic 
Thücanustii desumptus est ex libro De immortalitate 
anime, in quo Themistius animawm esse. ininor- 
tale. astruebat ,. tum. pluribus aliis argumentis, 
tum eo quod imortem Grieci τελευτήν vocaul, quasi 
τελετήν, id est mysterium. Atque ut liec. duo uo- 
wina jnter se Simillima sunt, ita res ipse illis 
nominibus designate miram hahent sinilitudineimn. 
Nam in mysierus quidem primnm vagi errores et 
eircuitus molesti, el pavidi ingressus per luca te- 


τούτους (99) τὰ ὅμοια ζηλοῦσιτίθεαθαι, Τούτων Exsl- 
vtov ἕνα ἡγοῦμαι γεγονέναι, ὃν ὥσπερ τις σκηπτὸς, 


nebrosa, et longissima iunera cum lassitudine. 
Inde antequam ad flnem veniatur, cuncta terribilia, 
tremar, horror et cum stupore admiratio. Ad ex- 
6reium vero odmiranda quedam lux. occurrit, et 
πι quadam loca ae pura, in quibus sacra voces 
audiuntur, et divina simulacra visuntur, etc. Ad 
eumdem ritum pertinent hiec Origenis verba in lib. ιν 
Contra. Celsum: Ἐξδομοιοὶ ἡμᾶς τοῖς ἐν ταῖς βαχ- 
χικαῖς τελεταῖς τὰ φάσματα χαὶ τὰ δείµατα προεια- 
γουσιν. 

(358) "0Ja γένη χατἐῤῥιψε. In codice Fuk. scri- 
ptum inveni χατήρειφε, quod magis. placet. lu eo- 
dem exemplagi legitur πολλὰ τῶν ἐθνῶν. 

(39) Τοῖς παρὰ τούτους. Longe aliter hic locus 
legitur 3pu Tlieodoritum, hoc scilicet inodo : Ἐπαρὰ 
τοὺς τοῖς τὰ ὅμοια ζπηλοῦσι τίθεσθαι. Optime, meo 
quidem judicio. Nec aliter scripserat Constantinus. 
Qunes, inquit, retro principes qui Christi fidem 
persecuti sunt, adeo funestus exitus oppressit, ut 
universum nunc hominum genus, principum illo- 
rum calamitates pro omni supplicio imprecari soleat 
iis qui illos imitari studuerint. Quid hoc. sensu 
planius et elegantius? παράδειγµα igitur hoc. loco 
poenam significat; quo sensu ea vox frequenter a 

recis usurpatur, ut notavit Agellius. Porro ἐπαρὰ 
τοὺς τίθεσθαι τὰς συµφοράς, cicganter dicitur pro 
eo quod Latini dicunt. imprecari. Sic εὐχῆν θέσθς, 
dicunt Greci, ut supra. notavi. Epiphanius scho- 
lasticus hunc locum ita vertit : Sed illos omnes finis 
comprehendit exitiosus, iia ut omne genus hominuis 
post eos exsurgens, clades illorum pro malediciieuzs 
exemplo proponere videatur. 


4 . 
(61 


DE VITA CONSTANTINI LIB. iV. 


1162 


à θεία μῆνις τῶν τῇδε ἀπελάσαόα, volg  Opgeci- A instar fulininis ingruens, fugatum ex nostris regio- 


ροις µέρεσι παραξέδωχε, τῆς ἐπ αὐτῷ αἰσχύ- 
νης (40) πολυθρύλλητον τὸ παρ) ὑμῖν τρόπαιον ἀπο- 
qva v-a. » 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IB'. 
"Ort τῶν μὲν διωκτῶν εἶδε τὰς πτώσεις, εὐθυμεῖ 
δὲ νῦν διὰ την τῶν Χριστιανών εἱρήνην. 

€ ᾽Αλλὰ γὰρ εἰς χαλὸν ἐχεῖνο προχεχώρηχε, τὸ ἐν 
τῷ καθ᾽ ἡμᾶς αἰῶνι τὴν τῶν τοιούτων τιµωρίαν πε- 
ριφανῆ δειχθηνα:’ ἐπεῖδον γὰρ καὶ αὐτὸς τῶν ἔναγχος 
ἀθεμίτοις προστάγµασι τὸν τῷ θεῷ ἀναχείμενον λαὺν 
ἑχταραξάντων. Διὸ 0h χαὶ πολλὴ χάρις τῷ θεῷ, ὅτι 
πελείᾳ προνοίᾳ πᾶν τὸ ἀνθρώπινον τὸ θερατεῦον τὸν 
θεῖον νόµον, ἁποδοθείσης αὐτοῖς τῆς εἰρήνης, ἀγάλλε- 
ται χαὶ γαυριᾷ. Ἐντεῦθεν χαὶ ἡμῖν αὐτοῖς πέπει- 
σμαι, ὡς ὅτι χάλλιστα καὶ ἀσφαλέστατα ἔχειν ἅπαντα, 
ὁτότε διὰ τῆς ἐχείνων χαθαρᾶς τε χαὶ δοχίµου θρη- 
σχείας, £x τῆς περὶ τὸ θεῖον συμφωνίας πάντας εἰς 
ἑαυτὸν ἀγείρειν ἀξιοῖ. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Π’. 
Παρακλήσεις ὥστε τοὺς παρ) αὑτῷφ λριστιαγοὺς 
áyazQv. 

« Τούτου τοῦ καταλόγου (41) τῶν ἀνθρώπων, λέγω 
δη τῶν Ἀριστιανῶν, ὧν ὑπὲρ τούτων ὁ πᾶς uot λόγος, 
πῶς οἵἴει µε ἔδεσθαι ἀχούοντα, ὅτι xat τῆς Περσίδος 
τὰ χράτιστα ἐπιπλεῖστον,ῶσπερ ἔστι µοι βουλομένῳ, 
χεχόσμηται. Σοί τ οὖν ὡς ὅτι κάλλιστα, ἐχείνοις ϐ) 
ὡσαύτως ὑπάρχοι τὰ κάλλιστα, ὅ τι σοὶ κἀχείνοις (43). 
ἠὕτω γὰρ ἕξδεις τὸν τῶν ὅλων Δεσπότην πατέρα 


θ:ὸν (45), ἴλεω χαὶ εὐμενῆ. Τούτους τοιγαροῦν ἐπειδὴ C 


τοσοῦτος Ei, σοι παρατίθεμαι, τοὺς αὐτοὺς τούτους, 
ὅτι xaX εὐσεθείᾳ ἐπίσημος cl, ἐγχειρίζω, τούτους 
ἁγάπα ἁρμοδίως τῆς σεαυτοῦ φιλανθρωπίας' αὐτῷ τε 
γὰρ καὶ ἡμῖν ἀπερίγραπτον δώσεις διὰ τῆς πίστεως 
τὴν χάριν. » | 


ΚΕΦΑΛΛΛΙΟΝ ΙΔ’. 
"Όπως Χριστιανοῖς μὲν ἡᾗν εἰρήνη, σπουδ[ί τῶν 
[ωγσταγτίνου προσευχῶν. 
Οὕτω δῆ λο,πὸν τῶν ἁπανταχοῦ τῆς οἰκουμένης 
ἐθνῶν ὥσπερ ὑφ) EW κυθερνήτη δ:ευθυνομένων, καὶ 


(40) Vulg. τῆς ὑπ αὑτῶν aicyvrnc. In Historia 
Theodoriti rectius legitur, ^r; ἐπὶ αὐτῷ αἰσχ. T. 
τὸ παρ ὑμῖν τρόπαιον ἀπηφῆναντα. Valerianum in- 
telligit, qui a Persis captus, iguobili apud eos ser- 
vitute consenuit, el privato dedecore triumphtm 
Persarum nobilitavit, id est victoriam Persarum 
de lomauis celeberrimam fecit sua ipsius iguo- 
minia. lle est. sensus ejus loci, quem nec Epi- 
phanius, nec reliqui interpretes assecuti sunt, Jn 
codice Fuk. et Turncbi legitur ἀποφῄνασα, non 
tnale. 

(41) Τούτου τοῦ xacaAóyov. Rectius apnd 
Theodoritum legitur τούτῳ τῷ χαταλόγῳ. Hxc euim 
referuntur ad. verbum χεχόσµηται, Mox scribe ὑπὲρ 
γὰρ τούτων ex Theodorito et Nicephoro. 

(42) Vulg. ὅ ει col κἀκείνῳ. Apud Theodoritum 
et Nicephorum legitur ὃς ἐστι, σοὶ xàxsivotg. ln edi- 
tione Jacobi Sirmondi legitur 6 τι ἐστί, εἰς. Quae 
verba Epiphanius Seliolasticus sie Laune. vertit : 
31 ergo opiime gubernaveris, si. [ueris sicut illi, et 
habueris commune quod. illi, Joachimus autem Ca- 
merarius qui Theodoriti Historiam | Latine inter- 


PaTROL. Gh. XX. 


nibus vestras in terras transportavit : qni quidem 
sio dedecore atque ignominia tropaeum illud tarto- 
pere a vobis joctatum constituit. » 

CAPUT XII. 


Quod persecutorum ruinam viderit, quodque jam ob 
Christienorum pacem laetatur. 


« Enimvero commode factum videtur, quod nostra 
quoque «οίαίο hujusmodi homines manifestissime 
ponas dederunt, Nam et ego spectator fui exitus 
illorum, qui nuper iniquissimis jussionibus populum 
Deo consecratum exagitaverant, Proinde maximos 
Deo gratias ago, cujus singulari providentia cuncti 
mortales qui divinam legem observant, reddita sibi 
pace exsultant ac gestiunt. Ex quoplane mihi per- 


B suadeo, rectissime omnia ac tutissime 5ο habere, 


cum per puram ac sinceram illorum religionenr 
perque concordem de divino Numine sententiam 
omnes homines ad seipsum aggregare Deus di- 
gnetur. » 

CAPUT XII. 


Exhoritatio ut Christianos in Perside agentes benevole 
complectatur. 


« Quanta porro voluptate me affici censes, cum 
audio id quod mihi maxime in votis est, horum ho- 
minum multitudine, Christianorum «scilicet (de his 
enim in przesentia loquor),nobiffssima quzque Per- 
sidis loca longe lateque esse decorata. Opto igitur 
utet (1 res quam florentissim:, et illorum per- 
inde sint florentissimze : hoc est ut tuze, eic $393 
illorum. Hoc enim modo summum omnium Domi- 
num ac parentem Deum, propitium ac placatum 
habiturus es. lios itaque, quandoquidem talis tag- 
tusque es, tibi commendo. Hos, quandoquidem pie- 
tate excellis, tibi in manum trado. Vos pro tua hu- 
manitate complectere. Sie enim et tibi ipsi et ne- 
bis, hdc tua fldeimmensum beneficium prasstabis. » 

CAPUT XIV. 
Quomodo assiduis Constantini precibus pax dala est 
Christianis. 

Iun hunc modum cum omnes ubique geutes, instar 

navis cujusdam , unius gubernatoris regerentur iu- 


D pretatus est, ita vertil : Optime igitur tecum, simte 


literque cum illis optime agitur, quia communiter 
cum utrisque. Et sic fere Joannes Langus. Mihi 
t2men hic seusus non satisfacit. Olim quidem 
scribendum putabam, ὅτι σὺ κἀχείνοις, χἀχεϊνοί 
σοι. Quam lectionem in versione wea seculus eram. 
Sed nunc, re attentius examinata, Theodoriti ac 
Nicephori lectionem retinendam censeo, ei totu: 
locum sic. interpretor : Opto igitur, ut et (wee res 
quam [lorentissima, οἱ illorum perinde sint floren- 
tissime, hoc est, utriusque vestrum ex cquo. [ta 
sensus est. apertissimus, et sequentia egregie con- 
venient, tantum ὑπάρχοι in optativo scribendum 
erit. Musculus cerle legit ὑπάρχοι. Sic enim vertit: 
Cedat. igitur id tibi optime εἰ ἐς süniliter : et tibi, 
imquam, et illis. Iu codice Ευ. legitur ὅτι col, sine 
illa voce χάχείνῳ. 

(43) Πατέρα Θεόν. In Theodorito ac Nicephoro 
legitur. πρᾶον, ἴλεώ τε καὶ εὐμενῆ. Nec aliter legit 
Epiphanius scholasticus, ut ex versione ejus ap- 
parct. 


31 


- 
— 


4165 


EUSEBH CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


4 
1104 


éustria , et imperium ae religionem famuli Dei li- A τὴν ὑπὸ τῷ θεράποντιτοῦ Θεοῦ πολιτείαν (44) ἁσπα- 


bentissime amplecterentur, nec ullus amplius Ro- 
manum imperium perturbaret, cuncti posthac tran- 
quillam et quietam vitam agebant. Imperator vero 
ευπή piorum hominum preces ad salutem reipubli- 
ee plurimum conferre existimaret, eas quoque ne- 
cessario conciliandas sibi putavit. Itaque et ipse 
supplex Dei opem imploravit, et prisidibus Eccle- 
$jarum przecepit, ut pro se preces ad Deum funde- 
rent. 
CAPUT XV. 

Quod in παπιπιῖς et imaginibus, precantis habitu 

effingi se jussit. 

Quanta porro divinz fidei vis ac virtus ín ejus 
animo insederit , vel ex hoc uno conjici facile po- 
test, quod in aureis nummis exprimi se jussit vultu 
in ccelum subiato , et manibus expansis instar pre- 


cantis. Et hujus quidem form: nummi per univer- 


sum orbem Romanum cucurrerunt. [n ipsa vero 
regia juxta quasdam januas, in imaginibus ad ip- 
sum vestibuli fastigium positis depictus est stans , 
deíixis quidem in ccelum oculis , manibus autem 
expansis precantis in modum. 


CAPUT XVI. 


Quod imagines suas in templis idolorum pom , lege 
lata. prohibuit. 


Sic igitur ille se Deo supplicantem etiam in ta- 


. bulis pictis exhibuit. Quinetiam lege lata vetuit 


imagines suas in idolorum templis dedicari, ne forte 


Copfvow, μηδενὸς µηχέτι παρενοχλοῦντος τὴν Ῥω- 
µαίων ἀρχὴν, iv εὐσταθεῖ καὶ ἀταράχῳ βίῳ τὴν Qut; 
διῆγον οἱ πάντες. Βασιλεὺς δὲ κρίνας αὐτῷ τὰ μεγάλα 
συντείνειν πρὸς τὴν τῶν ὅλων φυλαχὴν τὰς τῶν Oto 
σεθὼν εὐχὰς, ταύτας ἀναγχαίως ἐπορίζετο, αὐτός 0' 
ἑκέτης Ὑιγνόμενος τοῦ θεοῦ, τοῖς τῶν Ἐχκλησιῶν 
προέδροις (40) τὰς ὑπὲρ αὐτοῦ λιτὰς ποιεῖσθαι &v- 
εχελεύετο. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΕ’. 


"Utt καὶ ἓν νομἰσμασι καὶ ἐν εἰκόσιν, ὡς εὐχόμα- 
vov ἑαυτὸν ἑχάραττεγ.. 


Ὅση δ' αὐτοῦ τῇ ψυχῇ πίστεως ἐνθέου (46) ὑπ- 
εστήρικτο δύναμις, µάθοι ἄν τις καὶ Ex τοῦδε λογιζό- 


B µενος, ὡς ἐν τοῖς χρυσοῖς νοµίσµασι τὴν αὑτοῦ αὐ- 


τὸς εἰκόνα ὧδε γράφεσθαι διετύπου, ὡς ἄνω βλέπειν 
δοχεῖν ἀνατεταμένος πρὸς θΘεὸὺν, τρόπον εὐχομένου, 
Τούτου μὲν οὖν τὰ ἐχτυπώματα καθ ὅλης τῆς Ῥω- 
µαίων διέτρεχεν οἰχουμένης' ἐν αὐτοῖς δὲ βασιλείοις 
κατά τινας πύλας (41) bv ταῖς εἰς τὸ µετέωρον τῶν 
προπύλων ἀναχειμέναις εἰχόσιν, ἑστὼς ὄρθιος ἐγρά- 
φετο, ἄνω μὲν εἰς οὐρανὸν ἐμθλέπων, τὼ χεῖρε δ 
ἐχτεταμένος (48) εὐχομένου σχἡµατι. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IG. 


"Οτι καὶ ἐν εἰδω.λείοις εἰκόνας αὐτοῦ θεῖναι, vájup 
διεκὠ.Ίυνσεν. 


Ὃδε μὲν οὖν αὐτὸς ἑαυτὸν κἀν ταῖς γραφαῖς εὐχό- 
µενον ἀνιστόρει’ νόµῳ δ' ἀπεῖργεν (49) εἰχόνας αὐτοῦ 
εἰδώλων £v. ναοῖς ἀνατίθεσθαι, ὡς μηδὲ µέχρι σχια- 


errore vetitze superstitionis, vel inani specie tenus C Ὑραφίας τῇ πλάνῃ τῶν ἀπειρημένων uolóvotzo |ἡ 


inquinaretur. . 
534 CAPUT XVII. 


Precationes in palatio, et recitatio sacrarum 
Scripturarum. 


Verum his longe augustiora perspiciet quicun- 
que attendere voluerit, qualiter ille in palaso 


(44) Τὴν... zoAicelar. Christianam religionem 
intelligo, quam omnes propemodum gentes tunc 
lemporis amplexa sunt, abjecto patrie supersti- 
lionis errore. 

(45) Vulg. τοῖς τῶν 'ExxAncwov | zipo£ópotc..... 
Aus devptroc. Scribe τοῖς τε τῶν Ἐχκλησιῶν m. 

isi malis ascribere ἑνεχελεύετο, αἱ legitur in codd. 
Fuk., Sav. et Turnebi. 

(46) Πίστεως ἐνθέου. Anastasius Bibliothecarius 
in versione septima synodi, ubicunque vox ἔνθεος 
occurrit in Graeco, deificum interpretatur. Sic dei- 
ficos libros Latini vocabaut codices sacre Scri- 
pturz , ut legitur in. Gestis purgationis Caciliani. 

(41) Κατά τινας zóAac. 1n codd. Fuk. ac Tur- 
nebi et in schedis Regiis legitur χατά τινας πό- 
λεις,. longe rectius, ut equidem ceuseo. Ait enit 
Eusebius, non in omuibus, sed in quarumdam ur- 
bium palatiis Constantinum ita depictum fuisse. 

(48) Τὼ χεῖρε δ᾽ ἐκτεταμέγος. Quisquis fuit 
interpres hujus libri, parum attente hunc locum 
vertit, hoc inodo. et precantis forma manus sursum 
tollens, cum vertere debuisset, manibus expansis, 
ul.precantes soleht. Christiani enim inter precan- 
dum manus expandere solebant, uL. crucis. simili- 
tudinem hoc modo adumbrarent. Allevabant qui- 
dem manus Christiaui, dum preces funderent. Sed 


loe nou erat proprium Christianorum , quippe - 


γραφή] (50). 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IZ'. 
Ἐν zxaAatio zpoctv xal, καὶ θείων Γραφῶν ἆνα- 
TYOCELC. 
Σχέφαιτο δ᾽ ἄν τις τὰ τούτων σεµνότερα, διαγνοὺς 
ὡς £v αὐτοῖς τοῖς βασιλείοις Ἐκκλησίας θεοῦ τρό» 


cum gentiles idem facerent, ut testatur Virgilius, 
ZEneid., lib. 1, vers. 97, dum ail: 
Ει geminas [duplices| tollens ad sidera palmas. 


lllud vero peculiare fuit Christianis, manus in crucis 
forimam expandere. Tertullianus in lib. De oratione, 
cap. {1 : « Nos vero non attollimus tantum, sed 
etiam expandimus, et Dominica passione modunla- 


D μμ.) Idem in Apologetico, cap. 30. 


(49) Νόμφ δ àxeipyev. Λι Socrates in lib, 1, 
cap. 18, contrarium scribit bis verbis : Καὶ παύει 
μὲν τὰ µονοµάχια, εἰχόνας δὲ τὰς ἰδίας ἓν τοῖς ναοῖς 
ἐναπέθετο. Verum non iuuverito quis. suspicetur 
corruptum esse. huuc. Socratis locum. | Recenset 
enim illic Socrates cuncta, qu: ad exstinguendaw 
gentilium superstitionem a Constantino excogitata 
sunt. luter. quie ait Constantinum, imagines suas 
ac sliatuas in deorum templis posuisse. Atqui co 
facto non. exstinguebatur superstitio gentiliam, sed 
augebatur aut inutabatur. Lmperatorem.enim Del 
loco adoraturi erant gentiles. Quamobrem Socratis 
locus emendandus est ex Eusebio in hunc modum : 
Εἰχόνας δὲ τὰς ἰδίας ἐν τοῖς ναοῖς ἀπεῖργεν ἀνατί- 
θεσθαι. 

(50) Μο.ύνοιτο ἡ ραφή. Delenda puto h»c 
verba ἡ γραφή, quippe qus sensum Lurbant, llis 
enim expuuctis sensus est planissinus. 


1165 


DE VITA CONSTANTINI LIB. ΙΤ. 


1166 


πον (51) διέθετο, σπουδῇ ἐξάρχων αὐτὸς τῶν ἔνδον A quamdam velut Ecclesiam Dei constituit. Ac dili- 


ἐχκλησιακομένων' μετὰ χεῖράς vé τοι λαµθάνων τὰς 
βίθλους, τῇ τῶν θεοπνεύστων λογίων θεωρίᾳ προσ- 
ανεῖχε τὸν νοῦν' εἶτ᾽ εὐχὰς ἐνθέσµους σὺν τοῖς τὸν βα- 
σίλειον οἴχον πληροῦσιν (52) ἀπεδίδου. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΗ’. 


Τῆς Κυριακῆς τὴν ἡμέραν καὶ παρασκχευῆς vopo- 
θεσία cip». 


Καὶ ἡμέραν δ᾽ εὐχῶν ἡγεῖσθαι χκατάλληλον, τὴν 
χυρίαν ἀληθῶς καὶ πρώτην ὄντως Κυριαχήν τε καὶ 
σωτήριον, διετύπου’ διάχονοι δ αὐτῷ xal ὑπηρέται 
Θεῷ καθιερωµένοι, βίου τε σεµνότητι xat ἀρετῇ πάσῃ 
χόσµιοι ἄνδρες, φύλαχες τοῦ παντὸς ofxou (5) καθ- 
ἰστανται’ δορυφόροι τε πιστοὶ σωματοφύλαχες, τρό- 


µρεπιία quidem et alacritate przibat cunctis qui in 
Ecclesiain illam erant ascripti : et sacros Codices 
ju manus sumens oracula a Deo edita attento ani- 
mo meditabatur. Posthiac solemnes preces cum unte 
verso aulicorum ceetu recitabat. 

CAPUT XVIII. 

Diem Dominicum et sextam feriam. honorari 
| precipit. 

Diem vero precationibus congruum haberi con- 
stituit, eum qui primus est et caput czeterorum, et 
qui revera Dominicus est ac salutaris. Pr:eterea 
diaconos et Deo consecratos ministros, qui vitz 
gravitate et reliquis virtutibus ornati essent, totius 
domus custodes ordinavit. Denique protectores et 


ποις εὐνοίας | καὶ] πίστει χαθωπλιαµένοι, βασιλέα B stipatores fidi , benevolentix et fidei armis instru- 


διδάσκαλον εὐσεθῶν ἐδιδάσκοντο (54) τρόπων, τιμῶν- 
τες οὐχ ττον xat αὑτοὶ τὴν σωτήριον xat Κυριαχὴν 
ἡμέραν, εὐχάς τε ἓν αὐταῖς συντελοῦντες τὰς βασιλεῖ 
φίλας. Ταυτὸν δὲ πράττειν xal πάντας ἑνῆγεν ἀνθρώ- 
πους ὁ µαχάριος, ὥσπερ εὐχὴν ταύτην πεποιηµένος, 
Ἀρέμα σύμπαντας ἀνθρώπους θεοσεθεῖς ἀπεργάσα- 
σθαι. Διὸ τοῖς ὑπὸ τὴν Ῥωμαίων ἀρχὴν πολιτενοµέ- 
νοις ἅπασι, σχολὴν ἄγειν ταῖς ἑπωνύμοις τοῦ Σωτηρος 
ἡμέραις ἐνουθέτει, ὁμοίως δὲ χαὶ τὰς τοῦ σαθθάτου 
τιμᾶν (55): µνήµης Evexá µοι δοχεῖν τῶν ἓν ταύταις 
τῷ χοινῷ Σωτῆρι πεπράχθαι μνημονευοµένων. Τὴν δέ 
Υε σωτήριον ἡμέραν, ἣν xai φωτὸς sivat χαὶ ἡλίου 
ἐπώνυμον συµθαίνει, τὰ στρατιωτικἁ πάντα διὰ 
σπουδής τιμᾶν διδάσκων, τοῖς μὲν τῆς ἐνθέου µετ.. 
ἐχουσι πίστεως, ἀχωλύτως τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ θεοῦ xap- 
τερεῖν µετεδίδου σχολῆς, ἐφ᾽ ᾧ τὰς εὐχὰς, μηδενὸς 
αὐτοῖς ἐμποδὼν γιγνοµένου, συντελεῖν. 


cti, imperatorem ipsum pietatis magistrum habe- 
bant; et salutarem ac Dominicum diem perinde 
honorabant; eoque die precationes imperatori gra- 
tas ad. Deum fundebant. Reliques etiam mortale , 
ad idem facieudum incitavit princeps beatissimus ; 
utpote qui id maxime in votis haberel , ut univer- 
sos homines paulatim Dei cultores efficeret, Atque 
ob hanc causam cunctis sub imperio Romano de- 
gentibus przcepit, ut Dominico die feriarentur ; 
utque diem qui est pridie sabbati similiter hono- 
rarent : in memoriam , ut videtur, earum rerum, 
qus à communi omuium Servatore illis diebus ge- 
δί esse perhibentur. Porro cum exercitum omnem 
ad salutaris diei, qui Incis ac solis appellatur no- 
mine, religiosum cultum institueret; jis quidem 
qui fidem divinitus inspiratam amplexi erant, exer. 
cendi se ex more institutoque Ecclesig Dei tempus 


atque otium indulsit, quo absque ullo impedimento orationibus vacarent. 


' ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ I8'. 


"Όπως xal τοὺς éOrixobc στρατιώτας, ἐν Κυρια- 
xaic εὔχεσθαι προσέταξε. 


Toig καὶ µήπω τοῦ θείου λόγου μετασχοῦσιν, ἐν 


(91) Ἐκχ.]λησίας θεοῦ τρόπο». Sozomenus in 
lib. 1, c. 7, de Constantino. imp. ita scribit : Καὶ 
ἐν τοῖς βασιλείοις εὐκτήριον οἶχον χατεσχεύασε. ΑΡ: 
paret Sozomenuti id. ex. Eusebio nostro, uti solet, 
hausisse. Sed Eusebius non dicit Constantinum in 
palatio ecclesiam :rditieasse. lloc tautum dicit, illum 
ecclesie quamdam speciem in palatio instiluisse, 
Vide panegyricum Eusebii in tricennalibus Con- 
stantini, pag. 628, uhi sententiam nostram aperte, 
confirmat. 

(92) Toic τὸν βασί.ειον οἶκον zAnpovcuv. Vox 
ambigua est βασίλειος οἶκας, qu:e et ecclesiam et 
palatium significat. Ac videlur Eusebius de indu- 
stria in bujus vocis ambiguitate lusisse, eo quod 
Constantini palatium simile esset ecclesie. Et quos 
hic vocat τοὺς τὸν βασίλειον οἶκον πληροῦντας, 
supra vocavit τοὺς ἔνδον ἐκχλησιαζομένους. 

(99) ΦύἜακες τοῦ παντὺς olxov. Interpres So- 
zomeni sententiam sécutus ecclesiam intellexit, 
cui uon assentior. Nam Eusebius ipse in Panegyrico, 
pag. 628, ubi hxc ad verbum leguntur, nihil de 
ecclesia dicit. Sensus igitur hujus loci est, Con- 
siantinum ministris ac lamulis Dei et sacerdotibus 
curaum et custodiam totius palatii sui comninisisse : 
ila ut sacerdotes essent quasi quidam  inajores 
domus , aub quos Romani curas palatii voca- 

ant. 


535 CAPUT XIX. 


Quomodo etiam gentiles milites diebus Dominicis 
orare docuerit. 


Reliquis vero qui divinz fidei doctrinam nondum 


(54) AiódexaJor εὐσεθῶν ἑδιδάσκοντο. Scri. 
bendum puto ἐπεγράφοντο. Nam excusa lectio ferei 
non potest. Atque Ita in Panegyrico. pag. 623 

(55) Kal τὰς τοῦ ca66ácov τιµᾷν. Scribendum 
esl procul dubio τὴν πρὸ τοῦ σαθθάτονυ. Alque ita 
apparel legisse eum qui titulos horum capitum 
composuit. Sed et Sozomenus in libro primo, ca- 
pite 7, idipsum confirmat, dum scribit : Τὴν δὲ Ku- 
ριαχἣν χαλουµένην ἡμέραν, ἣν Ἑδθραῖοι πρὠτην τῆς 
ἑθδομάδος ὀνομάζουσιν, Ἕλληνες δὲ ἡλίῳ ἀνατιθέασι, 
xaX τὴν πρὸ τῆς ἑθδόμης, ἑνομοθέτησε δικαστηρίων 
xai τῶν ἄλλων σχολΏν ἄγειν πάντας, χαὶ ἐν εὐχαῖς xat 
λιταῖς τὸ θεῖον θεραπεύειν, id est : Die autem Ὀοπιί- 
nico quem Hebrai primum sabbati, gentiles vero diem 
Solis appellant; item seata feria, cunctos a judiciis aliis- 
que operibus feriari praecepit, εἰ precibus ac supyli- 
cationibus Deum venerari. lu his Sozomeni verhis 
nonnibil difficultatis occurrit, quod quidem spe- 
ctat ad diem Veneris. Vix enim mihi persuadere 
possum, Constantinum precepisse, ut eo die a ju- 
diciis abstiuerent. Certe Eusebius id non dicil de 
Veneris die, sed tantum de die Dominico. Exstat 
Constantini lex in. codice Theodosiano, titulo, De 
feriis, in qua dies tantum. Dominicus. excipitur. 
Itaque id de suo admensus est Sozomenus. Qui cum 
sua etate id observari videret Constantinopoli (fuit 
enim advocatus in ea urbe, una cum Aquilino quo- 


1161 


EUSEBII CAJESARIENSIS ΟΡΡ. PARS I, — HISTORICA. 


1168 


susceperant, allera iege precepit, ut Dominicis A δευτέρῳ νόµῳ διεχελεύστο, τὰς Kupiaxág ἡμέρας (56) 


diebus in campum purum procederent, et precatio- 
nem quam antea didicissent , simul omnes signo 
dato ad Deum funderent. Neque enim hastis et ar- 
matura, nec corporis viribus confidere eos opor- 
lere : sed summum omnium Deum, auctorem bo- 
norum omnium ipsiusque adeo victori: agnoscen- 
dum esse ; eique solemnes preces persolvi debere , 
manibus quidem in ccelum sublatis, mentis autem 
oculis altius ad ipsum usque οἱ regein erectis; 
hunc victori: auctorem, hunc Servatorem custo- 
demque et adjutorem invocare in precationibus eos 
debere. Ipse porro precationis formam cunctis mi- 
litibus tradidit, jubeus ut Latino sermone omnes 
pronuntiarent ad hunc modum. 

CAPUT XX. 
Forma precationis a Constantino militibus tradita. 


« Te solum agnoscimus Deurn ; te regem profite- 
mur; te adjutorem invocamus. Tui muneris est 
quod victorias retulimus, quod hostes superavimus. 
Tibi ob preterita jam bona gratias agimus, οἱ fu- 
tura a te speramus. Tibi omnes supplicamus, utque 
imperatorem nostrum Constantinuin, una eum piis- 
simis ejus liberis incolumem et victorem diutissime 
nobis serves, rogamus.» H»c dieSolis a militaribus 
numeris fieri , et hzc verba inter precandum ab iis 
proferri praecepit. 


CAPUT XXI. 


In armis militum signum Dominice crucis exprimi C 


Jubet. 

Quinetiam in ipsis armis, salutaris tropzi si- 
gnum jussit effingi. Utque aute instructum armis 
exercitum non aurea signa et simulacra , ut antea 
moris erat, sed sulum crucis tropeum przferretur 
mandavit. 

536 CAPUT XXII. 
Studium precandi et cultus festi Paschalis. 


Jpse vero utpotesacrorum mysteriorum particeps, 


dam, ut ipse scribit in lib. τι) Constantinum, ejus 
rei auctorem fuisse credidit. 

(56) Tác Κυριακὰς ἡμέρας. Scribendum est, ταῖς 
Κυριαχαῖς ἡμέραις, wel certe χατὰ τὰς Κυριαχὰς 


ας. 
3 (i ) Επὶ καθαροῦ... πεδίου. Campum purum die 
cit, in quo nulle ara, nulla essent sepulcra. 

(58) Μήτε γὰρ δόρασι χρῆσθαι. In. Panegyrico 
Eusebii ubi hzc iisdem verbis leguntur, rectius 
scribitur χρῆναι, quod. interpres non. animadvertit. 

(99) 'Ezx'abcov τῶν ὅπ.1ω». lJem scribit Sozo- 
menus jin lib. 1, c. 7: Τοὺς δὲ στρατιώτας προσ- 
εθίξων ὁμοίως αὑτῷ τὸν θεὸν σέδειν, τὰ τούτων ὅπλα 
τῷ συµθόλῳ τοῦ σταυροῦ κατετήµαινε. Quie quidein 
Sozemeni verba ex Lusebio desumpta esse nemo 
non videt. Porro ὅπλων nomine scuta intelligo, in 
quibus salutare crucis signum —depingi jusserat 
Constantinus. Certe in. Notitia imperii ltomani hu- 
jusmodi scuia visuntur, in quibus signum crucis 
diversis modis expressum est. Sed et l'rudeutius ia 
libro Contra Symmachum idem testatur his versibus : 

Ghristus purpureum slellanti piclus in auro 

Signabal lalarum : clypeorum insigui. Christus 

T'iuxcra'. 


ἓν προαστείοις ἐπὶ χαθαροῦ προϊέναι πεδίου (57), κἀν- 
ταῦθα μεμελετημένην εὐχὴν ἐξ ἑνὸς συνθήµατος 
ὁμοῦ τοὺς πάντας ἀναπέμπειν θεῷ' μήτε γὰρ δόρασι 
χρῆσθαι (58), μήτε παντευχίαις, μτδ ἀλχῇῆ σωμάτων 
τὰς ἑαυτῶν ἑξάπτειν ἑλπίδας, τὸν Ó' ἐπὶ πάντων εἰ- 
δέναι θεὸν, παντὸς ἀγαθοῦ δοτίρα xaX αὐτῆς νίχης 
ᾧ καὶ τὰς ἑνθέσμους προσίέχειν ἀποδ.δόναι εὐχὰς, ἄνω 
μὲν αἴροντας εἰς οὐρανὸν µετεώρους τὰς χεῖρας, 
ἀνωτάτω 0' ἐπὶ τὸν οὐράνιον βασιλέα τοὺς τῆς ὃια- 
volag παρατέαποντας ὀφθαλμοὺς, xàxslvoy ταῖς εὖ - 
χαῖς νίχης δοτΏρα χαὶ σωτῆρα, φύλαχά τε xai μοηθὸν 
ἐπιθοωμένους. Καὶ τῆς εὐχῆς δὲ τοῖς στρατιωτικοῖς 
ἅπασι διδάσκαλος ἣν αὐτὸς, Ῥωμαίᾳ γλώττῃ τοὺς 
πάντας Qs λέγειν ἐγχελευσάμενος. 

ΚΕΦΑΛΑΛΙΟΝ κ’. 


Εὐχῆς ῥήματα, σῖρατιώταις ὑπὸ Κωνσταντίνου 
δοθείσης. 


« Σὲ µόνον οἵδαμεν Ocóv: σὲ βασιλέα Υνωρίξομεν, 
σὲ βοηθὸν ἀναχαλδύμεθα' πσρὰ coU τὰς νίκας Ἶρά- 
µεθα᾽ διὰ coU χρεΐττους τῶν ἐχθρῶν κατέστηµεν' aot 
την τῶν ὑπκρξάντων ἀγαθῶν χάριν γνωρίζοµεν; σὲ 
xai τῶν µελλόντων ἑλπίζομεν' σοῦ πάντες ἱχέται 
γινόµεθα΄ τὸν ἡμέτερον βασιλέα Κωνσταντῖνον, παϊ- 
δάς τε αὐτοῦ θεοφιλεῖς, ἐπὶ µ{χιστον ἡμῖν βίου, σῶον 
καὶ νικητὴν φυλάττεσθαι ποτνιώµεθα. » Τοιαῦτα 
χατὰ τὴν τοῦ φωτὸς ἡμέραν ἑνομοθέτει πράττειν τὰ 
στρατιωτιχὰ τάγµατα, καὶ τοιαύτας ἐδίδασχεν by ταῖς 
πρὸς θεὸν εὐχαῖς ἀφιέναι φωνάς. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KA', 
Ἐν τοῖς στρατιωτικῷν ὅπ.Ίοις σηµεία τοῦ ctav- 
pov toU ΣωζτΊῤρος. 

δη δὲ xai ἐπ᾽ αὐτῶν τῶν ὅπλων (59), τὸ τοῦ σω- 
τηρίου τροπαίου σύμθολον χατασηµαίἰνεσθαι ἔποίει * 
τοῦ τε ἑνόπλου στρατοῦ (60) προπομπτεύειν, χρυσῶν 
μὲν ἀγαλμάτων (61) ὁποῖα πρότερον αὐτοῖς ἔθος fv, 
τὸ μηδὲν, µόνον δὲ τὸ σωτήριον τρόπαιον. 

ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ ΚΡΒ’. 

Σπουδὴ προσευχῆς (09), xal viu τῆς τοῦ 
Πάσχα ἑορτῆς. 

Αὐτὸς δ᾽ οἷά τις μέτοχος ἱερῶν ὁργίων, ἐν ἀποῤῥή 


(60) Vulg. τοῦ τε ἐν όπ.Ίου σταυροῦ. Lego στρατοῦ, 
ut legisse videlur interpres. Causamerroris przbuisse 
videtur compendiaria scribeudi forma. Iam cum 
librarius scripsisset στροῦ. imperitus exscriptor id 


D significare credidit σταυροῦ. 


61) Χρυσῶν μὲν ἁγαΊμάτων. Ante hzc verba 
£odd. Fukeiii et Turnebi duas voculas addunt hoc 
modo : τὰ τῶν χρυσῶν, etc. Et in sequente linea 
post vocem τὸ µτδέν, iidem codices et Savilianus 
addunt verbum ἡγεῖσθαι. Sed vulgata lectio longe 
praestat. 

(62) Vulg. Ὅπου δὴ προσευχῆς. Mujus capitis 
Hiulum feliciter wihi videor emendasse :Σπουδὴ 
προσευχῆς. In hoc enim capite agit Eusebius ile 
studio precandi, quo Constantinus imperator arde- 
bat. Causam errori dedit antiquariorum consuetudo, 
qui in titulis capitum perscribendis primmu litte- 
ram omittere solebant, ut eam posthac per otium 
miniato colore depingerent. Certe in schedis Regiis 
prima ti'uli littera semper omissa est. In codice 
autem Fuketii interdum additur, interdum omitti- 
tur. Exempli graiia titulus hujus capitis, tum in 
Fuk. codice, et in schedis Regiis ita conceptus e. t : 
ποῦ δεῖ ποοσενχῆς, omissa prima litora; quam 


4169 


DE VITA CONSTANTINI 118. 1V. 


1170 


τοις εἴσω τοῖς αὐτοῦ βασιλικοῖς ταµείοις, καιροῖς A in intimis palatii sui penetralibus quotidie εἰαιῖς 


ἑχάστης ἡμέρας ταχτοῖς ἑαυτὸν ἐγχλείων, μόνος 
µόνω τῷ αὑτοῦ προσωμίλει θεῷ , ἱκεττρικαῖς τε 
δεήσεσι γονυπετῶν, χατεδυσώπει ὧν ἑδεῖτο τυχεῖν 
ταῖς δὲ τῆς σωτηρίου ἑορτῖς ἡμέραις ἐπιτείνων τὴν 
ἄσχησιν, πάσῃ ῥώμη φυχῆς χαὶ σώματος θείας ἱερο- 
φαντίας ἐτελεῖτο (03), σπουδῇ τοῖς πᾶσι (04) τῆς 
ἑορτΏής ἐξάρχων. Τὴν δ᾽ ἱερὰν διανυοχτέρευσιν µετ- 
έθαλλεν εἰς ἡμερινὰ φῶτα, χηροῦ xlovac (05) ὑφηλο- 
τάτους καθ ὅλης ἑξαπτόντων cn; πόλεως τῶν ἐτὶ 
τούτῳ τεταγµένων λαμπάδες δ' σαν πυρὸς (66), 
πάντα φωτίςουσαι τόπον, ὡς λαμπρᾶς ἡμέρας τηλα»- 
γεστέραν τὴν μυστικῆν διανυχτέρευσιν ἀποτελεῖσθαι. 
Διαλαθούστς δὲ τῆς Eo, τὰς σωττρίους εὑεργεσίας 
μιμούμενος, πᾶσιν ἔθνεσιν λαοῖς τε χαὶ δέµοις, «hv 
εὑεργετικῖν ἑξήπλου δεξιὰν (07), πλούσια πάντα 
τοῖς πᾶσι δωρούµενος. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KT'*. 


"Ὅπως εἰδω.ο.Ἰατρείαν μὲν ἐκώλυσε, μάρτυρας 
δὲ xal ἑορτὰς ἐτίμα. 


Οὕτω μὲν οὖν αὐτὸς τῷ ἑανυτοῦ ἱερᾶτο θεῷ. Καθ 
όλου 6E τοῖς ὑπὸ τῇ Ῥωμαίων ἀρχὴ δἶµοις τε xal 
στρατιωτικοῖς, πύλαι ἀπεχλείοντο εἰδωλολατρείας, 


codex Fuk. in corpore libri ita supplet:ózou δεῖ, etc. 
male et sine ullo sensu, ut apparet. 

(65; Θείας ἱεροφαντίας éceAeizo. Christophor- 
sonus vertit, divinos sacrorum ritus obibat. Muscu- 
lus vero ita verterat, sacras ceremonias expediebat. 
Sed neuter eorum vidit locum hunc corruptum esse, 
Lego igitur ἱεροραντίας ἑτέλει. Constantinum enim 
comparat antistiti et hierophantze. Unde statim 
subjict, οὕτω μὲν οὖν τῷ ἑαυτοῦ ἱερᾶτο θεῷ, addit- 
que Constantinum se pro episcopo gessisse, idque 
nomen sibi adscivisse, prasentibus episcopis. 

(64) Vulg. ὧδὲ δὲ τοῖς πᾶσι. ln Fuk. cod. ὧδε δή. 
Ι.εβΟ σπουδή τοῖς πᾶσι τῆς ἑορτής ἑἐξάρχων. Sic 
supra cap. 17, οπουδῇ ἐξάρχων αὐτὸς τῶν ἔνδον 
ἐχχλγσιαζομένων. 

(65) Knpov χίονας. Christiani in vigilía festi pa- 
schalis maximam cereorum copiam accendebant. 
Quod cum intra ecclesiau duntaxat facerent, Con- 
Siantinus etiam extra ecclesiam cereos pazsiimn ac- 
cendi jussit, in honorem tanta festivitatis. Cumque 
in maguis civitatibus noctu lumina accendi solerent 
in compitis, vt notavi ad lib. xsv Aum. Marcellini, 
Constantinus ea nocte mrlto plures ac. majores ce- 
reos voluit accendi, ut. gentilium animcs ad. Chri- 


slianx religionis venerationem perduceret, Porro D 


columnz ill: ceres, quas bic memorat Eusebius, 
cereum paschalem optime desigaaut, quei in vigilia 
paschali accendere solemus : de quo singularem li- 
brum scripsit Barnabas Brissonius. Gregorius Naz. 
iu oratione 19 : Τὸ ἅγιον Πάσχα xal περιθόητον, 1d) 
βασίλισσα τῶν ἡμερῶν ἡμέρα' καὶ ἢ λαμπρὰ νὺξ, 
ύουσα τὸ σκότος τῆς ἁμαρτίας, καθ) ἣν ἡμεῖς ὑπὸ 
πλουσίῳ φωτὶ την σωτηρίαν ἡμῶν αὐτῶν ἑορτάζομεν. 
Et in oratione 2 de Pascha, pag. 076, ait in vigilia 
Paschze lumina, tum privatim, tum publice accendi 
solita; adeo ut nox illa ob frequentiam Inminum, 
quie omnis 2tas ac dignitas accendebat, clarissima 
redderetur. Merito igitur Gaudentius Brixiensis 
noctem illam splendidissimam appellat, et Zeno 
Veronensis in serm. 4 ad neophytos. 
(06) Λαμπάδες δἠσαν xvpóc.Hec verba Musculus 
quideni ita accepit, quasi essent expositio praecedeu- 
tium χηροῦ xlovac. Christophorsouus vero lainpadas 


horis sese includens , remotis arbitris, solus cum 
solo colloquebatur Deo; etin genua provolutus, ea 
quibus opus haberet supplici prece postulabat. In 
ipsis autem salutiferz festivitatis diebus , discipli- 
ns atque exercitationum vigorem intendens, cun- 
ctis animi et corporis viribus collectis, pontificis 
atque lhierophantz munere fungebatur. Et ipse 
quidem c:eteris omnibus przibat ad festi celebratio 
nem, Sacram áutem vigiliam in diurnum splendo- 
rem converteral, accensis tota urbe cereorum qui- 
busdam columnis per eos quibus id operis erat 
injunetum. Lampades quoque accens:e cuncta pas- 
sim loca illustirabant; adeo ut hzc mystica vigilia 
quovis vel splendidissimo die splendidior reddere- 
tur. Simul vero ac dies illuxerat, Servatoris mno- 
stri beneficentiam imitari studens, uhiversis gen- 
tibus , provinciis ac populis largam manum ροῦ» 
rigebat , opulentissima donans omnibus munera. 
CAPUT XXII. 


Quomodo idolorum cultum prohibuit, martyrum 
aulem (esta honoravit. 


Hoc igitur modo ipse Deo suo sacra faciebat, Cze- 


terum cunctis sub Romano imperio degentibus , 


tam plebeis quai militibus, occluse crant fores 


distinxit a columnis illis cereis; quem nos etiam 
seculi sumus, Grieci λαμτάδας proprie vocant quas 
Latini t:edas, ut docet. Pol!'ux iu lib, x, cap. 26 : 
Παγός μέντοι καὶ baróc ἡ Xauráq: ὣς ὅταν φῇ ἐν τῇ 
Ἀ.]κμήνῃ Εὐριπίδης' Πέθεν δὲ πεύκης φαν ὸν ἑξεῦ- 
ρες.]αθεῖν; Καὶ γὰρ δᾶδες, καὶ λαμπάδες εἰσὶ τῶν 
πυρφόρων. Τὰς μέντοι λαμπάδας, καὶ χάµαχας εἴρη- 
χενὲν Ξαγτρίαις Αἰσχύλος. Sic enim scribendum est, 
non 'E£arrpíaic ut vulgo legitur. Hinc certamen apud 
Graecos λαμπαδτδρομία, ab iis facibus ita dictum ; 
sumitur etiam λαµτάς a Grxcis pro. lucerna, ut in 
Mauhzei cap. xxv, eodem modo quo φανὸς tam 
pro t:eda accipitur, quam pro lucerna. 

* (67) Ἐξήπ.ου δεξιάν. Notandus est liic. Eusebii 
locus de eleemosyna paschali, quam Constantinus 
quotannis erogare consueverat, in imemoriam bene- 
ficii quod Christus per illos dies contulit generi hu- 
mano. Solebant olim veteres Christiani festo Paschae 
die 8tipem pauperibus erogare: idque non solum 
laici, verum etiam clerici studiose przstabant. Qua 
de re illustris est locus Commodiaui in lib. 11 Insti- 
tulionum, cap. 75. 

Congruit in Pascha, die felicissimo nostro, 

Leateutur. et illi qui postulant sumpta diurna. 

Erogetur eis quod sufficit, vinum et esca. 

Respicite fontem quo memorentur ista pro vobis, 

]mmodico sumptu deficitis Christo donare. 

Cum ipsi non fucitis, quomodo suadere potesiis 

J ustitiam legis talibus ? vel semel in anno, 

Sic multos urget blusphemia sape de vobis. 
Alloquitur Coninodianus clericos, ut patet ex titulo 
carminis, et ex primis singulorum versuum litteris. 
Monetque illos, ut saltem die Pascli:e stipem pau- 
peribus erogent. Increpat etiam illos, quod ob ni- 
miam vivendi mollitiem nihil ipsis suppetat, quod 
pauperibus erogent. ld enim significat hic versus : 

Immodico sumptu deficitis Christo donare. 

De eadein eleemosyna paschali Anastasius in Vita 
Adriani Papi loquitur his verbis : « Simulque et 
in balneo juxta eamdem ecclesiam sito, ubi fratres 
nostri Christi pauperes, qui ad accipiendam οἱθε- 
mosynam in paschali festivitate anpüe occurrere et 
lavari solebant. » 


4171 


EUSEBII CAESARIENSIS ΟΡΡ. PARS I. — HISTORICA. 


1112 


cultus simulacrorum , et quodvis sacrificiorum ge- Α θυσίας τε τρόπος ἀπηγορεύετο πᾶς (68). χαὶ τοῖς 


nus interdictum. Missa quoque lex est ad priesides 
provinciarum, ut diem Dominicum eliam ipsi ve- 
nerarentur. lidem festos martyrum dies jussu princi- 
pis opservabant , et ecclesiasticarum festivitatum 
tempora debito honore prosequebaptur. Qux? quidem 
omnia summo cuni imperatoris peragebantur gaudio. 


CAPUT XXIV. 

Quod rerum externarum quasi episcopum se esse 

dixit. 

Quocirca non absurde , cum episcopos aliquando 
convivio exciperet , se quoque episcopum esse di- 
xit, his fere verbis usus nobis prasentibus. « Vos 
quidem, inquit, in iis qux intra Ecclesiam 537 
δυπί, episcopi estis. Ego vero in iis quax extra ge- 
runtur, episcopus a Deo sum constitutus. » ltaque 
consilia capiens dictis congruentia , omnes imperio 
suo subjectos episcopali sollicitudine gubernabat , 
et, quibuscunque modis poterat , ut veram pietatem 
consectarentur incitabat. 

CAPUT XXV. 


De prohibitione. saerificiorum εἰ initiationum, et de 
aboltis gladiatoribus εἰ impuris sacerdotibus Nili. 


llinc est quod crebris legibus et constitutionibus 
interdixit omnibus, ne simulacris sacrificarent, ne 
vates curiose consulerent , neve simulacra erige- 
rent; aut arcama sacra peragerent; postreme ne 
cruentis gladiatorum speclaculis urbes contamina- 
rent. Cumque /Egyptii et Alexandrini fluvium suum 


ministerio quorumdam hominum effeminatorum co- ϱ 


lere consuevissent, lex quoque ad eos data est, ut 


(08) θυσίας τε τρόπος ἁπηγορέυετο πᾶς. Hxc 
benigne interpretanda sunt, Constat enim sacrificia 
gentilium a Constantino Magno non fuisse nomina- 
tim prohibita, ut diserte docet Libanius in oratione 
Pro templis. Privata quidem et domestica sacriticia 


Constantinus lege lata. prohibuit, ut patet ex ϱ0- 


dice Tlieodosiano, De maleficis εἰ mathematicis, et 
ex lege prima De paganis. Sed publica ac solemnia 
qua a majoribus instituta fuerant, non inbibuit. 
ldem repetit Eusebius, cap. 25. 

(69) Tip. νεύματι βασιΊέως. Scribendum est ot 
τῷ νεύµατι βασιλέως, supple &pyovcsc. Male in edi- 
tioue Roberti Stephani post vocem βασιλέως pun- 
etum apponitur, cum post verbuui yepatpety ponen- 
dum sit, ut habetur in codice Regio, et in schedis. 

(69") Ἐκκ.]ησίαις. Alii ἓν ἐχχλησίαις. Sed nulla 
propositione opus est, vertique debet lucus : festo- 
rumque dies publicis converilibus celebrabant. EpiT. 

(70) Mi] µαντεῖα περιεργάζεσθαι. Male interpres 
vertit : ne oracula curiose scrutarentur. jamdudum 
enim oracula diemones edere desierant. Itaque su- 
perflua erat lex Constantini, qui oracula*scrutari 
vetuisset. Malim igitur hic intelligere vates, hario- 
los, mathematicos ei aruspices : quos consulere 
vetuit Constantinus lege 1 et 2 codice Theod., De 
snaleficis εἰ mathematicis, 

* (1) Τὸν zap' αὐτοῖς ποταμὸν δι ἀνδρῶν ἐκτε- 
θηἈυμένων θεραπεύειν. Apud /Egypiios androgyuni 
erant Nili sacerdotes, ut docet Gregorius Naz. in it 
Invectiva Contra Julianum : ἓν σου µόνον αἰδέσι- 

, αἱ παρ᾽ Αἰγυπτίοις δι’ ἀνδρογύνων «pal τοῦ 
εἶλου. Idem in carmine ad Neuesium : 


l'aMlainc Kv6£Anc ὁλολύγματα, ὅσσα τε NétAor 
Φαρποδότην τἰουσιν ἐν αἴσχεσιν ἀγδρογύνοισυ.. 


χατ ἔθνος δ ἄρχουσιν , ὁμοίως τὴν Κυριαχὴν $u£- 
pav νόμος ἑφοίτα Ὑεραίρειν' τῷ νεύματι βασιλέως 
(69) xaX μαρτύρων ἡμέρας ἑτίμων, χαιρούς ϐ) ἐορ- 
τῶν ἐχχλησίαις (09) ἑδόξαζον, πάντα τε θασιλεῖ χα- 
ταθυµίως τὰ τοιαῦτα ἑπράττετο. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΚΑ’. 


Ὅτι τῶν ἔξω πραγμάτων ὥσπερ ἐπίσχοπον' 
ἑαυτὸν εἶπεν εἶγαι. 


Ἔνθεν εἰκότως αὐτὸς Ev ἑστιάσει ποτὲ δεξιούµε- 
vog ἐπισχόπους, λόγον ἀφΏχεν, ὡς ἄρα εἴη καὶ αὖ- 
τὸς ἐπίσχοπος, ὧδέ πη αὐτοῖς εἰπὼν ῥήμασιν ig 
ἡμετέραις ἀχοαῖς' ε«Αλλ' ὑμεῖς μὲν τῶν εἴσω tm; 
Ἐχχλησίας, ἐγὼ δὲ τῶν ἑχτὺς ὑπὸ θεοῦ χαθεσταµέ- 


B voc , ἐπίσχοπος ἂν εἴην. ». ᾽Ἀκόλουθα δ᾽ οὖν τῷ λόγῳ 


διανοούμενος, τοὺς ἀρχομένους ἅπαντας ἐπεσχόπεε, 
προὔτρεπέ τε, ὅσηπερ ἂν ἡ δύναμις. τὸν εὐτεθη 
µεταδιώχειν βίον. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ κε’. 


“Οτι περὶ κω.ύσεως θυσιῶν xal τελετῶν καὶ 
μογομαχιῶν, καὶ τῶν τοπρὶν ἀχολάστων του 
NelAov. 


Ἔνθεν εἰχότως ἐπαλλίλοις τε vópotg xai διατά- 
ξεσι τοῖς πᾶσ, διεχελεύετο , μὴ θύειν εἰδώλοις, p 
μαντεῖα περιεργἀάτεσθαι (70), μὴ ξοάνων ἐγέρσεις 
ποιεῖσθαι, pi] τελετὰς χρυφίους ἐκτελεῖν, Ut µονο- 
µάχων µιαιφονίαις μολύνειν τὰς πόλεις. Toig δὲ χατ' 
Αἴγυπτον αὐτὴν τε τὴν ᾿Λλεξάνδρειαν, τὸν παρ' 
αὐτοῖς ποταμὸν δι ἀνδρῶν ἐχτεθηλυμένων θερα- 
πεύειν (71) ἔθος ἔχουσι, νόµος ἄλλος χατεπέµπετο, 


Quare eleganter idem Gregorius in oratione quam 
scripsit in sancta lumina Epiphaniorum, ait Zgy- 
ptios hoc facto Nilum contumelia potius quam ho- 
nore aflecisse. De eodem AEgyptiorum ritu locus est 
illustris in oratione Libanii Pro templis, qui quo- 
niam ο institetum nostrum plurimum facit, nec 
ab interprete intellectus est, hic meretur. ascribi : 
Οὐ τοίνυν τῇ "Pop µόνον ἐφυλάχθη τὸ θύειν, ἀλλὰ 
xai τῃ τοῦ Σαράπιδος, τῇ πολλῃ χαὶ µεγάλη, χαὶ 
πλῆθος χεχτηµένη νεῶν, δι ὧν χοινἣν ἁπάντων ἀν- 
Όρώπων ποιεῖ την τῆς Αἰγύπτου φοράν' αὕτη δὲ 
ἔργον τοῦ Νείλου: τὸν Νεῖλον δὲ ἑστιᾷ, ἀναθαίνειν 
ἐπὶ τὰς ἀρούρας πείθωντα, ὧν οὐ ποιουµένων ὅτε 
τε᾿χρῆ, xai παρ) ὧν, οὐδ' ἂν αὐτὸς ἐθελήσειεν. "A por 
δοχοῦσιν εἱδότες οἱ καὶ ταῦτα ἂν ἡδέως ἀνελόντες, 
οὖκ ἀνελεῖν, ἀλλ᾽ ἀφεῖναι τὸν ποταμὸν εὐωχεῖσθαι τοῖς 


D παλαιαῖς νοµίµοις, ἐπὶ μισθῷ τῷ εἰωθότι. Nec vero 


Roma solum sacrificia permissa sunt, verum etiam 
magne illi οἱ populose urbi Sarapidis, et templo - 
rum multitudine. re[erte, uorum ope communem 
cunclis hominivus reddit Egypti ubertatem. Porro 
hgc uberias donum est Nili. Nilum autem epulo 
excipiunt, uique in arva ascendat invitant. sacra 
illa, que nis: stato. ac solemni (lempore, et ab iis 
jos ad hoc constituti. sunt, facta [uerint, nec ipse 

ilus unquam ascendere et exundare voluerit. Quod 
cum probe intelligerent ii, qui hec quoque sacra li- 
bentissime sustulissent, lamen ea abolere consulto 
noluerunt, Sed fluvium illum ex more institutoque 
majorum, epulo excipi passi sunt, quippe qui ma- 
gnain mercedem rependerel, (rugum scilicel uberta- 
tem, Ex hoe Libanii loco manifeste apparet, hos 
Nili sacerdotes androgynos sublatos non fuisse a 
Constantino : vel certe 5i sublati sunt, pauio post 
restitutos fuisse. 


173 


DE VITA CONSTANTINI LIB. IX, 


1 


πᾶν τὸ τῶν ἀνδρογύνων γένος ὥσπερ τι χἰδδηλον, Α omnis androgynorum natio tanquam adulterina, e 


ἀφανὲς γίγνεσθαι τοῦ βίου, μηδ’ ἐξεῖναί ποι ὀρᾶσθαι 
τοὺς τὴν ἀπέλγειαν ταύτην νενοσηκότας, Ἐπεὶ δ' 
ὑπέλαδον οἱ δεισιδαίµονες, µηχέτι τὸν ποταμὸν ῥεύ- 
σειν αὐτοῖς συνήθως, πᾶν τοὐναντίον ἢ προπεδόχη- 
σαν θεὺς τῷ βασιλέως συµτράττων νόμῳ χατειργά- 
ζετο" οἱ μὲν yàp οὐχέτι ἆσαν οἱ τῇ αφῶν βδελυ- 
p!a. τὰς πόλεις µιαίνοντες, 60. ὡσανεὶ καθαρθείσης 
αὐτῷ τῆς χώρας, ἐφέρετο οἷος οὐδέποτε, ἀνέδαινέ 
τε πλουσίῳ τῷ ῥεύματι πάσας ἐπιχλύζων τὰς ἀρού- 
ῥρας, ἔργῳ παιδεύων τοὺς ἄφρονας., μιαροὺς μὲν 
Ἐκτρέπεσθαι δεῖν ἄνδρας, póvo δὲ τῷ παντὸς ἀγα- 
θοὔ δοτῆρι τὴν τῶν καλῶν ἀνατιθέναι αἰτίαν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KG. 

Nápov τοῦ xarà ἀτέχνων ὄντος διόρθωσις, ὅτι 

à καὶ τοῦ περὶ διαθηκῶν ὁμοίως διόρθωσις. 

"Mà γὰρ µυρία τοιαῦτα βασιλεῖ πραχθέντα ig" 
ἑκάστης ἐπαρχίας, πλείστη Ἰένοιτ' ἂν ῥᾳστώνη (79) 
τοῖς γράφειν αὐτὰ φιλοτιμουµένοις" ὥσπερ οὖν καὶ 
νόμους οὓς ἐκ παλαιῶν ἐπὶ τὸ ὁσιώτερον µεταδάλ- 
λων ἀνενεσῦτο. Καὶ τούτων 8 ἐν ὀλίχῳ ῥᾷον ἐκφῆναι 
τὸν τρόπον. Τοὺς ἄπαιδας (75) παλαιοὶ νόμοι στερή- 
σει τῆς τῶν γονίµων διαδοχῆς ἑτιμωροῦντο: xal ἦν 
οὗτος κατὰ τῶν ἀτέχνων ἀπηνῆς νόμος, ὡσανεὶ πε- 
πλημμεληχότας αὐτοὺς ζηµίᾳ χολάζων. Λύσας δὴ 
συγχωρεῖ χληρονομεῖν τοὺς προσήχοντας. Τοῦτο (74) 
βασιλεὺς ἐπὶ τὸ ὅσιον µεθήρµοζε, τοὺς κατὰ γνώ- 
µην πλημμελοῦντας εἰπὼν, τῇ προσηχούσῃ δεῖν 
σωφρονίζειν κολάσει: ἄπαιδας μὲν yàp πολλοὺς ἡ 
φύσις ἀνέδειξεν, εὐξαμένους μὲν πολυπαιδίας εὐτυ- 
χᾶσαι, ατερηθέντας δὲ φύσεως ἀσθενείᾳ" ἄλλοι δ' 
ἄπαιδες Ὑεγόνασιν, οὐ παραιτήσει παίδων διαδοχῆς, 
Ὑυναιχείας δ' ἀποστροφῇ µίξεως, ἣν αφοδροτάτῳ φι- 
λοσοφίας ἔρωτι προείλοντο" ἀγνείαν δὲ καὶ παντελῆ 
παρθενίαν γυναῖχες ἱερωσύνῃ Θεοῦ καθιερωµέναι 
µετῆλθον, ἀγνῷ xat παναγίῳ βίῳ, ψυχῇ καὶ σώματι, 
σφᾶς αὐτὰς καθιερώσασαι. Τί οὖν, τιμωρίας ἄξιον 
τοῦτο, ἢ θαύματος xal ἀποδοχῆς ἐχρῆν ἡγεῖσθαι; Ἡ 
μὲν yàp προθυμία, πολλοῦ ἀξία, τὸ δὲ κατόρθωμα, 
κρεῖττον φύσεως. Toug μὲν οὖν ἀσθενείᾳ φύσεως, 
παίδων ἐπιθυμίας στερουµένους, ἐλεεῖσθαι, ἀλλ' οὐ 
τιμωρεῖσθαι προσήχει, τὸν δὲ τοῦ χρείττονος ἐραστὴν, 
ἄξιον εἶναι ὑπερθαυμάζειν, ἀλλ᾽ οὐ χολάζειν. Οὕτω 
τὸν νόμον βασιλεὺς σὺν ὀρθῷ λογισμῷ μετεῤῥύθμιζε, 
Κάπειτα τῶν τὸν βίον μεταλλαττόντων ὁμοίως, ma- 
λαιοὶ μὲν νόμοι, iz' αὐτῆς ἑσχάτης (10) ἀναπνοῆς 


(79) Π.εἰστη γένοιτ ἂν ῥᾳστώνη. Melius, meo 
quidem judicio, dixisset εὐπορία. 
(15) Τοὺς dxaibac. Vide Sozomenum in lib. 1, 
cap. 9, qui ut. pote causidicus Byzantini fori, hos 
legum. Romanarum nodos clarius explicat quam. 
Eusebius. Videtidus quoque est Lipi » Commen- 
tario ad 1 Annalium Taciti ubi de lege Papia 
fue disserit. eh οὓς 
(74) Λύσας δὴ συγχωρεῖκληρονομεῖν tt - 
viai 

















medio tolleretur; nec usquam conspicerentur ii 
qui hujusmodi impudicitim morbo laborassent. Sed 
quoniam superstitiosi homines existimabant, Nilum 
posthae more solito agros suos minime irrigatu- 
rum, imperatoris legi favens Deus, contrarium. 
prorsus quam speraverant praestitit, Nam illi qui- 
dem qui urbes obscemitate sua polluebant, esse 
desierunt , ipse. autem fluvius, quasi expiata pur- 
gateque ipsi tola. regione, uberior quam unquam 
antea offluxit, et largiore aquarum copia exundans, 
agros omnes irrigavit : stultos. homines reipsa do- 
cens aique admonens, impuros quidem aversari 
oportere, soli autem Deo omnium bonorum au- 
clori, prosperos casus esse ascribendos. 
CAPUT XXVI. 


Correctio legis adversus orboa,et legis de testamentis, 


Verum enimvero cum hujusmodi res pene innu- 
merabiles in singulis provinciis ab imperatore ge- 
S4 sin, quicunque eas curiosius scribere ag- 
gressi fuerint, amplissimam certe materiam habituri 
sunt. Cujusmodi est quod plurimas leges ad majo- 
rem sanctitatem traducens, pro antiquis novas fe- 
cit. Atque hujus rei forma uno aut altero exemplo 
declarari potest. Orbos. antiquz leges hereditatis 
patrum ademptione plectebant. 538. Eratque lex 
hzc sane atrocissima , quippe quz bomines liberis 
destitutos, tanquam alicujus crim reos, poena. 
afficeret, Imperator vero, hoc abrogato jure, s37- 

C ctam ac religiosam legem tulit. Eos enim qui sponte 
ac dedita opera peccarent, congruo supplicio a/f- 
ciendos esse aiebat, At vero multia natura liberos 
denegavit; qui cum numerosam sobolem sibi op- 
tassent, ien ob corporis infirmitatem liberis ca- 
ruerunt. Alii sine liberis ideo vixerunt, non quod. 
successores habere liberos nollent, sed quod mu- 
liebrem copulam aversareutur, pra: ardeni o 
amore philosophie id continentie genus amplexi. 
Muliz praterea mulieres divino cullui consecrat, 
eastitatem xlque omnimodam virginitatem colue- 
runt et tam animos suos quam corpora, puris- 
sima ac sanctissime vite inancipaverunt, Quid 
ergo? Utrum hoc supplicio, an potius admiratione 
etapprobatione dignum haberi oportuit? Eteneu 
hujus rei vel conatus ipse maximam laudem mere- 
tur : effectus vero naturz humang vires excedit, 
Eos igitur quibus naturalis infirmitas, licet maximo 














LJ 


siani, titolo De infirmandis penis celibatus et ar- 
bitatis. ln codice Fuk. et Sav. pro λύσας 5 legitur 
τελευτῶντας δέ, etc. quomodo eiiam in Scaligeri, 
Bongarsii et Christophorsoni libris scriptum! esse 
monuerunt typographi Genevenses, Mallem tamen 
legere ex Sozomeno μὴ συγχωρῶν χληρονομεῖν εἰ 
χοντας. 
ῆς ἐσχάτης.... Ακριθο.Ίο-. 
€ sunt vocabula, quie. mini- 





τοὺς ἐγγυτάτω πι 
Mic Vulg. ἐξ ἐπ aii 
γεῖσθαι. "Erausposita 


restitui 


mo negotio ii 
WS EAR 
prisci ju 
condendis 


1175 


EUSEBII CAESARIENSIS ΟΡΡ. PARS I. — HISTORICA. 


1116 


cupientibus, liberos denegavit, miseratione prose- Α ἐξαχριθολογεῖσθαι ῥημάτωνλέξεσι τὰς συν-αττοµένας 


q"i potius quam poena afficere decet. Qui vero suh- 
linioris philosophi: amore ducitür, is non mul- 
. cta, sed admiratione omnium dignus est. Ad hunc 
modum imperator summa cum zquitate legem 
illam correxit. Prz:terea antiquis legibus cautum 
fuerat, ut morientes et ultiinum , ut. ita. dicam, 
ducentes spiritum, certis quibusdam verbis testa- 
"wenta  serupulose componerent; przscriptzque 
erant forinnle et solemnitates, ac verba qux addi 
oporteret. Ex quo plurimz fraudes admittebantur 


διαθήχας, τρόπους δέ τῖνας xal ποίας δξῖ φωνὰς ἔπι- 
λέγεσθα, ὥριζον * καὶ πολλὰ &x τούτων ἑχαχουργεῖτο, 
ἐπὶ περιγραφῇ τῆς τῶν κατοιχοµένων προαιρέσεως« 
ἃ 6$ συν!δὼν βασιλεὺς, χαὶ τοῦτον µετεποίει τὸν νό- 
μον, ψιλοῖς ῥηματίοις καὶ ταῖς τυχούσαις φωναῖς τὸν 
τελευτῶντα δεῖν τὰ χατὰ γνώμην διατάττεσθαι φἢ- 
σας, χὰν τῷ τυχόντι γράμµατι τὴν αὑτοῦ δόδαν ἑχτί- 
θεσθαι, x&v ἀγράφως ἐθέλῃ, µόνον ἐπὶ µαρτόρων 
τοῦτο πράττεσθαι ἀξιοχρέων, τὴν πίστιν δυνατῶν 
σὺν ἀληθείᾳ φυλάττειν. 


ad cireumsceribendam morientium voluntatem. Quod imperator cum animadvertisset, hanc etiam legem 
emendavit , statuens ut nudis verbis et qualicunque oratione testamentum condere morientibus 
liceret, et supremam voluntatem quovis scripto declarare; aut si mallent sine scripto testari, id 


facerent adhibitis duntaxat testibus idoneis, qui fidem servare absque mendacio possent. 


CAPUT XXVII. 


Quod. legem tulit ne Judaei Christianum mancipium 
haberent, utque conciliorum decrela rata essent, el 
cetera. 


Quin etiam legem tulit, ne Christianus ullus servi- 
ret Judieis :neque enim fas esse, ut ii qui a Domino 
redempti B39 essent, prophetarum ac Domini in- 
terfectoribus servitutis jugo. subderentur. Quod si 
quis Christianz religionis, servus penes Judaum 
deprehenderetar, illum quidem libertate donari , 
Judwum vero mulctari pecunio jussit. Jam vero 
episcoporum sententias qux in. conciliis promul- 
gatz essent, auctoritate sua confirmavit; adeo ut 
provinciarum rectoribus son liceret episcoporum 
decreta rescindere : Cuivis enim judici prxferendos 
«esse sacerdotes Dei. Hujusmodi pene innumeras 
leges subditis suis promulgavit: quas quidem pe- 
enliari volumine tradere, ad perspiciendam hac 
etiam in parte imperatoris prudentiam, majoris 
etii fuerit. Quid nunc attinet commemorare, quem- 
admodum summo omnium Deo sese applicans, 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ KZ. 


"Οτι Χριστιανὸν μὲν Ἰουδαίοις μὴ δου.εύειν, 
τῶν δὲ συνόδων βεδαίους τοὺς ὅρους εἶναι 
ἐνομοθέτει, καὶ .Ἰοιπά. 


'AXXX χαὶ Ἰουδαίοις µηδένα Χριστιαν»ν ἐνομοθέ- 
τει δουλεύειν * μη γὰρ θεμιτὸν εἶναι, προφητοφόν- 
ταις xai χυριοκτόνοις, τοὺς ὑπὸ τοῦ ΣωτΏρος λελ»- 
τρωµένους ζυγῷ δουλείας ὑπάγεσθαι * εἰ δ᾽ εὑρεθείη 
τις τοιοῦτας, τὸν μὲν ἀνεῖσθα: ἐλεύθερον, τὸν δὲ Qr- 
μία χρημάτων κολάζεσθαι. Καὶ τοὺς τῶν ἑπισχόπων 
δὲ ὅρους (76) τοὺς ἐν συνόδοις ἀποφανθέντας, Em- 
εσφραγίζετο, ὡς μὴ ἐξεῖναι τοῖς τῶν ἐθνῶν ἄρχουσι, 
τὰ δόξαντα παραλύειν' παντὸς γὰρ εἶναι δικαστο» 
τοὺς ἱερεῖς τοῦ Θεοῦ δοχ'µωτέρους. Τούτοις ἀδελφὰ 
µυρία τοῖς ὑπὸ τὴν ἀρχὴν δ.ετύτου’ ἃ 6h σχολῆς 
ἂν δέοιτο δοῦναι ὑποθέσει οἰχεία, εἰς ἀχριθῆ διάγνω- 
et τῆς xàv τούτοις βασιλικῆς φρονῄσεως. Τί χρὴ 
vOv διεξιέναι, ὡς τῷ ἐπὶ πάντων συνάψας ἑαυτὸν 
θεῶῷ, ἐξ ἑῴας εἰς ἑσπέραν, τίνας εὖ ποιῄσειεν àv- 
θρώπων περιενόει, καὶ ὡς πᾶσι μὲν ἴσος ἣν καὶ xot- 
yos πρὸς εὐποιίαν ; 


n prima luce ad vesperam quos ex omni hominum numero beneflciis afficeret, sollicite inquirebat ; 
seque erga omnes saquum ac civilem, bene de cunctis merendo probebat? 


CAPUT XXVIII. 


Dona in Ecclesias collata, et pecuniam virginibus ac 
pauper.bus erogatw. 


Sed prxcipue in Ecclesias Uei nlurima contulit 


exstat, Ejus tamen fit mentio in lege 5 cod. Theod., 
De testamentis.In codd. Ευ. et Sav. deest ἐξ. 

(16) Τεὺς ἐπισκόπων δὲ ὄρους. Exstat lex Con- 
stantini in calce codicis Theodosiani sub titulo De 
episcopali audientia, in qua jubel imperator ut sen- 
tentize, ab episcopo prolatze etiam in. causis mino- 
rum, vigorem juris obtineant. Male igitur interpres 
hoc loco ópouc regulas vertit. Neque enim hic agi- 
tur de regulis ecclesiasticis, qu:e in syuodo ab epi- 
scopis promulgantur; sed de seuteniiis inter liti- 
gantes prolatis, ut patet ex verbis qux sequuuaiur. 
Quinetiam Sozomenus verba E'isebi: non aliter in- 
tellexit. Sed difficultatem facit, quod Eusebius dixit : 
ὄρους τοὺς ἓν συνόδοις ἀποφανθέντας. Verum σύ 0δος 
hic pro consessu ecclesiastico ponitur, episcopi 
scilicet ac presbyterorum. Eamdem vocem habet 
Sozomenus in libro r, cap. 9, ubi de hac lege Con- 
stantini loquitur, cnjus verba eo libeutius adduco, 
quoties de legibus agitur, quod vic fuit legum Roma- 
naruin peritissimus, ut ex ejus libris apparet : Tov 


KEPAAAION KH'. 


Ἐκχ.]ησίαις δωρεαὶ, παρθέροις τε xal πέγησι 
διαδόσεις. 


Ταῖς 2 Ἐκχλησίαις τοῦ θεοῦ καθ) ὑπεροχὴν ἑξαί- 


t επισκόπων ἐπιχαλεῖσθαι τὴν χρίσιν ἑπέτρεψε τοῖς 
διχαζοµένοις, ἣν βούλωνται τοὺς πολιτιχοὺς ἄρχον- 
τας παραιτεῖσθαι * χυρίαν δὲ εἶναι τὴν αὐτῶν ΨΏφον, 
χα) χρείττω τῆς τῶν ἄλλων δικαστῶν, ὡσανεὶ παρὰ του 
βασιλέως ἐξενεχθεῖσαν εἰς ἔργον δὲ τὰ χρινόµενα 
ἄγειν τοὺς ἄρχοντας, xai τοὺς διαχονουµένους αὐτοῖς 
στρατιώτας: ἀμετατρέπτους τε εἶναι τῶν συνόδων 
τοὺς ὄρους. Quinetiam episcopale judicium eligere 
litigantibus permisit, si secculures judices recusare 
tellent : jussilque ut episcoporum sententia rata es- 
sel, non secus ac si ab. ipso imperatore [uisset. pro- 
lata : utque rectores, eorumque officiales, sententias 
nb episcopis prolatas exsecultoni mandarent, ul de- 
nique inconcussa essent εἰ inviolala ecclesiasticorum 
consessuum judicia. Quod si quis συνόδων vocabulo 
concilia episcoporum velit intelligi, tum ὅροι sen- 
tenijas significabunt adversus moxios sacerdotes et 
h:ereticos in syuodo prolatas; quas seutentias cou- 
lirmant imperatores in lege 11, eodem titulo De epi-, 


scopali audientia. 


1 


DE VITA CONSTANTINI LIB. IV. 


1118 


ρετον πλεῖαθ᾽ ὅσα παρεῖχεν, ὧδε μὲν ἀγροὺς, ἀλλα- A dona , nunc agros, nunc annonas in alimoniam 


χόθι δὲ σιτοδοσίας, ἐπὶ χορηγίᾳ πενῄτων ἀνδρών, 
παίδων & ὀρρανῶν xaX γυναικῶν οἰκτρῶν δωρούμε- 
vo; * fon δὲ σὺν πολλῃ φροντίδι, καὶ περιθληµάτων 
πλείστων $509 γυμνοῖς xaX ἀνείμοσι προὀνόε, ' δια- 
φερύντως ὃ 1Ξ,ῦτο τιμής πλείονος τος τὸν σφῶν 
βίον τῇ κατὰ Ocby ἀναθέντας «φιλοσοφίᾳ”' τὸν οὖν 
πανάγιον τῶν ἁξιπαρθένων τοῦ θΞ:οῦ χορὸν, µονον- 
ουχ} xaX σέδων διετέλει, ταῖς τῶν τοιώνδε φυχαῖς 
ἔνοικον αὐτὸν ὑπάρχειν ᾧ καθ:έρωσαν ἑαυτὰς, Ozby 
πειθόµενος. 
ΚΕΦΑΑΛΔΛΙΟΝ Κθ’ 

Λο]ογραρίαι καὶ ἐπιδείξεις ἑπὸ Κωΐσταντίγου. 

Να) αἲν τὸν αὐτοῦ αὐτὸς διάνοιαν τοῖς ἑνθέοις 
συναύξων., ἐπανρύπνως μὲν διΤΥΞ τοὺς τῶν νυχτῶν 
χα! pos, σγολῇ δὲ λογογραφῶν (11), αυνεχεῖς ἐποιεῖτο 
τὰς παρόδους (18), προσέχειν Ἱγοῦμενος ἑαυτῷ, λόγῳ 
παιδευτ.κῷ τῶν ἀρχομένων γοατεῖν, λογικήν τε τὴν 
σύμπασαν χαταστήσασθαι βασιλείαν. Διὸ δῃ συνεχά- 
ει μὲν αὐτὸς, µμυρία 8 ἔσπενδεν ἐπ᾽ ἀχρύασιν πλήθη, 
φιλοσοφοῦντος ἀκωνσόιενα βασιλέως. Ei δὲ πη λέ- 
γοντι Ὀεολογίας αὐτῷ παρΐήγχοι χσιρὺς, πάντως που 
ὅρθιος ἑστὼς , συνεστραμμένῳ πρ,σώπῳ, χατεσταλ- 
µένῃ τε φωνῇ , puel» ἔδοξεν αὐτοὺς (79) παρόντας 
σὺν εὐλαθείχ τῇ πάσῃ τὴν ἔνθεον διδασχαλίαν εἶτ᾽ 
ἑπιφωνούῦντων βοαῖς εὐφβμοις τῶν ἀκροωμένων, ἄνω 
βλέπειν εἰς οὐρανὺν διένευξ, xal µόνον ὑπερθαυμά- 
ξειν καὶ τιμᾶν αξθασµίοις ἐπαίνοις τὸν ἐπὶ πάντων 
βασιλέα. Ὑποδιαιρῶν δὲ τὰς ὑποθέσεις, τοτὲ μὲν τῆς 
πολυθέηυ πλάνης ἑλέγχους χατεθάλλετο, παριττὰς 
ἁπάτην εἶναι καὶ ἀθεότητος πρόθολον, τὴν τῶν ἐθνῶν 
δεισιδα:μονίαν τοτὲ δὲ τῆν μµύναρχον παρτδίδου 
θεότητα διῆτι δ᾽ ἐωεξῖς τὸν περὶ προνοίας . τῶν τε 
ππΏόλου., xai τῶν περὶ µέρους λόγον ἔνθεν 6E ἐπὶ 
τὴν σωτ/ριον χατέθαινεν οἰχονομίαν, xaX ταύττν δει- 
γνὺς ἀναγκαίως χατὰ τὸν προσήχοντα γεγενῆσθαι 
λόγον μεταθὰς δ' ἐντεῦθεν, τὴν περὶ τοῦ θείου δι- 
χαιωτηρίου διδασχαλίαν ἐχίνει' Ev0x δη μάλιστα 
τῶν ἀχροατῶν πληχτικώτατα χαθῄττετο, διελέγχων 
τοὺς ἅρπαγας χα) πλεονέχτας, τούς *' ἁπληστίᾳ 
φιλοχρτμοσύνης σφᾶς αὐτοὺς ἐκδεδωχότας. Παίων δ᾽ 
ὥσπερ χαὶ διαμαστίκων τῷ λόγῳ τῶν περ'εστώτων 
γνωρίµων τινὰς, κάτω νεύειν πληττοµένους τὴν 
συνείδπσιν ἑποίει οἷς δη λαμπραῖς φωναῖς µαρτυρό- 


(77) Σχο.ῇ δὲ Aoryoypazovr . Ne quis forte exi- 
stimer. Eusebium nostrum hic. assentiri imp. Con- 
stantino, idem quoque testatur Victor in. Epitome 
his verbis : «Ipse assidue legere, scribere, medi- 
tari. » 

(73) Ἐποιεῖτο τὰς παρέδους. Ἠαπο vocem non 
intellexit interpres. Sic enim vertit, frequentes cum 
suis inibat congreasus, cum vertendum fuerit, cre- 


bras habebat conciones, Nam πόροδον ποιεῖσθαι, est. 


verba facere, quo.| Gr»ci frequentius dicunt. πρὀσ- 
οδον ποιεῖσθαι Sic Isocrates in exordio Áreopagitici, 
«ipi σωττρίας τὴν πρόποδον ἐποιησάμην. Pausanias 
in Achaicis, pag. 105 editionis Allie, et. in duo- 
bus decretis. Delierum, quie leguntur. inter. mar- 
mora Arundelliana, pag. 42 et A5, εἶναι Cb αὐτοῖς 
πρὀσοδον πρὺς τὶν βουλὴν xaX τὸν δημον πρώτοις 
μετὰ τὰ ἱερά. Qua sic interpretanda sunt : Ad 
senatum. quoque et ad populum verba facien !i esptetis 


pauperum et viduarum ac pupillorum largiens. 
Denique etiam vestes nudis homiuibus fieri sollicita 
provisione curavit, Prae coteris vero. eos maxime 
honorahat, qui se totos divinz philosophie addi- 
xissent. Ipsum quidem sanctissimum  perpetuarum 
Dei virginum coetum tantum non venerabatur, cum 
ipsum cui se consecraverant Deum, in earum men- 
tibus habitare, pro certo haberet. 


CAPUT XXIX. 
Lucubrationes et declamationes Constantini. 

Quin et totas interdum noctes vigil traducebat, 
suam ipse mentem divinarum rerum meditatione ' 
instruens. Et per otium scribendis orationibus va- 
cans, crebras habebat conciones : quippe qui officii 
sui esse existimaret, populos sibi subjectos prace- 
ptis rationis regere, el principatum suum rationis 
imperium eflicere. Quocirea ipse quidem concio- 
nem advocabat ,Czterum innumerabilis $ccurrebat 
multitudo, principem. 5/50 philosopliantem audi- 
tura, Quod. si. forte inier. dicendum, de. theologia 
loquendi a'iqua sese obtulisset occasio, staus illico 
contracto vultu. ac demiesa voce, cum singulari 
religione ac modestia, divine doctrine mysteriis 
initiare auditores videbatur. Cumque universi fau- 
stis voeibua ei applauderent, ipse eis inuuebat ut 
sursum oculos attollereut, unumque illum summum 
omnium regem przcipuo cultu et admiratione pro- 
sequerentur. Porro orationum suarum partitionem 
ua faciebat, ut primum quidem refutationem ere 
roris gentilium in .muliis diis colendis, quasi fun 
damentum substerneret, certis ralioufbus astvuens, 
superstitionem illorum meram fraudem esse, et 
impietatis propugnaculum. Post he de singulari 
imperio Dei disserebat. Tum sermonem facielat de 
providentia, qua et universa reguntur el singula. 
Hinc ad salutarem progrediens dispensationem, 
hanc quoque necessario et convenienti ratione 
factam fuisse ostendebat. Inde orationis cursum 
promovens, disputationem de divino judicio aggre- 
diebatur. Quo in loco auditorum animos gravissime 
perstringebat, raptores coarguens, ct violentos, el 


sacris primi omnium habeant facultatem. Polybius 
in lib. τν, pag. 302, ἔφοδον διδόναι pro eodem dixit: 
Οἰόμενοι δεῖν, τῷ τε μαχατᾷ δίδοσθαι τὴν ἔφοδον 
ἐπὶ τοὺς πολλούς, et. Qui locus cuiu insigui mendo 
corruptus sit, a nobis obiter emendabitur. Scribe 
igitur οἱ μὲν νέοι (povzo δεῖν, ete. Qui emendatio 
confirmatur sequentibus. Polybii verbis. Sequitur 
enim, οἱ δὲ ἔροροι δξδιότες την τῶν νέων σνστρο» 
of,v. Et liec. quidem de. vocis. significatione. Quod 
vero ad rem ipsam attiuet, ab hoc Constantini 
facto videtur manasse mos. imperatorum DByzantie 
norum, qui conciones vatecheticas el de rebus 
saeris habebant, quz Silentia dicebantur, ut videre 
est in Glossario Meursii. 

(79) Μυεῖν ἔδοξεν αὐτούς. In codd. Fuketiano 
ac Turnebi legitur μνεῖν ἐδόχει τοὺς παρέντας. Me- 
clius, ineo quidem judicio. 


T9 


EUSEBII CAESARIENSIS ΟΡΡ. PARS I. — HISTORICA." 


1180 


eos qui se pecuniarum inexplebili cupiditati mnan- A µενος διεστέλλετο, θεῷ λόγον δώσειν τῶν ἔγχειρο»- 


cipassent. Nonnullos etiam e familiaribus suis qui 
aderant, quodam quasi orationis flagello verberans, 
conscientizx stimulis agitatos, demittere oculos co- 
gebat, Quibus clara voce contestans denuntiabat, 
ipsos actorum suorum rationem Deo esse reddituros: 
quippe sibi quidem imperium orbis terrarum a 
Deo traditum esse ; se vero divini Numinis exem- 
plo, partes imperii regendas ipsis commisisse ; Cxe- 
terum omnes rationem gestorum suorum supremo 
regi tandem reddituros. Hec ille contestabatur 
assidue, hec suggerebat, his illos documentis 
imbuebat, Verum ipse quidem sinceritate fidei sux 


µένων αὐτοῖς (80): αὐτῷ μὲν γὰρ τὸν ἐπὶ πάντων 
Θεὸν τῶν ἐπὶ γῆς τῆν βασιλείαν παρασχεῖν , αὐτὸν 
δὲ κατὰ µίµησιν τοῦ Μρείττονος, τῆς ἀρχῆς τὰς 
χατὰ µέρος αὗτοῖς ἐπιτρέψαι διοιχἠσεις' πάντας 
γε μὴν τῷ µεγάλῳ βασιλεῖ, χατὰ χαιρὸν τὰς εὐθύνας 
ὑφέξειν τῶν πραττοµένων. Ταῦτα συνεγῶς διεµαρτύ- 
ρετο, ταῦθ) ὑπεμίμνησχε, τούτων διδάσχαλος fjv. 
ἸΆλλ' ὁ μὲ», ἐπιθαῤόῶν γνησίως τῇ πίστει, τοιαῦτ᾽ 
ἐφρόνει καὶ διεστἐλλετο’ οἱ δ ἄρ᾽ ἦσαν ἁμαθεῖς xoi 
πρὸς τὰ χαλὰ χεχωφωμµένοι, γλώττῃ μὲν xal βοαῖς 
εὐφήμοις ἐπιχροτοῦντες τὰ λεγόμενα, ἔργοις δὲ χατ- 
ολιγωροῦντες αὐτῶν 6c ἁπληστίαν, 


confisus, talia et sentiebat οἱ przdicabat ;illi autem  indociles, ac velut obsurdescentes adversus 
! pulcherrima documenta perstabant : lingua quidem ipsa plausuque et acclamationibus dicta compro- 
bantes, sed reipsa ob inexplebilem cupiditatem ea negligentes. 


5451 CAPUT XXX. 


Quod cuidam avaro sepulcri modum  delineavit, 
ut ei pudorem incuteret. 


Proinde quemdam ex familiaribus, manu appre- 
hensumhissliquando verbis compellavit : «Quousque 
tandem, heus tu, cupiditatem extendimus ? » Deinde 
eum hasta quam pre manibus habebat, humani 
corporis staturam humi delineasset : « Etiamsi, in- 
quit, cunctas hujus sseculi divitias, totumque adeo 
orbem terrarum tibi comparasses, tamen nihilo 
plus quam hoc a me descriptum terre spatium 
ablaturus es, si modo etiam hoc tibi concessuin 
fuerit. » Neque tamen beatissimus princeps, cum hzc 
et ageret et diceret, quemquam a pristina pravitate 
revocavit, Verum ipso 


rerum eventu manifestissime comprobatum est , 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ A'. 


"Οτι τῶν zAgovextov. évl uvnpelov μέτρο» ox- 
έδειξε πρὸς δυσώπησυ». 


στ) ἤδη ποτὲ τῶν ἀμφ) αὑτὸν τινὸς ἐπιιαθόμε- 
vov qávat* « Καὶ µέχρι τίνος, ὦ οὗτος, τὴν ἁπλη- 
στίαν ἐχτείνομεν; » Εἰτ᾽ ἐπὶ γῆς µέτρον ἀνδρὸς 
ἡλιχίας ἐγχαράξας τῷ δόρατι ὃ μετὰ χεῖρας ἔχων 
ἐτύγχανε" « Τὸν σύµπαντα τοῦ βίου πλοῦτον, ἔφη, 
χαὶ τὸ πᾶν τῆς γῆς στοιχεῖον εἰ xvfjaato , πλέον οὐδὲν 
τούτου τοῦ περιγραφέντος Υηδίου ἀποίσεις, εἰ 63 χᾶν 
αὐτοῦ τύχης (81). » 'AX' οὐδένα, ταῦτα λέγων τε xal 
πράττων, ἔπαυεν ὁ µαχάριος' τὰ πράγµατα ὃ᾽ ἑναρ- 
γῶς αὐτοῖς θεοπροπίοις ἔπεισεν , ἀλλ᾽ οὗ ψ,λοῖς ῥη- 
µατίοις ἐοιχέναι τὰ βασιλέως θεσπἰσµατα. 
hnperatoris monita divinis 


oraculis potius quam nudis sermonibus similia exstitisse. 


CAPUT XXXI. 
: Quod ob'nimiam clementiam irrisus est. 
Porro cum nullus esset extremi supplicii metus, 
qui malos homines a sceleribus deterreret , impe- 
ratore prorsus in clementiam propenso, el ex pro- 
vinciarum rectoribus nemine crimina coercente; 
eo factum est, ut publica administratio non medio- 
crem reprehensionem subierit; utrum jure, an 


(80) Tov ἐγχειρουμένων αὐτοῖς. Post has voces in 
codice Regio et in editione Rob. Stephani sequun- 
tur hiec verba: "Qocz' ἤδη ποτὲ τῶν ἀμφ) αὐτόν, εἰο., 
qua habentur in capite 50. Sed in editione Gene- 
νομοί nescio quis ad marginem adnotavil ingentem 
liic lacunam esse, quam Sealiger, Borgarsius, Gru- 
terus, aliique supplent hoc modo : Ὥστε Ίδη ποτὲ 
τῶν ἐπὶ Tn; τὴν βασιλείαν παρασχεῖν τῆς τοῦ 
χρείττονος ἀρχῆς, τὰς χατὰ µέρος αὐτοῖς ἐπιτρέφαι 
δίχας, πάντας μὲν τῷ µεγάλῳ, etc. Sed primo qui- 
dem verba illa ὥστ' Ίδη ποτέ, expungenda sunt. 
Nam lacuna, si qua est in lioc loco, incipit auie hxc 
verha ὥστ δη ποτέ qua» in editione Genevensi 
perperam repetita cernuntur. Deinde verba illa τῶν 
ἐπὶ γῆς th» βασ.λείαν, θἱ0., seusu omni carent, 
Melius itaque in. libro Morzi hec laeuna. suppletur 
in hunc modum : Πάντας μὲν γὰρ τῷ μεγάλῳ βασι- 
Asi, χατὰ καιρὸν τὰς εὐθύνας ὑφέξειν, 6ἱ6., usque 
ad finem capitis ut in editione Genevensi. 1n eo- 
dem libro rectius legitur : ταῦτα συνεχῶς διεμαρτύ- 

exo. Savilius in- inferiori margine libri sui locum 
iguuC. ita supplet : Ὡς δη ποτὲ τῶν ἐπὶ γῆς τὴν 
βασιλείαν παρασχεῖν τῇ τοῦ κρεΐττονος ἀρχῇ, τάς τε 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ AA'. 


"Οτι διὰ τὴν zJelovra φιλαγθρωπίαν ἐχ.Ἰευάζετο. 


Ἐπεὶ δ᾽ οὐκ ην θανάτου φόθος εἴργων τοὺς χαχοὺς 
τῆς µοχθηρίας, βασιλέως μὲν ὅλου πρὸς τὸ φιλάν- 
θρωπον ἐχδεδομένου, τῶν δὲ καθ) ἕχαστον ἔθνος ἁρ- 
χόντων μηδαμῶς μηδενὸς τοῖς πλημμελήμασιν ἐπεξ- 
ιόντος, τοῦτο δὴ μομφὴν οὐ τὴν τυχοῦσαν τῇ xa8- 
όλου διοικήσει παρεῖχεν * εἴτ' οὖν εὐλόγως, ete καὶ 


κατὰ µέρος αὐτῷ ἐπιτρέφαι δίχας' πάντας μὲν 
γάρ, etc. Ego vero ex script» lectionis vestiglis, 
quai in optimo Fuk. lib. reperi, hunc locum feli- 
citer mihi videor restituisse. Igitur codicis Fuk. 
scriptura haec est : Ἐγχειρουμένων αὐτοῖς... τὸν 
ἐπὶ πάντων θεὸν τῶν ἐπὶ γῆς τὴν βασιλείαν παρα- 
σχεῖν' αὐτὸν δὲ χατὰ µιµήσει τοῦ χρεΐττονος τῆς 


D ἀρχῆς τὰς χατὰ µέρος αὐτοῖς ἐπιτρέφαι Giov... 


πάντα... μὴν τῶν τῷ βασιλεῖ, χατά xatpóv, eic. 
Quid facilius est, quam has lacunas {ία explere: αὐτῷ 
μὲν γὰρ τὸν ἐπ) πάντων θεόν, etc, Et. paulo posi, 
χατὰ µίµησιν τοῦ κρείττονος, τῆς àpyng τὰς xarà 
µέρος αὐτοῖς ἐπιτρέψαι διοιχῄσεις ' πάντας Ye μὴν 
τῷ τῶν ὅλων βασιλεῖ, etc. Niliil planius, niliil cer- 
Hus. Id est, sibi quidem a summo omnium Deo 
traditum esse imperium orbis terrarum : se vero 
divini Numinis exemplo, partes imperii regendas 
ipsis distribuisse. . ... 

(81) El δῇ κἂν αὐτοῦ τύχῃς. Quippe incertum 
est, utrum terra sepeliendus sis, cum aut ignibus 
cremari, out ari submergi, aut bestiis devorari 
possis. lu Fuk. codice scribitur τύχοις. 


4181 


DE VITA CONSTANTINI LIB 1V. 


1189 


ph, ὅπη φίλον ἑχάστῳ, κρινέτω" ἐμοὶ δ᾽ ἐφείσθω A injuria, statuat quisque prout videhitur. Mihi inte- 


τἀληθή γράφει». 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ AB'. 
Περὶ συγγράμματος Κωγσταγτίνου, ὃ πρὸς τὸν 
τῶν ἁγίων coAAorov ἔγραύε. 

Ῥωμαίᾳ μὲν οὖν γλώττη τὴν τῶν λόγων συγγρα- 
φὴν βασιλεὺς παρεῖχε ᾿ µετέθαλλον δ' αὐτὴν µεθερ- 
μηνευταὶ (82) φωνῇ (τῇ ἡμετέρφ) ofc τοῦτο ποιεῖν 
ἔργον ἣν. Τῶν δ ἑρμηνευθέντων λόγων, δείγματος 
ἕνεχεν, μετὰ τὴν παροῦσαν ὑπόθεσιν ἑςῆς ἐχεῖνον 
συνάφω, ὃν ὁ αὐτὸς ἐπέγραφε T τῶν ἁγίων συ.ἲ- 
Aóyo, τῇ Ἐκχλησία τοῦ θεοῦ ἀναθεὶς τὴν Υραφὴν, 
ὡς pf) τις χόμπον εἶναι νοµίσειςε τὴν ἡμετέραν ἀμφὶ 
τῶν λεχθέντων μαρτυοίαν. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΛΓ’ 


rim fas sit reruin veritatem scriptis prodere. 
CAPUT XXXI. 


De Constantini oratione, quam | ad sanctorum 
celum scripsit. 


Et imperator quidem Latino sermone orationes 
componebal. Eas vero in Grecam postea linguam 
convertebant interpretes, quibus id munus erat 
injincetum. Ex his orationibus Greco sermone 
translatis, exempli gratia, unam huic operi subji- 
ciam, quam ille Αά sanctorum celum | inscripsit, 
Ecclesi: Dei lucubrationem illam nuncupans : ne 
cui forte nostrum super his rebus testimonium , 
vana atque inanis fabula esse videatur. 

54929 CAPUT XXXIII. 


Ὅπως τῶν Εὐσεδίου περὶ τοῦ μνήµατος τοῦ Σω- pg Quomodo Euscbii de Servatoris sepulcro panegyricas 


. tpoc ἐπιδείξεων éc tóc ἤκουσε. 


Κάχεϊῖνο δὲ µνήµης o9. µοι δοχεῖ ἀπόθλητον elvat, 
b 65 xal ἐφ᾽ ἡμῶν αὐτῶν ὁ θαυμάσιος χατεπράξατο. 
Ἐπειδὴ γἀρ ποτε θάρσει τῆς αὐτοῦ περὶ τὸ θεῖον εὖ- 
λαθείας, ἁμιὶ τοῦ σωτηρίου µνήµατος λόγον παρα- 
σχεῖν εἰς ἐπήχοον αὐτοῦ δεδεηµεθα, προθυµότατα 
μὲν τὰς ἀχοὰς ὑπεῖχε᾽ πλήθους δ' ἀκροατῶν περι- 
εστῶτος, ἔνδον ἐν αὐτοῖς βασιλείοις (85) ὅρθιος ἑστὼς, 
ἅμα τοῖς λοιποῖς ἐπηκροᾶτο: ἡμῶν δ᾽ ἀντιθολούντων 
ἐπὶ παραχειµένῳ τῷ ῥασιλιγῷ θρόνῳ διαναπαύεσθαι, 
ἐπείθετό μὲν οὐδαμῶς, συντιταμένῳ δὲ λογισμῷ ttv 
διάχρισιν ἐποιεῖτο τῶν λεγομένων, ταῖς τε δογµατι- 
xal; θεολογίαις ἀλήθειαν ἐπεμαρτύρει. Ἐπεὶ δὲ πο. 
λὺς ἣν ὁ χρόνος, ὅ τε λόγος ἐμηκύνετο, ἡμεῖς μὲν χατα- 
παύειν προηρήµεθα, ὁ δ' οὐχ ἀνῄει (85*) , περαίνειν δ᾽ 
εἷς τέλος προῦτρεπεν * ἀντιθολούντων δὲ καθέφεσθαι, 
ἀντεδυσώπει, τοτὲ μὲν φῄσας ὡς οὐ θεμιτὸν εἴη, τῶν 
περὶ θεοῦ χινουμένων δογμάτων ἀνειμένως ἀχροᾶ- 
σθαι, τοτὲ δὲ, συμφέρειν αὐτῷ xaX λυσιτελεῖν τοῦτο * 
ἑστῶτας γὰρ ὑπαχοῦειν τῶν θείων, ὅσιον. Ἐπεὶ δὲ 
γαὶ ταῦτα τέλους ἐτύγχανεν, Ἡμεῖς μὲν οἴχαδε ἕπαν- 
ἠειμεν, καὶ τὰς συνήθεις ἀπελαμδάνομεν διατριθάς. 


orationes stans audierit. 

Illud vero quod nobis presentibus gessit princeps 
mirabilis, nequaquam mihi videtur silentio preeter- 
eundum. Nam cum singulari ejus in Deum pietate 
confisi, rogassemus aliquando ut nos de Servatoris 
nostri sepulcro dicentes audire vellet, libentissime 
aures nobis commodavit. Cumque maxima audien- 
tium multitado intus in ipsa regia circumstaret, 
stans ipse una cum caeteris orationem audivit, Νο: 
bisque ab eo postulantibus. ut in regali solio quod 
juxta positum erat sedere vellet, nunquam adduci 
potuit ut sederet : sed intento animo qua diceban- 
tur expendens, theologicorum dogmatum veritatem 
δυο Lestimonio comprobabat. Cum vero multum 


C jam temporis consumpsissemus, et prolixior esset 


oratio, nos quidem finem dicendi facere volebamus; 
at ipse hortabatur nos, ut pergeremus donec ad 
metam perducta esset oratio. Nobis rursus ut sede- 
ret supplicantibus, ipse obluctans bénigne persua- 
debat : cum nunc quidem diceret nefas esse, ubi 
de Deo instituta sit disputatio reinisse ac molliter 
auscultare, nunc vero id sibi utile et commodum 


esse affirmaret. Piuin enim ac religiosum est, inquit, ut de rebus divinis stantes audiant. His peractis, 
nos quidem domum reversi, consuelis nos studiis et exercitationibus reddidimus. 


KEPAAAION ΑΔ’. 


"Οτι περὶ τοῦ Πάσχα καὶ θείων i6Awv πρὸς Ev- 
σέθιον ἔγραψεν. 


*Ü δὲ τῶν Ἐκκλησιῶν τοῦ θεοῦ προνενοηµένος (84), 
περὶ κατασχευῆς θεοπνεύστων λογίων εἰς ἡμέτερον 


πρόσωτον ἑπετίθει τὸ γράµµα, ἀλλὰ δὴ xal περὶ τῆς D 


ἁγιωτάτης τοῦ Πάσχα ἑορτῆς. Προσφωνησάντων γὰρ 
ἡμῶν (85) αὐτῷ μυστιχὴν ἀναχάλυψιν τοῦ τῆς 


(82) Μεθερµηγευταί. Sub dispositione magistri 
officiorum erant interpretes variarum gentium ac 
linguarum, ut docet. Notitia imp. Romani. Horum 
igitur opera utebatur Constantinus, in epistolis et 
orationibus ex Latino in Graecum sermonem trans- 
ferendis. 

(85) "ErBov àv αὐτοῖς Buctielotc. Interpres 
vertit, in ipsa basilica : quod non probo. Hoc enim 
tagquam mirabile pietatis. exemplum in Constan- 
tino notat. Eusebius, quod Eusebii sermonem in 
ipso palatio stans imperator audire dignatus sit. 
Certe si in ecclesia stans imperator sermonem au- 
diisset, minus id esset mirandum, cum locus ipse 
reverentiam postulet, et imperator ipse in ecclesia 
unus sit e numero fidelium. 1n palatio vero stare 


CAPUT XXXIV. 
Quod de Pascha εἰ de sacris codicibus ad Eusebium 
scripsit. 

At ille Ecclesiis Dei provida semper mente con- 
sulens, deconflciendis àacris codicibus, et de festo 
paschali ad nos epistolam scripsit. Nam cum nos 
librum queindam quo arcana illius festi ratio erat 
exposita, ei nuncupassemus, quomodo nos respon - 


imperatorem, loquente episcopo, singulare quoddam 
exemplum est religionis, Vide infra, cap. 46, ex quo 
manifeste colligivur bic palatium | intelligi. Porro 
Christiaui stantes olim in eeclesia sermonem $a- 
cerdotis auscultare consueverant, Nulli quippe iu 
ecclesia sedebant nisi presbyteri, ut. docet Optatus 
in lib. 1v : « Dum peccatorem arguitet sed.niein in- 
crepat Deus, specialiter 3d vos dictum esse corstat 
non ad populum, qui iu ecclesia non habet sedendi 
licentiam. » 


(86) 'Avqel. Forte ἀνίη vel ἀνίει. Epi. 


(84) Vulg. πεπρογοηµέγος. In Fuk, codd. scribitur. . 
προνενοηµένος, rectius, ni fallor. 


(89) Προσφωγησάντων γὰρ ἡμῶν. Videtur in- 





485 ^ EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 415) 


sionis su:x* honore vicissim remuneratus sil, ex his A ἑορτῆς λόγου, ὅπως ἡμᾶς ἡμείψατο τιµήσας ἄντι- / 
ejus litteris perspici potest, φωνήσει, µάθοι ἄν τις ἑντυχὼν αὑτοῦ «be τῷ 


γράμμµατι. 
8459 CAPUT XXXV. ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AE. : 
Epistola Constantini ad, Eusebium, in qua orationem — Kwvccavcivov πρὸς Εὐσέδιον, τὸν τοῦ Πάσχα 
ejus de Pa.cha luudat., AóTor ἑπαιγοῦγτος. 


«Victor Constautinus Maximus Augustus, Eusebio. 


«€ Arduum opus. profecto, est, et 10d omnem 
diceudi vim superet, Christi mysteria pro dignitate 
explicare, et. controversiam de Pasclia, ejusque 
origiuem, et plenam laboris atque utilitatis cón- 
summationem decenter exponere. Nam res divinas 
ne ipsi quidem pro nierito enarrare sufficiunt, qui 
eas cogitatione assequi valent. Verumtamen exi- 


« Νικητὴς Κωνσταντῖνος, Μέγιστος Σεθαστὸς, Εὺ- 
σεθἰῳ. 

« Τὸ μὲν ἐγχείρημα µέγιστον χαὶ πάσης λόγων 
δυνάµεως κρεῖττον, Χρ'στοῦ μυστήρια κατ ἀξίαν 
εἰπεῖν, τήν τε τοῦ Πάσχα ἀντιλογίαν (86) τε xal 
γένεσιν, λυσιτελη τε xal ἐπίπονον τελεσιουργίαν, 
ἑρμηνεῦσαι τὸν προσῄχοντα τρόπον τὸ γὰρ θεῖον, 
ἀνθρώποις ἀδύνατον χατ᾽ ἀξίαν φράσαι, xal τοῖς νοῆσαε 
δυνατοῖς. Πλην ὅμως ὑπερθαυμάσας σε τῆς φιλοµα- 


miam tuam doctrinam et studii coutentionem equi- B θείας τε xaX φιλοτιμίας, αὑτός τε τὸ βἰθλίον ἀνέγνων 


dem supra modum admiratus sum, legique librum 
tuum perlibenter; utque in. multorum qui divin: 
religionis observantiam sincere profitentur, manus 
ac nolitiam pervenire! , quemadinodum optaveras, 
mandavi. Cum igitur intelligas, quanta cum vulu- 
ptate hujusmodi munera a solertia tua nobis oblata 
suscipimus, cura ul frequentioribus postliac serimo- 
nibus. quibus te innutritum esse profiteris, animum 
nostrum exhilares. Te vero currentem quod aiunt, 
8 consueta studia incitamus. Quippe cum non 'in- 
dignum operum tuorum interpretem qui ea in La- 
tinum sermonem transferat, nactum te esse, tanla 
ο fiducia satis ostendat. Quanquam  ejusinodi 
interpretatio, tam przclarorum operum dignitatem 
consequi nullo modo potest. Divinitas te servet, 
frater carissime. » Et hzc quidem hac de re ejus 


ἀσμένως , χαὶ τοῖς πλείοσιν oi γε τῇ περὶ τὸ Octoy 


. λατρεία Ὑνησίως προσανέχουσι, χαθὰ ἐθουλήθης, 


fmit. epistola. De parandis autem divinis codicibus 


runt. 
CAPUT XXXVI. 


Constantini αά Eusebium epistola de conficiendis 
sacris codicibus. 


«Yictor Constantinus Maximus Augustus, Eusebio. 


telligere librum De ratione computi paschalis, quem 
ab Eusebio compositum fuisse testatur Beda in libro 
De ratione temporum, cap. 42. Certe Constantinus 
imp. in epistola ad Eusebium, opus illud Eusehii, 
quod hic memoratur, laboriosum fuisse testatur, 
totamque paschalis festi rationem, originem ac 
perfectionem eomplexum esse. De lioc Eu-ebii lihro 
lieronymus iu libro De scriptoribus ecclesiasticis 
ita loquitur * « Hippolytus rauonem Pascha, tein- 
porumque canones scripsit, el sedecim amorum 
cireulum reperit, et Eusebio, qui super eodem 
Pascha canonem decem et novem. annorum circuli 
composuit, occasionem dedit.» Qux Hieronymi 
verba. descripsit Beda iu libro De sex «tatibus 
muudi, οἱ lib. v IHist., cap. 22. 

(86) Tov Πάσχα ἀντιλογίαν». Scribendum est 
αἰτ'ολογίαν, quemadinodum  eijaimn. in. libro Morzi 
ad mairginem emendotum inveni, quod confirmant 
sequentia, Subdit euim : Καὶ γένεσιν, λυσιτελή τε 
xal ἐπίπονον τελεσιουργίαν. Certe γένεσις de ori- 
gine controversie dici non. potest. Melius itaque 
γένεσιν verlas. institutionem. Τελεσιουργία vero est 
consummatio festi paschalis a Christo facta, qui 
sue resurreclionis miraculo verum Pascha Chri- 
sanis insutuit. 


D 


ἐχδοθῆναι προσέταξα. Συνορῶν τοίνυν μεθ) ὅσης θυµ- 
Ὠδίας τὰ τοιαῦτα παρὰ τῆς σῆς ἁἀγχινοίας δῶρα 
λαμθένοµμεν, συνεχεστέροις ἡμᾶς λόγοι εὗφραί- 
νειν (87), οἷς ἀνατετράφθαι σαντὸν ὁμολογεῖς, προ- 
θυµήθητι' θέοντα γάρ oz, τὸ τοῦ λόγου, πρὸς τὰ συν- 
{θη σπουδάσµατα παρορμῶμεν ' ὅπου γε χαὶ τὸν εἰς 
τὴν (88) Ῥωμαίων τοὺς σοὺς πόνους μεταῤῥυθμί- 
συντα γλῶτταν, οὐκ ἀνάξιον ηὑρῆσθαί σοι τῶν svY- 
γραμμάτων, 1j τοσαύτη πεποίθησις (89) δείχνυα..,, el 
xai τὰ µάλιστα τῶν χαλῶν ἔργων 1) τοιαύτη ἑρμηνεία 
ὑφίστασθαι κατ᾽ ἁξίαν, ἀδυνάτως ἔχει. Ὁ θεός σε 


C διαφυλάξοι, ἁδελφὲ ἀγαπητέ. » Τὸ μὲν (οὖν) περὶ 


τοῦδε γράµµα, τοιόνδε ἣν ^ τὸ δὲ πε; τῆς τῶν θείων 
ἀναγνωσμάτων ἐπισχευῆς, ὧδέ πη περιέχει. 
ad ecclesiasticas lectiones , ejusmodi litterze fue- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ AG' 


Κωνσταντίνου πρὸς Εὐσέθιον περὶ κατασχευὴς 
θείων βιόδ.1ίων. 


«Νιχητῆς Κωνσταντῖνος Μέγιστος Σεθαστὸς, Εὺ- 
σεθἰῳ. 


(87) Λόγοις εὐφραίνειν'. Post has voces in codice , 
Regio et in editione ob. Stephani sequuntur. hzc 
verba : K&v τὰ μάλιστα τῶν καλῶν ἕργων, elc. 
Sed Scaliger, Bongarsius, aliique hunc locum ne- 
scio ex quihus codicibus suppleverunt. Idem quo- 
que supplementum in Εικ. et Morzi libro reperi, 
et quidem. aliquando emendatius quam in editione 
Genevensi. Primum enim in eo legitur : Οἷς ἁντε- 
τράφθαι σαυτὸν ὁμολοχεῖς. Scribendum tamen est 
ἀνατετράφθαι, vel ἐντετράφθαι. 

(88) Καὶ τὸν εἰς τήν. Post Ίο verba in libro 
Morzi vacuum spatium relinquitur. Deest certe 
vocabulum 'Popetxfv. Locus itaque supplendus est 
hoc modo : Τὸν εἰς τὴν 'Popatxhy τοὺς σοὺς πόνους 
μεταῤῥυθμίσοντα γλῶτταν, vel potius εἰς τὴν Ῥω- 
-αίαν, ut loquitur Eusebius supra cap. 52. Certe 
in eodice Funk. legitur εἰς τὴν "Pup... τοὺς σοὺς 
πόνους µεταῤῥυθμίζοντα, eic. 

(89) 'H τοσαύτη πεπυίθησις. Audaciam intel- 
ligit ejus qui librum Eusebii De Pascha inter- 
pretatus fuerat jussu Constantini; vel certe πεποί- 
θησις est opinio ac judicium ipsius imperatoria. 
Interpres quidem fiduciam ipsius Eusebii intellexit, 
quod hic convenire nullo inodo potest. Ompino vesol- 
Üncw hic aliter sumi non potest quain pro judicio 


1185 


poc Θεοῦ συναιροµένης mpovolac, µέγιστον 100; 
ἀνθρώπων τῇ ἁγιωτάτῃη Ἐκχκλησίᾳ ἀνατέθειχεν ἑαυτό 
ὡς πάντων ἐχεῖσε πολλὴν λαμθανόντων αὔξησιν, σφὀ. 
δρα ἄξιον χαταφαίνεσθαι, καὶ ἐχχλησίας tv αὐτῇ xa- 
τασχευασθῆναι πλείους. Τοιγάρτοι δὲδεξο προθυµό- 
taza τὸ δόξαν τῇ ἡμετέρα προαιρέσει. Πρέπον γὰρ 
χατεφάνη, τὸ δηλῶσαι τῇ of] συνέσει, ὅπως ἂν πεν- 
τήχοντα σωμάτια ἓν διφθέραις ἐγχατασχεύοις, εὐανά- 
γνωστά τε xal πρὸς τὴν χρῆσιν εὐμεταχόμιστα, ὑπὸ 
τεχνιτῶν χαλλιγράφων καὶ ἀχριθῶς τὴν τέχντν ἔπι- 
ταµένων, Υραφῆναι χελεύσειας, τῶν θείων δηλαδὴ 
Γραφῶν, ὧν μάλιστα τὴν v ἐπισχευὴν καὶ τὴν χρῆσιν 
τῷ τῆς Ἐκκλησίας λόγῳ ἀναγχαίαν εἶναι γινώσχεις. 
Απεστάλη δὲ γράμματα παρὰ τῆς ἡμετέρας ἡμερό- 
τητος πρὸς τὸν τῆς διοικήσεως χκαθολιχὸν (90), ὅπως 
ἅπαντα τὰ πρὸς ἐπισχευὴν αὐτῶν ἐπιτήδεια παρα- 
σχεῖν φροντίσειεν' ἵνα γὰρ ὡς τἆάχιστα τὰ γραφέντα 
σωμάτια χατασχενασθείη, τῆς orc ἐπιμελείας ἔργον 
τοῦτο γενῄσεται. Kai yàp δύο δηµοσίων ὀχημάτων 
ἱξουσίαν εἰς διαχομιδὴν, Ex τῆς αὐθεντίας τοῦ γράµ- 
τος ἡμῶν τούτου λαθεῖν os mposfxet, Οὕτω γὰρ 
ἂν μάλιστα τὰ χαλῶς Ὑραφέντα, va µέχρι τῶν ἡμε- 
τέρων ὄψεων ῥᾷστα διακοµισθῆσεται, ἑνὸς ὁτλαδὴ 
τοῦτο πληροῦντος τῶν Ex τῆς σῆς Ἐκχλησίας διαχόνων" 
ὃς ἐπειδὰν ἀφίχτται πρὸς ἡμᾶς, τῆς ἡμετέρας πειρα- 
θήσεται φιλανθρωπίας. 'O θεός σε διαφυλάξοι, ἀδελφὰ 
ἀγαπττά, ) - 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ AZ. 
"Οπως αἱ Sí6Ao. κατεσχευάσθησα». 
Ταῦτα μὲν οὖν βασιλεὺς διεχελεύετο" αὐτίχα δ' 
ἔργον ἐπηχολοῦθει τῷ λόγῳ, Ev πολυτελῶς ἑσχημένοις 
τεύχεσι τρισσὰ καὶ τετρασσὰ (91) διατεμγάντων 
ἃμιν" ὃ δη καὶ αὐτὸ βασιλέως ἑτέρα ἀντιρώνησις 
παραστήσε:, 0i fi; πυθόµενος ὡς ἡ παρ) ἡμῖν Κων- 
ταντεία πόλις, ἀνδρῶν ἑχτόπως δεισιδα!µόνων οὗὖσα 
πρότερον, ὁρμητήριον θεοσεθείας (92), «vc ἔμπροσθεν 
μεταβεθληχυῖα εἰδωλικῆς πλάνης, ἐγένετο, χαίρειν 
ἐδήλου καὶ την πρᾶξιν ἀποδέχεσθαι. 


et persuasione tam ipsius Constantini, quam reli- 
quorum hominum, qui Euselii opusculum De Pa- 
scha in. Latinam linguam. jussi. Constantini con- 
versum magnopere laudabant, Hiec, inqui, tauta 
omnium opinio satis Ostendit non. indignum | tibi 
obtigisse interpretem, Porro voces ille τῶν cur- 
γραμμάτων duplci modo construi. possunt, aul 
cuim adjectivo ἀνάξιον, aut cu:u. vocabulo. πεποί- 
θτσις. 

(90) Διοικήσεως  xa0oJixóv. Moc loco διοί- 
Χησις diccesim Orientis siguilicat. Sic autem ve- 
teres. Romani. vocabant certum numerum proviu- 
ciarum, quz simul collect:e parebant vicario prze- 
fectur:e. praetorianage,. Nam. priefectus. quidem. prie- 
torio sub dispositione sua plures habebat diasceses; 
vicarii autem singulas, Porro hac vox eo sensu 
usurpari coepta est ciréa tempora Consiantini, ut 
discimus tum ex ejusdem Constantini epistolis 
supra relatis, tum ex legibus aliquot codicis Theo- 
dosiani. 

(91) Τρισσὰ xal cetpaccd. Becte 


DE VITA CONSTANTINI LIB. ΙΤ. 
«Kazàzhy ἐπώνυμον ἡμῖν πόλιν, τῆς τοῦ Σωτῇ- Α 


C 


lerniones et quaterniones vertit, oie eai : 


1150 


«inea urbe qux a nobis nomen sortita est, divina 
Servatoris nostri adjuvante providentia, maxima 
hominum multitudo ad sanctissimam — Ecclesiam 
sese adjunxit. Itaque. cum cuncta. illie inaviinum 
incrementum — capiant, consentaneum — impriwis 
viletur, ut. plures qnoque. in ea constriantur. ec- 
clesi:. Accipe izitur libenti animo id quod Facere 
decrevi. Visum est enim. id significare prudeutie 
Bg Une, ut quinquaginta codices. divinarum 
Scripturarum, quarum apparatum et usum majime 
necessarium Ecclesiae esse intelligis, in membranig 
probe apparatis, ah artificibus antiquariis venuste 
scribendi peritissimis descrihi farias ; qui et legi 
facile, et ad oninem u-um circum. ferri. possint. Lit- 
terze porro a nostra clementia umissa sunt. ad ratio. 
nalem αλ θε] δε ut cuncta ad eoim. codieum con- 
fecti- nem necessaria privheri euret, Tue edit dili- 
genti, ut «eripti codices. qua. tocius. apparentur, 
Caterumn duorum. publicorum. veliiculoruim | usum 
auctoritate hujus epistole accipies Sie enim quae 
eleganter descripta sunt, ad couspectum. nostrum 
commodissime perferentur τς uno. scilicet ex Eccle- 
sit tu:& diaconis i ministerium obeunte, Qui qui- 
dem ubi ad nos pervenerit, lhuwani alis. nosirze 
experimentum capiet. Divinitas ie. servet, frater 
carissime. ) 


CAPUT XXXVII. 
Quomodo con[ecii [uerint codices, 

Et hec quidem imperator. precepit. Cieterum 
ejus dicta continuo. opus ipsu 4 execpit, eum. nos 
in voluminibus maguifice exornatis terniones. οἱ 
quaterniones ad eum misissemus. Quod ipsum 
allera imperatoris respons:o testabitur; in qua, 
eum forte ei nuntiatum fuisset urbem apud nos 
Coustautiam, quz antea. simulaciorum. culioi ad- 
dicta fuerat, impetu quodam sacrosancte religionis 
impulsam , pristinum superstitionis erroren, abje- 
cisse, gaudere se et faetum  niaguopere. probare 
siguificavit. 


brauacei fere per qnaterniones digereban iur, hoe 
est, quatuor folia simul conipacta, ut teruiones tría 
sunt folia simul compacta, Et quateruienes quideut 
sedecim habebant paginas, teruniones vero duo.lenas, 
Porro in. ultitia. quaternionis pia notabatur nue 
merus quaterionis, puta 1, 2, 5, et sic deiuceps, 
quemadmodum observavi in vetustissiniis codicibus, 
tum Gricis tum. Latinis, |n. antiquissimo co :ice 
Gregorii Turouensis, qui aute nougestos annos 
scriptus est, in ultima pagina quateenionis. lianc 
notam reperi q. 1, id est, quaternio primu. . Cwie- 
rum monendus. est. lector, in. his Eusebii. verbis 
esse enallagen. Dixit enim τετρασσὰ ἐν τεύ- 
X501, cum polius dicendum fuisset τεύχη ἓν τε- 
τρασσοϊς. 

(92) Vulg., ὁρμῃ θεοσεδείας. lu codice Εικ. 
hic locus ita legitur: Ὁρμητήριον θεοσεθείας, τῆς 
ἔμπροσθεν μεταθεθληχυῖα εἰδωλιχῆς πλάνης ἐγέ- 
νετο. Átque ila in Savilii codice scriptum esse 
» €x eo quod Savilius tres voces, ὁρμῇ, 
Μειαθέθληκεν et. πλάνης, lineolis subuo- 

λα 







817 
CAPUT XXX vill. 


Quomodo Emporium Gazeorum, οὗ christianismum 
urbs facta est el Constantia cognominata. 


Jam tum siquidem in Pal:zstina urbs Constantia 
salutarem religionem amplexa, tum a Deo tum ab 
imperatore summi honoris przrogativa decorabatur. 
Nam οἱ civitatis nomen accepit, cum antea vicus 
essel , et pristinum nomen cum prastantiore voca- 
bulo, religiosi.sim:z videlicet sororis principis, 
commutavit. 

5545 CAPUT XXXIX. 


Quod in Phoenice urbs facta est Constantina, el in 
aliis urbibus idola diruta et ecclesie exstructa. 


ldem quoque plisibus in locis factitatum : verbi 
gratia in urbe quadam Plicnices, «qux imperatoris 
nomine appellatur : cujus incola conjectis in ignem 
innumerabilibus simulacris, salutarem religionem 
amplexi sunt. Sed εἰ in reliquis provinciis, innu- 
meri confertim ad salutarem Dei cognitionem sese 
transferentes, per urbes et agros varia simulacra 
ex omnis generis materia fabrefacta, quae prius pro 
sacris babuerant, aboleveruut ; templa eorum ac 
delubra in immensam altitudinem sublata, nullo ju- 


bente destruxerunt, ecclesias vero a fundamentis 


wdificantes, pristinam suam sententiam aut potius 
errorem mulaverunt, Verum Deo amabilis impera- 
Loris res gestas singillatim commemorare, non tam 
nostrum est, quam illorum qui assidue cum eo ver- 


*EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS 1]. — ΠΙΡΤΟΒΙΟΑ. 


1188 


ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ AIT, 

Ὅπως τὸ Γαζαίων Εμπόριο», διὰ τον Χριστια- 
»ισμὺν ἐπο.ίσθη , καὶ Κωνστώνγτεια προσηγο- 
ρεύθη. 

"Ἠδη μὲν οὖν ἐπὶ τοῦ Παλαιστινῶν Eüvouc ἡ Κων- 
στάντεια τὴν σωτ/ριον ἐπιγραφαμένη θεοσέθειαν, xal 
παρ᾽ αὐτῷ θεῷ, xai παρὰ βασιλεῖ τιμής χρείττονος 
ἠξιοῦτο, πόλις μὲν ἀποφανεῖσα, ὃ μὴ πρότερον ἂν, 
ἀμείφασα δὲ τὴν προσηγορίαν ἐπωνύμῳ κχρείττονι 
θεοσεθοῦς ἁδελφΏῆς βασιλέως. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A8, 


"οτι ἐπὶ της dowlxno ἐπο.ἰίσθη μέν τις, ἐν' δὲ 
ταῖς ἅ-.Ίαις πὀ.Ίεσιν εἰδώ1ω» μὲν ἦν καθαίρε- 
Cic, ἐκχ.Ίησιῶν δὲ κατασχευαἰ. 


Ταυτὸν δὲ χαὶ ἕτεραι πλείους διςπράττοντο χῶραι, 
ὡς ἡ ἐπὶ τοῦ Φοινίχων ἔθνους, αὐτοῦ βασιλέως ἐπ- 
ώνυμος' fe οἱ πολῖται δυσεξαρ.Ίµητα ξοάνων ἱδρύματα 
πυρι παραδόντες., τὸν σωτίέριον ἀντικατηλλάξαντη 
νόµον. Καὶ ἐφ᾽ ἑτέρων 0 ἀπαρχιῶν , αὑτόμολοι τὴ 
σωτηρίῳ προσιόντες γνώσει , ἀθρόοι κατὰ χώρας xat 
χατὰ πόλεις, τὰ μὲν πρότερα αὐτοῖς ἱερὰ νενομισμµένα, 
ἐν ὕλη παντοίων ξοάνων ὄντα, ὡσανεὶ τὸ μηδὲν ὄντα, 
ἑφάνικον, ναούς τ' αὐτῶν xal τεμένη εἰς Όφος ὃρ- 
μένα. μηδσνὸς ἐπικελεύοντος χαθῄρουν, ἐχχκλησίας δ' 
Ex θεμελίων ἀνιστῶντὲς , τῆς προτέρας ἀντιχατιλ- 
λάσσυντο γνώμης, ftot πλάνης. ᾽Αλλὰ γὰρ xa0' Exa- 
στα γράφειν (95) τῶν τοῦ θεοφιλοῦς πράξεων, οὐχ 
ἡμέτερον ἄν ct μᾶλλον, f| τῶν τὸν πάντα χρόνον 
συνεῖναι αὐτῷ χκατηξιωμένων * ἡμεῖς δ' £v ὀλίγω «à 


sari meruerunt, Nos vero quando ea quie ad nostram ᾳ ἡμῖν διεγνωσµένα τῇδε παραδόντες τῇ Υραφῇ (94), 


notitiam pervenerunt, in hoc opere breviter expo- 
suerimus, ad extremum ejus vit: tempus transgre- 
diemur. 

CAPUT XL. 


Quod cum trinis decennalibus tres filios Cesares 
creavissel , dedicationem | martyrii Hierosolymis 
celebravit. 

Aunus jain. imperii illius tricesimus peragebatur. 
Tres autem ejus filii variis temporibus consortes 
imperii fuerant renuutiati, Primus qui patri erat 
cognominis, decimo circiter paterni imperii auno, 
hunc honorem sortitus, Secundus avi sui nemen 
referens circa parentis sui vicennalia Casar est de- 
claratus, 'ertius Coustauns, qui praesentiam et sta- 
bilitatem suo nomine designat, 1ricesimo circiter 
paterni principatus anno ad hoc fastigium est eve- 
ctus. lta eum ad quamdam Trinitatis similitudinera 
tres filios Deo amabilessustulisset, eosdenque singu- 
lis decennis ad consortium imperii cooptasset, tempus 


95) Καθ ἕκαστα γράφει». In codice Regio et 
F uk. scriptum est. χαθέχαστα una vocc, quod magis 
probo. Sequitur enim τῶν τοῦ θεοφιλοὺς πράξεων. 
Melius tamen scriberetur τὰ χαθέχαστα. 

(94) Παραδόντες τῇ γραφῇ. Interpres hunc lo- 
cun ita vertit; Nos vero quoniam breviter que nobis 
nola (uerunt, lilterarum monumentis mandavimus. 
Ego vero ita interpretor : Postquam ea qua nobis 
nola sunt breviter exposuerimus, ad extremum ejus 
vite tenpus sermonem trans(eremus. Qua iuterpre- 
tatio sine dubio reciior est, et verbis ac sensui 
Eusebii magis cougruit. Nam si Eusebius ita intel- 
lexisset, ut sensit interpres, digisset ἤδη παρα- 


ἐπὶ τὸν ὕστατον αὐτοῦ τῆς ζωῆς διαθησόµεθα χρό- 


νον. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Μ’. 


Ότι ἐν ερισὶ δεκαετηρίσι τρεῖς υἱσὲς βασιλέας 


ἀναγορεύσας , τὰ éryxalvia. του ἐν ᾿ἱεροσο.ύ- 
µοις μαρτυρίου προῦθετο. 


Ἐπληροῦντο μὲν αὐτῷ τριάκοντα ἐνιαυτῶν περίοδοι 
τῆς βασιλείας (95): (παῖδες δὲ τρεῖς) δ-αφόροις ἂν- 
εδείχνυντο χρόνοις * ὁ μὲν ὁμώνυμος τῷ πἀτρὶ Κων- 
σταντῖνος, πρῶτος μετασχὼν τῆς τιμῆΏς ἀμφὶ τὴν τοῦ 
πατρὸς ὀεχαετηρίδα : ὁ δὲ δεύτερος τῇ τοῦ πάππου 
χοσμούμενος ὁμωνυμίᾳ Κωνστάντιος, ἀμφὶ τὴν clxo- 
σαετηριχἣν πανήγυριν ἀνηγορευμένος  ὁ δὲ τρίτος 
Κώνστας, τὸν ἑνεστῶτα xal συνεστῶτα τῷ τῆς ἕἔπ- 
ωὠνυμἰας προσρήµατι σηµαίνων, ἀμφὶ τὴν τρίτην δεχά» 
δα προηγµένος. Οὕτω 8h τριάδος λόγῳ τριττὴν γονῆν 
παίδων θεοφιλῆ κτησάµενος, ταύτην D ἐφ᾽ ἑχάστῃ 
περιόδῳ δεχαέτους χρόνου (96) εἰσποιῆσει τῆς βασι- 


δόντες. 

(03) Περίοδοι τῆς βασιλείας. Post πο verba, 
omissa erat linea in codice Regio, et in editione 
Stephani, quai quidem ita suppleto : £v οἷς παΐῖδες 
αὐτῷ τρεῖς ποινωνοὶ τῆς βασιλείας διαφόροις , etc. 
Ejusdem vocabuli βασιλείας repetitio fecit ut. in- 
tegra linea ab antiquario niipis properante. omitte- 
retur. In. codice Fuk. legitür διαφόροις δ) ἀνεδεί- 
Χνυντο χρόνοις optime. Ita unius νου] adjectioue 
hic locus expletur. Savilius vero tribus vocibus 
additis locum supplevit, perinde ac Scaliger ac 
Christophorsonus, παῖδες δὲ τρεῖς διαφόροις, etc. 

(96) 'Ep' ἑκάστῃ περιόδῳ δεκαένους χρύνου. 


1159. 


ΡΕ VITA CONSTANTINI LIB. IV. 


1190 


λείας τιµήσας, τῷ παμθασιλεῖ τῶν ὅλων εὐχαριστή- A deinceps tricennaliui suorum opportunissimum esse 


ριον καιρὸν (97) εὔχαιρον εἶναι τὸν τῆς αὐτοῦ τρια- 
κονταετηρίδος ἡγεῖτο” καὶ Bh τοῦ iv Ἱεροσολύμοις 
αὐτῷ σὺν πάσῃ φιλοχάλῳ σπονδῇ κατειργασµένου 
μαρτυρίου προσήκειν τὴν ἀφιέρωσιν ποιῄσααθαι, ei 
ἔχευν ἐδοχίμαζε. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΑ’. 


"θει διὰ τὰ κατ Αἴγυπτον ζητήματα, σύνοδον 
εἰς Τύρον ἐν τῷ μεταξὺ γενέσθαι προσέτα- 
ξεν. 


Μισόκαλος δὲ κἀν τούτῳ φθόνος, οἱονεὶ (08) σχό- 
τιον νέφος τηλαυγεστάταις ἡλίου μαρμαρυγαῖς, ὑπαν- 
τήσας, τὸ φαιδρὸν τῆς πανηγύρεως θορυθεῖν ἑπείρα, 
τὰς xav Αἴγυπτον Ἐκκλησίας αὖθις ταῖς αὐτοῦ τα- 
ῥάττων ἐρεαχελίαις. Αλλ' 8 γετῷ θεῷ µεμεληµένος, 
σύνοδον αὖθις πλείστων ἐπισκόπων ὥσπερ θεοῦ στρα- 
τόπεδον καθοπλίσας, ἀντιπαρετάττετο τῷ βασχάνῳ 
δαίµονι, ἐξ ἁπάσης Λἰγύπτου χαὶ Λιδύης, Ασίας τε 
καὶ Εὐρώπης σπεύδειν, πρῶτα μὲν ἐπὶ τὴν τῆς δια-- 
μάχης λύσιν, ἐντεῦθεν δὲ τὴν ἀφιέρωσιν τοῦ προλε- 
χθέντος νεὼ ποιεῖσθαι διαχελευσάµενος" ὁδοῦ δὴ πά- 
ρερῖον, ἐπὶ τῆς Φοινίκων µητροπόλεως προσέταττε 
διαλύσασθαι τὰς ἐρεσχελίας: μὴ γὰρ ἐξεῖναι τὰς γνώ- 
µας διῃρηµένους, ἐπὶ τὴν τοῦ Θεοῦ παρεῖναι λατρείαν, 
θείου νόµου διαγορεύοντος, μὴ πρότερον τὰ δῶρα 
προσφέρειν τοὺς bv διαφορᾷ τυγχάνοντας, ἢ φιλίαν 
ἀσπασαμένους (99), καὶ τὰ πρὸς ἀλλήλους εἰρηνικῶς 
διαθέντας. Ταῦτα βασιλεὺς τὰ αωτήρια παραγγέλµατα 
τῇ αὐτοῦ αὐτὸς διανοίᾳ ζωπυρῶν, σὺν ὁμονοίᾳ xal 
συµφωνίᾳ τῇ πάσῃ ἔχεαθαι τῶν προχειµένων, διὰ 
γραφῆς οὕτως ἐχούσης ἐδήλου. 














KEPAAAION MP'. 
Κωνσταντίνου πρὸς τὴν ἐν Τύρῳ σύνοδο». 

«Νικητὴς Κωνσταντῖνος, Μέγιστος Σεδαστὸς, τῇ 
ἁγίᾳ συνόδῳ τῇ κατὰ Τύρον. 

« "Hy μὲν ἴσως ἀχόλουθον καὶ τῇ τῶν χαιρῶν εὖ- 
χαιρίᾳ μάλιστα πρέπον, ἀστααίαστον εἶναι τὴν καθ- 
ολικὴν Ἐκκλησίαν, καὶ πάσης λοιδορίας (1) τοὺς τοῦ 
Χριστοῦ νῦν ἀπηλλάχθαι θεράποντας. "Eme δ' οὐχ 
ὑγιοῦς φιλονειχίας οἴστρῳ τινὲς ἐλαυνόμενοι (οὐ γὰρ 


Male interpres vertit decimo quoque anno. Neque 
Constantinus decimo quoque anno imperi 
heros suos Czsares creavit. Qnippe Cris, 
fem et Constantinum Casares fecit, Gallicano et 
Basso coss., Kalendis Martiis, qui erat annus ejus 
principatus" undecimus. Constantius vero Cisar 
creatus est consulatu 11 Crispi et. Constantini, die 
vi Idus Novembris, hoc est, anno imperii Constan- 
tini nono ac decimo. Denique Constans Ciesar a 
potre renumiatus est, Dalinatio et Zenophilo coss., 
die vir Kalendas Januarias, Constantino annum 
imperii sui octavum ac vicesimum ingresso, ut 
alet ex Fastis Idatii. Quare Eusebii verba melius 
la verlentur : singulis. decenniis. Sed neque hoc 
modo verum erit quod dixit Eusebius. Neque enim 
Crispus et. Constantinus junior Cxsares facti si 
jn prima decaeteride Constantini, sed circa pri- 
mam decaeteridem. ltque benigna interpreta- 
tione egent hzc verba. Quod cuim minime adver- 
tissel Baronius, Crispum Caesarem facium exse 

























existimavit, quo summo omnium regi gratias age- 
ret. Et. ipse quidem optimum factu esse judicahat, 
Si ejus martyrii quod. singulari studio 4ο magt 
centia Hierosolymis construxerat, dedicationem ce« 
lebraret, 





546 CAPUT XLI. 


(Quod inter hac synodum. Tyri haberi constituit ob 
quasdam in /Egyplo controversii 





Verum invidus demon bonorum omnium inimicus 
instar densissime cujusdam nubis splendidissimis 
solis radiis sese opponentis, bujus celebritatis ni- 
torem turbare conatus est, Ecclesiarum /£gypti 
statum contentionibus suis iterum concutiens. Sed 
enim Deo charus imperator collectam rursus pluri- 
morum antistitum synodum, velut divinum quemdam 
exercitum in prelium edacens, malevolo demoni 
objecit : episcopis ex "universa "Egypto, et Libya, 
Asia item et Europa convenire jussis : primum 
quidem ad dirimendam controversiam , exinde vero 
ad supradicti martyrii dedicationem. Proinde man- 
davit iis ut obiter in civitate quz totius Phoenices 
caput est, controversias dissolverent : neque enim 
fasesse,ut cum mutua animorum dissensione ad 
divinum cultum accederent : cum divina lex vetet, 
ne dissentientes, antequam compositi, 
troversiis pacem atque anucitiam pepigerint, dona 
sua offerant Deo. Hac salutaria Servatoris nostri 
documenta imperator assidua cogitatione volveus, 











C €um omni animorum consensione et concordia pro- 


positum opus aggredi monuit, per litteras quz sic 
se habent. 


CAPUT XLII. 
Epistola Constantini ad synodum Tyri congregatam. 

* Victor Constantinus, Max. Augustus, sanciz sy- 
no-lo congregat in urbe Tyro, 

* Congruum plane et prosperitati temporum no- 
strorum consentaneum erat, ut Ecclesia catholica. 
expers seditionis esset , et Christi famuli ab omui 
mune probro vacui essent ac liberi. Sed quoniam 
nonnulli improbe contentionis stimulis agitati, ne 


seripsit anno Christi 315, qui est prochronismus. 
nnii. 

(91) Ἐὐχαριστήριον καιρό. Non dubito quin 

Scribendu sit εὐχαριατηρίων, quod rab aliis 

animadversum non fuisse. In Fuk. codice scribitur 

εὐχαριστήριον xaipby xat εὔχαιρον, quod non pro- 


(98) Vulg. olov eic. Scribendum uno verbo 
oiovet, ut in libro Morei ad ginem emendatum 
inveui, et paulo post legendum ὑπαντῆσαν. 

(9) Vulg. 3) φιίαν σπασαµένους. Nescio q 
ad marginem euiti Geueveusis adnotavit scri 
bendum esse ἀσπασαμένους. Malim tamen lege! 
σπεισαµένους. ln codice tamen Foketii ac Savi! 
scribitar ἀσπασαμένους, 

(1) Πάσης «ἰοιδορίας. Hoc loco λοιδορία passivam 
habet. siguilicatjonem, idemque valet quod in fine 
hujus epistolae βλασφηµίας, e ita. n hri- 






siophorsonus iu 
Theoloriti, eap. 


1195 


FUSEDII CESARIENSIS OPP. PARS 1]. — IDSTORICA. 


1196 


honorifice excepit; egentibus vero ac nudis, et Α καὶ γυναικών µυρίοις ct0:3t, $0: xai τῶν 2οι- 


pauperum utriusque sexus infinitae multitudini, ci^i 
ac reliquarum rerum inopia laboranti, magnam 
pecuniz vim et plurimas vestes distribuit. Postreuo 
basilicam omnem regalibus donariis magnifice ex- 
ernavit. Et hic quidem hujusmodi functus est mi- 


nislerio. 
CAPUT XLV. 


Episcoporum in conventibus sermones , et ipsius 
qui hec scripsit. Eusebii. 


At sacerdotes Dei partim precationibus, partim 
sermonibus festivitatem ornabant. Alii siquidem 
comitatem religiosi imperatoris erga omnium Ser- 
vatorem laudibus celebrabant, et martyrii magni- 
flcentiam oratione persequebantur. Alii sacris theo- 
logie dogmatibus ad presentem celebritatem ac- 
commodatis, spiritale quoddam epulum audienti- 
bus prabebant. Quidam sacrorum voluminum le- 
ctiones interpretabantur ; arcanos et mysticos sen- 
sus in lucem proferentes. Qui vero ad hzc aspirare 
pon poterant, incruentis sacrificiis et mysticis im- 
molationibus Deum placabant, pro pace communi, 
pro Ecclesia Dei, pro imperatore tot bonorum au- 
ctore, ejusque piissimis liberis , preces Deo suppli- 
citer offerentes. lbi nos quoque, quibus majora 
quam pro merits nostris bona contigerant, variis 
sermonibus publice habitis solemnitatem decoravi- 
mus: nunc regalis fabrice decorem ac magnifi- 
centiam scriptis enarrantes; nunc propheticorum 
oraculorum sensus apte et accommodate ad przsen- 
tes figuras atque imagines interpretantes. lloc modo 
dedicationis solemnitas, ipsis imperatoris tricen- 
nalibus summa cum bilaritate celebrata est. 


(15) Οἱ μὲν τοῦ 0£0giAovc βασιλέως. Hzc omnia 
usque ad 1lla verba ἄλλοι δέ, etc., deerant in codice 
Regio et in editione Rob. Stephani : qua viri docti 
suppleverunt ex aliquo maunscripto codice, ut opi- 
nor. Hzc enim genuiua mihi videntur , οἱ ex ipsius 
Eusebii stylo profecta. Habentur certe in optimo 
codice Ful. In Savilii autem codice deerant. Nain 
Savilius ad hunc. locum ita adnotavit : « Christo- 
phorsoius hocloco interserit ex codicibus suis µας 
qua sequuntur, que mihi vix satis huic loco con- 
gruere videntur:oi μὲν τοῦ θεοφιλοῦς,» elc. 

(14) Th» εἰς τὸν τῶν δνλων Zornga δεξἰίωσιν. 
Comitatem ac benignitatem qua imperator Constan- 
tinus erga sacerdotes Dei utebatur, non sine causa 
Eusebius appellat benignitatem | erga. Christuin 
ipsum. Comitas enim erga ministros, ad honorem 
redundat ipsius Domini. taque Christus in. Evan- 
gelio : Quicunque , inquit, vos excipit, meipsum 

excipit (Matih. x, 40) : Quodque uni. illorum feci- 
stis, mihi fecistis (Matth. xxv, 40). 

(15) Τοις προχειµέγοις συµόό.Ίοις. Symbola ap- 
pellat basilicam illam. Hierosolymitanam. et omnia 
illius basilicie membra atque zdificia. Vide oratio- 
nem Eusebii in dedicatione ecclesi» Tyri, quz? re- 
fertur in libro decimo 4/listorie | Ecclesiastica ;. ubi 
singula meuibra basilic mysticum quidpiaw signi- 
ficare asserit. In. codice Ευ]. legitur χαιρίους τοῖς 
προχειµένοις συµθόλοις, sine conjunctione. 

(16) Tác προφητικάς ποιούμένοι θεωρίας. Verba 
hic videntur esse trausposita,quod. in his libris sze- 

ius factum esse monuimus. Et supra quide scri- 
udum τὰς ἐχφράσεις ποιοῦντες ^ hic vero legen- 
duin ἑρμηνεύοντες θεωρίας. Sed quaret fortasse ali- 


πῶν χρειῶν ἐν ἑνδείᾳ καθεστόσι, πολυτελεῖς διαδόσεις 
χοτµάτων xai περιθλημάτων ἐποιεῖτο' ἤδη Gi καὶ 


τὸν πάντα νεὼν πλουσίηις βασιλιχοῖς ἀναθ[μασι χαζ- 


επηίκ,λλεν. Αλλ᾽ ὁ μὲν ταύτην ἐπλ[ρου την ὑπηρα- 


cíav. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΕ’. 


Ἑν συγάξεσι τῶν ἐπισκόπωγ προσοµ!.]ίαι ποικί 
Jui, καὶ Εὐσεέίου του tavta συ}, ράναντος. 


Οἱ δὲ τοῦ Θεοῦ λειτουργοὶ, εὐχαῖς ἅμα χαὶ διαλέ- 
ξετι τὴν» ἑορτὴν χατεκόσµουν, οἱ μὲν τοῦ θεοφιλοῦς 
βασιλέως (15) τὴν εἰς τὸν τῶν ὅλων Σω-Τρα δεξίω- 
σιν (14) ἀνυμνοῦντες, τάς τε περὶ τὸ μαρτύριον µε- 
γαλουργίας διεξιόντες τῷ λόγῳ' οἱ δὲ ταῖς ἀπὸ τῶν 


B θείων δογμάτων παντγυρικαῖς θεολογίαις. πανδαισίαν 


λογικῶν τροφῶν ταῖς πάντων παραδιδόντες ἀχοαῖς ᾿ 
ἄλλοι δὲ ἑρμηνείας τῶν θείων ἀναγνωσμάτων ἔποι- 
οὔντο. τὰς ἀποῤῥήτους ἀποχαλύπτοντες θεωρίας" o! 
δὲ μὴ διὰ τούτων χωρεῖν οἵοί τε, θυσίαις ἀναίμοις χαὶ 
μυστιχαῖς ἱερουργίαις τὸ θεῖον ἱλάσχοντο, ὑπὲρ ττς 
χοινΏς εἰρήνης, ὑπὲρ της Ἐκχλησίας τοῦ θεοῦ, αὖ- 
τοῦ τε βασιλέως ὕπερ, τοῦ τοσούτων αἰτίου, παίδων 
τ' αὐτοῦ θεοφιλῶν, ἰχεττρίους εὐχὰς τῷ Oct προσ- 
αναφέροντες. Ἔνθα δὴ xaX ἡμεῖς τῶν ὑπὲρ ἡμᾶς 
ἀγαθῶν Ἱξιωμένοι, ποιχίλαις ταῖς εἰς τὸ χοινὸν δια- 
λέξεσι τὴν ἑορτῖΏν ἐτιμῶμεν, τοτὲ μὲν διὰ γράµµατας 
τῶν τῷ βασιλεῖ πεφιλοχαλτμένων τὰς ἐχρράσεις ἑρ- 
μγνεύοντες, τοτὲ δὲ Χαιρίους χαὶ τοῖς προχξιμένοες 


C συµθόλοις (15) τὰς προρττικὰς ποιοὀµενοι θεωρίας 


(16). Οὕτω μὲν ἡ τῆς ἁἀριερῴσεως ἑορτῃ. ἐν αὐτῷ 
βασιλέως τριαχονταεττρίδι (17) σὺν εὐφροσύναις ἔπε- 
τελεῖτο. 


quis, quauam sint ille prophetice visiones quas hic 
des gnat Eusebius. Intelligit, ni fallor, locum qui 
legitur in capite ni Sophouiz : Διὰ τοῦτο ὑπόμεινόν 
µε, λέγει Κύριος, εἰς ἡμέραν ἀναστάσεώς µου εἰς 
μαρτύριον. Nam et Cyrillus llierosolyuiitanus in 
lioiilia quarta hune locum  Sophoni:e expricat de 
martyrio seu basilica, quam Constantinus in loco 
Domiuicz resurrectionis exstruxit. 

(11) 'Er αὑτῃῇ βασιέως rpiaxorcaezipiói. Recte 
interpres vertit tricesimo imperii auno. Nam encz- 
nia basilice Hierosolyiitan:e celebrata sunt. anno 
Christi 255, Idibus Septembris, Constantio et Albi- 
no Coss. in tricenualibus Coustantini; quo quidem 
tempore Constantinus annum imperii agebat trice- 
simum, Τριαχονταεττρίς proprie- tricennalia. signili- 
cat, id est festivitatem ludorum qui ob tricesiuuin 
imperii annum agebantur. Auctor Chronici Alexzan- 
drini, Constantio εἰ Albino coss.: Τούτων τῶν ὑπά- 
των ἤχθη τριαχονταετηρὶς ἐν Κωνσταντινουπόλει 
πάνυ φιλοτίμως πρὸ ὀχτὼ χαλανδῶν αὑγουστῶν, qu: 
Latine reddita sie leguntur in. Fastis ldatii : «His 
coss. tricennalia edidit Constantinus Augustus die 
viii Καὶ. August.» Interdumtamen. τριαχονταςτηβἰς 
et tricennalia, pro tricesimo auno suununtur. Sic 
Hieronymus Dalinatium Casarem factum. esse scri- 
bit tricenialibus Constantini, id est auno imperii 
ejus tricesimo, Quad autem dixi encienia basilicae 
Hierosolymitanae Idibus Septembris esse celebrata, 
auctorem hujus rei labeo Nicephorum in lib. vin, 
cap. 30. Certe iu Typico saucti Sabe, et in. Meno- 
logio Gricorum, 135 die Septembris ponuntur τὰ 
ἐγχαίνια τῆς ἁγίας Θεοῦ ἀναστάσέως ' ita etiam  So- 
puronius iu oraüone De exaltatione sauctae crucis ; 


1197 
KESAAAIUN Mq. 


μαρτυρίου τοῦ Σωτῆ- 


"Ori xal ci ἔχρρασιν τοῦ 
εἶπεν ὕστερον ἐπ᾽ 


poc. xal τριακονγταετηρικὀ 
αὐτοῦ Κωγστα»τίνου. 


Οἷος ὃ ὁ τοῦ ΣωτΏρος νεὼς, οἵον τὸ σωτίριον ἄν- 
«ov, οἶαί τε αἱ βασιλέως φιλοχαλίαι, ἀναθημάτων τε 
πλίθη (18) £v χρυσῷ τε xaX ἀργύρῳ xa λίθοις τιµίοις 
πεποιτµένων, κατὰ δύναμιν ἐν οἰχείῳ συγγράµµατι 
παραλόντες, αὐτῷ βασιλεῖ προσεφωνήσαμεν' ὃν Ol 
λόγον κατὰ καιρὺν, μετὰ τὴν παροῦσαν τῆς γραφΏς 
ὑπόθεσιν (19) ἐκθησόμεθα, ὁμοῦ xat τὸν τριαχονταε- 
ττριχὺν αὐτῷ συζευγνύντες, ὃν μικρὸν ὕστερον ἐπὶ 
τΏς βασιλέως ἐπωνύμου πόλεως τὴν πορείαν στειλά- 
µενοι, εἰς ἐπῆχηον αὐτοῦ βασιλέως δ.ηλθομεν, τοῦτο 
ξεύτερον ἐν αὐτοῖς ῥασιλείοις (20) τὸν ἐπὶ πάντων ῥα- 
σιλέα θΘ5ὸν δοξάσαντες" o9 δὴ χατακροώµενος ὁ τῷ 
Θεῷ φίλος, γαννυμένω ἑῴχει, Τοῦτο δ' οὖν αὐτὸ μετὰ 
τὴν ἀχρόασιν ἐξέφηνε, συµποσιάξων μὲν παροῦσι 
τοῖς ἐπισκόπο:ς, παντοίᾳ v' αὐτοὺς τιμῇ φιλοφρονού- 
μενος. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ MZ.. 


Ὅτι ἡ μὲν ἐν Νιχαίᾳ σύνοδος τῇ εἱἰκοσαετηρίδι, 
τὰ ἑγκαίγια δὲ ἐν Ἱεροσολύμοις τῇ cpuaxorcas- 
τηρίδι Κωνσταντίνου γέγονε. 


Ταύτην µεγίστην ὧν ἴσμεν, σύνοδον δευτέραν συν. 
εχρότει βασιλεὺς ἓν αὐτοῖς Ἱεροσολύμοις, μετὰ τὴν 
πρώττν ἐχείνην, fi» ἐπὶ τῆς Βιθυνῶν διἀφανῶς (21) 
emointo πόλεως. ᾽Αλλ' d μὲν ἐπινίχιος ἣν, £v εἶχο- 
σαετηρίδι τῆς βασιλείας, τὴν χατ' ἐχθρῶν xoi πο- 
λεμίων εὐντν ἐπὶ τῆς Νικαίας (99) αὐτῆς ἐχτελοῦσα * 
Ἡ δὲ τῆς τρίτης δεκάδος τὴν περίοδον ἐχόσμει, τῷ 
πάντων ἀγαθῶν δοτΏρι θεῶῷ, ἀμφὶ τὸ μνῆμα τὸ σω- 
τέριον, εἰρήνης ἀνάθημα τὸ μαρτύριον (25) βασιλέως 
ἀφιεροῦντος. 


agebaturque νο festivitas quotannis per continuos 
oclo dies, Ex his corrigendum est Chronicon Ale- 
rxandrimum, in quo error est tam in die quam in 
consule quo h:ec gesta sunt. 

(18) ΑἉγαθημάτων ce π.1ήθη. Inter reliqua dona- 
ria qua Consiantinus dedit basilice Mierosolymi- 
tang, fuit palla sacerdotalis aureis filis contexta, 
qua episcopus in sacris missarum solemnibus ute- 
batur, ut refert. Thieodoritus in lib n Historie 
Ecclesiasticae, cap. 93. 

(19) Μετὰ τὴν παροῦσαν... ὑπόθεσιν, id est, 
ad calcem hujus operis. Male interpres vertit: Quod 
eiiam cum videbitur et absoluto opere edemus, Ve- 
rum interpretationem nostram conlirinal ipse Eu- 
sebius in. cap. 32 hujus libri, 

(20) Tovro δεύτερον ἐν αὐτοῖς βασι.είοις. Jam 
enim antea. Eusebius in palatio orationem habue- 
rat, ut ipse testatur supra capite 35, ubi vide qux 
adnotavimts. 

(21) ᾿Επὶ τῆς Biüvrov διαφαγῶς. Mallem. scri- 
bere 01192096, quaii scripturam in interpretatione 
mea sum seculis, uec dubito quin Eusebius ipse 
ita scripserit. Porro in liuc loco quadam est. am- 
phibologia. Possunt enim verba sic construi : ταύ- 
την µεγίστην ὧν ἴσμεν σύνοδον μετὰ τὴν πρώτην 
ἐκείνην, elc., quem sensum secnius est Christo- 
pharsonus. 


DE VITA CONSTANTINI LIB. IV. 


Α 


1198 
CAPUT XLVI. 


Quod descriptionem — martyrii οἱ orationem de 
tricennalibus, coram ipso imperalore poslea reci- 
tari. 

Caeterum qualis forma basilicz:e Servatoris, qua- 
lis sacrae speluucz species sit, quanta operis ve- 
nustas et elegantia, quot denique donaria partim 
ex auro et argento, partim ex geniis fabrefacta, 
peculiari opere exsecuti, librum illum imperatori 
nuncupavimus. Quem 550 quidem librum oppor- 
lune ad calcem hujus operis edituri sumus, ad- 
juncta etiam oratione illa de tricennalibus, quam 
paulo post. profecti Constantinopolim, coram ipso 


 hnperatore recitavimus, secundo tum in palatio 


summum omnium Deum ac Dominum laudibus prz- 


D dicantes. Quam cum audiret Deo amabilis impe- 


C 


D 


rator, gestire prz» gaudio videbatur. Atque id ipse 
finita oratione confessus est, cum episcopos qui 
aderant convivio exciperet, omnique eos genere 
honoris afficeret. 


CATUT XLVII. 


Quod Niciena quidem synodus vicennalibus Constan- 
lini, dedicatio vero basilica Hierosolymitane con- 
ligit tricennalibus. 


Hanc secundam. synodum, omnium quas quidem 
novimus maxiniam, imperator Ilierosolymis cou- 
gregavit, post primam illam quam in urbe Bithye 
ni: nobilissima collegerat. Sed illa quidem triume 
phalis erat, in imperii vicennalibus preces ac vota 
pro victoria de hostibus parla, in urbe victorit 
cognomine persolvens; liec vero tricennalium fe- 
Stivitateim ornavit, cum imperator Deo omnium 
bonorum auctori, martyrium, velut quoddam pa- 
cis donarium, in ipso Servatoris nostri monu- 
inento dedicaret. 


(22) Vulg. eby 5v τῆς Νικαίας. Amplector emenda- 
tionem doctorum virorum, quam in Morzi etiam libro 
ascriptam inveni : εὐχὴν ἐπὶ τῆς Νικαίας. Libenter 
tamen aliam quoque vocem. addiderim ου modo : 
εὐχὴν νικητήριον ἐπὶ τῆς Νικαίας . elc. Porrg eóyfw 
vola interpretari oportet. Alludit enim Eusebius ad 
morem Romanoruia, qui in hujusmodi solemnitati- 
bus vota pro salute ac felicitate principis concipie- 
bant, ut ex epistola Plinii ad Trajanum liquet. Sed 
et in nummis veteribus ejusihodi ola ita expressa 
legimus, voris xx. wULTIS XXX. Ín aliis autem 
nummis ita habe!ur:siC X. SIC xx, id est, Sic de- 
cennalia, sic vicennalia. In codice Εικ. diserte 
scribitur εὐχὴν ἐπὶ τῆς Νικαίας. 

(55) Tó μαρτύριον. Iu. epistola episcoporum syn- 
odi llierosolyinttang , qui jussu Constantini ad 
dedicationem bujus basilic; convenerunt, quain re- 
fert Athanasius in. Apologetico, p. 801, vocatur σω- 
«tfpuv μαρτὺριον. Sic etiam eum appcllat ΠΙΟ: 
mus in. Chuonico; Sozomenus in lib. n, cap. 25; 
Marcus in Vita Porphyrii Gazensis episcopi, et Eu- 
clerius in libello De situ. urbis Hierosolymitane. 
Vide epistolam nostram de Ánastasi, in qua adver- 
sus Jac. Greiserum et Jac. Sirmondum fuse proha- 
vimus, unam duniaxat basilicam a  Constaptine 
exstriciaim esse, qua Martyrium et Anastzsis Jicta 
est. 


4199 


CAPUT XL VIII. 
Quomodo immodicas cujusdam laudes egre tulerit. 


His omnibus confectis, cum imperatoris virtus 
cunctorum sermonibus predicaretur, quidam ex 
numero sacerdotum, illum coram beatum pronun- 
tiare uon est veritus: quippe qui tum in hac viia 
summum totius orbis Romani imperium consequi 
meruisset ; tum in futuro ὤνο una cum filio Dei 
esset regnaturus. At ille hujusmodi voces :egre ad- 
modum passus, hominem admonuit, ne his verbis 
uti praesumeret; sed potius supplex Deo vota fa- 
ceret, ut tam in hac quam in futura vita, cen- 
seri inter famulos Dei mereretur. 


551 CAPUT XLIX. 
Nuptie Constantii Casaris, ejus filii. 

Absoluto jam tricesimo imperii anno, secundi 
filii nuptias celebravit, cum majoris natu nuptias 
dudum antea celebravisset, Epula igitur et cenvi- 
vía prabebantur, imperatore ipso filium sponsum 
deducente, et magnifico apparatu seorsum viro- 
rum, seorsum mulierum cotum excipiente. Sed 
et munera splendidissima :civitatibus ac populis 
divisa. 


GAPUT L. 
Legatio εἰ munera ab Indis missa. 
Eodcm tempore Indorum qui ad orientem solem 
incolunt, legati advenere, dona afferentes ; varias 


videlicet geimmas exquisiti fulggyis ac pretii; feras ρ 


quoque forma atque indole penitus a nostris dis- 
crepantes. Qux» omnia imperatori offerentes, te- 
stabantur ad ipsum usque Oceanum imperium ejus 
extendi, gentisque Indorum principes ac regulos, 
pictis tabulis el. statuis in honorem ejus erectis, 
imperatorem ac regem se illum agnoscere profi- 
teri. Ac in ipso quidem priucipatus ejus exordio, 
primi omnium Britanni ad occidentalem oceanum 
positi, sese illius ditioni subjecerunt: nunc vero 
indi ad orientem solem incolentes, idem fecere. 
CAPUT LI. 


Quomodo Constantinus, diviso in tres filios imperio, 
eos et regnandi arte et pietatis officiis instituit. 


Cum igitur utrumque terminum orbis terra- 
rum sub potestatem snam redegisset, totius im- 
perii summam velut paternam quamdam lizre- 


(24) Kal δὴ τούτων ἁπάντων. Tota hzc periodus 
usque ad vocem ἀπέφηνεν , deerat in. codice Regio 
οἱ in editione Rob. Stephani : quam viri docti 
nescio utrum ex manuscriptis codicibus, an ex 
conjectura suppleverunt. Taudem vero codex Fuk. 
nos docuit, haec bona fide ex manuscriptis codicibus 
fuisse suppleta. . 

(25) Πα.αιτάτους τε χἀπὶ τοῦ zpsc6vcépov. 
Scribendum sine dubio πάλαι ταὐτὸ χἀπὶ τοῦ πρ. 
ccv ἡλιχίαν διαπραξάµενος. 

(26) Εἰς avcóv ὠκεανόν. Scribendum videtur 
εἰς αὐτῶν ὠχεανόν. Id est, usque ad Oceanum ludi- 
cum. Porro hujus legationis Indice caput fuisse 
videtur Metrodorus phílosophus; qui ab Indorum 


ΕὐΦΕΡΒΙΙ CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1900 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΜΗ’. 


Ὅπως, τινὸς ἅγαν ἐπαινοῦντος, οὐκ ἡνέσχετο 
Κωνσταντῖνος. 


Καὶ 55 τούτων ἁπάντων (24) συντελουµένων, ἀνὰ 
στόµα τε παρὰ πᾶσι τῶν τῆς αὐτοῦ κατὰ θεὸν ἀρέτης 
βοωµένων, τῶν τοῦ Θεοῦ λειτουργῶν τις ἀποτολμή- 
σας, εἰς αὐτοῦ. πρόσωπον µαχάριον αὖτὸν ἀπά- 
φηνεν, ὅτι δὴ xàv τῷ παρόνι ip τῆς κατὰ 
πάντων αὑτοκρατορικῆς βασιλείας Ἰξιωμένος εἴη, 
κἀν τῷ µμέλλοντι συμθασιλεύειν µέλλοι τῷ  Ylo 
ποῦ θεοῦ. 'O δὲ ἀπεχθῶς τῆς φωνῆς ἑπαχού- 
σας, p] τοιαῦτα τολμᾷν παρῄνει φθέγγεσθαι, μᾶλ- 
λον δὲ δι εὐχῆς αἰτεῖσθαι αὐτῷ, xàv τῷ παρόντι, 
xàv τῷ μέλλοντι, τῆς τοῦ Θεοῦ δουλείας ἄξιον φα- 
νῆναι. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Μθ’. 

Γάμοι Κωνσταντίου υἱοῦ αὐτοῦ, Καίσαρος. 

Ἐπειδὴ δὲ xal ὁ τριαχονταέτης αὐτῷ τῆς βασιλείας 
διεπεραίνετο χρόνος, τῷ δευτέρῳ τῶν παίδων συνε- 
τέλει γάμους, παλαιτάτους τε χἀπὶ τοῦ πρεσθυτέρου 
(25) τὴν ἡλιχίαν διαπραξάµενος. θαλίαι δῆ καὶ ἔστι- 
άσεις Ίγοντο, νυμφοστολουντος αὑτοῦ βασιλέως τὸν 
παἶδα, ἑστιῶντός τε λαμπρῶς xai συµποσιάζοντος, 
ὧδε μὲν ἀνδρῶν θιάσοις, Υνναιχῶν δ᾽ ἀφωρισμένοις 
ἀλλαχόθι χοροῖς * διαδόσεις τε πλούσιαι χαρισµάτων, 
δήµοις ἅμα χαὶ πόλεσιν ἐδωροῦντο. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ N'. 
Ἰνδῶν πρεσθεία καὶ δῶρα. 

Ἐν τούτῳ δὲ xai Ἰνδῶν τῶν πρὺς ἀνίσχοντα Ίλιον, 
πρέσθεις ἁπήντων δῶρα χοµίζοντες γένη δ' ἦν παν- 
τοῖα ἐξαστραπτόντων πολυτελῶν λίθων, Quá τε τῶν 
παρ ἡμῖν ἐγνωσμένων ἑναλλάττοντα τὴν φύσιν. ἃ δὴ 
προσῄῆγον τῷ βασιλεῖ, τὴν εἰς αὐτὸν Ὠχεανὸν (96) δη- 
λοῦντες αὑτοῦ χράτησιν, xal ὡς οἱ τῆς Ἰνδῶν χώρας 
χαθηγεµόνες, εἰχόνων γραφαὶῖς, ἁνδριάντων τ᾽ αὐτὸν 
ἀναθήμασι τιμῶντες, αὑτοχράτορα xai βασιλέα γνω- 
ρίζειν ὡμολόγουν. ᾿Αρχομένῳ μὲν τῆς βασιλείας (27) 
αὐτῷ, οἱ πρὸς ἥλιον δύνοντα ὠχεανῷ Βρεττανοὶ, πρῶ- 
τοι καθυπετάττοντο, vov δ Ἰνδῶν οἱ τὴν πρὸς ἀν- 
ίσχοντα Ίλιον λαχόντες. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΝΑ’. 


Ὅπως τοῖς τρισὶν υἱοῖς Κωνσταντῖνος διελὼν τὴν 
ἀρχὴ», τὰ βασιλικὰ μετ’ εὐσεδείας διηγεῖτο. 
Ὡς οὖν ἑχατέρων τῶν ἄκρων τῆς ὅλης οἰχουμένης 


p ἐχράτει, τὴν σύμπασαν τῆς βασιλείας ἀρχὴν τρισὶ 


τοῖς αὐτοῦ διῄρει παισὶν, olá τινα πατρῴαν οὑσίαν 


rege plurimas gemmas et uniones ad Constantinum 
delulit, multoque plura allaturum se fuisse finxit, 
nisi Persarum rex sibi per agrum Persarum trans- 
eunti ea abstulisset. Quo mendacio inductus Con- 
stantinus, dum rapta avidius persequitur, bellum 
Persicum commovit, ut scribunt Cedrenus et Ammia- 
nus Marcellinus. Sed Cedrenus prorsus alieno loco 
id refert, anno scilicet Constantini primo ac vice- 
simo; cum id conferre debuisset in Constantini 
annum primum ac tricesimum. lloc enim anno 
rupta est pax inter Romanos et Persas. 

27) Ἀρχομένῳ μὲν τῆς βασιλείας. Codex Fuk. 
ἀρχομένῳ μὲν γὰρ τῆς Bac. Schede autem veterea 
ἀρχομένῳ μὲν οὖν, quod magis placet. 


1201 


DE VITA CONSTANTINI LIB. 1V. 


1208 


τοῖς αὐτοῦ χληροδοτῶν φιλτάτοις' τὴν μὲν οὖν παπ- À ditatem necessitudinibus suis dispertiens, in tres 


σαραν λῆξιν τῷ µείζονι, την δὲ τῆς ἑῴας ἀρχὴν τῷ 
δευτέρῳ, τὴν δὲ τούτων µέσην τῷ τρίτῳ διένεµε. 
Κληρον δ ἀγαθὸν xaX Φυχῆς σωτ/ρ:ον τοῖς αὐτοῦ πο- 
ριζόµενος, τὰ θεοσεθείας αὐτοῖς ἑνίει σπέρματα, θεἰ- 
οις μὲν προάγων µαθήµασι (28), διδασχάλους δ᾽ ἐφ-' 
ιστὰς, εὐσεθείᾳ δεδοχιµασµένους ἄνδρας, xat τῶν ἔξω- 
θεν δὲ λόγων χαθηγητὰς ἑτέρους, Ίχοντας εἰς ἄχρον 
παιδεύσεως * ἄλλοι πολεμιχῶν αὐτοῖς ἐξηρχον µαθη- 
µάτων, ἕτεροι τῶν πολιτικῶν ἐπιγνώμονας αὐτοὺς 
χαθίστων, οἱ δὲ νόμων ἐμπείρους εἱργάζοντο. Bast- 
λικὴ δ' ἑχάστῳ τῶν παίδων κεχλήρωτο παρασχενἣ, 
ὁπλῖται, δορυφόροι, σωματοφύλακες, στρατευμάτων 
τε τάγματα παντοῖα"' τούτων δὲ χαθηγεµόνες, Aoya- 
Y? στρατηγοὶ, ταξἰαρχοι, ὧν τῆς ἓν πολέμοις ἐπι- 
στήµης, τῆς τε πρὸς αὐτοὺς εὐνοίας ὁ πατὴρ προει- 
Most τὴν πεῖραν. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NP'. 
Ὅπως ἀγδρωθέντας αὐτοὺς elc εὐσέδειαν ἤγαγεν. 


Απαλοῖς μὲν οὖν ἔτι τὴν ἡλικίαν τοῖς Καΐσαρσιν, 
ἀναγκαίως οἱ συµπράττοντες συνῆσάν τε xal τὰ χοι- 
và διῴκουν, εἰς ἄνδρας δὲ λοιπὸν (29) προϊοῦσιν αὐ- 
τοῖς, μόνος ὁ πατῆρ εἰς διδασκαλίαν ἐπήρχει, τοτὲ 
μὲν παρόντας, ἰδιαζούσαις ὑποθήχαις ζηλωτὰς αὖὐ- 
τοὺς παρορμῶν, χαὶ μιμητὰς τῆς αὐτοῦ θεοσεδείας 
ἀποτελεῖσθαι διδάσχων ^ τοτὲ δ) ἀποῦσι τὰ βασιλικὰ 
προσφωνῶν διῄει παραγγέλµατα Υράφων' ὧν τὸ µέ- 
γιστον ἣν xal πρώτιστον, τὴν εἰς τὸν πάντων βασι- 
λέα θεὸν γνῶσίν τε xa εὐσέθειαν, πρὸ παντὸς πλού- 
του xai πρὸ αὐτῆς βασιλείας τιμᾶσθαι. "Ηδη δ᾽ αὐ- 
τοῖς xai τοῦ δι’ αὐτῶν πράττειν τὰ λυσιτελῆ τοῖς χοι- 
νοῖς ἑἐξουσίαν ἐδίδου. καὶ τὴν Ἐκκλησίαν δὲ τοῦ Θεοῦ 
διὰ φροντίδος ἄγειν, Ev πρώτοις παρῄνει, αὐτοῖς τε 
ξιαῤῥήδην Χριστιανοῖς εἶναι παρεκελεύετο. Καὶ ὁ μὲν 
οὕτω τοὺς υἱεῖς προῆγεν * οἱ δὲ οὐχ ὡς Ex παραγγέλ- 
µατος, αὑτογνώμονι δὲ προθυµίᾳ, τὰς τοῦ πατρὸς παρ- 
αινέσεις ὑπερέθαλλον, τῇ πρὸς τὸν Θεὸν ὁσίᾳ τὴν 
σφων διάνοιαν συντείνοντες, τούς τε τῆς Ἑκχλησίας 
θεσμοὺς ἐν αὐτοῖς βασιλείοις, σὺν τοῖς οἰχείοις ἅπα- 
σιν ἀπεπλήρουν. Καὶ τοῦτο δ᾽ ἔργον τῆς τοῦ πατρὸς 
ὑπῆρχε προµτθείας, τὸ τοὺς συνοίχους ἅπαντας θεο- 


filios divisit, Et avitam quidem sortem maximo 
natu; alteri vero Orientis imperium; mediam inter 
has portionem regni tertio filio tribuit. Jam vero 
cum optimam liberis suis hzereditatem, et ad ani- 
mz salutem imprimis utilem parare vellet, pietatis 
semina eorum mentibus inspersit, partim divinis 
document!is ipse eos imbuens, partim magistros 
eis apponens comperte religionis viros. S:cula- 
rium quoque disciplioarum — peritissimos $59 
doctores iisdem praefecit. Alii bellicze artis scien 
tia, alii civilium rerum preceptis eos inforina- 
bant; alii denique juris prudentia, Porro singulis 
tributus erat regalis apparatus : scutarii, lastati, 
protectores, et legiones ac numeri militares, eo- 


B rumque rectores : centuriones , tribuni ac duces, 


jii quos pater in rebus bellicis exercitatissimos, 
et przcipua erga filios fide ac benevolentia pr:zdi- 
tos esse cognoverat. 

CAPUT Lil. 


Quomodo eos virilem etatem ingressos, pelatem 
docuerit. 


Porro dum infirma adhuc xtate Ceesares essent, 
ministri et consiliarii iis adjuncti rempublicam 
gubernabant. Verum ubi ad virilem ztatem per- 
venissent, solius patris magisterium eis suffecit, 
Qui nunc praesentes privatis admonitionibus ad 
wvinulationem $ui. provocabat, exemplum pietatis 
sux; ad imitandum ipsis proponens: nunc absen- 
tibus imperatoria precepta per litteras suggere- 
bat. Quorum primum illud et maximum erat, ut 
Dei summi omnium regis notitiam cultumque, 
divitiis omnibus ipsique etiam imperio antefer- 
rent, Tandem vero, αἱ per seipsos quz utilia es- 
sent reipubliczo agerent, cis permisit : et ante 
oinnia id diserte przecepit, ut Ecclesi: Dei curam 
gererent, seque palam Christlanos profiterentur. 
Atque hoc quidem modo filios instituebat. Illi vero, 
non (am paternis monitis, quam sua sponte in- 
citati, pracepta parentis sui alacritate animi su- 
perarunt; quippe qui divina religionis observan- 
tiam semper prz oculis haberent, et sanctos Ec- 
clesia ritus in ipso palatio cum universis dome- 
sticis custodirent. Nam et loc paterne provi- 


σεθεῖς παραδοῦναι τοῖς maicl* xal τῶν πρώτων δὲ p) denti: opus fuerat, ut non alios domesticos et 


ταγμάτων (20) οἳ τὴν τῶν χοινῶν ἐτύγχανον ἀναδε- 
δεγµἐένοι φροντίδα, τοιοῦτοί τινες ὑπῆρχον ' τοῖς Υοῦν 
χατὰ θεὸν πιστοῖς ἀνδράσιν, ὥσπερ τισὶν ὀχυροῖς πε- 
ριθόλοις ἠσφαλίξετο. Ἐπεὶ δὲ xai ταῦτα (χαλῶς) διέ- 


(28) Προάγων µαθήµασι. Eusebius in capite 52, 
Merum προάγων usurpal eodem sensu, xal ó μὲν 
οὕτω τοὺς υἱεῖς rponyev, et in cap. 55. 

(29) Vulg., Elc ἄνγδρας τε .Ίοιπόν. Nemo est, qui 
"non per se videal scribendum esse εἰς ἄνδρας 
δὲ, etc. Quod equidem non monerem, nisi vererer 
ne quis id nos fugisse existimaret. Paulo post, vox 
παρορμῶν videtur esse superflua. 

(56) Kal τῶν πρώτων δὲ ταγμάτων. Sic Euse- 
bius in superiori capite τάγματα pro numeris imili- 
taribus usurpat, et alibi passim. Jta etiam Sozome- 
uus in lib. 1, c. 8, ἐξ ἑκείνου δὲ καὶ τὰ 'Ῥωμαίων 


contubernales filiis suis, quam Christianos tra- 
deret. Primorum quoque numerorum rectores, 
quibus reipubliczte cura commissa fuerat, Dei cul- 
tores erant. Quippe hominibus fidem in Deum 


τάγματα, ἃ νῦν ἀριθμοὺς χαλοῦσιν, ἕχαστον ἰδίαν 
σχηνην ΚΧατεσχενάσατο. Porro hie locus inutilus 
mihi videtur, supplendusque in hunc modum : Καὶ 
τῶν πρώτων δὲ ταγμάτων ἡγεμόνες, xaX ol. τὴν τῶν 
χοινῶν, etc. Αἱί enim Eusebius, et primorum nume- 
rorum rectores, el eos quibus reipublicze cura a 
Constantino commissa fuerat, Christian:e religionis 
cultores fuisse. Per priores illos, intelligit tribunos 
et coniites scholarum; posterieres vero sunt prz- 
fe-ti pritorio, quaestores sacri palatii, magistri 
ofliciorum, et czleri qui civilia negolia. tragta- 
bant. , 


1205 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1904 


professis, tanquam firmissimis quibusdam muris A χειτο (51) τῷ τρισµακαρίῳ, Θεὸς ὁ παντὸς ἁγαθοῦ 


confidebat. Cum beatissimus princeps hzc quoque 

l'a constituisset, Deus bonorum omnium dispen- 

sator, utpote cunctis reipublice negotiis optime 

ab imperatore dispositis, opportunum tempus tan- 

dem adesse statuens quo ad meliorem sortem trans- 

ferretur, fatalem ejus. vit:e finem imposuit. 
553 CAPUT ΙΙΙ. 


Quod cum duobus. ac triginta. annis regnaverit . et 
plusquam Lx anws virerit , integra. semper. fuit 
valetudine. 


Αο imperii quidem curriculum duobus et triginta 
annis explevit, exceptis mensibus ac diebus paucis: 
vite vero spatium duplo fere longius fuit. Qua in 
vate, corpus ei ab omui morbo et labe vacuum , 
expers cujuslibet vitii, et quovis juvenili corpore 
lirmius constitit, et tum decorum aspectu, tum ad 


quidvis agendum viribus pollens, adeo ut militari- - 


bus exercitationibus proluderet, equitaret, ambula- 
ret, dimicaret , trophza de hostibus victis erigeret, 
et incruentas illas more suo victorias reportaret. 


CAPUT LIV. 


De iis. qui eximia ejus humanitate ad avaritiam et 
pietatis simulationem abusi sunt. 


Animus similiter ad summum hunianz perfectio- 
nis culmen pervenerat : quippe qui omnibus prz- 
claris dotibus ornatus esset, przcipue vero huma- 


πρύτανις, ὡσανεὶ τῶν καθόλου πραγμάτων e διατε- 
θέντων αὑτῷ, xatpbv εὔχαιρον εἶναι λοιπὸν τΏς τῶν 
χρειττόνων µεταλίφεως ἑδοχίμαζε, xal τὸ τῇ φύσει 
χρεὼν ἐπηγε. 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ ΝΤ’. 


"Οτι dpgl τὰ 16 ἔτη Εασιϊεύσας, xal ὑπὲρ τὰ Et 
Qjcac, σῶον εἶχε τὸ σῶμα. 

Δύο μὲν οὖν πρὸς τοῖς τριάκοντα (52) της βασιλείας 
ἐνιαυτοῖς, µησί τε xal ἡμέραις βραχείαις δέονσιν, 
ἐπλήρου, τῆς δὲ ζωῆς ἀμφὶ τὸν διπλάσιον χρόνον * v 
ᾧ τῆς ἡλιχίας, ἀπαθὲς μὲν καὶ ἄλυτον αὐτῷ δι6ρκςε 
τὸ σῶμα, κχηλῖδος xaÜaphv ἁπάσης, παντός τε νέου 
νεανιχώτερον, ὡραῖον μὲν ἰδεῖν, ῥωμαλέον δ ὅ τι 
δέοι δυνάµει χαταπράξασθαι, ὡς xal γυμνάζεσθαι, 
ἱππάξεσθαι, καὶ ὁδοιπορεῖν, πολέμοις «s παραθἀλ- 
λειν, τρόπαιά τε κατ ἐχθρῶν ἐγείρειν, xai τὰς συνΊ- 
θεις ἀνα,μαχτὶ κατὰ τῶν δι’ ἑναντίας αἴρεσθαι: ví- 
χας. 

KEPAAAION ΝΔ’. 
Περὶ τῶν τῇ ἄγαν αὐτοῦ φι.Ίανθρωπίᾳ συ]χεχρη- 
[ror εἰς ἁπ.Ἱηστίας καὶ ὑποκρίσεις. 

Καὶ τὰ τῆς φυχῆς δ ὡσαύτως εἰς ἄχρον τῆς ἓν ἀν- 
θρυποις τελειώσέως αὐτῷ προβει, πᾶσι μὲν ἐμπρέ- 
ποντι τοῖς χαλοῖς, ὑπερθαλλόντως δὲ τῇ Φιλανθρωπίᾳ; 


nitate, Quam tamen multi reprehendebant , ob ex- C ὃ δὴ xai μεμπτὸν ἐνομίζετο τοῖς πολλοῖς, τῆς τῶν 


uberantem malitiam improborum, qui uequitiam 
suani imperatoris adscribeban: patientiz, Certe 9ο 
duo vitia illis temporibus maxime invaluisse, nos 


(61) Ἐπεὶ δὲ xal ταῦτα Oiéxsio. Non probo 
conjecturam doctorum virorum, qui post vocem ταῦ- 
τα, χαλῶς addiderunt ; quod etiam in libro Morzi 
ascriptum inveni. Verum si quid addendum esset, 
equidem mallem addere οὕτως. Nam χαλῶς locum 
bic habere non potest, cum in sequenti membro 
occurrat εὖ διατεθέντων. Alioqui otiosa esset repe- 
titio, nec plus in secundo membro diceretur quam 
in primo. In codice tataen Fuk. legitur xaAGg διέ- 
χειτο. 

(33) Δύο μὲν oov πρὸς τοῖς τριάκοντα. Mic Eu- 
sebii locus multos io errorem induxit, inter quos 
fuit D. Petavius, qui tum in adnotationibus ad li- 
brum Epiphanii De ponderibus, tum in libro u. De 
doctrina temporum, Eusebii auctoritate fretus, Con- 
stantinum tricesimo secundo imperii anno. mortem 
obiisse censuit. Idem etiam scripserunt plerique 
veterum : Philostorgius in lib. u, Theodorus Le- 
ctor in collectaneis, Epiphanius, et auctor Clironici 
Alexandrini : ex Latmis autem Aurelius. Victor. 
Verum hzc sententia prorsus absurda mihi videtur. 
Nam qui ita sentiunt, necesse est cliam ut affirment 
eumdem Constantinum anno Christi 505. imperium 
iniisse, Constantino v et Maximiano coss., eodem- 
que anno Constantium Augustum patrem Constan- 
tini e vivis abiisse. Atqui Constantius Aug. anno 
sequente, qui est Christi 506, consul sextum fuit 
cum Maximiano collega, ut omnes fasti coustanter 
aflirmaut. Quare Constantini imperium nonnisi ab 
anno Christi 506 deduci potest. Jam vero cum 
mortuus sit Feliciano et Titiano coss., hoc est anno 
Christi $37, die vicesimo secundo mensis Maii, ut 
inter omnes constat, necessario efficitur Constanti- 


μοχθηρῶν ἀνδρῶν φαυλότητος εἴνεχα, oi τὶς σφων 
χαχίας τὴν βασιλέως ἐπεγράφοντο ἀνξξικαχίαν [αἱ- 
τίαν] (58). Καὶ γὰρ οὖν ἀληθῶς δύο χαλεπὰ ταῦτα 


num imperasse annos triginta, menses decem, tri- 
bus tantum diebus exceptis. Levatus enim fuerat 
Casar octavo cal. Augusti, ut in Fastis scribit [da- 
tius. Recte. igitur. Eutropius et ltulinus scribunt, 
Constantinum anno imperii uno 2c tricesimo extre- 
mum diem obiisse. Recte etiam Eusebius noster in 
Chronico ait Constantinum imperasse annis triginta, 
mensibus x. Porro unde factum sit, υἱ Eusebius 
noster hoc loco, et plerique veterum duos ac trí- 
vinta imperii annos Constantino tribuerint, causa 
hze videtur fuisse. Biennio ante obitum tricennalia 


D Constantinus ediderat, Constantio et. Albino coss., 


ut supra retulit Eusebius. Putarunt igitur anum 
imperii Constantini 60, iis coss. absolutum fuisse; 
quod tamen falsum est, nt supra notavi, Deinde ab 
initio Constantini, usque ad. ejus obitum xxxi. pa- 
ria consulum numerantur, Ex quo fieri potuit, ut 
tricesimo secundo imperii auno illum obiisse ere- 
derent. Adde quod nonnulli Chronologi patris Οοι.- 
stantii annos, quippe qui brevi admodum imperassct. 
Constantino ascripserunt. Caterum monendus es 
lector, doctissimum Petavium tandem sententiain 
mutasse, el vulgatam. opinionem de annis imperii 
Constantini deque ejus initio amplexum fuisse, 
ut patet ex lib. iv. partis secundze Rationarii tem- 
porum. 

(55) ΑἉγεξικαχίαν αἰτίαν. Postrema vox a viris 
doctis hic additaest ex mss. codicibus, quam etiam 
in Fuk. libro reperi. Mallem tamen lianc vocem col- 
locare aute verbum ἐπεγράφοντο. Sic Eusebius in 
fine lib. 11 De vita Constantini. Longe profecto 
elegantius ita scriberetur:aletay ἐπ. τὴν βασιλέως 
ἀνεξιχαχίαν. 


1205 


. DE YITA CONSTANTINI LIB. IY. 


120€ 


κατὰ τοὺς δηλουµένους τούτους χρόνους καὶ αὐτοὶ κατ- A quoque ipsi conspeximus : violentiam scilicet pessie 


ενοῄσαμεν, ἐπιτριθὴν ἁπλήστων (54) xaX μοχθηρῶν 
ἀνδρῶν τῶν πάντα λυμαινομένων βίον, slguvelay τ' 
ἄλεχτον τῶν τὴν Ἐκκλησίαν ὑποδνομένων, xat τὸ Χρι- 
στιανῶν ἐπιπλάστως σχηματιζομένων ὄνομα. Τὸ δ' 
αὐτοῦ φιλάνθρωπον xai φιλάγαθον, τό τε τῆς πἰ- 
στεως εἱλιχρινὲς, xal τοῦ τρόπου τὸ φιλάληθες, ἑνη- 

εν αὐτὸν πιστεύειν τῷ σχήµατι τῶν Χριστιανῶν εἷ- 
ναι νοµιζοµένων, εὔνοιαν τ' ὀληθῃ περὶ αὐτὸν πεπλασ- 
µένῃ oy?) σώξειν προσποιουµένων * ofc ἑαυτὸν κατα- 
πιστεύων, τάχα ἄν ποτε xal τοῖς μὴ πρέπουσιν ἕνε- 
πεἰρετο (53), κηλῖδα ταύτην τοῖς αὑτοῦ χαλοῖς ἐπι- 
φέροντος τοῦ φθόνου. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΝΕ’. 
"Όπως μἐχριτεευτῆς ἐΊογογράφει Κωνσταντῖνος. 


Αλλά τοὺς μὲν (36) οὐκ εἰς μακρὰν ἡ θεία µετήρ- 
χετο δίκη’ αὐτὸς δὲ βασιλεὺς οὕτω τὴν φυχὴν λογιχῇ 
συνέσει Τ.ροῄχτο, ὡς xal µέχρι τελευτῆς συνήθως 
μὲν λογογραφεῖν, συνήθως δὲ τὰς προόδους ποιεῖσθαι 
($7), καὶ τὰς θεοπρεπεῖς τοῖς ἀχροαταῖς διδασκαλίας 
παρέχειν, νομοθετεῖν δὲ συνήθως, τοτὲ μὲν πολιτι- 
κοῖς, τοτὲ δὲ στρατιωτιχκοῖς, πάντα τε προαφόρως 
τῷ τῶν ἀνθρώπων ἐπινοεῖν Bl. Μνημονεῦσαι δ᾽ ᾱ- 
ξιον, ὡς πρὸς αὐτῇ γεγονὼς τῇ τοῦ βίου τελευτῇ, 
ἐπιτήδειόν τινα λόγον ἐπὶ τοῦ συνῄθους διῆλθεν ἀχρο 
ἑττρίου’ μαχρὺν δὲ χατατείνας (38) ἓν τούτῳ περὶ 
ΨυχΏς ἀθανασίας διεξῄει (λόγον), περί τε τῶν εὖσε- 
θῶς διηνυκότων τὴν ζωὴν, τῶν τε τοῖς θεοφιλέσι παρ᾽ 
αὐτῷ Oc τεταμιευµένων ἀγαθῶν ' μαχραῖς 6' àno- 
δείξεσι, xai τὸ τῶν ἐναντίων τάγμα ὁποίου τέλους 
τεύξεται, φανερὸν ἑἐποίει, τῶν ἀθέων τὴν χαταστρο- 
qt» παραδιδοὺς τῷ Υραφῇ. 0 δῆ xaX ἐμθριθῶς µαρ- 
τυρόµενος, χαθάπτεσθαι τῶν &jup! αὐτὸν ἐδόχκει' ὡς 
xal τινα τῶν δοχησισόφων (59) ἔρεσθαι ὅπως ἔχειν 
αὐτῷ qalvotzo τὰ λεγόμενα * τὸν δ᾽ ἐπιμαρτυρῆσαι 
τοῖς λόγοις ἀλήθειαν, σφόδρα τε, χαίπερ οὐκ ἐθέλοντα, 
ἑ ταινεῖν τὰς κατὰ τῶν πολυθέων διδασχαλίας. Τοι- 


(54) Vulg. ἑπιτριδῆς ἀπ.λήστων. Amplectoremen- 
dationem doctorum — virorum, quz in Fuketii li- 
bro eiiam legitur, ἐπιτριθήν. Porro notandum est 
hic judicium Eusebii nostri, qui in principatu Con- 
&lantini tanquam inm pulcherrimo quodam vultu, 
hunc ni vuiu notavit, quod pessimos ac rapacissi- 
mos lomines, ad amicitiam suam, et ad publica 
officia adscivisset, «et quod fraude et calliditate 
quorumdam qui se Christianos esse simulabant, 
circumventus fuisset. ldem fere reprebendit Aure- 
lius Victor his verbis: « Fiscales molesti: seve- 
rius presse, cumctaque divino ritui paria videren- 
lur, ni parui dignis ad publica aditum coacessisset. 
Quz quanquam sepius accidere, tamen in summo 
ingenio, atque optimis reipublica: moribus, quainvis 
parva vitia elucent magis. » Sed et Amm. Marcelli- 
nus in libro xvr idipsum testatur : « Nam proxi- 
morum fauces aperuit prius omnium Constanti- 
aus. ) 

(39) Ἐγεπείρετο. ln codd. Fuk. et Savilii scri- 
bitur ἐνεπειρᾶτο. 

(96) Ἀ.11ὰ τοὺς pév. Ablabium inter ceteros 
intelligi puto, qui post Constantini mortem, cum 
15 novas moliri crederetur, jussu Constantii inte- 


C 


D 


morum hominum et insatiabili cupiditate flagran- 
tium, qui universos fere mortales infestabant , et 
fraudulentam simulationem eorum qui callide in 
Ecclesiam irrepebant, et Christianorum nomen falso 
ac specie tenus przferebant. Verum insita impera- 
tori humanitas ac bonitas, οἱ fidei moruraque sine 
ceritas, eo ipsum adduxit, ut crederet fictze in spe- 
ciem pietati hominum illorum qui pro Christianis 
habebantur, et qui sinceram erga ipsum benevoleu- 
tiam callida mente simulabant. Quibus ille cum se- 
metipsum credidisset, interdum fortasse in ea qua 
parum decora essent, impegit, maligni dzemonis in- 
vidia bane velut maculam ' reliquis ejus laudibus 
aspergente, 
554 CAPUT LV. 

Qualiter ad. ultimum usque vitae diem orationes 

scripsit. 

Verum illos divina justitia non multo post merito 
supplicio affecit. Imperator vero tanla sermonum 
scientia animum instruxerat, ut ad ultimum usque 
diem vite, orationes conscriberet more solito, et 
conciones haberet, et divina documenta auditori- 
bus insinuaret : leges item ferret assidue, nuuc de 
civilibus negotiis, nunc de re militari : cuncta de- 
nique ad commodum atque utilitatem humani ge 
neris excogitaret. lllud vero haudquaquam silentio 
praetereundum est, quod cum extremus vite dies 
ipsi jam impenderet, funebrem quamdam orationem 
in consueto auditorio recitavit. Cumque sermonem 
longius produxissei, in. ea disseruit de animorum 
immortalitate, deque lis qui vitam pie traduxis- 
sent ; οἱ de bonis quz amicis Dei apud ipsum Deum 
recondita essent. Contra vero, quem (inem essent 
habituri illi qui contrariam vivendi rationem insti- 
tuissent, multis rationibus evidenter astruxit, in- 
teritum et cladem impiorum describens. Quod qui- 
dein cum graviter et serio aflirmaret, proximos et 
familiares suos perstringere videbatur : adeo wt 
quemdam ex illis vana sapientie opinione inflatis 


remptus est, ut fuse narrat Eunapius in Vitis sopi- 
&tarun. 

(97) Συνήθως δὲ τὰς προόδους ποιεῖσθαι. Supra 
in cap. 29 hujus libri παρόδους dixit Eusebius, ubi 
vide qua adnotavi. Possis etiam legere προσόδους, 
ut ad oram editionis Genevensis ascriplum est. 
Porro interpres erroris sui tenax, etiam hoc loco 
vertit, congressus cum amicis habere, cum conctones 
vertere debuisset, ut sequentia aperte confirmant. 
Victoris Epitome idem quoque dicit de Constan- 
tino : « Commodissimus tamen rebus 1nultis fait : 
calumnias sedare legibus severissimis : nutrire artes 
Lonas, preeipue siudia litterarum : legere ipse, 
eribere, ineditari; » ubi meditari idem valet ac μᾶ- 
λετᾷν, id est declamare. 

(08) Vulg. uaxpór δὲ κατά τινας. Scribendum 
est procul. dubio χατατείνας, ut jam alii monue- 
runt, 

(59) Vulg. cuwà τῶν δοκησόφων. Malim scti- 
bere τῶν δοχησισόφων. Sic gentiles vocare sulet 
Eusebius, ac precipue philosophos, qui sibi pr& 
czleris sapere videbantur. In Fuk. codice 8oxn- 
σισόφων legitur. Sed tertia syllaba lineola subno- 
latur, 


; 4907 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1203 


Interrogaverit quid sentiret de iis qux dieta essent. A αὔτα πρὸ τῆς τελευτῆς τοῖς γνωρίμοις ὁμιλήσας, ab- 


At ille verissima esse cuncta testatus est ; et quam- 
vis invitus, disputationes adversus multorum nu- 


τὸς αὑτῷ τὴν ἐπὶ τὰ χρείττω πορείἰαν, λεῖαν xax ὁμα- 
λὴν ἑῴχει παρασχευάζειν. 


minum cultum magnopere laudavit. lfujusmodi conciones ad familiares suos ante mortem cum habuis- 
sel, viam sibi ipse complanare ad meliorem vitam videbatur. 


CAPUT LVI. 


Quomodo ad bellum Persicum proficiscens, episco- 
pos sibi adjunxit, οἱ lentorium in speciem ecclesie 
paravit. 


Illud quoque neutiquam pratereundum est, quod 
circa h»c tempora, cum de motu Barbarorum ad 
orientem solem degentium nuntius allatus esset, 
hanc edhuc de illis victoriam superesse sibi testa- 
tus, Persis bellum inferre statuit. Quod cum facere 
decrevisset, militares copias undique excivit, et 
cum episcopis quos circa se habebat, de profectione 
consilium communicavit, provida menie prospi- 
ciens, viros ad divinum cultum necessarios secum 
assidue versari 555 oportere. Illi vero libenti 
animo secuturos se esse affirmarunt, nec ab illo 
discessuros ; sed continuis apud Deum supplicatio- 
nibus militaturos una cum illo et pugnaturos. Quo 
ille nuntio vehementer delectatus, viam illis qua 
proficiscerentur, descripsit. Deinde tabernaculum 
in speciem ecclesiz: ambitioso cultu ad hujus belli 
usum przparavit, in quo preces ad Deum victoris 
auctorem una cum episcopis fundere decreverat. 

CAPUT LVII. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NG. 


Ὅπως ἐπὶ Πέρσας στρᾳτεύων συµπαρέλαδεν ἐπι- 
σκόπους, xal exnvi εἰς σχῆμα τῆς ἐκκ.λησίας. 

Κάχεῖνο δὲ µνήµης ἄξιον, ὡς ἀμφὶ δηλούµενον χρό- 
vov, τῶν ἐπ᾽ ἀνατολῆς βαρθάρων κινήσεως ἀχουσθεί- 
σης, ἔτι ταύτην αὐτῷ τὴν κατὰ τῶνδε νίχην λείπε- 
σθαι φῄσας, ἐπὶ Πέρσας στρατεύειν ὡρμᾶτο * τοῦτότε 
χρίνας, ἑχίνει τὰ στρατιωτιχἁ τάγματα. Καὶ 05 τοῖς 
ἀμφ αὐτὸν ἐπισχόποις περὶ τῆς πορείας ἐχοίνου, συν- 
εἶναι αὑτῷ δεῖν τινας τῶν ἀναγχαίων Ev θεοσεθείᾳ 
προμηθούμενος. Οἱ δὲ, xaX µάλα προθύμως συνέπε- 
σθαι βουλομένῳ, μηδ' ἀναχωρεῖν ἑἐθέλειν, συστρα- 
τεύειν Ó' αὐτῷ xal συναγωνἰζεσθαι ταῖς πρὸς τὸν 
θεὸν ἱχετηρίαις ἔλεγον. Σφόδρα ὃ ἐπὶ ταῖς ἀγγελίαις 
ἡσθεὶς, τὴν πορείαν αὐτοῖς διετύπου (40): [ἔπειτα 
xaX τὴν σχηνὴν (41) τῷ τῆς ἐχκλησίας σχήµατι πρὸς 
τὴν ἐχείνου τοῦ πολέμου παράταξιν σὺν πολλῆ φιλο- 
τιµίᾳ κατειργάζετο, Ev ᾗ τῷ θεῷ, τῷ τῆς νίκης δο- 
τῆρι, τὰς ἱχετηρίας ἅμα τοῖς ἐπισχόποις ποιεῖσθαι 
ἐπενόει. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NZ'. 


Quomodo, susceptis Persarum legatis, festo Pasche ϐὉ Ὅπως Περσῶν πρεσδείας δεξάµενος, àv τῇ τοῦ 


die cum aliis pernoctavit. 

Interea Perse cum imperatorem bellum parare 
comperissent, et cum illo congredi vehementer re- 
formidarent, missis legatis pacem ab eo postulave- 
runt. ]ltaque imperator pacis amantissimus, Persa- 


40) Αὐτοῖς διετύπου. Quis posthzec sequuntur in 
editione Genevensi, usque ad initium capitis 59 
deerant tum in codice Regio, tum in editione Rob. 
Stephani : et a viris.doctis addita sunt ex conjectura, 
ut opinor. Nam qux sequuntur capita, nimis bre- 
via sunt, nec quidquam amplius contineut, quam 
ipsi capitum tituli; quod quidem ab Eusebii insti- 
tuto prorsus abhorret. Quare credibile est, viros 
doctos ex titulis capitulorum, qui libro quarto prz- 
fixi leguntur, νο supplevisse quae uncis conclusa 


Πάσχα ἑορτῇ συνδιενυκτέρευσε τοῖς dAJAo:c. 

Ἐν τούτῳ Πέρσαι πυθόµενοι περὶ τῆς βασιλέως 
πρὸς πόλεμον παρασχευῆς, xal μάχη πρὺς αὑτὸν 
συμθαλεῖν σφόδρα φοθούμενοι, διὰ πρεσθείας αὑτὸ» 
ἠξιοῦντο (42) εἰρήνην ποιεῖσθαι’ διὸ ὁ μὲν εἰρηνιχώ- 


jüis que ex Eusebio mutuatur, ipsis fere Eusebii 
verbis uti solere. Itaque hzc Socratis verba Euse- 
bianorum vicem supplere possunt. Nam qux in hac 
lacuna leguntur, :sgre admodum Eusebii esse cre- 
diderim. Porro jam antea Constantinus, in bello Li- 
ciniano tabernaculum crucis extra castra fixum 
habuerat, in quo jejuniis et orationibus vacabat, 
teste Eusebio in libro n. Sed in belli Persici appa- 
ratu id amplius prestitit Constantinus, quod taber- 
naculum in ecclesi: formam construxit. Ab hoc 


exhibemus. Porro in editione Genevensi delenda D Constantini instituto manasse postea scribit. Sozo- 


sunt hxc verba : αὐτὸς δέ, quz leguntur post vocem 
διετύπου, Etenim lacuna incipit ante has voces 
αὐτὸς δὲ veo v, etc. Similem errorem supra notavi- 
mus. Nostram porro de hoc supplemento conjectu- 
ram plane confirmat optimus codex Fuk. qui cuin 
reliqua supplementa quz a Genevensibus edita sunt, 
üdeliter exhibeat, ut suis locis adnotavimus, hujus 
loci supplementum non babet. Sed neque in Turne- 
bi libro hoc. fragmentum ascriptum est, cum cz- 
tera omnia ad marginem ejus libri scripta habean- 
tur. 
(M) "Ἔπειτα καὶ τὴν» σχκηνήν. Idipsum ita nar- 
rat Socrates in lib. 1, cap. 18 : Τοσοῦτος δὲ ἣν ὁ τοῦ 
(λέως περὶ τὸν χριστιανισμὸν πόθος, ὡς xat Περ- 
σιχοῦ μέλλόντος χινεῖσθαι πολέμου. χατασχευάσας 
σχηνὴν £x ποικίλης ὀθόνης, ἐκχλησίας τύπον ἀποτε- 
λοῦσαν, ὥσπερ Μωῦσῆς £v τῇ ἐρήμῳ ἐπεποιῄχει xal 
ταύτην Φέρεσθαι, ἵνα ἔχοι χατὰ τοὺς ἑρημοτάτους 
τόπους εὐκτήριον ηὐτρεπισμένον. Qui Socratis 
verba eo libentius adduxi, quod sciam Socratem in 


menus, ut singuli numeri in exercitu Romano, 
tabernaculum suum baberent instar sacelli instru- 
ctum, et presbyteros ac diaconos peculiares, qui 
rem divinam ibi peragerent. 

(42) Διὰ πρεσθείας αὐτὸν ἠξιοῦντο. Idem scri- 
bit Rufus Festus in Breviario : « Constantinus re- 
rum dominus extremo vil:ze su:e tempore expeditio- 
nem paravit in Persas. Toto enim orbe pacatis 
gentibus, et recenti de Gothis victoria gloriosior, 
multis in Persas descendebat agminibus. Sub cujus 
adventum Babyloni:x in tantum regna trepidarunt, 
ut supplex ad eum legatio Persarum occurreret, et 
facturos se iinperata proimitterent. Νεο tamen pro 
assiduis eruptionibus quas sub Constantio Caesare 

er Orientem tentaverant, veniam meruerunt. » 

ocrates vero lioc tantum dicit : ἁλλ᾽ οὗ προέδη τότε 
ὁ πόλεμος ἔφθη vàp δἑει τοῦ βασιλέως c6saÜ05. 
vat, id est: Sed bellum ulterius non processit, Nam 
pre meiu imperatoris stalim repressum est. 


.-. ^ . - 


1309 


φιλικὰς δεξιὰς προθύμως σὺν ἐχείνοις ἑσπείσατο (40). 
Ηδη 9 ἡ µεγάλη τοῦ Πάσχα ἑορτῇ παρΏν, ἐν ᾗ ὁ 
βασιλεὺς τῷ θεῷ τὰς εὐχὰς ἀποδιδοὺς, συνδιενυκτέ- 
ρευσε τοῖς ἄλλοις. 

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ NH'. 


Περὶ οἰκοδομῆς τοῦ éxixaAovpérov τῶν Αποστό- 
Avr ἐν Κωνσταντιγουπό.ει μαρτυρίου. 


Ἐπὶ τούτοις (44) τὸ μαρτύριον Bv τῇ ἐπωνύμῳ 
πόλει ἐπὶ µνήμῃ τῶν ἀποστόλων οἰχοδομεῖν παρε- 
σχευάζετο * αὐτὸς δὲ νεὼν ἅπαντα εἰς ὕψος ἄφατον 
ἑπάρας, λίθων ποιχιλίαις παντοίων ἐξαστράπτοντα 
ἐποίει, εἰς αὐτὸν ὄροφον ἐξ ἐδάφους πλαχκώσας :δια- 
λαθὼν δὲ λεπτοῖς φατνώµασι τὴν στέγην, χρυσῷ τὴν 
πᾶσαν ἐχάλυπτεν' ἄνω χαλκὸς μὲν (43) ἀντὶ χερά- 


DE VITA CONSTANTINI LIB. IV. 





1210 


τατος βασιλεὺς τὴν Περσῶν πρεσθεἰαν δεξάµενος, A rum legatione benigne suscepta, pacem et! amici- 


U4m cum eis libenter pepigit. Aderat jam magna 
paschalis festi solemnitas: in qua imperator vota 
Deo persolvens, una cum cseteris pernoctavit. 


CAPUT LVIII. 


De constructione martyrii Ápostolorum 
Constantinopoli. 


Posthec in memoriam apostolorum martyrium 
edificare cepit in urbe sibi cognomine. Cumque 
templum omne in immensam altitudinem extulis- 
set, vario lapidum genere splendidum reddidit, a 
solo ad cameram usque marmoreis crustis illud ope- 
riens. Porro cameram lacunaribus minutissimi ope- 
ris obducens, totam auro imbracteavit, Et supra 


pov, φυλαχὴν τῷ ἔργῳ πρὸς ὑετῶν ἀσφάλειαν map- p quidem as tegularum loco impositum, universo z- 


εἶχε' χαὶ τοῦτον δὲ πολὺς περιέλαµπε χρυσὺς, ὡς 
μαρμαρυγὰς τοῖς πὀόῤῥωθεν ἀφορῶσι ταῖς fou αὖ- 
γαῖς ἀντανακλωμέναις ἐχπέμπειν. Διχτυωτὰ δὲ πέ- 
ριξ ἐχύχλου τὸ δωµάτιον (46) ἀνάγλυφα, χαλχκῷ xal 
χρυσῷ κχατειργασµένα. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ne. 
Ἔχκφρασις ἔτι τοῦ αὐτοῦ μαρτυρίου. 

Καὶ ὁ μὲν νεὼς ὧδε σὺν πολλῇ βασιλέως φιλοτιμίᾳ 
σπουδῆς ἡξιοῦτο: ἁμφὶ δὲ τοῦτον αἴθριος fjv αὐλὴ 
παμμµεγέθτς, εἰς ἀέρα xaÜaphy ἀναπεπταμένη" ἐν 
τετραπλεύρῳ Ob ταύτῃ στοαὶ διέτρεχον, μέσον αὐτῷ 
νεῷ τὸ αἴβριον ἀπολαμθάνουσαι * οἶκοί τε βασίλειοι 
ταῖς στοαῖς, λουτρά τε xal ἀναχαμπτίρια παρεξε- 


dilicio munimentum adversus imbres praebebat, 
Quod itidem auro plurimo superfusum resplende- 
bat, adeo ut procul spectantium oculos fulgore 
prestringeret, solis radiis :eris objectu repercussis. 
Totum vero solarium reticnlatis quibusdam ana- 
glyphis ex zre et auro fabrefactis erat circumdatum. 
556 CAPUT ΙΧ. 
Descriptio ejusdem martyrii. 

Ac templum quidem ipsum maximo imperatoris 
studio hunc. in modum exornabatur. Circa. ipsum 
tem plum ingens erat area, libero ac pateute desuper 
ccelo. Cujus ad quatuor latera porticus erant sibi 
invicem conjuncta, qux aream in medio sitam una 
cum ipso teinplo circumcingebant. Przterea basi- 


τείνετο, ἄλλα τε πλεῖστα καταγώγια τοῖς τοῦ τόπου C lice, lavaera, diversoria et alia plurima habitacula 


φρουροῖς ἑπιτηδείως εἰργασμένα. 


ΚΕΦΑΛΔΙΟΝ κ”. 


"Ott év τούτῳ καὶ μγημεῖον &ic ταρὴν ἑαυτῷ 
προσφκοδόµησε. 


Ταῦτα πάντα ἀφιέρου βασιλεὺς, διαιωνίζων εἰς 
ἅπαντας τῶν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἀποστόλων τὴν µνή- 
µην * ᾠκοδόμει δ᾽ ἄρα καὶ ἄλλο τι τῇ διανοίᾳ σχοπῶν, 
ὃ δῃ λανθάνον ταπρῶτα, κατάφωρον πρὸς τῷ τἐλει 
τοῖς πᾶσιν ἐγίγνετο. Αὐτὸς γοῦν αὑτῷ εἰς δέοντα 
χαιρὸν τῆς αὐτοῦ τελευτῆς, τὸν ἐνταυθοῖ τόπον ἐτα- 
µιεύετο" τῆς τῶν ἀποστόλων προσρῄσεως κοινωνὸν (47) 


(43) Φι.ικὰς δεξιὰς προθύµως σὺν ἐκείνοις 
ἐσπείσατο. Notabis hic barbarismurm, non Eusebii, 
sed ejus qui hoc caput supplevit. Dicendum enim 
erat πρὸς ἐχείνους ἑσπείσατο. Sed neque hoc verisi- 
mile est, Constantinum qui omnes itaperii Romani 
copias adversus Persas commoverat, pacem cum 
eis fecisse. Contrarium certe affirmat Rufus Festus 
cujus verba superius retulimus, et Eutropius atque 
Aurelius Victor. Socrates tamen pacem cum Persis, 
vel certe inducias factas fuisse innuit. 

(M) Επὶ τούτοις. Quis non videt hzc ab aliena 
manu concinnata esse? Neque enim cuin. sequenti 
capite ullo modo conveniunt. In boc capite Con- 
stantinus dicitur ecepisse :dificare templum Apo- 
stolorum post dies Paschz anni 337. In. sequenti 
autem capite, quod ab Eusebio scriptum esse.con- 
stat, templum illud jai absolutum cernitur. Atqui a 
diebus Paschae usque ad Pentecosten, qua die mor- 
tuus est Constantinus, vix humus egeri potuit ad 
fundamenta templi jacienda. Proinde necesse est, 
ut templum tllud diu ante cotum fuerit zdificari. 
Vide caput 56 hujus libri. 


ad usum eorum qui locum custodiebant, porticibus 
applieita, earum longitudinem zquabant. 

CAPUT LX. 
Quod etiam in eo templo. sepulcrum sibi «cdificavit. 


lixc omnia dedicavit imperator eo consilio, ut 
apostolorum Servatoris nostri memoriam posteris 
in perpetuum commendaret, Sed et aliud quidpiam 
in mente habens, edem illam construxit : quod 
initio quidem obscurum, tandem vero omnibus sub 
linem innotuit. Quippe ipse hunc sibi locum post 
mortem designaverat , incredibili fidei alacritate 


(15) "Arco yaAxóc uév. Scribendum est ἄνω μὲν 
χαλκός. 

(46) Τὸ δωµάτιον. Eusebius supra in libro iu 
capite 95 τὰ ἑχτὸς δώμµατα vocat eiteriora tecta 
basilicze. Itaque δωµάτιον hic videtur esse tectum 
totius basilic, vel certe altaris. Ejusmodi tecta in 
orbis speciem zdificata nos Galli hodieque domata 
vocamus. Porro de templi Apostolorum magni(icen- 
tia Gregorius Naz. in carmine de insomnio Ana- 
slasiz ita scribit : 

Σὺν τοῖς xal μεγά-Ίαυχον ἔδος Χριστοῖο μαθητῶν 
π.ευραῖς σταυροτύποις τέτραχα τεμγόµεγον, 
ld est, Et magnificum templum Christi discipulo- 

rum, quatuor lateribus distinctum in crucis formam. 

Hujusmodi forma olinf ecclesia construebantur, ut 

notavit Gretserus in libris De cruce, Marcus in Vita 

sancti Porphyrii. 

(47) Tic τῶν ἁποστό.Ίων προσρήσεως xowwrór., 
Alludit Eusebius ad cognomentum illud ἰσαποστό- 
λου, quo post mortem affectus est Constantinus, ut 
legitur iu Menzis Gracorum. Quod cognomentum 
nescio cur tantopere ei inviderit Scaliger in lib. v 


1211 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1212 


prospiciens, ut corpus suum communem cum apo- Α τὸ ἑαυτοῦ σχΏνος μετὰ θάνατον προνοῶν ὑύπερ- 


stolis appellationem post obitum sortiretur : quo 
scilicet precationum qux in honoren apostolorum 
ihi celebrand:z erant, etiam mortuus particeps fieret. 
Cum igitur duodecim illic capsas, quasi sacras quas- 
dam columnas in honorem ac memoriam apostolici 
collegii erexisset, suam ipsius arcam in medio con- 
stituit, que senas utrinque apostolorum capsas dis- 
positas habebat. Atque id in eo loco ubi corpus 
ipsius post. mortem decenter deponendum esset , 
solertissime providit. liis ille diu antea sagaei mente 
dispositis, dem apostolis consecravit, pro certo 
Sibi persuadens, horum memoriam non parum uti- 
litatis anima su:e esse allaturam. Nec vero Deus 
eum voto alque exspectatione sua frustratus est. 
Nam cum primas paschalis festi exercitationes obiis- 
set, ipsumque Servatoris nostri diem, tum sibi tuin 
aliis omnibus lx»tum atque hilarem reddidisset , his 
illum rebus intentum, et in hujusmodi operibus 
perstantem usque ad exitum vite, Deus cujus au- 
ΧΙΙΙο cuncta gerebat, opportune tandem eum ad 
ineliorem sortem trausferre dignatus est. 
557 CAPUT LXI. 


Imperatoris egritudo. et orationes llelenopoli. 
liem. de ejus baptismo. 


* Priucipio quidem inzequalis corporis temperies ; 
posthxec morbus eum invasit. [taque ad aquas ca- 
lilas civitatis sux progressus, inde lleleuopolim 
delatus est, urbem matris suz nomine appellatam : 
ibique in templo martyrum diu commoratus, sup- 


B 


plicationes et preces obiulit Deo. Cumque extremum 6 


vite diem sibi jam imminere sentiret, tempus tan- 
dem adesse cxistimavil, quo totius vitz delicta ex- 
piaret, firmissime credens, qu:iecunque humanitus 
peccavisset, arcanorutim verborum efficacia οἱ sa- 
lutari lavacro penitus esse delenda, Hac cum apud 
8e reputasset, geuu flexo humi procumbens, veniam 


De emendatione temporum, ut dicat multum detrahi 
de laude et gloria apostolorum, cum eorum voca- 
bulum Constantino tribuitur. Certe quisquis accu- 
Fate inspexerit qui? a Constantino ad propagandam 
Chrisii fidem gesta sunt, fatebitur omnino id cogno- 
men merito illt delatum fuisse. Quod $i Thecla id 
coguomentum mereri potoit, quam Basilius Seleu- 
ciensis alique ἰσαπόστολον cognominant, quanto 
potiori Jure id Constantino tribuetur, per quem 
factum est, ut Christiani nunc omnes simus! Porro 
Eusebius iisdem rursus verbis utitur in cap. 71, 
infra. Auctor Synodici loqueus de synodo Niciena, 
Κωνσταντῖνος, ὁ ἐν Χριστιανοῖς βασιλεῦσιν ᾿Απόστο- 
λος. Alque ita dicitur in oflicio Gra:corum die 21 
Mii, ut legitur in Typico S. Saba. 

148) Μέσην ἐτίθει τὴν ἑαυτοῦ «Ἰάργακα. Αι 
Chrysostous, homilia 26 in. Kpist. 1l ad Corin- 
thios, pag. 141, ait. Constantinum sepultum fuisse 
in vestibulo adis Apostolorum, quasi eorum jauito- 
rem; idque exaggerat suo iore. Hxc igitur. ita 
couciligre oporlet, ut Constantinus quidem cada- 
ver suum iu medio Apostolorum humari voluerit : 
Con-tantius vero, seu quis alius, id alibi locaverit, 
verle Zonaras scribit, Coustantium patris sui. fu- 
Aus deposuisse in te: plo Apostolorum in peculiari 
porticu, quam ad idipsum exstruxerat. 

(49) Vulg. ἐν τούτῳ céAoc. lu libro Morzi le- 


gitur τέλους, el aute illam, vocem  asteriscus poni-^ 


D 


θαλλούση πίστεως προθυμία γεγενῆσθαι, ὡς ἂν xax 
μετὰ τελευτὴν ἀξιῷτο τῶν ἐνταυθοῖ μελλουσῶν ἐτὶ 
πιμῇ τῶν ἁποστόλων συντελεῖσθαι εὐχῶν. Δώδεχα 
ὃ οὖν αὐτόθι 0fxac , ὡσανεὶ στ{λας ἱερὰς, ἐτὶ ctp 
xai μνημη τοῦ τῶν ἁποστόλων ἐγείρας χοροῦ, μέστν 
ἑτίθει τὴν ἑαυτοῦ αὐτὸς λάρναχα (48), Tic ἑχατέρω- 
θεν τῶν ἁποστόλων ἀνὰ ἓξ διέχειντο. Καὶ τοῦτο γοῦν, 
ὡς ἔφην, σώφρονι λογισμῷ , ἔνθα αὐτῷ τὸ σχΏνος 
τελευτήσαντι τὸν βίον εὐπρεπῶς μέλλοι δ,αναπαῦ- 
εσθαι, ἐσχόπει. Αλλ' ὁ μὲν, Ex μαχροῦ χαὶ πρόπαλαι 
τῷ λογισμῷ ταῦτα πρυτανενόµενος, ἀφιέρου τοῖς 
ἁποστόλοις τὸν νεὼν, ὠφέλειαν φυχτς ὀνησιφόρον 
τὴν τῶνδε μνήμην ποιεῖσθαι αὐτῷ πιστεύων * θεὸὺς 
δξ αὐτὸν xal τῶν xaT εὐχὰς ππροσδοχηθέντων οὗκ 
ἁπηξίου. Ὡς γὰρ τὰς πρώτας τῆς τοῦ Πάσχα ἑορτης 
συνεπλ{ρου ἀσχήσεις, τέν τε σωτίριον Or; vavev ἡμέ- 
pav, λαμπρὰν αὐτῷ τε χαὶ τοῖς πᾶσι την ἑορτῆν xa- 
ταφαιδρύνας, Ev τούτῳ µέχρι τέλους (49) την ζωὴν 
διανύοντα καν Ey τούτοις ὄντα, θεὺς ip ταῦτα συνεξε- 
τέλει, χατὰ χαιρὸν εὔχαιρον τῆς θείας ἐπὶ τὸ κρεῖττον 
µεταθάσεως αὐτὸν flou. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ SA'. 
Ἀγωμα.ία σώματος ἓν '"EAerozóAet, καὶ προσευ- 
χαὶ, καὶ περὶ θαπτίσµατος. 

Γίνεται δ αὐτῷ πρώτη τις ἀνωμαλία τοῦ σώματος. 
Εἶτ οὖν χάχωσις ἐπὶ τὸ αὐτὸ συμθαίνει"' χᾶπειτα 
τῆς αὐτοῦ πόλεως ἐπὶ λουτρὰ θερμῶν ὑδάτων πρό- 
εισιν, ἔνθεν τε τῆς αὐτοῦ μητρὸς ἐπὶ την ἐπώνυμον 
ἀφιχνεῖται πόλιν. Κἀνταῦθα τῷ τῶν μαρτύρων εὔχτη- 
pit ἑνδιατρίφας οἴκῳ, ἱχετηρίους εὐχάς τε χαὶ λιτα 
νείας ἀνέπεμπε τῷ θεῷ. Ἐπειδὴ δὲ εἰς ἔννοιαν fixet 
τῆς τοῦ βίου τελευτῆς , καθάρσεως τοῦτον εἶναι xat 
ρὸν τῶν ποτε αὐτῷ πεπλημμελημµένων δεῖν ᾧετο (50), 
ὅσα οἷα θνητῷ διαμαρτεῖν ἐπτλθε, ταῦτ' ἀποῤῥύψα- 
σθαι τῆς φυχῆς, λόγων ἀποῤῥήτων δυνάἁει, σωττηρίῳ 
Y5 λόγῳ λουτροῦ (51) , πιστεύσας. Τοῦτό τοι διανοη- 


tur; lego igitur ἓν τούτῳ µέχρι τέλους τὴν ζωὴν 
διανύοντα. Porro hic asteriscus fidem facit lacunam 
hanc ex aliquo codice manuscripto suppletaw esse. 
Nihilominus tamen valde dubito, ne ex conjectura 
cujuspiam viri docti Ίος etiain profecta sint, Neque 
enim oratio mihi videtur satis. Gr:eca, £v τούτῳ 
την ζωὴν διανύοντα xal ἐν τούτοις ὄντα, cum hac 
inepta sit repetitio. Mallemque omnino scribere 
διανύσαντα. Sed verba quie leguntur in fine lacunz, 
longe majorem suspicionem movent : χάνταῦθα τῷ 
τῶν μαρτύρων μαρτυρίῳ ἐνδιατρίφας οἴκῳ. Primum 
εμίπι, ἱπερία locutio est μαρτυρίῳ οἴχῳ, cum sem- 
per in neutro genere μαρτύριον dicat Eusebius. 
Deinde cur μαρτύρων in plurali numero dixit? Au 
pluribus simul martyribus ea basilica consecrata erai? 
Erat Helenopoli iusignis basilica Luciano martyri 
dicata. [n hac igitur Constantinus cum ab Aquis- 
Calidis rediret, orationis gratia diversatus est. Qua- 
re του μάρτυρος dicendum erat, nou vero τῶν µαρ- 
τύρων. Hac cum scripsissem, nactus sum codicen, 
Fukctianum, qui veram hujus loci scriptur:un reti- 
nuit. Sic enim habet, τῷ τῶν μαρτύρων εὐκτηρίῳ 
ἑνδιατρίψας οἴχῳ. In eoiem Hbro legitur &v τούτῳ 
τέλους sine lacuna : item θεὸς ᾧ ταῦτα ξυνεξετέλει. 

(S Δεῖν (peco. Scribenduin videtur διενοεῖτο. 

st Λόγῳ «ουτροῦ. Scribendum puto σωτηρίφ 
τε λουτρῷ. Quid enim sihi vult λόγος λουτροῦ, prac- 
sertin cum antea dixerit λόγων ἀποῤῥήτων δυνάμει! 


1215 


θεὶς, 
θεοῦ, ἐν αὐτῷ τῷ μαρτυρίῳ ἐξομολογούμενος , ἔνθα 
6*5 καὶ πρῶτον (22) τῶν διὰ χειροθεσίας εὐχῶν (55) 
ἠξιοῦτο  μεταθὰς δ' ἔνθεν, ἐπὶ προάστειον τῆς Νι- 
χοµηδέων ἀφιχνεῖται πόλεως, χἀνταῦθα συγχαλέσας 
τοὺς ἐπισχόπους, ὧδέ «n αὐτοῖς διελέξατο. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 558’. 


Κωνσταντίνου πρὸς ἐπισχόπους περὶ µεταδέσεως 
τοῦ .Ίουτροῦ παράἀκ.Ίησις. 


€ Οὗτος ἣν αὐτὺς ὁ πάἆλα. pot δυνῶντι χαὶ εὖχο- 
µένῳ τῆς ἐν θ:ῷ τυγεῖν σωτηρίας , χαιρὸς ἐλπιςό- 
pevog* ὥρα xai ἡμᾶς ἁπολαῦσαι τῆς ἀθανατοποιοῦ 


]n veteribus schedis legitur σωτηρίῳ λουτρῷ, quod 
plane conlirinat emendationem nostram. 

(52) Ἔνγθα O xal πρῶτον. Mic locus attentam 
in primis lectoris diligeutiam flagitat. Ex eo enim 
magna illa de Constantini baptismo quaestio dijudi- 
cari facile potest. Ait igitur Eusebius Constantinum 
imperatorem tunc primum menuum impositionem 
cum solemni precatione in ecclesia suscepisse ; id 
est uno verbo, tunc. primum factum esse catechu- 
menum. Nam catechumeni per manus impositio- 
nem fiebant ab episcopo, ut docet canon vi concilii 
Arelatensis : « De his qui in infirmitate credere vo- 
]unt, placuit eis debere manum imponi.» ldem san- 
citum est cap. 59 concilii Eliberitani : « Gentiles si 
in infirmitate desideraverint sibi manum imponi ; 
si fuerit eorum ex aliqua parte vita honesta, pla- 
cuit eis manum imponi, et fieri Christianos. » Qui 
quidem canon Eliberitanus, ut id ohiter moneam, 
nihil aliud esse videtur quam expositio canonis 
Arelatensis : quod et τη aliis ejus concilii capitulis 
cernere licet. De eodem ritu locus est illustris apud 
Sulpicium Severum in Dialogo 11 De miraculis san- 
cti Martini, cap. 5 : « Postremo cuncti catervatim 
ad.genua beati viri ruere corperunt, fideliter postu- 
Jantes, ut eos faceret Christianos. Nec cunctatus, 
in medio, ut erat, campo, cunctos imposita univer- 
sis manu catechumenos fecit. » Idem in libro 1: 
« Nemo fere, inquit, ex immani illa inultitudine fuit 
gentilium, qui nou, impositione manus desiderata, 
in Dominum Jesum relicto. impietatis errore credi- 
derit. » Augustinus etiam in lib. n De peccatorum 
remissione, cap. 26 : « Non uniusmodi est sanctifi- 
catio. Nam et catechumenos secundum quemdam 
modum suum per signum crucis οἱ orationem ma- 
nus impositionis puto sanctificari. » Sed εἰ l'etrus 
Chrysologus idem scribit in sermone 52 : «Iliuc est 
quod veuiens ex gentibus, impositione manus οἱ 
exorcismis ante a. diemone purgatur; et apertionem 
aurium percipit, ut fidei capere possit auditum. » 
Sic etiam in sermone 105 : « Namque ut incurvts 
peccatis gentilis erigatur ad callum, prius a gentili 
per impositionem nmauuum nequam spiritus effuga- 
tur. » His adjungendus est Symeon. Metaphrastes, 
qui in Actis sanctorum. martyrum Indis et Domna 
ita scribit de Cyrillo episcopo : « llle autem cum mo- 
deraie divinas ei cecinisset Scripturas, et veneraiu- 
da Christi cruce eaim obsignasset, tunc quidem eaim 
fecit catechumenam. » Denique Marcus in libro De 
vita Porphyrii Gazensium episcopi : « Die sequeuti 
pareutes mulieris et cegnati euutes ad beatum Por- 
pliyrium, prociderunt ad ejus pedes, petentes Chri- 
sti signaculuin. Beatus vero cum eos signasset, et 
fecisset catechumenos, dimisit illos in pace, praci- 
piens eis ut vacarent sancte ecclesias. Et paulo 
post cum eos catechesi iustituisset, bap;izavil. Ες 
liis patet catecbumenos non aliter quam per impo- 
sitionem manus olim in Ecclesia factos fuisse. Gum 
igitur Constantinus tunc primum mauus impositio- 
nem in ecclesia accepisse dicatur, coustal eum ca- 
techumenum nondum fuisse, Sed dicet aliquis : 


DE VITA CONSTANTINI LIB. IV. 


γόνυ xMvag ἐπ᾽ ἐδάφους, ἰχέτης ἐγίγνετο τοῦ A a Deo supplex poposcit, peccata sua confitens in 


B 


1314 


ipso martyrio : quo in loco manuum impositionem 
cum solemni precatione primum meruit accipere. 
Minc ad suburbana Nicomedia digressus, convo- 
catis episcopis, sic ad eos verba fecit. 


CAPUT LXII. 


Quibus verbis. Constantinus postulavit ab. episcopis 
ut baptismum sibi con[errent. 


« Hoc erat tempus quod jamdudum sperabam, cum 
incredibili cupiditate arderem, votisque omnibus 
b! . . 
desiderarem salutem in Deo consequi. Jam tempus 


Quis credat imperatorem Constantinum ad id usque 
temporis catechumenum non fuisse, cur et Nicrzeno 
concilio interfuerit, et tot leges ac rescripta pro 
Christianis ediderit, tot ecclesias exstruxerit, gen- 
tiles ad suscipiendam fidem Christi omnibus modis 
incitaverit, οἱ hx»reticos ac. schismaticos basilicis 
suis spoliaverit? Certe omnibus Christiani hominis 
officiis eum perfunctuin fuisse testatnr Eusebius, 
Nam et jejuniis atque orationibus eum  vacasse 
scribit, et Dominicos dies ac martyrum festa ce- 
lebrasse; pernoctasse etiam in vigiliis Paschize. Haec 
omnia et multo adhuc plura quie afferri possent, 
Constantinum gentilem non fuisse convincunt ; sed 
eumdem catechumenum fuisse non arguunt, Certe 
in his quatuor Eusebii libris, quibus Constantini 
pietas et religio celebratur, nusquam legitur Con- 
stantinum in ecclesia cum reliquis catechumenis 
preces fecisse, nec sacramentum catechumenorum 
percepisse. Cumque de lMelena Augusta matre imp, 
Constantini id diserte affirmet Eusebius, eam in 
ecclesia cum reliquis mulieribus constitisse; nune 


C quam tamen de Constantino idem ab illo dictum 


invenias, Quod si objicias, Constantinum Helenopoli 
in martyrum templo diversatum fuisse, et preces 
ad Deum fudisse, primum respondeo bzecin nostris 
codicibus nou legi, ut paulo antea observavi. Deinde 
ecclesias ingredi licebat. etiam. gentilibus, excepto 
missarum tempore : quanto magis id licuit. impera- 
tori, qui se christianum prolitebatur. Cum igitur 
Eusebius hic aperte doceat, Constantinum. primum 
Helenopoli manus impositiouem a sacerdotibus acce» 
pisse, plane eflicitur, illum ante hoc tempus cate- 
chumenum non. fuisse, Scio Athanasium in Vita 
sanciá Antonii, ubi de litteris a Constantino ad. Αη. ) 
tonium scriptis loquitur, et Augustinum in epistola 
162 et 166, Constantinum Christiani principis titulo 
allecisse. Sed responderi potest, eos hac in re vul- 
gatam omnium opinionen; ac famar seculos esse : 
el Constantinum palam Christianum priucipeni ap- 
pellasse, non quod Christian: fidei sacramentis ad- 
huc initiatus esset, sed quia. Christians religionis 


D cultum aperte profitebatur. Alia quoque longe gra- 


vior objectio adversus nostram sententiom afferri 
potest ex cap. 22 lib. 1. cujus hic est titulus : Ὅπως 
χατηχτθεὶς Κωνσταντῖνος ete. Ex quo colligitur, 
Constantinum statim post illam crucis in ccelo visio- 
uem faetum esse catechuiuenum. Sed respondeo 
titulos istos nou ab Eusebio compositos fuisse, sed 
ab recentiore aliquo, ut. supra demoustratum est, 
Deinde κατηγηθείς ibi sumitur pro µαθητευθείς. 
Certe Euselius in toto illo capite Coustantinum 
catecliumenuim factum esse non dicit, sed tantum 
episcopos ab illo evocatos, rationem coelestis illius 
visionis ei aperuisse : ipsum vero exinde lectioni 
sacrorum voluminum operaui dedisse. uu 

(95) Tov διὰ χειροθεσίας εὐχῶν. Sic in lib. s 
llistoma: Ecclesiasticae , cap. 19, εὐχάς τε διὰ ystpoe 
λαθών. Ad quem locum vide quie adnotavi. Augue 
stinus ia lib, 1t De peccatorum remissione , cap. 30, 
vocat orationem manus impositionis. 


1215 


EUSEBII CAESARIENSIS ΟΡΡ. PARS I. — HISTORICA. 


1216 


est, ut signum illud quod immortalitatem confert, A σρραγῖδος, ὥρα τοῦ σωτηρίου σφραγίαµατος (54) 


nos quoque percipiamus ; tempus est, ut salutaris 
signaculi participes fiamus. Equidem olim statue- 
ram id agere in flumine Jordane, in quo Servator 
ipse ad exemplum nostrum, lavacrum suscepisse 
memoratur. Sed Deus, qui optime novit ea quz 
nobis utilia sunt, hoc in loco nobis idipsum exlii- 
bere dignatur, Proinde omnis removeatur dubitatio. 
Nam si quidem Deus vitz mortisque arbiter hic 
me diutius vitam agere voluerit, idque semel de- 
cretum est, ut in posterum una cum populo Dei 
permiscear, et in ecclesiam adscitus cum reliquis 
omnibus orationum particeps fiam ; eas vivendi le- 
ges mihi prascripturum me esse spondeo, qux sint 
Deo digna. » Hzc cum dixisset, illi solemni ritu di- 
vinas ceremonias peregerunt, injunctisque ei quze- 
cunque necessaria erant, sacrorum 55$ myste- 


(63) Σωτηρίου σφραγίσµατος. Inepta prorsus hzec 
repetitio, cum proxime antea dixerit τῆς à0avaco- 
ποιοῦ σφραγῖδος. Proinde non dubito quin Eusebius 
scripserit σωτηρίου χαρίσµατος. Sie enim baptismum 
veteres eliam vocabant, ut praeter ceteros docet 
Gregorius Nazianzenus. 

(55) ᾿Επὶ ῥείθρων Ἱορδάνου. Ne quis forte Con- 
stantinum temere reprehendat, qui illic baptizari 
ambierit, ubi Dominus olim a Joanne fuerat bapti- 
zaüis, sciendum est plerosque Christianorum idem 
tunc temporis ambiisse. lia Eusebius noster in 
libro De locis Hebraicis : Βηθααξαρὰ ὅπου ἣν Ἰωάν- 

€ βαπτίζων mépav τοῦ Ἰορδάνου ' xaX δείκνυται ὁ 
τόπος, ἐν ᾧ xal πλείους τῶν ἀδελφῶν εἰς ἔτι νῦν τὸ 
λουτρὸν φιλοτιμοῦνται λαµθάνειν. Quem locum ita 
vertit Hieronymus : ΒΕΤΗΒΛΛΗΑ (rans Jordanem ubi 
Joannes in panitentiam baptizabal : unde et usque 
hodie plurimi de fratribus, hoc est, de numero cre- 
dentium, ibi renasci cupientes, vitali gurgite bapti- 
£antur. Et Hieronymus quidem verba Eusebii in- 
terpretatur de catechumenis, qui maximo studio 
ambibant, ut in. Jordane baptizarentur. Verba ta- 
men Eusebii de simplici lavacro possunt intelligi. 
Certe diu post Eusebii ac Hieronymi ztatem, fide- 
les in eo Ipso loco lavare soliti sunt, precipue festo 
die Theophanie post baptismum parvulorum, ut 
didici ex Itinerario Antonini martyris, cujus hzc 
sunt verba : « Juxta Jordanem vero ubi baptizatus 
est Dominus Jesus, est tuniulus cancellis circeumda- 
tus. Et in loco ubi redundat aqua de alveo suo, 
posita est crux lignea intus in aqua, et ex utraque 
parte rupes strata marmore. Et in vigilia Theopha- 
ni» magnus ibi fit conventus populorum. Et quarta 
aut quinta vice, gallo canente, fiuut vigilie. Com- 
peris matutinis, primo diluculo surgentes proce- 


μετασχεῖν * ἐπὶ ῥείθρων Ἰορδάνου (55) ποταμοῦ toot" 
ἑνενόουν ποτὲ (56) ποιῆσαι, ἐφ᾽ ὧν xal ὁ Σωτὴρ εἰς 
ἡμέτερον τύπον, τοῦ λουτροῦ μετασχεῖν μνημονεύεται” 
θεὺς δ᾽ ἄρα τὸ συμφέρον εἰδὼς. ἐντεῦθεν ἤδη τούτων 
ἡμᾶς ἀξιοὶ. Mh δὴ οὖν ἀμφιθολία τις γιγνέσθω (57). 
El γὰρ xai πάλιν ἡμᾶς ἐνταυθοῖ βιοῦν ὁ χαὶ ζωῆς 
xaX θανάτου Κύριος ἐθέλοι, xal οὕτως ἐμὲ συναγε- 
λά-εσθαι λοιπὸν τῷ τοῦ Θεοῦ λαῷ, xal ταῖς εὐχαῖς 
ὁμοῦ τοῖς πᾶσιν ἐχχλησιάςοντα κοινωνεῖν ἅπαξ 
ὥρισται (98), θεσμοὺυς ἤδη βίου Oz πρέποντας, 
ἐμαυτῷ διατετάξοµαι.» Ὁ μὲν δὴ τοῦτ' ἔλεγεν οἱ 
δὲ, τὰ νόµιµα τελοῦντες, θεσμοὺς ἀπεπλήρουν θείους, 
καὶ τῶν ἁποῤῥήτων µετεδίδοσαν, ὅσα χρὴ προσδια- 
στειλάμενοι (59). Καὶ δη μόνος τῶν ἐξ αἰῶνος αὑ- 
τοχρατόρων Κωνσταντῖνος, Χριστοῦ µαρτυρίοις &va- 
γεννώµενος ἑτελειοῦτο (00), θείας τε σφραγῖδος ἀξιού- 


guntur in aquam, Episcopus noster Willibaldus bal- 
neavit se ibi in Jordane. » 

(56) Ἐνεγόουν ποτέ. In codice Fuketiano legitur 
τοῦτ᾽ ἐνενοοῦν ποτε ποιῆσαι, quemadmodum scriptum 
reperi in libro Turnebi ac Morzi. 

(57) MÀ) δἡ οὖν dgigi6oAla τις γιγγέσθω. Horum 
verborum sensus salis obscurus est. An Constanti- 
nus id voluit dicere? Cessent jam omnes dubitare 
de me, utrum revera Christianus sim, nemo in 
posterum suspicetur me verbis duntaxat, non ex 
intimo cordis affectu , fidem Christi amplexum 
fuisse. Potest etiam ἀμφιθολία hoc loco sumi pro 
ἀναθολή, id est, Omnis mora, omnis amoveatur di- 
latio. Qui quidem sensus magis cohzret cum prz- 
cedentibus. His enim verbis semetipsum accusat 
Constantinus, quoil scilicet salutare lavacrum nimis 


C distulerit, quodque tamdiu quasi anceps ac dubius 


haeserit, nec. gentilium ritus ac czeremonias colens, 
nec Christianorum sacra suscipiens. 

(98) ΄Απαξ ὥρισται. Horum verborum duplex 
sensus afferri potest; aut enim cum ὥρισται subau- 
ditur τῷ 8o, quem sensum secutus est interpres 
bujus libri aut certe subauditur ἐμοί, quem 
quidem sensum veriorem puto. Certe in codice 

egio post vocem ὥρισται, media distinctio ponitur. 
Deinde vox illa ἅπαξ , satis ostendit. Constantinum 
de seipso loqui. Postremo si liec de Deo intellige- 
rentur, non dixisset Constantinus τῷ τοῦ θεοῦ λαῷ, 
sed τῷ αὑτοῦ. 

(39) Προσδιαστειλάµεγοι. In. libris Turnebi ac 
Morzi ad marginem emendatur προδιαστειλάµενοι, 
quod magis placet. Porro hoc verbum διαστέλλοµα», 
eo sensu frequenter accipitur in sacris libris. 

(60) 'EccAetovco. Non possum probare versio- 
nem interpretum, qui ἐτελειοῦτο transtulerunt ini- 


unt ministri ad sacra mysteria celebranda sub di- D tiatus est, quasi legeretur &zeXeizo. Ego vero inter- 


vo, et diaconi tenentes sacerdotem. Descendit sacer- 
dos in flumen. Et hora qua cepit benedicere aquam, 
mox Jordanes cum magtio rugitu post se revertitur ; 
et stat aqua superior in se usque dum baptismus 
perficitur : inferior autem fugit in mare. » Et paulo 
post : « Baptisino autem completo descendunt otnnes 
in fluvium pro benedictione, induti sindonibus 
quas sibi ad sepulturam servant. » [dem quoque 
traditur in Hodeporico sancti Willibaldi quod edidit 
Canisius : « Ad Jordanem, ubi Dominus fuit bapti- 
zalus, ibi nunc est ecclesia in culumnis lapideis 
sursum elevata : et subtus ecclesiam est nunc arida 
terra, ubi Dominus baptizatus fuit, in ipso loco οἱ 
ibi nunc baptizant. lb? stat crux lignea in medio, et 
parva derivatio aqua siat$ illic; et unus funiculus 
extensus super Jordanem hine et inde firmatur. 

unc in solemnitate Epiphaniz infirmi οἱ egroti 
venienles habebant se cuiu funiculo, et sic deiner- 


pretari malui consummatus est. Sic Cyprianus in 
epistola 75 ad Jubaianum, pag. 4145 : « Quod nunc 
quoque apud nos geritur, ut. qui in ecclesia bapti- 
zantur, prapositis ecclesi: offerantur, et per no- 
stram orationem ac manus impositionem Spiritum 
sanctum consequantur, et signaculo Dominico con- 
summentur. » Certe. Grzci Patres baptismum vo- 
care solent τελείωσιν, id est perfectionem et con-. 
summationem. Sic Athanasius in oratione 5 contra 
Arianos? 7| διὰ τί καὶ &v 3 τελειώσει τοῦ Bazclopa- 
τος συγχατονοµάξεται τῷ Πατρὶ ὁ Yióc; et paulo post: 
7| διὰ τἰ τὸ πεποιηµένον αυναριθμεῖται τῷ ποιῄσαντι 
εἰς την τῶν τούτων τελείωσιν; Item aliquanto post 
τελειοῦσθαι ponit probaptizari : "Ov βαπτίζει ὁ Ἡα- 
τρ, τοῦτον ὁ Υἱὸς βαπτίζει’ καὶ ὃν ^ Υἱὸς βαπτίζεε, 
οὗτος ἐν Ινεύματι ἁγίῳ τελειοῦται. Et sequente 
pagina baptisinum iterum vocat τελείώσιν, ita 
$cribeus : El, γὰρ ὄνομα Πατρὸς καὶ Υἱοῦ δίδοται d$ 





1917 


DE VITA CONSTANTINI LIB. IV. 


n ERR EE E LLL... cote 
- A 
LI 
Li 


1218 


ενος, ἠγάλλετο τῷ πνεύματι (01) , ἀνεχαινοῦτό τε À riorum participem eum fecere. Solus igitur ex omni- 


xa φωτὸς ἐνεπίμπλατο θείου, χαίρων μὲν τῇ duy i 
δι’ ὑπερθολὴν πίστεως, τὸ δ᾽ ἑναργὲς καταπεπληγὼς 
τῆς ἐνθέου δυνάµεως. Ὡς δ' ἐπληροῦτο τὰ δέοντα, 
λαμπροῖς χαὶ βασιλικοῖς ἀμφιάσμασι (62), φωτὸς 
ἐχλάμπουσι τρόπον, περιεθάλλετο, ἐπὶ λευχοτάτῃ 
τε στρωμνῆ διανεπαύετο, οὐκ ἔθ᾽ ἁλουργίδος ἑπι- 
ψαῦσαι θελήσας. 


omnia rite impleta sunt, candidis ac regiis vestibus 
simo in lecto recubuit, nec purpuram contingere amplius voluit. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 5Γ’. 
Τὸ «Ἰουτρὺν Aa6cr, ὅπως ἀνύμνει cór Θεέ». 
Κάπειτα τὴν φωνῆν ἀνυψώσας, εὐχαριστήριον &vé- 
πεµπε τῷ θεῷ προσευχέν * μεθ) ἣν ἐπηγε λέγων ; 
« Nov. ἀλτθεῖ λόγῳ µαχάρ.ον οἵδ ἐμαυτὸν, νῦν τῆς 
ἀθανάτου Surg πεφάνθαι ἄξιον, vov τοῦ θείου µετει- 
ληφέναι φωτὸς πεπίστευχκα (65). » ᾽Λλλὰ xal τάλανας 


τελείωσις, etc. Quibus in locis P. Nannius semper 
vertit. initiationem. Sed ei Gregorius Naz. in ora- 
tione prima econtra. Juliaaum, baptismum eodein 
vocabulo appellat : Αἴματι μὲν οὐχ ὁσίῳ τὸ λουτρὸν 
ἀποῤῥύπτεται, ^T χαθ' ἡμᾶς τελειώσει τὴν τελείω- 
σιν τοῦ μύσους ἀντιτιθείς. Denique Clemens Alexan- 
drinus, in libro 1 Ραάαφοοὶ, baptismurm variis 
nominibus appellari scribit: interdum enim χάρισμα, 
interdum φώτισμα dici, modo λουτρόν. Deinde cau- 
sam subjungit ctir vocetur. τέλειον * τέλειον, inquit, 
dicimus id cui nihil deest. Quid porro deest illi qui 
Deum novit, et qui gratiam Dei possidet, et vita 
jam fruitur zerna ? Ex. quo ita concludit Clemens, 
omnes qui in Christum crediderunt, et sacro lava- 
cro tincti sunt, jam perfectos esse : Οὕτω τὸ πιστεῦ- 
σαι µόνον xalávayevvnÜrvat, τελείωσίς ἐστιν ἐν ζωῇ. 


B 


Apud Latinos quoque perfecti christiani diceban- C 


tur, qui baptismuin susceperant, tametsi manus 
impositionem ab episcopo non accepissent. Vetus 
auctor De hzreticis non rebaptizandis τε Quod 
hodierna quoque die non potest dubitari esse usi- 
tatum, et evenire solitum ut plerique post baptisma 
sine impositione manus episcopi de seculo exeant ; 
et tamen pro perfectis fidelibus habentur. » Et ite- 
rui infra pag. 155 editionis Higaltii, perfectum 
Cliristianum ponit pro fideli : imperfectum vero pro 
catechumeno : « Et ideo integrum ac sincerum et 
incontaminatum et inviolatum utrumque debet con- 
sistere confitenti, nullo delectu habito ipsius cou- 
fessoris, sive ille justus, sive peccator; perfectus- 
que christianus, an vero etiam nunc imperfectus, 
qui summo discrimine suo Dominum conliteri non 
ümuit, » 

(04) 'HydAAsco τῷ πνεύματι. Quod plerisque in 
locis hujus operis accidisse jam monui, in hoc quo- 
que adinissum fuisse suspicor, ut verba transposita 
fuerint. Sic igitur legendui esse existimo:t;yáAAeco, 
ἀνεχαινοῦτό τε τῷ πνεύματι. Alludit enim ad. illum 
versum nolissimi psalmi L : Cor mundum crea. in 
me , Deus, ei spiritum. rectum. innova. in visceribus 
meis. Porro ex hoc Eusebii loco colligitur Con- 
stantinum non in lecto perfusum, ut :gri solebant, 
sed in ecclesia baptismum percepisse. Ait enim 
Eusebius, τοῖς Χριστοῦ µαρτυρίοις ἀναγεννώμενος. 
Mox scribo εχ codice Fuketii et veteribus schedis 
φωτὸς ἐνεπίμπλατο. 

(62) Λαμαροῖς... ἀμφιάσμασι. Notum est moris 
olim luisse, ut neophyti candidis vestibus indueren- 
(ur, quas octavo demum die depouebant. Zeno Ve- 
ronensis in sermone 5 ad neophytos : « Primus vos 
qui in se credentem reprobat nullum, non aries sed 
agnus excepit : quí vestram nuditatem velleris sui 
niveo caudore vestivit. » Augustinus in sermone 157 
do teinpore : « Paschalis solemnitas hodierna fesii- 


bus qui unquam fuerunt imperatoribus Constantinus, 
in Christi martyriis renatus et consummatus est ; 
εἰ divino donatus siguaculo, exsultavit spiritus,re- 
novatusque est, ac divina luce repletus. Et animo 
quidem maximam capiebat voluptatem ob fidei ex- 
cellentiam ; evidenlissimam autem divinz potentia 
magnitudinem attonitus mirabatur. Postquam 
lucis instar radiantibus est amictus, et. candidis- 


CAPUT LXIII. 
Quomodo post baptismum Deum laudavit. 
Posthzc sublata altius voce, precabundus gratias 
egit Deo, et finita precatione hzc subjecit: « Nunc 
me revera beatum esse, nunc immortali vita di- 
gnum, nunc divinz compotem lucis factum esse 
cognosco. » Miseros quoque et infelices esse aiebat, - 


vitate concluditur. Et ideo hodie neopbytorum ha- 
bitus commutatur : ita tamen ut candor qui de ha- 
bitu deponitur, semper in corde teneatur. » ldem 
testatur Beda in libro De officiis. « Septuagesima, » 
inquit, « tendit ad sabbatuin ante octavas Paschz, 
quando hi qui in vigilia Pascli:e baptizantur, alba 
vestimenta deponunt. » Qus verba leguntur etiam 
in Ordine Romano. In vetere libro Pontificali Seno- 
nensis Ecclesi» ante sexcentos annos descripto, 
exstat. solemnis precatio quam faciebat episcopus 
super neophytis, tunc cum albas deponerent, quam 
hic ascribere oper:e pretium putavi. 
BENEDICTIO IN SABBATO QUANDO ALBAS DEPONUNT. 
Deus, qui calcatis inferni legibus captivitatem no- 
stram resoluta catenarum compage dignatus es ad 
libertatis pra mia revocare, ipse vobis praestet ita hane 
vitam transigere, ut in. illam perpetuam ipso duce 
possitis intrare. Amen. Tantum pra'beat vobis fervo- 
rem catholice fidei, ut sancti adventus illius. sitis 
exspectatione securi. Amen. Ut quicunque hic merue- 
runt purgari unda baptismi, íbi prasentari valeant 
pio Judici candidati, Amen. 
Porro neophyti octo illos a baptismo dies summa 
cum religione celebrabant: ita ut per eos dies, qui 
etiam octavze dicebantur, nefas haberent nudo pede 
terram contingere, ut scribit Augustinus in epistola 
119 ad Januarium. Sed et per eos dies nudo capite 
incedere solebant, quod erat signum libertatis. Au- 
gustinus sermone ἆ in Dominica octavarum Pascha : 
« Hodie octave dicuntur infantium : revelanda sunt 
capita eorum, quod est indicium libertatis. Habet 
enim libertatem ista spiritalis nativitas, » etc. Con- 
ura catechumeni tectis capitibus per publicum ince- 
debant, cum typum gererent Adae a paradiso ex- 
pulsi, ut ait Junilius in lib. 11, cap. 16. Quod qui- 


D dem de solis competentibus intelligendum puto, qui 


non solum caput, verum etiam vultum velabant, ut 
docet Cyrillus Hierosol. in prima catechesi. Hoc 
autem velamen ipsis auferebatur in baptismo, vel 
certe ociavo post baptismum die. Hoc enim potius 
innuunt Augustini verba paulo ante a nobis com- 
memorata, ldem quoque con(irmat Theodorus Can- 
Qvariensis episcopus in libro Penitentiali ο « ln 
monachorum ordinatione abbas debet missam can- 
lare, et tres orationes complere super caput ejus, 
et seplem dies velet caput ejus ; septimo die abstol- 
lat velamen. Sicut in bapusmo presbyter septimo 
die velamen infantum tollit : ita et abbas debet 
monacho, quia secundus baptismus est juxta judi- 
cium Patrum; et omnia peccata dimittuntur sicut 
in baptismo. » 

(65) Πεφάνθαι ἄξιοκ... πεπίστευκα. Ulumam 
vocem addiderunt typographi Genevenses ος libris 
Scaligeri et Bongarsii; quam etiam 1n Morzi libro 


1219 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1225 


qui tantis bonis privarentur. Cumque tribuni ac Α ἀπεχάλει, ἀθλίους εἶναι λέγων, τοὺς τῶνδε τῶν ἀγα- 


duces militarium copiarum introgressi, vicem suam 
dolerent quod orbos ipsos relinqueret, et longio- 
rem ipsi vitam comprecarentur , his etiam respon- 
dens, nunc demum veram se vitam adeptüm esse 
dixit, seque unum optime nosse, quantorum bono- 
rum particeps factus fuisset. Proinde properare se, 
et profectionem ad Deum suum nulla. tergiversa- 
tione differre. Singula deinde pro arbitrio suo 
disposuit: ac Romanis quidem regiam urbem inco- 
lentibus annua quiedam munera legavit, suis autem 
liberis imperium velut paternam hzreditatem re- 
liquit, cuncta prout ipsi videbatur, constituens. 


CAPUT LXIY. 


Constantini mors die festo Pentecostes, circa meri- 
diem. 


Porro hzc omnia gerebantur in maxima illa so- 
lemnitate venerand:? eit sacratissim:e Pentecostes , 
quie septenario hebdomadum numero decorata, uni- 
tate. obsignatur. 1n qua et communis Servatoris 
ascensum iu colos, et sancti Spiritus iu terras 
descensum contigisse sacre Littere testantur. In 
ea igitur solemnitate imperator h»c qu:e diximus 
559 consecutus, ultima tandem die, quam si quis 
omnium festivitatum maximarn vocet, laudquaquam 
meo judicio aberraverit, circa meridiem migravit 
ad Dominum , mortalibus quidem partem sui mor- 
talem relinquens, eam vero animas partem quz in- 
telligentia et. amore Dei przedita erat, Deo suo 
conjungens. lic Constantino exitus viue fuit. Sed 
pergamus ad reliqua. 

CAPUT LXV. 
Militum εἰ tribunorum planctus. 

Et protectores quidem omnisque etipatorum tur- 
ba, confestim discerptis vestibus pronos se in ter- 
ram abjicientes caput solo illidebant, ejulatus et 
lamenta cum plauctu et clamoribus edentes , eum- 
que dominum atque imperatorem, nec ut dominum, 
sed ul parentem. piissimi liberi inclamantes. "fri- 
buni vero et centuriones servatorem , prosidem 
bene meritum pridicabant, Reliqui exercitus tan- 
quam greges quidam, cum omni modestia ac re- 
verentia optimum pastorem desiderabant. Plebs 
quoque per universam civitatem discurrebat, iuti- 
mu: animi sui dolorem vociferatione et clamo- 
ribus abunde significans. Multi,prze dolore, atto- 
niis similes videbantur, singulis hanc propriam 


adjectam inveni. Deest tamem in codice Regio, nec 


valde necessaria mihi videtur. [n Fuk. auteip codice. — 


et in libris Turuebi ac Savilii, verbum πεπίστευχα 
additur post vocem φωτός. ltaque error est tum in 
libro Mor:ei, tum in editione Genevensi. 

(64) Vulg. μονάδιτ᾽ ἐπισωραγιζομένης. Scriben- 
duui est µονάδι ó' ἐπισφραγικομένης, uL iu schedis Ite- 
giis habetur. Porro ex hoc locoapparet, Pentecostem 
sumi non solum pro die illo qui est quinquagesimus 
a die Paschali, sed etiam pro septem hebdomadis 
ps Pascha subsequuntur. Ita passim usurpant tum 

reci tuni Lotini. Hieronymus in Epistola ad 
Marcellam : Non quo per iotum annum excepta Pen- 


θῶν στερουµένους. Ἐπεὶ δὲ τῶν στρατοπέδων οἱ τα- 
ξιάρχαι xay χαθηγεµόνες εἴσω παρελθόντες ἁπιωδύ- 
ροντο, σφᾶς αὑτοὺς ἑρήμωος ἔσεσθαι ἀποχλαιόμενοι, 
ἐπηύχοντό τε ζωῆς αὐτῷ χρόνους * χαὶ τούτοις ἀπο- 
χρινάµενος, νὺν ἔφη τῆς ἀλτθοῦς ζωῆς Ἠξιῶσθαι, 
μόνον τ’ αὐτὸν εἰδέναι ὧν µετείληφεν ἀγαθῶν. διὸ 
xai σπεύδειν, μτδὸ) ἀναζάλλεσθαι τὶν πρὸς τὸν αὐτοῦ 
θ:ὸν πορσίαν. Ε.τ ἐπὶ τούτοις τὰ v postixov-a διετάτ- 
τετο" χαὶ Ῥωμαίους μὲν τοὺς τῆν βασιλίδα πόλιν 
οἰχοῦντας ἑτίμα δόσεσιν ἑτησίοις, τοῖς δ) αὐτοῦ παι- 
σὶν, ὥσπερ τινὰ πατριχὴν ὕπαρςιν, τὸν τῆς βασι- 
λείας παρξδίδου χλῆρον, πάνθ᾽ ὅσα φίλα ἦν αὐτῷ, 
δ.ατυπωσά μένος, 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 4’. 


B Κωνσταντίνου τε Ἱευτὴ ἐν τῇ τῆς Πεγτηκοστῆς 


ἑορτῇ. μεσημθρίας. 

"Exacta δὲ τούτων ἐπὶ τῆς µεγίστης σωνετελεῖτο 
ἑορτῆς, τῆς δη πανσέπτου xal παναγίας Πενττηχο- 
στῆς, ἑθδομάσι μὲν ἑπτὰ τετιµηµένης, μονάδι δ' 
ἐπισφραγιζομένης (64), xa0' ἣν τὴν εἰς οὐρανοὺς 
ἀνάληψιν τοῦ χοινοῦ ΣωτΊρος, τήν τε τοῦ ἁγίου Ηνεύ- 
µατος εἰς ἀνθρώπους χάθοδον, λόγοι γεγενησθαι τξ- 
ριέχουσι θεῖοι. Ἐν δη ταύτῃ τούτων ἀξιωθεὶς βασι- 
λεὺς , ἐπὶ τῆς ὑστάτης ἁπασῶν Ἡμέρας, ἣν 0h Eop- 
τὴν ἑορτῶν οὐχ ἄν τις διαµάρτοι χαλῶν, ἀμφὶ µε- 
σημθρινὰς ἡλίου ὥρας, πρὸς τὸν αὐτοῦ θεὺν ἄνε- 
λαμύάνετο, θνητοῖς μὲν τὸ συγγενὲς παραδοὺς ἔχειν, 
αὐτὺς δ᾽ ὅσον ἣν αὐτοῦ τῆς φυχΏς νοξρόν τε xal 
φιλόθεον, τῷ αὐτοῦ θεῷ συναπτόµενος. Τοῦτο τ) 


C τέλος τὸς Κωνσταντίνου ζωῆς ἀλλὰ γὰρ ἐπίωμεν 


ἐπὶ τὰ ἑςῆς. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ XE. 
Στρατιωτῶν καὶ ταξιαρχῶν ὁὀδυρμοί. 

Δορυφόροι μὲν αὐτίχα χαὶ này τὸ τῶν σωµατοφυ- 
λάχων γένος, ἐσθῆτας περιῤῥηξάμενοι, σφᾶς τε αὖ- 
τοὺς ῥίφαντες Em ἑδάφους, τὰς χεφαλὰς Ἡρασσον, 
χωκυτοὺς, φωνὰς (05) οἱμωγαῖς 0' ἅμα xai βοαῖς 
ἀφιέντες, τὸν δεσπότην, τὸν κύριον, τὸν βασιλέα, 
οὐχ οἷα δεσπότην, πατέρα D ὥσπερ, Ὑνησίων παΐδων 
δίκην, ἀνακαλούμενο, * ταξίαργχοι δὲ χαὶ λοχαγολ, τὸν 
σωτΏρα, τὸν φύλαχα , τὸν εὐὑεργέτην ἀνεχαλοῦντο * 
τά 1i λοιπὰ στρατιωτιχὰ σὺν παντὶ χόσμῳ τῷ πρέ- 
ποντι, οἷα ἓν ἀγέλαις τὸν ἀγαθὸν ἐπόθουν ποιμένα" 
δῆμοι 0) ὡσαύτως τὴν σύμπασαν περιενόστουν πόλιν, 
τὸ τῆς φυχῆς ἑνδόμυχον ἄλγος χραυγαϊῖς xai βοαῖς 
ἔχδτλον ποιούµενοι ἄλλοι δὲ χατηφεῖς ἑπτοημένοις 
ἑῴχεσαν, ἑχάστου τὸ πένθος (66) ἴδιον ποιο»µένου, 


tecoste jejunare non liceat, llinc πρι (19905 µε- 
σοπεντηχοστή dicitur dies festus, qui est. vicesinius 
quintus a festo Paschali. Ejus festi przter. ceteros 
meminit Joannes Chrysostomus in homilia 5 de 
ΛΙ. 

(65) Κωκυτοὺς, φωγάς. Ultima vox delenda est, 
tametsi in ominibus libris nostris habeatur. Mox 
scribendum est τὸν εὐξργέτην ἐπεχαλοῦντο, ex CO- 
dice Fuk. ln schedis Regiis legitur ἀπεχαλοῦντο. 

(66) Vulg. ἑκάστου τε πένθος. Scribendum est 

rocul dubio ἑχάστου τὸ πένθος ἴδιον ποιουµένου. 
De publico omnium luctu in funere Constantini 
Magui idem testatur Aurelius Victor his verbis : 


1721 


DE VITA CONSTANTINI LIB. IV. 


1221 


αὐτόν τε χόπτοντης, ὡσανεὶ τὀῦ κοινοῦ ἁπάντων ἆγα- A calamitatem reputantibus, seque ipsos plangentibus, 


θοῦ τῆς αὐτῶν ἀφηρημένου ζωῆς. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ εα 
Μεταχομιδὴ τοῦ σχήνους ἀπὸ Νικομηδείας ἐν 
Κωγνσταντινουπόλει ἐν πανλατίῳ. 
΄Λραντες δ᾽ οἱ στρατιωτιχοὶ τὸ σχῆνος, χρυσῇ χατ- 
τίευτο λάρναχι. Ταύτην ϱ) ἁλουρχιχὴῇ ἁλουργίδι 
(67) περιἐύαλλον, ἑχόμιζόν s εἰς τὴν βασιλέως ἑπώ- 
νυµον πόλιν. χκᾶπειτ bv αὐτῷ τῷ πάντων προφέ- 
ροντι (68) τῶν βασιλείων οἵκῳ, ῥάθρων ἑφ᾽ ὑφηλῶν 
χατετίθεντο" φῶτά v' ἐφάφαντες χύχλῳ ἐπὶ σκευῶν 
χρυσῶν, θχυμαστὺν θέαμα τοῖς ὁρῶσι παρεῖχον, οἷον 
ἐπ᾽ οὐδενὸς πώποτ ἐφ᾽ ἡλίου αὐγαῖς Ex πρώτης 
αἰῶνος συστάσεως ἐπὶ γῆς ὤφθη. Ἔνδον γάρ τοι ἐν 
αὐτῷ παλατίῳ γατὰ τὸ µεσαίτατον τῶν βασιλείων, 
ἐφ᾽ ὑψηλῆς κείμενον χρυσής λάρναχος τὸ βασιλέως 
σχῆνος, βασιλικοῖς τε χόσμοις, πορρύρᾳ τε χαὶ δια- 
ῥήματι τετιμημµένον, πλεῖστοι περιστοιχισάµενοι, 
ἑπαγρύπνως δι ἡμέρας xal νυχτὺς ἐφρούρουν. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ZZ. 
Ὅπως καὶ μετὰ θάνατον ὑπὸ χομήτων καὶ «Ίοι- 
πῶν, καθὼς καὶ ἐν τῷ Cir, ἑτιμᾶτο. 

Οἱ δὲ γε τοῦ παντὸς στρατον χαθηγεµόνες, xópm- 
τές τε χαὶ rdv τὸ τῶν ἀρχόντων τάγμα, οἷς τὸν Ba- 
σιλέα xal νόμος πρότερον ἣν προσχυνεῖν, μηδὲν τοῦ 
συνήθους ὑπαλλαξάμενοι τρόπου, τοῖς δέουσι χαιροῖς 
εἴσω παριόντες , τὸν ἐπὶ της λάρναχος βασιλέα, οἷά 
περ ζῶντα xaX μετὰ θάνατον, γονυχλινεῖς Ἱσπάζοντο' 
μετὰ δὲ τοὺς πρώτους ταῦτ᾽ ἕπραττον παρ'όντες , o£ 


τ ἐξ αὐτῆς συγκλήτου βουλΏς, οἵ τ΄ ἐπὶ ἀξίας (69) C 


πάντες μεθ) οὓς ὄχλοι παντοίων δήμων, γυναιξὶν 
ἅμα xal παισὶν ἐπὶ τὴν θέαν παρῄξσαν. Συνετελεῖτο 
δὲ ταῦτα οὕτω χρόνῳ μαχρῷ, τῶν στρατιωτικῶν οὕτω 
μένει) τὸ σχΏνος xal φυλάττεσθαι βουλενσαμένων, 
ἔστ᾽ ἂν οἱ αὑτοῦ παῖδες ἀφικόμενοι, τῇ δι ἑαυτῶν 
χομιδῇ τὸν πατέρα τιµήσειαν. Ἐθασίλενε 65 μετὰ 
θάνατον µόνος (70) θνητὸς ὁ µαχάριος, ἑἐἑπράττετ 
τε τὰ συνήθη, ὡσανεὶ καὶ ζῶντος αὐτοῦ, τοῦτο µονω- 
τάτῳ αὐτῷ ἀπ᾿ αἰῶνος τοῦ Θεοῦ δεδωρηµένου. Μό- 
vog Ὑοῦν, ὡς οὐδ ἄλλος αὐτοχρατόρων τὸν παµύασι- 


« Funus relatuin in urbem sii nominis. (Quod sane 
populus Rom. :gerriime tulit : quippe, cujus ariis, 
legibus, clementi imperio, quasi novalam urbem 
Romanam arbitraretur. » Scio quidem µας Aurelii 
Victoris verba intelligi posse de civibus Romanis, 
qui :gre tulerint, quod Constantini cadaver Con- 
etantiuopoli potius quam Roma humatum fuisset. 
Sed tamen Victorem aliud sensisse existimo , omnes 
scilicet ltomani orbis incolas obitum Constantini 
acerbissime tulisse, Qui seusus plane conlirmatur 
sequentibus verbis : « Quippe cujus armis, legibus, 
clementi imperio quasi novatum orbem Romanum 
arbitraretur. » Sic enim legendum est, non autem 
« urbem Romanam. » 

(67) Ἀ.Ίουργιχῇ ἀ-ουργίδι. Alterutra vox super- 
flua est. Certe Εικ. codex posteriorem tautum 
babet, cui subscribit liber Turnebi. 

(68) Vulg. éx αὑτῷ τοῦ παντὺς προφέροντι. Wec- 
tiusin Fuk. ac Turuebi libro legitur ἐν αὐτῷ τῷ πάν- 
των προφέροντι τῶν βασιλείων οἴκων. Sed omnino 
scribendum est οἵκῳ, υἱ supra in lib. in, cap. 10. 

(69) Elc' ἐπ' ἀξίας, id est honorari. Sic Latini 


ulpote communi omnium bono ex hac vita sublato. 


CAPUT LXVI 

Quomodo funus Nicomedia Constantinopolim 

deductum est in palatium. 

Posthzc iwilites sublatum e lecto corpus in arca 
aurea deposuerunt, eamque purpurea obiectam 
veste Constantinopolim deportarunt, atque in prz- 
cipuo imperialis palatii cubiculo sublimem colloca- 
verunt. Dehinc aurea super candelabra luwinibus 
undique accensis, admirabile spectaculum intuen- 
tibus priebebatur, et quale in nullo unquam morta- 
lium ab ipso orbis conditu visum in terris fuerat, 
Quippe in. medio conclavi regalis palatii, funus im- 
peratoris in arca aurea sublime jacens, regiis in- 
signibus, purpura scilicet ac diademate exornatum, 
multi cireumdantes noctu. atque jnterdiu vigiles 
custodiebant. 


560 CAPUT LX Vil. 
Quomodo etiam post mortem a comitibus el reliquis, 
perinde ac vivus, honoralus est. 

Cxterum totius exercitus duces, comites quoque 
et reliqui judices ac magistratus, qui etiam antea 
imperatorem adorare soliti erant, pristini moris 
observantiam nullatenus mutantes, statis horis ín- 
grediebantur; et imperatorem in arca depositum, 
perinde ac vivum el spirantem, genu flexo post obitum 
salutabant. Post primores autem illos, idem dein- 
eeps et senatores et honorati omnes introeuntes 
fecere. Innumerabilis deinde vulgi multitudo cum 


pueris ac mulieribus ad hujus rei spectaculum ac- 


cessit. Atque li:ec longi temporis spatio assidue 
gesta sunt, cum militares funus ad hunc modum 
jacere et custodiri decrevissent, donec imperatoris 
filii eo advenientes, ipsi paternum funus honoris 
causa prosequerentur. Solus denique etiam post 
mortem imperavit princeps beatissimus , cunctaque 
more solito administrata sunt, quasi adhuc in vivis 
esset. Qui honos uni illi post hominum memoriam 


vocabant eos qui honores gesserant, ut fuse no- 
tavi ad Jibrum xiv Aum, Miicellini. Quibus adde 
locum Gaudentii Brixieusis episcopi iu epistola ad 


D Beunevolum : « Nam sicut honoratorum nostr:e ur- 


bis, ita etiam Dominicz plebis, Domino annuente, 
dignissimum caput es. » 

(70) Ἑδασίλευε δὲ μετὰ θάνατον μόνος. Post 
obitum  Coustantini, interregnum fuit, nec. ullus in 
orbe lioiuano Augustus imperavit. Quod quidem 
interregnum non modo usque ad Constanuui se- 
pulturai permansit, sed usque ad diem v idus 
Septembris, ut. testatur ldatius in Fastis. 1ta tribus 
mensibus aec dimidio, orbis Romanus sine Augusto 
imperio fuit... Quippe toto illo tempore auod ab xi 
Kal. Junias usque ad v [dus Septemkris intercedit, 
filii ejus Caesares tantum dicebantur. Certe Con- 
stantinus Junior in epistola ad Alexandrinos qua 
data e:t post obitum patris, Feliciano el Titano 
coss., die 15 Kal. Julias, Casar. duntaxat inscribi- 
tur. Exstat huc epistola apud Atlianasium Apologia 
1, sub finem. 


". e 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


Aa 


8 Deo concessus est. Quippe eum solus ille prz A λέα θεὸν, xal τὸν Χριστὸν αὐτοῦ παντοίαις τιµήσας 


ceteris imperatoribus, Deum omnium regem Chri- 
stunique ejus filium variis cujusque generis actibus 
honorasset, jure merito his honoribus solus affectus 
est : idque illi tribuere dignatus est summus 
omnium Deus, ut cadaver ejus in terris imperium 


πράξεσιν, εἰκότως τούτων ἔλαχε μόνος, χαὶ τὸ θνητὸν 
αὐτοῦ βασιλεύειν ἓν ἀνθρώποις ὁ ἐπὶ πάντων Ἀξίου 
θεὸς, ὧδ' ἐπιδειχνὺς τὴν ἀγήρω xaX ἀτελεύτητον τῆς 
Φυχῆς βασιλείαν τοῖς μὶ τὸν νοῦν λελιθωμένοις. 
Αλλά ταῦτα μὲν ὧδέ πη συνετελεῖτο. 


obtineret. Quo quidem indicio iis qui non plane s!upidi atque hebetes essent, perspicue significavit 
Deus, animam illius perpetuo et immortali imperio frui. Et h»c quidem gesta sunt in hunc modum. 


CAPUT LXVIII. 


Quomodo exercitus judicio, filii ejus Augusti sunt 
nuncupati. 


Interea tribuni lectos quosdam ex militaribus 
numeris, qui fidei ac benevolentiz: causa olim prin- 
ci accepti fuissent, ad Cxsares' mittunt, cuncta 
eis quz gesta erant nuntiaturos. Et hec quidem illi 
tunc. egerunt. Omnes vero ubicunque exerci:us, 
quasi divino quodam spiritu incitati, simul atque 
de imperatoris morte nuntiatum est, uno consensu 
decreverunt, prorsus quasi maximus imperator 
adhuc superesset, neminem se prater ejus liberos 
imperii Romani principem B6 habituros. Nec 
inulto post, eosdem non Caesares appellari volue- 
rünt, sed Áugustos; quod nomen summi imperii 
velut. quoddam insigne est. Et exercitus quidem 
suffragia sua atque acclamationes sibi mutuo per 
litteras siguificarunt : et unanimis legionum con- 
Sensus, uno eodemque temporis momento cunctis 
ubicumque agentibus innotuit. 

CAPUT LXIX. 


Rome lucius ob mortem Constantini, et imagines ei C 


decreta. 

Àt in urbe regia, senatus populusque Romanus 
comperta imperatoris morte, gravissimum  humc 
nuntium et quavis calamitate acerbiorem rati, 
nulum luctni modum fecere. Quippe balnea et 
fora rerum venalium clausa : publica item specta. 
cula, et quxecunque alia vite oblectamenta homi- 
nes in otio degentes consectari sglent, remota. Et 
qui prius deliciis diffluxerant, maesti tunc per vias 
incedebant. Omnes iinperatorem beatum , Deo ca- 
rum, et prorsus imperio dignissimum przdicabant. 
Neque hxc voce tantum nuda declarabant: sed 
imaginibus dedicatis mortuum perinde ac super- 
stitem honorabant. In quibus cum coli similitudi- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 5Η’. 


Ὅπως Αὐγούστους εἶναι «Ἰοιπὸν τοὺς υἱοὺς 
αὐτοῦ τὸ στερατόπεδον ἔκρινεν. 


Tov δὲ στρατιωτικῶν ταγμάτων ἐχχρίτους ἄνδρας, 
πίστει xal εὐνοίᾳ πάλαι βασιλεῖ γνωρίµους, οἱ τα- 
ξίαρχοι διεπἐµποντο, τὰ πεπραγμένα τοῖς Καΐσαρσιν 
ἔχδηλα καθιστῶντες. Καὶ οἵδε μὲν τάδ ἔπραττον" 
ὥσπερ δ᾽ ἐξ ἐπιπνοίας χρείττονος, τὰ πανταχοῦ στρα- 
τόπεδα τὸν βασιλέως πυθόµενα θάνατον, pid; ἐχρά- 
τει γνώμης, ὡσανεὶ ζῶντος αὐτοῖς τοῦ μεγάλου βα- 
σιλέως, µηδένα γνωρίξειν ἕτερον, f| μόνους τοὺς αὖ- 
τοῦ παῖδας Ῥωμαίων αὑτοχράτορας. Οὐκ εἰς μαχρὸν 
δ Ἠξίουν, μῆ Καΐσαρας, ἐντεῦθεν δ ἤδη τοὺς &zav- 
τας χρηµατίτειν Αὐγούστους * ὃ 6 xaX µέγιστον τῆς 
ἀνωτάτω βασιλείας γίγνοιτ ἂν σύμθολον. Οἱ μὲν οὖν 
ταῦτ ἕπραττον, τὰς οἰχείας φῆφους τε xal φωνὰς 
διὰ γραφΏης ἀλλήλοις διαγγἐλλοντες' ὑπὰ μίαν τε 


᾿καιροῦ ῥοπὴν τοῖς ἁπανταχοῦ πᾶσιν ἐγνωρίζετο ἡ 


τῶν στρατοπέδων συμφωνία. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ &8'. 


Ρώμης ἐπὶ Κωγσταγτίνῳ πἐγθος, καὶ διὰ τῶν 
εἰκόνων ctf μετὰ θάνατο». 


Οἱ δὲ τὴν βασιλίδα πόλιν οἰχοῦντες, αὑτῇ συγχλήτῳ 
χα) ὁῆμῳ Ῥωμαίων , ὡς τὴν. βασιλέως ἐπέγνωσαν 
τελευτὴν, δεινὴν xal πάσης συμφορᾶς ἐπέχεινα τὴν 
ἀχοὴν θέµενοι, πένθος ἄσχετον ἐποιοῦντο * λουτρὰ δὴ 
ἀπεχλείετο xal ἀγοραὶ, πἀνδηµοί τε θέαι, xal πἀνθ᾽ 
ὅσ᾽ ἐπὶ ῥᾳστώνῃ βίου τοῖς εὐθυμουμένοις πράττειν 
ἔθος $v. Κατηφεῖς δ᾽ οἱ πἆλαι τρυφηλοὶ, τὰς πρού- 
δους ἑποιοῦντο ὁμοῦ δ' οἱ πάντες τὸν µαχάριον ἀνευ- 
φήμουν, τὸν θεοφιλῆ, τὸν ὡς ἀληθῶς τῆς βασιλείας 
ἐπάξιον' xal οὗ ταῦτα oai; ἐφώνουν uóvov, εἰς 
ἔργα δὲ χωροῦντες, εἰκόνος ἀναθήμασιν οἷά περ ζῶντα 
xal τεθνηγχότα αὑτὸν ἑτίμων, οὐρανοῦ μὲν σχημα 
διατυπώσαντες bv χρωμάτων γραφῇ, ὑπὲρ ἀψίξων 


nem expressissent in tabula, ipsum supra celestes p) οὐρανίων ἐν αἰθερίῳ διατριθῇ διαναπαυόµενον αὐτὸν 


fornices, in zethereo demicilio requiescentem pin- 
xere. Quin etiam ipsi liberos ejus, imperatores at- 
que Áugustos solos sine cujusquam alterius con- 
sortio nuncupabant : magnisque clamoribus postu- 
lábant, ut imperatoris sui funus apud se haberent, 
et in regia urbe deponerent. 
| CAPUT LXX. 
Quomodo funus Constantinopoli depositum sit a 
Constantic. 
Hunc principi a Deo honorato, etiam Romani 


honorem exhibuerunt, At secundus ex filiis ad pa- 


(71) Τὸ exnvoc τοῦ σφων βασιλέως. Idem te- 
stator Aurelius Victor bis verbis. « Funus relatum 
ju urbem sui nominis. Quod sane populus Romanus 
egerrime tulit : quippe cujus armis, legibus, cle- 


τῇ Υραφῇ παραδιδόντες * τοὺς 5 αὐτοῦ maibag xal 
οὗτοι μόνους xai οὐδ' ἄλλους, αὐτοχράτορας καὶ Σε- 
θαστοὺς ἀνεκάλουν, poat; τ ἐχρῶντο ἰχετηρίοις, 
τὸ σχΏνος τοῦ σφιυν βασιλέως (71) παρ αὐτοῖς xo- 
µίζοντες, καὶ τῇ βασιλίδι πόλει κατατίθεσθαι ποτ- 
νιώµενοι. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 0’. 
Κατάθεσις τοῦ σχηνγώματος ὑπὸ Κωνσταντίου 
παιδὸς ὃν Κωγσταντινουπό.ει. 

᾽Αλλὰ xal οἵδε ταύτῃ τὸν παρὰ Θεῷ τιμώμενον 

ἑχόσμουν  ὁ δὲ τῶν παίδων δεύτερος (72) τῷ του 


menti imperio quasi novatam urbem Romanam ar- 


bitraretur. » . 
(12) '0 δὲ τῶν παίδων δεύτερος. Constantius 


Czsar, quem pater Orienti praefecerat, audita pa- 


1295 


DE ΥΙΤΑ CONSTANTINI LIB. IV. 


1236 


πατρὶς ἐπιστὰς σχήνει, τῃ πόλει τουτο προσεχόµι- A tris funus cum advenisset, in urbem patri cogno- 


ζεν (73), αὐτὸς bERpyov τῆς ἑκχομιδῆς. ἡγεῖτο δὲ 
κατὰ στίφος τὰ στρατιωτιχὰ τάγματα, εἴπετό τε 
πληθὺς µυρίανδρος, λογχοφόροι τε χαὶ ὁπλῖται τὸ 
βασιλέως περιεῖπον σῶμα. Ὡς δὲ ἐπὶ τὸν τῶν ἆπο- 
στόλων τοῦ Σωτῆρης νεὼν παρΏσαν, ἐνταυθοὶ τὴν 
᾿λάρναχα διανἑέπανην. Καὶ βασιλεὺς μὲν νέος Κωνστάν- 
τιος (Oi πη χοσμῶν τὸν πατέρα, τῇ τε παρουσἰᾳ, 
xaX τοῖς εἰς αὑτὸν χαθήχουσι, τὰ τῆς πρεπούσης ὁσίας 
ἁπεπλήβρου. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΟΛ’. 


Σύγαξις ἐν τῷ xa dovpéro μαρτυρ΄ῳ τῶν ἁποστό- 
«ων ἐπὶ eq Κωγσταωτίνου τε.λευτῃ. 


Ἐπεὶ δ' ὑπεχώρει (74) σὺν τοῖς στρατιωτικοῖς | 


τάγµασι, µέσοι δῇ παρῄεσαν οἱ τοῦ θεοῦ λειτουργοὶ, 
σὺν αὐτοῖς πλήθεσι, πανδήµῳ τε θεοσεθείας λαῷ, τά 
τε τῆς ἐνθέου λατρείας δι’ εὐχῶν ἀνεπλήρουν. Ἔνθα 
δη ὁ μὲν µαχάριος ἄνω χείµενος ἐφ᾽ ὑψηλῆς χρητῖδος 
ἐδοξάσετο, λεὼς δὲ παμπληθὴς σὺν τοῖς τῷ θεῷ ἱερω- 
µένοις, οὗ δαχρύων ἐχτὸς, σὺν χλαυθμῷ δὲ πλείονι, 
τὰς εὐχὰς ὑπὲρ τῆς βασιλέως φυχῖς ἀπεδίδοσχν τῷ 
Θεῷ, τὰ χκαταθύµια τῷ θεοφιλεῖ πληροῦντες: x&v 
τούτῳ τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν αὐτοῦ θεράποντα εὐμένειαν 
ἐνδειξαμένου, ὅτι δὴ καὶ | μετὰ ] τέλος αὐτοῦ τοῖς 
ἀγατττοῖς καὶ Υνησίοις υἱοῖς διαδόχοις τὴν βασιλείαν 
ἐδωρεῖτο (79), xal κατὰ τὰ σπουδασθέντα αὑτῷ (76) 
σὺν τῇ τῶν ἁποστόλων κατηξιοῦτο µνήµῃ τὸ τῆς 
ερισµαχαρίας Φνχῆς σχΏνος, τῷ τῶν ἀποστόλων 
προσρέµατι συνδοξαξόµενον, xal τῷ τοῦ Θεοῦ λαῷ 
συνανελατόμενον, θεσμῶν τε θείων χαὶ μυστιχῆς 
Λειτουργίας ἀξιούμενον, καὶ χοινωνίας ὁσίων ἁπολαῦον 


tris valetudine iter arripuerat, ut. parentem sunm 
ante obitum videret, Sed morbi vis desideriuin (ilii 
frustrata. est. Naim eum. Nicomediam venisset, pa- 
trem jam defunctum reperit, ut scribit Julianus in 
Oratione prima De laudibus Constantini, pag. 29. 
Cum Juliano. consentiunt. etiam. ceteri historiae 
scriptores. Solus Zouaras Constantium Casarem 
qui tunc erat Antiocli;e, vivente adhuc patre su- 
pervenisse scribit, eique mortuo funus magnificen- 
tissimum duxisse. 

(15) Τῃ xóJ4& τοῦτο προσεχόµιζεν. Penultima 
vox addita est a viris doctis, ex conjectura, wl 
opinor. Videtur tamen aliquid amplius deesse, ac 
fortasse ita scripserat Eusebius : τῇ ἐχείνου ἐπωνύμῳφ 
πόλει. Ex his patet, Constantini cadaver honorifico 
cultu servatum esse Nicomedize, usque ad Con- 
stantii Cazsaris adventum. Qui cum venisset Nico- 
mediam, patris funus. (ουκ Constantinopolim. 
Quare fallitur auctor Chronici Alexandriwi , qui 
Constantium recta Constantinopolim venisse, atque 
ibi paternas exsequias celebrasse scribit. 

(14) "Excel 6' ὑπεχώρει. Horum verborum duplex 
sensus allerri potest. Aut enim significat Eusebius, 
Constantium Cesarem, cum patris arcam in ec- 
clesia deposuisset, statim cuim militibus ex ecclesia 
discessisse; aut id tantum vult,Constantium, ea re 
peracta, secessisse ex niedio ecclesi, ut. sacerdo- 
Ubus locum daret. Quam quidem sententiam. ve- 
riorem puto. Nam Coustantius licet nondum salu- 
lari. Javaero tinetus esset, erat tamen catechume- 
nus, ut docet Sulpicius Severus in libro secundo 
{Πίου κο. 

(15) Βασιείαν ὁδωρεῖτο. Interpretes hac de Deo 

PaTROL, GR. XX. 


B 


D 


minem illud devexit, ipse exsequias prxcedens. 
Praibant per catervas et agmina dispositi numeri 
militares. Pone sequebatur innumerabilis hominum 
multitudo. llastati vero et scutarii ipsum iimpera- 
torís corpus medii cingebant. Postquam ad 569 
apostolorum Servatoris nostri ecclesiam perventum 
est, arcam illie deposuerunt. Hunc in modum no- 
vus imperator Constantius, tum adteniu suo, tum 
reliquis officiis patri honorem exhibeas, justa ut par 
erat persolvit. 


CAPUT LXXI. 


Missa in apostolorum martyrio celebrata in exsequiis 
Constantini. 


Ubi vero ille cum militaribus numeris abcessit, 
ministri Dei cum turbis et tota fidelium plebe, in 
medium prodiere, et divini cultus czreinonias pre- 
cationibus peregerunt. Λο beatus quidem princeps 
alto in suggestu jacens, laudibus tum celebrabatur. 
Innrumerabilis autem populus una cum sacerdoti- 
bus Dei, non sine gemitu ac lacrymis, pro impe- 
ratoris anima preces offerebant Deo, gratissimum 
pio principi officium exhibentes. Porro in hoc 
etiam Deus prolixain erga famulum suum benevo- 
lentiam declaravit : quippe qui charissimis ac ger- 
manis ejus filiis paterni imperii successionem tri- 
buerit; et, quod maxime ambierat, locum juxta 
apostolorum memoriam ei concesserit ; ut scilicet 
beatissima illius animx tabernaculum  apostoiici 
nominis atque honoris consortio frucretur, et pa- 
pulo Dei in ecclesia sociaretur ; divinisque care- 
moniis ac mystico sacrificio, et sanctarum precum 


dici erediderunt, qui imperium Constantini liberi« 
donavit. Ego vero, reattentius exauiinata, de ipso 
Constantino dici censeo, qui reguuim filiis etiam 
inortuus tradidit. Idque confirmant sequentia. 

(70) Vulg. καὶ τὰ σποιδασθέντα asco. Scriben- 
dum videtur xal χατὰ τὰ σπουδασθέντα αὐτῷ. Opta- 
veral Coustantinus, nt post obitum non, sicut reliqui 
principes, consecraretur atque inter divos referre- 
tur : sed ut, cum apostolis sepultus, particeps li^ret 
orationum quie ja eorum honorem a fidelibus D«o 
offerri solent, ut supra dixit Eusebius in cap. 6U. 
Ex quo apparet, hic scribendum esse χατά, non, ut 
in libro Morzi et ad margineim editionis Geneven- 
sis, διὰ τὰ σπουδασθέντα. Nec sic tamen locus iu- 
teger fuerit, nisi hiec verba suppleantar, τῶν &rtte- 
λουμένων εὐχῶν σὺν τῇ, elc. (Quod confirmat Eu- 
sebius in dicto capite 60. Delendum quoque cst 
punctum quod paulo post apponitur tum in [tegio 
codice, tum in vulgatis editionibus, legendumque 
uno ductu : σὺν τῇ τῶν ἁποστόλων χατηξιοῦτο μνήμῃ 
τὸ τῆς τρισµαχαρίας ψυχῆς σχΏνος, etc. Quo mhi 
certius, ut. mirer interpretem. id non vidisse. In 
codice Fuk. hic locus ita legitur : Καὶ διὰ τὰ σπου- 
δασθέντα αὐτῷ, τόπου σὺν τῇ τῶν ἀπ. κατηδιοῦτο 
µνήμῃ, ὡς ópav εἰσέτι καὶ vuv 76, εἰο. Neque aliter 
in libris 'urnehi ac Savilii : nisi quod Savilius 
habet τόπου ἀπὶ τῇ τῶν ἀπ.. eic. At in. scliedis 
Regiis hunc locum ita scriptum inveni, χατασπου- 
δασθέντα αὐτοῦ, τόπου σὺν τῇ τῶν ἀπ., etc. Qua 
Jectio ad emendationem nostram propius accedit, 
Porro voces ills ὡς ὁρᾷν εἰαότι ag) yov, per paren- 
thesim dicwntur, ldque insmib, iejs Fuk 
Vani Interpunctio, quàm. 







1937 
communione poüri mereretur ; 
post mortem imperium retinens, quaxi redivivus 
universum orbem gubernans, Victor Maximus Au- 
gustus, suo adhue nomine rempublicam regeret. 


CAPUT LXXII. 
De phanice ave. 

Non queni3dmodum avis illa JEgyptia, qua 
cum ejus generis unica sit, super aromatum οὐ» 
mulo einori dicitur, seipsam quasi victimam immo- 
lans : moxque ex ipsis favillis renasci, et pennis 
in altum subvecta, eadem qua prius specie cerni : 
sed potius exeinplo Servatoris sui, qui instar tri- 
tici sati, ex uno semine in multa sese diffundens, 
ope ac benedictione Dei spicam protulit, et uni- 
versum terrarum orbem fructibus suis implevit; 
ad hunc modum beatissimus 56893 princeps per 
stccessionem liberorum multiplex factus est ex 
. uno : adeo ut passim in omnibus provineiis imagi- 
nes ei simul cum filiis honoris causa statuaptur, 
οἱ familiare nomen Constantini etiam post ejus 
obitum usurpetur. 

CAPUT LXXIII. 


Quomodo in nummis Constantinum velut. in. εα- 
lum ascendentem. expresserint. 


Quinetiam nummi hujusmodi forma signati sunt : 
anteriore quidem parte beatum principem obtecto 
capite przferentes ; altera vero parte in quadrijugo 
curru aurige instar sedentem, et porrecta ipsi 
coelitus dextra ad superos assumptum. 


CAPUT LXXIV. 


Quod cum Deum coluisset, merito eliam a Deo 
honoratus est. 
Hac miracula summus omnium Deus in Con- 
stantino, qui solus ex omnibus retro imperatoribus 
Cbristianum se palam  profeasus fuerat, nostris 


(17) Yulg. αὐτὸς δὲ τῆς βασιλείας μετὰ θάνατο». 
Scribo aite δὲ τῆς β. καὶ μετὰ θάνατον ἐπειλημμέ- 
νος, quod confirmant sequentia. Átque ita in codice 
Fuk. diserte scriptum inveni. 

(78) Νιχητὴς, Μέγιστος, Σεδαστός. Hujusmodi 


ΕΡΕ CAESSARIENSIS ΟΡΡ. PARS I. — HISTORICA. 
ipse vero etiam A εὐχῶν " αὐτὸς δὲ τῆς βασιλείας (77) χαὶ μετὰ θάνα- 


B 


erat inscriptio, legibus et epistolis Constantini prae 


figi solita, ut passim testatur Eusebius : Vicior 
Constantinus Magnus. Augustus. Pronomen Victoris 
sumpsit Constantinus post partam de tyranuis vi- 
ctoriam. Sedet filii ipsiusquasi jure hzeredi 
retinuerunt, ut docent. eorumdem epistole. Porro 
ex hocloco apparet, post obitum Constantini Ma- 
ximi, tribus circiter mensibus, id est toto interregni 
spatio,leges omnes atque edicta, Constantiui,tauquan 
superstitis, noinine iuscripta fuisse, cum nullus alius 
Augustus esset in orbe ltomano, ul supra observavi. 
Potest etiam intelligi hic locus de liberis Constan- 
tini Magni qui eodem titulo el noinine utebantur, el 
in quibus pater reviviscere videbatur. Quam iuter- 
pretationem confirmant sequentia. 

(79) Vulg. ἡγεμογίας κρατεῖ». Scribo ἐχράτει, ut 
fespondeat ei verbo quod multo ante. prascessit, χατ- 
ηξιοῦτο, Porro in codice legio ad margiuein bujus 
capitis, Gr:cus scholiastes liec. verba iu. bonorem 
Constantini ascripserat : Eig αἰώνιον μνημόσννόν ἐστι 

ὄνομά σου, ἀποστόλων τρισκαιδέχατε. Sed el 
im in boc opere laudibus ac votis eum aspergit 
idem ille scriba. In Fuk. codice scribitur xpasti, 


1998 


τον ἐπειλημμένος, ὥσπερ οὖν ἐξ ἀναδιώσεως τὴν 
σύμπασαν ἀρχὴν διοικῶν, Νιχητὴς, Μέγιστος, Σεθα- 
στὸς (78) αὐτῷ προσρήµατι τῆς Ῥωμαίων ἡγεμονίας 
ἐχράτει (79). 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ OB. 
Περὶ φοίγιχος ὀργέου. 

Οὐ χατὰ τὸν Αἰγύπτου ὄρνιν, ὃν δἠ φᾶσι μονογενη 
ὄντα τὴν φύσιν, θνήσχειν μὲν ἐπ᾽ ἀρωμάτων , αὐτὸν 
αὐτῷ τὴν τελευτὴν θυηπολοῦντα, ἀναθιώσχειν δ' ἐξ 
αὐτῆς σποδιᾶς , xoi ἀναπτάντα τοιοῦτον oloc xal 
πρότερον ἣν φῦναι ' χατὰ δὲ τὸν αὐτοῦ Σωτῆρα, ὃς 
τῷ τοῦ πυροῦ σπόρῳ παραπλησίως ἀνθ᾽ ἑνὸς πολυ- 
πλασιαζόµενος, σὺν εὐλογίᾳ θεοῦ παρεῖχε τὸν στάχυν, 
xai τὴν σύμπασαν οἰχουμένην τῶν αὐτοῦ χατεν- 
επίµμπλα χαρπῶν' τούτῳ οὖν ἐμφερῶς ὁ τρισµαχάριος, 
πολυπλάσιος (80) διὰ τῆς τῶν παίδων διαδοχῆς ἀνθ᾽ 
ἑνὸς ἐΥίγνετο, ὡς xai εἰχόνων ἀναστάσεσι παρὰ 
πᾶσιν ἔθνεσιν ἅμα τοῖς αὐτοῦ τιμᾶσθαι παισὶν, 
οἰχεῖόν τε τοὔνομα Κωνσταντίνου, xaX μετὰ τὴν τοῦ 
βίου παραλαμδάνεσθαι τελευτήν., 


ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ OT". 


Ὅπως &v »οµίσµασι», ὡς εἰς οὐρανὸν ἁγιόντα 
Κωνσταγτῖνον évexápaccov. 


δη δὲ καὶ νοµίσµασιν ἑἐνεχαράττοντο τύποι, 


«πρόσθεν μὲν ἐντυποῦντες τὸν µαχάριον, ἔγχεχαλυμ- 


µένον τὴν χεφαλὴν σχήµατι (81), θατέρου δὲ µέρους 
ἐφ᾽ ἅρματι τεθρίππῳφ Ἰνιόχου τρόπον, ὑπὸ δεξιᾶς 
ἄνωθεν ἐχτεινομένης αὐτῷ χειρὸς ἀναλαμθανόμε- ΄ 
vov. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ OA. 

Ὅει ὁ τιμηθεὶς ὑπ αὐτοῦ θεὸς δικαίως αὐτὸν 
| ἀντετίμησε. 

Ταῦθ) ἡμῖν αὐτοῖς δείξας ὀφθαλμοῖς, ἐπὶ póvp τῶν 
πώποτε Χριστιανῷ διαφανῶς (82) ἀποδειχθέντι 
Κωνσταντίνῳ ὁ ἐπὶ πάντων θεὸὺς, ὁπόσον Tv ἄρα 


(80) Vulg. πολυπ.Ίασίως. Savilius ad oram libri 
sui notat legendum esse πολυπλάσιος, cui assentior ; 
mallem tamen πολυπλασίων. 

(84) ᾿Εγκεκαϊυμμένον τὴν xepaAtv σχήµατι. 
Ultima vox delenda mihi videtur, quam ex margine 
in textum irrepsisse credibile est. scriplum autem 
erat in margine ὀχήματι, ad explicationem. vocabuli 
sequentis ἅρματι. Quod vero ad marginem editionis 
Genevensis legitur διαδήµατι, meo quidem judicia 


tario illud D ineptissimum est, neque Grzci sermonis proprietas 


eant locutionem admittit. Porro in plerisque num- 
mis Constantinus capite galeato conspicitur. 

(82) Vulg. Χριστιανών διαρανώὼς. Scribendum est 
sine duhio Χριστιανῷ. Scribendum quoque est 
τῶν πώποτε βασιλέων, ut certe subaudiendum. Cate- 
rum Eusebius neminem excipit ex numero imperato- 
rum Romanorum, dum ait primum ex omnibus Con- 
Stantinum palam et aperte Christianum fuisse. Quod 
cerle verissimum est. Etsi enim Philippus imperator 
Christianus fuisse a nonnullis proditur, non tamen 
Christianam religionem , perinde ac Constantinus , 
palam professus est. Alio sensu Orosius in libro vu, 
de Constantino ita scribit : « Primus imperatorum 
Christianus , excepto Philippo, qui Christianus .an» 
nis admodum paucis ad hoc tantum cousiitutus 
foisse mibi visus est, ut millesius Rom eamus. 
Christo potius quani idolis dedicareiur, ^ — .- 


$t 
vl 
Ua . HIS . 


1229 


DE VITA CONSTANTINI LiB. V. 


1350 


αὐτῷ (83) τὸ διάφθρον παρεστῄσατο, τῶν αὐτόν τε A oculis proponens, satis superque declaravit, quau- 


καὶ τὸν Χριστὸν αὐτοῦ σέδειν tEcopévev, τῶν τε thy 
ἑναντίαν ἑλομένων ' ot τὴν Ἐχχλησίαν αὐτοῦ πολε- 
μεῖν ὡρμηχότες, αὐτὸν αὑτοῖς ἐχθρὸν καὶ πολέμιον 
χατεστήσαντο, τῆς ἐφ᾽ ἑκάστῳ τοῦ βίου καταστροφῆς, 
ἑναργὴ τὸν ἔλεγχον τῆς αὐτῶν θεοεχθρίας ἑνδειξαμέ- 
νης' ὥσπερ οὖν τῆς θεοφιλείας τὰ ἐχέγγυα, τὸ 
Κωνσταντίνου τοῖς πᾶσι φανερὸν κατέστησε τέλος. 


tum interesset inler eos qui ipsum Christuimque 
ipsius colere meruissent, atque inter illos qui cou- 
trariam sectam ae sententiam amplexi essent. Qui 
cum Ecclesie Dei bellum intulissent, Deum sibi 
hostem atque inimicum reddiderunt. Ac profecto 
uniuscujusque illorum interitus, quantum erga eos 
esset divini Numinis odium, certissimo argumento 


declaravit: quemadmodum Constantini obitu, Dei erga ipsum benevolentie quedam quasi pignora, 


omnibus manifesto apparuerunt. 
ΚΕΦΛΛΑΙΟΝ QE. 
"Oz, τῶν προγενοµένων Ῥωμαίων βασιλέων sb- 
σεδέστερος Κωνσταντίνος. 

Μόνου μὲν Ῥωμαίων βασιλέως τὸν παµθασιλέα 
θεὸν ὑπερθολῇ θεοσεθείἰας τετιµηχότος, µόνον δὲ τοῖς 
πᾶσι πεπαῤῥησιασμένως τὸν τοῦ Χριστοῦ χηρύξαντος 
Λόγον, μόνου τ εἰπεῖν Ἐχχλησίαν αὐτοῦ, ὡς οὐδέ- 
περος τῶν ἐξ αἰῶνος, δοξάσαντος, μόνου τε πᾶσαν 
κολύθεον πλάνην χαθελόντος, πάντα τε τρόπον εἰδω- 
λολατρείας ἀπελέγξαντος' χαὶ 6h xal µόνου τοιούτων 
Ἠξιωμένου Ey αὐτῇ τε ζωῇ xal μετὰ θάνατον, οἵων 
οὐχ ἄν τις τυχόντα οἷός τ᾽ ἂν γένοιτο ἐξειπεῖν τινα, 
οὔτε παρ᾽ Ἕλλησιν, οὔτε παρὰ βαρθάροις, οὐδέ γε 
παρ) αὐτοῖς τοῖς ἀνωτάτω Ῥωμαίοις, οὐδενὸς τοιού- 
του τινὸς εἰς ἡμᾶς Ex τοῦ παντὸς αἰῶνος µνηµονευο- 
μένου | 


CAPUT LXXV. 


Quod Constantinus superiores omnes impétatores 
pietate superavit. 


Qui cum solus ex Romanis imperatoribus, Deum 


B omnium regem excellenti quadam pietate coluis- . 


set, solusque doctrinam Christi universis ore li- 
bero przedicasaet ; cumque Ecclesiam Dei honore 
et gloria in tautum auxisset quantum antea nemo, 


'et errorem hominum plures colentium deos solus 


evertisset, omnesque hujusmodi superstitionis ri- 
tus ac modos confutasset : solus quoque tum in hac 
vita, tum post inortem, ea $6/$ consequi meruit, 
qualia nullus unqua:n nec apud Graéos, nec apud 
barbaros adeptus esse perhibetur. Sed neque apud 
priscos illos Romanos, ab ultimis usque tempori- 
bus quisquam recenseri potest, qui cum hoc nostro 
sit comparandus. , 





ΤΟΥ ΠΕΜΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ TA ΚΕΦΛΛΛΙΑ. : 


e. Τὸ προοἰµιον τοῦ Πάσχα µέμγηται, xal ola ὁ C 


τοῦ θεοῦ Λόγος ὠφε.ήσας σύμπαντας διαφό- 
ρως, παρὰ τῶν ὠφε.λουμένων ἀπεδουλεύετο, 

P. Προσφώνησιςτῇ ᾿Εκκλησίᾳ καὶ τοῖς ἀκροαταῖς, 
συγγιωώσχειν’ καὶ διορθυῦσθαι τὰ πταίσµα- 


τα. 

Y. "Ότι καὶ τοῦ Λόγου Ilatp ὁ θεὸς, xal τῆς 
κτίσεως ὁ αὐτὸς δηµιουργός' καὶ οὐκ ἂν ἠδύ- 
vaco συνιστάναι τὰ ὄντα, εἰ διάφορα ἦν αὐτῶν 
τὰ αἴτια. 

ὃ. Περὶ τῆς κατὰ εἴδω.α π.Ἰάνης. 

€... "Ott Χριστὸς ὁ Ylóc τοῦ θεού πάντα ἑδημιούρ- 

"ἀησε, xal τοῦ εἶναι τὸ ποσὸν ἐν ἑκάστῳ διωρί- 
σατο. 

€". Περὶ τῆς εἰμαρμένης, ὅτι γευδὴς ὁ περὶ αὐτῆς 
«ἑόγος δείκνυται, ἔκ τε cov. παρὰ ἀνθρώποις 
γόµων., καὶ τῶν κατὰ τὴν κατίσι ' ἄτια οὐκ 
ἁτάκτως, ἀ.ὶ λὰ κατὰ τἀξυ κινεῖται, τοῦ Δη- 
μιοὺργοῦ τὸν ὅρον διὰ τῆς τάξεως ἐπιδεικγύ- 


μενα. 

C. "Οτι περὶ τῶν ἁχατα.ήπτων, τοῦ Δημιουργοῦ 
χρὴ τὴν σοφίαν δοξάζειν, καὶ οὐκ dAAor οὐδ' 
αὐτόματον αἰειᾶσθαι φυράἀ». 

η’. "Οτι τὰ μὲν χρειώρη ἀφδόνως τοῖς ἀγθρώποις 
ὁ Θεὸς χορηγει ' τὰ δὲ πρὸς tépyur, µετρίως' 
συµφερόγτως ἑκάτέρων χορηγῶν τὴν áxóJAav- 
σι». | 

0. Περὶ τῶν φιλοσόφων, οἳ διὰ τὸ πάντα βού.ἲε- 
σθαι εἰδέναι, καὶ περὶ τὰς δόξας àcodAncav, 
καὶ κιδύνοις Evi. ησαν. Καὶ περὶ 


ν. περὶ τῶν μὴ μόνον τὰ qpápenà 8órpaca, à AJà 


καὶ τὰ φιόσοφα διαπτυοντω», xàl Περὶ tob 
δεῖν 1) πάντα πιστεύει» τοῖς ποιηταϊς, ἢ πάντα 
ἀπιστεῖν. 

ια’. Περὶ τῆς κατὰ σάρκα τοῦ Κυρίου παρουσίας, 
τίς xal ἐπὶ τίσι γεγέγηται. 

ιβ’. Περὶ τῶν μὴ Trórcor τὸ μυστήριον, καὶ ὅτι 
ἑχόγτες ἠγγόησαν, xal ὅσα τοὺς γγόντας 
ἁγαθὰ μένει, καὶ μάλιστα τοὺς δὲ ὁμο.Όογίας 
redeo erac T 

tf. "Οτι ἀναγκαία τῶν τῆς κτίσεως pepxor 7) δια- 
φορά καὶ ὅτι ἡ πρὸς τὸ xaAóv ο κακόν. ῥοπὴ 
τῆς τῶν ἀνθρώπων γγὠώμης ἑστίν' ὅδεν xal. ἡ 
χρίσις ἀναγκαία καὶ .εὔ.Ίογος. 

ιδ. Ὅτι ἀπείρως ἡ κτιστὴ φύσις ἀπὸ τῆς ἀἁκτίστου 
οὐσίας doéotnxs* π.Ίησίον δὲ abere, τῷ κατ 
ἀρετὴν filo ὁ ἄνθρωπος yiyrrecu:. 

t£, Οσα ὁ Σωτἡρ ἑδίδαξε, καὶ ἐθαυματούργησε, 
xal τοὺς ἀρχομένους ὠφέλησεν. 

ις’. Thy Χριστοῦ παρουσίαν προειρῆσθαι μὲν τοῖς 
προφήταις" ἐπὶ κατασεροφτ δὲ τῶν εἰδώῖων 
καὶ τῶν εἰδωΛικῶν γεγέσθαι πό.Ίεων. 

:Ψ. Περὶ τῆς Μωῦσέως σοφίας, ζηάωθείσης παρὰ 
τῶν ἔξωθεν σοφῶν' καὶ περὶ Δανι] καὶ τῶν 
tpi «παίδων. 

v. Περ) τῆς Zi60AAnc τῆς Ἐρυθραίας, ἐν dxpo- 
στιχίδι τῶν τῆς µαντείας ἑπῶν , τὸν Κύριον xal 
τὸ πάθος δη«ούσης ' ἔστι δὲ ἡ ἀκροστιχίς * 
'"Incovc Χριστὸς , θεοῦ υἱὸς, Σδωτὴρ, σταυ- 


C. | 
(0’. "Οτι ἡ περὶ τοῦ Σωτῆρος uavreia παρ) οὐδος 
φὸς τῶν τῆς 'ExxAnc(ac πἐπ.Ίασται, àAA« τῆς 
Ἐρυθραίας Σιδύ.1.1ης ἐστὶν, ἧς τὰς βίδᾶους 


Ὀ int tto * dpa αὐτῷ. WMaljm legere ὁπόσον ἣν παρ αὐτῷ τὸ διάφορον, eic., iJ cst, Quantum apud 


1451 


EUSEBII CA SARIENSIS OPP. PARS T. — HISTORICA. 


1953 


Κικέρων ὁ ποιητὴς πρὸ τῆς ἐπιδημίας τοῦ A ει τοῦ διωγμοῦ ueltora δόξαν τῇ εὐσεδείᾳ 


Χριστοῦ Ῥωμαϊστὶ μετέφρασε" καὶ ὅτι BipriAtoc 
µέμνηται αὐτῆς, xal τοῦ παρθενικοῦ cóxov , uv 
αἰγιγμάτων φόδφ τῶν κρατούγτων ὑμνήσας τὸ 
μυστήριο». 

x', BipriAlov Μάρωνος ἕτερα περὶ Χριστοῦ ἔπη, 
καὶ ἡ τοὐτων ἑρμηνεία: ἐφ' οἷς δείχνυται δι 
αἰγιγμάτων», ὡς παρὰ ποιητου, μηγυθὲν τὸ 
μυστήριο». . 

χα’. "Oct οὗ δυγατὸν περὶ γι.λοῦ ἀγθρώπου ταυτα 
Aéyecüat* καὶ ὅτι οἱ ἀπιστοῦντες , ἀγγοίᾳ 
θεοσεθείας xal τὸ εἶναι ὅθεν αὐτοῖς ἀγγοου- 
Cu. 

xp. Εὐχαριστία Χριστῷ τὰς v(xac καὶ τὰ «Ίοιπὰ 
ἀγαθὰ τοῦ βασιΊέως Ἰράφουσα καὶ δ.εγχος 
τοῦκας αὐτῶν τυράγγου Μαξιμίνου, τῷ µεγέ- 


περιποιήσαντος. 

ΧΥ’. Περὶ τῆς τῶν Χριστιανῶν πο.λτείας' καὶ ὅτι 
χαἰρει τοῖς ἓν ἀρετῇ βιοῦσι τὸ θεῖον, καὶ χρὴ 
xplcuw προσδοκᾷν xal ἁνγταπόδωσι». 

xb. Περὶ Δεχίου καὶ OtaAepuavo, καὶ Αὐρη.ἳ/αν οῦ, 
ἀθ.λίως τὸν βίον καταστρεγάντων διὰ τὸν τῆς 
'"ExxAncíac διωχµόν. 

χε’. Περὶ AtoxAetiavov μετ αἰσχύγης τὴν βασι- 
Ίείαν παραιτησαµένου, xal διὰ τὸν διωγμὸν 
τῆς Εκκλησίας κεραυγωόθέντος. 

xc'. "Ott της τοῦ.«βασι]έως εὐσεθείας ὁ θεὸς 
αἵτιος ' καὶ ὅτι τὰ μὲν κατορθώματα παρὰ 650v 
χρὴ ζητεῖν καὶ αὐτῷ «Ίογίζεσθαι' ῥᾳθυμίᾳ δὲ 
ἡμετέρᾳ ἐπιγράφειν τὰ πταίσµατα. 


BG CAPITULA LIBAI QUINTI. 


l|. Procmium — mentionem facit Pasche, et quod Ὦ zime ad Deum accedit. 


Christus cum multa in. omnes homines beneficia 
contulisset, ab iisdem male mulctatus est. 

M. Allocutio ad Ecclesiam et auditores, ui ignoscant 
et emendent si quid minus recte dixerit. 

Hl. Quod Deus Pater. est Verbi, et omnium rerum 
opifex ; εἰ quod nullo modo res possent consistere, 
si diverse essent earum causa. 

IV. De errore eorum qui simulacra venerantur. 

V. Quod Christus Filius Dei cuncta condidit, et cer- 
tum vile spatium singulis constituit. 

Vl. De fato ; εἰ quod falsa sunt que de eo dicun- 
Iur ; idque ostenditur tum ez legibus humanis, tum 
ex rebus creatis que non temere, sed ordine mo- 
ventur ; hoc (acto declarautes Creatoris pre- 
ceptum. 

Vll. Quod in rebus quas intelligentia assequi non 
possumus, Creatoris sapientiam predicare debe- 
mus, nec casum aul aliam preter Deum. causam 
existimare. 


Vlll. Quod que& ad usum necessaria. aunt, Deus. co- C 


piose suppeditat hominibus : que vero ad volupta- 
tem. [aciunt, modice subministrat : utrumque ad 
utilitatem nostram dispensans. 

IX. De philosophis qui cum omnia scire voluissent, 
opinionibus lapsi sumt, el nonnulli discrimen vite 
subierunt : ilem de doctrina Platonis. 

X. De iis qui non solum sacre Scripture, sed etiam 
philosophorum dogmata despiciunt : εἰ quod vel in 
omnibus fides poetis adhibenda est, vel in nullo. 

Xl. De corporali Domini adventu, qualis et cur 

ueru. 

xl De his qui hoc mysterium non cognoverunt ; et 
quod voluntaria eorum ignoratio est : et quanta 
bona eos maneant, qui illud cognoverunt, ac pre- 
seriim eos qui in con[essioue mortui sunt. 

Xlil. Quod necessaria sit. differentia in rebus crea- 
lis; et quod ad bonum malumque propensio ez. vo- 
luntate hominum orilur ; ideoque necessarium est 
jadicium Dei. 

XIV. Quod creatura immenso spatio distat a. sub- 
siantia increata ; et quod homo per virtutem pro- 


ΧΥ. Que precepta tradiderit, et qu& miracula 
patraverii, et quantopere subditis profuerit Ser- 
valor. 

XVI. Quod Christi adventus predictus sit a prophe- 
lis : et quod ad eversionem 566 simulucrorum et 
urbium simulacra coleniium, ordinatus fuerit. 

XVII. De sapientia Moysis : item de Daniele et de tri- 
bus pueris. 

XViil. De Sibylla que in acrostichide carminum 
quibus vaticinata est, Dominum et passionem de- 
signat. Est autem achrostichis hec : « Jesus Chri- 
stus, Dei Filius, Servator, crux. » 

XIX. Quod hac de Christo vaticinatio α memine 
Christianorum conficta est, sed ab Erythrea Si- 
bylla conscripta, cujus libros Cicero ante adven- 
tum Christi Latinis versibus reddidil : et quod. Vir- 
gilius ejus mentionem facii, simulque partus vir- 
ginei ; obscure celebrans mysierium, metu poten- 
tiorum. 

XX. Alii versus Virgilii Maronis de Christo, eorum- 
que interpretatio : in quibus. ostenditur, obscure, 
ut poetis mos est, indicatum esse mysterium. 

XXI. Quod de nudo ac simplici homine dici hec ncn 
possunt ; et quod infideles ob divini cultus igno- 
rautiam, ne οτε quidem sui causam norunt. 

XXII. Gratiarum actio imperatoris, qua victorias es 
reliqua bona sua Christo accepta [ert ; et con(u- 
tatio Mazimini tyranni, qui persecutionis crude- 
litate Ghristiane,religionis gloriam auxerat. 

XXIII. De Christianorum. institutis : εἰ quod. Deus 
diligit eos, qui virtutem sectantur ; el quod judi- 
cium ac retributionem sperare oportet. 

XXIV. De Decii, Valeriani εἰ Aurcliani calamitoso 
vite exitu ob persecutionem Ecclesiarum. 

XXV. De Diocletiano, qui turpiter imperio se abdi- 
cavit, εἰ ob Ecclesiarum persecutionem. fulmine 
iclus est. 

XXVI. Quod Deus causa fuit pietatis imperatoris ; 
et quod eventus prosperos a Deo poscere eique ac- 
ceplos ferre debemus : secus autem gesia, megli- 
gentiG nostre impulare. 


1255 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCYORUM (ΤΙΝ. 


"Onmuge- - 


c— 





ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 


ΔΟΓΟΣ ON ΕΓΡΑΨΕ « TQ TON ΑΓΙΩΝ ΣΥΛΛΟΓΟ (84). » 


CONSTANTINI IMPERATORIS 


ORATIO QUAM INSCRIPSIT « AD SANCTORUM COETUM. » 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Λ’. 

Τὸ προοίµιον τοῦ Πάσχα µέμνηται, καὶ ola à τοῦ 
0500 Λόγος ὠφελήσας σύμπαγντας διαφόρως, 
παρὰ τῶν ὠφελουμέγων ἐπεδου.λεύετο. 

Th τηλαυγέστερον ἡμέρας τε χαὶ ἡλίου φέγγος, 
προοίµιον μὲν ἀναστάσεως, ἁρμογὴ δὲ νέα τῶν πονη- 
σάντων ποτὲ σωμάτων, Ἑρμαιόν θ) ὑποσχέσεως (85), 
καὶ ἀτραπὺς ἐπὶ τὴν αἰωνίαν ζωὴν ἄγουσα, ἡ τοῦ 
παθήµατος ἡμέρα πάρεστιν, à προσφιλέστατοι χαθη- 
γηταὶ, φίλοι ) οἱ λοιποὶ ξύμπαντες ἄνδρες, µαχάριά 
τε πολλὰ πλήθη (86) τῶν θρησχευόντων, xal αὐτὸν 


τὸν τῆς θρησχείας θεὸν, διὰ τῶν ἑντὸς αἰσθήσεων" 


ἑχάστου xaX δι ἐχφωνητηρίων ἁδιαλείπτως ὑμνούν- 


των χατὰ τὰ ἓν θεσπίσµασι προσαγορευόµενα. Zo δ᾽,. 


ὦ παµµήτειρα φύσις, τί τοιοῦτον τῷ xócpup συντε- 
πέλεχας πώποτε; Ποῖον 6' ὅλως σὸν δημιούργημα ; 
Εἶπερ ὁ τῶν πάντων, xai τῆς σῆς οὐσίας (81) 
αἴτιος: οὕτος Υάρ σε ἐχόσμησεν ' ἐπεὶ χόσµος φύ- 
σεως, ἡ χατά φύσιν ζωή (88): ἐπιχεκράτηχε δ 


(34) Post quatuor lihros De vita et pietate impe- 
ratoris Constantini, duas orationes Eusebius subje- 
cerat: alteram Constantini imp. Ad Sanctorum ce- 
ium, sive ad Ecclesiam Dei; alteram a selpso 
conscriptam De fabrica et donariis martyrii Hiero- 
solymitani, ut ipsemet Eusebjus testatur jn capp. 32 
et 46 libri quarti. Sed posterior quidem Eusebii 
oratio hodie non exstat. Prior autem illa tot men- 
dis inquinata est, ut pene satius fuerit eam non 
exstare. Verum cum hoc eximium sit monumentum 
religiosi principis, ejusque studiorum et ingenii il- 
lustre specimen, operz pretium facturus mihi videor, 


si in eo emendanrdo atque explicando curam ac di- C 


ligentiam adhibuero. Ὅν Érpayre. ln. capite 22 lib. 
iv, legitur ἐπέγραφε, quod praeferendum puto. Hic 
igitur titulus fuit. hujusce orationis : Νιχητὴς, Mé- 
yises, Σεθαστὺς Κωνσταντῖνος τῷ vv ἁγίων συλ- 


όγῳ. 

(85) Vulg. ὁρμαί θ6' ὑποσχέσεως. In libro Μογοὶ, 
perinde ac in margine editionis Genevensis, emenda- 
tur ὅρμαιον. Quod vocabulum nullibi legere memini, 
At in libro Scaligeri ἕρμαιον corrigebatur, quod 
propius accedit ad manuscriptorum codicum lectio- 
uem. Certe in Regio codice ἑρμαί legitur, ex quo 
conjiciebam scribendum esse $ppa , id est funda- 
mentum. Eleganter resurrectionem Domini vocat 
fundamentum promissionis. Nec male Christophor- 
sonus pignus promissionis vertit, quod idem est. 
Pignus enim pro firmamento datur : unde ἐνέχυρον 
dicitur a Grzecis. In codd. Fuk. εἰ Savilii ἕρμαιον 
scriptum inveni. 


567 CAPUT I. 


Proemium mentionem facit Pasche, et quod Christus 
cum mulia in omnes homines beneficia contulisset, 
ab iisdem male multatus esi. 


Splendidius solito solis ac diei jubar; primordiuns 
quidem resurrectionis, corporum vero jam pridem 
dissolutorum nova reparatio: fundamentum promis- 
sionis, via ducens ad sternam vitam, dies videlicet 
passionis nunc agitur,doctores charissimi et reliqui 
omnes amici: vosque multo reliquis feliciores cre- 
dentium populi, qui ipsum religionis auctorem Deum 
religiose colitis, et tum interiore sensu, tum lin- 
guis ac vocibus, juxta sacrorum oraculorum pra- 
scripta, ipsum sine intermissione laudatis. Tu vero, 
natura omnium parens, quid hujusmodi unquam ad 


p hominum utilitatem contulisti? Aut potius quod 


usquam est opificium tuum? siquidem ille omnium 
auctor tus substantie opifex fuit, Hic enim est, 
qui te ornavit. Quippe ornamentum naturz est, vita 


cum antea dixerit Constantinus, φίλοι. 0* οἱ λοιποὶ 
ξύμπαντες ἄνδρες. Quibus verbis Constantinus uui- 
versam plebem catholicam salutat more concioaa- 
Lorum. Quare verba illa μµαχαριώτερα δὲ πολλῷ 
πλήθη, initium sunt allerius periodi, qua Consisn-- 
tinus felicitatem catholice plebis exaggerat. Porro 
libentius legerem πλήθη τυγχάνετε, ut plebem ipsam 
alloquatur Constantinus. [n codd. tamen Fuk. et 
Savilii ita legitur hic locus: Μαχάριά τε πολλὰ πλή- 
0r, τῶν θρησχευόντων, xai αὐτὸν τὸν τῆς θρησκείας 
θεὸν διὰ τῶν ἑντὸς αἰσθήσεων ἑχάστου, χαὶ 6U ἐχφω- 
νητηρίων ἁδιαλείπτως ὑμνούντων χατὰ τὰ ἐν θε. 
σπίσµασι προαγορευόµενα. 

(81) Vulg. τής σὴς ὁσίας. Ad marginem editio- 
nis Genevensis adnotatur, alias scribi οὐσίας, Quam 
lectionem secutus est Christophorsonus. Ego vero, 
re attentius exaininata, vulgatam scripturam hic 
retinendam puto. Ait enim Constantinus , naturam 
non esse opificem rerum, cum Deus ipsam condi- 
derit : nec tantum ipsius nalurx auctor sit, sed 
etiam sanctitatis quz in illa est. Deus enim est qui 
naturam exornavit. Quippe ornamentum naturz est 
vita juxta legem ac praecriptum Dei, Hic est sen- 
sus hujus loci , quem Christophorsonus non aui- 
madvertit, Nam de Portesio nihil dico, quem pzne 
ubique imperitissimum deprehendi. In codd. tamen 
Fuketii, Turnebi ac Savilii, et in schedis Regiis 
seribitur οὐσίας. 

en H κατὰ φύσιο ζωή. Scribendum ἡ χατὰ 
θεὸν ζωή, ut ex superiori annotatione apparet; uno 
verbo θεοσέθεια, id est religio, ornamentum est na- 


(86)Vulg. µακαριώτερα δὲ zxoAAQ π.Ίήθη. Nou as- D turz. In vulgata autem lectione quis subsit sensus, 


sentior viris doctis, qui hzec cum przecedentibus con- 
unuantes ita legunt, µαχάριά τὲ πολλὰ πλήθη, etc. 
Nam si loc modo legamus, inepta fuerit repetitio, 


equidem non video. Sic Eusebius noster libros De 
vita imp. Gonstantini inscripsit περὶ τοῦ κατὰ θεὸν 
βίον. In Regiis schedis scribitur fj χατὰ χόσμον ζωη. 


1255 


EUSEBI! CESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


439506 


eum natura apte consentiens; invaluit autem postea A οὗ (89) μετρίως & παρὰ φύσιν, τὸν τῶν πάντων Θεὸν 


id quod prorsus natur: contrarium est, ut Deum 
omnium auctorem nemo congruo cultu veneraretur, 
cunctaque non divini Numinis providentia, sed casu 
quodam ac temere geri putarentur. Et quamvis 
prophetze divino Spiritu afflati idipsum diserte an- 
nuntiarent, quorum sermonibus (ides adhiberi de- 
buerat , tamen iniqua impietas modis omnibus re- 
pugnabat : ipsam quidem veritatis lucem odio pro- 
sequens, impenetrabiles autem tenebras erroris 
amplectens. Neque vero vis ac sz vitia abfuit, prze- 
sertim cum temerarium impetum vulgi principum 
auctoritas adjuvaret, aut, ut verius dicam , ipsi se 
importuni furoris duces preberent. Itaque hzc vi- 
vendi ratio plurium ztatum usu confirmata, illo- 


χαταξίαν σέδειν µηδένα, νοµἰξεσθαίτε μὴ Ex προνοίας, 
ἁλλ ὡς ἔτυχεν, ἁτάχτως τε xal πλημμελῶς τὰ πάν’ 
τα συνεατάναι. Καὶ ταῦτα ἑξαγγελλούσης καθέχαστα 
θείας ἐπιπνοίας διὰ προφητῶν, οἷς ἔδει πείθεσθα;, 
ἀνθίστατο παντοίαις μγχαναῖς ἁδιχία δυσσεθῆς, δια- 
θεθληµένη μὲν πρὸς τὸ τῆς ἀληθείας qoc, ἁσπαζο- 
µένη δὲ τὸ δυσέλεγχτον τοῦ σχότους. ᾽Αλλ οὐδὲ τοῦτο 
χωρὶς βίας καὶ ὠμότητος, ἐξαιρέτως ὅτι τῇ τῶν 
χυδαίων δἠµων ἁπροόπτῳ φορᾷ fj τῶν δυναστευόν- 
των γνώμη συνελάµδανε, μᾶλλον δὲ τῆς ἀχαίρου 
μανίας αὕτη χαθηγεῖτο. Διὸ 5h πολλαῖς γενεαῖς ὁ 
τοιοῦτος βίος κρατυνθεὶς, µεγίστων γέγονε τοῖς τότε 
χαχῶν αἴτιος. Ἐπιλαμφάσης δὲ παραυτίχκα τῆς τοῦ 
ΣωτΏρος ἐπιφανείας, δίχη μὲν ἐξ ἀδίχων ἔργων, ix 


rum temporum hominibus plurimas invexit calami- B δὲ παγτοδαποῦ χλύδωνος γαλήνη συνίστατο, χαὶ πᾶνθ᾽ 


tates. Verum ubi primum Servatoris nostri przsen- 
tia illuxit, statim pro injustitia zequítas, pro gravis- 
sima tempestate $68 serenitas oborta est ; et qux»- 
runque a prophetis przedicta fuerant, impleta sunt. 
Postquam enim idem ille Servator noster ad Patris 
sui sublatus est domicilium , toto terrarum orbe con- 
tíinentie ac modestim radiis illustrato, Ecclesiam 
euam quas| sacrum quoddam virtutis templum in 
terris constituit, idque «eternum et incorruptum , in 
quo tum summo Deo ac Patri debitus, tum ipsi 
quoque conveniens cultus rite exhiberetur. Sed 
quid post Ίο vesana gentium malitia machinata 
est? Christi beneflcia ac dona projicere, et Eccle- 
siam Dei ad salutem omnium constitutam evertere 
studuit, ac suam superstitionem in ejus locum sub- 
st.tuere. Iterum seditiones ; iterum pugnz et bella ; 
iterum morositas et uxuriosus vita apparatus, et 
cupiditas divitiarum : quae quidem prater naturam 


ὅσα διὰ προφητῶν προείρητο, ἐπληροῦτο. Toty&ptos 
µετάρσιος εἰς τὴν πατρφαν ἑστίαν ἀρθεὶς, αἰδοῦς xaX 
σωφροσύνης ἀγλαῖσμασι τὴν οἰχουμένην περιστῄσας, 
ἱερόν τινα νεὼν ἀρετῆς, τὴν "ExxAnolav ἐπὶ τῆς γῆς 
Ἱδρύσατο, átbtov, ἄφθαρτον, ἓν ᾧ τά τε τῷ ἐξοχω- 
τάτῳ Πατρὶ θεῷ δέοντα, τά θ) ἑαυτῷ καθήκοντα 
ἐτελεῖτο μετ) εὐσεθείας. Τί δη μετὰ ταῦτα dj ἄφρων 
τῶν ἐθγῶν ἐμηχανᾶτο πονηρία; Ἐπετήδευε, τὰς τοῦ 
Χριστοῦ χάριτας ἐχδάλλουσα, xa τὴν ἐπὶ σωτηρία 
τῶν πάντων συσταθεῖσαν Ἐκχλησίαν πορθῆσαι, ἆν- 
έτρεπε δὲ τὴν οἰχείαν δεισιδαιµονίαν. "Avóstoz (90) 
αὖθις στάσις, πόλεμοι, µάχαι, δυστραπελία (91).,βίου 
παρασχευ], χρημάτων ἔρως ' ὃ χαὶ οὗ φυσιχῶς ἴδιον 
πονηρίας, ποτὲ μὲν ἑλπίσι χεκαλλωπιαμµέναις θέλγοι, 
ποτὲ δὲ φόθῳ καταπλήττοι. Ἁλλ᾽ αὕτη μὲν (92) χαμαὶ 
χείσθω, ἠττηθεῖσα ὑπ ἀρετῆς, fj θέµις, διαῤῥηΥνυ- 
µένη, σπαραττοµένη τε ὑπὸ µεταµελείας. Ἡμῖν δὲ 
νῦν τὰ προσήχοντα τῷ θείῳ λόγῳ ῥητέον (93). 


jn hóminibus exsistens (quod proprium est malitiz)nunc spe fucata oblectat, nunc timore percellit. Sed 
heec quidem, ut zquitas postulat, humi jaceat, a virtute devicta, et prz penitentia seipsam disrumpens 
atque dilacerans. Nobis vero ea qus divinz doctrinz conveniunt, impresentiarum dicenda sunt. 


:— Lectionem ἡ χατὰ φύσιν ζωή unice veram 
esse, docent sequentia , ἃ παρὰ «φύσιν. Neque 
perspicio cur tantopere offensus sit Valesius illo 
4j χατὰ φύσιν ζωή. Patet enim Constantinum ludere 
ju voce φύσις quod bis diverso sensu positum banc 
sententiam affert : Ornamentum natur:e, id est ho- 
minum a Deo creatorum, est vita naturx consen- 
tiens. ΠΕΙΝΙΟΒΕΝ. 


verterunt. Morbi iterum ac seditiones, etc. Potest etiam 
retineri vox δεισιδαιµονίαν, ut sensus sit, gentiles 
dum Ecclesiam persequerentur, suam ipsorum re- 
ligionem pessumdedisse. Quippe Ecclesia Dei per- 
secutionibus gentilium impugnata , superstitionere 
cultumque falsorum numinum devicit. 

(91) AvecpaxeA(a. Turnebus ad oram libri sa? 
emendavit δυστραπελίαι. Certe in codice Fuk. scri- 


(R9) Vulg. ἐπικεχράτηκε γάρ. Scribendum ἔπι- D hitur δυστραπελίας. In Regiis autem schedis legitur 


χεχράτηχε δὲ οὗ μετρίως ὃν παρὰ φύσιν, etc. Certe 
jn eod. Fuk. scribitur ἐπιχεχράτηχε δ οὐ µετρίως τὰ 
παρὰ φύσιν, «bv τῶν ἁπάντων θεὸν, etc. 

90) Vulg. δεισιδαιµογίαν δὲ ἀνόσιος. In codice 
Regio desunt duz  postrem: voces, et vacuum spatium 
relictum est, unius vocabuli capax. Ego non dubito 
quin legendum sit, τ]ν οἰχείαν δεισιδαιµονίαν ἀντεισ- 
ἆγειν, expuncto verbo illo ἀνέτρεπε, quod omnino 
&uperflnum est. [n codice Fuk. ita. scribitur hic lo- 
ους: Ἐχχλησίαν πορθῆσαν. Ανέτρεπέ τε τὴν οἰχείαν 
δεισιδαιµονίαν, νότιος αὖθες , etc. ]n schedis autem 
Regiis scriptum est νόσος αὖθις, etc. Savilius ad oram 
libri sui emendavit, ἀνέτρεπε δὲ τὴν olxelav δεισιδ. 
Ego, re attentiusexsminata , hunc. locum ita resti- 
tuendum esse existimo : Ἐκκλησίαν πορθῖσαι, ávé- 
€psn& δὲ τὴν οἰχείαν εὐδαιμονίαν. Νόσος αὖθις, ete. 
ld est, Gentiles cum. Ecclesiam. Ghristi vastare atque 
guertere instituissent, suam. ipsorum felicitatem sub- 


δυότράπελος, deinde aliquot με sunt omiss:P. Ac 
fortasse scribendum est uno ductu δυστράπελος βίου 
ma paoxevt, id est morosus vite apparatus. Nisi enim 
ita legamus, quid erit quod sequitur βίου παρα- 
exeuf?quam inter res malas numerat Constantinus, 
Musculus quidem legisse videtur βίαιος βίου παρα- 
cxsufy vertit enim violenta victus astructio. Mox 
codex Fuk. habet, ὃ xai οὐ φυσιχῶς, ἴδιον πονηρἰας 
ὃν, ποτέ, etc, 

(92) Αὕτη µέν. In libro Morzi perinde 3c in 
editione Genevensi ad marginem emendatur ἀλλ᾽ αὐτὴ 
pb» etc. Optime, ut. norunt lingus Grecs periti. 

ubauditur autem ἡ πονηρία. la codice quoque Fuk. 
ac Turnebi legitur ἀλλ᾽ αυτη. 

(93) Vulg. τηρητέον. Hujus loci emendatio debe- 
tur codici Fuk. in quo diserte legitur ῥητέου. Qua 
quidem emendatione nibil certius. 


* 
Ld 
& 6 
4951 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ P'. 
Προσφώνησις €i. ExxAncíg καὶ τοῖς ἀκροαταῖς 
συγ}ιώσχειν xal διορθοῦσθαι τὰ πταίσµατα. 
"Axout£ τοίνυν, ἀγνείας παρθενίας «' ἐπήθολε ναύ- 
χληρε (94), Ἐχκχλησία τε ἀώρου xat ἁδαοῦς ἡλιχίας 
τιθήνη, ᾗ µέλει μὲν ἀληθείας, µέλει δὲ φιλανθρωπίας, 
ἐξ ἧς ἀεννάου πηγΏς ἁποστάζει σωτήριον νᾶμα (95). 
Αχούοιφ δ' ἂν καὶ ὑμεῖς εὐφῆμως, οἱ τὸν θεὸν εἰλι- 


κρινῶς σέθοντες' διὸ χαὶ µεμέλησθε αὐτῷ' προσέχον- - 


τες τὸν νοῦν, μὴ τῇ φράσει μᾶλλον, 7) τῇ τῶν λεγο- 
µένων ἁληθείᾳ, μηδ ἐμοὶ τῷ λέχοντι, ἀλλὰ τῇ τῆς 
χαθοσιώσεως εὐσεθείᾳ. Τίς γὰρ ἂν εἴη λόγων χάρις, 
ἀνεξετάστου γχαταλειποµένης τῆς τοῦ λέγοντος δια- 
θέσεως; Τολμῶ δ᾽ οὖν fauc μεγάλα, τῆς δὲ τόλµης 
τὴν πρὸς τὸ θεῖον στοργὴν ἔμφυτον αἰτιῶμαι. Αὕτη 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM.- 


CAPUT II. 


Allocutio ad Ecclesiam et auditores, wt ignotcant »' 
emendeni, εἰ quid minus recte dixerit. 


Audi ergo, castitatis ac virginitatis compos nau- 
clere; tuque infirma ac rudis ztatis nutrix Ecclesia, 
cui veritas et clementia curz est: ex. cujus perenni 
fonte salutaris defluit rivus. Vos quoque qui sincere 
Deum colitis, eamque ob causam illi cur estis, 
faventes audite, nec tam ad verba ipsa, quam ad 
rerum qua dicuntur veritatem, animum intendite; 
nec me dicentem, sed devotionis religiosum officiuin 
spectate. Quz enim gratia et utilitas fuerit oratio- 
nis, nisi dicentis animus antea fuerit exploratus ? 
Magna quidem fortasse presumo. Verum insitus 
mihi erga Deum amor, audacis causa est; quippe 


γὰρ xa τὴν αἰδῶ βιάζεται. Διὸ μάλιστα τοὺς ἐπιστή- B qui vim affert pudori. Proinde vos qui divinorum 


µονας τῶν θείων μυστηρίων, βοηθοὺς ἑμαντῷ συν- 
ἁπτω, tv! ἐάν τι πταῖσμα συµδαίνῃ περὶ τοὺς λόγους, 
συμπαρομαρτοῦντες διορθοῦσθε, τὴν μὲν ἄχραν παι- 
δείαν μὴ ἐπιποθοῦντες, τὸ δὲ πιστὸν τῆς ἐπιχειρήσεως 
ἀποδεχόμενοι. Ἐπίπνοια δ᾽ ἡμῖν μεγίστη τοῦ Ila- 
τρὸς Παιδός τε χατ ἔργου παρείη, φθεγγομένῳ 
ταῦτα, ἅπερ ἂν αὐτὴ φράσει (96) καὶ διανοίᾳ προσ- 
ἀφοι. El áp τις ἄνευ θεοῦ ῥητοριχὴν, f| ἄλλην τινὰ 
μετιὼν ἐπιστήμην, ἀκριθοῦν τὸ ἔργον ἰχανῶς ὑπεί- 
ληφεν, ἀτελῆς αὐτός τε xai τὸ σπουδαζόµενον ἔφω- 
pá0n. Οὐ μὴν κατοχνητέον, οὐδ ἁμελητέον τοῖς 
εὐτυχήσασι τῆς θείας ἐπιπνοίας. διὸ xal ἡμεῖς τὸ 
μῆχος τῆς ἀναδολῆς παραιτησάµενοι (97), πειρώμεθα 
τοῦ σχοποῦ (πρὸς) τὸ τέλειον. 


mysteriorum scientia pra celeris instructi estis, 
auxilio mihi adesse velim ; ut si quid forte in di- 
cendo peccare contigerit, ipsi mea sectantes vestigia 
corrigatis, nec consummatam quamdam doctrinam 
a me exspectetis, sed potius fidei mex conatum be- 
nigne approbetis. Ceterum Patris $69 ac Filii sin- 
gulare auxilium nobis in przsentia adspiret, ea di- 
eentibus quz jusserit ac menti nostre suggesserit. 
SI quis enim aut rhetoricam aut aliam quamcunque 
artem professus, sperat se absque ope divini Numi- 
nis opus suum cumulate posse perficere, is cum eo 


quod suscepit opere rudis atque imperfectus depre-: 
henditur. Quibus vero divini Numinis semel adspi-. 


ravit auxilium, li neutiquam cessare ac torpere de- 


bent. Proinde longioris procemii veniam la vobis deprecati, caput ac summam instituti nostri aggredi 


tentabimus. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ T*. 


"Οτι xal τοῦ Λόγου Πατὴρ ὁ θεὸς, καὶ τῆς κτίσεως 
ὁ αὐτὸς δημιουργός. καὶ οὐκ ἂν ἠδύγατο συν- 
εστάναι τὰ ὄντα, εἰ διᾶάφορα ἦν αὐτῶν τὰ αἶτια. 
Ἀγαθὸν οὗ πάντα ἐφίεται, ὁ ὑπὲρ τὴν οὐσίαν (98) 

Geb; ὧν ἀεὶ, Ὑένεσιν οὐκ ἔχει, οὐχοῦν οὐδ' ἀρχὴν, 

τῶν δ ἓν γενέσει πάντων αὐτὸς  ápyf. Ὁ δὲ ἐξ 

ἐχείνου ἔχων τὴν ἀναφοράν, εἰς ἐχεῖνον ἑνοῦται 


(94) Na?xJnps. Sic episcopum vocat Constanti- 
nus, translatione non minus eleganti, quam cum 
pastores dicuntur, Cumque Ecclesia navi comparari 
soleat, recte navicularii dicuntur episcopi qui eam 
regunt , et qui apostolorum successores sunt, quos 
Christus ex piscatoribus gubernatores Ecclesiz fecit. 
Porro castitate ac virginitate praeditum vocat , quia 


ejusmodi erant Christianorum sacerdotes, ἀγνοὶ xot D τοῦ, xai περὶ τῶν ἄλλων ὥσπερ χορὸς πρὸ 


παρθενἰαι. 

(o5) Σωτήριον vaga. Codex Fuk. et schede Re- 
gi» cum Turnebi libro scriptum babent πόµα. Mox 
ubi legitur προσέχοντες τὸν νοῦν, codex Fuk. scribit 
φροσέχεται τοίνυν. 

(96) Vulg. ἅπερ ἂν αὐτῷ φράσει. Scribendum est 
αὗτη, supple ἡ ἐπίπνοια τοῦ Πατρός, quemadmodum 
legit Christophorsonus ; certe in codice Fuk. scribi- 
tur, φθεγγοµένοις ταῦτα, ἅπερ ἂν αὐτὴ φράσοι, xat 
διανοίᾳ rr pocsyos. | 

(97) Τὸ µῆκος τῆς ἀγαδολῆς παραιτησάµενοι, 
Es hanc e$ przcedentem periodum pessime inter- 
pretstus est Christophorsonus. Putavit enim &va- 
6ολήν hic significare moram ac dilationem , cum 
tamen ἀναδολή hoc loco significaret proamium. 


CAPUT Hl. 
Quod Deus Pater est Verbi, et omnium rerum opifex : 


et quod nullo modo res possent. consistere, sd di- 


verse essent earum causa. 


Bonum illud quod omnia appetunt, cum suapte 


natura semper Deus sit, ortum non babet, ac proinde 
nec principinm. Ipse vero omnium quz gignuntur, 
principinm est. Qui autem ex ipso processit, rursus 


Excusat enim se Constantinus, quod longiori usus 
sit prooemio. 'Ava6oXf, proprie est exordium can- 
tici quod chorus pracinere solebat. Aristophanes 
in Jrene, pag. 685, de dithyrambicis , Suve ὀγοντ᾽ 
ἀναθολὰς πετόµεναι, ubi scholtastes notat : τὰς ἀρχὰς 
τῶν ἁσμάτων, et versum Homeri citat. Isocrates in 
Panathenaico : *& μὲν οὖν Ἠθουλήθην καὶ περὶ ἔμαυ- 

τοῦ αγῶ- 
vog προαναθάλλεσθαι, ταῦτά ἐστιν. Α cantoribus 
igitur ad oratores postea translatum est id vocabu- 
lum ; et ἀναδάλλεσθαι dixerunt. pro προοιµιάζεσθαι, 
ut testatur Hesychius, Ulpianus in orationem De- 
mosthenis de Cliersoneso : Ἀναδαλόμενος δὲ δι ἑνὸς 
λάμθδα, ἀντὶ τοῦ προνιµασάµενος * καὶ ἀναθολὰς, 
προοίµια. Sic Aristophanes in [rene, pagina 717, 
προαναθάληται ει ἀναθαλοῦ eodem sensu dixit, Porro 
ex hoc loco apparet, prooemium hujus orationis ad 
hzc usque verba protendi. 

(98) Yulg. οὗπερ τὴν οὐαίαν. Legend. ρυἰοό ὑπὲρ 
τὴν οὐσίαν Θεός. Nam summum bonum nilil aliud 
est quam summus Deus. Sic iufra, capite nono, Ποῦ- 
τον μὲν θεὸν Senyligaso τὸν ὑπὲρ τὴν οὐσίαν. lu 
codd. Fuk. et Savilii scribitur ὅπερ wale. 


e 4 


1-59 


EUSEBII CSXRIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


4" 


te910 


cum ipso conjungitur atque unitur : quippe cum A πάλιν, ἐχείνῳ τῆς διαστάσεως συγχρἰσεώς τε οὗ το- 


cisjuncuio, atque. conjunctio non locorum spatiis, 
sed intellectu duntaxat In. illo perficiatur. Neque 
enim ullo paternorum viscerum damno fetus ille 
constitit, sicul ea qua ex semine nascuntur : sed 
divin: Providentiz dispositione editus est Servator, 
qui huic aspectabili mundo, et cunctis que in eo 
fabricata sunt rebus atque operibus prasideret. 
Üinnibus igitur qua mundi complexu continentur, 
ȟbsistendi ac vivendi hinc suppetit causa. Minc 
anima, hinc sensus omnis, et facultates quibus ea 
qae a sensibus significata sunt, consummantur. 
Quidnam igitur hxc eoncludit oratio? Unum scili- 
cet esse omnium prazsidem, cunctaque ejus unius 


dominio subjacere, tam coelestia quam terrena, na- 
turalia quoque et organica corpora. Nam si ha- 
rum rerum,quse innumerabiles sunt, dominium 
nop penes unum, sed penes mullos resideret, eor- 
titio ac divisio elementorum, ut est in veteribus fa- 
bulis, invidia ac plus habeudi cupiditas, omni vi- 
rium nisu superare contendens, consonam omuium 
rerum eoncordiam perturbaret; singulis videlicet 
eam quam sortiti essent portionem, diversa ratione 
adaninistrantibus. Verum ex eo quod universus hic 
mun«dus uno semper eodemque modo se habet, satis 
convincitur non siue Providentia id geri, nec for- 
tuito casu id contigisse. Quis vero 9760 universe 
materiz opificem unquam agnovisset? Cuinam primo, 
cuinam postremo alleganda essent preces et sup- 


plicationes? Qui fieri posset ut unum eorum colere 
aggressus, ian reliquos impius non essem? An si 
forte quidpiam ad vitam hanc necessariuin postula- 
vero, ei quidem Deo qui mihi opem tulerit, gratias 
acturus sum : illi vero qui. mihi adversatus fuerit, 


(99) ᾽Ωργαγνικὰ σώματα. Christephorsonus.: arti- 
Áciatia interpretatus est, quz scilicet aliquo instru- 
mento efficiuntur, non autem a. natura. generantur, 
Ἡν quo tamen ei non assentior. Nam cum iu. hac 
tola oratione philosophetur Coustantinus, hoc etiam 
in loco naturalia et organiea corpora dixit more 
philosophorum, qua organis seu iusirumentis ad 
operandum idoneis pr:edita sunt. lta Aristoteles 
loquitur, cum anitnam delinit actum eorporis orga- 
nici. Plus autem esi organicuni quam naturale. 


πιχῶς, ἀλλά νοερῶς Ytvopévnc* οὐ γὰρ ζηµίᾳ τινὶ 
τῶν πατρῴων σπλάγχνων συνέστη τὸ γενντθὲν, ὥσπερ 
ἀμέλει τὰ ix σπερµάτων, ἀλλὰ διατάξεηΒρονοίας, 
ἐπιστάτην Σωτῆρα τῷ τε αἰσθητῷ χόσµμῳ xaX τοῖς Ev 
αὐτῷ μµηχανωμένοις ἐξέφηνε. Τοιγάρτοι πᾶσιν ὅσα 
περιείληπται ὑπὸ cog xóspuov, 1| αἰτία τοῦ εἶναι xai 
ζην ἐχεῖθεν * ἐχεῖθεν δὲ xal ψυχη, χαὶ πᾶσαββσθησις, 
χαὶ τὰ ὄργανα, δι ὧν τὰ. σηµαινόµενα ὑπὺ τῶν αἰσθί- 
σεων ἀποτελεῖτα:. TÉ οὖν δηλοῖ ὁ λόγος; Τῶν ὄντων 
ἁπάντων ἕνα εἶναι προστάτην, xal πάνθ᾽ ὅσα ὑπο- 
τετάχθαι τῇ ἐχείνου δεσποτείᾳ µόνου, τά τ᾽ οὑράνια, 
τάτ ἐπίγεια, καὶ τὰ φυσιχὰ χαὶ ὀργανικὰ σώματα (99). 
Ei γὰρ ἡ τούτων, ἀναριθμήτων Όὄντων, χυρεία οὖχ 
ἑνὸς, ἀλλὰ πολλῶν οὖσα ἐτύγχανε, χλῆροι (1) ἂν xaX 


B στοιχείων διανεµῄήσεις, xal μῦθοι παλαιοὶ, xal 


φθόνος, χαὶ πλεονεξία χατὰ δύναμιν χαταχρατήσαντα, 
τὴν ἑναρμόνιον τῶν πάντων ὁμόνοιαν διεσάλενε, 
πολλῶν διαφόρως τὴν λελογχυῖαν ἑχάστῳ μοῖραν 
διοικονομουµένων (3). Τὸ δὲ ἀεὶ κατὰ τὰ αὐτά τε χαὶ 
ὡσαύτως ἔχειν τὸν σύμπαντα χόσμον, οὐχ ἁμελῶς 
ἔχειν (3), 008 ἀπὸ ταὐτομάτου γεγενῆσθαι τοῦτον 
παρἰστησι. Τίς δ' ἂν ἔγνω τὸν συµπάσης Ὑενέσ΄ως 
δηµιουρχόν;, Εὐχαὶ δὲ xa λιτανεῖαι, πρὸς τίνα πρῶ- 
τον, ἢ τελευταῖον ; τίνα δὲ Δεραπεύων ἐξ αἱρέσεως (4), 
οὑχ ἂν περὶ τοὺς λοιποὺς Ἱσέόθτγσα; "H τάχα δ᾽ ἂν 
xaX δεόµενος τῶν βιωτικῶν τινος, τῷ μὲν συναραμένῳ 
χάριν ἔγνων, τῷ δ᾽ ἀντιπράξαντι ἐμεμφάμτν' τίνι δὲ 
προσευζάµενος τὴν αἰτίαν τῆς περιστάσεως γνῶναι, 
τῆς v ἁπαλλαγῆής τυχεῖν Ἠξίουν; θῶμεν δἳ λογίοις 
καὶ χρησμοῖς ἡμῖν ἀποχεχρίσθαι, μὴ εἶναι δὲ τῆς 
ἑαυτῶν ἐξουσίας (5), ἄλλῳ δὲ ταῦτα ἀνέχειν θεῷ' τίς 
οὖν ἔλεος; Ποία δὲ Θεοῦ εἰς ἄνθρωπον πρόνοια ; Ei 
μὴ ἄρα βιαίως ὁ φιλανθρωπότερος πρὸς τὸν µηδεµίαν 
ἔχοντα αχέσιν διατεθεὶς, ἐπεχούρησεν. "Opyh δὲ χαὶ 


semper eodemque ordine se haberet, parum solliciti 
essent. Atqui contrarium videmus : plures ergo non 
sunt dii. Hoc primum est Constantini argumentum 
adversus gentilium theologiam. Lego igitur, τοῦ δὲ 
ἀεὶ χατὰ τὰ αὐτά τε χαὶ ὡσαύτως ἔχειν τὸν σύμ- 
παντα χόσµον, ἁμελῶς ἑχόντων. ία sensus est aper- 
lissimus. Verum cum in codd. Fuketii et in Savilii 
ac Turnebi libris ea ipsa quz» supra posui verba 
reperiantur, nihil opus est emendatione nostra. 

(4) θεραπεύων ἐξ αἱρέσεως, id est, pro arbitratu. 


Sunt enim quadam corpora naturalia quz orga- D Posset etiam legi ἐξαιρέτως. 


nis carent, ut exempli gratia. lapides el caetera id 
genu-., | 

(1) KAnpo:i. Alludit ad divisionem mundi inter 
Jovem, Neptunum ac Plutonem fratres, quam Gra- 
«orum theologi fabulati sunt. 


(2) Ato«xovogovpér ov. qn codice Fuketii scribitur - 


διοιχουµένων. 

(b) Οὐκ ἁμελῶς ἔχειν. Negativam particulam 
addiderunt viri docti, ex conjectura, ut opinor, ut 
et verba qu:e proxime sequuntur : οὐδ' ἀπὸ ταῦτο- 

γεγενῆσθαι τοῦτον παρίστησι. (uz omnia nec 
ιβ codice Regio nec in veteribus schedis, nec in 
editione Roberti Stephani leguntur : nec ullo modo 
cóharent cum przcedentibus. Neque enim de Pro- 
videntia uunc agit Constantinus, sed id lantum 
wdstruil, unmm esse omnium rerum principium ; 
quod ita probat ; Si plufes essent dii, singuli suas 
jartes regetent : ut auteui. inundus universus uuo 


(5) M1 εἶναι δὲ τῆς ἑαυτῶν ἑξουσίας. Hic locus 
valde obscurus mihi videlur. Christophorsonus qui- 
dem ita vertit, Fac responsa nobis per oracula dari ; 
ista tamen fieri non propria ac sua vi, sed ad Deum 
aliquem. pertinere. Sed. quid hic sibi velint, equi- 
de: non video, Ego vero cunctis attentius exami- 
nalis, verum hujus loci sensum tandem deprehendi. 
Ait igitur Constantinus : Si plures dii sint, cum ego 
in calamitatem incidero, quem eorum adibo, ut 
causam mali doceat, ineque eo liberet. Ponamus, 
inquit, Apollinem verbi gratia mihi respondisse 
hon esse in sua potestate ut me liberet, sed ad 
alium deum id pertinere. Quid hoc sensu. manife- 
sius? Scribeudum igilur, ἄλλῳ δὲ ταῦτα ávfoxev 
θεῷ. Multa ejusmodi oracula in Grxcorum legun- 
tur historiis, ubi Apollo. consulentibus respondet 
placandum ipsis Bacchum aut Saturnum, si'malo 
liberari velint. 


. : 


| * " 
- | * * | 

ο.” CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 12.3 
στάσις, xdi ὄνειδος, ὡς μὲ ἰδιοπραχούντων μηδ'  àp- A conviciaturus? Quem vero obsecraturus sum , ut 
xoupéwo? τοῖς ἐπιδάλλουσι διὰ πλεονεξίαν, xai τὸ — mibi calamitestis causam aperiat, meque ea liberet? 
τελενταῖον ἡ πάντων σόγχυσις ἐἑπγκολούθησεν &v- Τί Ponamus per oracula ac vaticinia nobis fiium esse 
οὖν τὰ peti ταῦτα ; ἁΏλον ὡς ἡ τῶν οὐρανίων avási; — responsum : hzc vero non esse siia in ipsorum po- 
τὰ ὑπὸ τὸν οὐρανὸν xai τὰ ἐπίγεια διελυµήνατο, testate, sed ad alium deum pertinere, Quze igitur 
ἀφανισθείσης μὲν τῆς τῶν ὡρῶν διατάξεως, χαιρῶν — misericordia, qux Dei erga hominem providentia * 
τε μεταθολΏς, xal τῆς χατὰ τοὺς χαιροὺς τῶν φνοµέ- — Nisi forte aliquis ex illis paulo hamanior, adversus 
vov χαρΒῶν ἁἀπολαύσεως, ἀφανισθείσης δὲ ἡμέρας — alterum qui nulla erga homines benevolentia affectus 
καὶ τῆς διαδεχοµένης αὐτὴν νυκτερινῆς ἀναπαύσεως. — est, violentius commotus opem tulerit, Ira porro et 
Καὶ τούτων μὲν ἅλις: πάλιν δ᾽ ἐπὶ τὸν ἀνεξέλεγχτον — simultates el convicia , omnium denique rerum pere 
ἐπανήχομεν λόγον. ' turbatio, ex eo sequerentur : dum suas quisque 
partes minime ageret, et pre cupiditate suis rebus non contentus, alienas invaderet. Quid postea? 
Certe bxc coelestium discordia inferioribus ac terrenis rebus perniciem allatura esset , teinpestatum 
ordine ac vicissitudine, el fructuum qui singulis anni temporibus provenire solent, utilitate penitus 
sublata, sublata etiam die, et qux» diem excipit nocturna quiete. Sed de his satis. Redeamus nunc 
2d eas rationes qux refutari nullatenus possunt. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ A'. B CAPUT IV. 
Περὶ τῆς χατὰ τὰ εἴδω.]α zxAárne. De errore eorum qui simulacra venerantur. 

Πᾶ» τὸ ἀρχὴν ἔχον, xa τέλος ἔχει’ ἡ δὲ χατὰ Quidquid principium habuit, finem quoque habeat 
χρόνον &pyh. Υένεσις καλεῖται. τὰ ὃ &x γενέσεως, necesse est. Porro temporale principium generatio 
φθαρτὰ πάντα μορφἣν δὲ χρόνος &paupot. Πῶς οὖν — 2ppellatur. Qua vero ex generatione oriuntur, om- 
ἂν ol Ex Υενέσεως φθαρτῆς, εἶεν ἀθάνατοι, Δόξα δὲ — nia sunt corruptioni obnoxia. Ad hzc formam ipsam 
τῶν ἁλογίστων δήμων τοιαύτη τις διαπεφοίτηχεν, ὡς 30 speciem delet temporis longinquitas. Quonam 
παρὰ τοῖς θεοῖς γάμοι, παιδοσπορἰαι τε ἐνομίσθησαν. — igilur modo qui ex corruptibili generatione orti 
Ei δ' ἀθάνατοι ol γεννώµενοι, γεννῶνται 0 ἀεὶ, πληµ- — sunt, immortales esse possent ? Ceterum hujusmodi 
μυρεῖν ἀνάγχτ [αὐτῶν] τὸ γένος (6). Προσθήχης δ àrt-— quaedam imperitae multitudinis opinio invaluit, apud 
γενομένης, τίς οὖν οὐρανὸς (7), ποία δὲ η, τοσοῦτον — superos nuptias fieri solere, et liberos procreari. 
σμῆνος ἐπιγιγνόμενον θεῶν ἐχώρησε; Τί δ' ἂν εἶποι — Quod οἱ qui gignuntur, immortales suut, semper- 
τις περὶ ἀνδρῶν, οὐρανίους ἀδελφοὺς εἰς γάμου χοι — que gignuntur novi, genus illud exuberet necesse 
γωνίαν συναπτόντω», µοιχείας τε xal ἀχολασίας ἔγχα- — est. Hac autem accessione facta, quod tandem ϱ08- 
λούντων; Λέγομεν δῇ τεθαῤῥηχότως, xai τὰς τιμὰς — lum, qua terra, tantum deorum examen superve- 
αὐτὰς, τά τε map! ἀνθρώπων εἰς αὐτοὺς γέρα, ὕθρεσι C niens capere possit ? Quid autem dicemus de iis ho» 
xai ἀσελγείαις µεμίχθαι. "Hàn γάρ τις (8) ἓν λό- — minibus qui fratres deos cuim sororibus deal;us ma- 
0t; ἐξετασθεὶς, ἀγαλματοποιός τε µορφήἠν τινα δια- — Lrimonii foedere conjungunt, et adulteria atque ob- 
νοίᾷ προσλαθὼν, ἔντεχνον τεχµαίρεται παιδείαν. xal — scenitates iisdem objieiunt? Illud quoque fidenter 
μεταξυ οἷα δὴ λήθης ἐμπεσούσης, τὸ ἴδιον πλάσμα Ὦ 1 asserimus, honores et cultum qui ipsis ab ho- 
χολαχεύει, σέδων ὡς θεὸν ἀθάνατον, ὁμολογῶν ἑαυτὸν — minibus tribuitur, impudicitia ac libidine plenum 
τὸν πατέρα (9) καὶ δημιουργὸν τοῦ ἀγάλματος θνι- «558. Enimvero peritissimus — aliquis statuarius, 
τὺν εἶναι. 4^" 6' ἀφθάρτων ἐχείνων τάφους τε xay — postquam formam futuri operis prius mente com- 
θήχας ἐπιδειχνύουσιν αὐτοὶ, κατοιχοµένους τε τιμαῖς — plexus est, opus ex pr:eceptis artis excudit; ae 
ὀθανάτοις γεραίρονσιν , ἀγνοοῦντες τὸ ἀληθῶς guaxá- paulo post, velut sui oblitus, proprio operi blandi- 
prov xal ἄφθαρτον, ἀνενδςεὲς ὑπάρχον τῆς παρὰ τῶν — tur, idque pro immortali deo colit : cuin. tamen 
φθαρτῶν ἐπιτιμίας. Τῷ Υάρ τοι vp θεατὸν, καὶ δια- — ipse statux illius parens atque artifex, se mortalern 
voía περιληπτὸν, οὔτε μορφὴν ἐπιποθεῖ δι᾽ fc Yvo- — esse fateatur. lHllorum porro immortalium sepulcra 
ῥισθείη, οὔτε σχήματος ἀνέχεται, (bo ἂν εἰχόνο ἡ et arcas ipsimet ostendunt, et. mortuos divinis ho- 
τύπου. Ταῦτα δὲ πάντα Ὑίγνεται πρὸς χάριν cv — noribus afficiunt : ignorantes scilicet, id quod re- 
χατο!χοµένων * ἄνθρωποι γὰρ σαν ἠνίκα ἔζων, σώ- " vera beatum οἱ immortale est, iis quos mortales 
µατος μέτοχοι ὄντες. tribuunt honoribus non indigere. Nam quo sola 
intelligentia cerni οἱ cogitatione comprehendi potest, nec formain qua dignoscatur requirit, nec figu- 
ram admittit tanquam imaginem et similitudinem. Verum hzc omuia mortuorum causa fiunt, Revera 
eniin homínes fuerunt corporibus prediti dum viverent. 


(6) 'Avdrxn τὸ γένος. In codice Fuk. post pri- (8) δη ydp tic. Malim legere £55 γοῦν τις, ete. 
mam vocem lacuna est unius voeabuli capax. Scribo — Paulo post, ubi legitur àtzvola προσλαθών, in libro 


igitur πλημμωρεῖν ἀνάγχη αὐτῶν τὸ γένος. Morzi ad marginem emendatur προλαθών, perinde 
.() Τίς οὐν οὐραγός. Scribendum est τίς ἂν ac in Gruteri libro. 
οὐρανός, ut in libro Morzi ad marginem emenda- (9) Vulg. ἑαυτὸν πατέρα. Wectius in codice 


win inveni, In. codice Feket. legitur τίς οὐρανός Ευ. scribitur ἑαυτὸν τὸν πατέρα xoi ὅτμιουρ- 
absque corjunctioue, χόν, ctc. ' 


1245 
CAPUT Y. 


Quod Christus Filius Dei cuncta condidit, et certum 
ite spatium singulis constituit. 


. Sed cur, verum Deum laudaturus, impuris verbis 
linguam polluo. Prius igitur amaram illam potio- 
nem pura obducta potione diluere constitui. Purus 
aulem polus hauritur ex perenni fonte virtutum 
illius quem celebramus Dei. Equidem mei privati 
officii esse duco, Christum tum vite sanctimonia, 
tum gratiarum actione, quzxe pro multis et maximis 
beneficiis ei a nobis debetur, predicare. Hunc ergo 
bujus universi constituisse principia, et hominum 
creationem certa lege ac ratione dimensum exco- 
gitasse dico. Et illos quidem recens in lucem edi- 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 
A 


* 
. 3 


Bau 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ E. 

Ὅτι Χριστὸς ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ πάντα ἑδημιούρ- 
Tnc8, xal τοῦ εἶναι τὸ ποσὸν ἐν 9 δι- 
ωρίσατο. 

Ti 65 χραίνω τὴν γλῶτταν λόγοις μελιασμένοις, 
μέλλων ὑμνεῖν τὸν ὄντως 8εόν; Βούλομαι δη πρό- 
τερον ἁγνῷ πόματι ὥσπερ ἁλμυρὸν ἀποχλύσασθαι 
πόµα” τὸ b' ἁγνὺν Ἁόμα χεῖται διὰ πηγΏς ἀεννάου 
τῶν ἀρετῶν τοῦ ὑμνουμένου πρὸς ἡμῶν θεοῦ ἐμόν 
&' ἴδιον ἔργον, τὸν Χριστὸν ὑμνεῖν διὰ βίου, xaX τῆς 
ὀφειλομένης ἡμῖν πρὸς αὐτὸν ἀντὶ πολλῶν xal µε- 
γίστων εὐεργεσιῶν εὐχαριστίας. Φημὶ δὴ τοῦτον 
τὰς ἀρχὰς στηρίξαι τοῦδε τοῦ παντὺς, ὑπόθεσίν τε 
ἀνθρώπων ἀνευρεῖν, τὸν xal ταῦτα λόγῳ νοµοθετή- 
cavva (10): καὶ παραχρῆμα μὲν εἰς µαχάριόν τινα καὶ 


tos, statim in beatum quemdam locum", et floribus B εὐανθῆ (14), χαρποῖς τε διαφόροις βρίθοντα (12) χῶρον 


omnique fructuum copia refertum transtulit ; et 
boni malique imperitos initio esse voluit. Tandem 
vero convenientem animalibus ratione praeditis se- 
dem in terra constituit; ac tunc demum bonorum 
malorumque notitiam iisdem utpote ratione przditis 
aperuit. Tunc etíam humanum genus jussit augeri : 
tetumque illud spatium, quod salubre et morborum 
experts Oceani ambitu terminatur, habitari coeptum. 
Cum autem humanum genus ita cresceret, artes 
ad hujus vitze usum necessariz repertze sunt, Sed el 
bruta $79. animalia perinde crevere, cum in uno- 
quoque genere propria quadam vis ac virtus a na- 
tura insita deprehenderetur :in mansuetis quidem 


(10) Τὸν xal ταῦτα «Ἰόγφ οµοθετήσαντα. Tres 
pfiores voces a viris doctis ex mss. codicibus addi- 
t:e sunt. Tamen nec in codice Regio, nec in vete- 
ribus schedis leguntur. Post verbum autem νθµο- 
θετήσαντα punctum apposui ex fide codd. Regii et 
Fuk. et ex veteribus schedis. Quod cum non ani- 
madvertisset Christophorsonus, hanc periodum cum 


sequenti cennexuit, Hic autem est sensus hujus loci : 


Aio, inquit, et hominem et reliqua qu:& in mundo 
sunt, opificium esse illius qui luec omnia ratione 
constituit, id est summi. Dei. Scribendum est igitur 
| qnit 5h τοῦτον τὰς ἀρχάς, etc., ut est in libro.Sa- 

vilii, utque legisse videtur Christophorsonus. Deinde 

lego τὸν xal ταῦτα λόγῳ νομοθετήσαντα, cerlissima 
emendatione. In Fuk. codice legitur : χαὶ τὸν λόγ 
ταῦτα νοµ. Idem igitur est λόγῳ νοµοθετήσαντα, quod 
infra dicit λόγῳ διατάξαντα. 

14) Elc uaxdguóv τινα xal εὐανθῆ. Hoc loco 
videtur Constantinus paradisum illum in quo Ada- 
mum Deus collocavit, extra terram ponere. In qua 
opinione fuerunt plerique veterum, Stephanus Go- 
barus, in capite 11, hoc problema tractaverat: Ὡς ὁ 
παράδεισος οὔτε ἓν τῷ οὐρανῷ, οὔτε ἐπὶ τῆς γῆς, 
ἀλλὰ τούτων μεταξύ. Et capius 12 hic erat titulus ; 
Quod paradisus est superna Jerusalem, et in tertio 
eclo : et quod arbores quse illic sunt, intellectu et 
scientia sunt przedit:e : et quod Adamus post trans- 
gressionem illinc in terram dejectus est. Deinde 
asserlio contraria, paradisum non esse in tertio 
celo, sed in terra. Certe Tatiauus in Oratione con- 
tra Grecos, paradisum in quo Adamus a Deo col- 
locatus est, non in hac quaw incolimus terra fuisse 
dicit, sed in elio multo prastantiore. Verba ejus 
hzc sunt, ας procul dubio adduxerat Steplianus 
Gobarus ad illius sententie. confirmationem : Μετ. 
ῴχίσθησαν οἱ δαίμονες, ἐξωρίσθησαν οἱ πρωτόπλα- 
ότοι  χαὶ οἱ μὲν ἁπ᾿ οὐρανου χατεθλήθησαν: οἱ δὲ 
ἀπὸ γῆς μὲν, ἀλλ' οὐκ ix ταύτης, Χρείττονος δὲ τῆς 


* 


D 


ἀποιχίσαι τοὺς νεωστὶ τεχθέντας, ἁδαεῖς € αὐτοὺς xac 
ἀρχὰς ἀγαθῶν xat xaxov εἶναι θελῆσαι, τέλος 0 ἆπο- 


νεῖμαι µόνην λογικῷ ζώφ πρέπουσαν τὴν ἐπὶ γῆς 
ἔδραν, καὶ τότ) ἤδη οἷα δῆ ζώοις λογικοῖς, ἀναπετάσαι 
τὴν τῶν ἀγαθῶν τε χαὶ χαχῶν γνῶσιν. Τότε δὲ καὶ 
τὸ γένος αὖξειν ἐχέλευσεν, ὅσον ποτὸ ἄνοσον (13) ὑπὸ 
τῆς τοῦ Ὠχεανοῦ περινοστήσεως διοριζόµενον ᾠχεῖτο. 
Πληθύνοντος δ οὕτω τοῦ τῶν ἀνθρώπων ἨὙένους, 
τέχναι τε τῷ βίῳ χρησιμµεύουσαι (14) ἀνηυρίσχοντο, 
πληθύει 6' οὐδὲν ἧττον χαὶ dj τῶν ἁλόγων ζώων ε- 
νεὰ ἐφ᾽ ἑχάστου Ὑένους, ἐξαιρέτου τινὸς φυσιχῆς 
δυνάµεως εὑρισχομένης ' ἡμέρων ζώων, τὸ πρᾶον 
καὶ ἐπιπειθὲς ἀνθρώπῳ, ἀγρίων δὲ (ym xaX ταχν- 


ἐνταυθοῖ διαχοσµήσεως. Sed et Tertullianus idem 
sensisse videtur. Sic enim scribit de Adamo in libro 
De patientia : « Innocens erat, et Deo de proximo 
amieus, et paradisi colonus. At ubi semel saccidit 
impatientix, desivit Deo sapere; desivit caelestia 
sustinere posse, Exinde homo ierre datus, et ab 
oculis Dei dejectus, » etc. Idem elici potest ex lib. 
ejus 11 Adversus Marcionem, cap. 2 et 10, ubi ea- 
dem metaphora utitur qua Tatíanus : « Quid mirum 
si redhibitus materie sux, et in ergastulum terrae 
laborandz relegatus, ££optoOelc? » Quod si liber ille 
quem de paradiso Tertullianus scripserat, hodie 
exstaret, hanc ejus fuisse sententiam quam dixi, 
apertius cognoscere liceret. Denique Clemens Ale. 
xaudrinus in Excerptis Theodoti, seu in libris Ὕπο- 
τυπώσεων, pag. 941, editionis Commelini, paradi- 
sum terrestrem in quo E«a facta est, in quarto 
carlo collocat * "ὐθεν ἓν τῷ παραδείσω τῷ τετάρτφ 
οὐρανῷ δημιουργεῖται, etc. Origenes vero paradisum 
cujus incola fuit Adamus, in tertio ccelo collocave- 
rat, nt docet Methodius in libro De resurrectione 
apud Epiphanium, pag. 579. Et ante hos omnes Va- 
lentinus paradisum in quo Adam diversatus est, 
supra tertium ccelum posuerat, et intellectualem esse 
affirmaverat teste lrenzo in lib. 1. 

(12) Vulg. καρπῶν τε διαφόρων βρίθοντα. Gram- 
maticz; leges postulant ut scribamus χαρποῖς τε 
διαφόροις. Atque ita scribitur in codice Fuk. 

(13) Ὅσον ποτὲ ἄνοσον. Scribendum videtur, 
ὅσον τε ἄνοσον ὑπὸ τῆς Ὠκχεανοῦ περινοστήσεως 
διοριζόµενον οἰχῆσαι.  Seribi etiam possel hoc 
modo ; τοιγαροῦν ὅσον ποτὸ τὸ ἄνοσον, elc., absque 
ulla mutatioue. 

(14) Χρησιμεύονσαι. Post hane vocem viri docti 

addiderunt hac verba xat ἐπιστῆμαι, que etiam in 

libro Morzi ad margirew ascripta reperi. Desunt 
tamen non solum in codice Reg. et in schedis, sed 
eüam in codd. Fuketii et Savilii. 


* 


4 
. we 


e 


1245 " 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 


4246 


VH; xal τῆς ix τῶν χινδύνων σωτηρίας φυσιχή τις A mite ingenium et obsequens homini : in feris vero 


πρόνοια. Καὶ πάντων μὲν ἡμέρων χηδεµονίαν τινὰ 
τοῖς ἀνθρώποις ἑπέταξε, πρὸς δὲ τὰ ἄγρια ἅμιλλάν 


τινα νοµοθετήσας ' μετὰ δὲ ταῦτα τὴν τῶν πετεινῶν 
γενεὰν συνεστῄσατο, πολλὴν μὲν ἀριθμῷ, φύσει δὲ 
καὶ ἔθεσι διάφορον, ἐχπρεπῆ μὲν γρωµάτων ποικι- 
λία, μουσιχῆς δ' ἁρμονίας ἐμφύτου μέτοχρν (15)* 
ἄλλα τε πάντα ὅσα xócpoc περιλαδὼν συνέχει, 
διευχρινησάµενος, χαὶ τούτοις πᾶσιν εἰμαρμένον τοῦ 
βίου θεσμὸν ὀρίσας, τὴν τελειοτάτην τῶν ὅλων συµ- 
πλήρωσιν χατεχόσµησεν. 

terminum definiisset, universi fabricam omnibus 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ GQ'*. 
Περὶ τῆς slyappévnc , ὅτι ψευδὴς ὁ περὶ αὐτῆς 
Ίος δείχγυται, Éx τε τῶν παρὰ ἀνθρώποις 
γόµων καὶ τῶν xacà τὴν χτίσιν. ἄτιωα οὐκ 
ἁτάχτως, dAÀAAà κατὰ τάξιν κινεῖται, τοῦ Δη- 
μιουργοῦ τὸν ὅρον διὰ τῆς τάξεως ἐπιδειχνύ- 
pera. 

Οἱ δὲ πλεῖστοι τῶν ἀνθρώπων ἄφρονες ὄντες, τῆς 
τῶν πάντων διαχησµῄήσεως τὴν φύσιν αἰτιῶνται' οἱ 
δέ τινες αὐτῶν τὴν εἰμαρμένην, f| τὸ αὐτόματον, τὴν 
τούτων ἑπουσίαν (16) τῇ εἰμαρμένῃ λογιζόµενοι. Οὐδὲ 
συνιᾶσιν ὅταν τὴν εἱμαρμένην προσαγορεύουσιν, 
ὄνομα μὲν φθεγγόµενοι, πρᾶξιν δὲ οὐδεμίαν, οὐδ' 
ὑποχειμένην τινά δηλοῦντες οὐσίαν. Τίς γὰρ ἂν εἴη 
αὐτὴ χαθ᾽ ἑαυτὴν fj εἰμαρμένη, τῆς φύσεως γεννη- 
σάσης τὰ πάντα», "H τί ἂν dj φύσις (11) νοµίξοιτο, 
. εἴπερ ὁ τῆς εἰμαρμένης θεσαὸς ἀπαράθατος ὑπάρ- 
χει; ᾽Αλλὰ xal τὸ λέγειν εἰμαρμένον τινὰ θεσμὸν 
εἶναι, δηλοῖ ὅτι θεσμὸς πᾶς ἔργον ἐστὶ τοῦ θεσµοθε- 


τήσαντος. El τοίνυν ἡ εἰμαρμένη, εἴπερ ἐστὶ θεσμὸς, ρ 


θεοῦ ἂν εὕρεμα εἴη. πἀντ ἄρα ὑποτέταχται τῷ 
Θεῷ, xai οὐδὲν ἅμοιρον τῆς ἐχείνου δυνάµεως. Καὶ 
τήν Y' εἰμαρμένην Θεοῦ εἶναι χαὶ νοµίζεσθαι mpoat- 
ρεσιν, ἀποδεχόμεθα * ἀλλὰ πῶς fj δικαιοσύνη xaX ἡ 
σωφροσύνη xal αἱ λοιπαὶ ἀρεταὶ χαθ᾽ εἱμαρμένην; 
Πόθεν δὲ αὐταῖς ἑναντία, fj τε ἁδιχία χαὶ fj &xola- 
cía; "H τε γὰρ πονηρία (18) &x φύσεως ἁλλ᾽ οὐχ 
εἱμαρμένης, ἢ τε ἀρετὴ, θους xal τρόπων ἐστὶ κατ» 


ορθώµατα. Τὰ δὲ τῆς ἀγαθῆς xai ἀρθῆς προαιρέ-᾽ 


σεως τοι πταίσµατα, fj αὖ πάλιν κατορθώματα, 
ἄλλοτε ἄλλως ἁποθαίνοντα, f] χατὰ τύχην, κατὰ 
εἰμαρμένην, πᾶν τὸ δίχαιον (19) χαὶ τὸ κατ ἀξίαν 


(45) Vulg. ἁρμονίας ἐμφύτου µετοχῇ. Scribo 


robur ac velocitas, et naturalis quadam providen- 
tia qua se ex periculis eripiant. Ac mansuetorum 
quide:n animalium omnium curam ac tutelam Deus 
hominibus attribuit : adversus feras veluti certa- 
men quoddam instituit. Posthzec avium genus for- 
mavit, numero quidem copiosum, natura vero 49 
specie multiplex, insigni coloram varietate, et 
naturali quadam musice scientia praeditum. Cze- 
tera item quz totius mundi ambitu continentur, cum 
pulcherrime distinxisset , cunctisque fatalem vitz 


ornamentis decoratam absolvit. 


CAPUT VI. 


De fato, e! quod falsa sunt que de eo dicuntur: . 
idque ostenditur. (um. ex legibus humanis , (um 
ez rebus creatis, que non temere sed ordine me-- 
ventur, hoc facto declarantes Creatoris. prace- 
ptum. 


Verum plerique homines minus prudentes, hujus 
rerum omnium distinctionis atque ornatus causam 
nature tribuunt: alii fato vel fortuito casui assi- 
gnant , hujusmodi rerum potestatem fato ascribentes. 
Neque intelligunt se , cum fatum nominant, nomen 
quidem proferre , sed nullum actum nullamque sub- 
stantiam designare. Quid enim ipsum per se fatum 
esse possit, cum natura omnia procreaverit ? aut 
quid censebimus esse naturam, .si lex fati violari 
non potest? Sed et ex eo quod fatalis lex esse di- 
citur , cum omnis lex opus.sit alicujus legislatoris, 
satis apparet fatum ipsum, si quidem lex est, Dei 
opus atque inventum esse. Cuncta igitur Deo sub- 
jecta sunt , nec quidquam est ejus potentize expers. 
Ceterum fatum, Dei voluntatem esse ac censeri, 
minime improbamus. Sed quonam modo justitia, 
temperantia, et reliqu:e virtutes fato exsistunt ? Un- 
denam vero contraria iisdem vitia, injustitia scilicet 
atque intemperantia ? Nam malitia quidem ex vo- 
luntate nascitur ; virtus vero nihil aliud est-quam 
recta actio ad mores spectans ? Quz autem ex bono 
animi proposito recte , vel que secus fiunt , si alium 
atque alium exitum sortiuntur, prout fato aut fortunze 
visum 5873 est ; jus omne, et suum cuique tri- 
buere, quomodo ex fato erit? Jam vero leges et ora- 


Videtur tamen hzc esse argumentatio Constantini: 


μέτοχονν ut legitur in codice Fuk. Paulo ante, ubi D Si virtutes, inquit, sunt ex fato, ergo et vitia. Atqui 


egitur φύσει δὲ xal ἕἔθνεσι διάφορον, rectius idem 
codex habet xaY ἔθεσι, quomodo etiain in libro Tur- 
nebi scriptum inveni. 

(16; Th» τούτων &tovc(av. Ante hec verba 
Musculus distinctionem apposuit. Sie enim vertit : 
Qui potestatem horum fato tribuunt, ne hoc quidem 
intelligunt, ete, Musculum secutus est Christophor- 
$01us, 

17) Vulg. Ἡ εἰ μὲν εἴη ύσις. Scribendum 
"nau 3| τί ἂν εἶναι φύσις NIA In codd. Fu- 
κει! et Savilii scribitur : ἢ τί ἂν fj φύσις vog. ln 
schedis autem Regiis scriptum inveni fj τὶ μὲν εἷ- 


aad) Vulg. Et 

(18) Vulg. Εἴη τε γὰρ πογηρία. Lego sl γὰρ fes 
πονηρία, etc. Porro Ta locus seg est, al oet 
ret ; quem absque libris supplere difficile fuerit. 


vitia non possunt esse ex fato. Nam malitia aut a 
natura est, aut a voluntate, Non igitur est a fato. 
Quod si quis dicat virtutem quidem et vitium esse a 
voluntate: ut autem voluntas recte agat vel secus, 
id ex fato esse: qua demum ratione justitia, quae 
nihil aliud est quam constans et perpetua voluntas 
jus suuin. cuique tribuendi, ex fato esse potest? |n 
codiee Fuk. legitur fj τε γὰρ πονηρία. At Savilius 
ad oram libri sui notat, lorte scribendum esse 
εἴτε γάρ, etc., statimque emendat ἔσται χατορθώ- 


τα. 
^49) Vulg. πάγτα τὸ δίκαιον ἔχοντα. Ultima vox 
addita est a viris doctis ex mss. codicibus, quam 
tamen nullo uiodo probare possum, licet in codice 
Fuk. legatur. Scribo igitur : πᾶν «^ δίχαιον xaV τὸ 
xav' ἀξίαν ἀπονεμόμενον, ἑχάστῳ, πῶς xa0' εἶμαρ- 


4214 


EUSEBH CJESARIENSIS OPP. PARS I]. — IHISTORICA. 


.** 4318 


tiones 3d vi*Lutem hortanies et 4 vitiis deterrentes , Α ἀπονεμόμενον ἐχάστῳ, πῶς γαθ)᾽ εἶμαρμένην, NA 


laus itetà ac vituperatio, supplicia quoque et cun- 
eta quibus hominos ab improbitate revocantur e£ 
ad virtutem incitantur, quomodo ex fortuna ac te- 
meCrario casu, ac non potius ex justitia quz Dei 
providentis propria est, proflcisci dicantur ? Eteniin 
ille hominibus ea tribuit, quz merentur propter 
hanc aut iltam. vivendi rationem : ingruente inter- 
dum »pestilentia, seditione, sterilitate, interdum 
ubertate frugum succedente, cunctisque his rebus 
tantum non edita voce diserte significantibus, hu- 
jusinodi omnia nostre vivendi rationi aptissime 
convenire. Quippe divina substantia hominum qui- 
dem probitate delectatur, omnem vero aversatur 
impietatem. Et sicut animum de se modice sentien- 
iem amplectitur, ita audaciam et arrogantiam altius 
quam animali convenit sese efferentem, odio habet. 
Quarum rerum probationes, licet admodum perspi- 
cu sint et ante oculos posit» ; tunc tainen mani- 
festius eluceat, quoties in nosmetipsos descenden- 
tes, mente in se collecta et quasi congregata, eau- 
sam eorum expeudimus. Quocirca vitam modeste 
ac placide instituere debemus, nec supra natura 
posirz conditionem animum attollere : verum id 
reputare, adesse semper nobis omnium actuum 
inspectorem Deum. Verum alia quoque ratione ex- 
pendamus, utrum omnium rerum ordinatio ac dis- 
positio, fortuito ac temerario casu constitisse recte 
dicatur. Num igitur sidera ac celestia corpora; 


pot δὲ xai προτροπαὶ ἐπὶ ἀρετῶν, xal ἀποτροπαὶ 
ἀπὸ τῶν μὴ δεόντων, καὶ ἔπαινοι xal Φόγοι, τιµω- 
pla. τε xal πάνθ᾽ ὅσα παραχαλεῖ μὲν ἐπὶ ἀρετὴν. 
ἀπάχει δ ἀπὺ πονηρίας, πῶς οὐχ bx δικαιοσύνης, 
Qu ἐστὶν ἰδία Θεοῦ προνοουµένου, ἁλλ᾽ Ex. τύχης 
Ἡ τοῦ φὐτομάτου συστῆναι λέγεται; Διὰ γὰρ τὸν 
ποιὸν (20) τῶν ἀνθρώπων βίον, χαὶ τὸ xav" ἀξίαν 
ἁπαντᾷ ' λοιμῶν ἔσθ᾽ ὅτε xal στάσεων, ἀφορίας τε 
xai εὐφορίας ἐπαχολουθούντων, φανερῶς τε xat διαῥ- 
ῥήδην μονονουχὶ φωνὴν ἀφιέντων, ὅτι πάντα τὰ τοι- 
αὖτα (21) τοῖς ἡμετέροις βίοις ἑφήρμοσται. Ἡ γάρ 
τοι οὐσία χαίρει μὲν εὐδοχίαις, ἁποστρέφεται δὲ 
πᾶσαν δυσσέθειαν ' xal τὸ µέτριον φρόνηµα δεξιοῦ- 
ται, μισεῖ δὲ τόλµαν, xal τὴν ὑπὲρ τὸ ζῶον Emnp- 


B. µένην ἁλαζονείαν ' ὧν εἰ χαὶ τὰ μάλιστα (39) σαφεῖς 


καὶ πρὸ ὀφθαλμῶν κχείµεναί εἰσιν αἱ ἁποδείξεις, τη- 
νικαῦτα [τοσάχις] (35) φανερώτεραν ἐχλάμπουαιν, 
ὁσάχις ἂν (34) συναχείραντες εἰς ἑαυτοὺς χαὶ οἱονεὶ . 
σνστείλαντες τὸν νοῦν, τῆν αἰτίαν αὐτῶν παρ) ἔαυ- 
τοῖς λογιζόµεθα. Aib. χρηναἰ φημι ἕῆν µετρίως τε 
καὶ προσηνῶς, μὴ ὑπὲρ τὴν φύσιν τὸ φρόνημα ἑγεί- 
ροντας, xa ἐννοίας λαµθάνοντας, ἀεὶ παρεῖναι ἡμῖν 
τὸν ἑπόπτην τῶν πρασσοµένων θεόν. Ἔτι δὲ xa 
οὕτω βασανιστέον εἰ τὸ λεγόµενον ἁληθές ἐστιν. ὥς 
εἰ ἡ πάντων πραγμάτων διάταξις Ex τύχης xal τοῦ 
αὐτομάτου σύνεστιν (25). Ap' οὖν xal τὰ οὑράνια, xai 
τὰ ἄστρα, γη τε xai θάλασσα, κ’ πῦρ xol ἄνεμνι, 
ὕδωρ τε xal &hp, χαὶ ἡ τῶν καιρῶν παραλλαγὴ, 06- 


lerram quoque et aquam et ignem el aerem ; ventos 6 βους τε xal χειμῶνος ὧραι, ταῦτα πάντα ἁλογίστως 


ac temporum vicissitudinein ; zstatis atque hiemis 
tempestivos recursus, num, inquam, hzc omnia te- 
mere ac fortuito contigisse potius quam creata 
fuisse credendum est? Quidam certe penitus mente 
capti, pleraque horum ab hominibus ad suum usum 
excogitata esse dicunt. Certe cum natura plurimas 
opes copiose suppeditet, coucedanius, si placet, in 
rebus terrenis et corruptioni obnoxiis, hanc sen- 
tentiam ratione non carere: quid res immortales 
atque imnmutabiles? suntne hominum inventa ? 
Istorum enim et aliorum ejusinodi omnium, qua a 


µένην. Sensus autem is est, quem supra dixi. Potest 
lamen ferri- scripta lectio, ut πάντα τὸ δίχαιον 
ἔχοντα sint ea qua mox recensentur a Constan- 
Uno, leges scilicet, premia, supplicia, exhortatio- 
nes el reliqua hujusmodi, quas justitiam in se con- 
tinent. 

(20) Vulg. τὸν ποῖον. Scribe ποιόν accentu in ulti- 
ma, ut in libro Meraz'i ad marginem adnotatum inveni. 
Mox lego xai τὸ χατ ἀξίαν ἀπαντᾷ, ex mss. codi- 
Cibus. Certe codex Fuketii sic exhibet : διὰ γὰρ 
τὺν ποιὸν τῶν ἀνθρώπων βίον xal τὸ κατ ἁξίαν 
ἀπαντᾷ. 

(21) Vulg. τί πάντα τὰ τοιαῦτα. Lego ὅτι πάντα, ut 
ii libro Morzi ad marginein emendatum inveni. lta 
certe codex Fuketianus. 

(22) Ὦν εἰ xal cà μἀ.Ίιστα. Post primam vocem 
in codice Fukeiii lacuna est unius vocabuli capax. 
Sic autem videtur sepplenda, ov πάντων εἰ xal, etc. 

(25) Vulg. eqx«xavta μὲν tocáxic. Postrema vox 
delenda est, quippe qua nec in codice Regie, nec 


in schedis, nec in editione Stephani reperitur. - 


καὶ ὡς ἔτυχε συµθεθηκέναι μᾶλλον 7| δηµιουργηθη- 
ναι, πείθεσθαι χρὴ; Τὸν νοῦν γὰρ οὐχ ἔχοντές φασί 
τινες, và πλεῖστα τῶν ποιούτων διὰ τὴν ἑαυτῶν 
χρείαν τοὺς ἀνθρώπους ἐπινενοηχέναι' ἀφθάνως γὰρ 
τῆς φύσεως πάντα χρήµατα χορηγούσης, ἕστω περὶ 
τῶν ἐπιγείων xaX φθαρτῶν, τὴν δόξαν ταύτην λόγου 
τινὸς µετειληφέναι' ἀρ᾽ οὖν xal τὰ ἀθάνατα xai τὰ 
ἀναλλοίωτα , τῶν ἀνθρώπων ἑστὶν εὑρήματα, Τού- 
των γὰρ xai τῶν τοιούτων ἁπάντων ὅσα τῆς ἡμετέ- 
pae, αἰσθήσεως χεχώρισται, vip δὲ µόνῳ καταληπτὰ 
συγχάνει ὄντα, οὐχ ἔνυλος ζωὴ (26) ἀνθρώπων, ἀλλά 


Emendandus potius erat hoc modo : ὅμως τηνικαῦτα 
ἡμῖν φανερώτερον ἐκλάμπουσιν, id est, Etsi certum 


D est, multisque exemplis comprobatum, famem, pe- 


stem et hujusmodi calamitates ad improbitatem 
hominum puniendam ceelitus immitti ; id tamen 
multo manifestius elucet, quoties ee calamitates 
contingunt, Tunc enim ad nos ipsi conversi, causas 
earum rerum cognoscimus. In codice tamen Fuk. 
legitur τηνιχαῦτα τοσάχις. 

(24) Vulg. ὀσάκις γάρ. Scribendum puto τοσά- 
xte, vel si mavis, τοσαυτάχις. In codice Fuketii legi- 
tur ὁσάχις ἂν... συαγείραντες. Et in fine periodi 
λογιζόµεθα, optime. Scribendum est igitur ὁσάχις ἂν 
ἡμεῖς συναγείραντες. 

(25) Ἐκ τύχης καὶ τοῦ αὐτομάτου cvvsctty. 
Malim συνέστηχεν, vel συνέστη. Porro in codd. 
Fuk. ac Turnebi hic locus ita legitur : ὡς εἰ d$ 
πάντων πρ... διάταξις Ex τύχης, etc. 

(26) Οὐκ ÉrvAoc ζωὴ ἀνθρώπων. Scribe oüx 
ἔνυλον ζῶον ὁ ἄνθρωπος. At Christoplorsonus legit 


— οὐκ ἔννλος ζωὴ ἀνθρώπων, quod non damno. Magis 


1249 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 


1250 


νοητὴ xal αἰώνιος οὐσία Θεοῦ, γεννήτριά ἐστιν. ᾽Αλλὰ A nostris sensibus semota sola intelligentia eompre- 


μὴν xai ὁ λόγος τῆς διατάξεως, ἔργον IIpovolac* τὸ 
τὴν ἡμέραν ἐχλάμπειν χαταυγαζομένην ὑπὸ τοῦ 
ἡλίου, τὸ τὴν νύχτα διαδἐχεσθαι δύναντος αὐτοῦ, xal 
διαδεξαµένην, μὴ ἅμοιρον (21) ὅλως αὐτὴν χαταλεί- 
πεσθαι διὰ τὴν τῶν ἄστρων χορείαν. Τί δ' ἂν εἴποι 
τις περὶ τῆς σελήνης, πληρουµένης μὲν Ex τῆς χατ- 
αντικρὺ πρὸς τὸν Ίλιον ἀποστάσεως, λεπτυνοµένης 
δὲ διὰ τὴν Ex τοῦ σύνεγγυς πρὸς αὐτὸν ὁμιλίαν; 
Ταῦτ᾽ οὐχὶ λόγον ἑνδιάθετον χαὶ ἀγχίνοιαν Θεοῦ δη- 
λοῖ; Τὸ δ᾽ ἐπιτήδειον (28) τῆς ἡλιαχῆς ἀχτῖνος τοὺς 
χαρποὺς πεπαινούσης, ἀνέμων δὲ πνεύματα εὔετη- 
ρίαν παρασχευάζοντα, ὄμδρων τε παραφυχὴν, xal 
τὴν τούτων ἁρμονίαν ἁπάντων, καθ) fiy εὐλόγως τε 
καὶ εὐτάχτως διοιχεῖται τὰ πάντα" τό τ᾽ ἀῑδιον τῆς 


hendi possunt , non homo animal materia 5745 
concretum , sed intelligibilis et eterna Dei sub- 
stantia procreatrix est. Quinetiam ordinationis il- 
lius ratio, opus est Providentiee : quod dies solis 
radiis illustratus resplendet , et eodem occidente 
succedit nox : cumque successerit, non prorsus 
obscura relinquitur, ob astrorum chorum. Jam quid 
dicemus de luna , quz cum a sole plurimum recesse- 
rit, ex adverso ipsi opposita, pleno orbe completur, 
minuitur vero, quoties propius ei conjungitur? An- 
non hzc intelligentiam Dei solertiamque declarant? 
Ad hsc solis opportunus calor, qui maturitatem fru- 
ctibus confert; ventorum flatus,qui ad anni tempe- 
riem plurimum valent ; imbrium refrigeratio, et 


ῥιατάξεως, slg τὸν αὐτὸν ἁποχαθισταμένων τόπον B admirabilis concentus quo lizc omnia certa lege ac 


«ol; δέουσι xal νοµιξομένοις χαιροῖς τῶν πλανητῶν, 
. οὐ χὶ ρανερὰ τοῦ θεοῦ πρόσταξις, καὶ τῶν ἁστέρων 
ἐντελὴς διαχονία, πειθοµένη τῷ θείῳ vótup; "Yd 8 
ὁρῶν, καὶ χοῖλα βάθη χωρίων, ὁμαλότης τε (29) ἀνα- 
πεπταµένων πεδίων, ἄνευ Θεοῦ προνοίας εἶναι boxst; 
ν οὐ µόνον ἐπιτερπὴς ἡ θέα (30): ἀλλὰ καὶ fj χρεία 
ἐπιτερπής. Ὕδατος δὲ xal γῆς µέτρα xai διαστά- 
σεις, ἰχαναὶ πρόὀς τε γεωργίαν xoi τῆς ἀλλοδαπῆς 
χρείας παραχομιδὴν (51), τὴν ἀχριθή τοῦ θεοῦ xal 
ἔμμετρον προµήθειαν πῶς οὐ φανερῶς ἀποδειχνύου- 
σιν, Ὄρη μὲν γὰρ ὕδωρ ἔχει, διαδεξαµένη δὲ τοῦθ' 
ὁμαλότης, xat ἁρδευσαμένη τὸ ἱκανὸν πρὸς ἀνάκτη- 
σιν τῆς γῆς, ἑξωθεῖ τὸ λοιπὸν εἰς τὴν θάλασσαν, ἡ ὃ) 
ab θάλασσα τῷ Ὠχεανῷ παραδίδωσι. Καὶ ἔτι τολμῶ- 
μεν λέγειν, ταῦτα πάντα αὐτομάτως xal ὡς ἔτυχε 
γίγνεσθαι; οὐ δηλοῦντες (32) àv ποίῳ τινὶ σχήµατι 
xaX μορφῇ χαρακτηρίζεται τὸ αὑτόματον, ὑπόστασιν 
οὐδεμίαν ἔχον, οὔτε νοερῶς, οὔτε αἰσθητῶς, µόνον δ᾽ 
ὅτι ἦχος ὀνόματος ἀνυποστάτου περὶ τὰ (ova. βομδεζ. 


ratione gubernantur : denique ordo ille perpetuus 
planetarum, statis temporibus ad eumdem locum 
recurrentium,nunquid non manifeste testantur jus- 
sionem Dei, et perfectum obsequium astrorum, legi 
divinze obtemperantium. Pr:terea montium supere 
cilia, εἰ vallium concavi recessus, et camporum 
late patentium zquabilis planities , utrum absque 
Dei providentia exsistere videntur ? Quarum rerum 
non aspectus modo pergratus est, sed etiam usus 
longe jucundissimus. Jam aquarum ac terra spatia 
atque discidia, partim ad o»griculiuram idonea, 
partim adea quibus caremus ex peregrinis regioni- 
bus subvehlend3, nonne accuratam et exactam divini 
Numinis provideutiam apertissime demonstrant ? 
Montes enim aquam in se continent : quam ubi sub- 
θεία planities excepit, ejusque irrigatione agros 
abunde recreavit, id quod residuutn est, effundit in 
mare, mare vero trausinittit Oceano. Et audemus 
adhuc nihilominus affirinare, hzc omnia casu ac 


temere fleri? cum tamen nullo modo designemus, qua specie aut forma praeditus sit casus, res quae uec 
intelligentia nec sensu subsistit, sed solum est inanis sonus nominis siuc re, auribus nostris cir- 


cumstrepens. 


KESAAAION Z'. 


“Ότι περὶ τῶν ἁκαταλήατων, τοῦ Δημιουργοῦ χρὴ 
τὴν σοφίαν δοξἀζειν’, καὶ ovx dAAov οὐδ' αὐ- 
τόµατο» αἰτιασθαι gopár. 


Ἔστι γὰρ ὡς ἀληθῶς ἐπίφθεγμα τὸ αὑτόματον, 
ἀνθρώπων ὡς ἔτυχε χαὶ ἁλογίστως φρονούντων, xal 
τὸν μὲν λόγον αὐτῶν μὴ χαταλαµθανόντων, διὰ δὲ 


tamen placet prjor emendatio. Sic Eusebius in fine D 


capitis 7. Optimus tamen codex Fuk. plane subscri- 
bit Christophorsono. . 

(27) Μἡ ἅμοιρον αὐτήγ. Supple τοῦ φωτός. Quare 
nihil opus est conjectura Christophorsoni, et Sa- 
vilii, qui ἅμαυρον emendat. 

(28) Vulg. Τό τ) ἐπιτήδειον. Lego τὸ δὲ ἐπιτήδειον, 
ut in libro Morei ad marginem emendatur. Mox au- 
tem scribe&véjuov τε πνεύματα. Et rursus infra τό τε 
ἀῑδιον τῆς διατάξεως εἰς τὸν αὐτὸν ἁποχαθισταμένων 
τόπον. Atque ita plaue in codice Fuk. scriptum re- 
peri, nisi quod habet ix δὲ. 

(29) Vulg. ὁμαότης δὲ. Scribendum est ὁμαλότης 
τε, ut in libro Morei vir doctus annotaverat. lta 
certe legitur in codice Fuk.. 


CAPUT . VII. 


Quod in rebus quas intelligentia assequi non possu- 
mus, Creatoris sapientiam praedicare debemus ; 
nec casum, aut aliam prater Deum causam  eaisti- 
mare. 


Est enim revera casus, vox ficta ab hominibus 
nulla ratione ac prudentia 575 praditis, sed qui, 
cum causam ipsam intelligentia assequi nequeaut, 


LI 


(30) Ἐπιτερπὴς ἡ θέα. Delenda hic vox ἔπιτερ- 
mfg. lic enim elegantius subauditur. Savilius ad 
orain libri sul emendavit fj χρεία εὑπρετῆς. 

(51) Vulg. καὶ τῆς απῆς τῆς ér χρείᾳ 
παρἀκομιδῆς. Lego xàx τῆς άλλοδαπῆς τῶν ἐν χρείφ 
παραχοµιδἠν, etc., quo nihil certius. In Fuk. et 
Turuebi libr. scribitur xai τῆς ἁλλοδαπῆς χρείας 
παραχοµιδήν. Porro διαστάσεις discidia verti, secu- 
tus auctoritatem. Amm. Marcellini, qui alicubi ita 
loquitur. Mecte etiam Christophorsonus divortia 
lerrarum interpretatur. 

($2) Οὐ δη.Ἰοῦντες. In .codd. Fuk. ac Turnebi 
jta legitur hic locus : Οὐ νοοῦντες tv ποίῳ τινὶ σχῆ- 
ματι καὶ μορφῇ χαραχτηρίζεται τὸ αὐτόματον. 


49251 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 


pre mentis ου imbecillitate existimant, bzec oinnia A τὴν ἀσθένειαν τῆς χαταλήψεως, ἁλόγως οἰομένων 


quorum rationem afferre non valent, absque ulla 
ratione esse disposita. Sunt certe quzedam admira- 
bili natura fprzdita, quorum certa veritatis com- 
prehensio in obscuro latet; cujusunodi sunt aqua 
suapte natura calid:e. Nam causam quidem tanti 
ignis nemo facile dixerit. Est autem mirabile, 
ignem illum aqua frigida undique circumseptum, 
suum tamen nativum calorem nequaquam amittere. 
Atque hec rara admodum et paucissima in toto 
terrarum orbe reperiuntur ; quo scilicet, ut equi- 
dem censeo, divine Providentie vis ac virtus ab 
hominibus facile cognosci possit : quz duas res 
maxime inter se contrarias, frigus nimirum et ca- 
lorem, ex una eademque radice manare precepit. 
.Sunt quidem mulla 4ο prope innumerabilía , quz 
Deus ad solatium et oblectationem hominibus do- 
navit : sed precipue olez fructus ac vitis, Quarum 
hzc ad animos recreandos atque exhilarandos vim 
habet, illa vero non solum ad voluptatem, veruin 
eiiam ad corporum curationem apta est, Sum- 
mam quoque admirationem meretur continuus ae 
perennis fluminum cursus, diu noctuque perlaben- 
lium, et perpetue zterneque vitz quamdam re- 
ferentium similitudinem. Noctis item ac diei con- 
tinua vicissitudo est perinde mirabilis. 
CAPUT VIII, 


Quod que ad usum necessaria. sunt, Deus. copiose 
suppedilat hominibus : que vero ad voluptatem 
[aciunt, modice subministrat, utrumque ad utilita- 
tem nostram dispensans. 


Atque hec omnia dicta sint a nobis, ut constet 
nihil absque ratione et intelligentia factum fuisse : 
jpsam vero rationem ac providentiam , Dei opus 
esse. Qui quidem auri etiam et argenti risque ac 
reliquorum metallorum diversas species conve- 
nienti modo ac mensura produxit. Ea siquidem 
quorum multiplex ac varius usus erat futurus, co- 
piose suppeditari jussit : quae vero ad oblectatio- 
nem duntaxat et luxum faciunt, liberaliter simul 
ac modice, et medio quodam modo inter parcimo- 
niam et profusam largitionem. Nam si earum rerum 
quie ad ornatum facte sunt, eadem copia concessa 
fuisset , metallarii pr» nimia cupiditate, 576 ea 
quidem quz ad agrieulturam, et ad domorum ac 


διατετάχθαι ταῦτα ὧν τὸν λόγον εἰπεῖν οὐκ ἔχουσιν. 
Ἔστι δ' ὅλως τινὰ, ὧν ἡ ἀληθὴς κατάληψις τῆς ἆλη- 
θείας ἐν βάθει χεῖται, θαυμαστῆς φύσεως τετυχη- 
xóta* ὁποία xat ἡ τῶν θερμῶν ὑδάτων φύσις τυγχά- 
νουσα. Τὴν μὲν γὰρ αἰτίαν τοῦ τοσούτου πυρὸς οὐ- 
δεὶς ἂν προχείρως ἔχοι λέχειν ' θαυμαστὸν δὲ ὅτι 
ψυχρῷ ὕδατι περιστοιχιζόµενον χύχλῳ, οὖκ ἔτι ἕξ- 
ἰσταταιτῆς ἐμφύτου θερµότητος. Ταῦτάτοι σπἀνιόν τι 
χρῆμα εἶναι δοχεῖ xal εὐαρίθμητον χατὰ πᾶσαν τὴν 
οἰχουμένην, ἵν', ὡς ἐμαυτὸν πείθω, f τῆς Προνοίας 
δύναμις εὐδιάγνωστος παρὰ τοῖς ἀνθρώποις γενέσθαι 
δύνηται, δύο φύσεις ἑναντιωτάτας, θερμότητα xal 
ψυχρότητα, ix τῆς αὐτῆς xal μιᾶς ῥίζης διηθεῖσθαι 
θεσπἰζουσα. Πολλά μὲν οὖν xai ἀναρίθμητα εἰς 


B παραμυθίαν καὶ ἁπόλαυσιν τοῖς ἀνθρώποις παρὰ τοῦ 


Κρείττονος δεδώρηται, ἐξαιρέτως δ' 6 χαρπὸς ἐλαίας 
τε xai ἀμπέλου". τὸ μὲν [γὰρ] ἀναχτήσεως φυχῆς 
xai φαιδρότητος ἐπέχειν λόγον (33): τὸ δ ἕτερον 
πρὸς τῇ ἀπολαύσει, χαὶ θεραπείᾳ τῶν σωμάτων κατ- 
ἀλληλον. Θαῦμα δ' ἐξαίσιον, καὶ ἡ ἑνδελεχῆς xal 
ἀδιάλειπτος ποταμῶν φορὰ, νύχτωρτε xat µεθηµέραν, 
σύμδολον ἀεννάου καὶ ἁδιαλείπτου βίου. ἴσοδυνα μεῖ 
δὲ xal vuxvepivh διαδοχἠ. 


ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ H.. 

"Οτι τὰ μὲν χρειώδη, ἀφθόγως τοῖς ἀνθρώποις d 
Θεὸς χορηγεῖ τὰ δὲ πρὸς τέργφι», µετρίως, 
συµφερόγτως ἑκατέρων χορηγῶν τὴν áxóAav- 
ew. 

Πάντα δὲ ταῦθ ἡμῖν εἰρήσθω πρὸς πίστωσιν τοῦ 
μηδὲν ἁλόγως μηδ᾽ ἀνοήτως γενέσθαι, τὸν δὲ λόγον 
xaX τὴν πρόνοιαν εἶναι τοῦ Θεοῦ (54): ὃς xaX τὴν τῶν 
μετάλλων, χρυσοῦ ve xat ἀργύρου, xat χαλχοῦ, χαὶ τῶν 


" ὁπολοίπων φύσιν ἑταμιεύετο µέτρῳ τῷ προσῄχοντι, τὰ 


μὲν ὧν fj χρεία πολλή τε xaX παντοδαπὴ Ίμελλεν ἔσε- 
σθαι, ἀφθόνως χελεύσας χορηγεῖσθαι, τὰ δὲ πρὸς τὲρ- 
dv χόσµου xal ἀφθονίαν (35) µόνην, μεγαλοψύχως τε 
χαὶ πεφεισµένως, μεταξὺ φειδωλίας τε χαὶ εὐδωρίας. 
El γὰρ xai τῶν πρὸς xócpov πεποιηµένων ἡ αὐτὴ 
ἀφθονία συνὲχωρεῖτο, διὰ πλεονεξίαν οἱ µεταλλεύον- 
τες, τοῦ μὲν εὐχρῆστου πρὸς γεωργίαν, οἰχοδομήν τε 
xai ναῶν mapaaxeuhv, οἷον σιδήρου χαὶ χαλχοῦ, κα- 
ταφρονήσαντες, τῆς συναθροίσεως αὑτῶν κατηµέ- 


navium constructionem utilia sunt, zs videlicet ac Ὦ λουν, xat τῶν πρὸς τρυφἠν τε xat ἄχρηστον πλούτου 


ferrum,congerere insuper haberent: ea vero quz 
ad delicias et inanem ac superfluum divitiarum 
luxum pertinent, omni studio consectarentur. Ac 


propterea jn auri argentique metallis inveniendis, 


longe plus difficultatis ac laboris esse aiunt, quam 


(35) Vulg. τὸ μὲν ἀνακτήσεως. . . éxéxew Aó- 
qov. Viri docti hunc locum ita emendarunt, Τὸ 
μὲν Tie ἀνακτήσεως ψυχῆς καὶ φαιδρότητος ἐπέ- 
χειν λόγον. Verum cum particula τάς nec in co- 
dice Regio, nec in editione Stephani legatur, ma- 
lim legere ἐπέχον, quod «sequentia plane coníir- 
want. Sequitur enim τὸ Ó' ἕτερον πρὸς τῇ àmo- 
λαύσει xai θεραπείᾳ τῶν σωμάτων κατάλληλον. 
Codd. tamen Fuk., Sav. ac Turnebi plane confir- 
mat cmendationem illam doetorum virorum. 


περιουσίαν προενοοῦντο. Διὸ χαλεπώτερον τὴν τοῦ 
χρυσοῦ τε xal ἀργύρου εὕρεσιν, xal pel,ovog χαµά- 
του τῶν ἄλλων ἁπάντων μετάλλων φασὶν εἶναι, ὅπως 
τῷ σφοδρῷ τῆς ἐπιθυμίας τὸ τοῦ κχαµάτου σφοδρὸν 
ἀντιτάσσηται. Πόσα ὃ᾽ ἄλλα τῆς θείας Ἡρονοίας ἔργα 


codex Fuk. post vocem ἀπολαύσει duo puneta notat 
recte. 

(94) Vulg. τὴν πρόνοιαν εἶναι θεόν. In Morsei li- 
bro emendatur τοῦ θεοῦ, ut legit Christophorsonus. 
Et sic diserte scribitur in codice Fuk. 

(35) Πρὸς να μά κόσμου καὶ ἀφθογίαν. Cor- 
Tupia est vox ἀφθονίαν, cujus loco malim substi- 
tuere ἀσωτίαν, id est luxum. Vulgata tamen lectio 
ferri potest. 


. | | : — 


4255 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 


1254 


ἔστι καταριθµήσασθαι, ἐπὶ πᾶσιν οἷς ἀφθόνως ἡμῖν A in reliquis omnibus , ut vehementissimz cupiditati 


κἑδωρήσατο, τὸν τῶν ἀνθρώπων βίον πρὸς σωφροσαύ- 
γην τε xal τὰς ἄλλας πάσας ἀρετὰς προτρεποµένης 
διαῤῥηδην, ἀπαγούσης δ' ἀπὸ τῆς ἀχαίρου πλεον- 
εξίας. "Qv πάντιον ἐξιχνεύειν τὸν λόχον, μεῖζον ἔργον 
ἐστὶν ἢ κατὰ ἄνθρωπον. Πῶς γὰρ ἄν τις κατὰ &xpl- 
δειαν ἀληθείας ἐφίχοιτο (36), ἡ φθαρτοῦ τε xat ἆσθε- 
νοὺς ζώου διάνοια; Πῶς ἂν τὴν ἓξ ἀρχῆς εἰλικρινῆ 
τοῦ Θεοῦ βούλησιν χατανοῄσθιεν ; 


labor quoque vehementissimus objiciatur. Quot 
insuper alia divine Providentiz opera licet enuine- 
rare, qui in omnibus rebus quas nobis copiose 
largita est, vitam hominum ad modestiam czte- 
rasque virtutes manifeste impellit, et ab importu- 
nis cupiditatibus abducit! Quarum omnium rerum 
rationeminvestigare, majus quiddam est, quam quod 
ab homine perfici possit. Quo enim modo veritatem. 


accurate assequi valeat caduci atque infirmi animalis intelligentia? quo pacto Dei ab initio voluntatem 


comprehendere ? 

ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ 8'. 

Περὶ τῶν φιλοσόφων, οἳ διὰ τὸ πἆντα βούλεσθαι 
εἰδέναι, περὶ τὰς δόξας ἐσφάλησαν, xal κι δύ- 
γοις ἔγιοι προσωμἰλησαν * καὶ περὶ τῶν ΠΛά- 
ζωγος δογμάτων (51). 

Aib yph τοῖς δυνατοῖς ἐγχειρεῖν, καὶ τοῖς χατὰ 
τὴν ἡμετέραν φύσιν. Τὸ γάρ τοι πιθανὸν τῶν ἓν τοῖς 
διαλόγοις γινοµένων (38), ἀπάχει τὸ πλεῖστον ἡμῶν 
ἀπὸ τῆς τῶν ὄντων ἀληθείας: ὃ 5h xal πολλοῖς τῶν 
φιλοσόφων συµθέδηχεν, ἁδολεσχοῦσι (59) περὶ τοὺς 
λόγους, xai τὴν τῆς φύσεως τῶν ὄντων ἑξέτασιν. 
Ὁσάκις γὰρ ἂν τὸ μέγεθος τῶν πραγμάτων τῆς ἑξ- 
ετάσεως αὐτῶν ἐπιχρατήσῃ, διαφόροις cto µεθόδοις 
τὸ ἀληθὲς ἀποχρύπτονται' συµθαίνει δὴ αὐτοῖς ἕναν- 
τία δοξάξειν, καὶ µάχεσθαι τοῖς ἀλλήλων δόγµασι, 
καὶ ταῦτα σοφοῖς εἶναι προσποιουµένοις. 0θεν στά- 
σεις τε δήμων, xal δυναστευόντων χαλεπαὶ χρίσεις, 
οἰομένων τὸ πατρῷον ἔθος διαφθείρεσθαι' xal αὐτῶν 
ἐχείνων ὄλεθρος πολλάχις παρηχολούθησε. Σωκράτης 
Y&p ὑπὸ διαλεχτιχῆς ἐπαρθεὶς, xal τοὺς χείρονας 
λόγους βελτίους ποιῶν (40), καὶ παἰζων παρέχαστα 
περὶ τοὺς ἀντιλογιχοὺς λόγους, ὑπὸ τῆς τῶν ὁμοφύ- 
λων τε xal πολιτῶν βασχανίας ἀνήρηται. Οὐ μὴν 
ἀλλὰ καὶ Πνθαγόρας σωφροσύνην ἀσχεῖν προσποιού- 
µενος ἐξαιρέτως xal σιωπὴν, χαταφευσάµενος Edu! 
τὰ yàp ὑπὸ τῶν προφητῶν πάλαι ποτὲ προλε- 
χθέντα (41), ἐπιδημήσας τῇ Αἰγύπτῳ, ὡς ἴδιά γε 
αὐτῃ ὑπὸ Θεοῦ ἀναπετασθέντα, τοῖς Ἰταλιώταις προ- 


(50) Vulg. ἀ.ληθείας ἀφίχοιτο. Scribendum est 
ἑφίχοιτο, ut in codice Fuk. scriptum inveni, cum 
et ante ita scribendum esse conjecissem. Sed et 
totum locum ita distinguo, πῶς γὰρ ἂν τῆς χατὰ 
ἀχρίδειαν ἀληθείας ἐφίχοιτο fj, etc., πῶς ἂν τὴν ἐξ 


serre, etc. 

(57)In ipso capitis titulo mendum est in Vulg. Quid 
enimsibi volunt lise verba : Kat χινδύνοις ἔνιοι προσ- 
ωμίλησαν τῶν Πλάτωνος δογμάτων! Christophorsonus 
quidem legisse videtur lioc modo : διὰ τῶν τοῦ Πλά- 
τωνος δογμάτων. Ego vero locum ita supplendum puto, 
xal περὶ τῶν, Πλάτωνος δογμάτων. Atque ita plane 
scribitur in codice Fuk. Caeteruin tum in codice Fuk., 
tum in schedis Regiis hoc capitulum inchoatur ab 
lis verbis : Πόσα δ᾽ ἄλλα τῆς θείας Προνοίας, etc. 

(38) Vulg. τῶν ἐγ τοῖς διαΊόγοις Υιόµεγον. 
Rectius in codd. Fuk. ae Turnebi scribitur Υινοµέ- 
voy. Iu schedisautem Regiis ea vox omissa est. Malim 
eiiam scribere τό γέ τοι πιθανὸν τῶν ἐν τοῖς, etc. 

(39) ᾿ΑδοΛεσχοὺσι. In. sacris libris hoc verbum 
sumitur pro eo quod est irgenium suum exercere, 
ut dudum notavit Jacobus Tusanus. 

(40) vulg. xal τοὺς χείρογας Aóyove βεΆτίους 
ποιῶν. Sensus postulat ut addantur bac verba : 
χαὶ τοὺς βελτίους χείρονας. Fuit hoc inventum Pro- 
tagora, qui .pollicebatur adolescentibus, se rationem 


CAPUT IX. 


De philosophis qui, cum omnia scire voluissent, 
opinionibus lapsi sunt, et nonnulli discrimen vitae 
subierunt. Item de doctrina. Platonis. 


Quamobrem ea aggredi debemus quz (eri pos- 
sint, et qui? naturze nostre modum non excedant. 
Etenim probabilitas quz in dialogis ac disputationi- 
bus reperitur, plerosque nostrum a veritate abdu- 
cere solet. Quod quidem multis contigit philosophis, 
dum in disserendo et in pervestiganda rerum natura 
ingenium exercent. Nam qüoties miraculorum mag- 
nítudo inquisitionem ipsorum longe transcendit, 
variis argumentandi modis veritatem involcunt, 
Unde fit ut contraria sentiant, et alter alterius 
dogmata impugnet, idque cum sapientes videri 
velint. Ex quo: populorum gravissimi motus, et 
principam acerba justitia adversus ipsos exstite- 
runt, dum mores atque instituta majorum ab'illis 


C convelli putant. Ac sspenumero exitium ipsorum 


inde est consecutum. Socrates certe disserendi 
scientia elatus, cum rationes quz infirmiores erant, 
valentiores efficeret, et in contradicendo assidue 
luderet, tribulium ac civium suorum invidia inter- 
fectus est. Sed et Pythagoras qui temperantiam ac 
silentium consectari se pr» czeteris profitebatur, 
577 mendacii convictus est. Qus enim ipse olim 


illam quz valentior esset, infirmiorem redditurum . 
el contra eam qua infirmior esset, valentiorem, Τὸν 
χρείττονα λόγον ἧττω ποιεῖν, χαὶ τὸν ἤττονα χρείττω. 
Adversus sophistas qui hac spondebant, Socrates 
assidue disputabat, ut ipsos nihil scire convinceret: 
eosque suis telis, id est dialecticz rationibus, in- 
sectabatur. . ε 

(41) Vulg. τὰ γὰρ ὑπὸ τῶν προφητῶν πάλαι 
τότε προλεχθέντα. Scribendum πάλαι ποτέ ex 
codice Fuk. Porro quod ait Constantinus, Py- 
thagoram cum in Egyptum venisset, el quz a pro- 
phetis olim pradicta fuerant accepisset, ea deinde 
tanquam sibi a Deo revelata per Italiam divulga:se, 
parum probabile mihi videtur. Pyrhagoram quidem 
in /Egyptum venisse, el ibi arcauos ritus ac cx- 
remonias sacrorum a sacerdotibus accepisse, testa- 
tur Porphyrius in ejus Vita, et alii complures. Sed 
et ex libris Moysis Pythagoram multa accepisse tra- 
dit Aristobulus, eL cum eo Clemens atque Éusebius 
Verum prophetias Judzorum illum in Egypto di - 
dicisse, ac deinde ltalis promulgasse, nullus vete 
rum dixit, quod quidem sciam. Ac fortasse hic 
locus non de Judeorum, sed de /Egyptiorum pro- 
phetis intelligendus est. Fuerunt enim apud Zgyptios 
prophete, ut notavi ad lib. v Historie Eccle- 
siastice. Qux res fortasse Constantinum in errorem 


4955 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 1. — IIISTORICA. 


predicta a prophetis acceperat duin in Agypto ver- A ηἹόρευεν' αὐτός τε 6 ὑπὲρ πάντας τοὺς ἄλλους Ἠπιώτα-. 


saretur, ea tanquam sibi privatim a Deo patefacta, 
Italis pra dixit. Plato denique qui reliquos omnes 
morum lenitate superavit, et qui hominum mentes 
asensibus ad res intelligibiles eodemque semper 
in statu permanentes primus abduxit, et ad subli- 
mia oculos attollere assuefecit, primum quidem 
Deum supra omnem substantiam esse docuit, recie 
omnino. lluic alterum suljecit, et duas substantias 
numero distinxit, cum una sit utriusque perfectio, 
et secundi Dei substantia ex primo proficiscatur 
Deo. llic enim opifex est et moderator universorum, 
ac proinde omnia transcendit. llle vero qui secun- 
dus ab eo est, mandatis ejus inserviens , omnium 
rerum constitutionem ad eum tanquam ad causam 
refert. Itaque juxta accuratissimam philosophandi 
rationem , unus fuerit qui omnium rerum curam 
gerit, et qui universis consulit , Deus scilicet sermo, 
8 quo exornata sunt cuncta. Qui eum vere sit Deus, 
iJem etiam est filius Dei. Quod enim aliud nomen 
preter filii appellationem el quispiam imponens, 
non simul summo scelere sese obstrinxerit? Quippe 
ille qui est omnium pater, merito etiam sermonis 
sui pater exisiiinatur, Et hactenus quidem Plato 
recle sensit. Verum iu his qua sequuntur, multum 
a vero aberrasse deprehenditur, dum et plures in- 
ducit deos , οἱ diversas singulis formas attribuit. 
Quod quidem majoris adhuc erroris ansam przbuit 
imperitis hominibus, qui ipsam quidem summi Dei 
providentiam nequaquam considerant : imagines 
vero ad hominum et animalium quorumdam simili- 
tudinem a seipsis fictas venerantur. Atque ila σοιι- 
tigit, ut excellens ingenium, atque doctrina summa 
omnium laude dignissima , hujusmodi erroribus 
permistia atque involuta , minus pura sinceraque 
esset. ldem porro mihi videtur seipsum reprehen- 
dens, sermonem illum corrigere, dum diserte affir- 
mat, animum ratione preeditum, Dei spiritum esse. 
Cuncta enim in duo genera distribuit , intelligibile 
scilicet ac sensibile : quorum illud simplex atque 
incompositum, hoc ea corporum compage confla- 
tum est, et illud quidem intellectu percipitur, hoc 
vero opinione cum sensu conjuncta comprehendi- 
tur. ltaque illud divini 578 Spiritus particeps, 
utpote ab omni concretione et materia segregatum, 
seternum est, vitamque obtinet. sempiternam. lllud 
vero quod sensibile est, cum eadem omnino ra- 
tione dissolvatur qua fuerat ante compactum, expers 
est sempiterna vitze, Sunt vero prorsus admiratio;e 


induxit. Qui cum legisset Pythagoram ab Agyptio- 
rum prophetis, id est. sacerdotibus, inulta arcaua 
didicisse, id de Hehrzorum prophetis intellexit. 

(42) Vulg. xai διδάξας. Particula conjunctiva 
deest in Ευ. ac Savilii libro, et in schedis Regiis. 
- Seribo itaque ἀναθλέψαι x' ἐπὶ τὰ µετάρσια διδάξας, 
. cum Savilio. 

(45) Vulg. peylocov c éxaivová£(ar gcur. Pla- 
tonem ipsum intelligit, cujus maximum ingenium 
veteres omnes, etiam Christiani admirati suut. 

(44) Auctor. δὲ πάντα. Christophorsonus le- 


τος Πλάτων, xai τὰς ἡμανοίας τῶν ἀνθρώπων πρῶτος 
ἀπὸ τῶν αἱσθήσεων ἐπὶ τὰ νοητὰ καὶ ἀεὶ ὡσαύτως 
ἔχοντα ἑθίσας ἀναχύψαι, ἀναθλέψαι τ' ἐπὶ τὰ µετάρ- 
σια διδάξας (42), πρῶτον μὲν θεὸν ὑρηγῆσατο τὸν 
ὑπὲρ τὴν οὐσίαν, καλῶς ποιῶν' ὑπέταξε δὲ τούτῳ 
καὶ δεύτερον, xaX δύο οὐσίας τῷ ἀριθμῷ διεῖλε, μιᾶς 
οὔσης τῆς ἀἁμφοτέρων τελειότητος, τῆς τε οὐσίας τοῦ 


δευτέρου Θεοῦ τὴν ὕπαρξιν ἐχούσης Ex τοῦ πρώτον’ 


αὐτὸς Y&p ἐστιν ὁ δημιουργὸς καὶ διοιχητὴς τῶν 
ὅλων, δηλονότι ὑπεραναθεθηχώς: ὁ δὲ μετ' ἐχεῖνον, 
ταῖς ἐχείνου προστάξεσιν ὑπουργήῆσας, τὴν αἰτίαν 
τῆς τῶν πάντων συστάσεως εἰς ἐχεῖνον ἀναπέμπει. 
Εἷς ἂν οὖν εἴη κατὰ τὸν ἀκριθη λόγον, ὁ τὴν πάντων 
ἐπιμέλειαν ποιούµενος, προνοούµενός τε αὐτῶν eb; 


B λόγος, ὁ χαταχκοσµήδας τὰ πάντα ' ὁ δὲ λόγος αὐτὸς 


θεὺς ὧν, αὐτὸς τυγχάνει xaX θεοῦ παῖς' ποῖον γὰρ 
ἄν τις ὄνομα αὐτῷ περιτιθεὶς παρὰ vv προσηγορίαν 
«oU παιδὺς, οὐχ ἂν τὰ µέχιστα ἐξαμαρτάνοι, 'O 
γάρτοι τῶν πάντων πατὴρ, xai τοῦ ἰδίου λόγου δι- 


' xalog ἂν πατλρ νοµίζοιτο. Μέχρι μὲν οὖν τούτου 


Πλάτων σώφρων ἣν. ἐν δὲ τοῖς igne, εὑρίσκεται 
διαµαρτάνων τῆς ἀληθείας, πλῆθός τε θεῶν εἰσάχων, 
xaX ἑκάστοις ἐπιτιθεὶς μορφὰς, ὅπερ χαὶ παραΐτιων 
ἐγένετο τῆς μείζονος πλάνης παρὰ τοῖς ἁἀλογίστοις 
τῶν ἀνθρώπων, πρὸς μὲν τὴν πβόνοιαν τοῦ ὑφίστου 
Θεοῦ μὴ ἀφορώντων, τὰς 0 εἰχόνας αὐτῶν ἀνθρω- 
πείοις τε xat ἑτέρων ζώων τύποις μεταμορφουμἑνοις 
σεθόντων. Συµδέθηχε δὲ µεγίστην τινὰ μεγάλου τ' 
ἑπαίνου ἀξίαν φύσιν (40) τε xal παιδείαν, τοιοῖσδέ 
τισι μεμιγμένην πταἰσμασιν, ἀχαθάρτως τε χαὶ μὴ 
εἰλιχρινῶς ἔχειν. Δοχεῖ pot. δ' ὁ αὐτὸς ἐπιλαμθανό- 
µενος ἑαυτοῦ διορθοῦν τὸν λόγον, τὸ πνευμα τοῦ 
θεοῦ σαφῶς δηλῶν λογιχὴν ψυχὴν ὑπάρχειν - διιστῶν 
δὲ τὰ πάντα (44) elg δύο εἴδη νοητῶν τε xal αἱσθτ- 
τῶν, τὸ συγχείµενον ἓχ σώματος ἁρμογῆς, xal τὸ 
μὲν v καταληπτὸν, τὸ δὲ δόξῃ μετ αἰσθήσεως δο- 
ξαστόν ' ὥστε τὸ μὲν τοῦ ἁγίου πνεύματος µετέχον, 
ἅτε δὴ ἀσύγχυτον χαὶ ἄθλον, αἰώνιόν τε εἶναι, χαὶ 
«hv ἁῖδιον ζωὴν λελογχέναι’ τὸ δὲ αἰσθητὸν, πάντη 
διαλυόµενον xg0' ὃν xal συνέστη λόγον, ἅμοιρον εἶναι 
τῆς ἀῑδίου ζωῆς. θαυμαστῶς δὲ χαὶ Ev τοῖς ἕξης 
διδάσχει, τοὺς μὲν εὖ βιώσαντας, Ψυχὰς δηλαδὴ τῶν 
ὁσίων τε xai ἀγαθῶν ἀνδρῶν, μετὰ τὴν ἀπὸ του σώ- 


p ἅατος ἀναχώρῆησιν Ev τοῖς χαλλίστοις τοῦ οὐρανου 


καθιεροῦσθαι τοῦτο δὲ οὐ µόνον θαυμαστὸν. ἀλλὰ 
xai βιωφελές (459): τίς γὰρ οὐκ ἂν πεισθεὶς αὐτῷ, 
xai τὴν εὐτυχίαν ταύτην προσδοχῄσας, τὸν ἄριστου 
βίον, δικαιοσύνην χαὶ σωφροσύνην ἀσχήσει, τὴν δὲ 


gisse videlur διιστῶν τε. Porro locus Platonis quem 
Constantinus designat, legitur in Timaeo, pag. 1δ. 

(45) Vulg. &AAà καὶ fuoge.Aoc. Anie hzc verba 
post vocein χαθιεροῦσθαι, in editione Gcnevensi lic 
leguntur : Τοῦτο 6t οὐ µόνον θαυμαστόν : qua a 
Christophorsono, Scaligero, Bongarsio , Grutero 
suppleta sunt, ul ad oram editionis illius adnota- 
tur. Eamdeni quoque emendationem reperi in libro 
Morzi, Turnebi et Savilii et in codice Fuk., qui 
etiam βιωφελές habent. 


9 


9 
a. . 


(x C CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 1938 


κακίαν ἀποστραφήσεται; ᾿Αχολούθως δὲ τούτοις ἑπή- A digna, qua idem postea docet': eos qui recte vixe- 


4 VS[X£, τὰς -ῶν πονηρῶν ψυχὰς, ᾿Αχέροντός τε xal rint, id est animos bonorum ac sanctorum virorum, 
* Πνριφλεγέθοντος ῥεύματι, ναυαγίων τρόπον (46) φε- — simul atque ex corpore discesserint, in pulcherri- 


ροµένας πλανᾶσθαι. mis coeli regionibus consecrari. Quis quidem non 
solum admiratione digna, sed etiam utilia sunt inprimis. Quis enim ejus sermonibus fidem adhi- 
bens et hujusmodi felicitatem exspectaus, vitam non optime instituat, οἱ justitiam quidein ac tem- 
perantiam non consectetur, improbitatem vero avergetur? Consequenter etiam his subjunxit, im- 
proborum bominum animus Acherontis ac Pyriphlegetontis fluctibus jactatos, velut fracte navis 
reliquias hac et illac ferri. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ T. CAPUT X. 

Περὶ τῶν μὴ µόνον τὰ Γραρικὰ (47) δόγµατα, — De iis qui non solum sacre Scripture, sed etiam 
dAAà xai τὰ φιΊόσοφω διαπτυόγτωνγ, καὶ περὶ philosophorum dogmata respuunt, εἰ quod vel ir, 
τοῦ Ó&iv 1j) πάντα πιστεύειν τοῖς ποιηταῖς, ἢ omuibus fides poetis adhibenda est, vel in nullo. 
πάντα ἀπιστεῖν. | 
Εἰσὶ µέντοι vé τινες ἐπὶ τοσουτον τὴν διάνοιαν Suut tamen nonnulli adeo mente capti atque 


βεθλαμµένοι, ὥσθ᾽ ὅταν τούτοις αὐτοῖς ἑντυγχάνωσι, Bj corrupti, ut cum hac legeriut, nec curent, nec 
p*v ἐπιστρέφεσθαι μήτε δεδοιχέναι, καταφρονεῖν — timore ullo percellantur : sed perinde ac si fabulas 
δὲ xal ἐγγελάν, ὡς πεπλασµένων τινῶν μύθων — quasdam audirent, spernant ac derideant. Ας ser- 
ἀχούοντες' xal τὸ μὲν ποικίλον τῆς εὐγλωττίας ἔγκω- — monis quidem ornatum et ubertatem laudibus pro- 
piégoust, τὸ δὲ στεῤῥὸν τοῦ δόγματος ἁἀποστρέφον- — Sequuntur : dogmatum vero aversantur severitatem. 
ται’ μύθοις δὲ πιστεύουσι (48) ποιητικοῖς, xai πᾶ- — lidem tamen poetarum fabulis fidem habent, οἱ 
σαν μὲν Ἑλλάδα, πᾶσαν δὲ Βάρδαρον, ἑώλοις τε xa — omnem Graciam atque Larbariam vanis (ictisque 
φευδέσι φήμαις (49) διαθοῶσιν. Οἱ γάρ τοι ποιηταὶ sermonibus replent. Nam poetz quidem aiunt, ho- 
παῖδας θεῶν ἀνθρώπους μετὰ τὴν τελευτὴν φασὶ mines quosdam deorum filios, post mortem animas 


χρίνειν τὰς ψυχὰς, χρίσεις τε xat δικαιωτήρια ὑμνοῦν- judicare, eosque quasi inspectores ac censores 
πες, Xal τῶν χατοιχοµένων ἑπόπτας ἐφιστάντες οἱ αρυά ἱπίεγοῬ constituunt, judicia eorum ac severita- 


$' αὐτοὶ ποιηταὶ µάχας δαιμόνων, καὶ πολεμικούς — tem celebrantes. Iidem vero poetze, deorum pugnas, 
τινας ἐξαγγέλλουσι νόμους, εἰμαρμένας τε αὐτῶν δια- οἱ quxdam inter eos belli jura commeirnorant, 
φημίζουσι' καὶ τοὺς µέν τινας φύσει πικροὺς, τοὺς — Fata quoque eorumdem canuut. Et alios. quidein 
δὲ τῆς τῶν ἀνθρώπων ἐπιμελείας ἀλλοτρίους, τοὺς — nalura acerbos, alios vero ab omni rerumn humana- 
δέ τινας δυσχερεῖς ἀποφαίνονται. Εἰσάγουσι δὲ καὶ ^ rum cura alienos esse : quosdam etiam ex illis mo-- 
ὑδυρομένους τὰς τῶν οἰχείων παίδων σφαγὰς. ὡς μὴ — rosos affirmant. Quin etiam deos inducunt filiorum 
δυνατὸν αὐτοῖς μὴ ὅτι Υ ἁλλοτρίοις, ἀλλὰ μηδὲ τοῖς — Suorum caedem lamentantes , quippe qui non solum 
ῥιλτάτοις ἐπαρχεῖν ' ἀνθρωποπαθεῖς *' αὐτοὺς εἰσά- — extraneis, sed ne suis quidem suppetias ferre pos- 
y9?u0t, πολέμους xal τρώσεις, χαράς τε xat ὀδυρμοὺς sint. Sed et humanis perturbationibus obnoxios 
ἄδοντες' xai εἰσὶν ἀξιόπιστοι, λέγοντες. El γὰρ &xt-.— eosdem fingunt, dum prelia eorum el vulnera , 
πνοία θείᾳ µετέρχονταί τὴν ποιητικὴν, πιστεύειν — gaudia ilem ac gemitus narrant. 5779 Ilzc illi cum 
αὐτοῖς κσὶ πείθεσθαι προσήχει, περὶ ὧν λέγουσιν — dicunt, videntur fide digni. .Cum enim divino quo - 
ἐνθουσιάκοντες * λέγουσι δὲ παθήµατα θεῶν vc χαὶ — dam motu impulsi, versus facere aggrediantur, par 


δαιμόνων’ τὰ ἄρα παθήµατα τούτων, mavvolag ἆλη- — est uL illis (idem adliibeamus in iis quze divino spi-- 


θείας ἐφῆτται (50). 'AXX ἐρεῖ τις, ἐξεῖναι ποιηταῖς . ritu incitati pronuntiant. Sed et deorum ac dazemo- 


ψεύδεσθαι' θέλγειν γὰρ τὰς τῶν ἀχονόντων φυχάς, — num calamitates referunt. Certe illorum calamitates — 


ἴδιον εἶναι ποιητικῆς, τὸ δ᾽ ἀληθὲς εἶναι, tjvíva ἂν τὰ — omnino cum veritate consentiunt. At enim dicet 
λεγόμενα μὴ ἄλλως ἔχῃ, ἀλλ᾽ ὡς λέγεται. Ἔστω — aliquis poetis mentiri licere :id enim proprium esse 
τοῦτο ἴδιον ποιῄσεως, τὸ τὴν ἀλήθειαν ἔσθ᾽ ὅτε ἆφαρ- . poelic:e, ut audientium animos demulceat : verila- 
πάζειν ' ἀλλ οἱ τὰ ψευδή λέγοντες, οὐ µάτην ψεύ- — tem vero esse, quoties ea quxe dicuntur, non alio 
ἕονται' | γὰρ κέρδους καὶ ὠφελείας χάριν τοῦτο — se habeut quam quo dicuntur modo. Sit ος pro- 
ποιοῦσιν, f] xaxfjv τινα πρᾶξιν, ὡς ἔοιχε, συνειδότες — prium poetic , interdum veritatem abscondere. Hi 
ἑαυτοῖς, διὰ τὸν ἐφεστηχότα Ex τῶν νόμων κίνδυνον — vero qui mentiuntur, nunquam frustra et. gralis id 


(46) Ναυαγίων τρόπον. Navis fracte reliquias (48) Vulg. μύθοις τε πιστεύονσι. Lego µύθοις δέ. 
interpretatus sum, id est armamnenta., zc enin nave (49) Νευδέσιφήµαις. Male Chrisiophiorsonus ver- 
fracta hac illac jactantur in mari. At Christophor- — tit preconiis celebrant :cum φῆμαι hoc loco nibil 
sonus merces vertit, quod huic loco non videlur — aliud sit quam fabulze, quibus poetas totum orbeii 
convenire. Merces eniin nave fracta ut. plurimum — ,repleveruut. Sic paulo pust de iisdem poetis dicit , 
subinerguntur. . εἰμαρμένας τε αὐτῶν διαφηµίζουσι, et in capite 14, 

(47) Vulg. Περὶ τῶν μὴ μὲν τὰ γραφικά. δετὶ- — initio, ubi adversus blasphemiam seu ἱμιρίοιαίθαι 
bendum est μὴ µόνον, ut. vir doctus ad oraw libri — invehitur. 

Morzi legendum  e&se conjecerat. Atque ita legit (60) Παντοίας ἀ.ηθειας ἑφῆαπται. Scribendum 
thristopliorsonus. Nec aliter scribitur in codice puto παντοίως, quod in versione mea secutus sum, 
μυς. 


PaTroL. Ga, X X. | 40 


4 


΄ 


1959 


EUSEBII C/ESARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA 


4960 


faciunt. Aut enim quzstus οἱ cupiditatis. causa A ἐπιχαλύπτονται. "Hv γὰρ δυνατὸν (51), οἶμαι, μηδὲν 


mentiuntur aut cujuspiam criminis sibi conscii , 
metu periculi quod leges ipsis intentant, veritatein 


παρὰ τὴν ἀλήθειαν περὶ τῆς κρείττονος φύσεως taco- 
ροῦντας, μὴ φεύδεσθαι μηδὲ δυσσεθεῖν. 


obtegunt. Atqui facile peteraut, meo quidem judicio, nihil de divina natura prater veritatem dicentes; 


ab impio mendacio abstinere. 


CAPUT XI. 
De corporali Domini adventu, qualis, et cur fueru. 


Porro: quisquis optima vivendi ratione ac disci- 
plina indignus est, sibique ipse conscius vit:& male 
et nequiter transacta, is tandem resipiscat, et per- 
purgata mentis acie ad divinum respiciat Numen, 
pristinam vivendi rationem detestatus; contentus 
tamen esse debet, si vel provecta jam zetate sapien- 
tiam assequatur. Àt nobis nulla quidem ab homi- 
nibus profecta doctrina adjumento unquam fuit; 
sed quascumque in hominuin vita ac moribus lau- 
dem merentur, judicio sapientum, Dei dona sunt ac 
munera. Cxterum adversus venenata illa tela que 
a malo d:imone fabricantur, non infirmum habeo 
scutum quod opponam : scientiam videlicet earum 
rerum ,que accepte sunl Deo. Qua quidem ex 
scientia ac disciplina; ea seligens qua ad presen- 
tem sermonem accommodata sunt, summum omnium 
Parentem laudare aggrediar. Tu vero devotionis 
nostre proposito favens, adesto, Servator omnium 
Christe, et sermonem de potentia tua institutum 
exorna , laudandi nobis modum rationemque prz- 
$cribens. Nemo porro existimet auditurum se ora- 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ’. 


Περὶ τῆς κατὰ σάρκα «o0 Κυρίου παρουσίας, 
τίς, καὶ ἐπὶ τίσι γεγέγηται. 


Οὐχοῦν εἴ τίς ἐστιν ἀνάξιος χρηστοῦ βίου, σύν- 
οιδὲ τε ἑαυτῷ (53) πλημμελῶς xal ἀτάχτως τὸν βίον 
βεθιωχότι, ἐὰν µετάθηται xal πρὸς τὸ θεῖον ἀπίδῃ, 
τὸ τῆς φυχῆς ὄμμα χαθαρθεὶς, χαὶ ἀλλότρ'ος γενόμενος 
τῆς πάλαι χαχίστης διαίτης ' ἀλλ' ὅμως ἀγαπητὸν, εἰ 
χἀνἑντῇ τής ἀχμῆς ἡλιχίᾳ τὴν σοφίαν εὐτυχήσειεν (ὅ50). 
ἡμῖν δὲ παιδεία μὲν dj ἐξ ἀνθρώπων οὐδεμία πώποτε 
συνήρατο: θεοῦ δὲ ἐστιν ἅπαντα τὰ δωρήµατα, ὅσα 
ἐν ἤθεσι χαὶ τρόποις εὐδοχιμεῖ παρὰ τοῖς νοῦν ἔχου- 
σιν. Ἔχω δὲ χαὶ οἷον προθέθληµαι δηλητηρίων ἄν- 
τιχρυς (94) ὁπόσα τεκταίνεται ὁ πονηβὺς, οὗ µετρίαν 
ἀσπίδα, την γνῶσιν τῶν ἀρεσχόντων τῷ θεῷ; ἐξ ἧς 
τὰ (00) πρὸς τὸν προχείμενον λόγον χρήσιμα ἔχλε- 
ξάµενος, ὑμνίσω τὸν Πατέρα πάντων. Αὐτός τε συν- 
α.ρόμενος (96) τῇ τῆς χαθοσιώσεως σπουδῇ , πἀριθ:, 
Χριστὲ, Σῶτερ ἁπάντων, χαὶ τὸν περὶ τῆς ἀρεττς 
χαταχόσµει λόγον, τὸν τρόπον τῆς σεµνολοχίας ὑφη- 
γούμενος. Καὶ μηδεὶς προσδοχάτω κοµψείᾳα τινὶ 
Χεχαλλωπιαμένων ὀνομάτων τε χαὶ ῥημάτων ἀχοί- 
σεσθαι’ οἶδα γὰρ ἀχριθῶς τὴν ἔχλυτον xal πρὸς fbo- 
vhv ἀπειργασμένην δημηγορίαν τοῖς εὖ φρονοῦσιν 


tionem eximia quadam verborum elegantia excul- (; ἀπαρέσχειν ὅταν οἱ λέγοντες, χρότου μᾶλλον, ἢἡ σώ- 


tam, Quippe compertum 580 habeo, eam oratio- 


(51) "Hv γὰρ δυνατόν. Mallem legere : "Hy δὲ ἄρα 


δυνατόν. 
(52) Vulg. σύνοιδέ τε τῷ. Scribendum est 
σύνοιδέ τε ἑαυτῷ, quod miror viris doctis in meuteui 


non venisse. Porro »b initio hujus periodi, id est, 
ab his verbis Οὐκοῦν εἴ «lg; ἐστιν ἀνάξιος, incipit 
eaput 14, tum in schedis, tum iu codice Fuk. Et 
in codice quidem Fuk. in quo tituli singulis capi- 
tibus priponuntur, hiec est hujus capitis inscriptio: 
Περὶ τῆς κατὰ σάρχα τοῦ Κυρίου παρουσίας, τίς xal 
ἐπὶ τίσι γεγένηται ^ χαὶ περὶ τῶν uh Ὑνόντων τὸ 
pot Qv, elc. In schedis autem Regiis et in edi- 
Lione Που. Stephani,quam secutus est Christophor- 
souus, hoc caput in duo divisum est, et ,Περὶ τῶν 
γνόντων ,... novi capitis titulus est. 

(55) Vulg. τὴν σοφἰαν εὐτυχῶσιν. Scribendum 
procul dubio εὐτυχήσῃη, vel εὐτυχήρειεν, quod miror 
uec a Cliristophorsono, nec. a Sealigero. aliisque 
animadversum fuisse, qui emendarunt της σοφίας 
εὐτυχῆσωσιν. Atqui Grace nou dicitur εὐτυχεῖν τῆς 
go ia» sed εὐτυχεῖν τὴν cogíav. In. codice lamen 
Fuk. scribitur τῆς σοφίας εὐτυχήσωσι. 

(54) Vulg., δη Ίητήριον ἄντιχρυς. Scribendum 
omniuo est δηλητηρίων ἄντιχρυς, id est, contra 
venenata spicula. Ubi ἄντιχρυς priepositio est, quod 
non viderunt Scaliger, Bongarsius, Gruterus aliique. 
Sic infra cap. 15, loquitur Coustantiuus, πίστιν τε 
"xaX διχαιοσυνην αὐτοὺς ἐχδιδάξας, ἀντιχρὺ «no Ex 
τῆς ἀντικειμένῆς φύσεως φθόνου. Codd. tamen Fuk. 
ac Turniobi habeut ὡς κατὰ δηλητηρίων ἄντικρυ. 

(55) Vulg. ἐξιστῷᾷ πρὸς τὸν προχείµεγον. Quis 
non miretur, Scaligerum, Bougarsium, et cxteros, ex 
quorum libris emendationes ad oram editionis 
Gcuevensis. adnotautur, liujus loci verain emenda- 


epovog διαλέξεως ἐπιμελῶνται. Φασὶ δή τινες ἀνόη- 


tionem non vidisse, qure tamen obvia et in proclivi 
est? Diductis enim vocibus qua iu unam coaluerant, 
seribendum est ἐξ f; τὰ πρὸς τὸν, etc. Subauiitur 
autem γνώσεως, quod vocabulum paulo. ante prz- 
cessit. At Christophorsonus hunc locum ita inter- 
pretatur: Hec igitur commode ad eum. sermonem 
qui a me institutus est, delegi, Ex quo apparet, aut 
illum secutum esse emendationem qu.e in libris Sca» 
ligeri, Bougarsii et Gruteri legitur; quam etiam re- 
peri in. libro. Morsi : aut certe Scaligerum et cze - 
teros interpretationem Christophorsoni secutos, ita 
emendasse; quod quidem verius puto. Verum 
emendatio ista ferri non potest. Primum enim nimis 
discedit a vestigiis vulgatse lectionis, si pru ἐξιστᾶ 
scribas τὰ τοίνυν. Codd. tamen Ευ. et. Sav. scri- 


D pui habent τὰ τοίνυν, etc. 


(56) Vulg. Αὐτοῦ τε συγαιρόµεγος. In libro Mo- 
ra» vir doctus ad. marginem eueudavit a2:6;. Ego 
totu: locum uno ductu ita legendum puto : Αὐτὸς 
δὲ συναιρόµενος τῇ τῆς καθοσιώσεως σπουδᾖ,πάριθ:, 
Χριστέ, etc. Quan emendauonem confirmat Πἰομίως 
codex, in quo puncium  prienotalur. ante. vocem 
αὑτοῦ. Ab iis igitur verbis inchoandum est caput 19, 
licet in codice Regio et in editiune Stephani novum 
caput inchoetur a voce πάριθι. Conjecturam nostram 
plane confirinat. covex Fuk.,iu quo legitur αὐτός c& 
συναιρὀμενος τῇ τῆς χαθοσιώσεως σπουδῆ, πάριθι, ei, 
In schedis autein. Regiis scriptum iuveni! αὐτοῦ τα 
συναιροµένου, ul legit Christophorsouus. In iisdem 
seliedis novum caput iuclioatur. ab iis. verbis qua 
proxime sequuntur, φασὶ δή τινες, etc. Sed. nibil 
necesse est liic novum caput instituere, cum paulo 
ante inchoatum fuerit Οὐχοῦν εἴ εἰς ἐστιν ἀνάξιος, 
tum iu schedis, tuu in codice Fuketii. 


P1 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTOKUM €6OETUM. 


1262 


τοι xal δυσσεθεῖς ἄνθρωποι, δικαιωθῆναι τὸν Χριστὸν A nem quas mollis sit et ad voluptatem ac lenocinium 


ἡμῶν xai τὸν παραίτιον τοῦ βίου τοῖς ζῶσιν, αὐ ὼν 
τοῦ (fv ἑστερῆσθαι. Τοὺς 9 ἀσεθεῖν ἅπαξ τολµή- 
σαντας (57), xaX μήτε δεδιέναι, μήτ ἐγχαλύπτεσθαι 


τὴν ἑαυτῶν πονηρἰαν χατανοοῦντας, οὐδὲν θαυμαστὸν᾿ 


τοὔτολέγειν "ἐχεῖνο δὲ πᾶσαν ὑπερθέθηχεν εὐῄθειαν, τὸ 
δοχεῖν πεπειχέναι ἑαυτοὺς, ὑπ ἀνθρώπου θεὸν ἄφθαρ- 
τον βεθιᾶσθαι, καὶ οὐχ ὑπὸ µόνης τῆς φιλανθρωπίας, 
μηδ᾽ ἐννοεῖν, ὅτι τὸ μεγαλόψυχον | xaX ἀνεξίχαχον (58)] 
οὔθ' ὑπὸ ὕθρεως διατρέπεται, οὔθ) ὑπὸ προπηλαχισμοῦ 
τῆς φυσιχῆς στεῤῥότητος ἑξίσταται, ἀλλ᾽ ἀεὶ γίγνε- 
ται, τῶν ἐπεμθαινόντων τὴν ἀγριότητα, λογισμοῦ τε 
xaX µεγαλοφυχίας φοονήµατι θραῦον χαὶ διωθούµε- 
vov. Προήρητο μὲν ἡ τοῦ θεοῦ φιλανθρωπία, ἀδιχίαν 
μὲν ἐξαλεῖψαι, κοσµιότητα δὲ χαὶ δίκην ἑπᾶραι διὸ 


comparata, prudentibus viris displicere: cum is 
qui dicit, plausum potius quam modestiam disse» 
rendi rationem consectatur. Quidam impii ac de» 
mentes homines aiunt Christum nostrum merito 
supplicio damnatum fuisse, et eum qui vitz auctor 
est viventibus, vita esse privatum. Ac eos quidem 
qui semel pietati nuntium remiserunt, nec timore 
ullo aut pudore scelerum suorum affici decreverunt, - 
ita sentire minime mirandum est. Illud vero omnem 
excedit amentiam, quod sibi ipsis persuasisse viden- 
tur , Deum immortalem vim ab hominibus passum 
esse, non autem a sua ipsius benignitate et erga 
homines benevolentia ;nec animadvertunt, magni- 
tudinem animi ac patientiam nec contumelia mu- 


xai τοὺς σοφωτάτους τῶν ἀνδρῶν (59) συναθροίσας, B tari, nec conviciis de statu suo dimoveri ; sed fu- 


καλλίστην xal βιωφελεστάτην διδασχαλίαν συνεστή- 
σατο, ζηλῶσαι (00) τοὺς ἀγαθούς τε χαὶ εὐδαίμονας 
τὴν ἑαυτοῦ περὶ τὰ χόσµια πρὀνοιαν’ οὗ μεῖζον ἀγα- 
θὸν τί ἄν τις εἴποι, 8:05 δικαιοσύνην βραθεύοντος, 
xa ἑξομοιοῦντος ἑαυτῷ τοὺς ἀξίους τῆς αὐτοῦ παι- 
δεύσεως, ὅπως διαδοθείσης εἰς πάντας τῆς ἀγαθότη- 
τος, τὸ εὐτυχεῖν τοῖς ἀνθρώποις εἰς ἅπαντα τὸν αἰῶνα 
περιγένηται; Αὕτη ἐστὶν ἡ σεμνὴ νίχη, «65 ἀληθὲς 
χράτος, τὸ μέγιστον ἔργον ἁρμόνον, ὁ τῶν συµπάν- 
των δύµων σωφρονισµός ^ xaX τούτων μέν σοι τὰ νι- 
χυτήρια δίδοµεν εὐρημοῦντες, ὦ Σῶτερ τῶν ὅλων σὺ 
δ, ὦ πονηρὰ (61) καὶ ἐπονείδιστε βλασφημία, ψεύδε- 
σιν ἑπαιρομένη, φήμαις τε xal διαθοῄσεσιν, ἕξαπα - 
τᾷς μὲν νέους, πείθεις δὲ µειράχια, xal τῶν ἀνδρῶν 
τοὺς μειραχιώδη τινὰ τρόπον ἔχηντας, ἀπάγουσα μὲν 
αὐτοὺς ἀπὸ τῆς θρησχείας τοῦ ὄντος θεοῦ (62), συν- 
ιστάνουσα δ᾽ ἀγαλμάτων πλάσματα, οἷς εὔχοιντο xal 
προσχυνοῖεν) ὥστε ἑξαπατηθέντας, µένειν τὰ ἐπί- 
χειρα (05) τῆς αὐτῶν ἀναισθησίας. Αἰτιῶνται γὰρ 


191) γυ]ρ.Τοὺς ἀσεδεῖν ἅπαξ τολμήσαντας. Scri- 
bendum est omnino τοὺς δ ἀσεθεῖν ἅπαξ τολµή- 
σαντας, xal µῆτε δεδιέναι, uiv ἐγκαλύπτεσθαι τὴν 
ἑαυτῶν πονηρίαν χατανοοῦντας, οὐδὲν θαυμαστὸν, 


τοῦτο λέγειν, ut scribitur in optimo codice Fuk., 


eui subseribunt Sav. et. Cliristophorsoni exeme 
plaria. 

(58) Vulg. καὶ ἀνεξίχακον τοῦ Θεοῦ. Posteriora 
duo vocabnla addita sunt ex. libro Gruteri, que 
eiiam. in Morzi libro ad inarginem ascripta legun- 
tur. Sed cum ncc in codd. Regio et Fuk. nec in 
editione Stepliani legantur, nihil est quod nos co- 
gat ea hic addere. Ac fertasse scribendum est τὸ 

νεξίχαχον τῆς φιλανθρωπίας, retracta huc voce 
qui in superiore linea legitur. Porro hzc Constan- 
tini disputatio instituta mihi videlur adversus Por- 
phyrium, seu quosdam alios Grzcorum philoso- 
plos, qui id christianis objiciebant, quod dicerent 
Cliristum. ab hominibus crucifixum οἱ necatum 
esse. :Sie enim argumentabantur adversus christia- 
nos. Si Christus Deus est, quomodo illi vis afferri 
potuit ab hominibus, cum constet homines adversus 
Deui nihil posse ? 

(39) Τοὺς σοφωτάεους τῶν ἀνδρῶν. Sic aposto- 
los vocat Constantinus, quos tamen illiteratos atque 
Wnperitos fuisse constat, [ta quoque {η eap. 13, 
eosdem apostolos οὗ πεφυχότας appellat, id est, 
prastanti ingenio praeditos. Sedieet Constaatinus 
de apostolis quos tantopere veneratur Eetlesia, he- 
norifice sentiendum esse existimavit. Veram saneji 


rorem eorum qui ipsam hostiliter invadunt, consilio 
el eclsitudine animi frangere. Statuerat quidem 
divina cleinentia injustitiam e medio tollere, mo- 
destiam vero et zxquitatem promovere, Ác propter- 
ea, sapientissimis hominibus in unum congregatis , 
pulcherrimam atque utilissimam humano generi 
doctrinam instituit, ut viri boni ac beati providen- 
tiam ipsius in hujus mundi rebus adwinistrandis 
zmularentur. Quo quidem bono quodnam majus 
dici potest, ubi Deus justiti» leges praescribit, 
eosque qui discipuli ipsius esse meruerint, siimiles 
efficit sibi, ut tradita ac diffusa in omnes virtute, 
sempiterna felicitas hominibus comparetur? H:ec 
est praclara vietoria , hzc vera potentia , hoc opus 
maximum Deoque convenientissimum , omnium 
scilicet populorum correctio atque ad meliorem 
frugem conversio. Ác nos quidem hujus triumphi 
gloriam, cum laudibus et acclamationibus, tibi, o 
Servator omniuin, deferimus. Tu vero improba ac 


Patres longe aliter de apostolis loquuntur, ac prz- 
cipue Joannes Chrysostomus, qui apostolos plane 
rudes atque iinperitos fuisse fatetur, et ex eo vali- 
dissimum argumentum sumit ad christianz fidei 
confirmationem, quod homines illitterati philoso- 
plios, vilissimi e Judza piscatores Romanos rerum 
dominos ad Crucifixi cultum pertraxerint. ldem 
repetit. Constantinus in capite decimo quinto, ini- 


lio. 
(60) Vulg. £m4ovca. Positum videtur hoc ver- 
bum pro δηλῶσαι 70t00ca. Sensus autem hujus loci 


D peti debet ex capit. 12. ubi Constantinus ita loqui- 


tur : Τὸ δὲ τῆς ψιλανδρωτίας t atpesov. ἐν τῷ τοὺς 
εὖ πεφυχότας τῶν ἀνθρώπων, θείου καὶ µαχαρίου 
ζηλωτὰς ποιῆσαι βίου. Hi enim duo loci lucem sibi 
mutuo fenerantur. In codd. Fuk.,Turnebi ac Savi- 
lii, scribitur ζηλῶσα:, non ζηλοῦσα. 

(61) Σὺ δ᾽,  zxornpá. Ab his verbis novum capu: 
inchoatur in editione Rob. Stephani et in codice 
Regio, in quibus hac verba modico intervallo a 
prxcedentibus separantur. In optimo tamen codice 
Fuk. et in schedis nulla hic notatur distinctio. — 

(62) Tov ὄντος θεοῦ. Malim scribere adverbiali- 
ter τοῦ ὄντως. Alque ita plane in codice Fuk. scri- 
ptum inveni. . 

(65) Μένει’ τὰ ἐπίχειρα. Hoc loco µένειν sumi- 
tur ut apud Latinos manet, ut cum dicitur, (6 manet 
capitolina. palmata, id est, tibi parata est. Graeci 

sumant verbum µένειν. Sic in epistola 


sodem 0 
Constantii ad Alexandriuos, quam refert Athanasius 


4265 


ΕΟΡΕΡΗ CIESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1264 


leiestanda blasphemia, qux mendaciis et fama A τὸν τῶν ἀγαθῶν παραίτιον πάντων, Χριστὸν, θεόν 


pervulgatisque sermonibus efferri et gloriari soles, 
tu, inquam, juvenes decipis ; adolescentes et viros 
qui puerili quodam ingenio przditi sunt, blanda 
persuasione in fraudem inducis, a veri Numinis 
cultu eos abducens, et simulacra constitueus , quae 
adorent, et quibus preces allegent : adeo ut decepti, 
su:zipsorum vecordie mercedem recipiant. Christum 
enim omnium bonorum auctorem, qui οἱ Deus est 
et Dei Filius, calumniantur. Annon, qnxso, hic 
581 Deus a modestissimis ac sapieniissimis gen- 
tibus ac populis jure merito colitur ? qui cum omnem 
potentiam nactus sit, propositi sui semper tenax, 
de insita sibi clementia nihil imminuit. Abite igi- 
tur,impii (id enim vobis licet, quandoquidem sce- 
leri vestro nulla nune pana irrogatur); abite, in- 
quan, ad victimarum czedes et convivia , festosque 
dies eL compotationes :in quibus religionis specie 
voluptatibus et intemperantiz indulgetis. Et. sacra 
quidem a vobis celebrari simulatis : re autem vera 
libidiues vestras expletis. Neque enim quidquam boni 
nostis, ac ne primum quidem summi Dei manda- 
tum : qui et humano generi leges vivendi przscri- 
bit, Filioque in mandatis dedit, ut vitam hominum 
moresque formaret : quo videlicet hi qui recte ac 
modeste vixerint, alteram vitam beatam ac felicem 
Filii sui judicio consequantur. Exposui decretum 
Dei de hominum vita , idque non ignoratione aber- 
rau$ ut multi, nec opinione aut conjectura ductus. 
Sed fortasse dixerit aliquis: Undenam hzc filii ap- 
pellatio, aut qux ratio gignendi , siquidem unus ac 
solus est Deus, idemque ab omni commistione et 
coitu prorsus alienus? Sciendum vero est duplicem 
esse gignendi rationem : alteram ex partu que 
omnibus nota est : alteram ex causa sernapiterna. 


in Apologetico ad imperatorem Constantium : Αλλ' 
ἦν γενναῖος xai λαμπρὺς, οὐδὲ χρίσιν ἔμεινε χατ᾽ αὖ- 
τοῦ. Tamen viri docti ex suis codicibus jam pridem 
emendarunt ἀναμένειν, quam. emendationem in li- 
bris etiam Turnebi ac Savilii reperi. Codex Fuketia- 
nus habet ἀναθαίνειν. 

64) ET μὲν οὖν τὸ τοῦ θεοῦ δόγμα. lutel- 
ligit ἀθογείιιπι Dei de hominis assumptioue, seu de 
Incarnatione, per quam hominum vila reparata 
est. Apparet igitur capila recte a nobis digesta 
esse. Nisi quis fortasse ad haec usque verba caput 
19 extendere voluerit, quod libens concesserim. 

(65) Vulg. ὡς éxev«q ol.Aoc ὑπάρχει. Rob. Stepha- 
»us in variis lectionibus, quas ad calcem editionis 
-Xi:? adnotavit, monet hunc locum in quibusdain co- 
dicibus ita legi, ὃς ἐχείνῳ φίλος ὑπάρχει. Quae sine 
dubio vera scriptura est. Ait enim Constantinus, 
naturalis. quidem generationis :nodum omnibus 
nolui esse: generationis autem divinz rationem 
paucos admodum cognoscere, quos Deus peculiari 
)enevolentia prosecutus fuerit. Certe in codice 
Regio legitur φίλος. In schedis autem scribitur ὃς 
ἐχείνων φίλος. Sed codd. Fuk., Turnebi ac Savilii, 
verat lectionem exbibent. 

(66) Vulg. τὴν αἰτίαν αὐτῶν τῆς σωτηρίας. 
Malo consilio Genevenuses duas postrewas voces in 
texiumi. adimiserunt, ex conjectura Scaligeri, ut ad 
marginem. adaotatur. Sed eas  rejiciendas esse satis 
apparet, Ναι οἱ sensum omnem liujus loci perturbant, 
et in scriptis codicibus nou leguutur, 


τε xaX θεοῦ maiba. " Ap' oov οὐχ ὑπὸ σωφρονεστάτων 
ἐθνῶν τε xal δήµων οὗτος 6 8cbz χαταξίαν σέδεται- 
Παντοίας μὲν δυνάµεως ἐπειλημμένος, αὐτὸς 6' bv 
τῇ οἰχείᾳ προαιρέσει µένων, οὐδοτιοῦν tr, ἐμφύτου 
Φφιλανθρωπίας ἐμείωσεν. Απιτε δὴ, δυσσεθεῖς, ἐφεῖται 
γὰρ ὑμῖν διὰ τὴν ἀτιμώρητον ἁμαρτίαν, ἐπὶ τὰς τῶν 
ἱερείὼν σφαγὰς, θοίνας τε καὶ ἑορτὰς χαὶ µέθας " 
προσποιούµενοι μὲν θρησχείαν, ἐπιτηδεύοντες δὲ ἠδο- 
νὰς xai ἀχολασίας' xai θυσίας μὲν ἐπιτελεῖν σχη- 
πτόµενοι, ταῖς 0' αὑτῶν ἡδοναῖς δουλεύοντες. OO γὰρ 
ἴστε ἀγαθὸν οὐδὲν, οὐδὲ τὸ πρῶτον τοῦ μεγάλου Θεοῦ 
πρόσταγμα, διατάσσοντός τε τῷ τῶν ἀνθρώπων Υένει, 


Xa ἐπισχήπτοντος τῷ Παιδὶ, τὸν τούτων διακυθερνᾶν 


βίον, ὅπως οἱ δεξιῶς χαὶ σωφρόνως βιώσαντες, κατὰ 
τὴν τοῦ Παιδὸς χρίσιν, δεύτερον βίον μαχάριόν τε xal 
εὐδαίμονα λαγχάνωσιν. Ἐγὼ μὲν οὖν τὸ τοῦ Θεοῦ 
δόνµα (04) περὶ τῆς τῶν ἀνθρώπων βιώσεως διεξ- 
Ἕλθον, οὗ μὴν ἀγνοῶν, χαθάπερ οἱ πολλοὶ, οὐδὲ ἐξ 
εἰχασίας, οὐδὲ στοχασμοῦ. Τάχα δ᾽ ἄν τις εἴποι. Πό- 
θεν ἡ προσηγορἰα τοῦ παιδὸς, ποία δὲ Υένεσις, εἴπερ 
εἷς µόνος (v Ocbc τυγχάνει, πάσης δὲ µίξεως οὗτός 
ἐστιν ἀλλότριος; ᾽Αλλὰ τὴν γένεσιν δ,πλῆν τινα vost- 
σθαι χρὴ: τὴν μὲν ἐξ ἀποχυήσεως, τὴν συνεγνωσµέ- 
νην ταύτην, ἑτέραν δὲ τὴν ἐξ ἀῑδίου αἰτίας, ἧς τὸν 
λόγον Θεηῦ πρόνοια θεᾶται, xal ἀνδρῶν ὃς ἑχείνῳ 
φίλος ὑπάρχει (05): σοφὸς γάρ τις τὴν αἰτίαν της 
τῶν ὅλων διαχοσµῄσεως εἴσεται. Ὄντος τοίνυν ἆναι- 
τίου μηδενὸς, προὐπάρχειν τῶν ὄντων, τὴν αἱτίαν 
αὐτῶν (66) ἀνάγχη. "Όντος ἄρα χόσµου xai τῶν ἓν 
αὐτῷ, οὕσης τε αὑτῶν σωτηρίας, τὸν Σωτηρα τῶν 
ὄντων προῦπάρχειν ἀνάγχη ' ὡς εἶναι τὸν μὲν Χρι- 
στὸν, τῆς σωτηρίας αἱτίαν, τὴν 6b σωτηρίαν τῶν 
ὄντων τὸ αἰτιατόν (07): χαθάπερ αἰτία μὲν 1 ἱοῦ 6 Πα- 
τὴρ, αἰτιατὸν δ᾽ ὁ Υἱός (08). Καὶ τὸ μὲν προὐπάρχευ 


(67) Vulg. τὸ αἴἵτιον. Nibil hoc loco vidit Chri- 
stophorsonus. Atqui facillimum erat animadver- 
tere, hic legendum esse τὸ σἰἱτιατόν. Comparat enim 
hic Constantinus Filium cum conservatione, et Pa- 
wem cum Servatore, Quemadmodum igitur Pater 
quidem ést. causa Filii, Filius vero effectus seu τὸ 
αἰτιατόν, sic Servator quidem causa est salutis em- 
niom rerum , salus vero est eflectus seu τὸ aitta- 
τὸν Servatoris. 

(68) Αἰτία μὲν Yiov ὁ Πατὴρ, αἰτιατὸν δὲ ὁ 
Yióc. Veteres theologi, pr::sertiin. apud. Grecos, 


D unam in Trinitate personam, Deum scilicet Patrem, 


causam esse dicebant; duo vero causata, Filium 
nempe el Spiritum sanclum. Sic Athanasius in 
Quaestionibus secundis, cap. 11 et 43, ὁ δὲ Υἱὸς οὐχ 
ἔστιν αἴτιος, ἀλλ αἰτιατός. Ita. etiam Joannes Da- 
mascenus in libro1 De imaginibus, non longe ab 
initio : « Imago, inquit, Dei invisibilis est ipse Fi- 
lius, qui in seipso Patrem gerit, et in omuibus 
idem cum illo est, preter unum id quod ab eo 
lanquam a causa est, Naturalis enim causa eit 
Pater, ex qua Filius proficiscitur, » Sed et Grego- 
rius Naz. in oratione 29, qux» est De dogmate, Pa- 
trem eausam esse Filii et Spiritus sancti diserte 
asseril. Ex Latinis vero Marius Victorinus in libre 
primo Adversus Arium perinde locutus est. « Ned 
inajor, inquit, Pater , quod ipse dedit Filio om- 
nia, el causa est ipsi Filio αἱ sit, et, ista modo sit.» 
Supra autein idem Victorinys, , dixerat, Filium 
quide:n causam esse priugi i 





1905 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 


1266 


αὐτὸν. Lxavüx; fior δεδῄήλωται. Πῶς δ᾽ εἰς ἀνθρώπους A Cujus quidem generationis modum 46 rationem , 


xai γῆν κατηλθεν; 'H μὲν προαίἰρεσις τῆς χαθό- 
λου (69), καθὼς οἱ προρῆται προεθέσπισαν, κτδεµο- 
νίας τῶν ὅλων Esxly* ἀνάγχη yàp τὸν δημιουργὸν 
τῶν ἔργων αὐτοῦ χῄδεσθαι. Ἐπεὶ δὲ χοσμιχῷ σώ- 
µατι πλησιάζειν, ἕν τε YT] χρονίζειν ἔμελλε, τῆς 
χρείας τοῦτο ἀπαιτούσης, νόθτην τινὰ γένεσιν ἑαυτοῦ 
ἐμηχανῆσατο  χωρὶς Ὑάρτοι Ὑάμων σύλληψις, xol 
ἁγνῖς παρθενίας εἰλείθυια, xal Θεοῦ µέττηρ χόρη, 
xaY αἰωνίας φύσεως ἀρχὴ χρόνιος, xat νοττΏς οὐσίας 
αἴσθησις, χαὶ ἀσωμάτου φανότητος Όλη (70) ἀχό- 
λουθα τοιγαροῦν καὶ τὰ λοιπἁ τοῦ φάσματος ᾽ ai- 
γλέεσσα περιστερὰ (11) &x τῆς Νῶς λάρναχος àmo- 
πταµένη, ἐπὶ τοὺς τῆς παρθένου χόλπους χατηρεγ’ 
ἀχόλουθα δὲ καὶ μετὰ τὸν ἀναφῆῃ, πάσης τε ἁγνείας 
καθαρώτερον, xat αὐτῆς ἑγχρατείας κρείσσονα ὑμέ- 
ναιον (72). Ἡ £x σπαργάνων σοφία τοῦ θεοῦ, ἔἕντρε- 
πόμενός τε αὐτὸν μετὰ αἰδοῦς ὁ τῶν λουτρῶν πάρο- 
χος Ἱορδάνης. Πρὸς τούςῳ τε βασιλιχὸν χρίσμα ὁμό- 
Ψυχον τῆς πάντων συνέσεως, παιδεία δὲ xat δύναµις 
παράδοξα χατορθοῦσα, xai τὰ ἀνίατα ἰωμένη xa 
εὐχῶν ἀνθρωπίνων ταχεῖα xat ἀνεμπόδιστος βεθαίω- 
σις, xal ὅλως ὁ σύμπας ὑπὲρ ἀνθρώπων βἰος * διδα- 
σχαλία δὲ οὗ φρόνησιν, ἀλλὰ σοφίαν διδάσχουσα, τῶν 
φοιτητῶν οὐ τὰς πολιτιχὰς λεγομένας ἀρετὰς (79) 
µανθανόντων, ἀλλὰ τὰς εἰς τὸν νοητὸν χόσµον άτρα- 
σοὺς ἀναλυούσας, τὴν τε τοῦ ἀεὶ χατὰ τὰ αὐτὰ ἔχον- 
τος Υένους ἐποπτίαν πονούντων, xal τὴν τοῦ μεγίστου 
Πατρὸς ἔννοιαν ἁσκουμένων. Τὰ γάρτοι τῶν εὐξεργετη- 
µάτων οὗ μέτρια" ἀντὶ μὲν τῆς πωρώσειυς (74), ὅρα- 
σις ἀντὶ δὲ παρέσεως, εὐεξία' ἀντὶ ὃΣ θανάτου, πάλιν 
εἰς τὸ ζήν ἁποχατάστααις. Παρίημι γὰρ ἄφθονον τῶν 
ἀναγκαίων παρασχενυὲν ἓν ἑρημία, χαὶ ἐν ὀλίγοις 
ἑδέσμασι παντοδαπἣν µεγάλοις πλήθεσι πολλοῦ χρό- 
νου περιουσίαν. Ταύττν co: την εὐχαριστίαν χατὰ 
τὸ δυνατὸν ἀποδίδομεν, Χριστὲ ὁ Ocho; xoY Σωτὴρ, 


sed Patrem przeausam esse, eo quod Filii causa sit. 
(69) 'H μὲν :poalpecic τῆς καθόλου. Nibil 
hic mutaut codices nostri. Ego tamen libentius le- 
g.rem τῆς χαθόδον, id est, adventus Dominici. . 
(70) Vulg. ἀσωμάτου φᾠανότατος ὕλη. Scriben- 
dum videtur φανότττος, ut legit Christophorsonus. 
Alludit enim Constantinus ad locum Pauli apostoli 
ju quo Christus splendor glorix: Dei Patris appel- 


C 


divina favente providentia, is inter homines videt , 
qui Deo charus fuerit. Sapiens enim quivis ordina- 
tionis universi causam intelligit. Porro cum nihil 
sit quod causam non habeat, ante omnia quz ezis- 
tunt, causa eorum substiterit necesse est. Cum igi- 
tur mundus et cuncta qux in mundo sunt exsistant ;^ 
cumque eorum exstet conservatio, necesse est ut 
ante omnia qua sunt, Servator exstiterit :adeo ut 
Christus ipse omnium rerum causa sit, el conser- 
vatio sit. effectus: quemadmodum Pater quidem 
Filii causa est, Filius vero est causatum. Et ipsum 
quidem Christum ante omnia exstitisse, jam abunde 
probavimus. At quomodo in terras descendit et ad 
homines venit? Consilium quidem ipsum, sicut 
prcphetze praedixerant, profectum est ex cura ac 
sollicitudine quam pro universis rebus gerebat. Opi- 
fex enim, operum suorum curam gerat necesse est. 
Cum vero ad terrenum corpus accessurus esset, et 
inter homjnes, necessitate sic exigente, aliquandiu 
moraturus, novam quamdam nascendi rationem 
commentus est sibi. Nam absque 589 nuptiis fuit 
couceptio; et caste virginitatis puerperinm; el 
puella Dei mater : et &eternz naturz tceinporale priu- 
cipium ; et intelligibilis substantize sensus ; eL in- 
corporei splendoris materia. Cuncta igitur qui 
iunc visa sunt, his fuere consentanea. Splendidis- 
sima columba ex arca Noe devolans, in sinum Vir- 
ginis descendit. Consentanea item sunt reliqua, quae 
illibatum illum et omni castitate puriorem, ipsaque 
adeo continentia przsiantiorem hymenzum sunt 
consecuta. Mirabilis ab ipsis incunabilis sapientia 
Dei : et Jordanis qui aquas ad. baptismum  przbe- 
bat, cum reverentia illum suscipiens. Adliec rega- 
lis unctio cum omnium rerum scientia conjuncta, 
Doctrina item ac potentia qua res admirabiles per- 


loci sententiam corrupit, vecibus aliquot adjectis. 
Sic enim legit, ὑμέναιον, olxovopouoa ἡ ix σπαρ- 
γάνων copia τοῦ Θεοῦ θαυματουργεῖ. Codex tamen 
Fuk. hanc Christopborsoni lectionem ac distinctio- 
nem plane confirmat, nisi quod habet τοῦ Θεοῦ 
σοφία , Sicut et liber Turnehi. 

(73) Tác πο.Ίιτικὰς ... ἀρετάς. Philosophi duas 
virtutum species faciunt : alias πραχτιχὰς, quas 


latur. Certe in Fuk. et Savilii libr. φανότητος scri« D hoc loco πολιτικάς appellat Constantinus; alias 


Ll 


bitur. 

(71) Αἰγλήεσσα περιστερά. 1n. codice Regio ad 
marginem ascribitur λαμπρά, quod scholion est 
vocis αἰγλίεσσα. Frustra igitur et Scaliger et cze- 
teri emendatores legunt αἰθρήεσσα. Porro hzc Con- 
Stantini narratio sumpta est ex libris apocryphis, 
qui Spiritum sanetum sub coluimbz specie in 
Mari: sinum descendisse referebant, prout angelus 
" ei priedixerat. Ac fortasse in Evangelio Hebrzo- 
rum hzc ita narrabantur. Sed Christophorsonus 
columbam hic intellexit, quam Noe olim ex arca 
dimiserat, eamque figuram fuisse Spiritus sancti, 
qui in Mariam virginem quandoque erat. illapsurus. 

o vero mallem hic legere αἰγλήεσσα περιστερὰ 
ola 1j πάλαι bx τῆς Νῶε λάρναχος ἀποπταμένη, elc. 
La sensus erit apertus et elegans. 

(72) 'Y, * Post. hane vocem punctum ap- 
posui ex auctoritate codicis Regii, quod cum non 
a»imadvertisset Christophorsonus, totam hujus 


θεωρητικάς, qua scilicet animum nostrum perdu- 
cunt ad Dei contemplationem. Unde ex discipulis 
Pythagorze alii πολιτικοξ, alii σεθαστιχοί dicti, ut 
docet vetus auctor de vita Pythagorz in Bibliotheca 
Photii, cap. 259. Porro in codice Fuk. hic locus ita 
legitur : Διδάσχουσα τοὺς φοιτητάς, οὐ τὰς πολιτικὰς 
λεγομένας ἀρετὰς διδοῦσα ἐχμανθάνειν, ἀλλὰ τὰς 
εἰς τὸν νοητὸν χόσµον ἀτραποὺς ἀγούσας τῶν τε τὴν 
τοῦ del xai κατὰ τὰ αὑτὰ xa ὡσαύτως ἔχοντος, elc. 
]ta etiam legitur in libris Turnebi ae Savilii. Verum 
assenüor Savilio, qui.cum hanc lectionem ad 
oram libri sui ascripsisset, eam postea delevit, hac 
adnotatione subjecta : « Lectio vulgata retiner! po» 
test paucis immutatis. » . 

(74) Vulg. ἀντὶ μὲν τῆς ῥώσεως. Scribendum 
est procul dubio τῆς πωρώσεως. Mox emendavi ex 
codice Regio ἀντὶ δὲ παρέσεως. Alque ita codex 
Savilii. Paulo ante mallem scribcre τά γέ τοι τῶν " 
εὑεργετημάτων, etc. 


42671 


EUSEBII CASARIENSIS OPP.. PARS I..— BISTORICA. 


1263 


petravit, et insanabiles morbos curavit. Mira deni- Α μεγάλου Πατρὸς μεγίστη πρόνοια, σώξοντί τ᾽ ἐχ τῶν 


quo celeritas in hominum precibus exaudiendis. Et 
generaliter tota ejus vita bominum utilitati inser- 
viens. Przedicatio vero qux non prudentiam sed sa- 
pientiam insinuaret, auditoribus non civiles virtu- 
tes, sed viám quz ad intelligibilem mundum perdu- 
cit, addiscentibus, ejusque naturz qux semper uno 
eodemque in statu permanet, contemplationem et 
summi Patris notionem assidua exercitatione scru- 
tantibus. Jam beneficia haudquaquam mediocria. 
Pro czcitate, visus ; pro virium ac nervorum reso- 
lutione, firma corporis valetudo ; pro morte deni- 
que, vila iterum restituta. Prztereo res ad victum 
necessarias in solitudine large suppeditatas, et pau- 
eissimos cibos maxim: hominum multitudini longo 
temporis spatio sufficientes. Hanc tibi gratiarum 
actionem prout possumus , persolvimus, Christe , 
Deus ae Servator, magni Patris summa Providen- 
tia, qui et a malis liberas, et doctrinam  beatissi- 
mam tradis. Neque enim bsec a me dicuntur ut lau- 
des tuas celebrem, sed ut gratias agam. Nam quis 
unquam inter homines te pro dignitate laudaverit ? 
Tu quippe es, qui ex nihilo res creasse diceris, et 
lucem eis accendisse; et confusam elementorum 
molem ordine ac ratione distiuxisse. Tuz cle- 
mentiz hoc praecipuum munus est, quod liomines 
bona indole praditos, divin: ac beat:e vitae zemula- 
tores reddidisti , ac providisti ut illi optimarum re- 
ruin mercatores effecti, sapientiaw ac felicitatem 
suam pluribus aliis impertirent, ipsique immorta- 
. lem fructum virtutis perciperent; liberati quidem 
intemperantia, 583 clementi vero participes : et 
inisericordiam quidem prie oculis babentes , fidei 
vero promíssa sperantes : verecundiam denique οἱ 
omue genus virtutis amplectentes , loco injustitiz 
quam prior mortalium vita moribus humanis infu- 
derat, ut ab eo qui omnium rerum curam ac provi- 
dentiam gerit, exscinderetur. Nullus enim alius , 
tantorum malorum et injustiti:te quz illa aetate in- 
valuerat, medicus idoneus inveniri potuisset. Igitur 
Providentia ad terras usque perveniens, cuneta qua 
per contumeliam et intemperantiam incoirposila 


(15) Vulg. τὸ δὲ oic αὐτοῖς ἀν ἆψαι. Lego τό τε 


φῶς. In schedis Regils et in libro Savilii legitur D miracula in terris patrare, czecis oculos, 


σὲ δὲ φῶς, elc, Sed Fuk. codex habet o£ τε. 

(716) Κατανοεῖν 0'.:Christophorsonus hic ἀπὸ 
χοινοῦ subaudit verbum ποιῆσαι. Quod licet. non 
danino, tamen necessarium non videtur, lu codice 
Εικ. ita legitur hic locus: ἀρετὴν ἀσπαζόμενοι, ἣν ὁ 
προτοῦ βίος ἀνθρωπίνων ἠθῶν ἐχθδεθλήχει’ οὐδὲν 
γάρ, etc., absque illis vocibus τὴν ὑπὲρ πάντων 
ποιρυµένῳ πρόὀνοιαν. — 

(17) Ἀσπαέόμενοι. Post hoc verbum deesse vi- 
dentur nonuulla. Neque eniw Sensus constare poe 
test, nisi addideris hiec verba : ἀντὶ τῆς ἁδιχίας ἦν 
ὁ πρὸ τοῦ βίος, etc. Quam scripturam in interpre- 
tatione mea sum secutus. | 

(78) Vulg. τὴν ἑαυτῶν θεωροῦντας δύναμυ». 
Non dubito quin legendum sit τὴν ἑαυτοῦ δύνα- 
p Quod ex sequeutibus manifeste conviucitur, 
ausaim enim affert Constantinus, cur Christus, qui 
morbos ac vitia hominum curaturus advererat, et 


χαχῶν, καὶ thv µαχαριωτάτην διδασκαλίἰαν διδάσχοντι’ 
οὐ γὰρ ἐγχωμιάζων ταῦτα, ἀλλ' εὐχαριστῶν “λέγω. 
Τίς γὰρ ἄν σε χατ᾽ ἀξίαν ὑμνῄσοι &v ἀνθρώποις; Σὲ 
μὲν γὰρ λόγος ἐξ οὐκ ὄντων τὰ ὄντα γεννῆσαι, τό τε 
φῶς αὐτοῖς ἀνάψαι (75), καὶ τὴν ἄταχτον τῶν στοι- 
χείων σύγχυσιν χαταχοσμῆσαι τάξει xat µέτρῳ. Τὸ 
δὲ φιλανθρωπίας ἐξαίρετον Ev τῷ τοὺς εὖ πεφυχότας 
τῶν ἀνθρώπων, θείου χαὶ µαχαρίου δηλωτὰς ποιησαι 
βίου. κατανοεῖν 0' (76) ὅπως τῶν ὄντως ἀγαθῶν 
ἔμποροι γεγενηµένοι, πλείοσι τῆς ἑαυτῶν σοφίας τε 
xai συντυχίας µεταδιδοῖεν, αὐτοί τ᾽ ἀρετῆς χαρπὺν 
αἰώνιον χοµίζοιντο, ἁπηλλαγμένοι μὲν ἀχολασίας, 
µετέχοντες δὲ φιλανθρωπίας, οἶχτον μὲν πρὸ ὀφθαλ- 


piv ἔχοντες, πίστεως δὲ προσδοχίαν ἑλπίζοντες, 


^ 


B alo δὲ καὶ παντοίαν ἀρετὴν ἀσπαζόμενοι (71), fjv ὁ 


προτοῦ βίος ἀνθρωπίνων ἠθῶν ἐχδεθλήχει, τὴν ὑπὲρ 
πάντων ποιουµμένῳ πρόνοιαν ' οὐδεὶς γὰρ ἂν τῶν το” 
σούτων χαχῶν, xal τῆς ἐπιχρατησάσης χατ ἐχεῖνον 
τὸν βίον ἀλιχίας ἰατρὸς ἀξιόχρεως εὑρέθη. Ἡ γοὺν 
Ἡρόνοια µέχρι τῶν τῇδε διῄχουσα, πάνθ᾽ ὅσα ὑφ' 
ὕδρεως xai ἀχολασίας ἀχόσμητα Tfjv, χατεχόσμησε 
ῥᾷστα. Καὶ οὐδὲ τοῦτο ἀποχρύφως) ᾖδει Υὰρ τοὺς 
μὲν τῶν ἀνθρώπων, φρονἠῄσει xal vi τὴν ἑαυτου δύ- 
ναµιν θεωροῦντας (78), τοὺς δὲ, ἅτε τοῖς ἁλόγοις τῶν 
ζώων ἀπειχασμένους τὴν φύσιν. μᾶλλον ταῖς αἰσθή- 
σεσιν ἐπιθάλλοντας' διὸ φανερῶς, ἵνα (19) μηδεὶς 
ἀμφιθάλλοι, μὴ σπουδαῖος, μὴ φαῦλος, τὴν εὐδαιμο- 
νίαν καὶ θαυμαστὴν θεραπείαν ὑπ ὄψιν five, τοῖς 


C μὲν παυσαμµένοις τοῦ βίου, ἀποχαθιστὰς τὸ ζῆν Ex 


δευτέρου, τοὺς δὲ ἑστερημένους τῶν αἰσθήσεων, 
ὑγιῶς χελεύων πάλιν αἰσθάνεσθαι' στηρίξαι δὲ θά- 
λασσαν, χαὶ νηνεµίαν ἐπιτάξαι Ex. χειμῶνος, xal τέ- 
λος θαυμαστοῖς ἔργοις ἐπιχειρήσαντα, χαὶ && ἀπι- 
στίας τοὺς ἀνθρώπους εἰς πίστιν ἰσχυρὰν προχαλε- 
σάµενον, εἰς οὐρανὺν ἀναπτῆναι, τίνος ἄλλου, πλὴν 
τοῦ θεοῦ τῆς τε ἐξοχωτάτης δυνάµεως ἔργον 10910; 
Ob μὴν οὐδὲ ὁ προσεχἠς τοῦ παθήµατος χαιρὸς, τῶν 
θαυμαστῶν ἐχείνων θεαµάτων ἀλλότριος fv * ἠνίχα 
νύχτες ἡμερινὸν φῶς ἐπικαλύπτουσαι, τὸν ἥλιον ἠφά- 
νιζον΄ κατειλήφει γὰρ δέος ταὺς πανταχοῦ δήμους, 
τὴν τῶν πάντων πραγμάτων συντέλειαν ἦχειν, xai 


beatam ac felicem in ccelo vitam nuntiaturus, tot 
is sa- 
lutem, mortuis vitam restituere voluerit. Id igitur 
ab illo factum esse dicit in gratiam eorum qui sunt 
tardioris ingenii, ne dubitare possent de ipsius 
virtute atque potentia, cum tot miracula patrari 
cernerent. Hi sunt. quos paulo post φαύλους no- 
minat. | 

(19) Vulg. διὰ φανέρωσι à µηδείς. Hunc lo- 
cum feliciter mibi videor restituisse, cum Scaliger, 
Bongarsius aliique, quorum emendationes ad mar- 
ginem editionis Genevensis leguntur, nihil in eo 
viderint. Ego vero nulla propemodum mutatione, 
locum pristino nitori ita restitui, διὸ φανερῶς, ἵνα 
μηδεὶς ἀμφιῤάλλαι. Qua lectione niliil verius. Codex 
quidem Fuk. cum Scaligeri et. Bongarsii lectione 
consenlit, Verum jam inultís ex locis depreliendi , 
hujus codicis fidem interdum vacillare ;jdque vel 
unus hic locus satis evincit. 


4209 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. P 


1210 


χάος αὖθις, οἷον τὸ πρὺ τῆς τοῦ χόσµου διατάξεως, A erant, nullo negotio restituit; idque non clam et 


En:xpatlosiv: ἐξητεῖτο δὲ χαὶ τὸ αἴτιον τοῦ τηλι- 
χούτου χαχοῦ, χαὶ εἴτι πλημμελὲς ὑπὸ τῶν ἀνθρώ- 
πων εἰς τὸ θεῖον γένοιτο * ἕως ὅτε ἠπίῳ (80) µεγα- 
λοψυχία τῆς τῶν ἀσεδῶν ὕθρεως ὑπερφρονήσας, 
ἀποκαθίστη τὸν οὗρανὸν σύμπαντα τῇ τῶν ἄστρων 
χαταχοσμῶν χορείᾳ. Τοιγάρτοι ποσῷ (81) καὶ ἡ τοῦ 
χόσµου πρόσοψις σχυθρωπῶσα, εἰς τὴν οἰχείαν αὖθις 
ἀποχαθ[στατο φαιδρότητα. 


pristinum usum sensuum recuperare przcipiens. Mare vero solidum reddidisse, et in media 


occulte. Sciebat enim quosdam esse homines , qui 
virtutem ipsius ae potentiam, mentis acie contem- 
plarentur : alios vero utpote brutis animantibus 
persimiles magis sensibus inh:zrere. Ideo palam et 
aperte, ne quis sive bonus sive improbus dubitare 
posset, beatitudinem et admirabilem curationem 
omnium oculis subjecit : mortuis quidem vitam de- 
nuo reslituens , eos vero qui seusibus orbati essent, 
tem- 


pestate. tranquillitatem oriri jussisse; ac postremo cum admiranda opera edidisset, et homines ab in- 
credulitate ad robustissi:am fidem traduxisset, in coelum evoláviSse; cujus tandet: nisi Dei et supre- 
mis cujusdam potentix: opus fuit? Sed neque tempus illud quod passioni proximum fuit, admiran- 
dis illis spectaculis caruit: tunc cum noctis caligo diurnum splendorem obscurans, solet penitus abs- 
condit, Quippe omnes ubique populos terror pervaserat, mundi exitum advenisse jam credentes, et 
in pristinum chaos cujusmodi ante orbem conditum fuit, cuncta reditura esse, Requirebstur causa tau- 
t2 calamitatis, et quod tantum scelus adversus Dei Nunien ab hominibus admissum fuisset :donec Deus 
placida animi magnitudine contumelias impiorum despiciens, cuncta restituissel, et consueto siderum 
cursu colum emne exornavisset. liaque totius mundi facies, quze luctu ac moerore quodainmodo 
*onfusa fuerat, pristinum. denuo splendorem recuperavit. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IB'. 

Περὶ τῶν μὴ qróvcov τὸ μυστήριο», καὶ ὅτι éxóv- 
τες "yvóncav: καὶ ὅσα τοὺς Trórcac ἁγαθὰ 
μένει, καὶ uáAw ta τοὺς δι όμο.Ίογίας τε.ει 
θέντας. 

'AXX ἐρεῖ τις (63), ᾧ φίλον ἐστὶ βλασφημεῖν, 
θ:ὺν ὄντα δεδυνῄσθα: χρείσσονα xaX Ἠπιωτέραν. τὴν 
προαίρεσιν τῶν ἀνθρώπων ἀπεργάσασθαι. Tcov 
χρείσσων μέθοδος , ποία δ ἑπ.χείρησις ἀνυτιχωτέρα 
πρὸς τὸ τοὺς χαχοὺς σωρονισθηναι, «X. ἑαυτοῦ 
προσρῄσεως ; Οὐκ αὐτὸς παρὼν xaX ὁρώμενος ἑἐδί- 
δασκε τὸν χόσµιον βίον» El οὖν ἡ τοῦ θεοῦ παραγ- 
γελία παρόντος οὐδὲν ἤνυσε, τί ἂν ἀπόντος xoi μὴ 
ἀχουομένου ὠφέλησε: Τί οὖν ἐγένετο ἐμπόδιον τῆς 
µαχαριωτάτης διδασχαλίας;» 'H τῶν ἀνθρώπων 


" 58A CAPUT Xil. 

De his qui hoc mysterium non cognoverunt, et quod 
voluntaria eorum ignoratio est : et quanta bona eos 
maneant qui. illud cognoverunt, ac prasertim eos 
qui in confessione mortui sunt. 

Sed dicet aliquis ex. iis quibas solemne est impie 
loqui, Deum voluntatem hominum meliorem ac 
placidiorem facere potuisse. Qu:euam, rogo, melior 
via, qux ratio efficacior ad improbos homines emen- 
dandos, quam ut Deus ipse eos coram compella- 
ret? An non ille presens et. omnium conspectui 
subjectus, eos ad modestiam informavit? Quod si 
Dei prxsentis praceptio nihil profuit, quid absentis 
et inauditi prodesse potuisset ? Quod igitur obsta- 
culum fuit beatissime illius przdicationi ? Hominum 


σκαιότης' ὅταν γὰρ τὰ χαλῶς τε xal προσηχόντως C feritas atque szmvitia. Quoties enim ea qux recte 


παραγγελλόμενα, πρὸς ὀργὴν λαµδάνωµεν, τηνιχάδε 
τὸ νηφον τῆς διανοίας ἁμαυροῦται. Τί δὲ. ὅτι προσφι- 
Ai; ἣν (83) ἐχείνοις ἀμελεῖν τῶν προστάξεων, xal 
ἀνοοέχτους παρέχειν τὰς ἀχοὰς τῷ τεθἑντι νόµῳ :-εἰ 
yh Y&p κατηµέλουν, ἔσχον ἂν ἄξια τὰ ἐπίχειρα τῆς 
ἀχροάσεως, o) µόνον εἰς τὸ παραχρῆμα, ἀλλὰ καὶ 
εἰς τὸν μετέπειτα βίον, ὃς ἐστιν ὡς ἀληθῶς βίος” ὁ 
γάρτοι μισθὸς τοῦ τῷ Θεῷ πείθεσθαι, ὁ ἄφθαρτος xal 
ἀῑδιος βίος, οὗ δυνατὸν ἀντιποιεῖσθαι τοῖς εἰδόσι τὸν 
θεὸν, xat τοῖς τὺν ἑαυτῶν βίον ζηλωτὸν παρεχοµέ- 
νοις, xat otoy παράδειγµα αἰώνιον τοῖς πρὸς ἅμιλλαν 
tjv προῃρημέναις (84). Διὰ τοῦτο οὖν ἡ διδασχαλία 


(80) Vulg. ἕως ὅτε ἠπίως. Scribo ἕως ὅτε fv 

μεγαλοψυχίᾳ, etc. 

Im Ίοιγάρ τοι ποσφ. Nihil opus erat emenda- 
tione doctorum virornm, qui corrigunl ποσῶς, 
cum ποσῷ etiam dici possit adverbialiter pro- ἐπὶ 
ποσόν. ln. codd. tamen Fuk. ac Turn, scribitur 
ποσῶς. 

. est cap. 42: De his qui hoc mysterium non cogno- 
verunt, εἰ quod voluntaria eorum ignoratio, eic. Nam 
hactenus egit Constantinus de Domini adventu, et 


cujus rei causa Christus in terras descenderit. 


Nunc vero.agit de-is qui hoc mysterium ignorarunt, 


(82) 'AAA' àpei τις. Àb bis verhis inchoandum. 


utiliterque praecepta sunt, infeuso animo excipimus, 
tunc meutis nostrae acies quibusdam quasi tenebris 
obscaüratur. Quid quod voluptati illis erat precepta 
negligere, et legi qua ferebatur fastidiosas aures 
praebere? Nisi enim neglexissent, dignam cerle a 1- 
dientia sua mercedem erant relaturi, non in hae. 
tantum, verum etiam in futura vita ; qux vere vita 
est existimanda. Eorum enim qui preceptis Dei 
paruerunt, merces est, immortalis el :eterna vita. Ad 
quam ii demum aspirare, possunt, qui Deum cogno- 
verint , et quisuam ipsorum vitam velut perpetuum 
quoddam exemplar, ad imitandum proposverint iis, 


(83) Τί δὲ, ὅτι zxpogrAéc Tv. Malim scribere ἔτι 


D δὲ ὅτι, eic. Affert enim Constantinus duas causas 


cur gentiles praedicationem Christi non suscepe- 
runt. . 

84) Τοῖς zpóc üájiAdav Ov zpogpnpévotc. 
Eia Mer Greci dicun πρὸς ἅμιλλαν env de iis 
qui vitam suam ad optimi cujusque imitationem 
instituunt. Nam qui in virtute magnos progressus 
facere volucrint, aliquem sibi ob oculos proponere 
debent, quem imitentur. lta. Julianus imperator ad 
anulationem priucipis Marci actus suos effülugebat 
ei mores, ut loquitur Amm. Marcellinus, 


121 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


^ 4273 


qui ad optimi cujusque zmulationem vitam suam A παρεδόθη τοῖς σοφοῖς, (v' ὅπερ ἂν ἐχεῖνοι παραγγἑλ- 


formare instituerunt. Quippe idcirco doctrina $a- 
pientibus tradita est, ut quod isti praceperint, a 
sodalibus pura mente sedulo custodiatur, atque ita 
. sincera ac firma mandati divini observatio perse- 
veret. Ex hujusmodi enim observatione, ct ex inte- 
merata fide sinceraque erga Deum pietate, nasci- 
tur mortis contemptus. Stat ergo hujusmodi animus 
obnixe contra seculi. procellas, invicto divina vir- 
tutis robore munitus ad martyrium. Cumque gra- 
vissimos terrores generose superaverit, corona do- 
natur ab eo ipso cui testimonium constanter perhi- 
huit, Nec tamen propterea gloriatur. Novit enin 
Dei munus esse, quod et tormenta sustinuerit, οἱ 
divina przecepta alacriter impleverit. Porro hujus- 
modi vitam excipit immortalis memoria et gloria 
sempiterna; idque jure 989 optimo :siquidem 
martyris tum vita ipsa plena modestix ac religiose 
divinorum mandatorum observantiz deprehenditur : 
tum mors plena fortitudinis ac generosz indolis. 
Proinde hymni psalmique et laudes I[nspectori om- 
nium Deo posthac canuntur. Et ejusmodi quoddam 
gratiarum actionis sacrificium in memoriam illorum 
peragitur, quod ab omni sanguine et violentia va- 
cuum est. Sed nec odor thuris requiritur, nec ac- 
census rogus, sed purum duntaxat lumen, quantum 
satis sit ad eos qui Deum precantur, illustraudos. 
Sobria quoque convivia celebrantur a multis, tum 


B 


λωσι, τοῦτο μετ ἀπιμελείας ὑπὸ τῶν οἰχείων παρα- 
φυλάσσηται καθαρᾷ φυχῇ (85), ἀληθής τε T] xai 
βεθαἰα ἡ φυλαχὴ τῆς χελεύσεως τοῦ Θεοῦ. Ex γάρτοι 
αὐτῆς χαὶ τὸ πρὸς τὸν θάνατον ἀδεὲς ὑπὸ χαθαρᾶς 
πίστεως xal εἰλιχρινοῦς περὶ τὸν 8cbv χαθοσιώσεως 
φύεται. ἀνθίσταται δὲ Κζάλαις χοσμιχαῖς, ἆναντα- 
γωνίστῳ θείας ἀρετῆς πεφραγµένη πρὸς τὸ μαρτύ- 
ριον (86) * νιχήσασα γοῦν ὑπὸ µεγαλοφυχίας τοὺς µε- 
γίστους φόδους, ἀξιοῦτπι στεφάνου παρ) αὐτοῦ, ὃν Υεν- 
ναίως ἐμαρτύρησε(ὅ7).Κα) οὐδὲν σεμνύνεται ἐπίσταται 
γὰρ, οἴμαι, καὶ τοῦτο θεόθεν δεδόσθαι, πρὸς τὸ ὑποστῆ- 
ναι, xai πληρῶσαι προθύµως τὰ θεῖα προστάγµατα; 
διαδέχεται δῆ τόνδε τὸν βίον μνήμη διαρχῆς, xal 
αἰώνιος δόξα, µάλα εἰκότως' εἴπερ ὅ τε βίος σῴώφρων 
τοῦ μάρτυρος, xa τῶν παραγγελµάτων µνήμων, fi 
τε τελευτὴ πλήρης (88) εὑρίσχεται µεγαλοψυχίας τε 
καὶ εὐγενείας * ὤὕμνοι 6f μετὰ ταῦτα χαὶ φαλτήρια 
χαὶ εὐφημίαι, xai πρὸς τὸν πάντων ἑπόπτην ἔπαινος. 
Καὶ τοιαύτη τις εὐχαριστίας θυσία (89) τοῖς ἀνδρά- 
σιν ἀποτελεῖται, ἁγνὴ μὲν αἵματος, ἁγνὴ δὲ πάστς 
βίας οὐδὲ μὴν ὁσμὴ λιθάνων ἐπιποθεῖται, οὐδὲ 
πυρχαϊῖά' χαθαρὸν δὲ φῶς, ὅσον ἐξαρχέσαι πρὸς 


υἔχλαμψιν τοῖς εὐχομένοις' σωφρονέστατα δὲ πολλῶν 


χαὶ τὰ συμπόσια (90), πρὸς ἔλεον καὶ ἀνάχτησιν τῶν 
δεοµένων ποιούμενα, καὶ πρὸς βοήθειαν τῶν ἔχπε- 
σόντων. ΄Απερ ἄν τις φορτιχὰ εἶναι νοµίζῃ, οὗ χατὰ 
τὴν θεἰαν xaX µαχαριωτάτην διδασχαλίαν φρονεῖ. 


ad mendicorum, tum ad eorum qui patria et bonis εχεϊἀδγυπί, inopiam sublevaudam. Qus si quis im- 
portuna esse existimet, is contra divinam et sacrosanctam disciplinam sapere videtur. 


CAPUT ΧΙΙ. 


Quod necessaria sit differentia in rebus. creatis: et 
quod ad bonum malumque propensio ex voluntate 
hominum oritur: ideoque necessarium esl judi- 
cium Dei. 


Quidam vero etiam in hoc Deum reprehendere 
juvenili audacia prasuimunt : Qua. de causa, in- 


(85) Vulg. xagazvAdccncat καθαρὰ ψυχή. Scri- 
beudum est καθαρᾶ φυχῆ, ut legitur in codice Fuk. 
lu quo etíam scribitur ἀληθής τε 7], optime. 

(86) Hecparpérn πρὸς τὸ μαρτύριον. In libris 
Scaligeri, Bongarsii et Gruteri, hic locus ita. lege- 
batur, ἀνανταγωνίστῳ θείας ἀρετῆς μάχη φερομένη 
πρὸς τὸ μαρτύριον. Quam seripturam etiam in co- 
dice Fuk, reperi. Savilius vero. in libro suo ita 
emendavit, «ἀνανταγωνίστῳ vs θείας ἀρετῆς μάχη 
φέρεται πρός, οἰςο. «Ἀϊηυὸ ita legit. Christophorso- 
nus. Sed vulgata lectio, αι in codice Regio et 
in schedis hahetur, meo judicio longe przstat. 

(87) Vulg. ὃς γε». ἐμαρτύρησε. Non dubito quin 
scribendum sit ὃν γενναίως ἐμαρτύρησε, quod mi- 
d a Cliristophorsono aliisque animadversum non 

uisse. 

(88) Vulg. ἡτεἰευτὴ zAripnc. Procul dubio scri- 
bendum est ἤ τε τελευτὴ πλήρης, ut sensus sit abso- 
lutus. Porro hic locus de martyribus elegaptis- 
simus est. 

(89) Εὐχαριστίας θυσία. Et hic locus inprimis 
"otandus est de Miss: sacrificio, quod in memo- 
riam atque honorem martyrum offerebatur Deo. 
Sic enim. explicanda sunt hze verha, θυσία τοῖς 
ἀνδράσιν ἀποτελεῖται, quie non intellexit. Christo- 
phorsonus. Neque enim Christiani sacriticium ΟΙΑΓ- 
tyribus offerebant, sed soli Όσο, gratias ei ajgcu- 
tes, quod illos martyrii corona douasset, ut. scribit 


C 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ITI". 


"Or. dvayxala τῶν τῆς κτίσεως μερῶν ἡ ua- 
φορὰ, καὶ ὅτι ἡ πρὸς τὸ καΛὸν xal κακὸν ῥοπὴ 
τῆς ἀνθρώπων γνώμης ἑστίν' ὅθεν xal ή κρίσις 
ἀναγκαία καὶ εὔ Ίογος. 

"Ηδη δέ τινες χαὶ ἓν τῷ µέμφεσθαι (91) τὸν Θεὸν 


νεανιεύονται"' Τί δή ποτε βουληθεὶς, οὐ µίαν καὶ τὴν 


Augustinus in libro vin De civitate Dei, capite ul- 
timo. Et h:ec est quam Constantinus hoc loco θυσίαν 
της εὐχαριστίας appellat. Verum quia ad memorias 
el sepulcra. martyrum Christiani incruentum hoc 
sacrificium Deo offerebant, ut ob martyrium premia 
et coronas atque victoria$ ei gratias agerent, ideo 
Constantinus honorem hunc martyribus habitum 
esse dicit. 

(90) Kal τὰ συµπέσια. De his Christianorum 
conviviis, qux ad  sepulera martyrum fiebant, lo- 
quitur idem Augustinus in loco citato his verbis : 
« Quicunque etiam. epulas suas eo deferunt, quod 
quidem a Christianis melioribus non fit, et in ple- 
risque terrarum nulla talis est cogsuetudo, tamen 
quicunque id faciunt, quas cum apposuerint, orant, 
οἱ auferunt ut vescantur, vel ex eis etiam indigen- 
tibus largiantur, sanctiicari ibi eas volunt per 
merita martyrum, » etc. Porro hxc convivia initio 
quidem sobria fuere ac modesta. Postea vero, in 
pejus proficiente licentia,ad ebrietatem ac lasciviam 
discivere. Atque idcirco plerisque in locis penitus 
exstincta. sunt, teste. Augustino in epistola 64. In 
codice Fuk. scriptum est σωφρονέστατα δξ πολλῷ 
χαὶ συμπόσια, etc., non πολλῶν. ut habent. vulgaue 
editiones, 

(91) Kal àv τῷ µέμφεσθαι. Malim scribere &v- 
τούτῳ, τι in libro Morzi ad marginem euweudatum 
inveni. Atque ita scribitur in codice Εικ. 


41255 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 


ÁN 


4 


1274 


αὐτὴν τῶν ὄντων φύσιν ἑτεχτήνατο, ἀλλὰ διάφορα χαὶ Α quiunt, non unam eamdemque omuium naturam 


τὰ πλεῖστα ἑναντία τὴν φύσιν ἐχέλευσεν ἀπογεννᾶν ; 
ὅθεν καὶ ἡ διαφορὰ τῶν ἡμετέρων ἡθῶν τε xal πρθαιρέ- 
σεων’ ἣν γὰρ ἴσως ἄμεινον χαὶ πρὸς τὸ πειθαρχεῖν τοῖς 
χδλεύσμασι τοῦ θεοῦ, xaX πρὸς τὴν ἀχριδή χατάλτφιν 
αὐτοῦ, xat πρὸς τὸ βεδαιοῦσθαι χατὰ τὴν ἑκάστου mí- 
στιν (92), ὁμοτρότους εἶναι πάντας ἀνθρώπους. Τὸ δὲ 
τοὺς ἀνθρώπους πάντας ὁμοιοτρόπωφεῖναι ἀξιοῦν, xo- 
μιδῇ YeXolov* μτδ᾽ ἐννοεῖν, ὅτι οὐχ ἡ περὶ τοῦ χόσµου 
διάταξις (951, αὕτη χαὶ τῶν χοαμιχῶν, οὐδὲ τὰ φυσιχὰ 
τοῖς ἠθιχοῖς ὁμοούσια, οὐδὲ τὰ τοῦ σώματος raf uaa 
τοῖς τῆς φυχῆς πάθεσι τὰ αὐτά' τὸν μὲν γὰρ σύμπαντα 
χόσμον (94) φθαρτῶν xat ἐπιγείων ζώων µαχαριότητε, 
ὅσῳ σεµνοτἐρα τε xaX θειοτέρα ,τυγχάνουσα καὶ τῆς 
θείας ἀγαθότητος οὐχ ἅμοιρον τὸ τῶν ἀνθρώπων 


atque indolem fabricavit , sed multa diversa, δάου- 
que contraria indole przediía nasci voluit ? Ex quo 
dissimilitudo morum ac voluntatum inter hemines 
orta est. Satius quidem fortassis fuisset ut , quod 
spectat ad observationem mandatorum Dei, et ae- 
curatam ejus contemplationem, et ad confirmatio- 
nem fidei singulorum, omnes homines unius at- 
que ejusdem moris fuissent. Verum absurdum 
plane ac ridiculum est, id optare, ut omnes ho- 
mines iisdem sint moribus praediti, neque ani- 
madvertere, aliam mundi totius, aliam earum re- 
rum qua in mundo sunt, ordinalionem esse : nec 
res naturales ejasdem substantiz esse ac morales, 
nec corporis affectus eosdem esse cum affectibus 


γένος , ἀλλ οὐχ ἁπλῶς πάντων, οὐδ' ως Écuye, D animi. Etenim universum hune mundum longo in- 


µόνων δὲ τῶν τὴν θεἰαν φύσιν ἐξιχνευσάντων, xal 
τὸ προηγούμενον ἐπιτήδευμα τοῦ βίου προελομέ- 
vw, τὴν τῶν θείων ἐπίγνωσιν. 


tervallo superat anima rationalis, tanto beatior 
terrenis et corruptioni obnoxiis animantibus, quanto 
augustior est atque divinior: necnon divius bo- 


nitatis particeps hominum genus ,nec tamen omnes homines promiscue ac sine ullo discrimine parti- 
cipes sunt diving bonitatis: sed ἵ soli qui divinam naturam scrutati. sunt, et qui hoc praecipuum 
vite institutum ac studium sibi proposuerunt, rerum divinarum cognitionem. 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΙΔ. 

Ὅτι ἀπείρως ἡ ατιστὴ φύσις ἀπὸ τῆς ἀκτίστου 
οὐσίας ἀφέστηχε, π.Ίησίον δὲ αὐτῆς τῷ κατ’ 
ἀρετὴν Bip ὁ ἄνθρωπος Ἰέγεται. 

Τά γε μὴν ἐκ γενεᾶς τοῖς ἀῑδίοις συγχρίνειν, µα- 
νίας ἐστὶν ὡς ἀληθῶς τῆς τελεωτάτης ' τῶν μὲν γὰρ 
οὔτ' ἀρχή τις, οὔτε τέλος, τὰ δ᾽ ἅτε φύντα xal Υενό- 


μενα (95), καὶ τὴν ἀρχὴν τοῦ τε εἶναι καὶ ζῇν Ev χρόνῳ C 


«t λαθόντα, ἀχολούθως xai τελευτὴν i$ ἀνάγχης 
ἔχει. τὰ δὲ γενόµενα, τῷ χελεύσαντι γεννηθΏναι 
αὐτὰ, πῶς ἂν ἐξισάξοιτο; El γὰρ ὅμοια (96) ταῦτα 
ἑχείνῳ, οὐδὲ πρόσταξις τοῦ γεννᾶσθαᾳι προαηχόντως ἂν 
ἐχείνῳ ἁρμόξοιτο. ᾽Αλλ’ ἐχείνῳ μὲν οὐδ' ἂν τὰ οὐρά- 
να συγκριθείη, ὥσπερ οὐδ' ὁ αἰσθητὸς χόσµος 
τῷ νοητῷ, οὐδ αἱ εἰχόνες τοῖς παραδεἰγµασιν. 
Ἡ δὲ σύγχυσις τῶν πάντων (97), πῶς οὗ γελοῖον ; 
ἀποχρυπτομένης τῆς τοῦ θείου τιµιότητος τῇ πρὸς 
τοὺς ἀνθρώπους, xaX τά γε θηρία συγκρἰσει (98): ἔφε- 
σις δὲ δυναστείας, ἀντίῤῥοπος θεοῦ δυναστεία, πῶς οὐ 


99) Κατὰ τὴν ἑκάστου πἰστιν. Scribendum 
videtur τὴν καθ) ἑχάστου πίστιν. 

(95) Ovx ἡ περὶ τοῦ κόσμου διάταξις. Malim 
scribere οὐχ ἧπερ ἡ τοῦ χόσµου διάταξις, αὕτη καὶ 
τῶν χοσμιχὼν. 

(94) 1ὸν μὲν γὰρ σύμπαντα xócpov. Post has 
voces multa desuit, ut patet. ex titulo capitis. Nos 
ex corrupto ac mutilo loco qualemcunque sensum 
elicere ialuimus, quam cum Christophorsono to- 
tum expungere. Savilius quoque in libro suo totam 
hanc periodum usque ad illa verba τῆς δὲ θείας 
ἁγαθότητος, delevit. Certe in codice Fuk. tota illa 
periodus non habetur. 

(95) Τὰ δὲ γενόµενα. Christophorsonus legisse 
videpur γεννώµενα. quod magis placet. 

(96) Vulg., εἰ γὰρ uavía. Hunc locum ita corri- 
geudum puto: Ei γὰρ ὅμοια ταῦτα ἑκχείνῳ, οὐδὲ 
πρόσταξις τοῦ γεννᾶσθαι, προσηχόντως ἂν ἐχείνῳ 
ἀομόζοιτο, id est: Si res qu&e generantur equales 
sunt. Deo, preceptum quo eas gigni jussit, ipsi uti- 

e non conveniret : equalis enim 1n. z2equalem jus 
imperiumque habere non potest. Facessat igitur 


586 CAPUT XIY 


Quod creatura immenso spatio distat α substantia 
increata : et quod homo per virtutem proxime ad 
Deum accedit. 


Porro ea quz oria sunt cum aeternis comparare, 
summ:e profecto dementiz est. Hxc eniin neque 
principium habent, neque finem. [lla vero cnm 
orta sint et genita , cumque exsistendi ac vivendi 
certo tempore principium acceperint, exitum quo- - 
que habeant necesse est. Ea vero quz genita sunt, 
quomodo comparari unquam possint cum eo, qui 
ipsa gigni precepit? Nam si hac illi :qualia sunt, 
praeceptum quo ea gigni jussit, non posset ipsi me- 
rito convenire. Sed ne celestia quidem jure cum 
illo conferantur, quemadmodum nec sensibilis 
mundus cum intelligibili, nec imagines cum exem- 
plari. At confusio et permistio omnium rerum, 
nonne prorsus ridicula res est? cum divin: na- 
tura dignitas obtegatur, si homines ac bestiis 


emendatio doctorum virorum, quam etiam in co- 
dico Fuk. et in libro Morxi reperi : El. γὰρ µανία 
ταῦτα ἐχεί[νῳ παρεξισάζειν, ἡ πρόσταξις τοῦ γεν- 
νᾶσθαι, etc. Verum si ita legeris, nullus est sensus : 
nec sequentia cum antecedentibus  cohi:erebunt. 
Christophorsonus quidem in suis libris ita repe- 
rerat, ut ex versione ejus apparet. Sed vulgata 
lectio Regii codicis et veterum schedarum aucto- 
ritate fulcitur. 

(97) Ἡ δὲ σύγχυσις τῶν πάντων». Musculus le- 
gisse. videtur σύγχρισις, quod valde probo; vertit 
enim : Quomodo autem omnium comparatio non ri- 
dicula est, etc. Certe aut ita legendum est, aut ita in- . 
telligendum. Constantinus enim exzquationem il- 
lam omnium rerum vocat confusionem. 

(98) Vulg. εἰ τά re 0npla συγκρίσει. Scribendum 
rocul dubio συγχρίνοιτο. Sic enim argumentatur 
onstantinus. Ne celestia quidem , inquit, conferri 

possunt cum Deo : quanto minus terrestria et bruta 
animalia. Hic est sensus hujus loci. Scripti tamen 
codices Christophorsoni,. Savilii, Gruteri et Fuk. 
hunc locum ita exhibent : ἀποχρυπτομένης τῆς τω 


j1273 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS 4, — HISTORICA. 


12776 


jeomparentur cum Deo. Cupiditas vero potentiz A µαινοµένων ἀνθρώπων ἐστὶν, ἀπεστραμμένων τε τὸν 


quo» xemula sit et sequalis potenti:e divin:ze, an non 
δει hominum prorsus amentium, et a modesta ac 
proba viveudi ratione alienorum? Nam si quidem 
ad divinam beatitudinem omnino adspiramus, vi- 
tam juxta Dei mandata instituere debemus. Sic 
enim postquam juxia legem a Deo constitutam vi- 
xerimus, fato superiores in immortalibus zier- 
nisque sedibus zxvum degemus, Quippe hzc sola 
in homine vis est par divine potentie : sincerus 
ac minime fucatus Dei cultus, et conversio ad 
ipsum, et eorum quie Deo accepta sunt, contem- 
platio atque meditatio: nec in terram pronum 
atque abjectum esse, sed ad sublimia ac coelestia, 
quoad [ieri potest, mentem nostram erigere. Ex 


σώφρονα xat ἑνάρετον βίον; El γὰρ ὅλως τῆς θείας 


᾿εὐτυχίας ἀντιποιούμεθα, χρὴ τὸν βἰον διάγειν χατὰ 


«hv τοῦ Θεοῦ χέλευσιν οὕτω γὰρ uovat; ἀθανάτοις 
xai ἀγήροσι, χρείσσους πάσης εἰμαρμένης διάξοµεν 
τὸν βίον, χατὰ τὸν ὑπὸ Θεοῦ νόμον ὁρισθέντα βιώ- 
σαντες' µόνη γὰρ ἀντίῤῥοπος θεοῦ δυνάµεως ἆνθρω- 
πίνη δύναμις, dj εἰἱλικρινὴς xol ἄδολος πρὺς τὸν 
Θεὺν λατρεία, xaX ἡ εἰς αὑτὸν ἐπιστροφὴ, θεωρία τε 
καὶ µάθησις τῶν ἀρεσχόντων τῷΚρείττονι, xal τὸ μὴ 
εἰς Υην νενευχέναι, ἀλλ ὅση δυναµις, τὴν διάνοιαν 
ἐπὶ τὰ ὅρθιά τε καὶ ὑφηλά ἀναθιθάτειν ' ix. γάρτοι 
τῆς ἐπιτηδεύσεως ταύτης, τὸ νικᾶν ἀντὶ πολλῶν 
ἀγαθῶν, φησὶ (99), περιγίγνεται. Ἡ τοίνυν αἰτία 
τῆς τῶν ὄντων διαφορᾶς, χατά τε τὴν ἀξίαν xal ἓν 


hujusmodi enim studio, victoria nobis paratur in- p τῇ τοῦ δύνασθαι παραλλαγῇ, τοῦτον ἔχει τὸν λόγον 


star multorum bonorum. Causa igitur dissimili- 
tudinis rerum, tum in dignitatis, tum in potentize 
distantia posita, hauc habet rationem. Cui liben- 


ᾧ πείθονται μὲν ol εὖ φρονοῦντες, καὶ εὐχαριστοῦσιν 
ἐξαισίως, οἱ δ' ἀχαριστοῦντες, ᾖΏλίθιοι, xaX τὴν 
ἀξίαν (1) τῆς ὑπερηφανίας χοµίζονται τιµωρίαν. 


ter quidem acquiescunt, quicumque sapiunt, et maximas gratias agunt. Stulti vero ingratos sese 
exhibentes, debitum arroganti:e sud supplicium ferunt. 


587 CAPUT XV. 


Qua praecepta tradiderit, et que miracula patraverit, 
et quantopere subditis pro(uerit Salvator. 


C:terum Dei Filius omnes homines ad virtutem 
- cohortatur, Patris inandatorum doctorem se pr»- 
bens prudentibus. Nisi forte per summam impru- 
dentiam ignoramus, eum utilitatis nostrae causa, 
id est, propter omnium felicitatem, terras pera- 
grasse, et optimis illius teinporis viris ad se con- 
vocatis, utilissimam doctrinam, velut quoddam 


Wodest:e vitx: pharmacum tradidisse: fidem atque 
justitiam eos docendo, adversus infesti dzmonis 
invidiam, qui rudes atque imperitos allicere ac 
decipere solet. [gitur ille :egros quidem invisit, 
infirmos vero malis quibus oppressi erant levavit; 
iis etiam qui ad summam inopiam atque egesta- 
tem redacii essent, solatium prebuit. Idem inode- 


θείου τιµιότητος 1 πρὸς τοὺς ἀνθρώπους xai τά γε 
θηρία συγχρίσει. Qui lectio melior mihi videtur et 
elegautior. 

(39) Τὸ νικᾷν árti zoAAG* ἀγαθῶν, φησἰ. Allu- 
dere videtur ad ea qua leguntur in Apocalypsi, 
cap. n et iir ubi Deus dicit : Vincenti dabo cpro- 
Ram, etc. Certe christiani hominis vita  athiletis 
comparari solet, ut passim occurrit in Epistolis 
Pauli. Vox autem φησί abundat, more Greco, ut 
3orunt Graci sermonis periti. 

(1) Vulg. τὴν εὐεργεσίαν. In codice Regio scribi- 
tur τὴν εὐεξίαν, quemadmodum etiam Rob. Stejha- 
mus in. variis lectionibus adnotavit. Lego itaque τὴν 
ἀξίαν ci Cliristephorsono, Scaligero, Grutero et 
aliis, vel την ἐπαξίαν, quod ad vestigia scriptae le- 
ctionis propius accediL. lu codice Ευ]. scribitur xal 
st» à Sia. 

(9) Τῶν τοῦ Σωτῆρος zapaypyeAnácow. Scri- 
bendum videtur τῶν τῆς σωτηρίας. ut. in margine 
editionis Genevensis adnotatum est. Possis etiain 
ecribere τῶν τοῦ Πατρός. Error enim ex compen- 
diosa scribendi ratione ortus videtur. Certe in 
4odd. Regio, Fuk., et in schedis hoc loco scribi- 


έως αῃς, 


| ΚΕΦΛΛΛΙΟΝ ΙΕ’. 
Ὅσα ὁ Σωτὴρ ἑδίξαξε, καὶ ἐθαυματούργησε, καὶ 
τοὺς ἀρχομέγους ὠφέ.ησεν. 

Καὶ μὴν ὁ τοῦ Θεοῦ παραχαλεῖ παῖς πρὸς τὴν 
ἀρετὴν ἅπαντας, διδάσχαλον ἑαυτὸν τοῖς εὖ φρονοῦσι 
τῶν τοῦ Σωτήρος παραγγελµάτων (2) χαθιστάς' εἰ 
μὴ ἄρα λανθάνοµεν ἑαυτοὺς, καχὼς ἀγνοοῦντες, ὅτι 
διὰ τὸ ἡμῖν συμφέρον, τουτέστι διὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων 
µακαριότητα, τὴν Υῆν περιενόστησε, xal χαλέσας ὣς 
ἑαυτὸν τοὺς ἀρίστους τῶν τηνιχαύτα βιωφελῶν(ὅ), πα:- 
δεἰαν ἐπαίδευσε, σώφρονος βίου φάρμακον, πίστιν xal 
δικαιοσύνην αὐτοὺς ἐχδιδάξας, ἀντιχρὺ τοῦ Ex τῆς ἀν- 
τιχειµένης φύσεως φθόνο», ᾧ δελεάζειν (4) χαὶ ἕξαπα- 
τᾷν τοὺς ἀπείρους προσφιλές. Τοιγαροῦν νοσοῦντας 
μὲν ἐπεσχέπτετο, ἁῤῥώστους δὲ τῶν περιεχόντων 
χαχῶν ἐχούφιζε, παρεμυθεῖτο Oi καὶ τοὺς εἰς 
τοὔσχατον πενίας τε xal ἀπορίας προθεθηχότας, 
ἐπήνει δὲ τὸ μετὰ λόγου (5) τῆς φρονῄσεως µέτριον, 


(3) Τῶ» znvixapca βιωφελών. Christophorsonus 
hunc locum ita vertit : Er ex illis qui id temporis 
hominum vita adjumento (uerunt, longe optimos ad - 
vocasse ad se. Sed quis naquam ita locutus est, τοὺς 
ἀρίστους τῶν βιωφελῶν Ἱ Quare non dubito, quin 
locus ita distinguendus et corrigendus sit, xal xa- 
λέσας ὡς ἑαυτὸν τοὺς ἁἀρίστους τῶν τηνικαῦτα, βιω- 
φελἠ παιδείαν ἑπαίδευσε, id est, Et optimis illius 
temporis viris ad se convocatis, utilissimam doctri- 
nam tradidit. lu libr. Fuketii ac Turnebi legitur tov 

νικάδε, ' 

(4) Vulg. ᾧ δε.Ίεάζειν pév..In libr. Turnebi ae Morzi 
emendatur δελεάζειν xat ἐξαπατᾷν, etc. Codex au- 
tem Fuk. ᾗ δελεάζειν xal ἑξαπατᾷν rectius scvi- 
ptum habet. 

(9) Τὸ μετὰ «Ἰόγου. In. editione R. Stephani ex- 
cusum erat «b μετὰ λόγου τῆς φρονῄσεως µέτριον, 
quam seripturam confiruiant etiam Regius éodd. ei 
Fuk., et scheda. Seu in libro Moreti emendatum 
hveni μετ) εὐλόγου. Quam emendationem nescio 
cur Genevenses in texium  adimiserunt. Tus Pent" 
σεως µέτριον, idem est quod μετριοφρονεῖν. Paula 
apostolus dicit sapere ad sobrieta.em. 


1 


ens 


1971 


ὕθριν, παντοίαν δὲ χαταφρρόνησιν, προσέταξε' δι- 
δάσχων ἐπίσχηψίν τινα τοῦ Πατρὸς (6) εἶναι τοιαύτην, 


ὥστ᾽ ἀεὶ νιχᾷν τοὺς μεγαλοψύχως φέροντας τὰ 


προσπίπτοντα" ταύτην γὰρ ὑπερφυῶς ἑξοχωτάτην 
ἰσχὺν εἶναι διεθεθαιοῦτο, στεῤῥότητα διανοίας μετὰ 
Φιλοσοφίας Ἶτις ἐστὶ τοῦ ἀληθοῦς xal τοῦ &ya- 
603 (7) γνῶσις, ἐθίζουσα καὶ τοὺς μετὰ δικαιοσύνης 
πλουτοῦντας, Χοινωνεῖν τῶν Ππαρόντων τοῖς πενι- 
χρωσέροις φιλανθρώπῳ διανεµήσει΄ δυναστεἰαν παντὶ 
πρόπῳ χωλύων, δειχνύς τε, ὅτι ὥσπερ µετρίοις προσ- 
ἤλθεν, οὕτω µττρίους κχαταλείφει τοὺς ἀφέντας 
χαριζόµενος. Τοιαύτη δῆ χαὶ τοσαύτῃ πείρᾳ δοχιµά- 
σας τὴν πίστιν τῶν ὑπηκόων δήµων, παρεσχεύαζεν 
αὐτοὺς οὗ µόνον τῶν δεινῶν τε χαὶ φοδερῶν χατα- 


φρονητὰς, ἀλλὰ χαὶ τῆς εἰς αὐτὸν ἑλπίδος γνησιωτά- B 


τους µαθητάς. Καὶ 6f, ποτε λίαν εἴξαντα τῷ θυμῷ 
τινα τῶν ἑταίρων χαθαπτόµενος, λόγοις χατέστειλεν’ 
ἐτύγχανε δ᾽ ἐχεῖνος ξιφῥρης τινὶ ἐπιφοιτῶν (8), τὴν 
ἑαυτοῦ φυχὴν τῆς τοῦ Σχυτῆκος ἀπογυμνώσας ἐπι- 
χουρίας * τοῦτον δὴ µένειν κατὰ σχολὴν ἐχέλευσε, xal 
µεθιέναι τὸ ξίφος, ἐγχαλῶν ὡς ἀπελπίσαντι τῆς 
πρὸς αὐτὸν χαταρυγῖς, νομοθετῶν δὲ διαῤῥήδην, 
πάντα τὸν ἁδίκων χειρῶν κατάρξαντα (9), 3j πρὸς 
τὸν χαταρξάµενον ἁδιχεῖν ἐπιχειρήσαντα, ξίφει τε 
χρησάµενον, ἀπολεῖσθαι βιαίως. δε ἐστὶν ὡς ἆλη- 
00; fj οὐράνιος σοφία, αἱρεῖσθαι τὸ ἁδιχεῖσθαι πρὸ 
τοῦ ἁδιχεῖν' καὶ γενομένης ἀνάγχης, ἑτοίμως ἔχειν 
χαχῶς πάσχειν μᾶλλον, f| ποιεῖν' μεγίστου γὰρ bv- 
τος τοῦ ἁδιχεῖν xaxoo (10), οὐχ ὁ ἁδικούμενος, ἀλλ' 
ὁ ἁδιχῶν τῇ µεγίστῃ περιθέθληται τιµωρίᾳ. To δ᾽ 
ὑπηχόῳ τοῦ Θεοῦ ἑξῆν (11) µήτε ἀδικεῖν µίέτε ἆδι- 
χεῖσθαι, θαῤῥησαντι τᾗ προστασίᾳ τοῦ παρόντος 
xai ἐπιχουροῦντος αὑτῷ Θεοῦ, πρὸς τὸ  prótva 
τῶν ὑπτκόων αὐτοῦ βλαβῆΏναι. Πῶς δ᾽ ἂν αὐτὸς 
ἑαυτῷ βοηθοίη (12), θεῷ θαῤῥῶν; Μάχη δ' fjv (45) 
μεταξὺ δυοῖν, xal ἀμφίθολον τὸ τῆς νίχης. οὖὐδεὶς 
&' εὖ φρονῶν τὰ ἀμφίδολα πρὸ τῶν ἁραρότων προαι- 
ρεῖται. Πῶς δὲ ἔμελλε περὶ τῆς τοῦ Θεοῦ παρουσίας 


(6) Ἑπίσχηνίν τα τοῦ Πατρός. Malim scri- 
bere ἐπίσχεφιν, ut in margine editionis Genevensis 
adnotatum est. lujusmodi enim calamitates, qua 
viris bonis interdum contingunt, visitationes Dei 
vulgo vocare conauevimus. Christophorsonus ta- 
men vulgatam scripinpram secutus, mandatum 
vertit. 

(7) To? ἀ-Ἰηθοῦς καὶ τοῦ ἀγαθοῦ. In libro Mo- 
rei vir doctus ad marginem emehdavit τἀγαθοῦ, 
quod non displicet, Multa enim in hac oratione 
sunt Platonica. 

(8) Vulg. ξιρήρη τινὰ ἐπιφοιτῶν. Lego ξιφήρης. 
üt estinlibro Mora ; in quo etiam emendatur τινὶ 
ἐπιφοιτῶν, non male. In codice etiam Fuk. scribi- 
tur &urtone τινὶ ἐπιφοιτῶν. . 

(9) Vulg. πάντα τῶν ἀδίχων χειρῶν κατὰρ- 
ξαντα. Mic locus ex Fuk. ac Turnebi libr. ita 
restituendus est, νομοθετῶν διαῤῥήδην, πάντα τὸν 
ἀδίκων χε«ρῶν χατάρξαντα, ete. Quod autem sequi- 
tur, ?| πρὸς τὸν χαταρζάµενον ἀδικεῖν ὡς σαντα” 
mallem equidem scribere ἀνταδιχεῖν ἐπιχειρήσαντα. 

(19) Μεγίσεον γὰρ. ὄνεος coU ὁδικεῖν xaxov. ln 
. .Mbro Mortel vir doejes ad marginem adnotavit lizec 
verba :Zungnsudv ἠρὶ dluíac, Multa. certe in hac 
eralione ex Pletenis philesephia desumpta sunt, 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 
φέρειν "t£. Yevvaloc xal ἀνεξιχάχως παντοίαν μὲν A stiam oc civilitatem animi cum ratione conjun- 





1478 


clam przcipue laudavit, jnssitque ut omnem in» 
juriam et contumeliam forti ac Patient animo 
ferremus: doceas nos hujusmodi esse potris sui 
visitationem: adeo ut qui casus omnes generose 
perferrent, ii semper victoriam reportarent. Hoc 
enim summum robur esse affirmabat, constantiam 
animi conjunctam cum philosophia, qus nihil 
aliud est quam veritatis bonique cognitio, assue- 
faciens homines qui divitias bonis artibus compa- 
ratas possident, eas ut. pauperibus humaniter im- 
pertiant, Dominationem vero ommino prohibet , 
palam denuntians, se sicut ad humiles juvandos 
advenit, ita οἱ jis qui humiles despexerint, gra- 
tificari destituram. Hojusmoli igitur. experimento 
cum subditorum sibi populorum fidem exploras- 
set, eos non modo contemptores gravissimaruni ac 
formidabilium rerum, sed etiam spei in ipsum 4ο 
filducie genuinos discipulos effecit. Quin etiam 
unum ex sodalibus suis, qui iracundia veliemen- 
tius exarserat, verbis objurgans repressit. Inva- 
serat tum ille districto gladio nescio quem , ut 
Servatori opem ferret. Αι Servator quiescere il- 
lum et gladium dimittere precepit, graviter ho- 
minem objurgans, quod ipsius prwsidio ac patro- 
cinio diffidisset. Hancque diserte legem tulit , eum 
qui ferire alterum exset aggressus, out qui fe- 
rientem ledere conatus fuisset, 588 οἱ genera- 
liter quicunque gladio uteretur, violenta morte 
esse periturum. l1l»c est revera coelestis sapien- 
tia: injuriam pati malle quam facere, et quoties 
necessitas exegerit, co aninio esse, ut damnum 
aecipiamus potius quam ijnferamus. Cum enim 
maximum malum sit injuriam facere, uon is qui 
patitur, sed is potius qui facit injuriam, gravis- 
simo aíflcitur supplicio. Ei porro qui Deo subje- 
cius sit, integrunr est, nec facere η] αι nec 
pati, dummodo confidat patrocinio Dei, qui prae- 
sens ipsi adest, el auxilium affert, ne quis eo- 


quz eruditus lector per se ipse poterit agnoscere. 

(11) Τῷ δ' ὑπηκόῳ τοῦ Θεοῦ ἑξῆν. lu. cod. Εως. 
ac Turnebi legitur ἐξόν. . 

(12) Vulg. αὐτὸς ἑαυτῷ Bon0etr. Scaliger, Gru- 
terus. aliique emendarunt βοηθοίη Oso θαβῥώῶν, 
quam emendationem etiam in libro Mor:ei scriptam 
reperi. Posset etiam seribi βοηθεῖν ἔμελλε, rejectis 
duabus ultimis vocibus, quas parum necessarias 
hic esse nemo non videt. Sed codex Fuk. plaue 
consentit cum libris illis Scaligeri et Gruteri. 

(15) Μάχη δ' ἦν. Non dubito quin scribendum 
sit, οὕτως Y&p µάχη μὲν fjv μεταξὺ δνοῖν, ubi ἣν po- 
situm est pro er vel pro ἔμελλεν εἶναι. Verum in- 
terpres qui hanc Constantini orationem Grace ver- 
tit, parum peritus fuit lingue Graez, nec satis di- 
ligens, αἱ ex pluribus locis apparet. Meddit hic 
rationem, Constantinus, cur cultores summi Dei 
nunquam velint seipsos ulcisci, e vim vi repellere. 
Nam si id facerent, inquit, pugnarent quidew cum 
adversario, verum incerli essent de victoria. At Si 
se minime defenderint, tunc certissimam habent 
victoriam, Deo scilicet pro ipsis pngnante. Hic cst 
sensus hujus loci, quem miror a Christophorsene 
perceptum non fuisse, nec a Musculo. 


4319 


EDSEBIl CUESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


1280 


rum qui ipsi parent, ullo afficiatur incommodo. A-xat βοηθείας ἀμφιθάλλειν, 6 τοσούτων μὲν ἐν πείρᾳ 


Quomodo vero ipse sibi succurrere conaretur? 
Proelium enim futurum esset inter duos, anceps 
vero atque incerta victoria. Átqui nemo unquain 
sana menie praeditus, res incerlas certis antepo- 
. nit. Quonam autem modo de presentia et auxilio 
Dei dubitaturus sit is, qui tot pericula expertus 
est, εἰ qui ex omnibus semper discriminibus solo 
Dei nutu facillime evasit, qui per mare,quod 
Servatoris mandato constratum erat, et transeun- 
tibus populis solidam praebebat viam, ambulavit ? 
ίσο enim certissima ac firmissima, ut opinor, ba- 
sis est fidei, hoc fundamentum liduci:e, cum ad- 
mirabiles hasce res et incredibiles Dei providen- 
tis jussu. perfici videmus. Hinc etiam fit, ut cum 
quis in periculum calamitatis inciderit, nequaquam 
illum peniteat fidei sux, utque spem in Deo fir- 
. màm atque inconcussam retineat. Qui quidem ha- 
bhitus ubi semel animo inh;esit, Deus in interiori 
cogitatione sedem habet. Hic autem cum. invi- 
ctus sit, animus quoque ille qui invictum in in- 
teriori cogitatioue possidet, ab ingruentibus peri- 
culis nunquaim vinci poterit. Przterea istud ipsum 
ex Dei victoria didicimus : qui omnes homines 
providentia sua complexus, cum ab impiis et ini- 
quis contumeliose acceptus fuisset, nullo ex pas- 


γενόμενος κινδύνων, ἀεὶ δ' εὐχερῶς ῥυσθεὶς ἀπὸ τῶν 
δεινῶν µόνῳ Θεοῦ νεύματι (14), ὁ διὰ θαλάσσης 
ὁδοιπορήσας παραγγέλµατι τοῦ Σωτῆρος Χαταστο- 
ρεσθείσης, χαὶ στερεὰν παρασχοµένης ὁδὺν τοῖς δια- 
ποντίοις δήµοις; Αὕτη yàp, οἶμαι, προφανὴς ύπο- 
6άθρα πίστεως, καὶ θεμέλιος οὗτος πεποιθῄσεως, 
ἠνίχα ἂν τὰ θαυμαστὰ ταῦτα xal ἄπιστα, γινόμενα 
xai ἐπιτελούμενα ἱστορῶμεν τῇ τοῦ προνοοῦντος xt- 
λεύσει ἐντεῦθεν δὲ xai τὸ μὴ µεταμέλειν ἐπὶ τῇ 
πίστει (15) παραγίνεται, Ἠνίχα ἄν τις προσπίπτοι 
πείρα καχῶν (16), xal τὸ ἄτρεπτον ἔχοι τὴν πρὸς τὸν 
θεὸν ἐλπίδα. ταύτης yàp τῆς ἔξεως ἐγγενομένης τῇ 


'φυγῇ, ἵδρυται κατὰ τὴν διάνοιαν ὁ θεός" ἀήττητος 


6 οὗτος ΄ οὐδὲ d φυχὴ ἄρα τὸ ἀήττητον (17) ἔχουσα 
χατὰ τὴν ἑαυτῆς διάνοιαν, ὑπὸ τῶν περιεστώτων δξει- 
νῶν κρατηθήῄσεται. Παρὰ δὲ (18) τοῦτο µεμαθήχαμεν 
bx τῆς τοῦ θεοῦ νίχης, ὃς τὴν ὑπὲρ τῶν πάντων 
πρὀνοιαν ποιούµενος, ὑπὸ τῆς τῶν ἀσεθούντων ἆδι- 
χίας ἐμπαροινηθείς, µηδεµίαν ἐκ τοῦ παθήµατος 
χαρπωσάµενος βλάδην, μέγιστα νιχητέρια καὶ ἁϊδιόν 
τινα στἐφανον κατὰ τῆς πονηρίας ἀνεδήσατο. ἐτὶ 
τέλος μὲν ἁγαγὼν τὴν προαίρεσιν τῆς αὐτοῦ προ- 
volag xaX στοργῆς τῆς περὶ τοὺς δικαίους, συν- 
τρίφας δὲ τὴν τῶν ἀδίχων τε χαὶ ἀσεθῶν ὠμό- 
τητα. 


sione percepto damnu, triumphum maximum et immortalem coronam devicta improbitate est as 


secutus : 


quippe qui et propositum providentiz: sux ac  henevolentie erga justos ad exitum per- 


duxerit, et impiorum  injustorumque hominum crudelitatem conculcaverit. 


589 CAPUT XVI. 

Quod Christi adventus. predictus sit a prophetis : et 
quod ad simulacrorum et urbium simulacra colen- 
lium eversionem ordinatus fuerit. 

Czterum οἱ passio illius jamdudum prznuntiata 
fuerai a prophetis, et corporalis ejusdem nativi- 
tas. Predictum quoque fuerat tempus ipsum in- 
carnationis, quod injustitize et intemperantix€ ex- 
orta germína, qua justis actibus et moribus no- 
cent, e medio tollerentur, utque uuiversus orbis 
prudentie ac modestiz particeps fieret ,. lege scili- 
cet que 23 Servatore promulgata est, in omnium 
fere mortalium mentibus pravalente , ac divini 
quidem Numinis cultu confirmato, daemonum vero 
superstitione deleta. Quze quidem superstitio, non 
modo brutorum animalium, verum etiam humano- 
^ rum corporum immolationes invexerat, et scelerata 
ararum piacula : quippe cum juxta leges Assyrio- 


(414) Vulg. µόνου Θεοῦ vtópari. Scribendum 
µόνῳ, ut in libro Morzi emendatum inveni. Et 
paulo post lego παρασχοµένης ὁδόν, ut est in codem 
ibro. Subauditur enim θαλάσσης. In codice Fuketii 
et in veteribus schedis legitur µόνῳ θεοῦ νεύ- 


τι. 
P^) Ἐντεῦθεν δὲ xal τὸ μὴ αμέ.ειν ἐπὶ cmq 
πίστει. In codice Fuk. scribitur μὴ µεταμµέλε- 
σθαι, 

(16) Ἠγίκα ἄν τις προσπἰπτοι πείρᾳ κακῶν. 
Malim seribere πεῖρα in nominativo; id enim multo 
elegantius mihi videtur. Mox legendum est procul 
dubio χαὶ τὸ ἄτρεπτον ἔχειν, etc. Subauditur enim 
verbum παραγἰνεταε, quod paulo ante praecessit. In 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ IQ. 

Tiv Χριστοῦ zapovcíav προειρῆσθαι μὲν τοῖς 
προφήταις, ἐπὶ καταστροφῇ δὲ τῶν εἰδώ. ων 
καὶ τῶν εἰδωλικῶν γενέσθαι πόλεων. 

Αλλά τὸ μὲν πάθηµα ἐκείνου ὑπὸ τῶν προφητῶν 
ἤδη προχεχ{ρυχτο, προχεχήρυχτο δὲ xai $ σωµα - 
«txt Υέννησις αὐτοῦ, προείρητο δὲ xal ὁ χαιρὸς της 
ἑνσωματώσεως, καὶ ὡς τῆς ἀδιχίας (19) τε χαὶ ἀχολα- 
σίας ἐχφύοντα γεννήµατα, τὰ λυµαινόµενα τοῖς δι- 
xalotg ἔργοις xai τρόποις, ἀἁναιρεθείη, πᾶσα δὲ ἡ 
οἰχουμένη φρονήσεώς τε xal σωφροσύνης µετάσχοι, 
ἐπιχρατήσαντος σχεδὸν ταῖς πάντων ΦΨυχαῖς τοῦ 
θεσπισθέντος ὑπὸ τοῦ Σωτήρος νόµου, xai θεοσεθείας 
μὲν ῥωσθείσης, δεισιδαιµονίας δὲ ἐξαλειφθείσης 
δι fjv οὗ µόνων ἁλόγων ζώων σφαγαὶ. ἀλλὰ xal ἀν- 
θρωπίνων ἱερευμάτων Üvolat, καὶ ἐναγῃ µιάσµατα 
βῥωμῶν ἐπενοήθη, χατά τε Ασσυρίους xai Αἰγυ- 
πτἰους νόμους, χαλχηλάτοις 7] χαὶ πλαστοῖς ἱνδάλμασι 


D codice Fuk., et in schedis scribitur ἠνίχα ἄν τις 


προσπίπτῃ πεῖρα xaxev, xai τὸ ἄτρεπτον ἔχῃ, etc. 

(47) Τό ἀήττητον. Ad oram codicis Morzani 
emendatur τὸν ἀήττητον ἔχουσα. Quam lectionem 
secutus est Christophorsonus. Atque ita scribitur 
in codice Fuketii. . 

(18) Παρὰ δέ. Lego πρὸς δὲ, τοῦτο μεμαθήκαµαν, 
ubi πρὸς adverbialiter sumitur pro προσέτι. 

(19) Καὶ ὡς τῆς ἁδικίας. In libro Morzi ad margi- 
nem emendatur χαὶ ὡς τὰ τῆς ἀδιχίας, etc., quam 
scripturam in interpretatione sua expressit Chri- 
stopborsonus. Mihi hzc locutio parum Graeca vide- 
tur. Itaque malim scribere ἐν ᾧ τὰ τῆς ἁδιχίας. 
Codex tamen Fuk. habet χαὶ ὡς τὰ τῆς, etc. 





1231 


ἤραντο τὸν προσῄχοντα τοιαύτῃ θρησχείᾳ' Μέμφις 
χαὶ Βαθυλὼν ἑρημωθήσεται, xol ἀοίχητοι xata- 
λειφθῄσονται μετὰ τῶν πατρῴων θεῶν. Καὶ ταῦτ' 
οὐχ ἐξ ἀχοῆς λέγω, ἀλλ᾽ αὐτός τε παρὼν χαὶ loto- 
ρήτας, ἑπόπτης τε γενόμενος (20) τῆς οἰκτρᾶς τῶν 
πόλεων xal δυστυχοὺς Μέμφις. Ἠρίμωσε δὲ Μωῦ- 
σῆς (31) κατὰ τὴν θείαν πρόσταξιν τὶν τοῦ δυνατω- 
τάτου πότε Papa χώραν, ὃν ὑπεροψία γατέ- 
θραυσε (22) τόν τε στρατὸν αὐτοῦ πολλῶν xai µε- 
γίστων ἐθνῶν νιχηφόρον, πεφραγμένον τε χαὶ καθ- 
ωπλισμένον (20), οὗ βελῶν τοξεύμασιν, οὐδ' ἀχοντίων 
ῥιπαῖς, µόνῃ ὃ óola προσενχῇ xai ἡμέρῳ λιτανεία 
καθεῖλεν. 
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ 17’. 

Περ) τῆς Μωὺσέως σοφίας ζηνωθείσης παρὰ τῶν 

porri σοφῶν, xal περὶ Aaruüj καὶ τῶν τριών 

παίδων. 


Οὐδεὶς δ᾽ ἂν ἐχείνου τοῦ δήμου µαχαριώτερος γέγο- 
νε πώποτε, 7| γένοιτο, εἰ μὴ τὰς ψυχὰς αὐτῶν Exóv- 
τες τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἀπεχήρυξαν. Τί δ᾽ ἂν εἴποι 
τις ἄξιον περὶ Μωῦσέως; "Og ἄταχτον δῆμµον εἰς τάξιν 
ἀγαγὼν, πειθοῖ τε καὶ αἰδοῖ τὰς φυχὰς αὐτῶν κατα- 
χοσµῄσας, ἀντὶ μὲν αἰχμαλωσίας, ἐλευθερίαν αὐτοῖς 
ἑδωρεῖτο, ἀντὶ δὲ σχυθρωπότητος, φαιδροὺς ἑποίει, 
χαὶ εἰς τοσοῦτον τὴν φυχὴν αὐτῶν προηγάγχετο, ὥστε 
τῇ λίαν ἐπὶ τἀναντίᾳ µεταθολῇῃ, τῇ τε τῶν χατορθω- 

-µάτων εὐτυχίᾳ ἁλαζονέστερον τὸ φρόνημα τῶν &v- 
δρῶν γενέσθαι" ὃς τοσοῦτον ὑπερῆρε σοφίᾳ τοὺς πρὸ 
αὑτοῦ, ὥστε καὶ τοὺς ἐπαινομένους ὑπὸ τῶν ἐθνῶν 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 
αφαγιαζόντων Φφυχὰς δικαίας' τοιγχάρτοι χαρπὸν A rum et /Egyptiorum, :ereis ac figlinis simulacris ine 





1383 


nocentes homines mactarentur. Unde et mercedem 
tali religione dignam retulerunt. Memphis, inquit, 
et Babylon vastabitur; et utraque deser!ia relin- 
quetur cum diis patriis. Atque hzc ego non audi- 
tione accepta commemoro, sed qu:e ipsemet pra- 
sens vidi; miseranda harum urbium sortis &pecta- 
tor factus. Jacet deserta Memphis, illa potentissimi 
quondam Regis Pharaonis sedes, quem superbia 
elatum Moyses jussu Dei percussit : et exercitum, il- 
lius multarum et maximarum gentium victorem, 
armis probe instructum ac munitum, non telorum 
ac jaculorum missilibus, sed pura duntaxat preca- 
tione et quieta supplicatione delevit. 
CAPUT XVII. 


B pe sapientia Moysis quam geniilium sapientes &emu- 


lati sunt : stem 4ε Daniele et de tribus pucris. 


Nullus porro beatior unquam illo populo fuit aut 
futurus esset, nisi mentes suas a divino Spiritu 
abstraxisset. Mosem vero quis est qui pro merito 
laudare possit ? Qui cum confusam antea Judaorum 
multitudinem in certos ordines digessisset, eorug- 
que auimos obsequio et verecundia exornasset, pro 
servitute quidem libertatem eis reddidit ; pro πια- 
stitia vero hilaritatem ;qui eorumdem animos tau* 
topere erexit, ut ob iusperatam rerum suarum iu 
melius mutationem, 594) et ob prosperos succes- 
sus atque victorias, fastu quodam et insolentia ef- 
ferrentur ;qui reliquos omues qui ipsum zltate 


ᾖτοι σοφοὺς καὶ φιλοσόφους (24), ζηλωτὰς τῖς ἐχεί. C pracesserant, sapientia usque adeo superavit, ut 


(20) Ἑπόπτης τε pevópsroc. Ait Constantinus 
se excidium et vastitatem duarum olim potentissi - 
marum urbium, Mempbis scilicet et Babylonis, co- 
ram spectasse. Quxreudum igitur est a nobis, quo- 
nam tempore Constantinus ad ea loca profectus 
sit. In Egyptum quidem juvenis admodum profe- 
ctus est, cum in Diocletiani comitatu militaret, et 
ebsidis instar ab eo teneretur. Multis eniin annis 
Diocletianus in /Egypto bellum gessit adversus 
Achilleum, qui in Zgypto rehellaverat, ut scribit 
Eutropius. Ex /Egypto postea Coustantinus una 
cum Diocletiano venit in Syriam, et per Palazsti- 
nanr provinciam transivit, ubi primum ab Eusebio 
visus est, ut ipse testatur. Venerat autem Diocle- 
tiauus in Syriam, ut Galerium  Ciesarem qui cum 
Persis bellu.» gerebat, copiis suis adjuvaret. Man- 
sitque diutius in Syria, ut pacem cum Persis com- 
oneret, quemadmodum discimus ex Historia Petri 

atricii. Tunc igitur Constantinus Babylonis rudera 
et reliquias spectare potuit. 

(21) Vulg. ἢ Μωυσῆς. Hunc locum sola transpo- 
sitione corruptum esse existimo, Sensus enim 
apertissimus est, si verba restitueris in hunc imo- 
dui : Μέμφις ἠρήμωταιν ἡ τοῦ δυνατωτάτου τότε 
Φαραὼ ὑπεροφία' ὃν Μωῦσῆς χατὰ τὴν θείαν πρόστα- 
ξιν χατέθραυσε, etc. Quid his verbis planius ? 
ὑπεροψία hic est gloria, τὸ χαύχημα, qua scilicet 
sese elferebat Pharao. Facessat igitur. conjectura 
Christoplorsoni, Gruteri εἰ aliorum. Et haec. qui- 
dem olim fuit conjectura nostra de hujus loci le- 
ctione ;sed postea Fuketianum codicem nacti, ve- 
ram ac germanam lectionem deprehendimus. Sic 
enim in eo legitur : Ἑπόπτης τε γενόμενος τῆς ol- 
πτρᾶς τῶν πόλεων xat δυστυχοῦς Μέμφις; Ἀρημωσε 
65 ΜωῦΜῆς κατὰ «ἣν θείαν πρόσταξιν τὴν τοῦ 
τάτου τότς Papa χώραν, cic; Aique ita. plane lo- 


gitur in codd. Turnebi et Gruteri, nisi quod dis- 
tinetio illa quam posuimus, propria est codicis Fuk., 
in quo post Μέμφις punctum appouitur. Μέμφις 
igitur in genitivo dixit interpres hujus orationis, 
cum Μέμφεως dicere debuisset. Sed et οἰκτοᾶς po-- 
nitur pro οἰχτροτάτης. Porro juxta lianc lectionem, 
solam Mempliin a se visam esse ait Constaniiuus, 
quod equidem verius puto. Neque enim Babylonem 
unquam videre potuit, quippe qui nunquam in As- 
syriam penetraverit, 1n scliedis Regiis ita legitur 
lic. locus, τῆς οἰχτρᾶς τῶν πδλεων τύχης' Μέμφις 
Ἱρήμωσε, etc., ut in vulgatis editionibus. In codice 
autem Regio πρήμωται legitur, ut edidit Steplianus. 
Savilius vero iu libro suo hunc locum ita emenda- 
vit, πόλεων tuync" Μέμφις tpfuozac hpfiptae δὲ 
Μωῦσῆς, etc. Sed frigidum esset illud Μέμφις Ἶρή- 
po72:, nec cum sequentibus cohzrens. Quid quod 
nec Christophorsonus ea verba in iuterpretatione 
8ua retinuit? 

(32) "Ον ὑπεροψία xacé0pavoc.Christophorsonus 
verit, Quem insolentia elatum per(regit. Ex quo 
apparet, eum supplevisse &mrnpp飻ov aut quid. si- 
mile.Sed nihil opus est hac emendatione, cuim ὑπερ- 
«lia in nominativo accipi possit. Certe in omni- 
bus nostris codicibus Reg., t uk., et schedis, legitur 
absque ἰῶτα subscripto. Sic infra loquitur, ca- 
pite 19, 4$ ἄγνοια τὰς φυχὰς τῶν ἀνθρώπων 
ἔθρανε, etc. 


(30) Πεωραγ. τε xal καθωπ.Ίισμένον. Sic legitur 


in codice Fuk. et in senedis Regiis. Nec displicet 

Valesio conjectura Sawilii, qui legi vult in nomina- 

ivo πεφραγµένος el χαθωπλισµένος. Mox ubi legitur 

ἡμέρῳ λετανείᾳ, mallet idein Valesius scribere ἠρε- 
». K&DIT. ' . 

κ ) Καὶ φιλοσόφους. Omissa bic videtur esse 

,, qua. adjesin Jonge cleganuüer fict orauo. 


1285 


EUSEBII CAESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


455) 


qui a Gentilibus plurimum celebrantur sew sapien- A νου σοφίας γενέσθαι. Πνθαγόρας γὰρ τὴν ἑχείνου σο- 


tes seu philosophi, sapientie illius zemulatores 
exstiterint. Pythagoras certe sapientiam ejus aemu- 
latus, modesti: causa tantopere celebratus est, ut 
Plato vir modestissimus, abstinentiam illius velut 
exemplum sibi ad imitandum proponeret. Daniel 
quoque, Lis qui futura praedixit, et qui summz cu- 
jusdam magnitudinis animi specimen edidit, mo«- 
rumque et totius vitz? sanctitate excelluit, qualem 
et quam asperam tyranni illius qui tum in Syria 
dominabatur, sevitiap superavit ? Nomen huic 
erat Nabuchodonosor ; cujus stirpe omni funditus 
deleta, ingens illa et formidabilis potentia ad 
Persas translata est. Erant ἵπ ore omnium, sicut 
in hunc usque diem multis hominum sermonibus 
celebrautur, opes regis illius ; et circa illicitam 
rel'gionem importuna sedulitas, et ad fabricanda 
deorum simulacra ingens copia cujusque generis 
metallorum : templorum item culmina coelum ip- 
sum, ut ita dicam, contingeutia ; formidabiles de- 
nique religionis leges, et ad sxvitiam comparata. 
Verum lic oinnia ob sinceram in Deum pietatem 
Daniel contemnens, importunuts illud tyranni stu- 
dium, gravissimi cujusdam mali causam fore prze- 
dixit. Nec tomen tyranno persuasit. Opum quippe 
affluentia, maximo iinpedimento est. ad recte sen- 


tiendum. Tandem vero mentis su» feritatem rex 


declaravit , justum atque insontem feris bestiis la- 
Diandum oljici jubens, Fratrum item illorum in 
martyrio subeundo cousensio, generosa fait inpri- 
mis. Quos posteri deinceps imitati, ingentem glo- 
riam ob fidem erga Servatorem retulerunt, Qui ab 
jgne et fornace caterisque cruciatibus ad consu- 
menda ipsorum corpora comparatis nullatenus l:- 
8i, inclusas undique in fornace flammas, castorum 
corporum objectu contactuque propulerunt. Porro 
Assyriorum imperio Dei ultione et fulminum ja- 
clibns exciso, Daniel divina providentia ad Cam- 
 bysem :Persarum regem se contulit. Hic vero 
eliam illum vexavit invidia , et exitiales magorum 
insidix, et multorum maximorumque discriminum 
continua successio. Quibus omnibus, adjuvante 
Christi providentia, facillime liberatus 89]. in 
omni generc virtutis specetatus. enituit. Nam cum 


Scribo igitur fj τοι σοφοὺς 1) xaX φιλοσόφους, id est, 
genu sapientes, seu philosophos malis dicere. 

(35) Δανιὴα δέ. Postquam de /Egyptiis et de 
Memphis excidio dixit, transit ad Assyrios et ad 
Babylonis vastationem. Et occasione quidem Agy- 
ptiorum, Moysis laudationem inseruit. Nunc vero de 
Assyriis agens, Danielis laudes exsequitur, qui 
apud Assyrios seu Babylonios captivus vixit, 

(26) Ὁ AaviA καταρρονγήσας. Post hxc verba 
antiquarius qui codicem Regiumn descripsit, offen- 
$$ inendorum multitudine quibus exemplar scate- 
bat, hic finem scribendi fecit, Atque hoc testatus 
est his verbis ad imam paginam appositis... noa; 
d τὸ πέλαγος τῶν σφαλμάτων τοῦ β:δλίου, ἐπέχον 

v χεῖρα τοῦ γράφειν, ὅτι μηδὲν ὑγιὲς ἑνην τῷ 

. πρωτοτύπῳ, χαθως Ex τῶν γραφέντων ἔστι τεχµῄρα- 
αι τοὺς ἀναγινώσχοντας. 

(27) Vulg. ἀγαιρθβείσης xspavróv BoAq. Nescio 


φίαν µιµησάµενος, εἰς τοσοῦτον ἐπὶ σωφροσύνῃ δια- 
6εθόηται, ὥστε xal τῷ σωφρονεστάτῳ Πλάτωνι πα- 
ῥάδειγµα τὴν ἑαυτοῦ ἐγχράτειαν χαταστῆσαι. Δανι}λ 
δ' (25) ὁ θεσπἰσας τὰ μέλλοντα, χαὶ τῆς ἐξοχωτάτης 
µεγαλογυχίας ἑργάτης, Ἰθῶν τε καὶ παντὸς βίου χάλ- 
Àet διαπρέφας, πόσην τινὰ xal πῶς τραχεῖαν χατη- 
γωνίσατο δυσχέρειαν τοῦ χατὰ Xuplav τότε τυράννου; 
Ὄνομα δ' ἐκείνῳ Ναθουχοδονόσορ ἦν, οὗ πάσης τῆς 
γενεᾶς ἐξαλειφθείσης, ἡ σεμνὴ xal ὑπερμεχέθτς 
ἐχείνη δύναµις πρὸς τοὺς Πέρσας διηλθε. Διαθόητος 
γὰρ ἣν xoi ἄχρι vov ἐστὶν ὁ πλοῦτος τοῦ τυράννου, 
καὶ ἡ ἄχαιρος περὶ τὴν μὲν δέουσαν θρησχείαν ἐπι- 
µέλεια, μετάλλων τε παντοδαπῶν οὐρανομέχη ὑψώ- 
paa, φριχτοί τε xal πρὸς ὠμότητα οἱ τῆς θρηαχείας 
συντεθέντες νόμοι’ ὧν πάντων ὁ Δανι]λ χαταφρονή- 
σας (26) διὰ τὴν ἄχραντον πρὸς τὸν ὄντως θεὸν εὐσέ- 
6ειαν. τὴν ἄχαιρον τοῦ τυράννου σπουδὴν, μεγάλου 
τινὸς χαχοῦ ἑσομένην αἰτίαν ἐμαντεύετο: ἀλλ᾽ οὐχ 
ἔπειθε τὸν τύραννον" ὁ Υὰρ ἄφθονος πλοῦτος ἐμπό- 
διον, πρὸς τὸ καλῶς φρονεῖν ὑπάρχει. Τέλος γοῦν τὸ 
ἄγριον τῆς ἑαυτοῦ διανοίας ὁ δυνάστης ἐξέφηνε, θηρ- 
σὶν ἀγρίοις διαλυμανθῆναι τὸν δίχαιον χελεύσας. Γεν - 
vala γε μὴν καὶ ἡ τῶν ἀδελφῶν ἐν τῷ μαρτνρεῖν ὅμο- 
δοξία. οὓς οἱ μετὰ ταῦτα ζηλώσαντες, ὑπερμεγέθη 
δόξαν τῆς τρὸς τὸν Σωτῆρα πίστεως fpavto* πυρὶ 
xaX χαμίνῳ χαὶ τοῖς εἰς τὸ φαγεῖν αὐτοὺς τεταγµένοις 
δεινοῖς ἁδήωτοι φανέντες, ἁγνῇ τε σωμάτων προσθο- 
Jf τὸ ἐμπεριεχόμενον τῇ χαμίνῳ mop ἁπωθούμενοι. 
Δανιὴλ δὲ χατὰ τὴν χατάλυσιν τῆς Ασσυρίων βασι- 


λείας, ἀναιρεθείσης χεραυνῶν βολαῖς (27), ἐπὶ Καμθύ- 


σην τὸν Περσῶν βασιλέα μετῆλθεν ἐχ θείας προνοίας» 
φθόνος ób κἀνταῦθα, χαὶ πρός ye τῷ φθόνῳ, ὀλέθριοι 
Μάγων ἐπιδουλα), διαδοχαἰ τε χινδύνων μεγάλων τε 
xai πολλῶν * ἐξ ὧν πάντων, συναιροµένης τῆς Χρι- 
στοῦ προνοίας σωθεὶς εὐχερῶς παντοίας ἀρετῆς πείρα 
διέπρεψεν. Οἱ γάρτοι Μάγοι, «pic τῆς ἡμέρας εὖχο- 
µένου τοῦ ἀνδρὸς. µεγάλας τε xai ἐξαισίους ἀρετὰς 
(28) ἀξιομνημονεύτων ἔργων κατορθοῦντος, αὐτὴ» 
thv τῶν εὐχῶν ἐπίτευξιν φθόνῳ διέδαλλον:. ἐπιχίν- 
6uvov δὲ σφόδρα (39-00) την τοσαύτην αὐτοῦ δύναμιν 
διαθάλλοντες πρὸς τὸν δυνάστην, ἔπεισαν αὐτὸν, 
τὸν τοσούτων ἀγαθῶν δηµοσἰᾳ παραίτιον τοῖς Πέρσαις 
γενόμενον, λεόντων ἀγρίων θοίνῃ καταχριθῖναι. Κα- 


unde hze hausit Constantinus, qui regnum Assy- 
riorum fulminum jactu destructum esse scribit ; 
quod quidem alibi legere non meinini. Sed neque 
id satis intelligo. llomines enim et arces et civi- 
tates fultninis jactu destrui possunt, ut de Plilegyis 
poete fabulati sunt ; regnum. vero quomodo fulini- 
nibus aboleri possit, equidem non video. In manu- 
scriptis codicibus Fuk. et Turnebi, et in schedis 
Regiis scribitur χεραυνῶν βολαῖς. 

38) Ἐξαισίους ἀρετᾶς. Constantinus Latine 


virtutes. dixerat ; quam vocem in sacris Libris eumi 


solere pro miraculis nemo nescit. Male iuterpres 
hujus orationis ἀρετὰς vertit, cum δυνάµεις potius 
vertere debuisset. 

(29-30) Vulg. ἐπιχίνδυγον» σφόδρα. In codice 
Fuk. hic locus ita. distinguitur, διέδαλλον ἐπιχίν» 
δυνον' σφόδρα δὲ τὴν τοσαύτην, eic. Mox seribo xat 
ἔπεισαν αὐτὸν, ut in libro Morai ad imarginem emendse 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM, 


15 


θεῖρχτο δὲ χαταχριθεὶς, οὐχ εἰς ὄλεθρον, ἀλλ' αἰώ- A ter quotidie preces ad Deum funderet, magnaque 


νιον εὐδοξίαν ὁ Δανιὴλ, xal tv µέσοις τοῖς θηροὶν 


ἑξρταζόμενος, Ἠπίων καὶ ἡμερωτέρων τῶν θηρίων, fj 
τῶν καθειρξάντων, ἐπειρᾶτο. πάντας γὰρ εὐχῆ (51) 


χοσµιότητος xzt σωφροσύνης ἀρετῃ συναιροµένη, | 


τιθασσοὺς ἀπειργάζετο, τοὺς λυσσώδεις τῇ φύσει. 
Γνωσθέντων δὲ τούτων (τῷ) Καμθύσῃ (οὐ γὰρ δυνα- 
τὸν ἣν τοσαύτης, οὕτω τε θείας δυνάµεως κατορθώ- 
µατα ἐπισχιάκεσθαι), ὑπερεχπέπληχκτο μὲν αὐτὸς τῷ 
θαύματι τῶν ἀγγελλομένων, µετεγίνωσχε δὲ ἐπὶ τῷ 
:πεισθΏναι ταῖς διαθολαῖς τῶν Μάγων εὐχερῶς ' ὅμως 
γοῦν ἑτόλμησξε τῖς θέας ἐχείνης ἑπόπτης γΣνέσθαι’ 
xai ἰδὼν τὸν μὲν ἄνδρα (32) ἑχατέρας τῆς χειρὸς 
ὑφώματι τὸν Χριστὸν ὑμνοῦντα, τοὺς δὲ λέοντας ὑπο- 
θεθληµένους, καὶ οἱονεὶ τὰ ἴχνη τοῦ ἀνδρὸς προσχυ- 


νοῦντας, xal παραχρΏμα τοὺς ἀναπείσαντας αὐτὸν B 


Μάγους (τῇ αὐτῇ ζημίᾳ χατέχρινε, χαθεὶρξέ τε τῇ 
τῶν λεόντων αὐλῃ), οἱ 6t Oros; οἱ τὸν μικρῷ 
πρόσθεν χολακεύσαντες, ἐἑπεφοίτων τοῖς Μάγοις, καὶ 
πάντας αὑτους χατὰ τὴν ἑαυτῶν «φὖσιν ἑλυμῇ- 
ναντο. 


et insolita memorabilium operum miracula ederet, 
Magi invidia adducti, hanc precum efficaciam ca- 
jumuiari coperunt, tantam vim hominis admo- 
dum periculosam esse, regis auribus insusurran- 
tes : eique tandem persuaserunt, ut vir ille qui tot 
ac tantorum bonorum Reip. Persarum auctor fuis. 
set, immanibus leonibus devorandus oljiceretur. 
Damnatus igitur Daniel , non periturus, sed ad 
sempiternam gloriam in foveam conjectus est. 
Cunique in medio f^rarum versaretur, leniores eas 
ac mansuetiores ipsis a quibus fuerat in. foveum 
contrusus, expertus est. Omnes enim illas bestias, 
licet suapte natura rabidas, precatio modesti: ae 
temperantie auxilium ferens, mausuefecit. Qux cum 
accepisset Cambyses (neque enim fieri poterat, ut 
tam stupenda divinz potentize miracula occultaren- 
tur),rerum qua nuntiat:e fuerant. adiniiatione per- 
culsus est: subiitque eum paenitentia, quod mago- 
rum calumniis adeo faciles aures prabuisset. Ni- 
bilominus tamen ipse ejus rei spectator esse vo» 


luit, Cumque Danielem quidem vidisset sublatis in altum manibus Christum laudantem , leones vero 
àubimnissos, et fiominis vestigia quodammodo adorantes, ! confestim magos qui ipsi illud persuase- 
rant, leonibus objici jussit. At besti; qux paulo ante Danielem palpaverant, stati in magos ime. 
pelum fecerunt, omnesque eos pro nature sux feritate discerpserunt. 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ IH'. 

Περὶ τῆς Σιδύ..Ίης τῆς "Epv0palac, év ἀκροστι- 
χίδι τῶν τῆς µαντείας ἐπῶν, τὐν Κύριον xal τὺ 
πάθος ÓnJAovemnc: ἔστι δὲ ἡ ἀκροστιχίς.' Ἱη- 
σοῦς Χριστὸς, θεοῦ Υἱὸς, Σωτήρ, Σταυρός. 
Παρίσταται δέ µοι χαὶ τῶν ἀλλοδαπῶν τι µαρτυ- 

οιῶν (55) τῆς τοῦ Χριστοῦ θεότητος ἀπομνημονεῦσαι * 

κ γάρτοι τούτων δηλονότι χαὶ ἡ τῶν βλασφημούντων 

αὑτὸν διάνοια, xal οἵδεν αὐτὸν θεὸν ὄντα θε.Ὀ παῖ- 

3a, εἶπερ γοῦν τοῖς ἑαυτῶν λόγοις πιστεύωσιν. Ἡ 

τοίνυν Ἐρυθραία Σίθυλλα, φάσχουσα ἑαυτὴην ἕχτῃ 

γενεᾷ μετὰ τὸν καταχλυσμὸν γενέσθαι, ἱέρεια ἣν τοῦ 

Απόλλωνος (64), διάδηµα ἐπίσης τῷ θρητκενοµένῳ 


tur (*). Ceterum hzc narratio adversatur Scripture 
sacrae, Neque enim mayi Danielem «ccusasse dicuntur 
in sacris voluminibus, sed satrapze : nec Cambyses 
voeatur i$ qui Danielem bestiis. objici jussit, sed 
Darius Medus, de quo vari sunt chrouologorum 
sententie. Nam plerique Cyaxarem lune esse. vo- 
lunt, Astyagis lilium, Scaliger vero Nabonnidum 
esse contendit ; cujes opinioni suffragatur Petavius 
noster. Quorum consensum magni facio. Nam cuim 
iu plerisque disseutire soleant, ubicunque eos con- 
venire viderimus, maximum veritatis argumentum 
est. Eorum tamen sententiz refragari videtur Aby- 
deuus in Historia Assyriorum. lic enim scribit, Na- 
huchodonosorui paulo ante inortem divino numine 
alflatum przedixisse Babyloniis, urbem ipsorum non 
multo post esse perituram. Mulum enim Persain 
veuturum esse, qui ipsis jugum servitutis imponat. 
Ejus vero adjutorem in expugnatione urbis futu- 
rum Medum, Assyriorum gloriam. Sic enim inter- 
μα verba illa Abydeui : οὗ δη συναίτιος ἔσται 
Πήδης. Greca certe verba μή] aliud sonant, quain 
id quod dixi. Quod si Medus socius atque. auxilia- 
tor fuit Cyri in expugnanda et. iu servituteu redi- 
genda Babylone, Medus utique non est Nabonui- 
dus. Αἱ Scaliger, qui Darium Medum vult esse Na- 


C 


CAPUT XVIII. 


De Sibylla Erytbrea, que in acrostichiae carminum — 
quibus valicinata est, Dominum et passionem desi- 
gnat. Est autem Acrostichis haec : Jesus Christus, 
Dei Filius, Servator, Crux. 


Liset etiam afiud testimonium de Christi divi- 
nitate ab extraueis desumptum commemorare, Sic 
enim ii qui probris illum ac meoledictis incessere 
solent, illum Deum Deique Filium esse cognoscent ; 
si quidem suorum sermouibua fidem veliut ;adhi- 
bere. Sibylla igitur Erythrza, qu: sexta post di- 
luvium ztate se vixisse dicig, sacerdos fuit Apolli- 
nis: qua coronam capite gestans non secus ac 


bonnidum, Abydeni verba sic explicat : culpa Medi 
eam calamitatem eventuram esse Babyloniis. Ve- 


D rum Abydenus non dixit : οὗ δὴ αἴτιος, sed συναί- 


τιος» quo verbo societas et communio alicujus fa- 
cii cuui altero signilicatur. Sic Filius Dei συναί- 
τιος dicitur, quia una cum Patre oinium rerum 
auclor est. Constat igitur ex Abydeni verbis, Me- 
dum non esse Nabonnidum. 

(81) Vulg. πάντας γὰρ εὑχῃ. Maiim scribere in no- 
minativo, πάντας γὰρ εὐχῆ χοσµιότητος xat σωφροσύ- 
γης ἀρετῇ συναιροµένη, τιθάσσους ἀπει,γάτετο, id 
est, Janta vís est precationis, ut immanissimas bestias 
mansue[ecerit. Certe in codice Fuk. legitur, εὐχὴ 
χοσµ. χαὶ σωφ. ἀρετὴ συναιροµένη, etc. 

(92) Καὶ ἰδὼν τὸν ἄνδρα. in codice Fuk. οἱ in 
schedis scribitur χαὶ ἰδεῖν. 

(55) Vulg. τῶν ἀ.11οδαπῶν τι μαρτύριο». Co- 
dex Fuk. et sche scriptum habent. μαρτυριῶν, 
rectius, Neque enim unum duntaxat. testnonium 
allert Coustantiuus, sed duo. 

(94, Vulg. ἱέρεαν τοῦ 'AzxóAAoroc. Amplector 
emendationem doctorum virorum, quam etiam. ii 
Μυταἱ libro reperi, ἑέρεια ἣν τοῦ Απ. lta certe Pak. 
codex et scledie. - 


(') Scripsit quidem Valesius ot ipsi exseripsimus, interpretatur autem quasi scripsisset :... Δήθαλλον, inui. o, ἶδιου | 


tipi τὸν δοναντήν, καὶ ἔωωσερ. EDIT. 


157 * EUSEBII CAESARIENSIS OPP, PARS f. — HISTORICA. 4259 


Deus ille quein colebat, et tripodem cui serpens A ὑπ' αὑτῆς Θεῷ φοροῦσα, xat τὸν τρίποδα περὶ ὃν 6 
Circumvolutus erat, custodiens, oracula edebat in- — bgrg εἰλεῖτο, περιέπουσα, ἀποφοιθάζουσά τε τοῖς 
terrogantibus : a stultis parentibus buie cultui — ypopévot; αὐτῇ' ἠλιθιότητι (55) τῶν γονέων, ἔπιδε- 
mancipata, ex quo nibil honestum ac probum, sed δωχότων αὐτὴν τοιαύτῃ λατρείᾳ, δι ἣν ἀσχήμονες 
furor pudoris expers ingeneratur. Cujusmodi sunt θυμοὶ, xal οὐδὲν σεμνὸν Emtyivezat, χατὰ τὰ αὐτὰ τοῖς 
5992 ea qux de Daphne memorantur. dlc igitur Ἅᾖἱστορουμένοις περὶ τῆς Δάφνης. Αὕτη τοίνυν stato 
cum aliquando in adyta importuna superstitionis τῶν ἁδύτων ποτὲ τῆς ἀχαίρου δεισιδαιµονίας προ- 
irrupisset, divino plane Spiritu impulsa, cuncta αχθεῖσα, καὶ θείας ἐπιπνοίας ὄντως γενοµένη μεστὴ 
qu: eventura erant de Deo vaticinari versibus coe- — (56), δι ἑπῶν περὶ τοῦ θεοῦ τὰ μέλλοντα προεθέσπι- 
pit; primis versuum elementis (quod genus acro- σε, σαφῶς ταῖς προτάξεσι τῶν πρώτων γραμμάτων, 
$tichis vocatur) historiam adventus Jesu Christi — fist; ἀχροστιχὶς λέγεται, δηλοῦσα τὴν ἱστορίαν τῆς τοῦ : 


apertissime declarans. Est autem acrostichis ejus- . 


modi:Jesus Christus , Dei Filius, Servator, Crua. 
Versus autem hi suut : 


J udicii signum,tellus sudore madescet. 

E celo tuuc rex veniet per szcla futurus, 

S cilicet ut totum praseus dijudicet orbem. 

V isurique Deum infidi sunt atque fideles, 

S ublimem in carne huinana, sanctaque caterva 
C inctum, completo qui tempore judicet oues. 
H orrida tuuc tellus dumis silvescet acutis. 

HK ejicient simulacra homines aurique metalla. 
| nferni portas facto simul impete rumpent 

S quallentes manes, et pura luce fruentur. 

T etros atque bonos index tum flamma probabit. 
V oce latens facinus quod gessit quisque loquetur. 
S ubdolaque bumani pandentur pectoris antra. 


(55) Vulg. τῇ ἠ«ιθιότητι. Melius dixisset διὰ τὴν 
ἡλιθιότητα. . 

(96) Καὶ θείας ἐπιπνοίας ὄντως T&vopérn µε- 
ὑτή. Quicunque ex christianis scriptoribus Sibyl- 
larum oracula ad. confirmationem christianz fldei 
protulerunt, ii necesse habuerunt idem de Sibyllis 
dicere quod Constantinus: eas scilicet divino quo- 
dai spiritu afllatas de Christo pradixisse. lta Justi- 
nus in oratione parznetica ad. Gr:ecos : Ἔσται δὲ 
ὑμῖν ῥᾳδίως τὴν ὀρθὴν θεοσέθειαν Ex µέρους παρὰ 
τῆς παλαιᾶς Σιθύλλης Éx τινος δυνατῆς ἐπιπνοίας διὰ 
χρησμῶν ὑμᾶς διδασχούσης, µανθάνειν , etc. Quibus 
consona scribit Augustinus in lib. xvi De civitate 
Dei, cap. 25 ; et Hieronymus in lib. 1 contra Jorvi- 
níanum. Nam hic quidem Sibyllis ob meritum vir- 
ginitatis divinationem scribit a Deo esse conces- 
sam. Augustinus vero eas in civitatem Dei ascri- 
bere non veretur. At Gregorius Naz. in carmine ad 
Nemesium, ait Hermein "lrismegistum et Sibyllam, 
quzcunque de Deo przdixerunt, non divinitus affla- 
tos praedixisse, sed ex sacris llebreorum libris quos 
obiter perlegerant, ea accepisse: 

Qv θεόθεν, βί6.ων Cà παραθ.ιέψαντες &pero. 
Scilicet Gregorius Naziauz. et sanctissimi illi Eccle- 
si» Patres, carmina illa revera a Sibyllis composita 
esse credebant, cum tamen. ab otiosis hominibus 
conficta sint, εἰ pro Sibyllis edita circa tempora 
imp. Adriani. Certe nemo antiquior Justino eorum 
mentiouem Íecit. Et Celsus, quem principatu M. 
Autonini vixisse supra demonstravimus, christianos 
Sibyllinis carminibus multa falso inseruisse aflii- 
mat, Verba ejus refert Origenes in lib. vii, Nuv δὲ 
παρεγγράφειν μὲν εἰς τὰ ἐχείνης πολλὰ xai βλάσφη- 
μα εἰκη δύνασθαι. Scio quidem Origenem id perne- 
gare. Sie. enim. Celso. respondet : debuisse illum 
antiquiora Sibyliinorum carminum exemplaria 
proferre, in quibus versus illi quos a Christianis 
intrusos esse dicebat , minime legerentur. Facile 
utique fuisset Celso id przstare, et falsitatem. illo- 
rum versuum hoc arguinento convincere. Sed sup- 
petunt eliam. alia. argumenta , quibus id probari 
potest, Nam si Sibylla tam. clare de Christo pra- 
dixerat, cur Paulus in suis Epistolis , et cuin. ad 


Ἰησοῦ χατελεύσεως' ἔστι δὲ ἡ ἀχροστιχὶς abtm: 
Ἱησοῦὺς Χριστὺς, Θεοῦ Ylóc, Σωτήρ, Σταυρός " τὰ 


ὃ ἔπη αὐτῆς, ταῦτα ᾿ 


ώσει γὰρ χθὼν, χρίσεως σημεῖον ὅτ ἔσται" 


16 
H n δ' οὐρανόθεν βασιλεὺς αἱῶσιν, ὁ µέλλων 


X ápxa παρὼν πᾶσαν χρῖναι καὶ χόσµον ἅπαντα. 
0 φονται δε θεὸν µέροπες πιστοὶ καὶ ἄπιστοι 

Y φιστον μετὰ τῶν ἁγίων ἐπὶ τέρμα χρόνοιο, 

Σ αρχοφόρον’ ψυχάς v' ἀνδρῶν ἐπὶ βήµατι χρινεζ. 
X έρσος ὃτ᾽ ἄν ποτε κόσμος ὅλος χαὶ ἄχανθα γένητοε 
P ἰφωσί τ’ εἴδωλα βροτοὶ καὶ πλοῦτον ἅπαντα, 

E χχαύσῃ δὲ τὸ πυρ ΥΏν, οὐρανὸν t5: θάλασσαν, 

I χνεύων, ofer τε πύλας εἰρκτῆς ἀῑδαο (07). 

X ἀρξ τότε πᾶσα νεχρῶν, ἐς ἐλευθέριον φάος fSct- 
T οὓς ἁγίους, ἀνόμους τε τὸ rop αἱώσιν ἑλέγξει, 

O ππόσα τις πράξας ἕλαθεν, τότε πάντα λαλήῆσει. 
E τήθεα γὰρ ζοφόεντα θεὺς φωστῆρσιν ἀνοίξει " 


Athenienses verha faceret, ejus testimonio non est 
usus, maxime cii ΑΓΑΠΗ et alios gentilium poetas 
citare non dedignetur ? Certe si Sibylla hene de 
Christo acrostichidem scripsit, nihil causas est, cur 
illam inter prophetas et quidein. priino loco. receu- 
sere dubitemus. Nullus enim inter antiquos He- 
br:eorum proplietas tam clare ac diserte scripsit 
de Christo, quam sunt haec a. Constantino prolata 
Sibyllz carmina. Neque tamen. aut. Origenes, aut 
ullus sanctorum Patrum id unquam coucessit, ut 
Sibylle inter prophetas habereutur : imo eos qui 
ita crederent, bxereticos esse existimarunt, et Si- 
hyllistas appellaverunt, ut docet Origenes in lib. ^ 
Contra Celsum, ubi respoudens Celso, qui christia. 
nos varias in sectas divisos esse objecerat: olios 
quippe esse psychicos , alios spirituales; alios Ju- 
d&orum Deum colere, alios noun item ; alios Sibyili- 
stas esse, etc,, sic ait: Εἶπε δέ τινας εἶναι καὶ Σιδυλ- 
λιστάς ' τάχα παραχούτας τινῶν ἐγχαλούντων τοῖς 
οἱομένοις προφῆτιν γεγονέναι τὴν Σίθυλλαν, καὶ Σι- 
θυλλιστὰς τοὺς τοιούτους χαλεσάντων. 

(91) Ιχνεύων. Omissus hic erat versus, qui ex 
libr. Morazi, Fuk. et Regiis schedis , et ex. editione 
Sibyilinoruin carminum, quaui curavit. Seb. Casta- 
lio, ita supplendus est : 

Ἐκκχαύσει δὲ τὸ avp ΥΠ», οὐραγὺὸν ἠδὲ 0dJac- 
Ἰχνγεύων. [σαν 


Quanquam ἰχνεῦον malim legere iu neutro. Oinissum 
aulem esse huuc versum docet vetus. versio apud 


Augustinum iu lib. xvii De civrilate Dei, quae sic 
liabet : 
Exurel terras ignis pontumque polumque 
]uquirens. 


Porro versum illum Graecum ideo expunxerant, 
quod tota acrostichis absque illo stare videre- 
tur, nec animadvertebant, in. acrostichide nomen . 
Christi scribi cum diphthongo Χρειστός: quod cur 
factum sit nescio. Acrostichis tamen. Latina id reti- 
nuit apud Augustinum. Sane veteres Grz:ci nomen 
Chrisu octosyllabum faciebant, Χρειστὸς scribentes 
cum diphtbongo, ut docet lrenxus in libro 1, cap. 


1289 


6 ρῆνός v Ex πάντων ἔσται, xal βρυγμὸς ὁδόντων. A D 


E χλείφει σέλας Πελίου, ἄστρων τε χορεῖαι. 

ϐ ὑρανὸν εἰλίξει (38), µήνης δέ τε φόγγος ὀλεῖται. 
Y φώσει δὲ φάραγγας, ὀλεῖ δ ὑψώματα βουνῶν. 

Y dog ὃ οὐχέτι λυγρὸν ἐν ἀνθρώποισι φανεῖται * 

Ι cá τ ὄρη πεδίοις ἔσται' xal πᾶσα θάλασσα 

O ὑχ εἰς πλοῦν ἕδει * YT, γὰρ φρυχθεῖσα χεραυνῷ. 

E Uv πηγαϊῖς ποταμοί τε χαχλάκοντες (59) λείφουσιν. 
E ἀλπιγς δ᾽ οὐρανόθεν φωνῆν πολύθρηνον ἀφήσει, 

Ω ρύουσα μύσος (40) μελεὸν καὶ πήµατα κόσμου. 

T αρταρόεν χάος (41) δείξει ποτὲ vota χανοῦσα. 

H ξουσιν ó' ἐπὶ βήμα θεοῦ βασιλῆες ἅπαντες. 

P εὖσει 9' οὐρανόθεν ποταμὸς 7 (os. Τδέ γε θείου. 
X npa δέτοι τότε πᾶσι βροτοῖς ἀριδείχετον, otov 

T à ξύλον ἐν πιστοῖς τὸ χέρας τὸ ποθούμενον ἔσται: 
Α νδρῶν εὐσεθέων ζωὴ, πρόσκοµµά τε χόσμου, 

Y δασι φωτίςον πιστοὺς ἐν δώδεχα πηγαϊς (43). 

P ἀθδος ποιµαίνουσα (45) σιδηρείη γε xpathoet. 

0 τος ὁ νῦν προγραφεὶς £v ἀχροστιχίοις abs ἡμῶν 
' X who, ἀθάνατος βασιλεὺς ὁ παθὼν Evey' ἡμῶν. 


Καὶ ταῦτα τῇ παρθένω δηλαδῃ θεόθεν ἁπέστη προ- 
χηρύζαι. Maxapíay δ᾽ αὐτὴν Eyes χρίνω, fjv ὁ Σω- 
τἡρ ἐξελέξατο προφΏτιν τῆς ἑαυτοῦ περὶ ἡμῶν προ- 
µηθείας. 

ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ 16’. 

"Ort ἡ περὶ τοῦ Σωτῆρος µαγτεία παρ οὐδενὸς 
tor tc Exxncíac πέἐπ.Ίασται, ἀ.-νλὰἁ τῆς "Epv- 
θραῤας Xi£óAAnc ἐστὶν. ἧς τὰς β6.ΐους Κιχέ- 
por ὁ ποιητὴς πρὺ τῆς ἑπιδημίας τοῦ Χριστοῦ 
Ῥωμαῖϊστὶ μετέφρασε" xal ὅτι Βιργίλιος µέ- 
µγηται αὐτῆς, xal τοῦ παρθεγικου τόκου, Óc 
alviypátur, gó6o τῶν χρατούνγτων, ὑμνήῆσας τὺ 
μιστήριον. . 

Ἁλλ' οἱ πολλοὶ (44) τῶν ἀνθρώπων ἀπιστοῦσι, xal 
καῦθ᾽ ὁμολογοῦντες Ἐρυθραίαν γεγενησθαι Σιθύλλαν 
µάντιν, ὑποπτεύουσι δέ τινα τῶν τῆς ἡμετέρας θρη- 
σχεἰίας, ποιητικτς μούστς οὐὖκ ἅμοιρον, τὰ ἔπη ταῦτα 
πεποιηκέναι, νοθεύεσθαἰ τε αὐτὰ, xal Σιθύλλης 
θεσπίσµατα εἶναι λέγεσθαι, ἔχοντα βιωφελεῖς γνώ- 
µας, τὴν πολλὴν τῶν ἡδονῶν πξρικοπτούσας ἐξουσίαν, 
καὶ ἐπὶ τὸν σώφρονά τε xaX χύσµιον βίον ὁδηγούσας 
ἐν προφανεῖ δ) ἀλῆθεια (45), τῆς τῶν ἡμετέρων àv- 
ὁρῶν ἐπιμελείας συλλεξάσης τοὺς χρόνους ἀχριθέστε- 
pov, ὡς πρὸς τὸ µτδένα τοπάζειν, μετὰ τὴν τοῦ Χρι- 
στοῦ χάθοδον xal χρίσιν γεγενῆσθαι τὸ ποίηµα, xal 


(58) Οὐρανὸν εἰ.λίξει. Ma legitur in. editione vul- 
gata Sibyllinorum carminum. Vetus quoque versio 
hanc scripturam. confirmat, sic enitu habet : Vol- 
velur celum, eic. Ego tamen non dubito quin 
scribenduin sit εἰλίξειν, Subauditur enim ἐχλείψει, 
quod paulo ante przveessit. 

(59) Ποταμοὶ xaxAaCorczec. lu codice Fuk. et 
in schedis legitur ποταµοίτε χαχλάζοντες, etc. 

(40) Vulg. ᾿Ωρύουοα τὸ géAAorv. |n editione 
Castalionis hic versus ita scribitur : 

'Üpvovca uvcoc usAsóv xal πήµατα κόσμου. 
Quam scripturam coufirinat vetus versio apud Αι- 
gustinum : 

Sed tuba tunc sonilum tristem dimittet ab. alto 
Ürbe, gemens [acinus miserum variosque labores. 
[n codice Fuk, scribitur ὠρύουσα µέλος καὶ πήµατα 
κόσμου. 

(41) Ταρταρόεν χάος. Mectius in editione Sihyl- 
linorum carminum legitur, ταρτάρεον δὲ χάος τὸτε 
δείξει γαῖα χανοῦσα, 

(43) Φωτίζογ πιστοὺς ἐν δώδεκα πηγαῖς. ln 
editione Sibyllinorum carminum legitur χλητούς, 
quod aiagis placet, tum. quia vocem πιστούς jain 
paulo ante posuit, tum quia non recte dicerentur 


* ParRoL. Ga. XX. 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 


B 


C 


4290 

entum stridor erit, gemitusque et luctus ubique. 

E t sol astrorumque chorus percurrere coelum 
nsimul absistent, lnnz? quoque flamina. peribit. 

F undo cernentur valles consurgere ab imo. 

n terris nihil excelsum spectare licebit. 

alaque planities moutes adequabit : et quor 

ntactum rate stabit : adustaque fulmine tellus, 

na deficiet flagraus cum fontibus amnis. 

vridula de coelo fuidet tuba flebile carmen, 

upremum exitium lauientans, fataque munci. 

t subito stygium chaos apparebit hiatu : 

eges divinum stabunt cuucti ante tribunal. 

ndaque gnlphurez descendet ab aethere flanimze. 

c cuncti in terris homines mirabile signum 

unc cerhent oculis, sanctis optabile signum. 

muibus id justis vitae est inelioris origo : 

K ursus vesani dolor atque offensio mundi : 

€ ollustrans undis bisseno in fonte fiueles. 

R egnabit late pascentis ferrea virga. 

U nus et :eternus Deus, hic Servator et idem 

X unstus, pro nobis passus, quem- carmina sigDant. 


! 
I 
L 
l 
Ü 
S 
S 
K 
V 


R 
Α 
T 


eo 


Et hzc quidem divino, ut credivile est, afflatu a 
virgine pr:edicta sunt. Ego vero illau! eo nomine 
beatam judico, quod Deus vatem illam ae nuntiat 
sus erga nos providentia delezit. 

593 CAPUT XIX. 


Quod [ο de Christo vaticinaiio α nemine Christia- 
noram conficta est, sed ab Erytlirea Sibylla con- 
scripta : cijus libros Cicero ante adventum Christi 
Latinis. versibus reddidit : el quod. virgilius ejus 
mienliouem facit, simulque partus Virginei : obscure 
cetebraus mysterium metu polentiorum. 


Multi tamen huic pradictioni fidem derogaut, 
quamvis Sibyllam Erythream revera vatem fuiase 
fateantur. Suspicantur autein a quodam ex nostre 
religionis bominibus, poeticze actis non iguato, eos 
versus esse couficios, et false ac supposititio titulo 
Sibylle adscribi, cum sententias contineznt vite 
lian admodum: utiles, quibos ec voluptatum 
effrenata licentia comprimitur , et via steruitur a 
modestiam ac temperantiam. Sed veritas ipsa iu 
propatulo est omnibus, cum hominum nostrorum 
diligentia temporum seriem adeo accurate college- 
rit, ut jaw nemo suspicari possit , post adventum 


fideles illuminari per baptismum. Neque enim fide- 
les illuminantur baptismo, sed potius gentiles qui 
ad fidem vocati sunt, Posiquam autem — illuminati 
fueriut per sacruui lavacrum, tuuc. deinum fideles 
dicuntur. Porro duodecim fontes, designant, ut 
opinor, duodecim apostolos. 

(40) Ῥάδδος ποιµωίνουσα. Recte Betuleius adno- 
tavit Sibyllam alludere hic ad psalmum 1» 1η quo 
dicilur, ποιμανεῖς αὐτοὺς ἐν ῥάδδῳ σιδηρᾷ. Ex quo 
apparet, verum esse id quod supra ex Greyorio Naz. 
observavimus , Sibyllam , seu quisquis Sibyllina 
conscripsit carmina, ex sacris libris multa desum- 
psisse. Itaque non dubito quin hi versus, ut jandu- 
dum monuit Cicero, uon a Sibylla vatidico furore 
percita editi, sed attento. animo conscripti sint. à 
quopiam sub Sibyllae nouipe. 

(44) 'AAA' οἱ zxoAAol. In codice Ευ]. et io sche- 
dis veteribus hoc caput inchoatur ab his verbis : 
Καὶ ταῦτα τῇ παρθένῳ, etc., post liuem. acrostichi- 


Is. 

(45) Vulg. ἐν προφανεῖ δ' ἀ.ηθείᾳ. Awmplector 
emeudatiodem Christophorsoni, qui legit ἓν προφανοῖ 
δὲ ἡ ἀλήθεια. 


M 


1291 


EUSEBII CAJESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 


4292 


et condemnationem Christi, carmen illud esse com- Α ὡς πάλαι προλεχθέντων ὑπὸ Σιθύλλης τῶν ETtiv φεῦ- 


positum, falsoque divulgari, quasi Sitylla hos ver- 
8us diu ante. vaticinando profuderit. Quippe inter 
omnes constat,Ciceronem cum hoc carmen legisset, 
Latino sermone illud interpretatum esse, ac suis 
operibus inseruisse, llunc postea Antonius summa 
rerum potitus interfecit. Antonius vero post lie 
superatus est ab Augusto, qui sex et quinquaginta 
anuis imperium obtinuit. Huic deinde successit Ti- 
berius: quo tempore Servatoris adventus orbi il- 
luxit, et sanctissimae religionis mystdbium vigere 
capit, el nova quzdam populi fetura ac successio 
iustituta est: de qua princeps Latinorum poeta- 
rum sensisse mihi videtur cum dicit : 


Jam nova progenies celo demittitur allo. 
Et rursus in alio Bucolicorum loco : 
Sicelides muse, paulo majora canamus. 
Quid hoc apertius ? Addit enim: 

Ultima Cumaii venit jam carminis ctas. 


μια scilicet Sibyllam intelligens. Ne liis con- 
tentus, ulterius progressus est: quasi necessitas 
ipsa testimonium ejus requireret. Quid igitur di- 
cit? 

Magnus ab integro seclorum nascitur ordo : 

Jam redit ei virgo, redeunt Saturnia regna. 


Quznam ergo est virgo illa quz redit? Nonne illa 
qua plena et gravida fuit Spiritu sancto? Quid au- 
tem obstat, quominus ea qux Spiritu divino prae- 
gnans est, puella semper et virgo permaneat? Re- 
dihit etiam optabilis Rex, οἱ orbem terrarum ad- 
ventu 800 sublevabit, Sic enim addit Poeta : 


Tu modo nascenti puero, quo ferrea primum 
esinet, ac toto surget gens aurea mundo, 
Casta. fave Lucina. 
Hoc duce, si qua manent sceleris vestigia noatri, 
]rrita perpetua solvent formidine terras. 


Qua quidem aperte simul et obscure per allegoriam 
dicta esse intelligimus. Nam iis quidem qui ver- 


(46) Ὡμο.]όγηται γὰρ Kixépova. Locus. Cicero- 
nis a Coustantino designatus, exstat in lib. n. De 
divinatione, ubi versuum quorumdam Sibylle e? 
acrostichidis mentionem facit, Verum acrostichidem 
illam de qua loquitur Cicero, hauc ipsam esse 
quam hic protulit Constantinus, nulla ratione pro. 
hari potest, Imo ex Ciceronis verbis contrarium 
elicitur. In illa enim acrostichide a Ciceroue Ι116- 
morata , monebantur Romani ut regem aliquein 
eligerent, si salvi esse vellent, ut Cicero ibidem 
testatur. Itaque primi versuum illoram litterz Julii 
Czsaris nomen, ut credibile est, pranotabant. At 
in hac scrostichide a Constantino prolata, nihil 
exstat ejusmodi. Qaare non dubium est, quin Ci- 
cero diversam ab hac acrostichidem intellexerit, 
licet aliter senserit Sebastianus Castalio aliique. 
Falsum propterea est, quod subjicit Constantinus; 
Ciceronem hanc de Cliristo acrostichidein de Graeco 
iu Latinum sermonem transtulisse, et libris suis 
iptexuisse. mE 

(47) Νέα τοῦ δήµου διαδοχή. Hic etiam agnoscere 
licet unperitiam | interpretis, qui δήμου posuit pro 
ἔθνους. Neque enim δήμος Xpiostavov recte dicitur, 
sed EUvog. - . 

(49) Νέων z.1p0vc dvópor ἐφαάνθη. in. codice 


6o; διαφηµίξεσθαι. Ὡμολόγηται γὰρ Κιχέρωνα (46) 
ἐντετυχηχότα τῷ ποιήµατι, μετενεγχεῖν τε αὑτὸ εἰς τὴν 
Ῥωμαίων διάλεχτον, χαὶ συντάξαι αὐτὸτοῖς ἑαυτοῦ συν- 
τάγµασι’ τοῦτον ἀναιρεῖσθαι χρατήσαντος Αντωνίου" 
Αντωνίου δ' a5 πάλιν Αὔγουστον περιχεγεντσθαι, ὃς 
ἓξ χαὶ πεντήχοντα ἔτη ἐθασίλευσε. Τοῦτον Τιβέριος 
διεδέξατο. χαθ᾽ ὃν χρόνον ἡ τοῦ Σωτῆρος ἑξέλαμε 
παρουσία, χαὶ τὸ τῆς ἁγιωτάτης θρησχείας &mexpá- 
τησε µυστήριον, f, τε νέα τοῦ δήµου διαδοχὴ (A7) 
συνέστη ' περὶ fic οἶμαι λέγειν τὸν ἐξοχώτατον τῶν 
χατὰ thv Ἰταλίαν πο.ητῶν ' 


Ἔνθεν ἔπειτα νέων π.]ηθὺς àrüpor ἐραάνθη (48). 


B Καὶ πάλιν àv ἑτέρῳ τινὶ τῶν Βουκο.λικῶν τόπῳ (49). 


Σιχε.]ίδες Μοῦσαι, μεγά-ην φάτιν ὑμν ήσωμε». 
Tl τούτου φανερώτερον ; Προστίθησι γάρ; 
"HAv0s Kvpalov μαγτεύματος εἰς τέΊος eu. 
Κυμαίαν αἰνιττόμενος δηλαδὴ τὴν Σιθύλλαν. Καὶ ozx 
Ἡρχέσθη τούτοις, ἀλλὰ περαιτέρω προεχώρησεν, ὡς 
τῆς χρείας την αὐτοῦ µαρτυρίαν ἐπιποθούασης * τί λέ- 
γων αὖθις: 
Οὗτος áp' αἰώνων ἱερὸς στίχος ὄργυται ἡμῖν" 
ἜἨχει παρθένος αὖθις, ἄγουσ᾽ ἐρατὸν Bacca. 
Τίς οὖν ἄρα efr, παρθένος ἡ ἐπανῄχουσα; "Ap" οὐχ ἡ 
πλήρης τε χαὶ ἔγχυος γενοµένη τοῦ θείου Πνεύμα- 
τος; Καὶ τί τὸ χωλύον τὴν ἔγχυον τοῦ θείου Ηνεύ- 
µατος, χόρην εἶναι ἀεὶ xat διαµένειν παρθένου ; 
Ἐπανήξει δὲ £x δευτέρου (50), (xat) τὴν οἰχουμένην 
παραγενόµενος ἐπιχουφίσει. Καὶ προστίθησιν ὁ ποιη- 
τής" 
Tóv δὲ γεωστί πω (51) τεχθέντα φαεσφόρε µήνη, 
Ἀγτὶ σιδηρείης χρυσῆν γενεὴν ὁπάσαντα, 
Προσκύνει. 
Τοῦδε γὰρ ἄρχοντος, µενοειχέα πάντα βρότεισ. 
"AAred τε στοναχαίἰ τε (52) κατευγάζονται da- 
[τρῶ». 
Σνυνίεμεν 6h φΦανερῶς τε ἅμα χαὶ ἀποχρύφως δι) ἁλ- 
ληγοριῶν τὰ λεχθέντα τοῖς μὲν βαθύτερον (53) ἐξ- 


Fuk. et in schedis scriptum. inveni νέα πληθύς. 
(49) Vulg., βουχολικῶν τόπων. Apparet scri- 
bendum esse τόπῳ. Atque ita codex Ευ. Porro 
nec Fuk. codex nec sched: veteres novum caput 
hie ordiuntur. 
(50) Vulg. ἘΕπανήξει δὲ éx δευτέρων. Supp? 


Dó ἑρατὸς βασιλεύς, cujus imeutio (it in ultimo 


versu. 
"Hxei παρθένος αὖθις, ávove" ἐρατὸν Bacca. 
In carmine tamen Virgilii hoc nou dicitur. Veruin 
Constantinus, ut opinari licet, versus Virgilii paue 
lulium  imnutaverat, οἱ Saturni nomen consulto 
expuuxerat, ut argumento suo serviret. 

(51) Τὸν δὲ v&wctl πω. Ultima vox deest in 
codice Ευ, et in schedis. Turuebus vero ad oram 
sui libri notarat forte scribendum esse πάϊν. 

(52) Καὶ στονγαχαἰ c&. Hic versus ita restituendus 
videlur ἄλγεά τε στοναχαί τε Χχατευνάσονται ἁλι- 
τρῶν. Versus autem qui hunc proxime anteéedit, 
nulla indiget emendatione. In. codd. tamen Fuk. ac 
T'rnebi ita scribitur : τοῦ μὲν γὰρ ἄρχοντος τὰ 
μὲν ἕλχεα πάντα βροτεια. 

(55) Τοῖς μὲν ῥαθύτερον.Ώνρο τοῖς μὲν γὰρ βαθύ- 
τερον, eic., vel potius βαθυτέρως, Ei paulo ppst ubi 
legitur τῆς τοῦ Ἀριστοῦ θεότητος , addeuda videnur 


1395 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 


4294 


ετάξουσι τὴν τῶν ἐπῶν δύναμιν, ὑπ' ὄψιν τῆς τοῦ A suum vim ac sententiam altius serutantar, divini- 


Χριστοῦ θεότητος: ὅπως δὲ µἠ τις (04) τῶν δυνα- 
στευόντων ἐν τῇ βασιλευούσῃ πόλει, ἐγχαλεῖν ἔχη τῷ 
ποιητῇ, ὡς παρὰ τοὺς πατρῴους νόμους συγγράφον- 
τι, Ἐχθάλλοντί τε τὰ πάλαι ὑπὸ τῶν προγόνων περὶ 
τῶν θεῶν νοµιζόµενα, ἐπικαλύπτεται τὴν ἀλήθειαν - 
Ἠπίστατο vàp, οἶμαι, τὴν µακαρἰαν καὶ ἐπώνυμον 
τοῦ Σωτῆρος τελετὴν (55), ἵνα, δὲ τὸ ἄγριον τῆς ὠμό- 
τητος ἐκχλίνοι, ἤγαγε τὰς διανοίας τῶν ἀκουόντων 
πρὸς την ἑαυτῶν συνήθειαν, xal φησι, χρΏναι βω- 
μοὺς ἵδρυσθα, xol νεὼς χατασχευάζειν, θυσίας τ' 
ἐπετελεῖσθαι τῷ νεωστὶ τεχθέντι * ἀχολούθως δὲ xal 
τὰ oir Erf Ya ve τοῖς φρονοῦσι. Φησὶ Ὑάρ' 
ΚΕΦΑΛΔΙΟΝ κ’. 
Βιργιωίου Μάρωγος ἕτερα περὶ Χριστοῦ ἔπη, xal 


ἡ τούτων ἑρμηγεία, ἐφ᾽ οἷς δείκνυται δι alvi p 


Ίµάτων, ὡς παρὰ ποιητοῦ μηνυθὲν τὸ μυστή- 
ριο». 
Λήψεται ἀωθάρτοιο Θεοῦ Blorov, καὶ ἀθρήσει 
Ἔρωας σὺν ἐκείγῳ áoAAéac ' ἠδὲ xal αὐτὸς, 
δηλαδη τοὺς διχαίους. 
Πατρίδι καὶ µαχάρεσσιν ἐε.Ἰδομένοισι φαγεῖται, 
Πατροδότῳ ἀρετῆ xv6eprow ἡγία κόσμου. 
Σοὶ δ' ἄρα,πι], πρὠτιστα zosi δωρήµατα γαΐα 
Κριθὴν (56) ἠδὲ χύπειρον ὁἁμοῦ κο ακάσσι ἀκάν- 
Ιόφ. 
θΘαυμαστὸς ἀνῆρ xai πάσῃ παιδείᾳ χεχοσµηµένος, 
ὃς ἀχριθῶς ἐπιστάμενος τὴν τῶν τὀτε χαιρῶν ὠμό- 


τητα | 

Σοὶ δὲ zátc (57) 0aAspol, cnc, μαστοὶ μα 
υῖαι, 

Λὐτόματοι γάυκὺ vaua συνεκτε.έουσι γά-ακτος, 


Οὐδὲ θέµις ταρθεῖν β.ιοσυροὺς ἀγέλῃσι Aéorcac. C 


Ἁληθη λέγων. ἡ yàp πίστις, τῆς βασιλικής αὑλῆς 
τοὺς δυνάστας οὗ φοθηθήσεται. 

Φύσει δ' εὐώδη τὰ cxáppara, ἄνθεα αὐτά (58): 
"QA Avcat lc66AÀov φύσις ἑρπετοῦ, 6AAvcat ποίη (59) 
AoíTLOC* Ἀσσύριον Od A Ae. κατὰ céuxs" ἅμωμον. 
Τούτων οὐδὲν (60) ἀληθέστερον, οὐδὲ τῆς τοῦ ΣωτΏρος 
ἀρετῃς οἰχειότερον εἴποι τις ἄν ' αὐτὰ γὰρ τὰ τοῦ 
Θεοῦ σπάργανὰ, Πνεύματος ἁγίου δυνάµει, εὐώδη 
«tX ἄνθη νεολαία (61) (mass γέννα. 'O δὲ bou 


hic verba : ἄγει τὴν παρουσίαν. ln Fuk. codice 
scribitur τὴν τοῦ Χριστοῦ θεότητα ἄγοντα, perinde 
ac in libro δαν 1. 

(94) Vulg. ὅπως τε µή τις. Scribo ὅπως δὲ µή τις, 
etc., necessaria emendatione, quod imiror non vidisse 
Scaligerum et alios emendatores. Cum enim antea 
priecesserit, τοῖς μὲν βαθύτερον, elc., necessario 
hic sequi debet ὅπως δέ, elc., ut sensus compleatur. 
Ait enim. Constantinus, Virgilium aperte simul et 
obscure locutum fuisse. At obscure quidem iunuisse 
Christi divinitatem et adventum, palain. vero οἱ 
aperte locutum esse more geutilium, et aras ae 
templa nominasse. Conjecturam nostram confirmat 
codex Fuk., in quo ita prorsus scribitur, ut diu 
autea conjeceram. 

(55) Vulg. ἐπώνωμον τοῦ Σωτήρος tsAevtüw. 
Lego τελετήν, quomodo etiam legit Christophorso- 
nus: ἐπώνυμον τοῦ Σωτῆρος dixit pro σωτῄριον. 
Certe codex Fuketii habet τελετήν, 

(56) Kpiüiv. In lihro Morzi vir doctus ad inargi* 
nem euendavit xt95026, t responderet versui Virgi- 
liano Errantes hederas. Verum Grzeca interpretatio 
liberior est, et io plerisque a sensu "Virgilii longe 
discedit. . 

(57) Vulg. Zol δὲ, ὦ παῖς. Non dubito quin scri- 


iatem. Christi oculis quod»immodo subjiciunt, Nc 
vero quisquam ex regize urbis primoribus, poetam 
criminari posset quod contra patrias leges scribere 
esset. ausus, et traditas olim a majoribus de diis 
opiniones everteret, veritatem de industria occultat. 
Notat enim, ui equidem censeo, beatum et salutare 
Servatoris nostri mysterium. Itaque ut immanem 
liominum crudelitatem evitaret, audientium ^nimos 
ad inolitam ipsis consuetudinem deduxit, aitque 
recens nato altaria. ac templa esse exstruenda, et 
sacra facienda. Czetera quoque consentanea subjun- 
xit, in gratiam eorum qui ita sentirent, Ait enim: 
CAPUT XX. 


Alii versus. Virgilii Maronis de Christo, eorumque 
interpretatio : in. quibus. ostenditur, obscure, wt 
poetis moris est, indicatum esse mysterium, 


Ille deum vitam accipiet, divisque videlit 
Permistos heroas, et ipse videbitur illis : 


justis scilicet. 


Pacatumque reget patriis virtutibus orbem. 
At tibi prima puer nullo munuscula cultu 
Errantes hederas passim cum baccare tellus, 
Mistaque ridenti colocasia fundet acantho. 


Vir porro admirabilis et omni doctrinze genere ex- 
cultus, cum cognitam haberet. illorum temporuin 
crudelitatem, h:ec addidit: 

Ipse lacte domum referent distenta capello. 


Ubera : nec muqros meruent armenta Leones. 


Vera utique dicens. Neque enim palatii proceres 
formidatura erat fides. | 


Ipsa tibi blandos fundent cunabula flores. 
Occidet el serpens. et fallax herba veneni 
Occidet ; Assyrium vulgo nascetur amomum, 


Quibus nihil verius, nihil Servatoris virtuti conve- 
nientius dici potest. Ipsa enim Dei cunabula, divini 
Spiritus vis tanquam flagrantissimos quosdam flo- 
res novellz obtulit genti. Occidit vero serpens, e 


bendum sit: σοὶδ αἴγες θαλεροῖς μαστοῖς χαταθεθρι- 
θυῖαι. Quae quidem emendatio prorsus necessaria est, 
utpote sine qua sensus nou constat. In. codd. Fuk. 
ac Turnebi legitur : σοὶ δὲ mái; θαλερέ φησι, ete. 
In schedis autem Regiis : σοὶ δὲ mái, θαλεροὶ, ena, 
µαστοί, eic. 

(98) Ἄνθεα αὐτά. Codex Fuk. pro his verbis 
liabet ἄσετ᾽ ἐνιπὴν, schedie ἄσιτ' ἑνιπήν. 

(59) Vulg. "0.1 Ίνται πίσσης. Lego cum Scaligero 
et Bongarsio ποίη. lhespondet. enim illis verbis Vir- 
gilii et fullax herba veneni. Sed in libro Mor:zi ad 
marginem emendatur ὄλλυται ἅτη. Quod si. ποίη le- 
gere malis, tum scribendum erit ὄλλυτε, ut constet 
versus, In. Fuk, codice legitur ποιήσεως, In schedis 
Regiis ποίσσης. 

60) Vulg. ΓΤούτων c' οὐδέν. Scrihe meo 
τούτων δὲ οὐδὲν ἀληθέστερον, eic. In. codd. 
Turnebi scribitue τούτων οὐδέν. 

(61) Vulg. veoAa. In libro Morzi emendatur 
v:olaia Grace γέννα. Atque ita. scribitur ín codice 
Εικ. Ín schedis autem νεολθίᾳ. Sensus porro bujus 
loci valde obscurus est. Musculus quidem ita vertit * 
Jpsis namque Dei cunabulis Spiritus saneti virtus 
[ragrantes quosdam flores, novam scilicet progeniem 
dedit. Chrisiophorsonus vero:sic interpretatur: 


riculo 
uk. ac 


1225 EUSEBII CASSARIENSIS OPP. PARS |. — HISTORICA. 1996 
venenum serpentis sublatum est : ejus scilicet ser- A ἀπόλλυται, xal ὁ ἰὸς τοῦ ὄφεως ἐχείνου, ὃς τοὺς 


pentis qui primos homines in fraudem primus in- 
duxit, 595 eorumque animos ab innata temperantia 
'ad voluptatum traduxit illecebras : ut malum quod 
ipsorum eapitibus incumbebat, minime intelligerent. 
Etenim ante Servatoris nostri in terras adventum, 
serpens ille mentea liominuin ignoratione immorta- 
lis justorum vitx: occzecatas, ac nulla bonorum spe 
fulias subverterat. Post passionem vero Domini 
nostri, cum corpus illud quod acceperat, a sanctis- 
$ima anima societate aliquanto tempore divulsum 
fuisset, patefacta est hominibus resurrectionis fides: 
et si quae labes humanorum scelerum remanserat, 
sacrosancto lavacro penitus abstersa est. Tunc 
demum subditos suos bono aniuo Christus esse ju- 
bet, et ex veneranda et illustri sua resurrectione, 
similia sperare. Jure ergo dictum est, occidisse 
Omnium venenatorum geuus. Occidit etiam mors 
ipsa οἱ resurrectio confirmata est, Occidit quoque 
Assyriorum genus, qui fidei in Deum principes at- 
que auclores exstiteraut, Amomum vero ubique ua- 
$cilurum cum dicit, multitudinem Christianorum 
sic appellat. (ux non secus ac iunumerabiles rami 
anmonissimis floribus ornati, et modico rore itri- 
gati, ex una radice pullulat. Docte igitur haec a te 
dicta sunt, o. Maro poetarum sapientissime. Sed et 
reliqua cum his consentiuut : 


At simul heroum laudes, εί facta parentis — 
Jam legere, ei qua sit, poteris cognoscere virius. 


Per laudes heroum intelligit opera justorum viro- 
rum : per parentis virtutes, constitutionem mundi, 


4psa enim Dei cunabula Spiritus. sancti virtute fla- 

untes [lores novg soboli extulerunt, — Musculus 
jgiur legit αὐτοῖ σπαργάνοις veolalav Ὑένναν. 
Christophorsonus vero δυνάμει tantum. legit pro 
δύναµις, quod 1iagis probo, Per νεολαίαν γένναν 
novellum populum Christianorum intelligit : ue quo 
Virgilium loqui superius dixit eo versu : 

am nova progenies celo demittitur alto. 

(63) Vulg. ὅτως γνοἴεν. llic particulam negativam 
addiidi, ὅπως μὴ γνοῖεν quam emendationem sequen- 
4ia manifeste. confirinant, Si quis tamen. vulgataun 
scripturaim tueri velit, equidem uon valde repugua- 
bo, cum utrique defendi possit. 

(05) Ex τῆς χοωγίας tov ἁγίου Πνεύματος. 
Constantinus spiritum. dixerat pro anima, iuterptes 
vero de Sancto. Spiritu. accepisse videtur, quasi 
Christus divinitatem habuerit loco animz, quas fuit 
lieresis Apollinaris. In codice Ευ post verbum xop:- 
σθέντος, virgula apponitur. Quare videndum cst, 
utrum verba illa, £x τῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος xotvo- 
νίας, coujungenda siut cum dis quie sequuntur : 
ἀπεχαλύφθη τοῖς ἀνθρώποις, ele., ut seusus sit per 
communicationem Spiritus sancli, quem Christus 
: post. passjonem liominibus infudit, patefactaui e;se 
Viii. cesui Fectionis. 

(04) Τὸ δυνατὺν τῆς ἀναστάσεως. Non probo 
versionem — Chiristopliorsoni, qui hunc. locum | ita 
interpretatus est, 1esurrectiouis vis hominibus pate- 
facia esi. Nec aliier Joannes Povtesius. Ego. vero 
non dubito quin τὸ δυνατὸν id signilicel, quod iu 
versione mea expressi. Àib igitur. Constantinus, 
post mortem. Christi patefactum. esse hominibus , 
lieri posse ul corpora resurgerent. Antea enim 
obscura erat. resurrectionis fides, etiam apud Ju- 
deus. Alque idcirco mortem tantopere. telorini- 
dabant, 

(£5) 'Aao sco δὲ xal τὸ cor Ασσυρίων γένος. 


πρωτοπλάστους πρῶτος ἑξηπάτα, παράγων τὰς δια- 
νοίας αὐτῶν ἀπὸ τῆς ἐμφύτου σωφροσύνης ἐπὶ cbv 
τῶν ἡδονῶν ἀπόλανσιν, ὅπως μὴ γνοῖεν (62) τὸν ἑπηρ- 
τηµένον αὐτοῖς ὄλεθρον. Πρὺ Υάρτοι της χατελεύσεως 
τοῦ ΣωτΏρος, τῆς ἀθανασίας τῶν δικαίων ἀγνοίᾳ, τὰς 
ψΨυχὰς τῶν ἀνθρώπων ἐπὶ μηδεμιᾷ χρηστῇ ἐλπίδι 
ἐρειδομένας, ἔθρανε ' παθόντος δὲ αὐτοῦ, xal mph; 
καιρὸν τοῦ περιτεθέντος σώματος χωρισθέντος Ex 
τῆς χοινωνίας τοῦ ἁγίου Πνεύματος (65), ἀπεχαλύφθη 
τοῖς ἀνθρώποις τὸ δυνατὸν τῆς ἀναστάσεως (64), xai 
εἴ τις ἱλὺς ἀνθρωπίνων ἁδικημάτων χατελείπετο, 
αὕτη πᾶσαλουτροῖς ἁγίοις ἐσμήχετο. Τότε δὴ παραχε- 
λεύξται τοῖς ὑπηχόοις θαῤῥεϊν, καὶ ἐκ τῆς αὑτοῦ σεμνῖς 
δ,ασήµου τε ἀναστάσεως, τὰ ὅμοια ἐλπίζειν ἐχέλευσεν. 

D ϱχκοῦν δικαίως ἐτελεύτα τῶν ἰοθόλων fj φύσις͵, ἑτελεύτα 
δὲ χαὶ θάνατος, ἐπεσφραγίσθη χαὶ ἡ ἀνάστασις, ἀπώλετο 
δὲ καὶ τὸ τῶν ᾿Ασσυρίων γένος (62), ὃ παοαίτιον ἐγένετο 
τῆς πίστεως τοῦ θΞεοῦ: φύξσθαί τε πανταχοῦ ςάσχων 
τὸ ἅμωμον, πλῆθος τῶν θρησχενόντων mpoaYo- 
ρεύει (66)* οἷον γὰρ Ex μιᾶς ῥίσης πλῆθος χλάδω» 
εὐώδεσι θάλλον ἄνθεσιν, ἁρδόμενον συµµετρίᾳ ὃδρό- 
σου, βλαστάνει. Πεπαιδευμένως δὲ, ὦ σοφώτατε 
ποιητὰ Μάρων, xai τὰ ἑξῆς ἅπαντα xal ἀχολούθως 
ἔχει; 


Αὐτίχα δ᾽ ἠρώων ἀρετὰς, πατρός τε μεγίστου 

"Epr' ὑπερηγορίῃσι xexucuéra πάντα, µαθήσ]ῃ. 

Τοὺς μὲν τῶν ἠρώων ἑπαίνους, τὰ τῶν δικαίων àv- 
C δρῶν ἔργα σηµαίνων, τὰς δὲ ἀρετὰς τοῦ Πατρὸς, τὴν 


"uic locum interpolavit CUristophorsonus , expun- 
ctis duobus vocabulis prioribus. Savilius quoque 
in libro suo lias voces ἀπώλετο δέ expunxit perinde 
ac Christophorsonus. Sed uterque louge falsus est. 
Nam Constantinus, utpote artis grammatiez: impe- 
ritus, Virgilii versum ita construxerat : 

Occidel Assyrium , vulgo nascetur amomum. 
Idque convincitur tum ex hoc loco, tum ex versione 
interpretis Graci, qui versum illum Virgilii ita 
vertit, Ασσύριόν t' οἴχεται' θάλλει δὲ xaxà τέμπε᾽ 
ἅμωμον. Sic enim [legitur in optimo codice Fuk. et 
recie quidem juxta meniem Coustantini. Porro 
qvod speetat ad totum hoe. Virgilii carmen, Chri- 
stiani illud ex Sibyllinis versibus translatum esse, 
et de Christi ortu intelligi debere, constanter affir- 
marunt, Neque enia de alio quam de Christo dici 

p P0356 : 

Iloz duce, si qua manent sceleris vesligia nostri, 

I rrita perpetua. solvent formidine terras. 
lta praeter Constantinum Augustinus in epistola aid 
Volusianum, et in epistola 455. In epistola quidem 
ad Volusianum, Assyrium aniomum interpretatur 
dogina Pherecydis Assyrii, qui primus animum esse 
iumortalem pronuntiavit. Verum hzc Augustini 
iuterpretatio ferri nou. potest, cum Plerecydes non 
Assyrius fuerit, sed Syrius, id est, ex insula Syro. 
Quocirea praderenda est Constautini interpretatio, 
qui nomine quidem «monii ait designari fideles seu 
Christianos, eo quod sint ἅμωμοι, id est sine. repre- 
lieusione. Assyriwn vero ideo. cognominari , quod 
ab Assyriis ortum sit. priucipium fidei. Abraham 
enim Assyrius, primus credidit Deo ; unde et cre- 
dentiam pater cogaominalus est. 

(66) Vulg. προσαγορεύει. Ainplector conjectu- 
rau [lenrici Savilii, qui ad oram codicis sui adno- 
lavit : Forte scribendum est προαγορεύει. 


1291 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 


1298 


τοῦ Χόσμου αὐνταξιν καὶ τὴν εἰς αἰώνιον διαμονὴν A et mansuraur perpetuo constructionem, Fortasse 


ἀπεργασίαν λέγων, ἴσως δὲ καὶ τοὺς νόμους οἷς f, 
θεοριλὴς Ἐκκλησία χρῆται, ἐπιτγδεύουσα τὸν μετὰ 
δικαιοσύνης τε xal σωφρρσύνης βίον. θαυμαστὴ δὲ 
χαὶ 1j τοῦ μεταξὺ τῶν τε ἀγαθῶν χαὶ τῶν καχῶν βίου 
ἐπὶ τὸ ἀνγγμένον παραύξησις (607), τὸ ἀθρόον τῆς 
αἰφνιδίου µεταθολῆς παραιτουµένον * 


Πρῶτον uér, ἀγθερίκων ξα»θὼν ἤγοντο ἁ.λωαί : 
τουτέστιν, ὁ χαρπὸς τοῦ θείου νόµου veto εἰς χρείαν. 


Ἐν Ó' ἐρυθροῖσι βάτοισι παρήορος ἡ,δανε βό- 
[ερυς. 
"Amsp οὐχ ἣν χατὰ τὸν ἄθεσμον βίον. 


etiam intelligit leges, quibus Deo amabilis Ecclesia 
utitur, ex justitize ac temperantia praceptis vitam 
institueus. Admiratione quoque digna esj, vite ho- 
minum.inter bonos malosque medio quosdam gradu 
consistentium ad sublimiora promotio, cum tamen 
ejusmodi vita repentina mutationem non ad- 
niittat. 

Molli paulatim flavescet campes arista ; 

iJ est, fructus divinz legis ad hominum utili:atem 
producetur. 

Incultisque rubens rendebit sentibus ua. 


Qux quidem in injusta ac depravaia liominum vita 
minime cerncbantur. 


ZxAnpov 03] πεύκης Aayórov, μέλιτος ῥέε vápa. B. Et dure quercus sudabunt roscida mella. 


Tft» Τλιθιότητα τῶν τότε ἀνθρώπων xal τὸ χατε- 
σχληχὺς ὑπογράφων Ίθος: ἴσως δὲ xat τὸν ὑπὲρ τοῦ 
Θεοῦ πόνον ἀσκοῦντας (08), τῆς ἑαυτῶν χαρτερίας 
γλυχύν τινα καρπὺν λέφεσθαι διδάσχων ' 

Παῦρα δ' ὅμως Uyrn προτέρας περιείπεται ἄτης 
Πόντο» ἐπαῖξαι, περί τ᾽ ἄστεα τείχεσι x Aeicat, 
'"Pn&al € εἰ Ίιπόδων ἑκύσμασι c£Acor ἀρούρης ' 
"AAJoe Exec ἔσται Tízuc, καὶ θεσσα.ὶς Ἁργὼ, 
Ἀγδράσι' ἡἠρώεσσιν d ya AAogérn* πο.έμου δὲ 
Τρώων xal Δαναῶν πειρήσεται αὖθις ᾽Αχι1εύς. 


ΕΟΥ᾽, ὦ σοφώτατε ποιητά. Thy γὰρ ποιπτικΏν ἔδου- 
σίαν (00) µέχρι του προσήκοντος ἐταμιεύσω * οὗ γὰρ 
Rv cot προχξίµενον ἀποθεσπίσαι, μὴ ὄντι γε προφίτῃ, 
Σχώλυε δέ τις, οἶμιι, καὶ χίνδυνος, τοῖς ἐλέγγοισι τὰ 
ὑπὸ τῶν προγόνων νοµιαθέντα ἑπηρττμένος. Πεφρα- 
γμένως δὲ καὶ ἀχινδύνως χατὰ τὸ δυνατὺν , τοῖς συν- 
ιέναι δυναµένοις παραστήσας «nv ἀλέθε-αν, πύργους 
καὶ πόλεµον αἰτιασάμενος, ἅπερ ἀληθῶς ἔτι xal νῦν 
ἐξετάζεται χατὰ τὸν τῶν ἀνθρώπων βίον, χαραχτη- 
ρίζει τὸν Σωτῆρα ὁρμῶντα ἐπὶ τὸν Τρωικὸν πόλεμον; 
εἣν δὲ Τροίαν , τὴν οἰκουμένην πᾶσεν. Ἐπολέμησε 
γοῦν ἄντικρυς τῆς ἀντικειμένης (10) ποντηρᾶς δυ- 
νγάµεως, πεμφθεὶς ἐξ οἰχείας τε προνοίας, «at παρ- 
αγγελίας μεγίστου Πατρός: 56 6$ μετὰ ταῦτα ὁ 
moth; λέγει; 


'AAA' óc ἂν ἠγορέης ὥρη καὶ καρπὸς ἵκηται' 
φουτέστιὺ, ἐπειδὰν ἀνδρωθεὶς, τὰ περιέχοντα τὸν βίον 
τῶν ἀνθρώπων ῥιςόθεν ἑἐξέλῃ, τήν τε ξύμπασαν γῆν 


(67) Vulg. τὸ ἀνημμένον παραύξησις. Addenda 
est praspositio, quz in editione Rob. Stephani per- 
peram omissa est, ἐπὶ τὸ ἀνημμένον. Sic enim scri- 
jitur in scliedis Regiis, et in libr. Turnebi ac Mo- 
rei. Magis tamen placet lectio illa qua ex libris 
Scaligeri ac Bongarsii proponitur, et quam in Fuk. 
codice reperi, ἐπὶ τὸ ἀνηγμένον. Etenim ἀνάγειν 
verbum est Ρἰαἱομίος philosophize proprium, ex 
qua in hac oratione mulla sunt. passi deprompta. 
Hinc anagogicus sensus apud Proclum; et illnd 
dictum Plotini a Synesio celebratum δεῖ ἀνάγειν τὸ 
ἐν ἡμῖν θεῖον πρὸς τὸ ὄντως θεῖον. 

(68) Vulg. τῶν τοῦ θεοῦ πόνων ἀχούοντας. 1n co- 
dice Fuk. scribitur τὸν ὑπὲρ τοῦ θεοῦ πόνον ἀχούον- 
τας. Seribo itaque τὸν ὑπὲρ τοῦ θεοῦ πόνον ἁσχοῦν- 
τας certissima emendatione. Explicat Constantinus 
versum illum Virgilii : 

Ei dure quercus sudabunt roscida mella. 
ΔΙ igitur hoc versu siguilicari, eos qui Dei causa 


llominum illius temporis stuporem ac duritiem 
mentis designat. Ac fortasse etiam innuit, eos qui 
Dei causa labores pertulerint, tolerantia? suie sua- 
vein. fructum. esse percepturos, 


Pauca lamen suberunt prisco vestigia fraudis : 

Quee tentare Thetin ratibus, que cingere muris 

996 Oppida, qua jubennt. telluri infindere sulcos. 
lter erit tum. Tiphys, et altera que vehat Argo 

Delectos heroas : erunt etiam altera bella : 

A:que itersm ad Trojam magnus mittetur. Achilles, 


Recte, vates sapientissime. Poetica: quippe licen- 
tam quo usque decebat provexisti. Neque enim tibi 
propositum erat oracula fundere, cum propheta non 
esses. Obstabat etiam, credo, presens periculum, 
quod eorum capitibus qui institutas a majoribus 
cx:eremonias confutare vellent, imminebat, Provide 
itaque et tuto quantum fieri poterat, veritatem ex- 
ponens intelligentibus, dum causam confert in tur- 
res ac bella, quz in hominum vita etiamnum cer- 
nuntur, describit Servatorem ad Trojanum bellum 
p'oficiscentem. Per Trojam vero, orbem universum 
intelligit, Christus enim adversus oppositas nequis- 
siimorum daemonum acies bellum gessit ; partit pro- 
videnti: sux arbitrio, partim summi Patris man- 
dato in terras missus. Sed quid postea idem poeta 
dicit? 

Jlinc ubi jam firmata virum te fecerit ctas. 

ld est, postquam virilem zta!em ingressus , cuncta 
qua humanam vitam infestant mala sustaleris, et 


gravissimos labores subeunt, suavissimum fructum 
laborum esse percepturos. , 

(69) Τὴν γὰρ ποιητιχὴν ἑξουσίαν. Magis probo 
interpretationem | Joannis Portesii, qui poetice 
licentiam vertit, quam Christophorsoni , qui vertit 
poeticam facultatem, quemadmodum  verterat Mus- 
culus, Graci enim dicunt ἐξουσίαν, quam Latini 
vocant licentíam poeticam, ut non semel in. TAe- 
mistio legere memini. Porro hic novum caput or- 
diuntur sched:e. veteres ab iis verbis εὖγε, ὦ σοφώ- 
τατε ποιητά, reclius uL mihi quidem videtur. Hic 
igitur collocandum est caput 20. 

(10) Vulg. 'EzxoJéuncev ἄντιχρυς τῆς ἀντικειμέ- 
γης. ln codd. Fuk, οἱ Turnebi ita scribitur hic locus ; 
ἐπολέμησε Υοῦν ἄντικρυς xavà της ἁ)τικειµένης xal 
πονηρᾶς δυνάµεως. WMavilius vero in suo codice 
emendarat,2xoAéumoE γοῦν ἄντιχρυς χατὰ τῆς ἀντι- - 
γειµένης. 


1259 


EUSEBII! CIESARIENSIS OPP. PARS 1. — HISTORICA. 


1599 


wniversum orbem terrarum pacis legibus compo- A sigfvr, xazaxocpfcn. 


gueris, 


Cedet et ipse mari vector, nec nautica pinus 
Alu:abit merces : omnis feret omnia tellus. 

Non rasiros patietur humus, non vinea falcem, 
Νες varios discet mentiri lana colores. 

] pse sed in pratis aries jam suave rubenti 

»lurice, jam croceo mutabit vellera (uto, 

Sponte sua. sandyx pascentes restiet agnos. 
Aggredere o magnos, aderit jam lempus, honores, 
Cara Deum soboles, magnum Jovis incrementum. 
Aspice convexo nutantem pondere mundum, 
Terrasque traciusque maris, caelumque profundum. 
Aspice, venturo leteutur ut omnia seco. 

Ο mihi iam longe maneat pars ultima vite, 
Spiritus et quantum sat erit tua dicere facta. 

Aon me carminibus vincet nec Thracius Orpheus, 
Nec Linus: huic materquamvis atque huic pater adsit. 
Pun eiiam Arcadia mecum si judice certet, 

Pan eiiam Arcadia dicat se judice victum. 


Aspice, inquit, nutantis mundi et omnium elemen- 
terum. lxtitiam, 


5597 CAPUT XXI. 


Quod de nudo ac simplici homine dici hec non pos- 
sunt, et quod infideles ob divini cultus ignorantiam, 
ne orius quidem sui causam norunt. 

Hzc fortasse aliquis ex numero eorum qui pru- 
dentia minus valent, de hominis ortu dici existi- 
maverit. Verum qua ratio est, ut hominis filio iu 
lucem edito, nec aratrum ac sementem tellus, nec 
vitis falcem οἱ reliquam culturam desideret. Quo- 
modo bxc de hominis prole dicta esse intelligan- 
wr? Est. enim natura divine voluntatis ministra, 


Ovx ὁσίη ναύτῃσιν (11) ἆ.Ίιτροτάτοισιν ἀ 1ᾶσθαε, 
$vouéror ἅμιδις γαίης ἅπο πίογι µέτρῳ' 

Αὐτὴ € ἄσπαρτος καὶ ἀν ήροτος, οὐδὲ μὲν ἁχιὴν 
'OcpaAéov δρεπάνοιο ποθησέµεν ἄμπε.ἰον οἶμαι. 
0ὐδ' éplov δεύοιτο βροτὸς xóxov- αὐτόματος C8 
Αργειὲς Τυρίοισι πάρα πρένει ἄιξάδεσσιν (19), 
Σάνδυχι περφυρέῳ «Ἰάγχνην ῥυπόεσσαν ἁμείέωνο 
AAA! ἅγε τιµήῆεν σκῆπτρον βασιλήϊδος ἀρχηῆς, 
Δεξιτερῆς ἀπὸ πατρὺς ἑριθρεμέταο δέδεξο. 
Κόσμου χητώεγτος ὅρα εὔπηχτα θἐµεθ.Ία, 
Χαρμεσύνη» γαίης τε xul oopavov ἡδὲ 0aAdc cc, 
Γηὐύόσυνόν c αἰῶνος ἀπειρεσίου" Adctor xn 
Εἴθε µε γηρα.1έον, ζωντά c ἔχενήδυμος ἱσχὺςι 75). 
Σὴν ἀρετὴν xcAa&eiv. ἐφ᾽ ὅσον δύναμίς γε zapeím: 
οὐκ üv µε π.]ήξειεν ὁ θρᾳκῶν Óioc ἁἀοιδός' 

Οὐ Λίνος, ov Πὰν αὑτὺς, ὃν ᾿Αρκαδίη τέχκετο γθών' 
'AAA* οὐδ' αὐτὸς ὁ Πὰν ἀνθέξεται εἴνεκα νίκης. 


Κόσμου χητώεντος ὅρα, φησὶ, xat τῶν στοιχείων ἁπάν- 
Ίων χαράν. 
ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ ΚΑ’. 


"Oct οὗ δυγατὸν περὶ yov ἀγθρώπου ταῦτα .16- 
σθαι΄ καὶ ὅτι οἱ ἀπιστοῦγτες ἁ]γγοίᾳ θεοσε- 
θείας, καὶ 60ev τὸ εἶναι αὑτοῖς ἀγγοοῦσιν. 
Ταῦτα δόξειεν ἄν τις τῶν οὐκ εὖ φρονούντων, περὶ 
γενεᾶς ἀνθρώπου λέγεσθαι. Παιδὸς δὲ τεχξέντος àv- 
θρώπου, olov δὴ ἔχει λόγον (74) , γην ἄσπαρτον xal 
ἀνήροτον, xaX τήν γε ἄμπελον μὴ ἐπιποθεῖν τὴν δρε- 
πάνου ἀχμὴν, μηδὲ vhv ἄλλην ἐπιμέλειαν ; Πῶς ἂν 
νοηθείη λεχθὲν ἐπὶ γενεᾶς ἀνθρωπίνης: Ἡ Υάρτοι 
φύσις (15) θείας ἐστὶ προστάξεως διάχονος, οὐχ &v- 


non humanis famulans jussionibus. Adde quod C θρωπίνης χελεύσεως ἐργάτις. ᾿Ἀλλὰ xal στοιχείων 


omnium elementorum laetitia, adventum Dei, non 
liomninis cujuspiam conceptum designat. Jam vero 
quod poeta vitai sibi diutius prorogari optat, id 
plaue argumentum est Deum invocantis, Vitam 
eiim et salutem nobis a Deo postulare, non ab ho- 
mine solemus, Et Erythrea quidem Sibylla Deum 
sic affatur : Cur mihi, inquit, Domine, vaticinandi 
necessitatem  imponis, ac non potius sublimem 
raptam e terra, ad diem usque beatissimi adventus 
tui servas? Virgilius vero post versus quos supra 
retuliinus, hzec subjuugit : 

Incipe, parve puer, risu cognoscere matrem. 


(TV) Vulg. οὐχ ὅσιοι αὑτοῖσιν. Quis non videt scri- 


χαρὰ θεοῦ χάθοδον, cóx ἀνθρώπου τινὸς χαραχτηρί- 
ζει χύησιν "τό τε εὔχεσθαι τὸν ποιητῖν, τοῦ βίου -à 
τέλος αὐτῷ μηχύνεσθαι, θείας ἐπιχλήσεως ap. 60Xov- 
παρὰ γὰρ Θεοῦ τὸν βίον καὶ τὸ σώξεσθαι ἀξιοῦν ci- 
θίσµεθα, οὐ πρὸς ἀνθρώπου. Ἡ γοῦν Ἐρνθραία πρὸς 
τὸν θεόν * τί δή pot, φησῖν, à δέσποτα, τὴν τῆς µαν- 
τείας ἐπισχήπτεις ἀνάγχην, xal οὐχὶ μᾶλλον ἀπὸ τῆς 
γῆς µετέωρον ἀρθεῖσαν διαφυλάττεις, ἄχρι τῆς µαχα- 
ριωτάτης σῆς ἐλεύσεως Ἡμέρας; Ὁ δὲ Μάρων πρὺς 
τοῖς εἰρημένοις ἐπιφέρει xal τάδε * 


”Αρχεο µειδιόωσαν (16) ὁρῶν τὴν μητέρα χεδνἡν 


Γηθόσυγόν c αἰῶγος ἀπειρεσίου '.Ίάσιο» xp 


,beudum esse οὐχ ὁσίη ναύτῃσιν, eic. ? In tertio abhinc D Εἴθε µε γηραλέον͵ ζῶντά τ ἔχε »ήδυμος ἰσχὺς, 


versu lego αὐτὴ (pro αὐτὸς) δ' ἄσπαρτος. subauditur 
enim vata. 

(12) Vulg. παρατρέψει Ai6d6eccw. Malim scri- 
here xa pa péde:, ut estin schedis. Eleganter enim di- 
citur mpémst τῇ ἐσθῆτι. * cribe etiain πάρα disjunetim, 
ut est in libro Εμ, Paulo: post malim ὅρα εὔπηχτα 
θέµεθλα in imperativo. Est enim interpretatio ver- 
sus Virgiliaui : Aspice convexo, elc. Vide paulo 
iufra, uhi hic versus repetitur. 

(73) Ζῶντά c' Eye γήδυµος ἰσχύς. In libro Mora 
vir doctus. emendavit ζῶντά Υ ἔχε. Sed neque sic 
versus constat, Quare malim legere ζῶντα oy]. Hac 
enim ip oplativo wodo dicuntur. 1n sequenti versu 
scribe σὴν ἀρετὴῆν, ex Mor:ilibro. Et hxc quidem 
emendatio aullam dubitationem admittit. De priore 
autem) amplius cogitandum. Videtur enim minore 
negotio locus restitui posse, si inlerpunctionem 
duntaxat mu:averis lioc inodo ; 


Σὴν ἀρετὴν xeAaósir, etc. 
Nihil certius. "Eye positum est pro ἔχοι. 1n. codice 
Εις. scribitur ζώντά γε νήδυµος ἰσχύς' σν ἀρετήν, 
etc., absque verbo ἔχε. Porro monendus est lector, 
omnes hos Virgilii versus, tunio Fuk. codice, tum 
in schedis, non a capite scribi , sed prima. tautum 
cujusque versus vocabula modico spatio a prace- 
dentibus sejungi. Quod ideo fit, quia non continui 
recitantur hi versus, sed cum crebris interlocutio- 
nibus Constantini. 

(14) Vulg. ποῖον δὲ ἔχει Aóov. Mallem scribere 
ποῖος ἂν ἔχοι λόγος. 

(70) Vulg. "Ητοι γάρ τοι góctc. In libro Fuk. ac 
Turncbi scriptum est $75 γὰρ φυσις. ] . 

(16) Vulg. "Apyeo µειδιόων ἀνορῶν. Sic primus 
hunc versui eura Bob. Stepbanus, ex conjectura ut 
opinor. Nam et in schedis Regiis, et in codice Fuk. 
ita scribitur : ἄρχεο μειδιὺν ὡς ἂν ὁρῶν, etc. ἓσ 


1501 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 


1303 


Γγωρίζειν * ἡ γάρ σε gépev zoAAor c Avxá6avcac. A Matri longa decem tulerunt [astidia menses. 


Xel δὲ γογεῖς οὗ πάµπαν (011) ἑἐφημέριοι éyéAa- 
σαν 
0ὐδ' dn «Ίεχέων, οὐδ᾽ ἔγγως δαῖτα θά.1ειαν. 


Πῶς γὰρ ἂν πρὸς τοῦτον οἱ γονεῖς ἐμειδίασαν, Ὁ 
μὲν γὰρ αὐτοῦ (78) θεὸς, ἄποιός ἐστι δύναµις' xal 
ἀσχημάτιστος μὲν. ἐν περιγραφῇ δὲ ἄλλων, οὐχ ἀν- 
Ὀρωπίνου δΣ σώματος ' λέκτρων δὲ ἄπειρον, τίς οὐχ 
οἶδεν ὃν τὸ ἅγιον Πνεῦμα (79) ; Hola. δὲ ἐπιθυμία, 
Ἐφεσίς τε ἐν τῇ τοῦ ἀγαθοῦ διαθέἑσει, οὗ πάντα ἐφίεν- 
ται» Tí δ ὅλως χοινὸν σοφίᾳ τε χαὶ ἡδονῇ; ᾽Αλλὰ 
ταῦτα ἐφείσθω λέγειν (80) τοῖς ἀνθρωπίνην τινὰ εἶσ- 
άγουσι Ὑγέννησιν, οὐδὲ τὴν φυχὴν αὐτῶν (81) xat'a- 
ρεύειν ἀπὸ παντὸς χακοῦ Épyou γε xal ὀύματος πα- 
ῥᾳασχευάζουσιν. Ἐπιχαλοῦμαι δὲ σὲ αὐτὴν σύμμαχον 
τοῖς λεγοµένοις, ὦ θεοσέθεια, ἀγνόν τινα νόµον ὑπάρ- 
χουσαν (83), πάντων τε ἀγαθῶν εὐκταιοτάτην, ἐλπίδος 
ὁσιωτάτης διδάσχαλον. ἀθανασίας ὑπόσχεσιν ἀχ/έδη- 
Àov* σὲ μὲν, εὐσέθεια xaX φιλανθρωπία, προσκυνῶ * 
ταῖς 05 θερατεἰχις χάριν ἀῑδιον ὀφείλομεν οἱ δεγθέν- 
τες (85). Ὁ δὲ ἄπειρος ὄχλος τῆς arc ἑτικουρίας, διὰ 
την ἔμφυτον πρὸς σὲ ἀπέχθειαν, καὶ τὸν Θεὸν ἆπο- 
στρέφεται ' οὐδὲ οἵδε, την αἰτίαν ὅλως τοῦ ζῆν xal 
εἶναι αὑτόν τε xai τοὺς λο,ιποὺς δυσσεθεῖς , Ex τοῦ 
πρὸς τὸ χρεῖττον χαθῄχοντος ἠρτῆσθαι ' πᾶς γὰρ 
ὁ χόσµος ἐχείνου χτῆμα (84), xal ὅσα ἐστὶν Ev 
χόσμῳ. 


Numinis cultu atque obsequio pendere. Totus enim 


lius est possessio. 


quibus facillimum erat veram hujus loci scriptu- C 


ram restituere. Sic igitur emendo : 

᾿Αρχεο µειδιόωσαν ὁρῶν τὴν uncépa κεδν]ιν 

lyopltew. 

Qua quidem emendatione certius nihil, 

(T1) Σοὶ δὲ γονεῖς οὗ zápzav. Verba Virgilii 
non recte accepit Constantinus, nec interpres 605. 
cus. Sic enim intellexit, quasi dixisset Virgilius, 
puero parentes non arrisisse; nec deum illi men- 
sam, nec deam cubile impertivisse. Scilicet Constan- 
linus versum illum Virgilii, 

Incipe, parve puer, cui non risere parentes, elc., 
legendum putavit uno ductu absque ulla distinctio- 
ne: cum tamen post vocem puer, punctur sit appo- 
uendum, ut vel pueris notum est. Hxc cum Christo- 
phorsonus non animodvertisset, sequentia Constan- 
tini verba interpolavit, addita negatione contra 
mentem auetoris, εἰ contra. auctoritatem omnium 
exemplarium. Porro in codice Fuk. legitur έφημε- 
ρίως ἐγέλασαν, rectius ui fallor. Certe in schedis 
scribitur ἐφημερίους. 

(18) Vulg. 'O μὲν yàpabcàv. Cuivisliquet scriben- 
dum csse ὁ μὲν yàp αὐτοῦ πατὴρ θεός, etc. In codice 
Fuketiano scribitur ὁ μὲν γαρ αὐτῶν ὢν θεὸς, 
ἁποιός ἐστι δύναμις. 

(79) Τὸ ἅγιον Ινεῦμα. Per Spiritum sanctum 
Constantinus videtur intelligere divinitatem, seu 
naturam divinam, ut jam in superiori capite nota- 
vimus. Explicat enim verba illa ex Virgilio trauslata 
οὐδ' Ίψω λεχέων, qua de Christo, non de Spiritu 
sancto dicuntur. Itaque boc loco spiritum Dei inter- 
pretari malui, quam Spiritum sanctum, ut Porte- 
sius et Christophorsonus. 

(80) 'AAJ4à ταῦτα ἐφείσθω.Ίέγειν. Ex his verbis 
apparet, errorem illum quem supra notavi non ab 
ipso Constantino admissum fuisse, sel a Greco 
interprete, qui postremos Virgilii versus male in- 
tellexit.. Nam. Constantinus. quidem ipse versus 
illos Virgilii recte acceperat, ut hinc patet. Cum 


Incipe,parve puer, cui non risere parentes, 


Nec deus liunc mensa, dea nec dignata cubili est. 
Quomodo enim parentes ei arrisissent ? Etenim 
pater illius Deus, expers qualitatis vis est. Et fi- 
gura quidem ipse omni caret, in aliorum tamen 
circumscriptione exsistit; nec humano praeditus est 
corpore. Tori quoque expertem esse Splritum di- 
vinum quis ignorat? Quod enim desiderium, qua 
cupiditas inesse possel in affectu summi boni, cu- 
jus desiderio reliqua omnia ducuntur? Quid omnino 
sapientiae potest esse commune cum voluptate Ve- 
rum sic loqui liceat illis, qui humanam quamdam 
Christi generationem sibi üingunt, neque operam 
dant, ut. animum suum 3b omni impio facinore ac 
sermone integrum servent. Te bic, pietas, appello; 
tuum subsidium ad ea qua dicuntur imploro : quz 
nihil aliud es quam lex castimonie el sanctitatis , 
omnium bonorum maxime optabile ; sanctissimae 
spei magistra ; immortolitatis certa promissio. Te 
veneror, o pietas atque clementia. Tibi pro bene- 
ficio curationis 596 tux qua opus habebamus, 
graias debemus. At vulgus hominum tui auxilii 
expers, pre insito quo adversus te flagrat odio, 
Deum ipsum aversatur; nec intelligit, suze ipsius 
ac reliquorum impiorum vit: causam, ex divini 
mundus et quacunque in. mundo continentur, il* 


enim Virgilii verba retulisset, quze sie habent : 
cui non risere parentes, 

Nec deus hunc mensa , dea nec dignata cubili est, 
contingo tanquam reprehendeus poetam hxc sub- 
jungit : Quomodo, inquit, ei arriderent parentes, 
cum pater ejus Deus sit, expers corporis et flgurze. 
Jani cubile et mensa quonam inodo convenire pos- 
sunt Deo, quem tori penilus expertem) esse constat, 
nec ciborum voluptate affici, Addit deinde hasc 
verba, ex quibus manifeste perspicitur id quod 
dixi, Constantinum Virgilii versus optime intel- 
lexisse : «Verum illis qui humanam quamdam gene- 
rationem exponunt, concedamus ut ita loquantur. » 
Quibus verbis excusat Virgilium, quippe qui divinam 
Christi generationem ignoraverit. AL in interpre- 
tatione Craca, in qua Virgilii versus male expouun- 
tur, hzec periodus cum pracedentibus non coleret. 

(81) Vulg. οἱ δὲ τὴν Vvxtiv αὐτῶν. Amplector 
conjecturam doctorum. virorum, quam etiam. in 


p libro Savilii adnotatam inveni : οὐδὲ τὴν φυχήν, etc. 


(82) Vulg. dyvóv. cra vópovr. ὑπάρχουσα. πάν- 
των τε ἀγαθῶν εὐκταιοτάτην ἑλπίδα, ὁσιότητος 
διδήσκαΆον, x. τ. λ. Grauumnoticze leges. scribi ju- 
bent ὑπάρχουσαν, ut est in codice Fuk. Porro ele- 
gantissima est hzec. religionis Clristiange definitio: 
»ed prava interpuuctione [et scriptura] [α.άο cor- 
rupta, Lego igitur, πάντων τε ἀγαθών εὐκταιο- 
τάτην, ἑλπίδος ὁσιωνάτης διδάσχαλον, ἀθανασίας ὑπό- 
σχεσιν ἀχίόθδηλον. Nihil hae lectione certius, nihil 
eiegantius. Religionem appellat Constantinus ma- 
gistrum spei sanctissimae, quippe quae nos doceat 
sperare caelestia, nec in terrenis et caducis bonis, 
sed in Deo omnem spem nostram collocare. In codice 
Fuk. legitur : ὁσιότητος διδάσχαλον’ ἀθανασίας ὑπό» 
σχεσιν ἀχίθδηλον.δαιίειι interpunctio est ia sehedis. 

(93) Οἱ δεηθέντες. Omnino scribendum videtur 
οἱ ἰαθέντες. Eleganter enim dicitur, σαῖς θεραπείαις 
ἰαθέντες, id est, (uis remediis sanati. 

(84) "Exeivov κτῆμα. Mallem scribere χτίσμα, 


1503 


CAPUT XXII. 


Gratiarum actio. imperatoris, qua victorias et reli- 
ua bona sua Christo accepta fert : et confutatio 
aximini tyranni, qui persecutionis crudelitate 

Christiane religionis gloriam auzerat. 


A 


Equidem meam felicitatem meaque omuia pie- 
tati accepta refero. Testes sunt rerum eventus qui 
ex voto mihi responderunt : testes sunt pugn:z αἰ- 
que victori, et tropxa de hostibus parta. Scit et 
laudibus ea celebrat orbs Roma. ldem sentit po- 
pulus urbis mhi charissimz : licet falsa spe de- 
ceptus, indignum δια majestate principem ele- 
gerit : qui mox convenientem sceleribus . suis 
exitum sortitus est. Verum ea nunc commemo- 
rare, nefas esse arbitror : mihi praesertim qui te, 
pietas, alloquor : et qui curam omnein ac diligen- 
tiam adhibeo, ut te castis sermonibus bonisque 
verbis compellem. Dicam tamen aliquid, quod nec 
wrpe nec indecorum videbitur. Bellum  inexpia- 
bile: plenum amentixe et inauditx crudelitatis, 
adversus te, pietas, et adversus omnes sanctis- 
simas Ecclesias tuas 4 tyrannis gerebatur. Nec 
deerant jn. urbe Roma, qui tantis malis et publica 
calamitate letarentur. Erat et campus ad praelium 
constitutus, Tum vero tu in medium progressa, 
temetipsam ultro tradidisti, lide in Deum fulta at- 
que innixa. Α: crudelitas hominum impiorum, cum 
instar flamm:z obvia qux que depasta esset, admi- 
rabilem quamdam et celeberrimam tibi gloriam con- 
eiliavit. Hinc enim stupor ac veneratio tui, spe- (c 
elatores ipsos invasit. Ac tortores quidem ac car- 
niflces, in cruciandis piorum corporihus defessos, 
et ad inopiam consilii redactos cernere licebat : 
vincula autem resoluta, laxatos equuleos, et re- 


id est opus, sive opificium. 

(85) Τῶν κατ εὐχὰς ἁπάντων. Conjicere quis 
non immerito posset scribendum esse πάντων κατ) 
εὐχὰς ἁπαντώντων. Sed cum absque hac emenda- 
tioue sensus constet, nihil mutandum censeo. 

(86) MeyaAózoAic. Sic Romam Graci vocare 
consueverant, ut innumeris exemplis probari potest. 
lta Tatianus iu oratione adversus Grzcos, ubi de 
sacro Jovis Latiaris loquitur, et Porphyrius in libro 
De abstinentia. Sed et Eusebius ip oratione tricen- 
nali de laudibus Constantini ita Romam appellat, 
ut illic videbimus. 

(87) Πῶς ἂν ἀγγαῖς. Malim scribere ὅπως ἂν D 
ἀγναῖς, etc. 

(88) Καὶ πάσαις ταῖς ἁγιωτάταις. Aute liec 
verba asteriscus in editione Hob. Stephani appositus 
est, quo indicatur nonnulla hie deesse in scriptis 
exemplaribus, Verum asteriscos qui a Rob. Ste- 
phano diligenter notati fuerant, przcipue in fine 
hujus libri, editio Genevensis omnes sustulit, Ον- 
terum hoc loco pauca degint, quae sic. suppleo, col 
τε χαὶ πάσαις ταῖς ἁγιωτάταις σου Ἐχκλησίαις, etc. 
Alloquitur enim religionem Christianam. 

(89) Kal πεδίον. Campum intelligit. in quo 
martyres extremo snpplicio afficiebantur. Moris 
enim erat tum apud Grzcos, tum apud Romanos, 
ut extra portas supplicia de noxiis sumerentur, ut 
pluribus notavi ad Amm. Marcellinum. Unde ad 
campum duci dicebantur noxii qui ad supplicium 
ducebantur. Sic Augustinus in libro 1: conira 
epistolam Parmeniaui, cap. 8. 


EUSEBI] CAESARIENSIS OPP. 


PARS 1. — ΠΡΤΟΒΙΟΑ. 1501 


ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΚΕ’. 

Εὐχαριστία Χριστῷ τὰς γ/κας καὶ τὰ «ἓοιπὰ ἀγαθὰ 
βασιλέως γράφουσα, xal ἔεγχος του κατ αυ- 
τῶν τυράννου Μαξιμίνου, τῷ µεγέθει τοῦ διω- 
γμοῦ µείζογα δόξαν τῇ εὐσεδείᾳ περιποεήσαν- 
τος. 

Ἐγὼ μὲν τῆς εὐτυχίας τῆς ἐμαυτοῦ χαὶ τῶν ἐμῶν 
πάντων, αἰτιῶμαι τὴν εὐσέδειαν, μαρτυρεῖ δὲ καὶ fj 
ἔχδασις τῶν xav' εὐχὰς ἁπάντων (85), ἁἀνδραγαθίαι, 
νίχαι χατὰ τῶν πολεμίων, τρόπα;!α ^ σύνοιδε Oi xal 
μετ᾽ εὐφημίας ἐπαινεῖ καὶ fj µεγαλόπολις (86), βῥού- 
λεται δὲ xal ὁ δῆμος τῆς φιλτάτης πόλεως , cl xal 
πρὸς ταῖς σφαλεραῖς ἐλπίσιν ἑξαπαττθεὶς , ἀνάξιον 
ἑαυτῆς προείλετο προστάτην᾿ ὃς παραχρΏμα ἑάλω, 
προσηχόντως τε xal ἀξίως τοῖς ἑαυτῷ τετολµηµένοις, 
ὧν οὐ θέµις ἀπομνημονεῦσαι, µάλιστα ἐμοὶ τῷ δια- 
λεγομένῳ πρὸς σὲ, καὶ πᾶσαν ἐπιμέλειαν ποιουµένῳ, 
πῶς ἂν ἀγναῖς xoi (87) εὐφῆμοις διαλέζεσι προσεί- 
ποιµί σε. Ἐρῶ δέ τι ἴσως οὐχ ἄσχημον οὐδὲ άτρε- 
πὲς" ὑπερθάλλων μέντοι pavía xaX ὠμότητι, ὦ 
θεοσέθεια, χαὶ πάσαις ταῖς ἁγιωτάταις (88) σου Ἐχ- 
χλησίαις ὑπὸ τυράννων πόλεμος ἣν ἄσπονδος * χαὶ 
οὐχ ἐπέλειφάν τινες τῶν ἐν τῇ "Pour , τηλικούτοις 
ἐπιχαίροντες δηµοσίοις χαχοῖς ' παρέσκεύαστο δὲ χαὶ 
πεδίον (89) τῇ μάχη. Σὺ δὲ προελθοῦσα. ἑπέδωχας 
ἑαυτὴν ἑπερειδοβένη (00) τῇ πρὸς θεὸν πίστει * Ovn- 
τῶν δὲ δυσσεθῶν ὠμότης (91), δίκην πυρὺς ἀχατά- 
πανστος ἐπινεμησαμένη , θαυμαστὴν χαὶ διὰ παντὸς 
ἀοίδιμον εὐδοξίαν ττροσΏψέ σοι ' σέδας γὰρ διὰ ταύτα 
εἶχε τοὺς θεωµένους αὐτούς. Τοὺς μὲν οὖν δηµίους 
καὶ στρεθλοῦντας τὰ τῶν εὐσερῶν σώματα (92), tv 
ἰδεῖν χάµνοντας xal δυσπετοῦντας πρὸς τὰ δεινὰ, παρ- 
ειµένους δὲ τοὺς δεσμοὺς, καὶ τάς YE βασάνους αἎ- 
τὰς ἐχλύτους, χαὶ τὰς προσφεροµένας καύσεις ἆμα»- 
ῥουµένας, καὶ οὐδὲ πρὸς ὀλίγον ὀχλαξόντων τὴν παῤ- 


(90) Vulg. ἐπέδωκας ἁαυτήῆν ἐἑπερειδομένην. 
Scribendum est σαυτὴν ἑπερειδομένη, εἰο.; id est 
teipsam | ultro. obtulisti. Alludit Constantinus ad 
fortitudinem martyrum, qui se ultro judicibus offe- 
rebant, et ad mortem non coacti, sed sponte qur- 
reban!. Certe ἐπιδιδόναι non dicilur nisi de eo qui 
sponte aliquid facit; ut verbi gratia de Christo qui 
se sua sponte tradidit pro salute generis humani. 
Male igitur Christophorsonus hunc locum.ita vertit, 
teipsum adversariis opposuisti. Conjecturam nostram 
coufirmat codex Fuk., in quo scribitur ἐπέδωχας 
σεαυτὴν ἑπερειδομένη. ——— 

(91) θνητῶν δυσσεέῶν ὠμότης. Hujus loci 
emendationem feliciter mihi videor deprehendisse. 
Cum enim ante hxc verba legatur vox πίστει, dua- 
bus uitimis hujus vocabuli litteris repetitis Jocum 
jta restitui, εἶθ) ἡ τῶν δυσσεθῶν ὠμότης, etc. Nihil 
certius. Facessat igitur conjectura Gruteri et. Chri- 
stophorsonui, qui legunt θνητῶν δὲ δυσσερῶν, etc. 
Quis enim ferre potest hanc locutionem ? Codex 
tamen. Εικ. lectionem illam Gruteri confirmat. Sed 
jam autea observavi, multas παραδιορθώσεις in illo 
codice reperiri, 

(93) Τὰ τῶν εὑσεθῶν σώματα. Christophorsonus, 
Scaliger οἱ alii post has. voces addunt. ἣν εἰδεῖν, 
quemadmodum etiam in libr. Ευ. ac Morxij reperi. 
Sed nihil opus est hic addere, cum przcesserit vox 
θεωµένους, ad quam Ίο omnia referri debent, Fa- 
teor tameu. magis perspicuam fore orationem, si 
has voces addideris. 


1505 


. CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 


1506 


ῥησίαν. Τί οὖν ταῦτα τολμῶν ὤνησας, ὦ δυσσεθέ- A stinclas quze admovebantur flammas : contra vero 


στατε (95); Τί δὲ τὸ αἴτιον τῆς ἑχστάσεως τῶν φρενῶν; 
Ἑρεῖς ὅτι διὰ τὴν πρὸς τοὺς θεοὺς τιμήν * τίνας τού- 
τους; "H molav τινὰ τῆς θείας φύσεως ἀξίαν λαμ- 
θάνεις ἔννοιαν; ὈΟργίλους ἡγῇ χατὰ σὲ τοὺς θεοὺς 
εἶναι ; El δ᾽ οὖν ἦσαν τοιοῦτοι, ἐχρῆν θαυμάτειν μᾶλ- 
λον αὐτῶν τὴν προαἰρεσιν, 7| πειθαρχεῖν τοῖς ἀναι- 
δέσι προστάγµασι, δικαίων ἀνδρῶν σφαγὰς (94) ἁδί- 
Χως ἑπαράντων. 'Epsi; ἴσως διὰ τὰ ὑπὸ τῶν προγό- 
voy νοµισθέντα χαὶ τὴν τῶν ἀνθρώπων ὑπόληψιν : 
συγχωρῦ. Καὶ γάρ ἐστι παραπλήσια τοῖς δρωµένοις 
τὰ νοµικόµενα, μιᾶς τε xal τῆς αὐτῆς ἁφροσύνης ' 
ᾠήθης ἴσως εἶναί τινα δύναμιν ἑξαίρετον ἐν τοῖς ὑπὸ 
τεχτόνων χαὶ δημιουργῶν ἐσχευασμένοις ἀνθρωπο- 
µόρφοις ' τοιγάρτοι περιεῖπες ταῦτα, πᾶσαν ποιού- 
µενος ἐπιμέλειαν, ὅπως μὴ ποτε ῥυπωθεῖεν, µεγί- 
στων χα) ἑξα,ρέτων θεῶν ἀνθρωπίνης δεοµένων ἐπι- 
gsàelag [εἴδωλα] (95). 


invictam constantiam ac libertatem piorum, qui ne 
tantulum quidem de gradu suo dimovebantur, Talia 
igitur aggressus quid profecisti, omnium hominum 
impiissime? Qu: malum, causa fuit furoris tui ? 
599 Dices fortasse, in lionorem deorum hzc a te 
gesta. Αἱ quorum deorum? Aut quam notionem 
divinam dignam natura animo concepisti?  eosne 
perinde atque {ο iracundos esse existimabas ? Quod 
si tales erant, eorum potius consilium mirari οροΓ-- 
tebat, quam impudentibus mandatis quibus justos 
viros injuste trucidari jubebant, obtemperare. Sed 
forte dices, 1e ob institila. majorum, et propter 
hominum opinionem ista gessisse. lgnosco. Sunt 
enim instituta illa, his qux: a te geruntur simil 


B lima, et ex unius ejusdemque imperitiz fonte ma- 


nantia. Existimasti forsan eximiam quamdam inesse 
vim atque virtutem, in simulacris a fabris et arti- 


ficibus humana efligie formatis. ldcirco igitur ea colebas, summam adhibens curam ac sollicitu. 
dinem, ne sordibus inquinarentur. Magni scilicet 2c precipui dii hominum cura indigent. 


KEPAAAION KT". 

Περ) τῆς τῶν Χριστιανῶν πο.ιτείας ' καὶ ὅτι xal- 
ρει τοῖς àv ἀρετῃ βιοῦσι τὸ θεῖον, xal χρὴ κρί- 
cu προσδοκᾷν xal ἁνταπόδοσιγ. 

Ἁντεξέτατε την ἡμετέραν θρησχείαν πρὸς τὰ ὑμέ- 
τερα. Ox ἐνταῦθα μὲν, ὀμόνοια γνησία χαὶ διαρχῆς 
φιλανθρωπία, ἔλεγχος δὲ πταίσµατος, νουθεσίαν, οὖκ 
ὄλεθρον φέρων, θεραπείαν δὲ (90) οὐχ ὠμότητος, ἀλλὰ 
σωτηρίας, καὶ πίστιν εἰλικρινη (97), πρῶτον µεν πρὸς 
τὸν Gzóv, ἔπειτα δὲ καὶ πρὺς τὴν φυσιχἣν τῶν ἀνθρώ- 
πων χοινωνίαν, ἔλεος δὲ τῶν οὓς ἐπολέμησεν ἡ τύχη, 
ἁπλοῦς δὲ βίος, χαὶ o5 ποικίλη τινὶ πανουργίᾳ τὴν 
πονγρίαν ἐπικαλυπτόμενος, τοῦ τε ὄντως θεὀῦ χαὶ 
τῆς μοναρχίας γνῶσις; "Hós ἑἐστὶν ἀληθῶς θεοσέβεια, 
fc εἱλικρινῆς θρησκεία, ἡ παντελῶς ἄχραντος ' οὗ- 
τος ἔμφρων βίος: ὃν οἱ µετιόντες, ὡς διὰ λεωφόρου 
σεμνΏς τινος ἐπὶ τὸν ἀένναον πορεύονται βίον * οὐδεὶς 
Υὰρ ὅλως τελευτᾷ, ὁ τὸν τοιοῦτον ἑνστησάμενος βίην, 
χαθαρξύων τε τὴν duytv ἀπὸ τοῦ σώματος" πλτροϊ 
δὲ μᾶλλον thv προσταχθεῖσαν αὐτῷ θεόθεν λειτουρ- 
γίαν, f, ἀποθνήσχει' ὁ γάρτοι τὸν θεὸν ὁμολογήσας, 
οὐ γίνεται πάρεργον ὕθρεως (98) οὐδὲ θυμοῦ, ἀλλ᾽ 


(95) Ὢ δυσσεθέστατε. Alloquitur unum ex per- 
secutoribus, Maximinum scilicet, ut est in. titulo 
hujus capitis. Hic enim crudelius et. infestius quam 
cirteri Christianos persecutus est, 

(94) Διχαίων ἀνδρῶν ccarüc. Scribendum vide- 
tur πρὸς δικαίων, elc., nisi mendum est in. verbo 
ἑπαράντων. 

(05) Ἐπιμε.ιείας εἴδω.]α. Delenda est. postrema 
vox, quam  Christophorsonus, Sealiger et Gruterus 
perperam adjecerunt. Eamdem vocem in libr. quo- 
que Fuketii οἱ Morzi adjectam inveni. Sed nihil 
necesse est;t1antum post vocem ῥυπωθεῖεν, apponenda 
eral virgula, Atque ita Joannes Portesius liunc. lo- 
cum accepit ; qui profecto. felicius quam Christo- 
phorsonus hxc interpretatus est in hunc modum : 
Onnis illa cura tua, omne studium ne sordibus op- 
plereniur. ]ta magni primariique dii humana se ope 
sustinebant ;. istam diligentiam requirebant. Atque 
ita etiam Musculus. 

(96) θεραπεἰα» δὲ. Lego θεραπείαν τε. Subau- 
ditur autem verbum φέρων quod paulo ante pracese 


cAPUT XXIII. 


De Christianorum institutis : εἰ quod Deus. diligit 
eos qui virtutem sectantur : et quod. judicium ac 
retributionem sperare oportet. 


Confersi placet religionem nostram cum tuis 
ritibus, Nonne apud nos quidem, germana con- 
cordia et perpetua humanitas? nonne apud no; 
reprehensio culp:e est ejusmodi, quze correctionem 
afferat, non perniciem : et cucatio quie ad salutem 


C proficiat, non ad crudelitatem? Nonne apud nos 


sincera fides, primum quidem erga Deum : deinde 
vero erga naturalem hominum societatem? Nonne 
apud nos misericordia erga eos quos fortunz& cala- 
mitas oppresserit? Nonne vita simplex, nullo si- 
mulationis fuco occultam tegens improbitatem ; et 
veri atque unius Dei cuncta moderautis cognijio?. 
Που est vera pietas; liec integra atque. incorrupta 
religio. [φο sapientissima vivendi ratio; quam 
qui amplexi sunt, tanquam augus!a. quada via ad 
vlernam vitam tendunt. Nemo enim qui hujusmodi 
vivendi rationem inierit, eL qui animum habeat ab 
omni corporis labe purgatum, moritur ο πο. 


sit. Potest etiam legi θεραπεία τε, el paulo post xat 


D πίστις elatxptytie, ac fortasse rectins. 


(91) Καὶ απἰστιν ei.lixpirg. Apparet ex sequen- 
tibus, scribendum esse διάθεσιν, vel ἀγάπην. Cha- 
ritas enim priam quidem erga. Deum est, deinde 
erga proximum. Fides vero non est nisi in unum ac 
solum Deuin. Itaque πίστιν hic nullo modo conve- 
nire potest. Adde quod cum hoc loco agatur de ob- 
jurgatioue, charitas optime congruit. Nam benevola 
objargatio ac reprehensio, charitatem. parit. Sed 
prostat hic legere xai πίστις εἰλικρινής, ut jam dixi. 
Atque ita Jegit Musculus», sicut ex versione cjus 
apparet. | 21 

(98) Οὐ γίνεται xdpepyov ὕδρεως. Qua sit vis 
hujus locutionis, in superioribus libris observavi- 
mus. Nam interpretes sensum minime assequuntur, 
quod tamen facile erat hioc. loco. Christopliorsonus 
quidem ita vertit, qui Deum íngenue confitetur, nom 
contumelie, non iracundim sponte succumbit. Ex 
quibus verbis, nemo est qui non hunc sensum eli- 
ciat; eum qui Deum confl'etur, non esse iracun— 


͵ 


4507 


EUSEBII CJESARIENSIS OPP. PARS I. — HISTORICA. 


415c8 


se functionem sibi a Deo indietam implere, potiua A εὐγενῶς τὴν ἀνάγχην ὑποστὰς, thv τῆς καρτερίας 


quom mori dicendus est. ls namque qui Deum con- 
fessus est, nec contumeli€ cedit nec iracundiae, 
Sed forti animo necessitatem sustinens, tolerantize 
sud? experimentum, velut viatieum quoddam habet 
3d conciliandam sibi divini Numinis clementiam. 
Neque eniin dubium est, G0Q quin Deus horuines 
virtute praditos  amplectatur. Quippe absurdis- 
simum esset, tam przpotentes quam — inferioris loci 
homines, adversus eos a quibus observantur aut 
heneficiis afficiuntur, grato animo esse, et vicissim 
illos beneficiis afllcere : eum vero qui omnium 
sumnus sit, et qui oinnibus imperet, ipsumque sit 
summum bonum, negligentem in refereuda gratia 
esse. Qui in omni vita nos ubique comitatur, et qui 


πεῖραν, ἑφόδιον ἔχει τῆς πρὺς τὸν θ:ὸν εὐμενείας (99). 
0ὐδὲ γὰρ ἀμφίθολον (1), τὴν τῶν ἀνθρώπων ἀρετῖν 
ἀσπάκεσθαι τὸ θεῖον * χαὶ γὰρ ἂν εἴη τῶν ἁτοπωτά- 
των, τοὺς ἑξουσίας ἐπειλημμένους (2) xat ὑποδεςστέ- 
ρους, εἰ θεραπεύοντες τυγχάνοιεν ἡ εὐεργετοῦντες, 
αὑτοὺς εὐχαρίστως χατατίθεσθαι xat ἀντενεργετεῖν, 
τὸν δὲ ὑπὲρ πάντας, ἀρχηγόν τε τῶν πάντων, χαὶ τὸ 
ἀγαθὸν αὐτὸ , χαταμελεῖν τῆς ἁμοιθῃης' ὃ συµπαρ- 
ομαρτεῖ (5) μὲν ἡμῶν τῷ παντὶ βίῳ, xaX «πτάρξστιν 
ἡμῖν τηνικαῦτα, ὁσάχις ἀγαθόν τι ποιοῦ μεν  χαὶ πα- 
ραχρήμα μὲν ἀποδεχόμενος τῆς ἀνδρείας καὶ εὖδο- 
χίας (4), εὑεργετεῖ, τὴν δὲ συμπλήρωσιν ἡμῶν ὑπερ- 
τίθεται" πᾶσα γὰρ ἡ τοῦ βίου φτφος τηνικαῦτα λογο- 
θετεῖται, χαὶ ἐπειδὰν ταῦτα καλῶς ἔχη. Ó μ.σθὸς 


presto nobis adest, quotiescunque boni aliquid B ἐπακολουθεῖ τῆς αἰωνίου ζωῆς" µετέρχεται δὲ xal 


agimus. Et illico quidem fortitudinis et obedientie 


τοὺς πονηροὺς ἡ Ἱεροσήχουσα τιμωρία. 


causa nos collaudans remuwneratur: plenam tamen et perfectam solutionem in aliud tempus  dif- 
fert. Tunc enim. totius vita nostr? summa ad calculos revocabitur. Ac si quidem cuncta recte 56 
liabuerint, zternz vile merces sequetur : improbi wero debito supplicio afliciendi sunt. 


CAPUT XXIV. 


De Decii, Valeriani, et Aureliani calamitoso vite 
exitu ob persecutionem Ecclesiarum. 


Te nunc interrogo, Deci, qui justorum laboribus 
olim insultabas; qui Ecclesiam odio proseque- 
baris; qui viros summa vitze sanctitate przeditos 
supplicio affecisti. Quid rerum nunc agis post hanc 
vitam? quantis et quam ditficilibus zerumnis pre- 
meris? Tuam certe infelicitatem satis superque 
declaravit illud temporis spatium, quod inter vitam 
ac mortem tuam intercessit; cuni. tu. in campis 
Scythicis "na cum omni exercitu prostratus, im- 
perium Romanum tantopere ubique celebratum, 
Gothorum contemptui ac ludibrio exposuisti. Tu 


dum, nec contumeliosum. Atqui longe alíus est sen- 
sus verborum Grxcorum, eum scilicet qui Christi 
nomen coram judice confitetur. contumelia ac fu- 
ror; persecutlorum non cedere, 

(39) Ἐφόδιον τῆς πρὸς τὸν θεὺν εὐμεγνείας. 
Christopliorsonus legisse videtur εὐνοίας, quod non 
probo. Nullus enim sensus ex hac lectioue elici po- 
test. Porro ἐφόδιον instrumentum verti, ut. loquitur 
Amm. Marcellinua, in lib. xxix, pag. 393 : « Caesar 
dictator aiebat miserum esse instrumentum sene- 
ctuli, recordationem crudelitatis. » Ubi vide qux 
elim adnotavi. Possis etiam vertere viaticum. Nec 
incommode Musculus ita vertit, tolerantig experien- 
liam compendii vice habet ad promerendam benevo- 
lentiam 

(1) Οὐδὲ γὰρ ἀμφίδολον. 1n libro Morzi vir do- 
ctus ad margiuem adnotavit hiec verba : Πλατωνιχὸν 
kx τῆς Πολιτείας, id est hic locus. desumpuis est ex 
libro x Platonis De republica. Certe in illo libro dis- 

utat Plato de pr:einiis qux justis hominibus tum 
in liac vita, tum post mortem a Deo tribuuntur. Sed 
arguinentatio qua Constantinus id astruit, in Pla- 
tone, quod scia«, non babetur. 

(2) Vu!lg., Tov éCovcíac ἐπειλημμένω». Nou 
dubito quin scribendum sit, τοὺς μὲν ἑξουσίας ἔπει- 
λημμένους xaX ὑποδεεστέρους, εἰ θεραπεύοντες τυγ- 
χάνοιεν j| εὐξργετοῦντες αὐτοὺς τινες, εὐχαρίστως 
χατατίθεσθαι, eic. ld. est, absurdissimum entm esset, 
tam pre potentes quam in[erioris loci homines, erga 
eos a quibus observantur aut. beneficiis. afficiuntur 


ΚΕΦΑΛΛΙΟΝ KA', 

Περὶ Aexlov xal ΟὐαΛεριαγοῦ xal Abpn.luarob, 
ἀθ.λίως (5) τὸν βίον καταστρεψάντω»ν διὰ τὸν 
τῆς ExxAmcíac διωγμό». 
yt δὲ νῦν, τὸν Δέχιον ἐρωτῶ., τὸν ἑπεμθαίνοντά 

ποτε τοῖς τῶν διχαίων πόνοις, τὸν τὴν Ἐκκλησίαν µι- 

σῄσαντα, τὸν ἐπιθέντα τιμωρίαν τοῖς ὁσίως βεδιω» 
χόσι᾽ τί δη νῦν πράσσεις (0) μετὰ τὸν βίον; Ποίαις 
δὲ xal πῶς δυστραπέλοις συνέχηῃ περιστάσεσιν; 

Ἔδειξε δὲ xaX ὁ μεταξυ τοῦ βίου xal τῆς τελευτῆς 

χρόνος τὴν σὴν εὐτυχίαν , ἠνίκα Ev τοῖς Σχυθιχοῖς 

πεδίοις πανστρατιᾷ πεσὼν, τὸ περιθόητον Ῥωμαίων 
χράτος Ίγες τοῖς Γέταις εἰς χαταφρρόνησιν. ᾽Αλλὰ 
σύγε, Οὐαλεριανὲ, τὴν µιαιφονίαν ἑνδειξάμενος τοῖς 
ὑπηχόοις τοῦ θεοῦ, τὴν ὁσίαν κρίσιν ἐξέφηνας, ἁλοὺς 


grato animo esse, elc. In quibus verbis observavi re- 
lertur ad prepotentes homines, ut beneficiis affici 
refertur ad iuferiores et humiliores, quod non vidi4 
Christophorsonus. In libr. Fuk., Turuebi ac Savilii, 
legilur xàv θεραπεύοντες pid τυγχάνοιεν οἱ e)epvs- 
τοὔντες, quod non probo. Musculus autem legit εἰ 
xaY θεράποντες τυγχάνοιεν οἱ εὐεργετοῦντες, non male. 

6 "0 συμπαρομαρτεῖ. Procul dubio scribendua 
est ὃς συμπαρομαρτεῖ. Refertur enim ad τὸν δὲ ὑπὲρ 
πάντας, id est ad. summum Deum. Quem licet vo- 
caverit τὸ ἀγαθὸν αὐτό, nihiluminus ὃς sequi debet 
in masculino. . 

(4) Εὐδοχίας. Propensam voluntatem vertit Chri- 
stophorsonus ; Musculus benevolentiam.Ego obedien- 
tiam interpretari malui. Id enim significat vox. εὖ- 
δοχεῖν, morem gerere, obsequi voluntati divine, εὖ- 
6oxla igitur ad verbum est allubescentia. Quo seusu 
sumitur apud Lucam in cantico illo militizte ccele- 
stis post. ortum Domini, &v ἀνθρώποις εὐδοχία. Oc- 
currit hc dictio passim in utroque Testamento, ut 
jam alii ebservarunt. In optiuo codice Fuk. scribi- 
tir ἀνδρείας τε καὶ εὐθυδιχίας. 

(3) Vulg. dJ.Uje&uc. In ipso copitis titulo men- 
duip est, sed quod nullo negotio corrigi possit. Nam 
pro ἀθλήσεως scribendum est ἀθλίως, ut est in co- 
dice Εικ. et iu schedis Regiis. 

(6) Vulg. τί δεινὸν πράσσεις. Scribe meo peri- 
culo τί δῆ νῦν πράσσεις, quomodo etiam in libro Mo- 
rai ad oram emeudatum inveni. Neque aliter scri- 
bitur in codice Fuk «η schedis autem legitur τί δὴ wj. 


1509 


CONSTANTINI ORATIO AD SANCTORUM COETUM. 


1510 


α Ὑμάλωτός τε χα) δέσµιος ἀχθεὶς σὺν αὐτῇ πορφυ- A quoque, Valeriane, cura eamdem crudelitatem ín 


ρ/ῦ, καὶ τῷ λοιπῷ βαπιλιχῷ κόσμῳ, τέλος. δὲ ὑπὸ 
Σαπιυρου Περσῶν βασιλέως ἐχδαρῆναι χελευσθεὶς (7) 
xai ταριχευθεὶς, τρόπαιον τῆς σαυτοῦ δυστυχίας 
ἔστησας αἰώνιον ' καὶ σὺ δὲ, Αὐρηλιανὲ, φλὸξ πάντων 
ἁδιχημάτωγ, ὅπως ἐπιφανῶς, διατρέχων ἑμμα- 
vog (8) τὴν Θράχην, χοπεὶς iv. µέσῃ λεωφόρῳ, 
τοὺς αὕλαχας τῆς ὁδοῦ, ἀσεθοῦς αἵματος ἐπλήρω- 
σας» 


fainulos Dei declarasses, justum Dei judicium om- 
nium oculis subjecisti; captus ab hostibus, et in 
vinculis cireumduc'!us cwn chlamide purpurea et 
reliquo imperiali cultu : tandem vero a Sapore 
Persarum rege, detracta tibi cute condiri jussus, 
sempiternum calamitatis tux  tropum  spectan- 
dum prxbuisti. Tu item, Áureliane, fax omnium 
vitiorum ; quam prwsenti et perspicua divini Nu- 


minis vindicta, diim furore percitus Thraciam percurreres, in medio vie publicze casus, sulcos ag- 


geris publici impio sanguine complevisti ? 
ΚΕΦΑΛΛΑΙΟΝ ΚΕ’. . 


Περὶ Διοχ.Ίητιανοῦ μετ αἰσχύγης τὴν βασιείαν 
παραιτησαµένου, xal διὰ τὸν διωγμὸν τῆς 'Ex- 
xAnc(ac κεραυγωθέγτος. 


Δ,οχλητ:ανὸς δὲ μετὰ τὴν µιαιφονίαν τοῦ διωγμοῦ 
αὐτὸς ἑαυτοῦ καταφηφισάµενος διὰ τὴν τῆς ἀφροσύ- 
νης ῥλάθην (9), μιᾶς εὐχαταφρονήτου οἰχήσέως xa- 


(7) Vulg. ἑκδαρῆναι κε.Ἱευθείς. Recte in libro 
Morxi emendatur χελευσθεἰς. Porro de Valeriani 
imp. cute a Persis detwacta et sale condita, alii 
etiam scriptores loquuntur, Ita certe Petrus. Patri- 
cius in Excerptis legationum, apud quem Galerius 
exprobrat Persis, quod Valerianum dolis circum- 
ventum ad. ultiiam usque senectutem captivum 
detinuerint; ac post mortem nefarie cutem ejus 
servantes, mortui corpus iuimortali affecerint igno- 
minia. 

(8) Vulg. διατρέχων καὶ ἐμμανῶς. Malo consilio 
Genevenses particulam xai inseruerunt, ex Sceali- 
geri, Bongarsii et Gruteri, ut aiunt, libris : quam 
etiau in libro Morzi adjectam inveni. Verum cum 
ea conjunctio sensum periurbet, nec in Regiis 
schedis, aut in editione Stephani legatur, longe 
longeque eam ablegandain censeo. Codex tamen 
Fuk. eain retinet. 

(9) Διὰ τὴν τῆς ἀφροσύγης BAd6nv. Quam ob 
causam, Diocletianus imperium — deposuerit, non 
convenit inter auctores. Quidam scribunt Diocle- 
tianum, utpote curiosum scrutatorem rerum futu- 
rarum, cum ex aruspicum responsis comperisset 
maximas clades impendere reipublice, sponte im- 
perium abjecisse. Testatur id Aurelius Victor. Alii 
scribunt Diocletianum, ingravescente «νο, cum se 
minus idoneum gerendze reipublicz:e esse sentiret, 
tum ob senium, tum propter iulirmam valetudinem, 
id consilium cepisse. lta Eutropius, auctor certissi- 
imus et elegantissimus. Idem scribit incertus auctor 
iu Panegyrico quem dixit. Maximiano dlerculio et 
Constanuno. « Sed tamen, inquit, utcunque fas 
fuerit, eum principem quem anni cogerent ei vale- 
tudo. deliceret, receptui canere. Te vero in quo 
adhuc sunt iste integra solidzeque vires, » etc. Sunt 
qui scribant Diocletianuin, cuim v ideret Christianos 
ase superari non posse, prie dolore atque inpae 
tientia imperium posuisse, uL legere est apud Zo- 
naram. At Constantinus hic diserte affirinat, Dio- 
c'etianum ob ments alienationem sponte se imperio 
abdicasse. Quis porro est qui Constantini testimonio 
ausit refragari, cuim is in aula Diocletiani vixerit, 
nec eum quidquam horum latere potuerit. Idein quo- 
que tradit Eusebius in libro vir /listori. Veruini ut 
de liac re dubitemus, multa faciunt. Primo. enim 
cum post abdicationem imperii diu superstes vixe- 
rit Diocletianus. nullum unquam menus emote im- 
dicium dedit. Vel id unum quod llerculio et Galerio 
ipsum ad resumeudum imperium invitantibus re- 
spondit, quantae sapienti: est? utinam Salona pos- 
selis visere olera nostris manibus sata. ltaque in illo 
$ecessu seinper cultus est ab omnibus illius teui- 


601 CAPUT XXV. 
De Diocletiano, qui turpiter imperio se abd cavit, 
οἱ qui ob Ecclesiarum persecutionem [fulmine per- 
cussus est. 


Diocletianus vero post cruentam persecutionis 
sevitliam, suamet ipse sententia damnatus, ob vi- 
lium insanis, vili quodam clausus domicilio poenas 


poris imperatoribus, qui eum lanquam patrem 
religiose observabant. Audi Eumenium in Panegyrico 
quem dixit Constantino : « At eniin. divinum illum 
virum, qui primus imperium et participavit et po- 
suit, consilii et facti sui non paenitet. Felix beatus- 
que vere, quem vestra tantorum principum colunt 
obsequia privatum. » Άη vero tam impense cultus 
fuisset Diocletianus a quatuor Augustis imperato- 
ribus, si mentis su: parum compos fuisset ? An Eu- 
menius divinum virum vocasset, eo maxime quod 
imperium primus posuerat, si propter dementiam 
ac delirium id ab illo factum fuisset? Postremo 
consilium de abdicando imperio, diu ante persecu- 
tionem ceperat Diocletianus, tunc scilicel cum de 
Persis aliisque barbaris nationibus Rome trium- 
phavit. lllie euim. in. templo Jovis Capitolini ab 
llerculio. collega sacramentum exegit, anibos. uno 
eodemque die imperium esse posituros. Docet id 
Eumenius in Panegyrico jam citato : « [lunc ergo 
istum qui ab illo fuerat frater adscitus, puduit ini 
tari, huic illum in Capitolini Jovis templo jurasse 
peenituit. » Triumpbavit autem Diocletianus Roma 
cum Herculio collega anno imperii 18, ut. scribit 
Hieronymus in Chronico, id est anno ante quam 
persecutio fieret. Christianorum. Certe auctor Ρ6- 
negyrici dicti Maximiano et Constantino, longe ante 
abdicationem id consilium a Diocletiauo captum, et 
cum llerculio cominunicatum esse testatur his ver- 
bis : « Tale est imp. quod emnibus nobis incluso 
gemitu mearentibus facere voluisti : non quidem tu 
reipublice negligentia aut laboris fuga, aut desidize 
cupiditate ductus, £ed eonsilii olim, ul res est, inter 
vos placiti coustantia, » etc. Quae cum ita sint, quo- 
modo stare potesi quod ait Constantinus, Diocletia- 
num post persecutionem Christianorum in amen. 
tiam versum, ob id sponte imperio se abdicasse? 
Equidem facile crediderim, Diocletianum post co» 
ptam persecutionem morbo correptum, de statu 
mentis aliquantisper deturbatum fuisse; maxime 
eum Constantinus οἱ Eusebius id constanter affir» 
inent, Hoc eniin evenire solet argrotantibus, et prae- 
cipue melaucholicis, cujusmodi Diocletianum fuisse 
ex nummis conjicere licet. Sed nego illum ob hanc 
causam imperium posuisse. Porio in codd. Fuk. et 
Turnebi totus hic locus ita legitur : 'Eautoo χατα- 
Φηφισάμενος, xal διὰ την Ex τῆς παραφροσύνης βλά- 
θην μιᾶς εὐχαταρονήτου οἰκήσεως χαθειργμῳ ἑαυτὸν 
πιστεύσας” ἵν οἶμαι τὴν τοῦ κερσυνόὺ βολὴν δεδιὼς 
διαγάχοι τὸν ἐπίλοιπον lov. Τί δη τούτῳ συνήνεγκς 
πρὸς τὸν Θεὺν ἡμῶν τὸν πήλεμον ἑνστὴσ 
Λαλεῖ, etc. 


4511 


EUSEBII CAEKSAIUENSIS OPP. PARS ! — HISTORICA. 


1 


1513 


dedit. Quid igitur. illi profuit, belum Deo nostro A θειργμῷ ἐτιμωρήθη. Τέ δη τούτῳ συν{νεγχε, πρὸς 


intulisse? Ut scilicet fulminis ictum assidue me- 
tuens, reliquam deinceps vitam exigeret. Testatur 
hxc urbs Nicomedia : nec silent hi qui rem oculis 
viderunt, quorum ex numero etiam ipse sum. Va- 
siabatur palatium, et Diocletiani ipsius couclave, 
fulmine ac celesti quodam incendio illud depa- 
scente. Ας eventus quidem earum rerum a pruden- 
tibus viris predictus fuerat. Neque enim tacere 
poterant, nec gemitum suum in tanta rerum indi- 
gnitate occultabant : sed palam et aperte ipsi inter 
se summa cum libertate hos sermones jactabant : 
Quis hic furor ? Qus tanta potentix insolentia, ut 
homines Deo bellum inferre audeant, et sanctissi- 
mam justissimamnque religionem contumelia affi- 
cere; utque tante. multitudinis, adeoque hominum 
a'quissimorum, sinc ulla ipsorum culpa, cedem at- 
que exitium machinari non dubitent. 0 pr:eciarum 
magistrum modestie omnium subditoruzi! o prze- 
clarum institutorem cur» ac sollicitudinis quam 
milites pro civibus suis gerant! Pectora tribulium 
suorum perfodiebànt hi, qui nunquam in acie terga 
hostium viderant, Tandem vero divini Numinis 
providentia, tam impiorum facinorum poenas ab 
ilis exegit; nec tamen sine damno reipublicze. 
Tot porro tant:que facte sunt. cedes nostrorum, 
uL si tante unquam {ας essent. barbarorum stra- 


(10) Ἑδῃοῦτο μέντοι τὰ βασί.εια. — Intelligit 

alatium Nicomedia, quod paulo post excitatam a 

iocleliano persecutionem adversus Christianos, 
fortuito igne consumptum est. Et imperatores qui- 
dem ipsi ac reliqui gentiles, Christianos hujus in- 
cendii auctores esse criniinati sunt, atque idcirco 
acrioribus in eos suppliciis szvierunt, nt scribit 
"Eusebius noster in lb. viri Historie Ecclesiasticm, 
eap. 6, sub finem. Sed Constantinus palatium illud 
igne colitus immisso conflagrasse testatur. Cujus 
testimonium eo plus auctoritatis habet, quod. ipse 

rassens adfuit, cum λος Nicomedie gererentur. 

idetur autem Diocletianus hoc fulminis ictu atto- 
nitus, ad obitum usque deinceps ἑμθρόντττος per- 
gnansisse, assidue formidans ne fulmiue percuterc- 
tur. ld certe innuere videtur ο Constantini nar- 
ratio, Ex his patet, quantopere falsus sit Christo- 
plorsouus invertendo liujus capitis titulo. Putavit 
enim palatium Diocletiani conflagrasse, postquam is 
imperio se abdicassel ; cum iamen id contigerit 
Diocletiano adhuc imperium obtinente, ac degente 
in. Nicomediensi palatio. 

(11) Σωςφροσύνης 6i6doxaAov. Ultima vox deest 
in codice Fukeiii. 

(12) Τὰ µετάφρεγα. Vel hoc dicit de tironibus, 
qui, recens in militiam ascripti, nondum cuni hoste 
cougressi fuerant ; vel de timidis el ignavis militi- 
bus, qui ex acie fugere soliti erant, nec liostes un- 
quam superaverant. Certe Diocletiani exercitus ni- 
hil memoria dignuin egisse dicitur, nisi quod Achil- 
leum diutina obsidione expugnavit Alexaudriz. 
Porro obscarum est, quid sibi velit Constantinus, 
eum ait milites illos transfixisse pectora civium 
suorum, id est Christianorum. Credibile est Dio- 
cletianum, cum infensus essel Christianis, a quibus 
inceusum fuisse palatium suum suspicabatur, man- 
d»sse militibus suis,*ut quotquot ju urbe vel. in agris 
deprehendissent Christianos , obtruncarent, Certe 
multa Christianorum millia sub Diocletiano et Ma- 
ximiano Nicomedi:e czsa referuntur : quorum me- 


τὸν θεὸν ἡμῶν τὸν πόλεµον ἐνστήσασθαι; "Iv^, οἶμας, 
τὴν τοῦ κεραυνοῦ βολὴν δεδιὼς, δ.αγάγοι τὸν ἑπῖλο.- 
πον βίον. Λαλεῖ Νικομίδεια * οὗ σιωπῶσι δὲ xal οἱ 
ἱστορήσαντες, ὧν χαὶ αὐτὸς ὢν τυγχάνω. Ἐδῃοῦτο 
μέντοι τὰ βασίλεια (10) xat ὁ οἶχος αὐτοῦ, ἔπινεμο- 
µένου σχηττοῦ, νεµοµένης τε οὐρανίας φλογός' xal 
προεἰρητό γε fj τούτων ἔχδασις ὑπὸ τῶν εὖ φρονούν- 
των ᾽ οὐδὲ γὰρ ἐσιώπων, οὐδὲ τὸν οἰμωγὴν τῶν ἆνα- 
ξίως Ὑιγνομένων ἐπεχαλύπτοντο, φανερῶς δὲ xal 
δηµοσίᾳ παῤῥησιαζόμενοι, πρὸς ἀλλήλους διελέγοντο' 
τίς dj τοσαύτῃ μανία; Πόση δὲ ἡ τῆς δωναστείας 
ἁλαζονεία, τολμᾷν πολεμεῖν θεῷ ὄντας ἀνθρώπους, 
ἁγνοτάτῃ δὲ καὶ δικαιοτάτῃ θρησχείᾳ θέλειν ἔμπαρ- 
οινεῖν, τοσούτου δὲ δήμου xal ἀνθρώπων διχαἰων 


D ὄλεθρον, μτδεμιᾶς προὔπαρχούσης αἰτίας pmyavt- 


τῶν πάντων ὑπηχόων σωφροσύνης 
διδάσχαλον (41). ὢ κχηδεµονίας στρατοῦ πρὸς τοὺς 
ἑαυτῶν πολίτας. Ἐτίτρωσκον τὰ στέρνα τῶν ὁμοφύ- 
λων, οἱ µηδέποτε τὰ τῶν πολεµίων ἐν παρατάξει µε- 
τάφρενα (12) θεασάµενοι. Τέλος γοῦν τὴν τῶν ἀν- 
οσίων ἔργων ἑχδικίαν dj θεία πρόνοια µεττλθεν, οὗ 
μὴν ἄνευ δηµοσίας βλάθης ' τοσαῦται γοῦν ἐγένοντο 
σφαγαὶ (15), ὅσαι €i χατὰ βαρθάρων ἐγένοντο (14), 
ἱκανὰς εἶναι πρὸς αἰωνίαν εἰρήντν. Πᾶν γὰρ τὸ τοῦ 
προειρηµένου βασιλέως στράτευμα, ὑποταχθὲν ἑξου- 
σίᾳ τινὸς ἀχρῄστου (15), Bla τε τὴν Ῥωμαίων ἀρχὴν 


σασθαι; Ὢ τῆς 


moriam Grxci celebrant die 4 Septembris, et 38 
mensis Decenibris. 

(15) Tocavza: γοῦν ἐγένοντο ccayat. Hac pe- 
riodus suo loco mo!a est." Locari enim debuerat 
5lalii post vocein θεασάµενοι, hioc. modo : Μστά- 
Φρενα θεασάµενοι. Τοσαῦται γοῦν ἐγένοντο acaya, 
ὅσαι εἰ κατὰ βαρθάρων ἐγένοντο, ἰκανὰς εἶναι πρὸς 
αἰωνίαν εἰρήνην. Τέλος γοῦν, etc., id. est : Pectora 
tribulium suorum perforabant ii qui nunquam in acie 
terga hostium. viderant. Tol. porro tanteque . facie 
sunt cedes, w οἱ in praliis adversus barbaros facie 
fuissent, sufficere id potuerit ad perpetuam | nobis 
pacem comparaudam. Tandem vero divina provi- 
dentia tam impiorum facinorum ab illis panas ezpe- 
liit, nec tamen sine damno reipublice. Totus enim 
ille supra memorati imperatoris exercitus, etc. Quid 
his clarius, quid apertius? Nx admodum pertina- 
cen esse oportet illum, qui hxc ita restituenda esse 
negaverit. 

(14) Ὅσαι εἰ κατὰ βαρθάρων ἐγένοντο. Duplex 
hujus loci sensus potest esse. Aut enim ita verti 


D potest ut. vertit Portesius : Sane cadis et sanguitr.is 


tanta vis (uit, ut si barbarorum esset, ad fedus sem- 
pilernum sufficeret. Aut. cum Christopliorsono verti 
potest in hunc modum : Tot plane facte sunt cedes, 
quo! si in barbaros facte fuissent, satis multe ad 
eternam pacem constituendum videri potuissent. At- 
que hic posterior sensus mihi quidem magis placet. 
kadem plane sententia est Lucani iu exordio Phar- 
salic cuim dicit : 


Heu quantum potuit terre pelagique patrari 
Iloc quem civiles hauseruni sanguine dezire. 


Pro ὅσαι tamen. melius scriberetur. ὥστε. Sequitur 
enim ἱχανὰς εἶναι. 

(45) Τωὸς ἀχρήστου. Maxentium intelligit, ut 
ex sequentibus apparet. Quonam autein inodo exer- 
ciius Diocletiani ad Maxeutium wansierit, non diffi- 
cile. est divinare. Post abdicationem Diocletiani 
Galerius Maximianus ejus copias accepit : quarum 


1513 


ἐλευθερούστς , πολλοῖς xaX παντοδαποῖς πολέμοις 
ἀνήλωται. )Αλλὰ μὴν xal (17) αἱ πρὸς τὸν θΘεὸν 
ἐχφωνήσεις τῶν πιεκοµένων, καὶ τὴν ἔμφυτον ἔλευ- 
θερίαν ποθούντων. καὶ ο) μετὰ τὴν ἁπαλλαγὴν τῶν 
xaxov τῆς εὐχαριστίας πρὸς τὸν θεὸν ἔπαινοι, ἆπο- 
δοθείστης τῆς ἐλευθερίας αὐτοῖς xal τῶν μετὰ διχαιο- 
σύνης συμβολαίων (18), πῶς o0 παντὶ τρόπῳ τὴν τοῦ 
Θεοῦ πρόνοι